yī
一

yǒu tiān xià zhě ér yǒu sī cái, yè yè rán shǒu zhī yǐ wèi gù, ér guān tiān dì fǔ wàn wù zhī dà yòng, jiē ruò yǔ jǐ bù xiāng qīn, ér rèn qí yíng xū. lù qiáo jù tái zhī yú, hòu shì kāi chuàng zhī yīng jūn, jiē xí yǐ wèi cháng, ér yí móu bù jìng, fēi jǐn shēng zhǎng shēn gōng xí yǎn rén wū lòu zhě zhī guò yě. miè rén zhī guó, rù qí dōu, bǐ zhī tǎng jiē wǒ tǎng yě, zé jù zhī yǐ wèi tiān zǐ zhī sī. táng kè xī jīng, ér suí shì zhī yǒu zài táng sòng rù zhōu gōng, ér wǔ dài zhī jī zài sòng méng gǔ dùn, ér dà dū zhī cáng niǎn ér zhī yú nán jī. wū hū! shē zhě yīn zhī yǐ chǐ qí shì yù, jiǎn zhě yīn zhī yǐ bēi qí zhì qù, hè rán ruò shàng tiān zhī bǎo mìng zǔ zōng zhī shì shǒu zài cǐ huái wò zhī jīn zī ér yǐ yǐ. huò qiè bō chuáng, ér qiú mín bù yǐ, yǐ zì bǎo qí sī, chuí zhì qí wáng ér wèi dào zī, fū yì hé lè yǒu cǐ zāi!
有天下者而有私財，業業然守之以為固，而官天地、府萬物之大用，皆若與己不相親，而任其盈虛。鹿橋、鉅臺之愚，後世開刱之英君，皆席以為常，而貽謀不靖，非僅生長深宮、習奄人汙陋者之過也。滅人之國，入其都，彼之帑皆我帑也，則據之以為天子之私。唐克西京，而隋氏之有在唐；宋入周宮，而五代之積在宋；蒙古遁，而大都之藏輦而之於南畿。嗚呼！奢者因之以侈其嗜欲，儉者因之以卑其志趣，赫然若上天之寶命、祖宗之世守、在此懷握之金貲而已矣。禍切剝床，而求民不已，以自保其私，垂至其亡而為盜資，夫亦何樂有此哉！

hàn wáng zhī rù qín gōng ér yǒu xīn, jiàn bù jí cǐ. fán kuài yuē: jiāng yù wèi fù jiā wēng xié? yīng dá zhī jūn ér jiàn bù jí kuài zhě duō yǐ. fàn zēng yuē: cǐ qí zhì bù zài xiǎo. qǐ tú yī shí qǔ tiān xià zhī xióng lüè hū! yǐ chuí xùn hòu sì, ér wén jǐng zhī zhì, zhì yú jǐn miǎn tiān xià tián zū ér guó bù yōu pín, shù bǎi nián jūn mín jiāo yù zhī lüè, dìng yú cǐ yǐ.
漢王之入秦宮而有心，見不及此。樊噲曰：「將欲為富家翁邪？」英達之君而見不及噲者多矣。范增曰：「此其志不在小。」豈徒一時取天下之雄略乎！以垂訓後嗣，而文、景之治，至於盡免天下田租而國不憂貧，數百年君民交裕之略，定於此矣。

tiān zǐ ér jīn jīn rán yǐ jī jù yí zi sūn, zé pín bì zài guó shì dài fū jīn jīn rán yǐ jī jù yí zi sūn, zé bài bì zài jiā shù rén jīn jīn rán yǐ jī jù yí zi sūn, zé hòu shì bì jī hán yǐ sǐ. zhōu yǒu dà lài, sàn zhī wéi kǒng bù sù, gù yán jí sān shí shì, ér wáng zhī rì, shàng wú fù zōng zhī cǎn, mín yì wú dòng něi rǎng duó zhī shāng. hòu zhī wáng zhě, wén fán kuài fù wēng zhī qiào, shàng zhī chéng hū!
天子而斤斤然以積聚貽子孫，則貧必在國；士大夫斤斤然以積聚貽子孫，則敗必在家；庶人斤斤然以積聚貽子孫，則後世必饑寒以死。周有大賚，散之唯恐不速，故延及三十世，而亡之日，上無覆宗之慘，民亦無凍餒攘奪之傷。後之王者，聞樊噲富翁之誚，尚知懲乎！

èr
二

hán xìn shù xiàng yǔ zhī shī yuē: yǒu gōng dāng fēng jué zhě, yìn wán bì, rěn bù néng yǔ. yáo sī yán yě, xìn zhī suǒ yǐ tú rèn wèi jiāng ér bù yǔ wén tiān xià zhī lüè, qiě yǐ bù bǎo qí zhōng zhě, xū zài shì yǐ. fēng jué zhě, yīn hū tiān zhī suǒ yǔ ér lóng zhī, fēi rén zhǔ suǒ yǐ shì tiān xià yě. qiě jué shǎng yì qǐ bì qí zú róng zāi? róng yǐ qí nán dé ér yǐ. rén zhǔ qīng zhī, tiān xià liè zhī rén zhǔ zhòng zhī, tiān xià róng zhī. sòng yì zǔ xǔ cáo bīn xià jiāng nán shòu shǐ xiāng. bīn zǎo zhī bù dé ér ān yān, gù fēng jué bù chǐ ér bīn fú. fēi rán, zé gēng shǐ zhī hóu lín lì, ér bù jiù qí wáng, qī yú bì děi zhī bù zú xīn yě. yǔ bù xī qū jǐ yǐ xià rén, ér jìn tiān jué, hé jù fēi dào ér bì wáng hū? hàn gāo tiān xià jì dìng zhī hòu, chǐ yú fēng yǐ, fǎn zhě shù qǐ, wǔ dì duó zhī ér liù yù shǐ ān. chéng liù wáng zhī bì, rén sī wèi jūn, ér jí yǔ zhī tǔ dì rén mín yǐ zì qí suǒ yù wèi, guǎn cài zhī qīn bù xiāng bǎo, ér kuàng tā rén hū! yǐ tiān xià shì tiān xià ér jǐ nǎi wèi tiān zǐ, jūn chén xiāng mào, ér qī bào yǐ sù, gù bù zú yǐ yī zhāo jū yǐ.
韓信數項羽之失曰：「有功當封爵者，印刓敝，忍不能予。」繇斯言也，信之所以徒任為將而不與聞天下之略，且以不保其終者，胥在是矣。封爵者，因乎天之所予而隆之，非人主所以市天下也。且爵賞亦豈必其足榮哉？榮以其難得而已。人主輕之，天下獵之；人主重之，天下榮之。宋藝祖許曹彬下江南授使相。彬早知不得而安焉，故封爵不侈而彬服。非然，則更始之侯林立，而不救其亡，期於必得之不足歆也。羽不惜屈己以下人，而靳天爵，何遽非道而必亡乎？漢高天下既定之後，侈於封矣，反者數起，武帝奪之而六寓始安。承六王之敝，人思為君，而亟予之土地人民以恣其所欲為，管、蔡之親不相保，而況他人乎！以天下市天下而己乃為天子，君臣相貿，而期報已速，固不足以一朝居矣。

yì xìn zhī wèi cǐ yán yě, yù yǐ xié gāo dì ér shì zhī yě. gù qí dì fǔ dìng, jí qǐng wáng qí, xìn zhī huái lái jiàn yǐ. xié shì xīn yǐ shì zhǔ, zhǔ qiě kuī jiàn qí xīn, huò yǐ chóu ér yǒu yú yuàn. yún mèng zhī fú, wèi yāng zhī zhǎn, fú yú qǐng wáng qí zhī rì, ér jǐ dòng yú dēng tán zhī shù yǔ. dāo xiè fā yú zhì yù zhī wàng dòng, wèi yǒu shuǎng yān zhě yě. xìn zhī yán yuē: yǐ tiān xià chéng yì fēng gōng chén, hé suǒ bù fú. wèi rén zhǔ zhě kě yǒu shì xīn, ér chén zǐ qiě bù kě yǒu shì yǔ. kuàng hū rén zhǔ zhī gù bù kě yǐ shì xīn shì tiān xià hū! yán bù bì xìn, xíng bù bì guǒ. sòng zǔ zhī shèn, cáo bīn zhī míng, bǎo tài jū yíng zhī dào dé zhī yǐ. xī bì jiàn gū xǔ zhī yán ér xiè tiān zhī jǐng mìng zāi!
抑信之為此言也，欲以脅高帝而市之也。故齊地甫定，即請王齊，信之懷來見矣。挾市心以市主，主且窺見其心，貨已讎而有餘怨。雲夢之俘，未央之斬，伏於請王齊之日，而幾動於登壇之數語。刀械發於志欲之妄動，未有爽焉者也。信之言曰：「以天下城邑封功臣，何所不服。」為人主者可有是心，而臣子且不可有是語。況乎人主之固不可以是心市天下乎！言不必信，行不必果。宋祖之慎，曹彬之明，保泰居盈之道得之矣。奚必踐姑許之言而褻天之景命哉！

ruò fú xiàng yǔ zhī suǒ yǐ shī zhě, fēi lìn fēng jué zhī gù. xìn zhī shuō, bù rú chén píng zhī yán zhī yǔn yě. chén píng yuē: xiàng wáng suǒ rèn ài, fēi zhū xiàng jí qī zhī kūn dì, suī yǒu qí shì bù néng yòng. gù yǔ fēi jǐn bù zhī rén, yǒu bì zhī zhě yě. suǒ suǒ yīn yà, jù ruǎn shì, chí dà quán, ér shì è dé bù bì? suī rán, yì yǒu yáo ěr. yǔ, yǐ zhà xìng zhě yě shì huái wáng ér shì zhī, shǔ sòng yì ér qiāng zhī, hàn gāo rù guān ér yì zhī, tián róng zhī zhòng lái fù ér zhǎn ài lüè duó zhī. jī zhì hài zhě, yǐ jǐ duó rén ér yí rén zhī zhì jǐ. qīng cán shā zhě, dà yuàn zài cè ér yuàn bù kě xiá. zuǒ gù yòu xì, yì wéi shì xiōng dì yīn dǎng zhī zú shì wèi yuán. zé shǐ qīng yǔ rén yǐ quán, jǐ qiě wèi huái wáng, jǐ qiě wèi sòng yì. zhuì zhuì lì lì, gē jǐ jiāo yú mèng mèi, yì è néng bù hòu yí tiān xià zāi? rán ér qí yí wú jiù yě. wèi hàn wáng zhī fù xīn zhě xiàng bó yě, qí xiōng dì yě zhuī ér pò zhī jǐng zhě lǚ mǎ tóng yě, qí gù rén yě. cóng zhī yú dà bài zhī yú zhě sān shí yú qí, ér xiōng dì yīn yà bù yǔ yān. huái tè qiú yuán, ér zhōng yǐ gū lì. fēi wán yìn bù yǔ zhě jì jǐ ér zéi zhī, qí qīn qī zhī pàn yǐ jiǔ yǐ.
若夫項羽之所以失者，非吝封爵之故。信之說，不如陳平之言之允也。陳平曰：「項王所任愛，非諸項、即妻之昆弟，雖有奇士不能用。」故羽非盡不知人，有蔽之者也。瑣瑣姻亞，踞朊仕，持大權，而士惡得不蔽？雖然，亦有繇爾。羽，以詐興者也；事懷王而弒之，屬宋義而戕之，漢高入關而抑之，田榮之眾來附而斬艾掠奪之。積忮害者，以己度人而疑人之忮己。輕殘殺者，大怨在側而怨不可狎。左顧右盻，亦唯是兄弟姻黨之足恃為援。則使輕予人以權，己且為懷王，己且為宋義。惴惴慄慄，戈戟交於夢寐，抑惡能不厚疑天下哉？然而其疑無救也。為漢王之腹心者項伯也，其兄弟也；追而迫之剄者呂馬童也，其故人也。從之於大敗之餘者三十餘騎，而兄弟姻亞不與焉。懷慝求援，而終以孤立。非刓印不與者惎己而賊之，其親戚之叛已久矣。

bù jiù yú tiān, zé tiān wú bù yòu bù kuì yú rén, zé rén jiē kě yù. zhèng yì yǐ xíng hū tǎn dào, ér jū tiān xià zhī guǎng jū wú suǒ piān dǎng, ér shǎng fá kě yǐ zhì shèn ér wú suǒ xùn dé shī zhī jǐ, zài cǐ ér bù zài bǐ, míng yǐ. bù rán, shě qīn xián, xíng yòu ěr, jiàn míng qì, yǐ xùn yóu shì tān fū zhī jìng zào, gù xiàng yǔ zhī suǒ bù xiè wèi zhě yě.
不疚於天，則天無不祐；不媿於人，則人皆可馭。正義以行乎坦道，而居天下之廣居；無所偏黨，而賞罰可以致慎而無所徇；得失之幾，在此而不在彼，明矣。不然，舍親賢，行誘餌，賤名器，以徇游士貪夫之競躁，固項羽之所不屑為者也。

sān
三

míng yì yún zhě, yīn míng yǐ lì yì, wèi kě yáo bù kě zhī zhī mín yán yě. bù zhī yì yǐ, wèi zhī míng yǐ shǐ zhī gù ér sī, yì qiě yù qí gù ér sī ér bù dàn míng yě, kuàng jūn zǐ zhī yǐ lì mín jí ér dà bái yú tiān xià zhě zāi! wèi dǒng gōng shuō gāo dì wèi yì dì fā sàng wèi hàn zhī suǒ yǐ xìng zhě, lǜ tiān xià hòu shì ér qū yú wěi, bì cǐ yán fū!
名義雲者，因名以立義，為可繇不可知之民言也。不知義矣，為之名以使之顧而思，抑且欲其顧而思而不但名也，況君子之以立民極而大白於天下者哉！謂董公說高帝為義帝發喪為漢之所以興者，率天下後世而趨於偽，必此言夫！

zhōng xiào fēi rén suǒ de ér quàn yě. rú qí quàn zhī, dòng qí bù gǎn bù rěn zhī xīn ér yǐ. xīn shēng ér hòu yǒu shì, shì lì ér hòu yǒu lǐ, lǐ xíng ér hòu yǒu míng. míng zhě, sān lèi zhī xià. tiān xià wèi zhī míng, ér zhōng xiào zhě bù yù zì jū. gāo dì wú āi yì dì zhī xīn, tiān kě qī hū? rén kě yú hū? péng chéng zhī bài, jǐ sǐ jǐ wáng, ér gǎo sù zhī míng, bù néng wèi zhī jiù zé tú shì ěr mù yǐ gù zhǔ fù chóu zhī míng, wú dāng yú hàn zhī xìng, míng yǐ.
忠孝非人所得而勸也。如其勸之，動其不敢不忍之心而已。心生而後有事，事立而後有禮，禮行而後有名。名者，三累之下。天下為之名，而忠孝者不欲自居。高帝無哀義帝之心，天可欺乎？人可愚乎？彭城之敗，幾死幾亡，而縞素之名，不能為之救；則塗飾耳目以故主復讎之名，無當於漢之興，明矣。

suī rán, yǐ cǐ zhèng xiàng jí zhī zuì, shǐ tiān xià chǐ dài zhī wèi jūn zhǎng yě zé yǒu yú. hé yě? jí zhě, mǐ shì zhī shì chén yě. yuán lì yì dì zhě, xiàng liáng zhī yǐ lìng zhū hóu zhě yě. liú shì shì bù chén yú chǔ, qí qū ér jūn huái wáng yě, xiàng shì zhì zhī ěr. gāo dì chū wú jūn huái wáng zhī xīn, zé kě bù āi huái wáng zhī sǐ. wèi tiān xià ér tǎo shì jūn zhī zéi, fēi rén shì jǐ jūn ér yǒu shǒu guān zhī zé zhě yě. gù fā sàng zhī hòu, gāo dì yì zhōng bù xié cǐ yǐ lìng tiān xià ér shù yǔ zhī zuì, bù xián yǐ bèi yuē bù wáng jǐ yú qín wèi shǒu. zé dǒng gōng zhī shuō, yì quán yòng zhī yī shí, ér gāo dì yì zhōng bù yǐ xìn zhū xīn. wū hū! mào wèi jūn zǐ zhě, rì yán xīn ér yǐ míng wèi xīn, rì yán yì ér yǐ míng wèi yì, gào zi è dé bù yǐ yì wèi wài ér yù qiāng zéi zhī hū?
雖然，以此正項籍之罪，使天下恥戴之為君長也則有餘。何也？籍者，羋氏之世臣也。援立義帝者，項梁之以令諸侯者也。劉氏世不臣於楚，其屈而君懷王也，項氏制之耳。高帝初無君懷王之心，則可不哀懷王之死。為天下而討弒君之賊，非人弒己君而有守官之責者也。故發喪之後，高帝亦終不挾此以令天下；而數羽之罪，不嫌以背約不王己於秦為首。則董公之說，亦權用之一時，而高帝亦終不以信諸心。嗚呼！貌為君子者，日言心而以名為心，日言義而以名為義，告子惡得不以義為外而欲戕賊之乎？

qín miè guó, hù xiāng shì ér jiàng zhě shèng ěr. ruò qí zuì, mò shén yú tiǎn zhōu. chǔ xìng bù wáng yú qín, ér chǔ qiě wèi qín. fēi qí shì chén, fēi qí yí zhòu, yì hé bì dài chǔ yǐ wèi jūn. dài chǔ zhě, xiàng shì zhī sī yì yě. hàn yì hé yòng yǐn xiàng shì zhī yì yǐ wèi jǐ yì hū! cǐ yì bù míng, dàn yǒu míng ér jí fù zhū yì yān. lǐ sì yuán, yí yì yě, míng wèi táng ér táng zhī lǐ biàn, bù zhī qí wèi shuí shì zhī zǐ yě, míng wèi táng ér yòu táng zhī. yǒu míng ér wú yì, míng wèi yì ér yì bù shēng yú xīn, lùn shǐ zhě zhī luàn yì jiǔ yǐ. zhōng guó lì jí zhī zhǔ, zǔ kǎo shì dài zhī jūn, míng míng hè hè zài rén xīn ér bù mèi chén zǐ zì yǒu dú yù zhī chén, xíng qí bù gǎn bù rěn zhě, ér qǐ dàn yǐ míng zāi!
秦滅國，互相噬而彊者勝耳。若其罪，莫甚於殄周。楚幸不亡於秦，而楚且為秦。非其世臣，非其遺胄，抑何必戴楚以為君。戴楚者，項氏之私義也。漢亦何用引項氏之義以為己義乎！此義不明，但有名而即附諸義焉。李嗣源，夷裔也，名為唐而唐之；李昪，不知其為誰氏之子也，名為唐而又唐之。有名而無義，名為義而義不生於心，論史者之亂義久矣。中國立極之主，祖考世戴之君，明明赫赫在人心而不昧；臣子自有獨喻之忱，行其不敢不忍者，而豈但以名哉！

sì
四

dú tiān xià ér yǐ zì dú zhě, qí wéi tān gōng zhī rén hū! lì shēng shuō xià qí, qí yǐ shòu mìng, ér hàn dōng běi zhī lǜ shū, xiàng yǔ yòu bì zhī yuán jué yǐ. qíng bù dào yě, yī cóng hàn bèi chǔ ér zhōng bù kě pàn. kuàng zhū tián zhī gěng jiè, kě yǐ bǎo qí ān zhěn yú hàn yě wáng yí. nǎi hán xìn yī qǐ tān gōng zhī xīn, cóng kuǎi chè zhī shuō, jí jī yǐ jiàng, ér lì shēng pēng, lì xià zhī jūn, dié xuè yíng yě, zhū tián zú yǐ tiǎn qí zōng. cǎn yǐ zāi! tān gōng zhī niàn fā yú yǐn wēi, ér xuè yǐ piào lǔ yě.
毒天下而以自毒者，其唯貪功之人乎！酈生說下齊，齊已受命，而漢東北之慮紓，項羽右臂之援絕矣。黥布盜也，一從漢背楚而終不可叛。況諸田之耿介，可以保其安枕於漢也亡疑。乃韓信一啟貪功之心，從蒯徹之說，疾擊已降，而酈生烹，歷下之軍，蹀血盈野，諸田卒以殄其宗。慘矣哉！貪功之念發於隱微，而血已漂鹵也。

lóng qiě yì yóu shì yě, jūn yú gāo mì, kè shuō yǐ shēn bì wù zhàn, lìng qí wáng zhāo sàn mín, fǎn hàn ér guī jǐ, hàn kè bīng bù róng yú jiǔ liú ér bì kuì bài, yǐ quán sān jūn zūn chǔ shì ér bǎo qí, qǐ bù xián yú làng zhàn yǐ sǐ wáng hū? qiě zé yuē: jiù qí, bù zhàn ér jiàng zhī, wú hé gōng? suī qí hòu shèng bài bù tóng, ér qiě zhī xīn yì xìn zhī xīn yě. xìn yǐ qí dú dú qí, ér qí mín pián sǐ, tián shì yǐ wáng qiě yǐ qí dú zì dú, ér wéi shuǐ yǒng liú, chǔ jūn dà fù, tián shì bù jiù. jǔ rén zhī zōng shè rén mín cún wáng shēng sǐ zhī dà, ér bù mǎn zhì rén zhī xī hè, dú shì rén ér fēng chài yì sǐ. xìn xìng pò qí yǐ zì qǐng wáng qí, ér wèi yāng zhī zhū yǐ fú yú cǐ, qiě yì yǐ qí shēn bì yú wéi shuǐ zhī shàng. rán zé tān gōng ér dú rén, yì zì chóu qí xiàng lǐng ér sù zhī cuò yě. bēi zāi! yú bù kě chōu yǐ.
龍且亦猶是也，軍於高密，客說以深壁勿戰，令齊王招散民，反漢而歸己，漢客兵不容於久留而必潰敗，以全三軍尊楚勢而保齊，豈不賢於浪戰以死亡乎？且則曰：「救齊，不戰而降之，吾何功？」雖其後勝敗不同，而且之心亦信之心也。信以其毒毒齊，而齊民駢死，田氏以亡；且以其毒自毒，而濰水涌流，楚軍大覆，田氏不救。舉人之宗社人民存亡生死之大，而不滿忮人之谿壑，毒螫人而蠭蠆亦死。信幸破齊以自請王齊，而未央之誅已伏於此，且亦以其身斃於濰水之上。然則貪功而毒人，亦自讎其項領而速之斮也。悲哉！愚不可瘳已。

lǐ zuǒ chē xià quán yàn ér yàn bù pàn, suí hé shōu jiǔ jiāng ér qíng bù wú yí. shàn yòng rén zhě, yì hé lì yǒu tān gōng zhī rén, yǐ zéi tiān xià ér duō qí xìn zāi! hàn suī yǒu qí ér lì yǐ pí, chǔ fù jiù qí zhī bīng ér xiàng wáng dà jù, zhì rén bù chù ér néng dìng tiān xià, wèi zhī yǒu yě.
李左車下全燕而燕不叛，隨何收九江而黥布無疑。善用人者，亦何利有貪功之人，以賊天下而多其釁哉！漢雖有齊而力已疲，楚覆救齊之兵而項王大懼，忮人不黜而能定天下，未之有也。

wǔ
五

hán xìn xià wèi pò dài ér hàn wáng shōu qí bīng, yǔ zhāng ěr pò zhào ér hàn wáng yòu duó qí bīng, hé yǐ shǐ xìn tiē rán tīng mìng ér yì bù jiě tǐ yǐ yáng qù zāi? cǐ hàn wáng zhī suǒ yǐ bù kě jí yě. zhì zhī zhě qì yě, fēi tú qì yě, qí cuò zhì yǔ duó zhī shěn yǒu yǐ dà fú zhī yě. jié zhī zhě qíng yě, fēi tú qíng yě, wú suǒ piān rèn, wú suǒ tīng yíng, kě shǐ xìn tǎn rán jiàn qí xīn yě. wú zhī suǒ wèi, wú bù kě shǐ xìn zhī zhī yǐ. xìn gù zhī jǐ zhī zhōng wèi hàn wáng yǐ rèn ér bù zài jūn zhī qù liú yě, gù qí shì jūn zhī shǔ hàn yě wú yǐ yì yú jǐ. wú yí wú yuàn, hé suǒ jìn ér shēng qí zhì jì hū? jiǎ shǐ duó xìn jūn ér shòu zhī tā rén, jiǎ shǐ yí xìn zhī fǎn ér duó gòng jūn yǐ fáng zhī, xiàng wáng yī yìn zhī wán ér xìn pàn, sān jūn zhī zhòng, qǐ tú yī yìn zhī yǔ duó hū!
韓信下魏破代而漢王收其兵，與張耳破趙而漢王又奪其兵，何以使信帖然聽命而抑不解體以颺去哉？此漢王之所以不可及也。制之者氣也，非徒氣也，其措置予奪之審有以大服之也。結之者情也，非徒情也，無所偏任，無所聽熒，可使信坦然見其心也。吾之所為，無不可使信知之矣。信固知己之終為漢王倚任而不在軍之去留也，故其視軍之屬漢也無以異於己。無疑無怨，何所靳而生其忮惎乎？假使奪信軍而授之他人，假使疑信之反而奪共軍以防之，項王一印之刓而信叛，三軍之重，豈徒一印之予奪乎！

xīn bù kě shǐ rén zhī zhě, yǐ róu yòng zhī ér bài, yǐ gāng yòng zhī ér sù wáng. yǒu suǒ piān tīng hù dǎng ér yí rén zhě, bù néng zhì zhī ér sǐ yú qí rén, néng zhì zhī ér qí rén sù pàn yǐ qù. wǔ wáng yuē: yǔ yǒu luàn chén shí rén, tóng xīn tóng dé. shí rén zhī tóng hū wǔ wáng, wǔ wáng tóng zhī yě.
心不可使人知者，以柔用之而敗，以剛用之而速亡。有所偏聽、怙黨而疑人者，不能制之而死於其人，能制之而其人速叛以去。武王曰：「予有亂臣十人，同心同德。」十人之同乎武王，武王同之也。

liù
六

hàn wáng fǔ pò xiàng yǔ, hái zhì dìng táo, jí chí duó hán xìn jūn, tiān xià zì cǐ níng yǐ. dà dí yǐ píng, xìn qiě yōng jiàng bīng yě hé wèi? gù wú suǒ xié yǐ wèi míng ér kàng bù tīng mìng, jì duó zhī hòu, fú néng yuàn yě. rú gū huǎn zhī, shǐ sì fāng zú yǒu bù yú zhī shì, yǒu míng kě jù, xìn bīng bù kě duó yǐ. duó zhī sù ér ān, yǐ diàn zōng shè, yǐ xī fù lǎo zǐ dì, yǐ liǎn tiān dì zhī shā jī, ér chí zhēng fá zhī quán yú yī wáng, nǎi yǐ shùn tiān xiū mìng, ér rén dé yǐ shēng.
漢王甫破項羽，還至定陶，即馳奪韓信軍，天下自此寧矣。大敵已平，信且擁彊兵也何為？故無所挾以為名而抗不聽命，既奪之後，弗能怨也。如姑緩之，使四方卒有不虞之事，有名可據，信兵不可奪矣。奪之速而安，以奠宗社，以息父老子弟，以斂天地之殺機，而持征伐之權於一王，乃以順天休命，而人得以生。

qiě xìn shǐ bù cóng kuǎi chè zhī yán yǔ hàn wèi nán zhě, xiàng wèi wáng yě. cān fēn tiān xià, dǐng zú ér lì, kuǎi chè kuáng huò zhī jì ěr. xī zhě hán cháng yǐ cǐ chí tiān xià zhī zòng héng, rán tūn yú qín ér bù jiù, qí fù guǐ yǐ. xìn fǎn yú qí, zé zhāng ěr è qí xī, péng yuè kòng qí nán, dǐng zú xiān zhé ér tú wèi tiān xià máo zéi. xìn zhī qí bù kě ér jù chè, jì zhī shēn yě. xiàng wáng miè, hàn wáng juàn guī yú guān zhōng, xìn qǐ ér chéng zhī, nǎi kě yǐ dé zhì. chè zhī shuō, xìn qǐ xū yú wàng zāi? biàn zhuāng zi xiǎo sǐ dà bì yī jǔ ér liǎng dé zhī shù, qí shí ér fā, fā bù xuán zhǒng yǐ. qí yuē bù rěn bèi hàn zhě, gū yǐ xiè chè ěr. xuē wáng ér hóu, guó xiǎo ér wú bīng, shàng yù yīn chén xī yǐ fā nán yōng sān qí zhī jìn lǚ, xī xiàng ér hǔ shì, shàng shuí jì zāi?
且信始不從蒯徹之言與漢為難者，項未亡也。參分天下，鼎足而立，蒯徹狂惑之計耳。昔者韓嘗以此持天下之縱橫，然吞於秦而不救，其覆軌矣。信反於齊，則張耳扼其西，彭越控其南，鼎足先折而徒為天下蟊賊。信知其不可而拒徹，計之深也。項王滅，漢王倦歸於關中，信起而乘之，乃可以得志。徹之說，信豈須臾忘哉？卞莊子小死大斃一舉而兩得之術，俟時而發，發不旋踵矣。其曰「不忍背漢」者，姑以謝徹耳。削王而侯，國小而無兵，尚欲因陳豨以發難；擁三齊之勁旅，西嚮而虎視，尚誰忌哉？

huò yuē sòng tài zǔ zhī duó fān zhèn yě lèi cǐ. ér yòu fēi yě. xìn zhě, fēi shí shǒu xìn gāo huái dé zhī chóu yě. gē dì ér wáng, jù lǚ shèng zhī bīng, fēi chén qiáo yōng dài zhī zhǔ yě. gù sòng zǔ chéng gēng chuī jī ér zì ruò, hàn gāo bá běn sè yuán yǐ yǐ luàn, jī tóng ér shì yì. qí quán bù zài xíng jī zhī xián yě.
或曰宋太祖之奪藩鎮也類此。而又非也。信者，非石守信、高懷德之儔也。割地而王，據屢勝之兵，非陳橋擁戴之主也。故宋祖懲羹吹齏而自弱，漢高拔本塞源以已亂，跡同而事異。其權不在形跡之閒也。

qī
七

hàn wáng chū jí huáng dì wèi, wèi fēng zǐ dì gōng chén, ér shǒu yǐ zhǎng shā wáng wú ruì mǐn yuè wáng wú zhū, cǐ zhī wèi dà lüè. èr zi zhě, fēi yǒu gōng yú miè xiàng zhě yě, zhuī yuán pò qín zhī gōng ér fēng zhī. yǐ tiān xià zhī gōng wèi gōng, ér bù gōng qí gōng, cǐ zhī wèi dà gōng. chǔ hàn zhēng yú běi, ér nán fāng wú shì, jiǔ yú ān zé luàn yì qǐ, lì wáng yǐ zhèn fǔ zhī, cǐ zhī wèi zhì zhì yú wèi luàn. yǐ xiàng yǔ zǎi tiān xià bù gōng wèi zuì ér tǎo zhī, fǎn qí dào ér shǒu lù bù xiǎn zhī jī, cǐ zhī wèi bù xiá yí, dé shàng yú zhōng xíng. ruò cǐ zhě, nèi duàn zhī xīn, fēi liú hóu suǒ de yǔ, kuàng xiāo hé chén píng zhī xiǎo zhì hū! liàng zhōu tiān xià zhě, shì chū yú rén suǒ bù lǜ, ruò yū yuǎn ér shí xié yú rén xīn, cǐ zhī wèi bù cè.
漢王初即皇帝位，未封子弟功臣，而首以長沙王吳芮、閩粵王無諸，此之謂「大略」。二子者，非有功於滅項者也，追原破秦之功而封之。以天下之功為功，而不功其功，此之謂「大公」。楚、漢爭於北，而南方無事，久於安則亂易起，立王以鎮撫之，此之謂「制治於未亂」。以項羽宰天下不公為罪而討之，反其道而首錄不顯之績，此之謂「不遐遺，得尚於中行」。若此者，內斷之心，非留侯所得與，況蕭何、陳平之小智乎！量周天下者，事出於人所不慮，若迂遠而實協於人心，此之謂「不測」。

bā
八

qín xiàng yǐ miè, bīng bà guī jiā, hé qí bà guī zhī yì ér guī yǐ jí hū ān? gǔ zhě bīng jiē chū yú nóng, wú wú jiā zhě yě, bà sī guī yǐ. hàn qǐ bā shǔ sān qín zhī zú, yòng jiǔ jiāng qí zhào zhī shī, bù zhàn qí dì, bù rǎo qí rén, wú lǘ jǐng zhī yuàn, guī sī ān yǐ. hòu shì zhào mù shī yè zhī mín, yù guī ér wú suǒ guī, zé zhàn zhēng chū xī ér qiǎn guī zhī yě nán. shàn shī gǔ zhě, páng tōng ér shàn yòng zhī. zé hàn yì yǒu mín xiāng jù shān zé bù shū míng shù zhě, fù qí gù jué tián zhái, jiào xùn ér yōu xù zhī zhī zhào, shì kě wèi hòu shì shī zhě yě. wú suǒ qīn shāng yú mín, ér jìn qí chóu shā fēi yǒu guān jué tián lǐ, ér wèi zhī shòu yǐ xì dì kuān jiǎ yǐ yáo yì, ér mìng wèi shāo shí zhī xū zú. yǐ cǐ sàn yǒu yú zhī zú, shú jì ér ān cún zhī, xī huàn wáng shù zāi? gāo dì fǔ yì tiān xià, ér zǎo wèi zhī suǒ. guó bù mí, nóng bù kùn, bīng yǒu suǒ guī. xià lìng yú liú shuǐ zhī yuán, ér tiáo wěi jiù lǐ, bù wèi zhī yǒu dà lüè yě de hū!
秦、項已滅，兵罷歸家，何其罷歸之易而歸以即乎安？古者兵皆出於農，無無家者也，罷斯歸矣。漢起巴蜀、三秦之卒，用九江、齊、趙之師，不戰其地，不擾其人，無閭井之怨，歸斯安矣。後世召募失業之民，欲歸而無所歸，則戰爭初息而遣歸之也難。善師古者，旁通而善用之。則漢抑有「民相聚山澤不書名數者，復其故爵田宅，教訓而優恤之」之詔，是可為後世師者也。無所侵傷於民，而禁其仇殺；非有官爵田裡，而為之授以隙地；寬假以徭役，而命為稍食之胥卒。以此散有餘之卒，熟計而安存之，奚患亡術哉？高帝甫一天下，而早為之所。國不糜，農不困，兵有所歸。下令於流水之源，而條委就理，不謂之有「大略」也得乎！

jiǔ
九

yǐ dà yì fú tiān xià zhě, yǐ chéng ér yǐ yǐ, wèi wén qí yǐ shù yě fèng yì wèi shù ér yì shǐ zéi. yì zhě, xīn zhī zhì yě, fēi tiān xià zhī míng yě. xīn suǒ wù ān ér rěn wèi zhī, yǐ biāo qí míng, tiān xià nǎi yǐ yì wèi fú rén zhī xīn ér bù hé shùn yú lǐ. fū gāo dì dāng jiǒng pò zhī shí, qǐ guǒ yǐ dīng gōng wèi kě shā ér bì shā zhī zāi? dāng zhū dīng gōng zhī rì, yòu qǐ guǒ néng wàng dīng gōng zhī miǎn jǐ ér bù yǐ wèi dé zāi? yù chéng rén chén zhī pàn qí zhǔ, ér xiān pàn qí shēng wǒ zhī ēn, qiě xiāo rán yuē shì tiān xià zhī gōng yì yě. zé jiè yì yǐ wèi lì, ér wú xīn zhī cè yǐn wáng yǐ.
以大義服天下者，以誠而已矣，未聞其以術也；奉義為術而義始賊。義者，心之制也，非天下之名也。心所勿安而忍為之，以標其名，天下乃以義為拂人之心而不和順於理。夫高帝當窘迫之時，豈果以丁公為可殺而必殺之哉？當誅丁公之日，又豈果能忘丁公之免己而不以為德哉？欲懲人臣之叛其主，而先叛其生我之恩，且囂然曰是天下之公義也。則借義以為利，而吾心之惻隱亡矣。

fū yì, yǒu tiān xià zhī dà yì yān, yǒu wú xīn zhī jīng yì yān. jīng zhě, chún yòng qí tiān liáng zhī xǐ nù ēn yuàn yǐ wèi dé wēi xíng shǎng, ér bù zá yǐ lì zhě yě. shǐ tiān xià zhī wèi chén bù zhōng zhě zhī bì zhū ér wèi jí yú xíng, nǎi shǐ wú xīn wéi qí ēn yuàn zhī běn huái, jiǎo yān zì wū yǐ shōu qí lì. rán zé yì wèi zéi rén zhī fǔ ér lì zhī é yě hū? gù shè jì bù ér yòng zhī, shàn yǐ, zú yǐ quàn chén zǐ zhī zhōng yǐ. ruò dīng gōng zhě, fèi ér wù yòng kě yě zhǎn zhī, zé dǎo tiān xià yǐ wàng ēn yǐ. ēn kě wàng yě, gǒu fēi xíng lù yǐ suí qí hòu, zé jūn fù wǎng jí zhī ēn, shú bù kě wàng yě? wū hū! cǐ sān dài yǐ xià, yǐ yì wèi míng wèi lì ér bèi qí tiān liáng zhī dà tè yě.
夫義，有天下之大義焉，有吾心之精義焉。精者，純用其天良之喜怒恩怨以為德威刑賞，而不雜以利者也。使天下知為臣不忠者之必誅而畏即於刑，乃使吾心違其恩怨之本懷，矯焉自誣以收其利。然則義為賊仁之斧而利之囮也乎？故赦季布而用之，善矣，足以勸臣子之忠矣。若丁公者，廢而勿用可也；斬之，則導天下以忘恩矣。恩可忘也，苟非刑戮以隨其後，則君父罔極之恩，孰不可忘也？嗚呼！此三代以下，以義為名為利而悖其天良之大慝也。

yī
一○

liú hóu yù cóng chì sōng zǐ yóu, sī mǎ wēn gōng yuē: míng zhé bǎo shēn, zǐ fáng yǒu yān. wèi zú yǐ jǐn zǐ fáng yě. zǐ fáng zhī yán yuē: jiā shì xiàng hán, wèi hán bào chóu. shēn fāng shì hàn, ér bào bái qí zhōng shǐ wèi hán zhī xīn, wú yí yú gāo dì zhī dù. qí wàng shēn yǐ shēn zhì yě, guāng míng lěi luò, tǎn rán zhí pōu xīn yì yú xióng cāi tiān zǐ zhī qián. qiě yuē: yuàn qì rén jiān shì, cóng chì sōng zǐ yóu. shì hàn zhī jué lù wèi hóng máo, ér fēi qí suǒ zhì. zhōng chén xiào zǐ qīng tiān jiǎo rì zhī xīn, bù zhī yǒu róng rǔ, bù zhī yǒu lì hài, qǐ cháng nì yì xìn zhī bì yí yuè zhī bì hǎi, ér jǐn yǐ quán shēn zāi! yì wéi qí rán, ér gāo dì gù yǐ yù qí zhì zhī zhēn ér xīn zhī jié yǐ, shì yǐ jǔ tài zǐ yǐ tuō zhī, ér shǐ zhōng bù zhì.
留侯欲從赤松子游，司馬溫公曰：「明哲保身，子房有焉。」未足以盡子房也。子房之言曰：「家世相韓，為韓報讎。」身方事漢，而暴白其終始為韓之心，無疑於高帝之妒。其忘身以伸志也，光明磊落，坦然直剖心臆於雄猜天子之前。且曰：「願棄人間事，從赤松子游。」視漢之爵祿為鴻毛，而非其所志。忠臣孝子青天皎日之心，不知有榮辱，不知有利害，豈嘗逆億信之必夷、越之必醢，而厪以全身哉！抑惟其然，而高帝固已喻其志之貞而心之潔矣，是以舉太子以托之，而始終不忮。

wū hū! wéi qí chéng yě, shì yǐ lǚ hǔ wěi ér bù jiù. jí bù xìng ér jiàn yí, yǒu sǐ ér yǐ yǐ, fú néng nèi huái zhōng ér wài gū wèi nìng yě. cáo cāo zhī jì dú yě, xú shù huái xiān zhǔ zhī zhī, zhōng shǐ bù yǔ móu yì, ér cāo wú néng hài, kuàng gāo dì zhī kě yǐ lǐ gǎn zhě hū! ruò fú wèi wàng gù zhǔ, ér nì qíng wěi qū yǐ bì huàn, xiè líng yùn zhī suǒ yǐ shēn sǐ ér míng rǔ. běn zì jiāng hǎi rén, zhōng yì gǎn jūn zǐ, shú tīng zhī zāi?
嗚呼！惟其誠也，是以履虎尾而不疚。即不幸而見疑，有死而已矣，弗能內懷忠而外姑為佞也。曹操之惎毒也，徐庶懷先主之知，終始不與謀議，而操無能害，況高帝之可以理感者乎！若夫未忘故主，而匿情委曲以避患，謝靈運之所以身死而名辱。「本自江海人，忠義感君子」，孰聽之哉？

yī yī
一一

zhōng guó yí dí zhī huò, zì mào dùn shǐ. mào dùn zhī lán rù jù zhù bǎo tài yuán, zì hán wáng xìn zhī pàn jiàng shǐ. xìn shī hán zhī gù fēng ér xǐ yú tài yuán, qí yù gān xīn yú hàn jiǔ yǐ. qǐng dōu mǎ yì, jìn sāi ér yì yǔ hú tōng shù shǐ zhī hú qiú hé, yáng wèi hàn hé ér yīn zì wèi jiàng dì chù bù chěng yǐ jiǎ shǒu yú mào dùn, bù dài wǎng jiàng zhī rì, ér zǎo zhī qí zhì zài hú yǐ.
中國夷狄之禍，自冒頓始。冒頓之闌入句注、保太原，自韓王信之叛降始。信失韓之故封而徙於太原，其欲甘心於漢久矣。請都馬邑，近塞而易與胡通；數使之胡求和，陽為漢和而陰自為降地；畜不逞以假手於冒頓，不待往降之日，而早知其志在胡矣。

fēi hán xìn zé mào dùn bù chěng, fēi shí jìng táng zé xié lǜ shì bù héng, qiú rú guō zi yí yǔ tǔ bō huí hé yǒu xiāng huǒ yuán ér wú èr xīn zhě, jīn gǔ wú liǎng rén. rán zé yǐ jiǎo yān bù chěng zhī jiàng shuài zhì zhī biān jiǎo, wèi yǒu bù jué dī fén lín yǐ cán liú nèi dì zhě yě. jī yīng zhì quǎn, bù chù zhī fán quān, ér yì zhī yáng fēi bì zǒu zhī dì, jì miǎn huò yú mù qián, ér shǒu huò yú qiān gǔ. shén zāi gāo dì zhī tōu yě!
非韓信則冒頓不逞，非石敬瑭則邪律氏不橫，求如郭子儀與吐蕃、回紇有香火緣而無貳心者，今古無兩人。然則以狡焉不逞之彊帥置之邊徼，未有不決隄焚林以殘劉內地者也。飢鷹猘犬，不畜之樊圈，而軼之颺飛奰走之地，冀免禍於目前，而首禍於千古。甚哉高帝之偷也！

yī èr
一二

lǔ liǎng shēng zé shū sūn tōng xìng lǐ lè yú sǐ zhě wèi zàng shāng zhě wèi qǐ zhī shí, fēi yě. jiāng yǐ wèi xiū xī shēng yǎng ér hòu xìng lǐ lè yān, zé yì guǎn zǐ yī shí zú ér hòu lǐ yì xìng zhī xié shuō yě. zǐ yuē: zì gǔ jiē yǒu sǐ, shì wú xìn bù lì. xìn zhě, lǐ zhī gàn yě lǐ zhě, xìn zhī zī yě. yǒu yī rì zhī shēng, lì yī rì zhī guó, wéi cǐ dà lǐ zhī xù dà lè zhī hé bù róng xī ér yǐ. sǐ zhě hé yǐ bì zàng? shāng zhě hé yǐ bì xù? cǐ jìng ài zhī xīn bù róng mèi yān ěr. jìng yān ér xù yǒu bì shùn, ài yān ér hé yǒu bì jiā, dòng zhī yú wú xíng shēng zhī wēi, ér fā qǐ qí zhuāng sù lè yì zhī qíng, zé mín zhī fēi gǒu yú dé shēng zhě zhī kě yǐ shēng, gǒu yú dé lì zhě zhī kě yǐ lì, xiāng xù xiāng qīn, bù xiāng bèi qì, ér hòu shēng yǎng yǐ suì. gù yàn zǐ yuē: wéi lǐ kě yǐ yǐ luàn. rán zé lì guó zhī shǐ, suǒ yǐ shùn mín zhī qì ér quàn zhī xiū yǎng zhě, fēi lǐ lè hé yǐ zāi? pì zhī shù rán, shēng yǎng xiū xī zhě, zhī yè zhī róng yě yǒu xù ér hé zhě, gēn běn zhī rùn yě. jīn shǐ zhǒng shù zhě yuē dài zhī yè zhī róng ér hòu péi qí běn gēn. qǐ yǒu néng róng zhī yè zhī yī rì zāi? gù wǔ wáng kè yīn, jià fǔ tuō ér xī guàn gé zhī shè, xiū yīn sì zhī diǎn, chéng xiàng wǔ zhī lè. shòu mìng yǐ wèi, zhì zuò wèi bèi, ér zhōu gōng chéng qí dé, bù yuē wǒ gū qiě xiū xī zhī ér yǐ dài bǎi nián yě.
魯兩生責叔孫通興禮樂於死者未葬、傷者未起之時，非也。將以為休息生養而後興禮樂焉，則抑管子「衣食足而後禮義興」之邪說也。子曰：「自古皆有死，氏無信不立。」信者，禮之干也；禮者，信之資也。有一日之生，立一日之國，唯此大禮之序、大樂之和、不容息而已。死者何以必葬？傷者何以必恤？此敬愛之心不容昧焉耳。敬焉而序有必順，愛焉而和有必浹，動之於無形聲之微，而發起其莊肅樂易之情，則民知非苟於得生者之可以生，苟於得利者之可以利，相恤相親，不相背棄，而後生養以遂。故晏子曰：「唯禮可以已亂。」然則立國之始，所以順民之氣而勸之休養者，非禮樂何以哉？譬之樹然，生養休息者，枝葉之榮也；有序而和者，根本之潤也。今使種樹者曰待枝葉之榮而後培其本根。豈有能榮枝葉之一日哉？故武王克殷，駕甫脫而息貫革之射，修禋祀之典，成象武之樂。受命已未，製作未備，而周公成其德，不曰我姑且休息之而以待百年也。

qín zhī kē yán, hàn chū zhī jiǎn lüè, xiāng jī xiāng fǎn, ér tiān xià qiě chéng hū bǐ bèi. jǔ qí dà gāng, yǐ fēng qǐ yú bēng huài zhī yú, yì hé jù bù kě? ér fēi zhí wú bù kě yě fēi shì, zé shēng rén zhī xīn shēng rén zhī lǐ rì tuí mí ér zhī yú mǐn wáng yǐ. wéi shū sūn tōng zhī shì shí zhǔ ér miàn yú zhě, wèi kě yǔ cǐ ěr. zé gǒu qiě yǐ bèi yú lǐ lè zhī dà yuán, suì zhōng gǔ ér bù yǔ yú sān wáng zhī shèng. shǐ liǎng shēng zhě chū, ér yǐ xiān wáng ān shàng zhì mín yí fēng yì sú zhī jīng yì, jǔ dà gāng yǐ yǔ gāo dì xiāng gēng shǐ, rú qí bù yòng ér hòu tuì, wèi wǎn yě. nǎi bì qī yǐ bǎi nián, ér tīng mù qián zhī miè liè. jiāng bǎi nián yǐ nèi, rén xīn bù jìng, fēng huà wèi qǐ, jí jí yú shēng yǎng sǐ zàng zhī tú zé dé sè fù ér suì yǔ gū, yì shuí yǔ zhèn dòng róng yǔ qí tiān liáng, ér shǐ wú bèi sǐ bù zàng juān shāng bù xù yě zāi?
秦之苛嚴，漢初之簡略，相激相反，而天下且成乎鄙倍。舉其大綱，以風起於崩壞之餘，亦何遽不可？而非直無不可也；非是，則生人之心、生人之理、日頹靡而之於泯亡矣。唯叔孫通之事十主而面諛者，未可語此耳。則苟且以背於禮樂之大原，遂終古而不與於三王之盛。使兩生者出，而以先王安上治民、移風易俗之精意，舉大綱以與高帝相更始，如其不用而後退，未晚也。乃必期以百年，而聽目前之滅裂。將百年以內，人心不靖，風化未起，汲汲於生養死葬之圖；則德色父而誶語姑，亦誰與震動容與其天良，而使無背死不葬、捐傷不恤也哉？

wèi zhé zhī lì, luàn yǐ jí yǐ. zǐ yuē: lǐ lè bù xìng, zé xíng fá bù zhōng, mín wú suǒ cuò shǒu zú. wù běn jiào yě. hàn chū luàn suī shǐ dìng, gāo dì fēi zhé bǐ yě. zhé kě xìng ér wèi gāo dì bù kě, liǎng shēng zhě, fēi shèng rén zhī tú yǔ? hé qí yǔ kǒng zǐ zhī yán xiāng lá miù yě! yú shì ér liǎng shēng zhī suǒ wèi lǐ lè zhě kě zhī yǐ, wèi qí wén yě, fēi qí shí yě. dà xù zhì hé zhī shí, bù kě yī rì jué yú tiān rǎng. ér tiān dì zhī chǎn, zhōng hé zhī yīng, yǐ ruì xiāng yòu dá zhě, zé yǒu dài yǐ bèi hū wén zhāng shēng róng zhī shèng. wèi zhī dǎi ěr. rán cǎo chuàng zhě bù shuǎng qí dà gāng, ér hòu qǐ zhě kě jí, yòu xī bì rén zhī xián yú xí ér wù zhī gěi yú yòng xié! gù liǎng shēng zhě, fēi bù zhī quán yě, bù zhī běn yě.
衛輒之立，亂已極矣。子曰：「禮樂不興，則刑罰不中，民無所措手足。」務本教也。漢初亂雖始定，高帝非輒比也。輒可興而謂高帝不可，兩生者，非聖人之徒與？何其與孔子之言相剌謬也！於是而兩生之所謂禮樂者可知矣，謂其文也，非其實也。大序至和之實，不可一日絕於天壤。而天地之產，中和之應，以瑞相祐答者，則有待以備乎文章聲容之盛。未之逮耳。然草創者不爽其大綱，而後起者可藉，又奚必人之嫺於習而物之給於用邪！故兩生者，非不知權也，不知本也。

yī sān
一三

xiāo hé yuē: tiān zǐ yǐ sì hǎi wèi jiā, fēi zhuàng lì wú yǐ shì wēi. qí yán bǐ yǐ, ér yì wèi cháng fēi rén qíng yě. yóu shì zhī jù, jí yú gōng qīng zhī mén, fēi bì qí néng guì zhī yě shū guǒ zhī kuì, jí yú qiān jīn zhī shì, fēi bì qí néng fù zhī yě. shì lǎo zhī gōng, shì jīn bì ér zòu shēng zhōng, mèi zhě pú fú yǐ qǐng mìng, fēi bì fú yīng yú qí jiào yě, zhuāng lì dòng zhī ěr. yú yú mín yǐ qí róng guān, xīn zhé hún yíng ér yíng qí yì zhì, yì hé wèi ér bù rán zāi! tè gǔ dì wáng yòng zhī zhī huái yì ěr.
蕭何曰：「天子以四海為家，非壯麗無以示威。」其言鄙矣，而亦未嘗非人情也。游士之屨，集於公卿之門，非必其能貴之也；蔬果之饋，集於千金之室，非必其能富之也。釋、老之宮，飾金碧而奏笙鍾，媚者匍伏以請命，非必服膺於其教也，莊麗動之耳。愚愚民以其榮觀，心折魂熒而熒其異志，抑何為而不然哉！特古帝王用之之懷異耳。

gǔ zhī dì wáng, zhāo dé wēi yǐ róu tiān xià, yì jì zhuó jiàn mín qíng zhī suǒ zì jí, ér nà zhī yú xìn shùn yǐ. zòu jiǔ chéng yú yuán qiū, yīn yǐ shǐ zhī zhī tiān chóng zōng miào yú qī shì, yīn yǐ shǐ zhī zhī xiào jiàn liǎng guān yǐ xiàn fǎ, yīn yǐ shǐ zhī zhī zhì yíng líng tái yǐ hòu qì, yīn yǐ shǐ zhī zhī shí lì liǎng jiē yú jiǔ jí, yīn yǐ shǐ zhī zhī ràng. jí qí xīn dòng zhī xīn, dí zhī yú zhì dé zhī yù, shì zhī yǒu yǐ yào qí mù, tīng zhī yǒu yǐ yíng qí ěr, dēng zhī jiàng zhī jìn zhī tuì zhī yǒu yǐ yí qí ān. rán hòu rén zhī dà měi zhī jí, jí yú rén yì lǐ lè zhī zhōng, tuì ér yǒu yǐ zì qiè. fēi quán yǐ yòu tiān xià yě zhì dé zhī róng guān, běn yǒu rú shì zhī yáng yì yě. xián zhě dé qí jīng yì, yú bù xiào zhě jīn qí shēng róng, zhuàng lì zhī wēi zhì yǐ zāi! ér tè bù rú hé zhě tú yǐ gōng shì xiāng kuā ér yǐ.
古之帝王，昭德威以柔天下，亦既灼見民情之所自戢，而納之於信順已。奏九成於圜丘，因以使之知天；崇宗廟於七世，因以使之知孝；建兩觀以縣法，因以使之知治；營靈台以候氣，因以使之知時；立兩階於九級，因以使之知讓。即其歆動之心，迪之於至德之域，視之有以燿其目，聽之有以盈其耳，登之、降之、進之、退之、有以詒其安。然後人知大美之集，集於仁義禮樂之中，退而有以自愜。非權以誘天下也；至德之榮觀，本有如是之洋溢也。賢者得其精意，愚不肖者矜其聲容，壯麗之威至矣哉！而特不如何者徒以宮室相夸而已。

bù zé hé zhī fú xiū lǐ lè yǐ chóng dé wēi, ér zé qí fú jiǎn. tú yǐ jiǎn yě, jiǎn yú yù yì jiǎn yú dé. xiāo dào chéng zhī bǐ lìn, suì kě yǔ dà yǔ bìng chēng hū?
不責何之弗修禮樂以崇德威，而責其弗儉。徒以儉也，儉於欲亦儉於德。蕭道成之鄙吝，遂可與大禹並稱乎？

yī sì
一四

guó wú guì rén, mín bù zú yǐ xìng guó wú fù rén, mín bù zú yǐ zhí. rèn zǐ guì yú guó, ér guó yù tōu jiǎ rén fù yú guó, ér guó yù pín. rèn zǐ bù néng shǐ zhī fú guì, ér zhì qí guì zhī shàn jiǎ rén bù néng shǐ zhī fú fù, ér duó qí fù zhī jiāo. gāo dì chū dìng tiān xià, jìn jiǎ rén yī jǐn qǐ cāo bīng chéng mǎ, kě wèi zhī zhèng běn yǐ.
國無貴人，民不足以興；國無富人，民不足以殖。任子貴於國，而國愈偷；賈人富於國，而國愈貧。任子不能使之弗貴，而制其貴之擅；賈人不能使之弗富，而奪其富之驕。高帝初定天下，禁賈人衣錦綺、操兵、乘馬，可謂知政本矣。

wū hū! jiǎ rén zhě, bào jūn wū lì suǒ jí jìn ér chǒng zhī zhě yě. bào jūn fēi jiǎ rén wú yǐ gōng qí shēng sè zhī wán, wū lì fēi jiǎ rén wú yǐ gōng qí bù jí zhī qiú, jiǎ zhī yǐ yán sè ér tīng qí huī huáng, fù hé jì zāi! jiǎ rén zhī fù yě, pín rén yǐ zì fù zhě yě. móu lì yì zé yòng cái yě qīng, zhì xiǎo ér bù zhī cái, zhì hūn ér bù xù qí ān, qī pín nuò yǐ jīn kuā, ér guó ān dé bù pín mín ān dé ér bù mí? gāo dì shēng zhǎng mín jiān ér xí qí lì hài, zhòng cuò zhī ér mín qì sū. rán qiě zhì xiào wén zhī shì, hòu fú dì shì rú jiǎ shēng suǒ jī, zé yì mò chóng běn zhī wèi yì yán jiǔ yǐ.
嗚呼！賈人者，暴君汙吏所亟進而寵之者也。暴君非賈人無以供其聲色之玩，汙吏非賈人無以供其不急之求，假之以顏色而聽其煇煌，復何忌哉！賈人之富也，貧人以自富者也。牟利易則用財也輕，志小而不知裁，智昏而不恤其安，欺貧懦以矜誇，而國安得不貧、民安得而不靡？高帝生長民間而習其利害，重挫之而民氣蘇。然且至孝文之世，後服帝飾如賈生所譏，則抑末崇本之未易言久矣。

yī wǔ
一五

lóu jìng zhī xiǎo zhì zú yǐ dòng rén zhǔ, ér qí huò tiān xià yě liè yǐ! qiān liù guó hòu jí háo jié míng jiā jū guān zhōng, yǐ wèi jiàng běn ér ruò mò, shì yě. qiǎn nǚ jià xiōng nú, shēng zǐ bì wèi tài zǐ, yù yǐ lǐ jié, wú gǎn kàng lǐ, ér jiàn yǐ chēng chén, yǐ wèi yòng xià ér biàn yí, shì yě. xuàn yú yī shí zhī lì hài zhě, wú bù dòng yě. nǎi gū fú yǔ yán wéi shēng mín zhī xìng, jiù qí shuō yǐ zhé zhī, jìng zhī shuō è zú yǐ chěng zāi!
婁敬之小智足以動人主，而其禍天下也烈矣！遷六國後及豪傑名家居關中，以為彊本而弱末，似也。遣女嫁匈奴，生子必為太子，諭以禮節，無敢抗禮，而漸以稱臣，以為用夏而變夷，似也。眩於一時之利害者，無不動也。乃姑弗與言違生民之性，就其說以折之，敬之說惡足以逞哉！

fù háo dà zú zhī suǒ yǐ jiàng zhě, yīn qí dì yě. zhū tián fēi bó hǎi yú yán zhī lì, bù zú yǐ jiàng qū zhāo jǐng fēi yún mèng zé sǒu zhī zī, bù zú yǐ jiàng shì jiā fēi yīn yà zhī shèng péng yǒu zhī hé xiǎo mín zhī xiāng bǐ ér xiāng shǔ, bù zú yǐ jiàng. qì qí tián lǐ, wéi qí zōng dǎng, duó qí suǒ biàn, fú qí suǒ xí, jī lǚ yù shí yú guān zhōng tǔ zhù zhī jiān, bù shí nián ér shēng shì yǐ luò, qì yàn jǔ sàng. cáo zi huán yún: kè zi cháng wèi rén. liàng yǐ zāi! wèi rén zhě shàng néng zì jiàng yǐ wèi guó jiàng xié? gù bù rú xiū xī yú mín ér shēng jù zhī yě. gù pín mín shàng kě xǐ yě, shě qí jí tǔ ér yí qí yǔ sú, kě shǐ jiāng yě. háo jié dà zú, cuī shé diāo cán ér rì yǐ shuāi. jù shī yè yuàn zī zhī mín yú niǎn gǔ zhī xià, ruò zé mí ér hàn zé duì, qǐ yǒu xìng hū? ér dāng shí zhī wèi nüè shén yǐ.
富豪大族之所以彊者，因其地也。諸田非勃海魚、鹽之利，不足以彊；屈、昭、景非雲夢澤藪之資，不足以彊；世家非姻亞之盛、朋友之合、小民之相比而相屬，不足以彊。棄其田裡，違其宗黨，奪其所便，拂其所習，羈旅寓食於關中土著之間，不十年而生事已落，氣燄沮喪。曹子桓云：「客子常畏人。」諒矣哉！畏人者尚能自彊以為國彊邪？固不如休息余民而生聚之也。故貧民尚可徙也，舍其瘠土而移其窳俗，可使疆也。豪傑大族，摧折凋殘而日以衰。聚失業怨咨之民於輦轂之下，弱則靡而悍則懟，豈有幸乎？而當時之為虐甚矣。

xiōng nú zhī yǒu yú zhě, měng hàn yě qí bù zú zhě, zhì qiǎo yě. fēi dàn qí tiān xìng rán, qí xí rán yě. xìng shòu yú suǒ shēng zhī qì, xí chéng yú yòu ruò zhī shí. tiān zǐ yǐ nǚ pèi yí, chén mín niǔ ér bù yǐ wèi rǔ, yí qiě wǎng lái yú nèi dì, ér nèi dì zhī nǚ zǐ fù yú hú zhě duō yǐ. hú chú zá mǔ zhī qì, ér xiá qí yán yǔ, zhì lì rú qí fù, huì qiǎo rú qí mǔ, yì qí suǒ bù zú yǐ zuǒ qí suǒ yǒu yú. gù liú yuān shí lè gāo huān yǔ wén hēi tǎ zhī liú, qí jiǎo huá nǎi líng cāo yì ér jià qí shàng. zé lǐ jié zhě, tú yǐ zhǎng qí wén jiān zhī jù, yīn yǐ qū zhōng guó ér chén zhī yě yǒu yú, ér huáng chén zhōng guó zāi!
匈奴之有餘者，猛悍也；其不足者，智巧也。非但其天性然，其習然也。性受於所生之氣，習成於幼弱之時。天子以女配夷，臣民狃而不以為辱，夷且往來於內地，而內地之女子婦於胡者多矣。胡雛雜母之氣，而狎其言語，駤戾如其父，慧巧如其母，益其所不足以佐其所有餘。故劉淵、石勒、高歡、宇文黑獺之流，其狡猾乃淩操、懿而駕其上。則禮節者，徒以長其文奸之具，因以屈中國而臣之也有餘，而遑臣中國哉！

fán sī èr zhě, jiē jìng zhī xié nìng, yǐ cǐ pò zhī, jiāng shú zhì huì? ér xǐ mín zhī bù rén, hé qīn zhī wú chǐ, yòu bù dài biàn ér zhé zhě yě.
凡斯二者，皆敬之邪佞，以此破之，將孰置喙？而徙民之不仁，和親之無恥，又不待辨而折者也。

yī liù
一六

chén xī zhī fǎn, cháng shān jùn wáng qí èr shí chéng, zhōu chāng qǐng zhū qí shǒu wèi, gāo dì yuē: shì lì bù zú, wáng zuì. shǒu wèi shì shǔ chéng zhī wáng ér bù xiào qí sǐ lì, chāng zhī qǐng zhū, zhèng yě. suī rán, yǒu biàn. kòu zì nèi fā, jī zhī yǐ fǎn, fǎn ér bù jué, jué ér nì bù yǐ wén, bù wèi zhī bèi, bù jí qiú yuán, zé qí zhū wù shè yě wú yí. kòu zì wài fā, fēi qí suǒ jī, fēi suǒ jí jué, jué ér bīng yǐ yā jìng, bèi ér bù gěi, dài yuán bù zhì, qí yòu yě wú yí. gù lì fǎ zhě, wú yī chéng zhī fǎ, ér zhēn zhuó yǐ jǐn lǐ, sī bù sǔn yú guó ér wú hàn yú rén. chén xī zhī fǎn, fēi cháng shān zhī suǒ néng zhì ér néng zǎo jué zhě yě. gù zhōu chāng zhī àn fǎ, bù rú gāo dì zhī yuán qíng. suī rán, zhǐ yú wù zhū ér yǐ yǐ, qí rén bù kě fù yòng yě. suǒ wèi jìn sǐ zhī xīn bù kě fù yáng yě.
陳豨之反，常山郡亡其二十城，周昌請誅其守尉，高帝曰：「是力不足，亡罪。」守尉視屬城之亡而不效其死力，昌之請誅，正也。雖然，有辨。寇自內發，激之以反，反而不覺，覺而匿不以聞，不為之備，不亟求援，則其誅勿赦也無疑。寇自外發，非其所激，非所及覺，覺而兵已壓境，備而不給，待援不至，其宥也無疑。故立法者，無一成之法，而斟酌以盡理，斯不損於國而無憾於人。陳豨之反，非常山之所能制而能早覺者也。故周昌之按法，不如高帝之原情。雖然，止於勿誅而已矣，其人不可復用也。所謂「近死之心不可復陽也」。

yī qī
一七

shū sūn tōng zhī jiàn yì tài zǐ yě, yuē: chén yuàn fú zhū yǐ jǐng xuè wū dì. liè yǐ zāi! fū yì yǒu yǐ shǐ zhī rán zhě: gāo dì zhī míng, kě yǐ lǐ yù yě lǚ hòu zhī quán zú shì yě liú hóu sì hào zhī shǔ wèi zhī yǔ yì, ér guǐ suí zhě dàn gāo dì ér bù gǎn jìng yě. tōng zhī bì bù sǐ, jí sǐ ér yóu yǒu gōng, hé dàn ér bù zhēng? wū hū! yǐ miàn yú shì shí yú zhǔ zhī tōng, ér fàn yán gǔ gěng yě kě shǐ rú cǐ. shàng yǒu míng jūn, xià yǒu xián shì dài fū, nìng zhě kě zhōng, róu zhě kě jiàng, tiān xià qǐ huàn wú rén cái zāi! fěi shàng zhī yǔ xià yú, wèi yǒu bù dài jiǎng ér chéng zhě yě.
叔孫通之諫易太子也，曰：「臣願伏誅以頸血汙地。」烈矣哉！夫抑有以使之然者：高帝之明，可以理喻也；呂后之權足恃也；留侯、四皓之屬為之羽翼，而詭隨者憚高帝而不敢競也。通知必不死，即死而猶有功，何憚而不爭？嗚呼！以面諛事十餘主之通，而犯顏骨骾也可使如此。上有明君，下有賢士大夫，佞者可忠，柔者可彊，天下豈患無人材哉！匪上知與下愚，未有不待獎而成者也。