wèn yuē:" gǔ zhī shí yǔ jīn zhī shí tóng hū?" yuē:" tóng."" qí rén tóng hū? bù tóng hū?" yuē:" bù tóng." kě yǔ? zhèng qí zhū. kù yáo zhī shí, hùn wú zhī měi zài xià, qí dào fēi dú chū rén yě. shān bù tóng ér yòng shàn, zé bù bì ér yǎng zú. gēng yǐ zì yǎng, yǐ qí yú yīng liáng tiān zǐ, gù píng. niú mǎ zhī mù bù xiāng jí, rén mín zhī sú bù xiāng zhī, bù chū bǎi lǐ ér lái zú, gù qīng ér bù lǐ, jìng yě. qí yù yī yǐ féi yī yǐ jù ér dāng sǐ. jīn zhōu gōng duàn zhǐ mǎn jī, duàn shǒu mǎn jī, duàn zú mǎn jī, ér sǐ mín bù fú, fēi rén xìng yě, bì yě. dì zhòng rén zài, huǐ bì ér yǎng bù zú, shì mò zuò ér mín xìng zhī shì yǐ xià míng ér shàng shí yě, shèng rén zhě, shěng zhū běn ér yóu zhū lè, dà hūn yě, bó yè yě.
问曰:“古之时与今之时同乎?”曰:“同。”“其人同乎?不同乎?”曰:“不同。”可与?政其诛。俈尧之时,混吾之美在下,其道非独出人也。山不童而用赡,泽不獘而养足。耕以自养,以其余应良天子,故平。牛马之牧不相及,人民之俗不相知,不出百里而来足,故卿而不理,静也。其狱一踦腓一踦屦而当死。今周公断指满稽,断首满稽,断足满稽,而死民不服,非人性也,敝也。地重人载,毁敝而养不足,事末作而民兴之;是以下名而上实也,圣人者,省诸本而游诸乐,大昏也,博夜也。
wèn yuē:" xìng shí huà ruò hé?" mò shàn yú chǐ mí jiàn yǒu shí, jìng wú yòng, zé rén kě xíng yě. gù jiàn sù mǐ ér rú jìng zhū yù, hǎo lǐ yuè ér rú jiàn shì yè. běn zhī dài yě, zhū zhě yīn zhī yáng yě, gù shèng huǒ. yù zhě yīn zhī yīn yě, gù shèng shuǐ. qí huà rú shén. gù tiān zǐ zāng zhū yù, zhū hóu zāng jīn shí, dài fū chù gǒu mǎ, bǎi xìng zāng bù bó. bù rán, zé qiáng zhě néng shǒu zhī, zhì zhě néng mù zhī, jiàn suǒ guì ér guì suǒ jiàn. bù rán, guān guǎ dú lǎo bù yǔ dé yān, jūn zhī shǐ yě.
问曰:“兴时化若何?”莫善于侈靡;贱有实,敬无用,则人可刑也。故贱粟米而如敬珠玉,好礼乐而如贱事业。本之殆也,珠者阴之阳也,故胜火。玉者阴之阴也,故胜水。其化如神。故天子臧珠玉,诸侯臧金石,大夫畜狗马,百姓臧布帛。不然,则强者能守之,智者能牧之,贱所贵而贵所贱。不然,鳏寡独老不与得焉,均之始也。
zhèng yǔ jiào yōng jí? guǎn zǐ yuē: fū zhèng jiào xiāng sì ér shū fāng, ruò fú jiào zhě, biāo rán ruò qiū yún zhī yuǎn, dòng rén xīn zhī bēi ǎi rán ruò xià zhī jìng yún, nǎi jí rén zhī tǐ, rán ruò hè zhī jìng. dòng rén yì yǐ yuàn, dàng dàng ruò liú shuǐ, shǐ rén sī zhī. rén suǒ shēng wǎng, jiào zhī shǐ yě, shēn bì bèi zhī. pì zhī ruò qiū yún zhī shǐ jiàn, xián zhě bù xiào zhě huà yān. jìng ér dài zhī, ài ér shǐ zhī, ruò fán shén shān jì zhī. xián zhě shǎo. bù xiào zhě duō. shǐ qí xián, bù xiào è dé bù huà. jīn fū zhèng zé shǎo zé, ruò fú chéng xíng zhī zhēng zhě yě, qù zé shǎo kě shǐ rén hū.
政与教庸急?管子曰:夫政教相似而殊方,若夫教者,标然若秋云之远,动人心之悲;蔼然若夏之静云,乃及人之体,□然若謞之静。动人意以怨,荡荡若流水,使人思之。人所生往,教之始也,身必备之。辟之若秋云之始见,贤者不肖者化焉。敬而待之,爱而使之,若樊神山祭之。贤者少。不肖者多。使其贤,不肖恶得不化。今夫政则少则,若夫成形之征者也,去则少可使人乎。
yòng pín yǔ fù, hé rú ér kě, yuē: shén fù bù kě shǐ, shén pín bù zhī chǐ, shuǐ píng ér bù liú, wú yuán zé chì jié, yún píng ér yǔ bù shèn, wú wěi yún, yǔ zé chì yǐ. zhèng píng ér wú wēi, zé bù xíng. ài ér wú qīn zé liú. qīn zuǒ yǒu yòng, wú yòng zé pì zhī, ruò xiāng wèi yǒu zhào yuàn. shàng duǎn xià zhǎng, wú dù ér yòng, zé wēi běn bù chēng.
用贫与富,何如而可,曰:甚富不可使,甚贫不知耻,水平而不流,无源则遫竭,云平而雨不甚,无委云,雨则遫已。政平而无威,则不行。爱而无亲则流。亲左有用,无用则辟之,若相为有兆怨。上短下长,无度而用,则危本不称。
ér sì tán cì zǔ, fàn zǔ yú méng shāng yán. jìng zǔ mí, zūn shǐ yě. qí yuē zhī xìn, lùn xíng yě. zūn tiān dì zhī lǐ, suǒ yǐ lùn wēi yě. báo dé zhī jūn zhī fǔ náng yě. bì yīn chéng xíng ér lùn yú rén, cǐ zhèng xíng yě, kě yǐ wáng hū?
而祀谭次祖,犯诅渝盟伤言。敬祖祢,尊始也。齐约之信,论行也。尊天地之理,所以论威也。薄德之君之府囊也。必因成形而论于人,此政行也,可以王乎?
qǐng wèn yòng zhī ruò hé? bì biàn yú tiān dì zhī dào, rán hòu gōng míng kě yǐ zhí. biàn yú dì lì, ér mín kě fù. tōng yú chǐ mí, ér shì kě qī. jūn qīn zì hào shì, qiáng yǐ lì duàn, rén yǐ hǎo rèn. rén jūn shòu yǐ zhèng nián, bǎi xìng bù yāo lì, liù chù ān yù, wǔ gǔ ān shú, rán hòu mín lì kě de yòng. lín guó zhī jūn jù bù xián, rán hòu dé wáng.
请问用之若何?必辨于天地之道,然后功名可以殖。辨于地利,而民可富。通于侈靡,而士可戚。君亲自好事,强以立断,仁以好任。人君寿以政年,百姓不夭厉,六畜鞍育,五谷鞍熟,然后民力可得用。邻国之君俱不贤,然后得王。
jù xián ruò hé? yuē: hū rán yì qīng ér yí, hū rán yì shì ér huà, biàn ér zú yǐ chéng míng. chéng bì ér mín quàn zhī, cí zhǒng ér mín fù, yīng yán dài gǎn, yǔ wù jù zhǎng, gù rì yuè zhī míng, yīng fēng yǔ ér zhǒng. tiān zhī suǒ fù, dì zhī suǒ zài, sī mín zhī liáng yě, bù yǒu ér chǒu tiān dì, fēi tiān zǐ zhī shì yě. mín biàn ér bù néng biàn, shì zhuō zhī fù gé, yǒu gé ér bù néng gé, bù kě fú. mín sǐ xìn, zhū hóu sǐ huà.
俱贤若何?曰:忽然易卿而移,忽然易事而化,变而足以成名。承獘而民劝之,慈种而民富,应言待感,与物俱长,故日月之明,应风雨而种。天之所覆,地之所载,斯民之良也,不有而丑天地,非天子之事也。民变而不能变,是棁之傅革,有革而不能革,不可服。民死信,诸侯死化。
qǐng wèn zhū hóu zhī huà bì, bì yě zhě, jiā yě. jiā yě zhě, yǐ yīn rén zhī suǒ zhòng ér xíng zhī. wú jūn zhǎng lái liè jūn zhǎng hǔ bào zhī pí yòng. gōng lì zhī jūn shàng jīn yù bì, hào zhàn zhī jūn shàng jiǎ bīng. jiǎ bīng zhī běn, bì xiān yú tián zhái. jīn wú jūn zhàn, zé qǐng xíng mín zhī suǒ zhòng.
请问诸侯之化獘,獘也者,家也。家也者,以因人之所重而行之。吾君长来猎君长虎豹之皮用。功力之君上金玉币,好战之君上甲兵。甲兵之本,必先于田宅。今吾君战,则请行民之所重。
yǐn shí zhě yě, chǐ lè zhě yě, mín zhī suǒ yuàn yě, zú qí suǒ yù, shàn qí suǒ yuàn, zé néng yòng zhī ěr. jīn shǐ yī pí ér guān jiǎo shí yě cǎo, yǐn yě shuǐ, yōng néng yòng zhī? shāng xīn zhě bù kě yǐ zhì gōng. gù cháng zhì wèi, ér bà zhì lè. ér diāo luǎn rán hòu yuè zhī, diāo lǎo rán hòu cuàn zhī. dān shā zhī xué bù sāi, zé shāng gǔ bù chǔ. fù zhě mí zhī, pín zhě wèi zhī, cǐ bǎi xìng zhī dài shēng bǎi zhèn ér shí fēi, dú zì wèi yě, wèi zhī chù huà.
饮食者也,侈乐者也,民之所愿也,足其所欲,赡其所愿,则能用之耳。今使衣皮而冠角食野草,饮野水,庸能用之?伤心者不可以致功。故尝至味,而罢至乐。而雕卵然后瀹之,雕橑然后爨之。丹沙之穴不塞,则商贾不处。富者靡之,贫者为之,此百姓之怠生百振而食非,独自为也,为之畜化。
yòng qí chén zhě, yǔ ér duó zhī, shǐ ér chuò zhī, tú yǐ ér fù zhī, fù xì ér fú zhī, yǔ xū jué ér jiāo zhī. shōu qí chūn qiū zhī shí ér xiāo zhī, yǒu jí lǐ wǒ ér jū zhī. shí jǔ qí qiáng zhě yǐ yù zhī. qiáng ér kě shǐ fú shi. biàn yǐ biàn cí, zhì yǐ zhāo qǐng, lián yǐ biāo rén, jiān qiáng yǐ chéng liù, guǎng qí dé yǐ qīng shàng, wèi bù néng shǐ zhī ér liú xǐ, cǐ wèi guó wáng zhī xì. gù fǎ ér shǒu cháng, zūn lǐ ér biàn sú, shàng xìn ér jiàn wén, hǎo yuán ér hǎo zǎng, cǐ wèi chéng guó zhī fǎ yě. wèi guó zhě, fǎn mín xìng, rán hòu kě yǐ yǔ mín qī, mín yù yì, ér jiào yǐ láo. mín yù shēng, ér jiào yǐ sǐ. láo jiào dìng ér guó fù, sǐ jiào dìng ér wēi xíng.
用其臣者,予而夺之,使而辍之,徒以而富之,父系而伏之,予虚爵而骄之。收其春秋之时而消之,有集礼我而居之。时举其强者以誉之。强而可使服事。辩以辩辞,智以招请,廉以摽人,坚强以乘六,广其德以轻上,位不能使之而流徙,此谓国亡之郤。故法而守常,尊礼而变俗,上信而贱文,好缘而好駔,此谓成国之法也。为国者,反民性,然后可以与民戚,民欲佚,而教以劳。民欲生,而教以死。劳教定而国富,死教定而威行。
shèng rén zhě, yīn yáng lǐ, gù píng wài ér xiǎn zhōng gù xìn qí qíng zhě shāng qí shén, měi qí zhì zhě shāng qí wén, huà zhī měi zhě yīng qí míng, biàn qí měi zhě yīng qí shí, bù néng zhào qí duān zhě zāi jí zhī. gù yuán dì zhī lì, chéng cóng tiān zhī zhǐ, rǔ jǔ qí sǐ, kāi guó bì rǔ, zhī qí yuán dì zhī lì zhě, suǒ yǐ cān tiān dì zhī jí gāng yě chéng cóng tiān zhī zhǐ zhě, dòng bì míng. rǔ jǔ qí sǐ zhě, yǔ qí shī rén tóng gōng shì, zé dào bì xíng. kāi qí guó mén zhě, wán zhī yǐ shàn yán. nài qí jiǎ rǔ, zhī shén cì zhě, cāo xī shēng yǔ qí guī bì, yǐ zhí qí jiǎ. jiā xiǎo hài, yǐ xiǎo shèng dà. yuán qí zhōng, chén qí wài. ér fù wèi qiáng, zhǎng qí xū, ér wù zhèng yǐ shì qí zhōng qíng.
圣人者,阴阳理,故平外而险中;故信其情者伤其神,美其质者伤其文,化之美者应其名,变其美者应其时,不能兆其端者菑及之。故缘地之利,承从天之指,辱举其死,开国闭辱,知其缘地之利者,所以参天地之吉纲也;承从天之指者,动必明。辱举其死者,与其失人同公事,则道必行。开其国门者,玩之以善言。柰其斝辱,知神次者,操牺牲与其珪璧,以执其斝。家小害,以小胜大。员其中,辰其外。而复畏强,长其虚,而物正以视其中情。
gōng yuē: guó mén zé sāi, bǎi xìng shuí gǎn áo, hú yǐ bèi zhī? zé tiān xià zhī suǒ yòu, zé guǐ zhī suǒ dāng, zé rén tiān zhī suǒ dài, ér qián fù qí shēn, cǐ suǒ yǐ ān zhī yě. qiáng yǔ duǎn ér lì, qí guó zhī ruò hé? gāo yǔ zhī míng ér jǔ zhī, zhòng yǔ zhī guān ér wēi zhī, yīn zé qí néng yǐ suí zhī, yóu zú zé shū zhī, wú shǐ rén tú zhī, yóu shū zé shù zhī, wú shǐ rén qū zhī, cǐ suǒ yǐ wéi zhī yě.
公曰:国门则塞,百姓谁敢敖,胡以备之?择天下之所宥,择鬼之所当,择人天之所戴,而前付其身,此所以安之也。强与短而立,齐国之若何?高予之名而举之,重予之官而危之,因责其能以随之,犹傶则疏之,毋使人图之,犹疏则数之,毋使人曲之,此所以为之也。
dà yǒu chén shén dà, jiāng fǎn wéi hài, wú yù yōu huàn chú hài, jiāng xiǎo néng chá dà, wèi zhī nài hé? tán gēn zhī wú fá, gù dì zhī wú yì, shēn lí zhī wú hé, bù yí zhī wú zhù, zhāng míng zhī wú miè, shēng róng zhī wú shī. shí yán zhě bù shèng cǐ yī, suī xiōng bì jí, gù píng yǐ mǎn.
大有臣甚大,将反为害,吾欲优患除害,将小能察大,为之奈何?潭根之毋伐,固蒂之毋乂,深黎之毋涸,不仪之毋助,章明之毋灭,生荣之毋失。十言者不胜此一,虽凶必吉,故平以满。
wú shì ér zǒng, yǐ dài yǒu shì, ér wèi zhī ruò hé? jī zhě lì yú rì ér chǐ, měi chē mǎ ér chí, duō jiǔ lǐ ér mí, qiān suì wú chū shí, cǐ wèi běn shì. xiàn rén yǒu zhǔ, rén cǐ zhì yòng, rán ér bù zhì, jī zhī shì, yī rén jī zhī xià, yī rén jī zhī shàng, cǐ wèi lì wú cháng. bǎi xìng wú bǎo, yǐ lì wéi shǒu. yī shàng yī xià, wéi lì suǒ chǔ. lì rán hòu néng tōng, tōng rán hòu chéng guó. lì jìng ér bù huà, guān qí suǒ chū, cóng ér yí zhī.
无事而总,以待有事,而为之若何?积者立余日而侈,美车马而驰,多酒醴而靡,千岁毋出食,此谓本事。县人有主,人此治用,然而不治,积之市,一人积之下,一人积之上,此谓利无常。百姓无宝,以利为首。一上一下,唯利所处。利然后能通,通然后成国。利静而不化,观其所出,从而移之。
shì qí bù kě shǐ, yīn yǐ wéi mín děng. zé qí hǎo míng, yīn shǐ zhǎng mín hǎo ér bù yǐ, shì yǐ wéi guó jì. gōng wèi chéng zhě, bù kě yǐ dú míng shì wèi dào zhě, bù kě yǐ yán míng. chéng gōng rán hòu kě yǐ dú míng, shì dào rán hòu kě yǐ yán míng, rán hòu kě yǐ chéng zhì cù.
视其不可使,因以为民等。择其好名,因使长民;好而不已,是以为国纪。功未成者,不可以独名;事未道者,不可以言名。成功然后可以独名,事道然后可以言名,然后可以承致酢。
xiān qí shì zhě zhī wèi zì fàn, hòu qí mín zhě zhī wèi zì shàn. qīng guó wèi zhě guó bì bài, shū guì qī zhě móu jiāng xiè. wú shì yì guó zhī rén, shì wèi shī jīng. wú shù biàn yì, shì wèi bài chéng. dà chén dé zuì, wù chū fēng wài, shì wèi lòu qíng. wú shù jù dà chén zhī jiā ér yǐn jiǔ, shì wèi shǐ guó dà xiāo. sān yáo zài, zāng yú xiàn, fǎn yú lián, bǐ ruò shì zhě, bì cóng shì lěi wáng hū! pì zhī ruò zūn zhì, wèi shèng qí běn, wáng liú ér xià bù píng. lìng gǒu xià bù zhì, gāo xià zhě bù zú yǐ xiāng dài, cǐ wèi shā.
先其士者之为自犯,后其民者之为自赡。轻国位者国必败,疏贵戚者谋将泄。毋仕异国之人,是为失经。毋数变易,是为败成。大臣得罪,勿出封外,是为漏情。毋数据大臣之家而饮酒,是为使国大消。三尧在,臧于县,返于连,比若是者,必从是儡亡乎!辟之若尊觯,未胜其本,亡流而下不平。令苟下不治,高下者不足以相待,此谓杀。
shì lì ér huài, hé yě? bīng yuǎn ér wèi, hé yě? mín yǐ jù ér sàn, hé yě? chuò ān ér wēi, hé yě? gōng chéng ér bù xìn zhě, dài bīng qiáng ér wú yì zhě, cán bù jǐn yú fù jìn ér yù qiú yuǎn zhě, bīng bù xìn. lüè jìn chén hé yú qí yuǎn zhě, lì. wáng guó zhī qǐ, huǐ guó zhī zú, zé bīng yuǎn ér bù wèi. guó xiǎo ér xiū dà, rén ér bù lì, yóu yǒu zhēng míng zhě, lèi zāi shì yě! lè jù zhī lì, yǐ jiān rén zhī qiáng, yǐ dài qí hài, suī jù bì sàn. dài wáng bù shì zhòng ér zì shì, bǎi xìng zì jù gōng ér hòu lì zhī, chéng ér wú hài. shū qī ér hǎo wài, qǐ yǐ rén ér móu xiè, jiàn guǎ ér hǎo dà, cǐ suǒ yǐ wēi.
事立而坏,何也?兵远而畏,何也?民已聚而散,何也?辍安而危,何也?功成而不信者,殆;兵强而无义者,残;不谨于附近而欲求远者,兵不信。略近臣合于其远者,立。亡国之起,毁国之族,则兵远而不畏。国小而修大,仁而不利,犹有争名者,累哉是也!乐聚之力,以兼人之强,以待其害,虽聚必散。大王不恃众而自恃,百姓自聚;供而后利之,成而无害。疏戚而好外,企以仁而谋泄,贱寡而好大,此所以危。
zhòng ér yuē, shí qǔ ér yán ràng, xíng yīn ér yán yáng, lì rén zhī yǒu huò, yán rén zhī wú huàn, wú yù dú yǒu shì, ruò hé? shì gù zhī shí, chén cái zhī dào kě yǐ xíng. jīn yě lì sàn ér mín chá, bì fàng zhī shēn rán hòu xíng. gōng yuē: wèi hé? zhǎng sàng yǐ huǐ qí shí, zhòng sòng zàng yǐ qǐ shēn cái, yī qīn wǎng, yī qīn lái, suǒ yǐ hé qīn yě. cǐ wèi zhòng yuē. wèn, yòng zhī ruò hé? jù yì yìn, suǒ yǐ shǐ pín mín yě měi lǒng mù, suǒ yǐ shǐ wén míng yě jù guān guǒ, suǒ yǐ qǐ mù gōng yě duō yī qīn, suǒ yǐ qǐ nǚ gōng yě. yóu bù jìn, gù yǒu cì fú yě, yǒu chà fán, yǒu yì cáng. zuò cǐ xiāng shí, rán hòu mín xiāng lì, shǒu zhàn zhī bèi hé yǐ.
众而约,实取而言让,行阴而言阳,利人之有祸,言人之无患,吾欲独有是,若何?是故之时,陈财之道可以行。今也利散而民察,必放之身然后行。公曰:谓何?长丧以毁其时,重送葬以起身财,一亲往,一亲来,所以合亲也。此谓众约。问,用之若何?巨瘗堷,所以使贫民也;美垄墓,所以使文明也;巨棺椁,所以起木工也;多衣衾,所以起女工也。犹不尽,故有次浮也,有差樊,有瘗藏。作此相食,然后民相利,守战之备合矣。
xiāng shū sú, guó yì lǐ, zé mín bù liú yǐ bù tóng fǎ, zé mín bù kùn xiāng qiū lǎo bù tōng dǔ, zhū liú sàn, zé rén bù tiào ān xiāng lè zhái, xiǎng jì ér ōu yín chēng hào zhě jiē zhū, suǒ yǐ liú mín sú yě. duàn fāng jǐng tián zhī shù, chéng mǎ diān zhī zhòng, zhì zhī. líng xī lì guǐ shén ér jǐn jì. jiē yǐ néng bié yǐ wéi shí shù, shì zhòng běn yě.
乡殊俗,国异礼,则民不流矣;不同法,则民不困;乡丘老不通睹,诛流散,则人不眺安乡乐宅,享祭而讴吟称号者皆诛,所以留民俗也。断方井田之数,乘马甸之众,制之。陵溪立鬼神而谨祭。皆以能别以为食数,示重本也。
gù dì guǎng qiān lǐ zhě, lù zhòng ér jì zūn. qí jūn wú yú dì yǔ tā ruò yī zhě, cóng ér ài zhī. jūn shǐ zhě ài ruò yī zhě, cóng hū shā. yǔ yú shā ruò, yī zhě cóng zhě ài ruò yī zhě, cóng yú shā. yǔ yú shā ruò, yī zhě cóng wú fēng shǐ, wáng zhě shàng shì, bà zhě shēng gōng, yán zhòng běn. shì wèi shí yú, fēn miǎn ér bù zhēng, yán xiān rén ér zì hòu yě.
故地广千里者,禄重而祭尊。其君无余地与他若一者,从而艾之。君始者艾若一者,从乎杀。与于杀若,一者从者艾若一者,从于杀。与于杀若,一者从无封始,王者上事,霸者生功,言重本。是为十禺,分免而不争,言先人而自后也。
guān lǐ zhī sī, zhāo mù zhī lí xiān hòu gōng qì shì zhī zhì, zūn guǐ ér shǒu gù zhàn shì zhī rèn, gāo gōng ér xià sǐ běn shì, shí gōng ér shěng lì quàn chén, shàng yì ér bù néng yǔ xiǎo lì. wǔ guān zhě, rén zhēng qí zhí, rán hòu jūn wén.
官礼之司,昭穆之离先后功器事之治,尊鬼而守故;战事之任,高功而下死;本事,食功而省利;劝臣,上义而不能与小利。五官者,人争其职,然后君闻。
jì zhī, shí shàng xián zhě yě, gù jūn chén zhǎng. jūn chén zhǎng zé shàng xià jūn, cǐ yǐ zhī shàng xián wú yì yě, qí wáng zī shì. shàng xián zhě wáng, ér yì xián zhě chāng. shàng yì yǐ jìn bào, zūn zǔ yǐ jìng zǔ, jù zōng yǐ cháo shā, shì bù qīng wéi zhǔ yě. zài jì míng zhì, gāo zi wén zhī, yǐ gào zhōng qǐn zhū zǐ, zhōng qǐn zhū zǐ gào guǎ rén, shě cháo bù dǐng kuì, zhōng qǐn zhū zǐ gào gōng zhōng nǚ zǐ yuē, gōng jiāng yǒu xíng, gù bù sòng gōng, gōng yán wú xíng, nǚ ān wén zhī, yuē: wén zhī zhōng qǐn zhū zǐ, suǒ zhōng qǐn zhū zǐ ér wèn zhī, guǎ rén wú xíng, nǚ ān wén zhī, wú wén zhī xiān rén, zhū hóu shě yú cháo bù dǐng kuì zhě, fēi yǒu wài shì, bì yǒu nèi yōu. gōng yuē: wú bù yù yǔ rǔ jí ruò. nǚ yán zhì yān, bù dé wú yǔ nǚ jí ruò yán, wú yù zhì zhū hóu, zhū hóu bù zhì ruò hé zāi? nǚ zǐ bù biàn yú zhì zhū hóu, zì wú bù wéi wū shā zhī shì rén, bù zhī bù kě dé ér yī, gù suī yǒu shèng rén è yòng zhī.
祭之,时上贤者也,故君臣掌。君臣掌则上下均,此以知上贤无益也,其亡兹适。上贤者亡,而役贤者昌。上义以禁暴,尊祖以敬祖,聚宗以朝杀,示不轻为主也。载祭明置,高子闻之,以告中寝诸子,中寝诸子告寡人,舍朝不鼎馈,中寝诸子告宫中女子曰,公将有行,故不送公,公言无行,女安闻之,曰:闻之中寝诸子,索中寝诸子而问之,寡人无行,女安闻之,吾闻之先人,诸侯舍于朝不鼎馈者,非有外事,必有内忧。公曰:吾不欲与汝及若。女言至焉,不得毋与女及若言,吾欲致诸侯,诸侯不至若何哉?女子不辩于致诸侯,自吾不为污杀之事人,布织不可得而衣,故虽有圣人恶用之。
néng mó gù dào xīn dào, dìng guó jiā, rán hòu huà shí hū? guó pín ér bǐ fù, jū měi yú cháo shì guó guó fù ér bǐ pín, mò jǐn rú shì. shì yě zhě, quàn yě. quàn zhě, suǒ yǐ qǐ. běn shàn ér mò shì qǐ. bù chǐ, běn shì bù dé lì.
能摩故道新道,定国家,然后化时乎?国贫而鄙富,苴美于朝市国;国富而鄙贫,莫尽如市。市也者,劝也。劝者,所以起。本善而末事起。不侈,本事不得立。
xián jǔ néng bù kě dé, è dé fá bù fú? yòng bǎi fū wú zhǎng, bù kě lín yě gàn chéng yǒu dào, bù kě xiū yě. fū zhòu zài shàng, è dé fá bù dé? jūn zé zhàn, shǒu zé gōng, bǎi gài wú zhù, qiān jù wú shè, wèi zhī lòu, yī jǔ ér qǔ. tiān xià yǒu yī shì zhī shí yě, wàn zhū hóu jūn, wàn mín wú tīng, shàng wèi bù néng wéi gōng gèng zhì, qí néng wáng hū?
贤举能不可得,恶得伐不服?用百夫无长,不可临也;干乘有道,不可修也。夫纣在上,恶得伐不得?钧则战,守则攻,百盖无筑,千聚无社,谓之陋,一举而取。天下有一事之时也,万诸侯钧,万民无听,上位不能为功更制,其能王乎?
yuán gù xiū fǎ, yǐ zhèng zhì dào, zé yuē shā zi wú jūn, gù qǔ yí wú wèi tì. gōng yuē: hé ruò? duì yuē: yǐ tóng. qí rì jiǔ lín, kě lì ér dài. guǐ shén bù míng, náng tuó zhī shí wú bào, míng hòu dé yě. shěn fú, shì qīng cái yě. xiān lì xiàng ér dìng qī, zé mín cóng zhī gù wèi dǎo cháo lǚ mián, míng qīng cái ér zhòng míng. gōng yuē: tóng lín? suǒ wèi tóng zhě, qí yǐ xiān hòu zhì yú zhě yě. jūn tóng cái zhēng, yī zé shuō, shí zé cóng fú, wàn zé huà. chéng gōng ér bù néng shí, ér mín qī rán hòu, chéng xíng ér gēng míng, zé lín yǐ.
缘故修法,以政治道,则约杀子吾君,故取夷吾谓替。公曰:何若?对曰:以同。其日久临,可立而待。鬼神不明,囊橐之食无报,明厚德也。沈浮,示轻财也。先立象而定期,则民从之;故为祷朝缕绵,明轻财而重名。公曰:同临?所谓同者,其以先后智渝者也。钧同财争,依则说,十则从服,万则化。成功而不能识,而民期然后,成形而更名,则临矣。
qǐng wèn wèi biān ruò hé? duì yuē: fū biān rì biàn, bù kě yǐ cháng zhī guān yě. mín wèi shǐ biàn ér shì biàn, shì wèi zì luàn. qǐng wèn zhū biān ér cān qí luàn, rèn zhī yǐ shì, yīn qí móu. fāng bǎi lǐ zhī dì, shù biǎo xiāng wàng zhě, zhàng fū zǒu huò, fù rén bèi shí, nèi wài xiāng bèi. chūn qiū yī rì, bài yuē qiān jīn, chēng běn ér dòng. hòu rén bù kě zhòng yě, wéi jiāo yú shàng, néng bì yú biān zhī cí. xíng rén kě bù yǒu sī, bù yǒu sī, suǒ yǐ wéi nèi yīn yě. shǐ néng zhě yǒu zhǔ, yǐ ér nèi shì.
请问为边若何?对曰:夫边日变,不可以常知观也。民未始变而是变,是为自乱。请问诸边而参其乱,任之以事,因其谋。方百里之地,树表相望者,丈夫走祸,妇人备食,内外相备。春秋一日,败曰千金,称本而动。候人不可重也,唯交于上,能必于边之辞。行人可不有私,不有私,所以为内因也。使能者有主,矣而内事。
wàn shì zhī guó, bì yǒu wàn shì zhī shí. bì yīn tiān dì zhī dào, wú shǐ qí nèi shǐ qí wài, shǐ qí xiǎo wú shǐ qí dà. qì qí guó bǎo shǐ qí dà, guì yī yǔ ér shèng chēng qí bǎo shǐ qí xiǎo, kě yǐ wéi dào. néng zé zhuān, zhuān zé yì. chuán néng yú, zé chuán yú yú. néng gōng, zé bù shǒu ér bù sàn. zhòng néng, bó bù rán, jiāng jiàn duì.
万世之国,必有万世之实。必因天地之道,无使其内使其外,使其小毋使其大。弃其国宝使其大,贵一与而圣;称其宝使其小,可以为道。能则专,专则佚。椽能逾,则椽于逾。能宫,则不守而不散。众能,伯;不然,将见对。
jūn zǐ zhě, miǎn yú jiū rén zhě yě, fēi jiàn jiū zhě yě. gù qīng zhě qīng, zhòng zhě zhòng, qián hòu bù cí. fán qīng zhě cāo shí yě, yǐ qīng zé kě shǐ zhòng bù kě qǐ qīng, qīng zhòng yǒu qí. zhòng yǐ wéi guó, qīng yǐ wéi sǐ. wú quán lù, pín guó ér yòng bù zú wú quán shǎng, hǎo dé è wáng shǐ cháng.
君子者,勉于糺人者也,非见糺者也。故轻者轻,重者重,前后不慈。凡轻者操实也,以轻则可使;重不可起轻,轻重有齐。重以为国,轻以为死。毋全禄,贫国而用不足;毋全赏,好德恶亡使常。
qǐng wèn xiān hé yú tiān xià ér wú sī yuàn, fàn qiáng ér wú sī hài, wèi zhī ruò hé? duì yuē: guó suī qiáng, lìng bì zhōng yǐ yì guó suī ruò, lìng bì jìng yǐ āi. qiáng ruò bù fàn, zé rén yù tīng yǐ. xiān rén ér zì hòu ér wú yǐ wéi rén yě, jiā gōng yú rén ér wù dé, suǒ tuó zhě yuǎn yǐ, suǒ zhēng zhě wài yǐ. míng wú sī jiāo, zé wú nèi yuàn yǔ dà zé shèng, sī jiāo zhòng zé yuàn shā.
请问先合于天下而无私怨,犯强而无私害,为之若何?对曰:国虽强,令必忠以义;国虽弱,令必敬以哀。强弱不犯,则人欲听矣。先人而自后而无以为仁也,加功于人而勿得,所橐者远矣,所争者外矣。明无私交,则无内怨;与大则胜,私交众则怨杀。
yí wú yě, rú yǐ yǔ rén cái zhě, bù rú wú duó shí rú yǐ yǔ rén shí zhě, bù rú wú duó qí shì, cǐ wèi wú wài nèi zhī huàn. shì gù yě, jūn chén zhī jì yě lǐ yì zhě, rén jūn zhī shén yě. qiě jūn chén zhī shǔ, yě qīn qī zhī ài, xìng yě. shǐ jūn qīn zhī chá tóng suǒ, shǔ gù yě. shǐ rén jūn bù ān zhě, shǔ jì yě, bù kě bù jǐn yě.
夷吾也,如以予人财者,不如毋夺时;如以予人食者,不如毋夺其事,此谓无外内之患。事故也,君臣之际也;礼义者,人君之神也。且君臣之属,也;亲戚之爱,性也。使君亲之察同索,属故也。使人君不安者,属际也,不可不谨也。
xián bù kě wēi, néng bù kě liú, dù shì zhī yú qián, yì yě. shuǐ dǐng zhī gǔ yě, rén jù zhī rǎng dì zhī měi yě, rén sǐ zhī. ruò jiāng hú zhī dà yě, qiú zhū bèi zhě, bù lìng yě. zhú shén ér yuǎn rè, jiāo zhì zhě bù chǔ, xiōng yí lì fū! shì zuǒ zhōng guó zhī rén, guān wēi guó guò jūn ér yì qí néng zhě, qǐ bù jǐ yú wēi shè zhǔ zāi!
贤不可威,能不可留,杜事之于前,易也。水鼎之汩也,人聚之;壤地之美也,人死之。若江湖之大也,求珠贝者,不令也。逐神而远热,交觯者不处,兄遗利夫!事左中国之人,观危国过君而弋其能者,岂不几于危社主哉!
lì bù kě fǎ, gù mín liú shén bù kě fǎ, gù shì zhī. tiān dì bù kě liú, gù dòng, huà gù cóng xīn. shì gù dé tiān zhě gāo ér bù bēng, dé rén zhě bēi ér bù kě shèng. shì gù shèng rén zhòng zhī, rén jūn zhòng zhī. gù zhì zhēn shēng zhì xìn, zhì yán wǎng zhì jiǎo. shēng zhì zì yǒu dào, bù wù yǐ wén shèng qíng, bù wù yǐ duō shèng shǎo, bù dòng zé wàng yǒu qiáng, xún shēn xíng.
利不可法,故民流;神不可法,故事之。天地不可留,故动,化故从新。是故得天者高而不崩,得人者卑而不可胜。是故圣人重之,人君重之。故至贞生至信,至言往至绞。生至自有道,不务以文胜情,不务以多胜少,不动则望有廧,旬身行。
fǎ zhì dù liàng, wáng zhě diǎn qì yě zhí gù yì dào, wèi biàn yě. tiān dì ruò fú shén zhī dòng. huà biàn zhě yě, tiān dì zhī jí yě. néng yǔ huà qǐ ér wáng yòng, zé bù kě yǐ dào shān yě. rén zhě shàn yòng, zhì zhě shàn yòng, fēi qí rén, zé yǔ shén wǎng yǐ.
法制度量,王者典器也;执故义道,畏变也。天地若夫神之动。化变者也,天地之极也。能与化起而王用,则不可以道山也。仁者善用,智者善用,非其人,则与神往矣。
yī shí zhī yú rén yě, bù kě yǐ yī rì wéi yě, qīn qī kě yǐ shí dà yě. shì gù shèng rén wàn mín jiān chù ér lì yān. rén sǐ zé yì yún, shēng zé nán hé yě. gù yī wèi shǎng, zài wèi cháng, sān wèi gù rán. qí xiǎo xíng zhī zé sú yě, jiǔ zhī zé lǐ yì. gù wú shǐ xià dāng shàng bì xíng zhī, rán hòu yí shāng rén yú guó, fēi yòng rén yě, bù zé xiāng ér chù, bù zé jūn ér shǐ, chū zé cóng lì, rù zé bù shǒu. guó zhī shān lín yě, zé ér lì zhī. shì chén zhī suǒ jí, èr yī qí běn. gù shàng chǐ ér xià mí, ér jūn chén xiāng shàng xià xiāng qīn, zé jūn chén zhī cái bù sī cáng. rán zé tān dòng zhǐ ér dé shí yǐ. xǐ yì yí shì, yì wéi shù yī.
衣食之于人也,不可以一日违也,亲戚可以时大也。是故圣人万民艰处而立焉。人死则易云,生则难合也。故一为赏,再为常,三为固然。其小行之则俗也,久之则礼义。故无使下当上必行之,然后移商人于国,非用人也,不择乡而处,不择君而使,出则从利,入则不守。国之山林也,则而利之。市塵之所及,二依其本。故上侈而下靡,而君臣相上下相亲,则君臣之财不私藏。然则贪动枳而得食矣。徙邑移市,亦为数一。
wèn yuē: duō xián kě yún? duì yuē: yú biē zhī bù shí èr zhě, bù chū qí yuān shù mù zhī shèng shuāng xuě zhě, bù tīng yú tiān shì néng zì zhì zhě, bù cóng shèng rén, qǐ yún zāi? yí wú zhī wén zhī yě, bù yù, qiáng néng bù fú, zhì ér bù mù. ruò xún xū qī yú yuè, jīn ruò chū yú yī, míng rán, zé kě yǐ xū yǐ. gù è qí dào ér báo qí suǒ yǔ, zé shì yún yǐ. bù zé rén ér yǔ zhī, wèi zhī hǎo rén bù zé rén ér qǔ zhī, wèi zhī hǎo lì. shěn cǐ liǎng zhě, yǐ wéi chù xíng, zé yún yǐ.
问曰:多贤可云?对曰:鱼鳖之不食咡者,不出其渊;树木之胜霜雪者,不听于天;士能自治者,不从圣人,岂云哉?夷吾之闻之也,不欲,强能不服,智而不牧。若旬虚期于月,津若出于一,明然,则可以虚矣。故阨其道而薄其所予,则士云矣。不择人而予之,谓之好人;不择人而取之,谓之好利。审此两者,以为处行,则云矣。
bù fāng zhī zhèng, bù kě yǐ wéi guó qǔ jìng zhī yán, bù kě yǐ wéi dào. jié shí yú zhèng, yǔ shí wǎng yǐ. bù dòng yǐ wéi dào, qí yǐ wéi xíng, bì shì zhī dào, bù kě yǐ jìn qǔ.
不方之政,不可以为国;曲静之言,不可以为道。节时于政,与时往矣。不动以为道,齐以为行,避世之道,不可以进取。
yáng zhě jìn móu, jǐ zhě yīng gǎn, zài shā zé qí, rán hòu yùn kě qǐng yě. duì yuē: fū yùn móu zhě, tiān dì zhī xū mǎn yě, hé lí yě, chūn qiū dōng xià zhī shèng yě, rán yǒu zhī qiáng ruò zhī suǒ yóu, rán hòu yīng zhū hóu qǔ jiāo, gù zhī ān wēi guó zhī suǒ cún. yǐ shí shì tiān, yǐ tiān shì shén, yǐ shén shì guǐ, gù guó wú zuì ér jūn shòu, ér mín bù shā zhì yùn móu ér zá tuó rèn yān.
阳者进谋,几者应感,再杀则齐,然后运可请也。对曰:夫运谋者,天地之虚满也,合离也,春秋冬夏之胜也,然有知强弱之所尤,然后应诸侯取交,故知安危国之所存。以时事天,以天事神,以神事鬼,故国无罪而君寿,而民不杀智运谋而杂橐刃焉。
qí mǎn wèi gǎn, qí xū wèi wáng, mǎn xū zhī hé, yǒu shí ér wèi shí, shí ér wèi dòng. dì yáng shí dài, qí dōng hòu zé xià rè, qí yáng hòu zé yīn hán. shì gù wáng zhě jǐn yú rì zhì, gù zhī xū mǎn zhī suǒ zài, yǐ wéi zhèng lìng. yǐ shā shēng, qí hé ér wèi sàn, kě yǐ jué shì. jiāng hé, kě yǐ yú qí suí háng yǐ wéi bīng, fēn qí duō shǎo yǐ wéi qū zhèng.
其满为感,其虚为亡,满虚之合,有时而为实,时而为动。地阳时贷,其冬厚则夏热,其阳厚则阴寒。是故王者谨于日至,故知虚满之所在,以为政令。已杀生,其合而未散,可以决事。将合,可以禺其随行以为兵,分其多少以为曲政。
qǐng wèn xíng yǒu shí ér biàn hū? duì yuē: yīn yáng zhī fēn dìng, zé gān kǔ zhī cǎo shēng yě. cóng qí yí, zé suān xián hé yān, ér xíng sè dìng yān, yǐ wéi shēng yuè. fū yīn yáng jìn tuì, mǎn xū wáng shí, qí sàn hé kě yǐ shì suì. wéi shèng rén bù wéi suì, néng zhī mǎn xū, duó yú mǎn, bǔ bù zú, yǐ tōng zhèng shì, yǐ shàn mín cháng. dì zhī biàn qì, yīng qí suǒ chū shuǐ zhī biàn qì, yīng zhī yǐ jīng, shòu zhī yǐ yù tiān zhī biàn qì, yīng zhī yǐ zhèng. qiě fú tiān dì jīng qì yǒu wǔ, bù bì wèi jǔ, qí jí ér fǎn, qí zhòng gāi dòng huǐ zhī jìn tuì, jí cǐ shù zhī nán de zhě yě, cǐ xíng zhī shí biàn yě.
请问形有时而变乎?对曰:阴阳之分定,则甘苦之草生也。从其宜,则酸咸和焉,而形色定焉,以为声乐。夫阴阳进退,满虚亡时,其散合可以视岁。唯圣人不为岁,能知满虚,夺余满,补不足,以通政事,以赡民常。地之变气,应其所出;水之变气,应之以精,受之以豫;天之变气,应之以正。且夫天地精气有五,不必为沮,其亟而反,其重陔动毁之进退,即此数之难得者也,此形之时变也。
jǔ píng qì zhī yáng, ruò rú cí jìng. yú qì zhī qián rán ér dòng, ài qì zhī qián rán ér āi, hú dé ér zhì dòng? duì yuē: dé zhī shuāi shí, wèi ér guān zhī, yǐ měi rán hòu yǒu huī. xiū zhī xīn, qí shā yǐ xiāng dài, gù yǒu mǎn xū āi yuè zhī qì yě. gù shū zhī dì bā, shén nóng bù yǔ cún, wèi qí wú wèi, bù néng xiāng yòng.
沮平气之阳,若如辞静。余气之潜然而动,爱气之潜然而哀,胡得而治动?对曰:得之衰时,位而观之,佁美然后有辉。修之心,其杀以相待,故有满虚哀乐之气也。故书之帝八,神农不与存,为其无位,不能相用。
wèn: yùn zhī hé mǎn ān zāng? èr shí suì ér kě guǎng, shí èr suì ér niè guǎng, bǎi suì shāng shén. zhōu zhèng zhī lǐ yí yǐ, zé zhōu lǜ zhī fèi yǐ, zé zhōng guó zhī cǎo mù yǒu yí yú bù tōng zhī yě zhě. rán zé rén jūn shēng fú biàn yǐ, zé chén yǒu yī sì zhī lù, fù rén wéi zhèng, tiě zhī zhòng fǎn lǚ jīn. ér shēng hǎo xià qū, shí hǎo xián kǔ, zé rén jūn rì tuì. jí zé xī líng shān gǔ zhī shén zhī jì gèng, yīng guó zhī chēng hào yì gèng yǐ.
问:运之合满安臧?二十岁而可广,十二岁而聂广,百岁伤神。周郑之礼移矣,则周律之废矣,则中国之草木有移于不通之野者。然则人君声服变矣,则臣有依驷之禄,妇人为政,铁之重反旅金。而声好下曲,食好咸苦,则人君日退。亟则溪陵山谷之神之祭更,应国之称号亦更矣。
shì zhī shì biàn, guān zhī fēng qì. gǔ zhī jì, yǒu shí ér xīng, yǒu shí ér xīng xī, yǒu shí ér ōu, yǒu shí ér qú. shǔ yīng guǎng zhī shí, yīn yáng zhī shù yě. huá ruò luò zhī míng, jì zhī hào yě. shì gù tiān zǐ zhī wèi guó, tú jù qí shù wù yě.
视之示变,观之风气。古之祭,有时而星,有时而星熺,有时而熰,有时而朐。鼠应广之实,阴阳之数也。华若落之名,祭之号也。是故天子之为国,图具其树物也。