wèn yuē: gǔ zhī shí yǔ jīn zhī shí tóng hū? yuē: tóng. qí rén tóng hū? bù tóng hū? yuē: bù tóng. kě yǔ? zhèng qí zhū. kù yáo zhī shí, hùn wú zhī měi zài xià, qí dào fēi dú chū rén yě. shān bù tóng ér yòng shàn, zé bù bì ér yǎng zú. gēng yǐ zì yǎng, yǐ qí yú yīng liáng tiān zǐ, gù píng. niú mǎ zhī mù bù xiāng jí, rén mín zhī sú bù xiāng zhī, bù chū bǎi lǐ ér lái zú, gù qīng ér bù lǐ, jìng yě. qí yù yī yǐ féi yī yǐ jù ér dāng sǐ. jīn zhōu gōng duàn zhǐ mǎn jī, duàn shǒu mǎn jī, duàn zú mǎn jī, ér sǐ mín bù fú, fēi rén xìng yě, bì yě. dì zhòng rén zài, huǐ bì ér yǎng bù zú, shì mò zuò ér mín xìng zhī shì yǐ xià míng ér shàng shí yě, shèng rén zhě, shěng zhū běn ér yóu zhū lè, dà hūn yě, bó yè yě.
問曰:「古之時與今之時同乎?」曰:「同。」「其人同乎?不同乎?」曰:「不同。」可與?政其誅。俈堯之時,混吾之美在下,其道非獨出人也。山不童而用贍,澤不獘而養足。耕以自養,以其餘應良天子,故平。牛馬之牧不相及,人民之俗不相知,不出百里而來足,故卿而不理,靜也。其獄一踦腓一踦屨而當死。今周公斷指滿稽,斷首滿稽,斷足滿稽,而死民不服,非人性也,敝也。地重人載,毀敝而養不足,事末作而民興之;是以下名而上實也,聖人者,省諸本而游諸樂,大昏也,博夜也。
wèn yuē: xìng shí huà ruò hé? mò shàn yú chǐ mí jiàn yǒu shí, jìng wú yòng, zé rén kě xíng yě. gù jiàn sù mǐ ér rú jìng zhū yù, hǎo lǐ lè ér rú jiàn shì yè. běn zhī dài yě, zhū zhě yīn zhī yáng yě, gù shèng huǒ. yù zhě yīn zhī yīn yě, gù shèng shuǐ. qí huà rú shén. gù tiān zǐ zāng zhū yù, zhū hóu zāng jīn shí, dài fū chù gǒu mǎ, bǎi xìng zāng bù bó. bù rán, zé qiáng zhě néng shǒu zhī, zhì zhě néng mù zhī, jiàn suǒ guì ér guì suǒ jiàn. bù rán, guān guǎ dú lǎo bù yǔ dé yān, jūn zhī shǐ yě.
問曰:「興時化若何?」莫善於侈靡;賤有實,敬無用,則人可刑也。故賤粟米而如敬珠玉,好禮樂而如賤事業。本之殆也,珠者陰之陽也,故勝火。玉者陰之陰也,故勝水。其化如神。故天子臧珠玉,諸侯臧金石,大夫畜狗馬,百姓臧布帛。不然,則強者能守之,智者能牧之,賤所貴而貴所賤。不然,鰥寡獨老不與得焉,均之始也。
zhèng yǔ jiào yōng jí? guǎn zǐ yuē: fū zhèng jiào xiāng sì ér shū fāng, ruò fú jiào zhě, biāo rán ruò qiū yún zhī yuǎn, dòng rén xīn zhī bēi ǎi rán ruò xià zhī jìng yún, nǎi jí rén zhī tǐ, rán ruò hè zhī jìng. dòng rén yì yǐ yuàn, dàng dàng ruò liú shuǐ, shǐ rén sī zhī. rén suǒ shēng wǎng, jiào zhī shǐ yě, shēn bì bèi zhī. pì zhī ruò qiū yún zhī shǐ jiàn, xián zhě bù xiào zhě huà yān. jìng ér dài zhī, ài ér shǐ zhī, ruò fán shén shān jì zhī. xián zhě shǎo. bù xiào zhě duō. shǐ qí xián, bù xiào è dé bù huà. jīn fū zhèng zé shǎo zé, ruò fú chéng xíng zhī zhēng zhě yě, qù zé shǎo kě shǐ rén hū.
政與教庸急?管子曰:夫政教相似而殊方,若夫教者,標然若秋雲之遠,動人心之悲;藹然若夏之靜雲,乃及人之體,□然若謞之靜。動人意以怨,蕩蕩若流水,使人思之。人所生往,教之始也,身必備之。辟之若秋雲之始見,賢者不肖者化焉。敬而待之,愛而使之,若樊神山祭之。賢者少。不肖者多。使其賢,不肖惡得不化。今夫政則少則,若夫成形之徵者也,去則少可使人乎。
yòng pín yǔ fù, hé rú ér kě, yuē: shén fù bù kě shǐ, shén pín bù zhī chǐ, shuǐ píng ér bù liú, wú yuán zé chì jié, yún píng ér yǔ bù shèn, wú wěi yún, yǔ zé chì yǐ. zhèng píng ér wú wēi, zé bù xíng. ài ér wú qīn zé liú. qīn zuǒ yǒu yòng, wú yòng zé pì zhī, ruò xiāng wèi yǒu zhào yuàn. shàng duǎn xià zhǎng, wú dù ér yòng, zé wēi běn bù chēng.
用貧與富,何如而可,曰:甚富不可使,甚貧不知恥,水平而不流,無源則遫竭,雲平而雨不甚,無委雲,雨則遫已。政平而無威,則不行。愛而無親則流。親左有用,無用則辟之,若相為有兆怨。上短下長,無度而用,則危本不稱。
ér sì tán cì zǔ, fàn zǔ yú méng shāng yán. jìng zǔ mí, zūn shǐ yě. qí yuē zhī xìn, lùn xíng yě. zūn tiān dì zhī lǐ, suǒ yǐ lùn wēi yě. báo dé zhī jūn zhī fǔ náng yě. bì yīn chéng xíng ér lùn yú rén, cǐ zhèng xíng yě, kě yǐ wáng hū?
而祀譚次祖,犯詛渝盟傷言。敬祖禰,尊始也。齊約之信,論行也。尊天地之理,所以論威也。薄德之君之府囊也。必因成形而論於人,此政行也,可以王乎?
qǐng wèn yòng zhī ruò hé? bì biàn yú tiān dì zhī dào, rán hòu gōng míng kě yǐ zhí. biàn yú dì lì, ér mín kě fù. tōng yú chǐ mí, ér shì kě qī. jūn qīn zì hào shì, qiáng yǐ lì duàn, rén yǐ hǎo rèn. rén jūn shòu yǐ zhèng nián, bǎi xìng bù yāo lì, liù chù ān yù, wǔ gǔ ān shú, rán hòu mín lì kě de yòng. lín guó zhī jūn jù bù xián, rán hòu dé wáng.
請問用之若何?必辨於天地之道,然後功名可以殖。辨於地利,而民可富。通於侈靡,而士可戚。君親自好事,強以立斷,仁以好任。人君壽以政年,百姓不夭厲,六畜鞍育,五穀鞍熟,然後民力可得用。鄰國之君俱不賢,然後得王。
jù xián ruò hé? yuē: hū rán yì qīng ér yí, hū rán yì shì ér huà, biàn ér zú yǐ chéng míng. chéng bì ér mín quàn zhī, cí zhǒng ér mín fù, yīng yán dài gǎn, yǔ wù jù zhǎng, gù rì yuè zhī míng, yīng fēng yǔ ér zhǒng. tiān zhī suǒ fù, dì zhī suǒ zài, sī mín zhī liáng yě, bù yǒu ér chǒu tiān dì, fēi tiān zǐ zhī shì yě. mín biàn ér bù néng biàn, shì zhuó zhī fù gé, yǒu gé ér bù néng gé, bù kě fú. mín sǐ xìn, zhū hóu sǐ huà.
俱賢若何?曰:忽然易卿而移,忽然易事而化,變而足以成名。承獘而民勸之,慈種而民富,應言待感,與物俱長,故日月之明,應風雨而種。天之所覆,地之所載,斯民之良也,不有而丑天地,非天子之事也。民變而不能變,是梲之傅革,有革而不能革,不可服。民死信,諸侯死化。
qǐng wèn zhū hóu zhī huà bì, bì yě zhě, jiā yě. jiā yě zhě, yǐ yīn rén zhī suǒ zhòng ér xíng zhī. wú jūn zhǎng lái liè jūn zhǎng hǔ bào zhī pí yòng. gōng lì zhī jūn shàng jīn yù bì, hǎo zhàn zhī jūn shàng jiǎ bīng. jiǎ bīng zhī běn, bì xiān yú tián zhái. jīn wú jūn zhàn, zé qǐng xíng mín zhī suǒ zhòng.
請問諸侯之化獘,獘也者,家也。家也者,以因人之所重而行之。吾君長來獵君長虎豹之皮用。功力之君上金玉幣,好戰之君上甲兵。甲兵之本,必先于田宅。今吾君戰,則請行民之所重。
yǐn shí zhě yě, chǐ lè zhě yě, mín zhī suǒ yuàn yě, zú qí suǒ yù, shàn qí suǒ yuàn, zé néng yòng zhī ěr. jīn shǐ yī pí ér guān jiǎo shí yě cǎo, yǐn yě shuǐ, yōng néng yòng zhī? shāng xīn zhě bù kě yǐ zhì gōng. gù cháng zhì wèi, ér bà zhì lè. ér diāo luǎn rán hòu yuè zhī, diāo lǎo rán hòu cuàn zhī. dān shā zhī xué bù sāi, zé shāng jiǎ bù chù. fù zhě mí zhī, pín zhě wèi zhī, cǐ bǎi xìng zhī dài shēng bǎi zhèn ér shí fēi, dú zì wèi yě, wèi zhī chù huà.
飲食者也,侈樂者也,民之所願也,足其所欲,贍其所願,則能用之耳。今使衣皮而冠角食野草,飲野水,庸能用之?傷心者不可以致功。故嘗至味,而罷至樂。而雕卵然後瀹之,雕橑然後爨之。丹沙之穴不塞,則商賈不處。富者靡之,貧者為之,此百姓之怠生百振而食非,獨自為也,為之畜化。
yòng qí chén zhě, yǔ ér duó zhī, shǐ ér chuò zhī, tú yǐ ér fù zhī, fù xì ér fú zhī, yǔ xū jué ér jiāo zhī. shōu qí chūn qiū zhī shí ér xiāo zhī, yǒu jí lǐ wǒ ér jū zhī. shí jǔ qí qiáng zhě yǐ yù zhī. qiáng ér kě shǐ fú shi. biàn yǐ biàn cí, zhì yǐ zhāo qǐng, lián yǐ biāo rén, jiān qiáng yǐ chéng liù, guǎng qí dé yǐ qīng shàng, wèi bù néng shǐ zhī ér liú xǐ, cǐ wèi guó wáng zhī xì. gù fǎ ér shǒu cháng, zūn lǐ ér biàn sú, shàng xìn ér jiàn wén, hǎo yuán ér hǎo zǎng, cǐ wèi chéng guó zhī fǎ yě. wèi guó zhě, fǎn mín xìng, rán hòu kě yǐ yǔ mín qī, mín yù yì, ér jiào yǐ láo. mín yù shēng, ér jiào yǐ sǐ. láo jiào dìng ér guó fù, sǐ jiào dìng ér wēi xíng.
用其臣者,予而奪之,使而輟之,徒以而富之,父系而伏之,予虛爵而驕之。收其春秋之時而消之,有集禮我而居之。時舉其強者以譽之。強而可使服事。辯以辯辭,智以招請,廉以摽人,堅強以乘六,廣其德以輕上,位不能使之而流徙,此謂國亡之郤。故法而守常,尊禮而變俗,上信而賤文,好緣而好駔,此謂成國之法也。為國者,反民性,然後可以與民戚,民欲佚,而教以勞。民欲生,而教以死。勞教定而國富,死教定而威行。
shèng rén zhě, yīn yáng lǐ, gù píng wài ér xiǎn zhōng gù xìn qí qíng zhě shāng qí shén, měi qí zhì zhě shāng qí wén, huà zhī měi zhě yīng qí míng, biàn qí měi zhě yīng qí shí, bù néng zhào qí duān zhě zāi jí zhī. gù yuán dì zhī lì, chéng cóng tiān zhī zhǐ, rǔ jǔ qí sǐ, kāi guó bì rǔ, zhī qí yuán dì zhī lì zhě, suǒ yǐ cān tiān dì zhī jí gāng yě chéng cóng tiān zhī zhǐ zhě, dòng bì míng. rǔ jǔ qí sǐ zhě, yǔ qí shī rén tóng gōng shì, zé dào bì xíng. kāi qí guó mén zhě, wán zhī yǐ shàn yán. nài qí jiǎ rǔ, zhī shén cì zhě, cāo xī shēng yǔ qí guī bì, yǐ zhí qí jiǎ. jiā xiǎo hài, yǐ xiǎo shèng dà. yuán qí zhōng, chén qí wài. ér fù wèi qiáng, zhǎng qí xū, ér wù zhèng yǐ shì qí zhōng qíng.
聖人者,陰陽理,故平外而險中;故信其情者傷其神,美其質者傷其文,化之美者應其名,變其美者應其時,不能兆其端者菑及之。故緣地之利,承從天之指,辱舉其死,開國閉辱,知其緣地之利者,所以參天地之吉綱也;承從天之指者,動必明。辱舉其死者,與其失人同公事,則道必行。開其國門者,玩之以善言。柰其斝辱,知神次者,操犧牲與其珪璧,以執其斝。家小害,以小勝大。員其中,辰其外。而復畏強,長其虛,而物正以視其中情。
gōng yuē: guó mén zé sāi, bǎi xìng shuí gǎn áo, hú yǐ bèi zhī? zé tiān xià zhī suǒ yòu, zé guǐ zhī suǒ dāng, zé rén tiān zhī suǒ dài, ér qián fù qí shēn, cǐ suǒ yǐ ān zhī yě. qiáng yǔ duǎn ér lì, qí guó zhī ruò hé? gāo yǔ zhī míng ér jǔ zhī, zhòng yǔ zhī guān ér wēi zhī, yīn zé qí néng yǐ suí zhī, yóu zú zé shū zhī, wú shǐ rén tú zhī, yóu shū zé shù zhī, wú shǐ rén qū zhī, cǐ suǒ yǐ wèi zhī yě.
公曰:國門則塞,百姓誰敢敖,胡以備之?擇天下之所宥,擇鬼之所當,擇人天之所戴,而前付其身,此所以安之也。強與短而立,齊國之若何?高予之名而舉之,重予之官而危之,因責其能以隨之,猶傶則疏之,毋使人圖之,猶疏則數之,毋使人曲之,此所以為之也。
dà yǒu chén shén dà, jiāng fǎn wèi hài, wú yù yōu huàn chú hài, jiāng xiǎo néng chá dà, wèi zhī nài hé? tán gēn zhī wú fá, gù dì zhī wú yì, shēn lí zhī wú hé, bù yí zhī wú zhù, zhāng míng zhī wú miè, shēng róng zhī wú shī. shí yán zhě bù shèng cǐ yī, suī xiōng bì jí, gù píng yǐ mǎn.
大有臣甚大,將反為害,吾欲優患除害,將小能察大,為之奈何?潭根之毋伐,固蒂之毋乂,深黎之毋涸,不儀之毋助,章明之毋滅,生榮之毋失。十言者不勝此一,雖凶必吉,故平以滿。
wú shì ér zǒng, yǐ dài yǒu shì, ér wèi zhī ruò hé? jī zhě lì yú rì ér chǐ, měi chē mǎ ér chí, duō jiǔ lǐ ér mí, qiān suì wú chū shí, cǐ wèi běn shì. xiàn rén yǒu zhǔ, rén cǐ zhì yòng, rán ér bù zhì, jī zhī shì, yī rén jī zhī xià, yī rén jī zhī shàng, cǐ wèi lì wú cháng. bǎi xìng wú bǎo, yǐ lì wèi shǒu. yī shàng yī xià, wéi lì suǒ chù. lì rán hòu néng tōng, tōng rán hòu chéng guó. lì jìng ér bù huà, guān qí suǒ chū, cóng ér yí zhī.
無事而總,以待有事,而為之若何?積者立余日而侈,美車馬而馳,多酒醴而靡,千歲毋出食,此謂本事。縣人有主,人此治用,然而不治,積之市,一人積之下,一人積之上,此謂利無常。百姓無寶,以利為首。一上一下,唯利所處。利然後能通,通然後成國。利靜而不化,觀其所出,從而移之。
shì qí bù kě shǐ, yīn yǐ wèi mín děng. zé qí hǎo míng, yīn shǐ zhǎng mín hǎo ér bù yǐ, shì yǐ wèi guó jì. gōng wèi chéng zhě, bù kě yǐ dú míng shì wèi dào zhě, bù kě yǐ yán míng. chéng gōng rán hòu kě yǐ dú míng, shì dào rán hòu kě yǐ yán míng, rán hòu kě yǐ chéng zhì cù.
視其不可使,因以為民等。擇其好名,因使長民;好而不已,是以為國紀。功未成者,不可以獨名;事未道者,不可以言名。成功然後可以獨名,事道然後可以言名,然後可以承致酢。
xiān qí shì zhě zhī wèi zì fàn, hòu qí mín zhě zhī wèi zì shàn. qīng guó wèi zhě guó bì bài, shū guì qī zhě móu jiāng xiè. wú shì yì guó zhī rén, shì wèi shī jīng. wú shù biàn yì, shì wèi bài chéng. dà chén dé zuì, wù chū fēng wài, shì wèi lòu qíng. wú shù jù dà chén zhī jiā ér yǐn jiǔ, shì wèi shǐ guó dà xiāo. sān yáo zài, zāng yú xiàn, fǎn yú lián, bǐ ruò shì zhě, bì cóng shì lěi wáng hū! pì zhī ruò zūn zhì, wèi shèng qí běn, wáng liú ér xià bù píng. lìng gǒu xià bù zhì, gāo xià zhě bù zú yǐ xiāng dài, cǐ wèi shā.
先其士者之為自犯,後其民者之為自贍。輕國位者國必敗,疏貴戚者謀將泄。毋仕異國之人,是為失經。毋數變易,是為敗成。大臣得罪,勿出封外,是為漏情。毋數據大臣之家而飲酒,是為使國大消。三堯在,臧於縣,返於連,比若是者,必從是儡亡乎!辟之若尊觶,未勝其本,亡流而下不平。令苟下不治,高下者不足以相待,此謂殺。
shì lì ér huài, hé yě? bīng yuǎn ér wèi, hé yě? mín yǐ jù ér sàn, hé yě? chuò ān ér wēi, hé yě? gōng chéng ér bù xìn zhě, dài bīng qiáng ér wú yì zhě, cán bù jǐn yú fù jìn ér yù qiú yuǎn zhě, bīng bù xìn. lüè jìn chén hé yú qí yuǎn zhě, lì. wáng guó zhī qǐ, huǐ guó zhī zú, zé bīng yuǎn ér bù wèi. guó xiǎo ér xiū dà, rén ér bù lì, yóu yǒu zhēng míng zhě, lèi zāi shì yě! lè jù zhī lì, yǐ jiān rén zhī qiáng, yǐ dài qí hài, suī jù bì sàn. dài wáng bù shì zhòng ér zì shì, bǎi xìng zì jù gōng ér hòu lì zhī, chéng ér wú hài. shū qī ér hǎo wài, qǐ yǐ rén ér móu xiè, jiàn guǎ ér hǎo dà, cǐ suǒ yǐ wēi.
事立而壞,何也?兵遠而畏,何也?民已聚而散,何也?輟安而危,何也?功成而不信者,殆;兵強而無義者,殘;不謹於附近而欲求遠者,兵不信。略近臣合於其遠者,立。亡國之起,毀國之族,則兵遠而不畏。國小而修大,仁而不利,猶有爭名者,累哉是也!樂聚之力,以兼人之強,以待其害,雖聚必散。大王不恃眾而自恃,百姓自聚;供而後利之,成而無害。疏戚而好外,企以仁而謀泄,賤寡而好大,此所以危。
zhòng ér yuē, shí qǔ ér yán ràng, xíng yīn ér yán yáng, lì rén zhī yǒu huò, yán rén zhī wú huàn, wú yù dú yǒu shì, ruò hé? shì gù zhī shí, chén cái zhī dào kě yǐ xíng. jīn yě lì sàn ér mín chá, bì fàng zhī shēn rán hòu xíng. gōng yuē: wèi hé? zhǎng sàng yǐ huǐ qí shí, zhòng sòng zàng yǐ qǐ shēn cái, yī qīn wǎng, yī qīn lái, suǒ yǐ hé qīn yě. cǐ wèi zhòng yuē. wèn, yòng zhī ruò hé? jù yì yìn, suǒ yǐ shǐ pín mín yě měi lǒng mù, suǒ yǐ shǐ wén míng yě jù guān guǒ, suǒ yǐ qǐ mù gōng yě duō yī qīn, suǒ yǐ qǐ nǚ gōng yě. yóu bù jǐn, gù yǒu cì fú yě, yǒu chà fán, yǒu yì cáng. zuò cǐ xiāng shí, rán hòu mín xiāng lì, shǒu zhàn zhī bèi hé yǐ.
眾而約,實取而言讓,行陰而言陽,利人之有禍,言人之無患,吾欲獨有是,若何?是故之時,陳財之道可以行。今也利散而民察,必放之身然後行。公曰:謂何?長喪以毀其時,重送葬以起身財,一親往,一親來,所以合親也。此謂眾約。問,用之若何?巨瘞堷,所以使貧民也;美壟墓,所以使文明也;巨棺槨,所以起木工也;多衣衾,所以起女工也。猶不盡,故有次浮也,有差樊,有瘞藏。作此相食,然後民相利,守戰之備合矣。
xiāng shū sú, guó yì lǐ, zé mín bù liú yǐ bù tóng fǎ, zé mín bù kùn xiāng qiū lǎo bù tōng dǔ, zhū liú sàn, zé rén bù tiào ān xiāng lè zhái, xiǎng jì ér ōu yín chēng hào zhě jiē zhū, suǒ yǐ liú mín sú yě. duàn fāng jǐng tián zhī shù, chéng mǎ diān zhī zhòng, zhì zhī. líng xī lì guǐ shén ér jǐn jì. jiē yǐ néng bié yǐ wèi shí shù, shì zhòng běn yě.
鄉殊俗,國異禮,則民不流矣;不同法,則民不困;鄉丘老不通睹,誅流散,則人不眺安鄉樂宅,享祭而謳吟稱號者皆誅,所以留民俗也。斷方井田之數,乘馬甸之眾,制之。陵溪立鬼神而謹祭。皆以能別以為食數,示重本也。
gù dì guǎng qiān lǐ zhě, lù zhòng ér jì zūn. qí jūn wú yú dì yǔ tā ruò yī zhě, cóng ér ài zhī. jūn shǐ zhě ài ruò yī zhě, cóng hū shā. yǔ yú shā ruò, yī zhě cóng zhě ài ruò yī zhě, cóng yú shā. yǔ yú shā ruò, yī zhě cóng wú fēng shǐ, wáng zhě shàng shì, bà zhě shēng gōng, yán zhòng běn. shì wèi shí yú, fēn miǎn ér bù zhēng, yán xiān rén ér zì hòu yě.
故地廣千里者,祿重而祭尊。其君無餘地與他若一者,從而艾之。君始者艾若一者,從乎殺。與於殺若,一者從者艾若一者,從於殺。與於殺若,一者從無封始,王者上事,霸者生功,言重本。是為十禺,分免而不爭,言先人而自後也。
guān lǐ zhī sī, zhāo mù zhī lí xiān hòu gōng qì shì zhī zhì, zūn guǐ ér shǒu gù zhàn shì zhī rèn, gāo gōng ér xià sǐ běn shì, shí gōng ér shěng lì quàn chén, shàng yì ér bù néng yǔ xiǎo lì. wǔ guān zhě, rén zhēng qí zhí, rán hòu jūn wén.
官禮之司,昭穆之離先後功器事之治,尊鬼而守故;戰事之任,高功而下死;本事,食功而省利;勸臣,上義而不能與小利。五官者,人爭其職,然後君聞。
jì zhī, shí shàng xián zhě yě, gù jūn chén zhǎng. jūn chén zhǎng zé shàng xià jūn, cǐ yǐ zhī shàng xián wú yì yě, qí wáng zī shì. shàng xián zhě wáng, ér yì xián zhě chāng. shàng yì yǐ jìn bào, zūn zǔ yǐ jìng zǔ, jù zōng yǐ cháo shā, shì bù qīng wèi zhǔ yě. zài jì míng zhì, gāo zi wén zhī, yǐ gào zhōng qǐn zhū zi, zhōng qǐn zhū zi gào guǎ rén, shě cháo bù dǐng kuì, zhōng qǐn zhū zi gào gōng zhōng nǚ zǐ yuē, gōng jiāng yǒu xíng, gù bù sòng gōng, gōng yán wú xíng, nǚ ān wén zhī, yuē: wén zhī zhōng qǐn zhū zi, suǒ zhōng qǐn zhū zi ér wèn zhī, guǎ rén wú xíng, nǚ ān wén zhī, wú wén zhī xiān rén, zhū hóu shě yú cháo bù dǐng kuì zhě, fēi yǒu wài shì, bì yǒu nèi yōu. gōng yuē: wú bù yù yǔ rǔ jí ruò. nǚ yán zhì yān, bù dé wú yǔ nǚ jí ruò yán, wú yù zhì zhū hóu, zhū hóu bù zhì ruò hé zāi? nǚ zǐ bù biàn yú zhì zhū hóu, zì wú bù wèi wū shā zhī shì rén, bù zhī bù kě dé ér yī, gù suī yǒu shèng rén è yòng zhī.
祭之,時上賢者也,故君臣掌。君臣掌則上下均,此以知上賢無益也,其亡茲適。上賢者亡,而役賢者昌。上義以禁暴,尊祖以敬祖,聚宗以朝殺,示不輕為主也。載祭明置,高子聞之,以告中寢諸子,中寢諸子告寡人,舍朝不鼎饋,中寢諸子告宮中女子曰,公將有行,故不送公,公言無行,女安聞之,曰:聞之中寢諸子,索中寢諸子而問之,寡人無行,女安聞之,吾聞之先人,諸侯舍於朝不鼎饋者,非有外事,必有內憂。公曰:吾不欲與汝及若。女言至焉,不得毋與女及若言,吾欲致諸侯,諸侯不至若何哉?女子不辯於致諸侯,自吾不為污殺之事人,布織不可得而衣,故雖有聖人惡用之。
néng mó gù dào xīn dào, dìng guó jiā, rán hòu huà shí hū? guó pín ér bǐ fù, jū měi yú cháo shì guó guó fù ér bǐ pín, mò jǐn rú shì. shì yě zhě, quàn yě. quàn zhě, suǒ yǐ qǐ. běn shàn ér mò shì qǐ. bù chǐ, běn shì bù dé lì.
能摩故道新道,定國家,然後化時乎?國貧而鄙富,苴美於朝市國;國富而鄙貧,莫盡如市。市也者,勸也。勸者,所以起。本善而末事起。不侈,本事不得立。
xián jǔ néng bù kě dé, è dé fá bù fú? yòng bǎi fū wú zhǎng, bù kě lín yě gàn chéng yǒu dào, bù kě xiū yě. fū zhòu zài shàng, è dé fá bù dé? jūn zé zhàn, shǒu zé gōng, bǎi gài wú zhú, qiān jù wú shè, wèi zhī lòu, yī jǔ ér qǔ. tiān xià yǒu yī shì zhī shí yě, wàn zhū hóu jūn, wàn mín wú tīng, shàng wèi bù néng wèi gōng gèng zhì, qí néng wáng hū?
賢舉能不可得,惡得伐不服?用百夫無長,不可臨也;干乘有道,不可修也。夫紂在上,惡得伐不得?鈞則戰,守則攻,百蓋無築,千聚無社,謂之陋,一舉而取。天下有一事之時也,萬諸侯鈞,萬民無聽,上位不能為功更制,其能王乎?
yuán gù xiū fǎ, yǐ zhèng zhì dào, zé yuē shā zi wú jūn, gù qǔ yí wú wèi tì. gōng yuē: hé ruò? duì yuē: yǐ tóng. qí rì jiǔ lín, kě lì ér dài. guǐ shén bù míng, náng tuó zhī shí wú bào, míng hòu dé yě. shěn fú, shì qīng cái yě. xiān lì xiàng ér dìng qī, zé mín cóng zhī gù wèi dǎo cháo lǚ mián, míng qīng cái ér zhòng míng. gōng yuē: tóng lín? suǒ wèi tóng zhě, qí yǐ xiān hòu zhì yú zhě yě. jūn tóng cái zhēng, yī zé shuō, shí zé cóng fú, wàn zé huà. chéng gōng ér bù néng shí, ér mín qī rán hòu, chéng xíng ér gēng míng, zé lín yǐ.
緣故修法,以政治道,則約殺子吾君,故取夷吾謂替。公曰:何若?對曰:以同。其日久臨,可立而待。鬼神不明,囊橐之食無報,明厚德也。沈浮,示輕財也。先立象而定期,則民從之;故為禱朝縷綿,明輕財而重名。公曰:同臨?所謂同者,其以先後智渝者也。鈞同財爭,依則說,十則從服,萬則化。成功而不能識,而民期然後,成形而更名,則臨矣。
qǐng wèn wèi biān ruò hé? duì yuē: fū biān rì biàn, bù kě yǐ cháng zhī guān yě. mín wèi shǐ biàn ér shì biàn, shì wèi zì luàn. qǐng wèn zhū biān ér cān qí luàn, rèn zhī yǐ shì, yīn qí móu. fāng bǎi lǐ zhī dì, shù biǎo xiāng wàng zhě, zhàng fū zǒu huò, fù rén bèi shí, nèi wài xiāng bèi. chūn qiū yī rì, bài yuē qiān jīn, chēng běn ér dòng. hòu rén bù kě zhòng yě, wéi jiāo yú shàng, néng bì yú biān zhī cí. xíng rén kě bù yǒu sī, bù yǒu sī, suǒ yǐ wèi nèi yīn yě. shǐ néng zhě yǒu zhǔ, yǐ ér nèi shì.
請問為邊若何?對曰:夫邊日變,不可以常知觀也。民未始變而是變,是為自亂。請問諸邊而參其亂,任之以事,因其謀。方百里之地,樹表相望者,丈夫走禍,婦人備食,內外相備。春秋一日,敗曰千金,稱本而動。候人不可重也,唯交於上,能必於邊之辭。行人可不有私,不有私,所以為內因也。使能者有主,矣而內事。
wàn shì zhī guó, bì yǒu wàn shì zhī shí. bì yīn tiān dì zhī dào, wú shǐ qí nèi shǐ qí wài, shǐ qí xiǎo wú shǐ qí dà. qì qí guó bǎo shǐ qí dà, guì yī yǔ ér shèng chēng qí bǎo shǐ qí xiǎo, kě yǐ wèi dào. néng zé zhuān, zhuān zé yì. chuán néng yú, zé chuán yú yú. néng gōng, zé bù shǒu ér bù sàn. zhòng néng, bó bù rán, jiāng jiàn duì.
萬世之國,必有萬世之實。必因天地之道,無使其內使其外,使其小毋使其大。棄其國寶使其大,貴一與而聖;稱其寶使其小,可以為道。能則專,專則佚。椽能逾,則椽於逾。能宮,則不守而不散。眾能,伯;不然,將見對。
jūn zǐ zhě, miǎn yú jiū rén zhě yě, fēi jiàn jiū zhě yě. gù qīng zhě qīng, zhòng zhě zhòng, qián hòu bù cí. fán qīng zhě cāo shí yě, yǐ qīng zé kě shǐ zhòng bù kě qǐ qīng, qīng zhòng yǒu qí. zhòng yǐ wèi guó, qīng yǐ wèi sǐ. wú quán lù, pín guó ér yòng bù zú wú quán shǎng, hǎo dé è wáng shǐ cháng.
君子者,勉於糺人者也,非見糺者也。故輕者輕,重者重,前後不慈。凡輕者操實也,以輕則可使;重不可起輕,輕重有齊。重以為國,輕以為死。毋全祿,貧國而用不足;毋全賞,好德惡亡使常。
qǐng wèn xiān hé yú tiān xià ér wú sī yuàn, fàn qiáng ér wú sī hài, wèi zhī ruò hé? duì yuē: guó suī qiáng, lìng bì zhōng yǐ yì guó suī ruò, lìng bì jìng yǐ āi. qiáng ruò bù fàn, zé rén yù tīng yǐ. xiān rén ér zì hòu ér wú yǐ wèi rén yě, jiā gōng yú rén ér wù dé, suǒ tuó zhě yuǎn yǐ, suǒ zhēng zhě wài yǐ. míng wú sī jiāo, zé wú nèi yuàn yǔ dà zé shèng, sī jiāo zhòng zé yuàn shā.
請問先合於天下而無私怨,犯強而無私害,為之若何?對曰:國雖強,令必忠以義;國雖弱,令必敬以哀。強弱不犯,則人慾聽矣。先人而自後而無以為仁也,加功於人而勿得,所橐者遠矣,所爭者外矣。明無私交,則無內怨;與大則勝,私交眾則怨殺。
yí wú yě, rú yǐ yǔ rén cái zhě, bù rú wú duó shí rú yǐ yǔ rén shí zhě, bù rú wú duó qí shì, cǐ wèi wú wài nèi zhī huàn. shì gù yě, jūn chén zhī jì yě lǐ yì zhě, rén jūn zhī shén yě. qiě jūn chén zhī shǔ, yě qīn qī zhī ài, xìng yě. shǐ jūn qīn zhī chá tóng suǒ, shǔ gù yě. shǐ rén jūn bù ān zhě, shǔ jì yě, bù kě bù jǐn yě.
夷吾也,如以予人財者,不如毋奪時;如以予人食者,不如毋奪其事,此謂無外內之患。事故也,君臣之際也;禮義者,人君之神也。且君臣之屬,也;親戚之愛,性也。使君親之察同索,屬故也。使人君不安者,屬際也,不可不謹也。
xián bù kě wēi, néng bù kě liú, dù shì zhī yú qián, yì yě. shuǐ dǐng zhī gǔ yě, rén jù zhī rǎng dì zhī měi yě, rén sǐ zhī. ruò jiāng hú zhī dà yě, qiú zhū bèi zhě, bù lìng yě. zhú shén ér yuǎn rè, jiāo zhì zhě bù chù, xiōng yí lì fū! shì zuǒ zhōng guó zhī rén, guān wēi guó guò jūn ér yì qí néng zhě, qǐ bù jǐ yú wēi shè zhǔ zāi!
賢不可威,能不可留,杜事之於前,易也。水鼎之汩也,人聚之;壤地之美也,人死之。若江湖之大也,求珠貝者,不令也。逐神而遠熱,交觶者不處,兄遺利夫!事左中國之人,觀危國過君而弋其能者,豈不幾於危社主哉!
lì bù kě fǎ, gù mín liú shén bù kě fǎ, gù shì zhī. tiān dì bù kě liú, gù dòng, huà gù cóng xīn. shì gù dé tiān zhě gāo ér bù bēng, dé rén zhě bēi ér bù kě shèng. shì gù shèng rén zhòng zhī, rén jūn zhòng zhī. gù zhì zhēn shēng zhì xìn, zhì yán wǎng zhì jiǎo. shēng zhì zì yǒu dào, bù wù yǐ wén shèng qíng, bù wù yǐ duō shèng shǎo, bù dòng zé wàng yǒu qiáng, xún shēn xíng.
利不可法,故民流;神不可法,故事之。天地不可留,故動,化故從新。是故得天者高而不崩,得人者卑而不可勝。是故聖人重之,人君重之。故至貞生至信,至言往至絞。生至自有道,不務以文勝情,不務以多勝少,不動則望有廧,旬身行。
fǎ zhì dù liàng, wáng zhě diǎn qì yě zhí gù yì dào, wèi biàn yě. tiān dì ruò fú shén zhī dòng. huà biàn zhě yě, tiān dì zhī jí yě. néng yǔ huà qǐ ér wáng yòng, zé bù kě yǐ dào shān yě. rén zhě shàn yòng, zhì zhě shàn yòng, fēi qí rén, zé yǔ shén wǎng yǐ.
法制度量,王者典器也;執故義道,畏變也。天地若夫神之動。化變者也,天地之極也。能與化起而王用,則不可以道山也。仁者善用,智者善用,非其人,則與神往矣。
yī shí zhī yú rén yě, bù kě yǐ yī rì wéi yě, qīn qī kě yǐ shí dà yě. shì gù shèng rén wàn mín jiān chù ér lì yān. rén sǐ zé yì yún, shēng zé nán hé yě. gù yī wèi shǎng, zài wèi cháng, sān wèi gù rán. qí xiǎo xíng zhī zé sú yě, jiǔ zhī zé lǐ yì. gù wú shǐ xià dāng shàng bì xíng zhī, rán hòu yí shāng rén yú guó, fēi yòng rén yě, bù zé xiāng ér chù, bù zé jūn ér shǐ, chū zé cóng lì, rù zé bù shǒu. guó zhī shān lín yě, zé ér lì zhī. shì chén zhī suǒ jí, èr yī qí běn. gù shàng chǐ ér xià mí, ér jūn chén xiāng shàng xià xiāng qīn, zé jūn chén zhī cái bù sī cáng. rán zé tān dòng zhǐ ér dé shí yǐ. xǐ yì yí shì, yì wèi shù yī.
衣食之於人也,不可以一日違也,親戚可以時大也。是故聖人萬民艱處而立焉。人死則易雲,生則難合也。故一為賞,再為常,三為固然。其小行之則俗也,久之則禮義。故無使下當上必行之,然後移商人於國,非用人也,不擇鄉而處,不擇君而使,出則從利,入則不守。國之山林也,則而利之。市塵之所及,二依其本。故上侈而下靡,而君臣相上下相親,則君臣之財不私藏。然則貪動枳而得食矣。徙邑移市,亦為數一。
wèn yuē: duō xián kě yún? duì yuē: yú biē zhī bù shí èr zhě, bù chū qí yuān shù mù zhī shèng shuāng xuě zhě, bù tīng yú tiān shì néng zì zhì zhě, bù cóng shèng rén, qǐ yún zāi? yí wú zhī wén zhī yě, bù yù, qiáng néng bù fú, zhì ér bù mù. ruò xún xū qī yú yuè, jīn ruò chū yú yī, míng rán, zé kě yǐ xū yǐ. gù è qí dào ér báo qí suǒ yǔ, zé shì yún yǐ. bù zé rén ér yǔ zhī, wèi zhī hǎo rén bù zé rén ér qǔ zhī, wèi zhī hǎo lì. shěn cǐ liǎng zhě, yǐ wèi chù xíng, zé yún yǐ.
問曰:多賢可雲?對曰:魚鱉之不食咡者,不出其淵;樹木之勝霜雪者,不聽於天;士能自治者,不從聖人,豈雲哉?夷吾之聞之也,不欲,強能不服,智而不牧。若旬虛期於月,津若出於一,明然,則可以虛矣。故阨其道而薄其所予,則士雲矣。不擇人而予之,謂之好人;不擇人而取之,謂之好利。審此兩者,以為處行,則雲矣。
bù fāng zhī zhèng, bù kě yǐ wèi guó qū jìng zhī yán, bù kě yǐ wèi dào. jié shí yú zhèng, yǔ shí wǎng yǐ. bù dòng yǐ wèi dào, qí yǐ wèi xíng, bì shì zhī dào, bù kě yǐ jìn qǔ.
不方之政,不可以為國;曲靜之言,不可以為道。節時於政,與時往矣。不動以為道,齊以為行,避世之道,不可以進取。
yáng zhě jìn móu, jǐ zhě yīng gǎn, zài shā zé qí, rán hòu yùn kě qǐng yě. duì yuē: fū yùn móu zhě, tiān dì zhī xū mǎn yě, hé lí yě, chūn qiū dōng xià zhī shèng yě, rán yǒu zhī qiáng ruò zhī suǒ yóu, rán hòu yīng zhū hóu qǔ jiāo, gù zhī ān wēi guó zhī suǒ cún. yǐ shí shì tiān, yǐ tiān shì shén, yǐ shén shì guǐ, gù guó wú zuì ér jūn shòu, ér mín bù shā zhì yùn móu ér zá tuó rèn yān.
陽者進謀,幾者應感,再殺則齊,然後運可請也。對曰:夫運謀者,天地之虛滿也,合離也,春秋冬夏之勝也,然有知強弱之所尤,然後應諸侯取交,故知安危國之所存。以時事天,以天事神,以神事鬼,故國無罪而君壽,而民不殺智運謀而雜橐刃焉。
qí mǎn wèi gǎn, qí xū wèi wáng, mǎn xū zhī hé, yǒu shí ér wèi shí, shí ér wèi dòng. dì yáng shí dài, qí dōng hòu zé xià rè, qí yáng hòu zé yīn hán. shì gù wáng zhě jǐn yú rì zhì, gù zhī xū mǎn zhī suǒ zài, yǐ wèi zhèng lìng. yǐ shā shēng, qí hé ér wèi sàn, kě yǐ jué shì. jiāng hé, kě yǐ yú qí suí xíng yǐ wèi bīng, fēn qí duō shǎo yǐ wèi qū zhèng.
其滿為感,其虛為亡,滿虛之合,有時而為實,時而為動。地陽時貸,其冬厚則夏熱,其陽厚則陰寒。是故王者謹於日至,故知虛滿之所在,以為政令。已殺生,其合而未散,可以決事。將合,可以禺其隨行以為兵,分其多少以為曲政。
qǐng wèn xíng yǒu shí ér biàn hū? duì yuē: yīn yáng zhī fēn dìng, zé gān kǔ zhī cǎo shēng yě. cóng qí yí, zé suān xián hé yān, ér xíng sè dìng yān, yǐ wèi shēng lè. fū yīn yáng jìn tuì, mǎn xū wáng shí, qí sàn hé kě yǐ shì suì. wéi shèng rén bù wèi suì, néng zhī mǎn xū, duó yú mǎn, bǔ bù zú, yǐ tōng zhèng shì, yǐ shàn mín cháng. dì zhī biàn qì, yīng qí suǒ chū shuǐ zhī biàn qì, yīng zhī yǐ jīng, shòu zhī yǐ yù tiān zhī biàn qì, yīng zhī yǐ zhèng. qiě fú tiān dì jīng qì yǒu wǔ, bù bì wèi jǔ, qí jí ér fǎn, qí zhòng gāi dòng huǐ zhī jìn tuì, jí cǐ shù zhī nán dé zhě yě, cǐ xíng zhī shí biàn yě.
請問形有時而變乎?對曰:陰陽之分定,則甘苦之草生也。從其宜,則酸咸和焉,而形色定焉,以為聲樂。夫陰陽進退,滿虛亡時,其散合可以視歲。唯聖人不為歲,能知滿虛,奪余滿,補不足,以通政事,以贍民常。地之變氣,應其所出;水之變氣,應之以精,受之以豫;天之變氣,應之以正。且夫天地精氣有五,不必為沮,其亟而反,其重陔動毀之進退,即此數之難得者也,此形之時變也。
jǔ píng qì zhī yáng, ruò rú cí jìng. yú qì zhī qián rán ér dòng, ài qì zhī qián rán ér āi, hú dé ér zhì dòng? duì yuē: dé zhī shuāi shí, wèi ér guān zhī, yǐ měi rán hòu yǒu huī. xiū zhī xīn, qí shā yǐ xiāng dài, gù yǒu mǎn xū āi lè zhī qì yě. gù shū zhī dì bā, shén nóng bù yǔ cún, wèi qí wú wèi, bù néng xiāng yòng.
沮平氣之陽,若如辭靜。餘氣之潛然而動,愛氣之潛然而哀,胡得而治動?對曰:得之衰時,位而觀之,佁美然後有輝。修之心,其殺以相待,故有滿虛哀樂之氣也。故書之帝八,神農不與存,為其無位,不能相用。
wèn: yùn zhī hé mǎn ān zāng? èr shí suì ér kě guǎng, shí èr suì ér niè guǎng, bǎi suì shāng shén. zhōu zhèng zhī lǐ yí yǐ, zé zhōu lǜ zhī fèi yǐ, zé zhōng guó zhī cǎo mù yǒu yí yú bù tōng zhī yě zhě. rán zé rén jūn shēng fú biàn yǐ, zé chén yǒu yī sì zhī lù, fù rén wèi zhèng, tiě zhī zhòng fǎn lǚ jīn. ér shēng hǎo xià qū, shí hǎo xián kǔ, zé rén jūn rì tuì. jí zé xī líng shān gǔ zhī shén zhī jì gèng, yīng guó zhī chēng hào yì gèng yǐ.
問:運之合滿安臧?二十歲而可廣,十二歲而聶廣,百歲傷神。周鄭之禮移矣,則周律之廢矣,則中國之草木有移於不通之野者。然則人君聲服變矣,則臣有依駟之祿,婦人為政,鐵之重反旅金。而聲好下曲,食好咸苦,則人君日退。亟則溪陵山谷之神之祭更,應國之稱號亦更矣。
shì zhī shì biàn, guān zhī fēng qì. gǔ zhī jì, yǒu shí ér xīng, yǒu shí ér xīng xī, yǒu shí ér ōu, yǒu shí ér qú. shǔ yīng guǎng zhī shí, yīn yáng zhī shù yě. huá ruò luò zhī míng, jì zhī hào yě. shì gù tiān zǐ zhī wèi guó, tú jù qí shù wù yě.
視之示變,觀之風氣。古之祭,有時而星,有時而星熺,有時而熰,有時而朐。鼠應廣之實,陰陽之數也。華若落之名,祭之號也。是故天子之為國,圖具其樹物也。