yī
一

chén yīng zhī bù zì lì yě, zhōu fú zhī bù wáng wèi yě, qí qíng jūn yě, ér zhōu shì xián yǐ. fú yuē: tiān xià hūn luàn, zhōng chén nǎi jiàn. yì zhī suǒ bù gǎn chū, hài bù gǎn zì zhī ér yuǎn. jū zūn yǐ wèi tiān xià bù yì zhī kuí, fù qiě chéng, zhì kòu zhì, zhuó rán yì jiàn, ér rén bù néng zhī. fēi bù zhī yě, wú zhì yì yǐ chí qí xīn, liú sú zhī gǔ zhī zhě jìn yǐ. chén yīng fēi xìng ér yǒu qí mǔ, yì dài yǐ zāi! shì zhī yī yán, suǒ wèi dà jìn jī tiān ér bù nì, jí léi pò shān ér bù zhèn zhě hū! chén yú zì jīn rú zhě, ér bù néng shǒu yì yǐ zì wáng. zhōu fú suī sǐ ér rú shēng. chén yú lù lù yǐ sǐ, yòu hé chēng yān?
陳嬰之不自立也，周巿之不王魏也，其情均也，而周市賢矣。巿曰：「天下昏亂，忠臣乃見。」義之所不敢出，害不敢自之而遠。居尊以為天下不義之魁，「負且乘，致寇至」，灼然易見，而人不能知。非不知也，無志義以持其心，流俗之蠱之者進矣。陳嬰非幸而有其母，亦殆矣哉！市之一言，所謂「大浸稽天而不溺，疾雷破山而不震」者乎！陳余自矜儒者，而不能守義以自王。周巿雖死而如生。陳余碌碌以死，又何稱焉？

èr
二

lǐ sī zhī duì èr shì yuē: míng zhǔ miè rén yì zhī tú, jué jiàn zhēng zhī biàn, luò rán xíng zì suī zhī xīn. jǐn gǔ jīn gài xián bù xiào, wú yǒu rěn yán cǐ zhě, ér chāng yán zhī bù jì. wū hū! yì hé zhì cǐ zāi! sī yì cháng xué yú xún qīng shì yǐ, yì cháng yǔ shǐ huáng móu tiān xià ér tiān xià bìng yǐ. qǐ qí fēi lián è lái zhī suǒ bù rěn yán zhě ér yán zhī bù jì, sī zhī xīn qí gù yǐ wèi rán hū? gǒu fēi èr shì zhī yú, jí shǐ huáng zhī jiāo bèi, néng shòu cǐ yán ér bù qiǎn hū? sī yì wèi tiān xià hòu shì zhī bù yǐ jǐ wèi róng shǒu ér wú suǒ xù hū? wú tā, wèi sǐ huàn shī zhī xīn pò ér yǒu suǒ bù bì ěr.
李斯之對二世曰：「明主滅仁義之塗，絕諫爭之辯，犖然行恣睢之心。」盡古今概賢不肖，無有忍言此者，而昌言之不忌。嗚呼！亦何至此哉！斯亦嘗學於荀卿氏矣，亦嘗與始皇謀天下而天下並矣。豈其飛廉、惡來之所不忍言者而言之不忌，斯之心其固以為然乎？苟非二世之愚，即始皇之驕悖，能受此言而不譴乎？斯抑謂天下後世之不以己為戎首而無所恤乎？無他，畏死患失之心迫而有所不避耳。

fū sǐ yì hé bù kě wèi yě. shī bù kě huàn, ér yì hé bì yú shī yě. qián suǒ yǐ zì jìn zhě fēi qí dào, jì suǒ yǐ zì xiào zhě fēi qí gōng, hòu suǒ yǐ zì bǎo zhě fēi qí shù, tuì suǒ yǐ zì zhì zhě wú qí fāng, zé shī guǒ kě huàn ér sǐ guǒ kě wèi. yù wú wèi wú huàn yǐ bù yán qí suǒ bù rěn yán, yòu xī dé hū! tiān xià wú bì sǐ zhī tú, ér yì wú kě jǐ xìng zhī dé. zhèng zhì yú zǎo ér hòu wú suǒ pò, zé bù rěn bù gǎn zhī xīn yǐ quán. zǎo bù néng tú dù yú zhèng, dài qí hòu shī yǒu xíng sǐ yǒu jī, suī yù bù wèi cǐ yán ér bù dé. bù dài shàng cài dōng mén zhī huān, fèi gān xiān yǐ zì liè. sī qǐ guǒ wú rén zhī xīn zāi? yì yuē: lǚ shuāng jiān bīng zhì. biàn rén yú zǎo, bù ruò zì biàn yú zǎo yě.
夫死亦何不可畏也。失不可患，而亦何必於失也。前所以自進者非其道，繼所以自效者非其功，後所以自保者非其術，退所以自置者無其方，則失果可患而死果可畏。欲無畏無患、以不言其所不忍言，又奚得乎！天下無必死之塗，而亦無可幾幸之得。正志於早而後無所迫，則不忍不敢之心以全。早不能圖度於正，迨其後失有形、死有機，雖欲不為此言而不得。不待上蔡東門之歡，肺肝先已自裂。斯豈果無人之心哉？易曰：「履霜堅冰至。」辨人於早，不若自辨於早也。

sān
三

rén jiē yǒu bù rěn rén zhī xīn, ér zhòng nù zhī bù kě fàn, zhòng yuàn zhī bù kě rèn, yì yì yù yǐ. shēn shāng zhī yán, hé wèi zhì jīn ér bù jué xié? zhì zhèng yì míng rú zhū gé kǒng míng ér xiào qí fǎ, xué bó zhì guǎng rú wáng jiè fǔ ér shī qí yì, wú tā, shēn shāng zhě, zhà láo zhǎng yì zhī shù yě. wú qí xīn ér yòng qí shù zhě, kǒng míng yě yòng qí shí ér huì qí míng zhě, jiè fǔ yě nǎi ruò qí bù róng yǎn zhī cáng, zé lǐ sī fā zhī yǐ. lǐ sī yuē: xíng dū zé zhī shù, rán hòu jué jiàn zhēng zhī lù. shēn bù hài yuē: yǒu tiān xià ér bù zì suī, mìng zhī yuē yǐ tiān xià wèi zhì gù. jiàn zhēng jué, zhì gù tuō, zé suī mù láo yú xíng míng wén jí zhī zhōng, ér dān jiǔ shì sè yì yóu jiāo lè, kě yàn xiǎng ér bù chuò. gǒu wèi wàng yì yù zhī qíng zhě, è néng bù yǐ cǐ wèi liǎng dé zhī shù zāi!
人皆有不忍人之心，而眾怒之不可犯，眾怨之不可任，亦易喻矣。申、商之言，何為至今而不絕邪？志正義明如諸葛孔明而效其法，學博志廣如王介甫而師其意，無他，申、商者，乍勞長逸之術也。無其心而用其術者，孔明也；用其實而諱其名者，介甫也；乃若其不容掩之藏，則李斯發之矣。李斯曰：「行督責之術，然後絕諫爭之路。」申不害曰：「有天下而不恣睢，命之曰以天下為桎梏。」諫爭絕，桎梏脫，則雖目勞於刑名文籍之中，而耽酒嗜色、佚游驕樂，可晏享而不輟。苟未忘逸豫之情者，惡能不以此為兩得之術哉！

rèn fǎ, zé rén zhǔ ān ér tiān xià kùn rèn dào, zé tiān xià yì ér rén zhǔ láo. wú yī qiè zhī shù yǐ zì zì suī, suī fēi qiú zhì zhī zhǔ, bù néng gāo jū guāng yàng yú wàn mín zhī shàng, gù yǐ. yǐ kǒng míng zhī dàn bó ér jǐn cuì yě, yǐ jiè fǔ zhī tǔ mù qí xíng ér hǎo xué shēn sī yě, rán qiě lè fèng míng fǎ zhě, hé yě? jiǎn yǐ ěr mù, qín yǐ ěr mù, ér xīn sī cóng qí kāng yì yě. xián zhě qiě rán, kuàng líng hú táo zhāng jū zhèng zhī xié quán shì zhě zāi! shǐ dú lǐ sī zhī yán, zhī qí wèi dǎo yú quàn yín zhī shù yě, néng wù tiǎn rán ér hàn xià yǔ?
任法，則人主安而天下困；任道，則天下逸而人主勞。無一切之術以自恣睢，雖非求治之主，不能高居洸瀁於萬民之上，固矣。以孔明之淡泊而盡瘁也，以介甫之土木其形而好學深思也，然且樂奉名法者，何也？儉以耳目，勤以耳目，而心思從其康逸也。賢者且然，況令狐綯、張居正之挾權勢者哉！使讀李斯之言，知其為導諛勸淫之術也，能勿靦然而汗下與？

sì
四

huái wáng zhī lì, fēi xiàng shì zhī yì yě, fàn zēng zhī shuō, yǐ wèi cóng mín wàng ér yǐ. chén zhǔ zhī míng lì, ér qí xīn bù xiāng shì, xiàng shì chéng ér huái wáng gù bù néng yǒu chǔ. huái wáng niàn cǐ zhì xī, gù yī chéng xiàng liáng zhī bài ér duó shàng jiāng jūn zhī quán yǐ shòu sòng yì yì shì yù qí jì ér huò huái wáng zhī xīn, gù yǔ jì shì ér dà yuè. fēi yuè qí miè qín zhī jì, yuè qí duó xiàng zhī jì yě. sòng yì bì yú ān yáng ér xiàng yǔ zhǎn zhī, fēi fèn qí jiù zhào zhī chí, fèn qí duó jǐ zhī sù yě. yì zhī bì ān yáng ér bù jìn yě, fēi yù chéng qín zhào zhī bì, yù de dāng yǐ shōu xiàng yǔ zhī bīng yě qí qiǎn zi xiāng qí ér sòng zhī wú yán yě, fēi bù xù shì zú zhī jī hán yǐ zì chǐ, wèi huái wáng shù wài yuán yú qí ér yīn yǐ zì gù yě.
懷王之立，非項氏之意也，范增之說，以為從民望而已。臣主之名立，而其心不相釋，項氏成而懷王固不能有楚。懷王念此至悉，故一乘項梁之敗而奪上將軍之權以授宋義；義適遇其際而獲懷王之心，故與計事而大悅。非悅其滅秦之計，悅其奪項之計也。宋義壁於安陽而項羽斬之，非憤其救趙之遲，憤其奪己之速也。義之壁安陽而不進也，非欲乘秦、趙之敝，欲得當以收項羽之兵也；其遣子相齊而送之無鹽也，非不恤士卒之饑寒以自侈，為懷王樹外援於齊而因以自固也。

sòng yì sǐ, zhū jiāng shè rán yuē: shǒu lì chǔ zhě jiāng jūn jiā yě. yǔ zhī qíng jiàn yǐ, yì zhī qíng yì jiàn yǐ, huái wáng zhī bù néng zhōng ān yú xiàng shì, qíng yì jiàn yǐ. jiù zhào zé mìng sòng yì, rù guān zé mìng pèi gōng, liáng sǐ yǔ gū, wèi piān bì yú sòng yì jīng yá zhī xià, wèi huái wáng móu xiàng zhě zhī jì dé yǐ, ér yì wú yǐ fú chǔ rén zhī xīn. xìng ér qín zhī jūn èr shì yě, qí xiāng zhào gāo yě, qí jiāng zhāng hán wáng lí yě, wú yǒu néng chéng chén zhǔ zhī xì yǐ xián chǔ ěr. bù rán, suī pèi gōng qiě wú yǐ zì chí, kuàng yì zhī qiǎn móu yǔ zhī tú yǒng zhě hū!
宋義死，諸將慴然曰：「首立楚者將軍家也。」羽之情見矣，義之情亦見矣，懷王之不能終安於項氏，情亦見矣。救趙則命宋義，入關則命沛公，梁死羽孤，為偏裨於宋義旌牙之下，為懷王謀項者之計得矣，而抑無以服楚人之心。幸而秦之君二世也，其相趙高也，其將章邯、王離也，無有能乘臣主之隙以閒楚耳。不然，雖沛公且無以自持，況義之淺謀、羽之徒勇者乎！

yú shì ér zhī jūn chén zhī fēi dú yǐ míng wèi yì yě, tiān zhī suǒ zhì, xìng zhī suǒ ān, qíng zhī suǒ shùn, fēi shì zé bù néng yǐ zhōng rì. fàn zēng lì chǔ zhī shuō, dǒng gōng gǎo sù zhī móu, bù zú yǔ yú xìng wáng jiǔ yǐ.
於是而知君臣之非獨以名為義也，天之所秩，性之所安，情之所順，非是則不能以終日。范增立楚之說，董公縞素之謀，不足與於興亡久矣。

wǔ
五

qín zhī suǒ tiǎn miè ér jiàng rǔ zhě, liù wáng zhī hòu yě shù zhī tú zhī ér guǎ qí qī gū qí zi zhě, jùn xiàn zhī mín yě ér tuán èr shì zhī shǒu, yù miè zōng shì, yuē chǔ jiàng ér fēn wáng guān zhōng zhě, zhào gāo yě. gù yuàn zài dí guó, ér dí guó huò yǒu suǒ bù néng yuàn zài bǎi xìng, ér bǎi xìng huò yǒu suǒ bù rěn xiá jí xiǎo rén, ér huò bì fā yú xiǎo rén. gù yuē wéi nǚ zǐ yǔ xiǎo rén wèi nán yǎng yě. shèng rén qiě nán zhī, kuàng zhōng zhǔ yǐ jiàng hū!
秦之所殄滅而降辱者，六王之後也；戍之徒之而寡其妻孤其子者，郡縣之民也；而剸二世之首，欲滅宗室，約楚降而分王關中者，趙高也。故怨在敵國，而敵國或有所不能；怨在百姓，而百姓或有所不忍；狎及小人，而禍必發於小人。故曰「唯女子與小人為難養也」。聖人且難之，況中主以降乎！

xiǎo rén zhī xīn, zhì zhě fú néng cè yě, gāng zhě fú néng zhì yě. liào qí bì bù néng, ér huò néng zhī yǐ liào qí bì bù yù, ér huò yù zhī yǐ. xiàng yǔ zhī bào yě, pèi gōng zhī míng yě, zhāng hán zhī yuàn fāng xīn yě, jǐn tiān xià yù shí gāo zhī ròu ér qǐn chù qí pí yě, shǐ gāo miè yíng shì zhī zōng, kāi guān yǐ jiǎng yú zhū hóu, qǐ néng miǎn yú dāo zǔ, ér kuàng shòu nà dì zhī fēng hū? zé yǐ zhì zhě liào gāo, ér gù zhī qí yǔ qín xiāng zhōng shǐ yǐ yú zhě liào gāo, ér yì jué qí yǔ qín tóng jī fěn yě. rán ér bì shì hú hài yǐ jiǎo xìng yú yī de, qǐ tú hú hài zhī yú, shǐ rù wò ér bù jué zāi? míng ér shú yú jì zhě, wèi yǒu wèi wèi qiě rán zhě yǐ. huò fú zhī wài, yǒu wú jí zhī yù yān sǐ shēng zhī wài, yǒu wú fāng zhī jué yān é qǐng zhī xián, yǒu hū biàn zhī qíng yān. lì yì yǒu suǒ bù yù, ér wú suǒ bù chěng, ér hòu jūn zǐ mò néng wèi zhī fáng. gù shèng rén qiě yóu nán zhī, chéng zāi qí nán zhī yě! rú yǒu yī rú, zhōng rì jiè. zhōng rì zhě, wú jìng zhī cí yě. shě zhī gōng shèn wēi ér qiú yù zhī zhī shù, bù duò qí jǐng zhōng zhě xiān yǐ.
小人之心，智者弗能測也，剛者弗能制也。料其必不能，而或能之矣；料其必不欲，而或欲之矣。項羽之暴也，沛公之明也，章邯之怨方新也，盡天下欲食高之肉而寢處其皮也，使高滅嬴氏之宗，開關以講於諸侯，豈能免於刀俎，而況受納地之封乎？則以智者料高，而固知其與秦相終始；以愚者料高，而亦決其與秦同齏粉也。然而必弒胡亥以徼幸於一得，豈徒胡亥之愚，矢入幄而不覺哉？明而熟於計者，未有謂為且然者矣。禍福之外，有無藉之欲焉；死生之外，有無方之譎焉；俄頃之閒，有忽變之情焉。利亦有所不喻，而無所不逞，而後君子莫能為之防。故聖人且猶難之，誠哉其難之也！「濡有衣袽，終日戒」。終日者，無竟之辭也。舍禔躬慎微而求馭之之術，不墮其阱中者鮮矣。

liù
六

shú wèi qín zhī fǎ mì, néng shèng tiān xià yě? xiàng liáng yǒu lì yáng dǎi, qí yù yuàn cáo jiù shū dǐ sī mǎ xīn ér shì dé miǎn. qí tā qǐng tuō gōng xíng huò huì xiāng shǔ ér bù jiàn yú shǐ zhě, bù zhī fán jǐ yě. xiàng liáng, chǔ dà jiāng jūn zhī zǐ, qín zhī suǒ yóu jì zhě, xīn yī yù yuàn, chí shū ér nán jiě. zé qí tā wèi zūn ér quán zhòng zhě, yì shú yǔ yù zhī? fǎ yù mì, lì quán yù zhòng sǐ xíng yù fán, huì lù yù zhāng tú shì yǐ miǎn zuì gǔ, ér tiān zǐ zhī quán, dào chí yú yuàn shǐ. nán yáng zhū liú lǚ shā rén ér wáng mǎng bù néng wèn, jiē fǎ mì lì zhòng yǒu yǐ bì zhī yě.
孰謂秦之法密，能勝天下也？項梁有櫟陽逮，蘄獄掾曹咎書抵司馬欣而事得免。其他請託公行、貨賄相屬、而不見於史者，不知凡幾也。項梁，楚大將軍之子，秦之所尤忌者，欣一獄掾，馳書而難解。則其他位尊而權重者，抑孰與御之？法愈密，吏權愈重；死刑愈繁，賄賂愈章；塗飾以免罪罟，而天子之權，倒持於掾史。南陽諸劉屢殺人而王莽不能問，皆法密吏重有以蔽之也。

shè dà pì yú cǐ, shè báo xíng yú bǐ, xì jí yú niú máo, ér dōng xī kě yǐ xiāng cuàn. jiàn zhī gù zòng, màn yán xiāng dǎi, ér shàng xià xiāng yǐ yǐ nì jiān. rùn wèi zhī zhǔ, qiè fēi fèn ér mèi qǐn bù ān, jí shì yǐ qián tiān xià, ér wèi tiān xià zhī suǒ qián, gù qí yí yě. shòu tiān mìng, zhèng wàn bāng, dé zú yǐ wēi ér wú jiù kuì zhě, wù xiào ěr wèi yě. kuān sī yán, jiǎn sī dìng. tūn zhōu lòu wǎng ér bù gǎn zài chù liáng gǒu, hé yě? fǎ dìng yú yī wáng, ér yù lì wú néng yí yě.
設大辟於此，設薄刑於彼，細極於牛毛，而東西可以相竄。見知故縱，蔓延相逮，而上下相倚以匿奸。閏位之主，竊非分而寐寢不安，藉是以箝天下，而為天下之所箝，固其宜也。受天命，正萬邦，德足以威而無疚媿者，勿效爾為也。寬斯嚴，簡斯定。吞舟漏網而不敢再觸梁笱，何也？法定於一王，而獄吏無能移也。