yī
一
mù róng wěi bà yīn hù zhì èr shí wàn. yǐ dōng běi yī yú ér èr shí wàn hù wèi quán guì suǒ yīn, bù shòu gōng jiā zhī yì, mín hù jiǎn shǎo, zé fù yì piān zhòng, ér mín zhī pí jí shén yǐ. gài yí dí zhī chū qǐ yě, shàng xià wú zhāng, zī bù zú zhī jiàng lì yǐ gē jù ér guā fēn zhī, xiá wèi jǐ yǒu jiù yǐ. gù wěi cóng yuè wǎn zhī qǐng, jiū tī hái jùn xiàn, ér jǔ guó yuàn nù. rán wěi zhī wáng, zì yǐ yí mù róng chuí shǐ wài pàn ér zhì bài, jì fēi bà yīn hù zhī suǒ zhì, guó wú jì ér mín kùn, jī bì suī qù ér hài yǐ shēn, gù fú jiān jiǎ rén yì yǐ dòng zhòng ér xí juǎn zhī. zé yuè wǎn zhī yán, yì hàn qí bù sù ěr.
慕容暐罢荫户至二十万。以东北一隅而二十万户为权贵所荫,不受公家之役,民户减少,则赋役偏重,而民之疲瘠甚矣。盖夷狄之初起也,上下无章,资部族之彊力以割据而瓜分之,狎为己有旧矣。故暐从悦绾之请,纠擿还郡县,而举国怨怒。然暐之亡,自以疑慕容垂使外叛而致败,既非罢荫户之所致,国无纪而民困,积弊虽去而害已深,故苻坚假仁义以动众而席卷之。则悦绾之言,亦憾其不夙尔。
wū hū! qǐ dú yí dí zhī bù gāng zhě wéi rán zāi? sì hǎi zhī mín lì, zì zú yǐ gěi tiān xià zhī yòng ér wèi zōng shè. nǎi shàng bù zài guó, xià bù zài mín, jū xián ér wèi máo zéi zhě, zhōng juān yě qī wǎn yě zhài shuài yě xūn jiù yě, jiē wán mín yǔ zú zhī suǒ yī yǐ hào guó ér duò zhòng yú mín zhě yě. liú zhōng xuān yī sōu yǐn zhàn zhī jìn lǚ ér yuàn bàng yǐ téng, zú zhì náo bài, jūn míng chén zhōng, zú bù néng shī lí zhèng zhě, qīn shū hái ěr zhī shì shū ér qīng zhòng yǐ yí yě. qí rú cǐ zhī fú yán xū dòng zhě hé zāi! fū cǐ suǒ suǒ zhě zhī ēn yuàn, hé zú yǐ xì guó jiā zhī ān wēi, rén zhǔ bù shěn, céng bù rú mù róng wěi zhī néng duàn yǐ. zhì zhī yǒu fǎ ér shèn yú shǐ, qiě bù néng chí yú qí hòu, zǔ zōng zhī fǎ, wèi kě shì yě. zhōng yè zhī zhǔ néng bù huò zhě, wèi jiàn qí rén yě, tiān xià suǒ yǐ xiān yǒu dào zhī zhǎng yě.
呜呼!岂独夷狄之不纲者为然哉?四海之民力,自足以给天下之用而卫宗社。乃上不在国,下不在民,居闲而为蟊贼者,中涓也、戚畹也、债帅也、勋旧也,皆顽民窳卒之所依以耗国而堕重于民者也。刘忠宣一搜隐占之禁旅而怨谤已腾,卒致挠败,君明臣忠,卒不能施釐正者,亲疏还迩之势殊而轻重已移也。其如此之浮言胥动者何哉!夫此琐琐者之恩怨,何足以系国家之安危,人主不审,曾不如慕容暐之能断矣。制之有法而慎于始,且不能持于其后,祖宗之法,未可恃也。中叶之主能不惑者,未见其人也,天下所以鲜有道之长也。
èr
二
huán wēn fá yàn, dà bài yú fāng tóu, shēn yìn liào zhī yàn yǐ. yìn yuē:" jìn zhī tíng chén, bì jiāng guāi zǔ, yǐ bài qí shì." shǐ bù zhe guāi zǔ zhī shí, ér yǐ sūn shèng yáng qiū zhí shū qí bài guān zhī, zé wēn zhī bài, jìn chén suǒ shēn xǐ ér lè dào zhī zhě yě. kuài jī wáng yù bù néng zì jiàng, ér tú wèi rén zhī yà jǐ, wáng biāo zhī fú néng zhèng yān. wū hū! rén zhī suǒ wěi ér tōu yě, yì zhì shì zāi!
桓温伐燕,大败于枋头,申胤料之验矣。胤曰:“晋之廷臣,必将乖阻,以败其事。”史不著乖阻之实,而以孙盛阳秋直书其败观之,则温之败,晋臣所深喜而乐道之者也。会稽王昱不能自彊,而徒畏人之轧己,王彪之弗能正焉。呜呼!人之琐尾而偷也,亦至是哉!
qín huì zhī chēng chén nà lù ér wàng chóu yě, wèi yuè fēi zhī shèng ér duó sòng yě. fēi yì wèi jué qí néng miè jīn ěr. fēi ér miè jīn, yīn yǐ fá sòng, qí shì qiú fù fú xiōng zhī yuàn xī ruò? ér shì gāo tíng cháo luò náo mén jù fā kuài ròu wú yī zhě, yòu xī ruò yě? wēn yì wèi néng jǔ yàn zhī wèi yōu ěr. wēn ér jǔ yàn, qí cuàn bù cuàn yì wèi kě zhī yě. wèi jūn xiāng zhě, jū zhòng yǐ bù shī rén wàng zhī guī, jǐn dào yǐ dé mín, tuī chéng yǐ dé shì, yǐ lǐ dài wēn, yǐ dào yù wēn, jìng zhèng ér bù jīng, jiàn wēi yǐ zì gù, wēn yì è néng chěng zhì yǐ nì ér bù xù tiān xià zhī gōng tǎo? bù rán, zé wáng mǎng xiāo dào chéng gù wú háo fà zhī xūn yōng, ér qiè dà bǎo rú shí jiè yǐ. yōng zhǔ lòu chén, rú yīng ér zhī hù ěr, ér tú jì qí zǐ dì, shàng néng ān yú wèi yǐ yǒu wéi hū? chù táng yǐ xī, shòu bīng bǐng yú wēn, ér yòu xìng qí bài, wēn zhī yuàn qiě shēn, qí qīng cháo tíng yě yì shén. gù kuài jī lì ér fèn yíng yǐ chěng, fēi qí sǐ zhī sù yě, jìn bì yí shè yú huán shì yǐ. shě yí xià zhī dà fáng, zhì jūn fù zhī dà yuàn, tú wèi yí jì yǐ jǔ sàng chéng gōng, yōng zhǔ jù chén zhī wèi tiān xià lù, jìn sòng rú hé yī zhé, yì gǔ jīn zhī tōng hàn yǐ! chūn qiū yǔ huán wén zhī gōng, huì zhào wáng qǐng suì zhī nì, shèng rén zhī qíng jiàn yǐ. ruò sūn shèng zhī liú, xùn liú sú ér jīn zhí bǐ, xìng zāi lè huò, yì è zú dào zāi!
秦桧之称臣纳赂而忘雠也,畏岳飞之胜而夺宋也。飞亦未决其能灭金耳。飞而灭金,因以伐宋,其视囚父俘兄之怨奚若?而视皋亭潮落、碙门飓发、块肉无依者,又奚若也?温亦未能举燕之为忧耳。温而举燕,其篡不篡亦未可知也。为君相者,居重以不失人望之归,尽道以得民,推诚以得士,以礼待温,以道驭温,静正而不惊,建威以自固,温抑恶能逞志以逆而不恤天下之公讨?不然,则王莽、萧道成固无毫发之勋庸,而窃大宝如拾芥矣。庸主陋臣,如婴儿之护饵,而徒忌其姊娣,尚能安于位以有为乎?处堂以嬉,授兵柄于温,而又幸其败,温之怨且深,其轻朝廷也益甚。故会稽立而愤盈以逞,非其死之速也,晋必移社于桓氏矣。舍夷、夏之大防,置君父之大怨,徒为疑忌以沮丧成功,庸主具臣之为天下僇,晋、宋如合一辙,亦古今之通憾已!春秋予桓、文之功,讳召王请隧之逆,圣人之情见矣。若孙盛之流,徇流俗而矜直笔,幸灾乐祸,亦恶足道哉!
sān
三
wáng měng qǐng mù róng chuí zhī pèi dāo, dài qí zi shǐ pàn táo, qī yǐ shā chuí, sī mǎ wēn gōng jī qí fēi yǎ dé jūn zǐ suǒ wéi, hé wàng měng zhī hòu ér zé zhī báo yě! měng zhě, luàn rén zhī xióng zhě ěr, è zhī dé zāi!
王猛请慕容垂之佩刀,绐其子使叛逃,期以杀垂,司马温公讥其非雅德君子所为,何望猛之厚而责之薄也!猛者,乱人之雄者耳,恶知德哉!
měng yǐ huán wēn wèi bù zú yǒu wéi ér bù guī jìn, jiāng wèi fú jiān zhī kě yǔ dìng tiān xià hū? nǎi jiān wáng ér jìn gù cún, guǒ shú duǎn ér shú zhǎng xié? shǐ měng suí wēn ér dōng yě, guī jìn yě, fēi guī wēn yě. měng ér guǒ yǒu dìng tiān xià zhī lüè, zé yīn wēn yǐ guī jìn, ér yīn kě yòng jìn yǐ zhì wēn. rán zé qí bù suí wēn ér dōng, nǎi zhì liàng chū hū wēn zhī xià, ér yù zé yì yǔ zhě yǐ huò fù guì ěr. mù róng chuí bēn qín, mù róng píng yǐ yù xīn mài shuǐ zhī wěi jiàn ér wò zhòng bīng, měng miè zhī, fēi zhì yǒng zhī jué rén, cuī kū zhé xiǔ zhī yì yě. fú jiān zhī bù yù shā chuí, měng qǐ néng xián zhī, ér tú wèi náo luàn, jì qí chǒng ér yǐ yǐ. qí shì sān jūn yuē:" wáng jǐng lüè shòu guó hòu ēn, rèn jiān nèi wài, shòu jué míng jūn zhī tíng, chēng shāng fù mǔ zhī shì, bù yì měi hū?" měng zhī yá liàng jǐn yú cǐ yǐ. dài wú zhī zhī zhì zǐ ér xiàn qí sǐ, shāng yāng zhāng yí zhī shù yě. zhū zǐ yuē:" sān qín háo jié zhī shì, fēi měng ér shuí?" fú gē máo yú tán xiào, jī pàn luàn yǐ shā rén, qiè fù ěr, xī háo jié zhī yún!
猛以桓温为不足有为而不归晋,将谓苻坚之可与定天下乎?乃坚亡而晋固存,果孰短而孰长邪?使猛随温而东也,归晋也,非归温也。猛而果有定天下之略,则因温以归晋,而因可用晋以制温。然则其不随温而东,乃智量出乎温之下,而欲择易与者以获富贵耳。慕容垂奔秦,慕容评以鬻薪卖水之猥贱而握重兵,猛灭之,非智勇之绝人,摧枯折朽之易也。苻坚之不欲杀垂,猛岂能闲之,而徒为挠乱,忌其宠而已矣。其誓三军曰:“王景略受国厚恩,任兼内外,受爵明君之廷,称觞父母之室,不亦美乎?”猛之涯量尽于此矣。绐无知之稚子而陷其死,商鞅、张仪之术也。朱子曰:“三秦豪杰之士,非猛而谁?”伏戈矛于谈笑,激叛乱以杀人,妾妇耳,奚豪杰之云!