yī
一

mù róng wěi bà yīn hù zhì èr shí wàn. yǐ dōng běi yī yú ér èr shí wàn hù wèi quán guì suǒ yīn, bù shòu gōng jiā zhī yì, mín hù jiǎn shǎo, zé fù yì piān zhòng, ér mín zhī pí jí shén yǐ. gài yí dí zhī chū qǐ yě, shàng xià wú zhāng, zī bù zú zhī jiàng lì yǐ gē jù ér guā fēn zhī, xiá wèi jǐ yǒu jiù yǐ. gù wěi cóng yuè wǎn zhī qǐng, jiū tī hái jùn xiàn, ér jǔ guó yuàn nù. rán wěi zhī wáng, zì yǐ yí mù róng chuí shǐ wài pàn ér zhì bài, jì fēi bà yīn hù zhī suǒ zhì, guó wú jì ér mín kùn, jī bì suī qù ér hài yǐ shēn, gù fú jiān jiǎ rén yì yǐ dòng zhòng ér xí juǎn zhī. zé yuè wǎn zhī yán, yì hàn qí bù sù ěr.
慕容暐罷蔭戶至二十萬。以東北一隅而二十萬戶為權貴所蔭，不受公家之役，民戶減少，則賦役偏重，而民之疲瘠甚矣。蓋夷狄之初起也，上下無章，資部族之彊力以割據而瓜分之，狎為己有舊矣。故暐從悅綰之請，糾擿還郡縣，而舉國怨怒。然暐之亡，自以疑慕容垂使外叛而致敗，既非罷蔭戶之所致，國無紀而民困，積弊雖去而害已深，故苻堅假仁義以動眾而席捲之。則悅綰之言，亦憾其不夙爾。

wū hū! qǐ dú yí dí zhī bù gāng zhě wèi rán zāi? sì hǎi zhī mín lì, zì zú yǐ gěi tiān xià zhī yòng ér wèi zōng shè. nǎi shàng bù zài guó, xià bù zài mín, jū xián ér wèi máo zéi zhě, zhōng juān yě qī wǎn yě zhài shuài yě xūn jiù yě, jiē wán mín yǔ zú zhī suǒ yī yǐ hào guó ér duò zhòng yú mín zhě yě. liú zhōng xuān yī sōu yǐn zhàn zhī jìn lǚ ér yuàn bàng yǐ téng, zú zhì náo bài, jūn míng chén zhōng, zú bù néng shī lí zhèng zhě, qīn shū hái ěr zhī shì shū ér qīng zhòng yǐ yí yě. qí rú cǐ zhī fú yán xū dòng zhě hé zāi! fū cǐ suǒ suǒ zhě zhī ēn yuàn, hé zú yǐ xì guó jiā zhī ān wēi, rén zhǔ bù shěn, céng bù rú mù róng wěi zhī néng duàn yǐ. zhì zhī yǒu fǎ ér shèn yú shǐ, qiě bù néng chí yú qí hòu, zǔ zōng zhī fǎ, wèi kě shì yě. zhōng yè zhī zhǔ néng bù huò zhě, wèi jiàn qí rén yě, tiān xià suǒ yǐ xiān yǒu dào zhī zhǎng yě.
嗚呼！豈獨夷狄之不綱者為然哉？四海之民力，自足以給天下之用而衛宗社。乃上不在國，下不在民，居閒而為蟊賊者，中涓也、戚畹也、債帥也、勛舊也，皆頑民窳卒之所依以耗國而墮重於民者也。劉忠宣一搜隱佔之禁旅而怨謗已騰，卒致撓敗，君明臣忠，卒不能施釐正者，親疏還邇之勢殊而輕重已移也。其如此之浮言胥動者何哉！夫此瑣瑣者之恩怨，何足以系國家之安危，人主不審，曾不如慕容暐之能斷矣。制之有法而慎於始，且不能持於其後，祖宗之法，未可恃也。中葉之主能不惑者，未見其人也，天下所以鮮有道之長也。

èr
二

huán wēn fá yàn, dà bài yú fāng tóu, shēn yìn liào zhī yàn yǐ. yìn yuē: jìn zhī tíng chén, bì jiāng guāi zǔ, yǐ bài qí shì. shǐ bù zhe guāi zǔ zhī shí, ér yǐ sūn shèng yáng qiū zhí shū qí bài guān zhī, zé wēn zhī bài, jìn chén suǒ shēn xǐ ér lè dào zhī zhě yě. huì jī wáng yù bù néng zì jiàng, ér tú wèi rén zhī yà jǐ, wáng biāo zhī fú néng zhèng yān. wū hū! rén zhī suǒ wěi ér tōu yě, yì zhì shì zāi!
桓溫伐燕，大敗於枋頭，申胤料之驗矣。胤曰：「晉之廷臣，必將乖阻，以敗其事。」史不著乖阻之實，而以孫盛陽秋直書其敗觀之，則溫之敗，晉臣所深喜而樂道之者也。會稽王昱不能自彊，而徒畏人之軋己，王彪之弗能正焉。嗚呼！人之瑣尾而偷也，亦至是哉！

qín guì zhī chēng chén nà lù ér wàng chóu yě, wèi yuè fēi zhī shèng ér duó sòng yě. fēi yì wèi jué qí néng miè jīn ěr. fēi ér miè jīn, yīn yǐ fá sòng, qí shì qiú fù fú xiōng zhī yuàn xī ruò? ér shì gāo tíng cháo luò náo mén jù fā kuài ròu wú yī zhě, yòu xī ruò yě? wēn yì wèi néng jǔ yàn zhī wèi yōu ěr. wēn ér jǔ yàn, qí cuàn bù cuàn yì wèi kě zhī yě. wèi jūn xiāng zhě, jū zhòng yǐ bù shī rén wàng zhī guī, jǐn dào yǐ dé mín, tuī chéng yǐ dé shì, yǐ lǐ dài wēn, yǐ dào yù wēn, jìng zhèng ér bù jīng, jiàn wēi yǐ zì gù, wēn yì è néng chěng zhì yǐ nì ér bù xù tiān xià zhī gōng tǎo? bù rán, zé wáng mǎng xiāo dào chéng gù wú háo fà zhī xūn yōng, ér qiè dà bǎo rú shí jiè yǐ. yōng zhǔ lòu chén, rú yīng ér zhī hù ěr, ér tú jì qí zǐ dì, shàng néng ān yú wèi yǐ yǒu wèi hū? chù táng yǐ xī, shòu bīng bǐng yú wēn, ér yòu xìng qí bài, wēn zhī yuàn qiě shēn, qí qīng cháo tíng yě yì shén. gù huì jī lì ér fèn yíng yǐ chěng, fēi qí sǐ zhī sù yě, jìn bì yí shè yú huán shì yǐ. shě yí xià zhī dà fáng, zhì jūn fù zhī dà yuàn, tú wèi yí jì yǐ jǔ sàng chéng gōng, yōng zhǔ jù chén zhī wèi tiān xià lù, jìn sòng rú hé yī zhé, yì gǔ jīn zhī tōng hàn yǐ! chūn qiū yǔ huán wén zhī gōng, huì zhào wáng qǐng suì zhī nì, shèng rén zhī qíng jiàn yǐ. ruò sūn shèng zhī liú, xùn liú sú ér jīn zhí bǐ, xìng zāi lè huò, yì è zú dào zāi!
秦檜之稱臣納賂而忘讎也，畏岳飛之勝而奪宋也。飛亦未決其能滅金耳。飛而滅金，因以伐宋，其視囚父俘兄之怨奚若？而視皋亭潮落、碙門颶發、塊肉無依者，又奚若也？溫亦未能舉燕之為憂耳。溫而舉燕，其篡不篡亦未可知也。為君相者，居重以不失人望之歸，盡道以得民，推誠以得士，以禮待溫，以道馭溫，靜正而不驚，建威以自固，溫抑惡能逞志以逆而不恤天下之公討？不然，則王莽、蕭道成固無毫髮之勛庸，而竊大寶如拾芥矣。庸主陋臣，如嬰兒之護餌，而徒忌其姊娣，尚能安於位以有為乎？處堂以嬉，授兵柄於溫，而又幸其敗，溫之怨且深，其輕朝廷也益甚。故會稽立而憤盈以逞，非其死之速也，晉必移社於桓氏矣。舍夷、夏之大防，置君父之大怨，徒為疑忌以沮喪成功，庸主具臣之為天下僇，晉、宋如合一轍，亦古今之通憾已！春秋予桓、文之功，諱召王請隧之逆，聖人之情見矣。若孫盛之流，徇流俗而矜直筆，幸災樂禍，亦惡足道哉！

sān
三

wáng měng qǐng mù róng chuí zhī pèi dāo, dài qí zi shǐ pàn táo, qī yǐ shā chuí, sī mǎ wēn gōng jī qí fēi yǎ dé jūn zǐ suǒ wèi, hé wàng měng zhī hòu ér zé zhī báo yě! měng zhě, luàn rén zhī xióng zhě ěr, è zhī dé zāi!
王猛請慕容垂之佩刀，紿其子使叛逃，期以殺垂，司馬溫公譏其非雅德君子所為，何望猛之厚而責之薄也！猛者，亂人之雄者耳，惡知德哉！

měng yǐ huán wēn wèi bù zú yǒu wèi ér bù guī jìn, jiāng wèi fú jiān zhī kě yǔ dìng tiān xià hū? nǎi jiān wáng ér jìn gù cún, guǒ shú duǎn ér shú zhǎng xié? shǐ měng suí wēn ér dōng yě, guī jìn yě, fēi guī wēn yě. měng ér guǒ yǒu dìng tiān xià zhī lüè, zé yīn wēn yǐ guī jìn, ér yīn kě yòng jìn yǐ zhì wēn. rán zé qí bù suí wēn ér dōng, nǎi zhì liàng chū hū wēn zhī xià, ér yù zé yì yǔ zhě yǐ huò fù guì ěr. mù róng chuí bēn qín, mù róng píng yǐ yù xīn mài shuǐ zhī wěi jiàn ér wò zhòng bīng, měng miè zhī, fēi zhì yǒng zhī jué rén, cuī kū zhé xiǔ zhī yì yě. fú jiān zhī bù yù shā chuí, měng qǐ néng xián zhī, ér tú wèi náo luàn, jì qí chǒng ér yǐ yǐ. qí shì sān jūn yuē: wáng jǐng lüè shòu guó hòu ēn, rèn jiān nèi wài, shòu jué míng jūn zhī tíng, chēng shāng fù mǔ zhī shì, bù yì měi hū? měng zhī yá liàng jǐn yú cǐ yǐ. dài wú zhī zhī zhì zǐ ér xiàn qí sǐ, shāng yāng zhāng yí zhī shù yě. zhū zǐ yuē: sān qín háo jié zhī shì, fēi měng ér shuí? fú gē máo yú tán xiào, jī pàn luàn yǐ shā rén, qiè fù ěr, xī háo jié zhī yún!
猛以桓溫為不足有為而不歸晉，將謂苻堅之可與定天下乎？乃堅亡而晉固存，果孰短而孰長邪？使猛隨溫而東也，歸晉也，非歸溫也。猛而果有定天下之略，則因溫以歸晉，而因可用晉以制溫。然則其不隨溫而東，乃智量出乎溫之下，而欲擇易與者以獲富貴耳。慕容垂奔秦，慕容評以鬻薪賣水之猥賤而握重兵，猛滅之，非智勇之絕人，摧枯折朽之易也。苻堅之不欲殺垂，猛豈能閒之，而徒為撓亂，忌其寵而已矣。其誓三軍曰：「王景略受國厚恩，任兼內外，受爵明君之廷，稱觴父母之室，不亦美乎？」猛之涯量盡於此矣。紿無知之稚子而陷其死，商鞅、張儀之術也。朱子曰：「三秦豪傑之士，非猛而誰？」伏戈矛於談笑，激叛亂以殺人，妾婦耳，奚豪傑之雲！