bù fǎ fǎ, zé shì wú cháng fǎ bù fǎ, zé lìng bù xíng. lìng ér bù xíng, zé lìng bù fǎ yě fǎ ér bù xíng, zé xiū lìng zhě bù shěn yě shěn ér bù xíng, zé shǎng fá qīng yě zhòng ér bù xíng, zé shǎng fá bù xìn yě xìn ér bù xíng, zé bù yǐ shēn xiān zhī yě. gù yuē: jìn shèng yú shēn, zé lìng xíng yú mín yǐ.
不法法,则事毋常;法不法,则令不行。令而不行,则令不法也;法而不行,则修令者不审也;审而不行,则赏罚轻也;重而不行,则赏罚不信也;信而不行,则不以身先之也。故曰:禁胜于身,则令行于民矣。
wén xián ér bù jǔ, dài wén shàn ér bù suǒ, dài jiàn néng ér bù shǐ, dài qīn rén ér bù gù, dài tóng móu ér lí, dài wēi rén ér bù néng, dài fèi rén ér fù qǐ, dài kě ér bù wéi, dài zú ér bù shī, dài jǐ ér bù mì, dài. rén zhǔ bù zhōu mì, zé zhèng yán zhí xíng zhī shì wēi zhèng yán zhí xíng zhī shì wēi, zé rén zhǔ gū ér wú nèi rén zhǔ gū ér wú nèi, zé rén chén dǎng ér chéng qún. shǐ rén zhǔ gū ér wú nèi rén chén dǎng ér chéng qún zhě, cǐ fēi rén chén zhī zuì yě, rén zhǔ zhī guò yě.
闻贤而不举,殆;闻善而不索,殆;见能而不使,殆;亲人而不固,殆;同谋而离,殆;危人而不能,殆;废人而复起,殆;可而不为,殆;足而不施,殆;几而不密,殆。人主不周密,则正言直行之士危;正言直行之士危,则人主孤而毋内;人主孤而毋内,则人臣党而成群。使人主孤而毋内、人臣党而成群者,此非人臣之罪也,人主之过也。
mín wú zhòng zuì, guò bù dà yě, mín wú dà guò, shàng wú shè yě. shàng shè xiǎo guò, zé mín duō chóng zuì, jī zhī suǒ shēng yě. gù yuē: shè chū zé mín bù jìng, huì xíng zé guò rì yì. huì shè jiā yú mín, ér líng yǔ suī shí, shā lù suī fán, jiān bù shèng yǐ. gù yuē: xié mò rú zǎo jìn zhī. shè guò yí shàn, zé mín bù lì. yǒu guò bù shè, yǒu shàn bù yí, lì mín zhī dào, yú cǐ hū yòng zhī yǐ. gù yuē: míng jūn zhě, shì duàn zhě yě.
民毋重罪,过不大也,民毋大过,上毋赦也。上赦小过,则民多重罪,积之所生也。故曰:赦出则民不敬,惠行则过日益。惠赦加于民,而囹圄虽实,杀戮虽繁,奸不胜矣。故曰:邪莫如蚤禁之。赦过遗善,则民不励。有过不赦,有善不遗,励民之道,于此乎用之矣。故曰:明君者,事断者也。
jūn yǒu sān yù yú mín, sān yù bù jié, zé shàng wèi wēi. sān yù zhě hé yě? yī yuē qiú, èr yuē jìn, sān yuē lìng. qiú bì yù de, jìn bì yù zhǐ, lìng bì yù xíng. qiú duō zhě, qí dé guǎ jìn duō zhě, qí zhǐ guǎ lìng duō zhě, qí xíng guǎ. qiú ér bù dé, zé wēi rì sǔn jìn ér bù zhǐ, zé xíng fá wǔ lìng ér bù xíng, zé xià líng shàng. gù wèi yǒu néng duō qiú ér duō de zhě yě, wèi yǒu néng duō jìn ér duō zhǐ zhě yě, wèi yǒu néng duō lìng ér duō xíng zhě yě. gù yuē: shàng kē zé xià bù tīng, xià bù tīng ér qiáng yǐ xíng fá, zé wéi rén shàng zhě zhòng móu yǐ. wéi rén shàng ér zhòng móu zhī, suī yù wú wēi, bù kě de yě. hào lìng yǐ chū yòu yì zhī, lǐ yì yǐ xíng yòu zhǐ zhī dù liàng yǐ zhì yòu qiān zhī, xíng fǎ yǐ cuò yòu yí zhī. rú shì, zé qìng shǎng suī zhòng, mín bù quàn yě shā lù suī fán, mín bù wèi yě. gù yuē: shàng wú gù zhí, xià yǒu yí xīn. guó wú cháng jīng, mín lì bì jié, shù yě.
君有三欲于民,三欲不节,则上位危。三欲者何也?一曰求,二曰禁,三曰令。求必欲得,禁必欲止,令必欲行。求多者,其得寡;禁多者,其止寡;令多者,其行寡。求而不得,则威日损;禁而不止,则刑罚侮;令而不行,则下凌上。故未有能多求而多得者也,未有能多禁而多止者也,未有能多令而多行者也。故曰:上苛则下不听,下不听而强以刑罚,则为人上者众谋矣。为人上而众谋之,虽欲毋危,不可得也。号令已出又易之,礼义已行又止之;度量已制又迁之,刑法已错又移之。如是,则庆赏虽重,民不劝也;杀戮虽繁,民不畏也。故曰:上无固植,下有疑心。国无常经,民力必竭,数也。
míng jūn zài shàng wèi, mín wú gǎn lì sī yì zì guì zhě, guó wú guài yán, wú zá sú, wú yì lǐ, shì wú sī yì. jù ào yì lìng, cuò yí huà zhì, zuò yì zhě jǐn zhū. gù qiáng zhě zhé, ruì zhě cuò, jiān zhě pò. yǐn zhī yǐ shéng mò, shéng zhī yǐ zhū lù, gù wàn mín zhī xīn jiē fú ér cóng shàng, tuī zhī ér wǎng, yǐn zhī ér lái. bǐ xià yǒu lì qí sī yì zì guì, fēn zhēng ér tuì zhě, zé lìng zì cǐ bù xíng yǐ. gù yuē: sī yì lì zé zhǔ dào bēi yǐ. kuàng zhǔ jù ào yì lìng, cuò yí huà zhì, biàn yì fēng sú, guǐ fú shū shuō yóu lì. shàng bù xíng jūn lìng, xià bù hé yú xiāng lǐ, biàn gēng zì wèi, yì guó zhī chéng sú zhě, mìng zhī yuē bù mù zhī mín. bù mù zhī mín, shéng zhī wài yě shéng zhī wài zhū. shǐ xián zhě shí yú néng, dòu shì shí yú gōng. xián zhě shí yú néng, zé shàng zūn ér mín cóng dòu shì shí yú gōng, zé zú qīng huàn ér ào dí. shàng zūn ér mín cóng, zú qīng huàn ér ào dí. èr zhě shè yú guó, zé tiān xià zhì ér zhǔ ān yǐ.
明君在上位,民毋敢立私议自贵者,国毋怪严,毋杂俗,毋异礼,士毋私议。倨傲易令,错仪画制,作议者尽诛。故强者折,锐者挫,坚者破。引之以绳墨,绳之以诛僇,故万民之心皆服而从上,推之而往,引之而来。彼下有立其私议自贵,分争而退者,则令自此不行矣。故曰:私议立则主道卑矣。况主倨傲易令,错仪画制,变易风俗,诡服殊说犹立。上不行君令,下不合于乡里,变更自为,易国之成俗者,命之曰不牧之民。不牧之民,绳之外也;绳之外诛。使贤者食于能,斗士食于功。贤者食于能,则上尊而民从;斗士食于功,则卒轻患而傲敌。上尊而民从,卒轻患而傲敌。二者设于国,则天下治而主安矣。
fán shè zhě, xiǎo lì ér dà hài zhě yě, gù jiǔ ér bù shèng qí huò. wú shè zhě, xiǎo hài ér dà lì zhě yě, gù jiǔ ér bù shèng qí fú. gù shè zhě, bēn mǎ zhī wěi pèi wú shè zhě, cuó jū zhī kuàng shí yě. jué bù zūn lù bù zhòng zhě, bù yǔ tú nán fàn wēi, yǐ qí dào wèi wèi kě yǐ qiú zhī yě. shì gù xiān wáng zhì xuān miǎn suǒ yǐ zhe guì jiàn, bù qiú qí měi shè jué lù suǒ yǐ shǒu qí fú, bù qiú qí guān yě. shǐ jūn zǐ shí yú dào, xiǎo rén shí yú lì. jūn zǐ shí yú dào, zé shàng zūn ér mín shùn xiǎo rén shí yú lì, zé cái hòu ér yǎng zú. shàng zūn ér mín shùn, cái hòu ér yǎng zú, sì zhě bèi tǐ, zé xū zú shàng zūn shí ér wáng bù nán yǐ. wén yǒu sān yòu, wǔ wú yī shè. huì zhě, duō shè zhě yě, xiān yì ér hòu nán, jiǔ ér bù shèng qí huò: fǎ zhě, xiān nán ér hòu yì, jiǔ ér bù shèng qí fú. gù huì zhě, mín zhī chóu chóu yě fǎ zhě, mín zhī fù mǔ yě. tài shàng yǐ zhì zhì dù, qí cì shī ér néng zhuī zhī, suī yǒu guò, yì bù shèn yǐ.
凡赦者,小利而大害者也,故久而不胜其祸。毋赦者,小害而大利者也,故久而不胜其福。故赦者,奔马之委辔;毋赦者,痤雎之矿石也。爵不尊、禄不重者,不与图难犯危,以其道为未可以求之也。是故先王制轩冕所以著贵贱,不求其美;设爵禄所以守其服,不求其观也。使君子食于道,小人食于力。君子食于道,则上尊而民顺;小人食于力,则财厚而养足。上尊而民顺,财厚而养足,四者备体,则胥足上尊时而王不难矣。文有三侑,武毋一赦。惠者,多赦者也,先易而后难,久而不胜其祸:法者,先难而后易,久而不胜其福。故惠者,民之仇雠也;法者,民之父母也。太上以制制度,其次失而能追之,虽有过,亦不甚矣。
míng jūn zhì zōng miào, zú yǐ shè bīn sì, bù qiú qí měi wèi gōng shì tái xiè, zú yǐ bì zào shī hán shǔ, bù qiú qí dà wéi diāo wén kè lòu, zú yǐ biàn guì jiàn, bù qiú qí guān. gù nóng fū bù shī qí shí, bǎi gōng bù shī qí gōng, shāng wú fèi lì, mín wú yóu rì, cái wú dǐ zhì. gù yuē: jiǎn qí dào hū!
明君制宗庙,足以设宾祀,不求其美;为宫室台榭,足以避燥湿寒暑,不求其大;为雕文刻镂,足以辨贵贱,不求其观。故农夫不失其时,百工不失其功,商无废利,民无游日,财无砥墆。故曰:俭其道乎!
lìng wèi bù ér mín huò wèi zhī, ér shǎng cóng zhī, zé shì shàng wàng yǔ yě. shàng wàng yǔ, zé gōng chén yuàn gōng chén yuàn, ér yú mín cāo shì yú wàng zuò yú mín cāo shì yú wàng zuò, zé dà luàn zhī běn yě. lìng wèi bù ér fá jí zhī, zé shì shàng wàng zhū yě. shàng wàng zhū, zé mín qīng shēng mín qīng shēng, zé bào rén xìng cáo dǎng qǐ ér luàn zéi zuò yǐ. lìng yǐ bù ér shǎng bù cóng, zé shì shǐ mín bù quàn miǎn bù xíng zhì bù sǐ jié. mín bù quàn miǎn bù xíng zhì bù sǐ jié, zé zhàn bù shèng ér shǒu bù gù zhàn bù shèng ér shǒu bù gù, zé guó bù ān yǐ. lìng yǐ bù ér fá bù jí, zé shì jiào mín bù tīng. mín bù tīng, zé qiáng zhě lì qiáng zhě lì, zé zhǔ wèi wēi yǐ. gù yuē: xiàn lǜ zhì dù bì fǎ dào, hào lìng bì zhe míng, shǎng fá bì xìn mì, cǐ zhèng mín zhī jīng yě.
令未布而民或为之,而赏从之,则是上妄予也。上妄予,则功臣怨;功臣怨,而愚民操事于妄作;愚民操事于妄作,则大乱之本也。令未布而罚及之,则是上妄诛也。上妄诛,则民轻生;民轻生,则暴人兴、曹党起而乱贼作矣。令已布而赏不从,则是使民不劝勉、不行制、不死节。民不劝勉、不行制、不死节,则战不胜而守不固;战不胜而守不固,则国不安矣。令已布而罚不及,则是教民不听。民不听,则强者立;强者立,则主位危矣。故曰:宪律制度必法道,号令必著明,赏罚必信密,此正民之经也。
fán dà guó zhī jūn zūn, xiǎo guó zhī jūn bēi. dà guó zhī jūn suǒ yǐ zūn zhě, hé yě? yuē: wèi zhī yòng zhě zhòng yě. xiǎo guó zhī jūn suǒ yǐ bēi zhě, hé yě? yuē: wèi zhī yòng zhě guǎ yě. rán zé wèi zhī yòng zhě zhòng zé zūn, wèi zhī yòng zhě guǎ zé bēi, zé rén zhǔ ān néng bù yù mín zhī zhòng wèi jǐ yòng yě? shǐ mín zhòng wèi jǐ yòng, nài hé? yuē: fǎ lì lìng xíng, zé mín zhī yòng zhě zhòng yǐ fǎ bù lì, lìng bù xíng, zé mín zhī yòng zhě guǎ yǐ. gù fǎ zhī suǒ lì lìng zhī suǒ xíng zhě duō, ér suǒ fèi zhě guǎ, zé mín bù fěi yì mín bù fěi yì, zé tīng cóng yǐ. fǎ zhī suǒ lì, lìng zhī suǒ xíng, yǔ qí suǒ fèi zhě jūn, zé guó wú cháng jīng guó wú cháng jīng, zé mín wàng xíng yǐ. fǎ zhī suǒ lì lìng zhī suǒ xíng zhě guǎ, ér suǒ fèi zhě duō, zé mín bù tīng mín bù tīng, zé bào rén qǐ ér jiān xié zuò yǐ.
凡大国之君尊,小国之君卑。大国之君所以尊者,何也?曰:为之用者众也。小国之君所以卑者,何也?曰:为之用者寡也。然则为之用者众则尊,为之用者寡则卑,则人主安能不欲民之众为己用也?使民众为己用,奈何?曰:法立令行,则民之用者众矣;法不立,令不行,则民之用者寡矣。故法之所立、令之所行者多,而所废者寡,则民不诽议;民不诽议,则听从矣。法之所立,令之所行,与其所废者钧,则国毋常经;国毋常经,则民妄行矣。法之所立、令之所行者寡,而所废者多,则民不听;民不听,则暴人起而奸邪作矣。
jì shàng zhī suǒ yǐ ài mín zhě, wèi yòng zhī ài zhī yě. wèi ài mín zhī gù, bù nán huǐ fǎ kuī lìng, zé shì shī suǒ wèi ài mín yǐ. fū yǐ ài mín yòng mín, zé mín zhī bù yòng míng yǐ. fū zhì yòng mín zhě, shā zhī wēi zhī, láo zhī kǔ zhī, jī zhī kě zhī yòng mín zhě jiāng zhì zhī cǐ jí yě, ér mín wú kě yǔ lǜ hài jǐ zhě, míng wáng zài shàng, dào fǎ xíng yú guó, mín jiē shě suǒ hǎo ér xíng suǒ è. gù shàn yòng mín zhě, xuān miǎn bù xià nǐ, ér fǔ yuè bù shàng yīn. rú shì, zé xián zhě quàn ér bào rén zhǐ. xián zhě quàn ér bào rén zhǐ, zé gōng míng lì qí hòu yǐ. dǎo bái rèn, shòu shǐ shí, rù shuǐ huǒ, yǐ tīng shàng lìng shàng lìng jǐn xíng, jìn jǐn zhǐ. yǐn ér shǐ zhī, mín bù gǎn zhuǎn qí lì tuī ér zhàn zhī, mín bù gǎn ài qí sǐ. bù gǎn zhuǎn qí lì, rán hòu yǒu gōng bù gǎn ài qí sǐ, rán hòu wú dí. jìn wú dí, tuì yǒu gōng, shì yǐ sān jūn zhī zhòng jiē dé bǎo qí shǒu lǐng, fù mǔ qī zǐ wán ān yú nèi. gù mín wèi cháng kě yǔ lǜ shǐ, ér kě yǔ lè chéng gōng. shì gù rén zhě zhī zhě yǒu dào zhě, bù yǔ dà lǜ shǐ.
计上之所以爱民者,为用之爱之也。为爱民之故,不难毁法亏令,则是失所谓爱民矣。夫以爱民用民,则民之不用明矣。夫至用民者,杀之危之,劳之苦之,饥之渴之;用民者将致之此极也,而民毋可与虑害己者,明王在上,道法行于国,民皆舍所好而行所恶。故善用民者,轩冕不下拟,而斧钺不上因。如是,则贤者劝而暴人止。贤者劝而暴人止,则功名立其后矣。蹈白刃,受矢石,入水火,以听上令;上令尽行,禁尽止。引而使之,民不敢转其力;推而战之,民不敢爱其死。不敢转其力,然后有功;不敢爱其死,然后无敌。进无敌,退有功,是以三军之众皆得保其首领,父母妻子完安于内。故民未尝可与虑始,而可与乐成功。是故仁者、知者、有道者,不与大虑始。
guó wú yǐ xiǎo yǔ bù xìng ér xuē wáng zhě, bì zhǔ yǔ dà chén zhī dé xíng shī yú shēn yě, guān zhí fǎ zhì zhèng jiào shī yú guó yě, zhū hóu zhī móu lǜ shī yú wài yě, gù dì xuē ér guó wēi yǐ. guó wú yǐ dà yǔ xìng ér yǒu gōng míng zhě, bì zhǔ yǔ dà chén zhī dé xíng dé yú shēn yě. guān zhí fǎ zhì zhèng jiào dé yú guó yě, zhū hóu zhī móu lǜ dé yú wài yě. rán hòu gōng lì ér míng chéng. rán zé guó hé kě wú dào? rén hé kě wú qiú? dé dào ér dǎo zhī, dé xián ér shǐ zhī, jiāng yǒu suǒ dà qī yú xīng lì chú hài. qī yú xīng lì chú hài mò jí yú shēn, ér jūn dú shén. shāng yě, bì xiān lìng zhī shī. rén zhǔ shī lìng ér bì, yǐ bì ér jié, yǐ jié ér shì.
国无以小与不幸而削亡者,必主与大臣之德行失于身也,官职、法制、政教失于国也,诸侯之谋虑失于外也,故地削而国危矣。国无以大与幸而有功名者,必主与大臣之德行得于身也。官职、法制、政教得于国也,诸侯之谋虑得于外也。然后功立而名成。然则国何可无道?人何可无求?得道而导之,得贤而使之,将有所大期于兴利除害。期于兴利除害莫急于身,而君独甚。伤也,必先令之失。人主失令而蔽,已蔽而劫,已劫而弑。
fán rén jūn zhī suǒ yǐ wéi jūn zhě, shì yě. gù rén jūn shī shì, zé chén zhì zhī yǐ. shì zài xià, zé jūn zhì yú chén yǐ shì zài shàng, zé chén zhì yú jūn yǐ. gù jūn chén zhī yì wèi, shì zài xià yě. zài chén qī nián, chén suī bù zhōng, jūn bù néng duó yě zài zǐ qī nián, zi suī bù xiào, fù bù néng fú yě. gù chūn qiū zhī jì, chén yǒu shì qí jūn zǐ yǒu shì qí fù zhě yǐ. gù yuē: táng shàng yuǎn yú bǎi lǐ, táng xià yuǎn yú qiān lǐ, mén tíng yuǎn yú wàn lǐ. jīn bù zhě yī rì, bǎi lǐ zhī qíng tōng yǐ táng shàng yǒu shì, shí rì ér jūn bù wén, cǐ suǒ wèi yuǎn yú bǎi lǐ yě. bù zhě shí rì, qiān lǐ zhī qíng tōng yǐ táng xià yǒu shì, yī yuè ér jūn bù wén, cǐ suǒ wèi yuǎn yú qiān lǐ yě. bù zhě bǎi rì, wàn lǐ zhī qíng tōng yǐ, mén tíng yǒu shì, qī nián ér jūn bù wén, cǐ suǒ wèi yuǎn yú wàn lǐ yě. gù qǐng rù ér bù chū wèi zhī miè, chū ér bù rù wèi zhī jué, rù ér bù zhì wèi zhī qīn, chū ér dào zhǐ wèi zhī yōng. miè jué qīn yōng zhī jūn zhě, fēi dù qí mén ér shǒu qí hù yě wéi zhèng zhī yǒu suǒ bù xíng yě. gù yuē: lìng zhòng yú bǎo, shè jì xiān yú qīn qī, fǎ zhòng yú mín, wēi quán guì yú jué lù. gù bù wéi zhòng bǎo qīng hào lìng, bù wéi qīn qī hòu shè jì, bù wéi ài mín wǎng fǎ lǜ, bù wéi jué lù fēn wēi quán. gù yuē: shì fēi suǒ yǐ yǔ rén yě.
凡人君之所以为君者,势也。故人君失势,则臣制之矣。势在下,则君制于臣矣;势在上,则臣制于君矣。故君臣之易位,势在下也。在臣期年,臣虽不忠,君不能夺也;在子期年,子虽不孝,父不能服也。故《春秋》之记,臣有弑其君、子有弑其父者矣。故曰:堂上远于百里,堂下远于千里,门庭远于万里。今步者一日,百里之情通矣;堂上有事,十日而君不闻,此所谓远于百里也。步者十日,千里之情通矣;堂下有事,一月而君不闻,此所谓远于千里也。步者百日,万里之情通矣,门庭有事,期年而君不闻,此所谓远于万里也。故请入而不出谓之灭,出而不入谓之绝,入而不至谓之侵,出而道止谓之壅。灭绝侵壅之君者,非杜其门而守其户也、为政之有所不行也。故曰:令重于宝,社稷先于亲戚,法重于民,威权贵于爵禄。故不为重宝轻号令,不为亲戚后社稷,不为爱民枉法律,不为爵禄分威权。故曰:势非所以予人也。
zhèng zhě, zhèng yě. zhèng yě zhě, suǒ yǐ zhèng dìng wàn wù zhī mìng yě. shì gù shèng rén jīng dé lì zhōng yǐ shēng zhèng, míng zhèng yǐ zhì guó. gù zhèng zhě, suǒ yǐ zhǐ guò ér dǎi bù jí yě. guò yǔ bù jí yě, jiē fēi zhèng yě fēi zhèng, zé shāng guó yī yě. yǒng ér bú yì shāng bīng, rén ér bù fǎ shāng zhèng. gù jūn zhī bài yě, shēng yú bú yì fǎ zhī qīn yě, shēng yú bù zhèng. gù yán yǒu biàn ér fēi wù zhě, xíng yǒu nán ér fēi shàn zhě. gù yán bì zhōng wù, bù gǒu wèi biàn xíng bì sī shàn, bù gǒu wéi nán.
政者,正也。正也者,所以正定万物之命也。是故圣人精德立中以生正,明正以治国。故正者,所以止过而逮不及也。过与不及也,皆非正也;非正,则伤国一也。勇而不义伤兵,仁而不法伤正。故军之败也,生于不义;法之侵也,生于不正。故言有辨而非务者,行有难而非善者。故言必中务,不苟为辩;行必思善,不苟为难。
guī jǔ zhě, fāng huán zhī zhèng yě. suī yǒu qiǎo mù lì shǒu, bù rú zhuō guī jǔ zhī zhèng fāng huán yě. gù qiǎo zhě néng shēng guī jǔ, bù néng fèi guī jǔ ér zhèng fāng huán. suī shèng rén néng shēng fǎ, bù néng fèi fǎ ér zhì guó. gù suī yǒu míng zhì gāo xíng, bèi fǎ ér zhì, shì fèi guī jǔ ér zhèng fāng huán yě.
规矩者,方圜之正也。虽有巧目利手,不如拙规矩之正方圜也。故巧者能生规矩,不能废规矩而正方圜。虽圣人能生法,不能废法而治国。故虽有明智高行,倍法而治,是废规矩而正方圜也。
yī yuē: fán rén jūn zhī dé xíng wēi yán, fēi dú néng jǐn xián yú rén yě yuē rén jūn yě, gù cóng ér guì zhī, bù gǎn lùn qí dé xíng zhī gāo bēi yǒu gù. wèi qí shā shēng, jí yú sī mìng yě fù rén pín rén, shǐ rén xiāng chù yě liáng rén jiàn rén, shǐ rén xiāng chén yě. rén zhǔ cāo cǐ liù zhě yǐ chù qí chén, rén chén yì wàng cǐ liù zhě yǐ shì qí jūn, jūn chén zhī huì, liù zhě wèi zhī móu. liù zhě zài chén qī nián, chén bù zhōng, jūn bù néng duó zài zǐ qī nián, zi bù xiào, fù bù néng duó. gù chūn qiū zhī jì, chén yǒu shì qí jūn, zi yǒu shì qí fù zhě, dé cǐ liù zhě, ér jūn fù bù zhì yě. liù wèi zài chén, zé zhǔ bì yǐ zhǔ bì zhě, shī qí lìng yě. gù yuē: lìng rù ér bù chū wèi zhī bì, lìng chū ér bù rù wèi zhī yōng, lìng chū ér bù xíng wèi zhī qiān, lìng rù ér bù zhì wèi zhī xiá. qiān xiá bì yōng zhī shì jūn zhě, fēi gǎn dù qí mén ér shǒu qí hù yě, wèi lìng zhī yǒu suǒ bù xíng yě. cǐ qí suǒ yǐ rán zhě, zài xián rén bù zhì ér zhōng chén bù yòng yě. gù rén zhǔ bù kě yǐ bù shèn qí lìng. lìng zhě, rén zhǔ zhī dà bǎo yě.
一曰:凡人君之德行威严,非独能尽贤于人也;曰人君也,故从而贵之,不敢论其德行之高卑有故。为其杀生,急于司命也;富人贫人,使人相畜也;良人贱人,使人相臣也。人主操此六者以畜其臣,人臣亦望此六者以事其君,君臣之会,六者谓之谋。六者在臣期年,臣不忠,君不能夺;在子期年,子不孝,父不能夺。故《春秋》之记,臣有弑其君,子有弑其父者,得此六者,而君父不智也。六位在臣,则主蔽矣;主蔽者,失其令也。故曰:令入而不出谓之蔽,令出而不入谓之壅,令出而不行谓之牵,令入而不至谓之瑕。牵瑕蔽壅之事君者,非敢杜其门而守其户也,为令之有所不行也。此其所以然者,在贤人不至而忠臣不用也。故人主不可以不慎其令。令者,人主之大宝也。
yī yuē: xián rén bù zhì wèi zhī bì, zhōng chén bù yòng wèi zhī sāi, lìng ér bù xíng wèi zhī zhàng, jìn ér bù zhǐ wèi zhī nì. bì sāi zhàng nì zhī jūn zhě, bù gǎn dù qí mén ér shǒu qí hù yě, wèi xián zhě zhī bù zhì lìng zhī bù xíng yě.
一曰:贤人不至谓之蔽,忠臣不用谓之塞,令而不行谓之障,禁而不止谓之逆。蔽塞障逆之君者,不敢杜其门而守其户也,为贤者之不至、令之不行也。
fán mín cóng shàng yě, bù cóng kǒu zhī suǒ yán, cóng qíng zhī suǒ hǎo zhě yě shàng hǎo yǒng, zé mín qīng sǐ shàng hǎo rén, zé mín qīng cái. gù shàng zhī suǒ hǎo, mín bì shén yān. shì gù míng jūn zhī mín zhī bì yǐ shàng wèi xīn yě, gù zhì fǎ yǐ zì zhì, lì yí yǐ zì zhèng yě. gù shàng bù xíng, zé mín bù cóng bǐ mín bù fú fǎ sǐ zhì, zé guó bì luàn yǐ. shì yǐ yǒu dào zhī jūn, xíng fǎ xiū zhì, xiān mín fú yě.
凡民从上也,不从口之所言,从情之所好者也;上好勇,则民轻死;上好仁,则民轻财。故上之所好,民必甚焉。是故明君知民之必以上为心也,故置法以自治,立仪以自正也。故上不行,则民不从;彼民不服法死制,则国必乱矣。是以有道之君,行法修制,先民服也。
fán lùn rén yǒu yào: jīn wù zhī rén, wú dà shì yān. bǐ jīn zhě, mǎn yě mǎn zhě, xū yě. mǎn xū zài wù, zài wù wèi zhì yě. jīn zhě, xì zhī shǔ yě. fán lùn rén ér yuǎn gǔ zhě, wú gāo shì yān. jì bù zhī gǔ ér yì qí gōng zhě, wú zhì tǔ yān. dé xíng chéng yú shēn ér yuǎn gǔ, bēi rén yě. shì wú zī, yù shí ér jiǎn qí yè zhě, yú shì yě. diào míng zhī rén, wú xián shì yān. diào lì zhī jūn, wú wáng zhǔ yān. xián rén zhī xíng qí shēn yě, wàng qí yǒu míng yě wáng zhǔ zhī xíng qí dào yě, wàng qí chéng gōng yě. xián rén zhī xíng, wáng zhǔ zhī dào, qí suǒ bù néng yǐ yě.
凡论人有要:矜物之人,无大士焉。彼矜者,满也;满者,虚也。满虚在物,在物为制也。矜者,细之属也。凡论人而远古者,无高士焉。既不知古而易其功者,无智土焉。德行成于身而远古,卑人也。事无资,遇时而简其业者,愚士也。钓名之人,无贤士焉。钓利之君,无王主焉。贤人之行其身也,忘其有名也;王主之行其道也,忘其成功也。贤人之行,王主之道,其所不能已也。
míng jūn gōng guó yī mín yǐ tīng yú shì, zhōng chén zhí jìn yǐ lùn qí néng. míng jūn bù yǐ lù jué sī suǒ ài, zhōng chén bù wū néng yǐ gàn jué lù. jūn bù sī guó, chén bù wū néng, xíng cǐ dào zhě, suī wèi dà zhì, zhèng mín zhī jīng yě. jīn yǐ wū néng zhī chén shì sī guó zhī jūn, ér néng jì gōng míng zhě, gǔ jīn wú zhī. wū néng zhī rén yì zhī yě. chén dù zhī xiān wáng zhě, shùn zhī yǒu tiān xià yě, yǔ wèi sī kōng, qì wèi sī tú, gāo yáo wèi lǐ, hòu jì wèi tián. cǐ sì shì zhě, tiān xià zhī xián rén yě, yóu shàng jīng yī dé yǐ shì qí jūn. jīn wū néng zhī rén, fú shi rèn guān, jiē jiān sì xián zhī néng. zì cǐ guān zhī, gōng míng zhī bù lì, yì yì zhī yě. gù liè zūn lù zhòng, wú yǐ bù shòu yě shì lì guān dà, wú yǐ bù cóng yě yǐ cǐ shì jūn, cǐ suǒ wèi wū néng cuàn lì zhī chén zhě yě. shì wú gōng guó zhī jūn, zé wú zhí jìn zhī shì wú lùn néng zhī zhǔ, zé wú chéng gōng zhī chén. xī zhě sān dài zhī xiāng shòu yě, ān dé èr tiān xià ér shā zhī.
明君公国一民以听于世,忠臣直进以论其能。明君不以禄爵私所爱,忠臣不诬能以干爵禄。君不私国,臣不诬能,行此道者,虽未大治,正民之经也。今以诬能之臣事私国之君,而能济功名者,古今无之。诬能之人易知也。臣度之先王者,舜之有天下也,禹为司空,契为司徒,皋陶为李,后稷为田。此四士者,天下之贤人也,犹尚精一德以事其君。今诬能之人,服事任官,皆兼四贤之能。自此观之,功名之不立,亦易知也。故列尊禄重,无以不受也;势利官大,无以不从也;以此事君,此所谓诬能篡利之臣者也。世无公国之君,则无直进之士;无论能之主,则无成功之臣。昔者三代之相授也,安得二天下而杀之。
pín mín shāng cái, mò dà yú bīng wēi guó yōu zhǔ, mò sù yú bīng. cǐ sì huàn zhě míng yǐ, gǔ jīn mò zhī néng fèi yě. bīng dāng fèi ér bù fèi, zé gǔ jīn huò yě cǐ èr zhě bù fèi ér yù fèi zhī, zé yì huò yě. cǐ èr zhě shāng guó yī yě. huáng dì táng yú, dì zhī lóng yě, zī yǒu tiān xià, zhì zài yī rén. dāng cǐ zhī shí yě, bīng bù fèi. jīn dé bù jí sān dì, tiān xià bù shùn, ér qiú fèi bīng, bù yì nán hū? gù míng jūn zhī suǒ shàn, zhī suǒ huàn. guó zhì ér mín wù jī, cǐ suǒ wèi shàn yě. dòng yǔ jìng, cǐ suǒ huàn yě. shì gù míng jūn shěn qí suǒ shàn, yǐ bèi qí suǒ huàn yě.
贫民伤财,莫大于兵;危国忧主,莫速于兵。此四患者明矣,古今莫之能废也。兵当废而不废,则古今惑也;此二者不废而欲废之,则亦惑也。此二者伤国一也。黄帝唐虞,帝之隆也,资有天下,制在一人。当此之时也,兵不废。今德不及三帝,天下不顺,而求废兵,不亦难乎?故明君知所擅,知所患。国治而民务积,此所谓擅也。动与静,此所患也。是故明君审其所擅,以备其所患也。
měng yì zhī jūn, bù miǎn yú wài nán nuò ruò zhī jūn, bù miǎn yú nèi luàn. měng yì zhī jūn zhě qīng zhū, qīng zhū zhī liú, dào zhèng zhě bù ān dào zhèng zhě bù ān zé cái néng zhī chén qù wáng yǐ. bǐ zhì zhě zhī wú qíng wěi, wèi dí móu wǒ, zé wài nán zì shì zhì yǐ. gù yuē: měng yì zhī jūn, bù miǎn yú wài nán. nuò ruò zhī jūn zhě zhòng zhū, zhòng zhū zhī guò, xíng xié zhě bù gé xíng xié zhě jiǔ ér bù gé, zé qún chén bǐ zhōu qún chén bǐ zhōu, zé bì měi yáng è bì měi yáng è, zé nèi luàn zì shì qǐ. gù yuē: nuò ruò zhī jūn, bù miǎn yú nèi luàn.
猛毅之君,不免于外难;懦弱之君,不免于内乱。猛毅之君者轻诛,轻诛之流,道正者不安;道正者不安、则材能之臣去亡矣。彼智者知吾情伪,为敌谋我,则外难自是至矣。故曰:猛毅之君,不免于外难。懦弱之君者重诛,重诛之过,行邪者不革;行邪者久而不革,则群臣比周;群臣比周,则蔽美扬恶;蔽美扬恶,则内乱自是起。故曰:懦弱之君,不免于内乱。
míng jūn bù wéi qīn qī wēi qí shè jì, shè jì qī yú qīn bù wéi jūn yù biàn qí lìng lìng zūn yú jūn bù wéi zhòng bǎo fēn qí wēi, wēi guì yú bǎo bù wéi ài mín kuī qí fǎ, fǎ ài yú mín.
明君不为亲戚危其社稷,社稷戚于亲;不为君欲变其令、令尊于君;不为重宝分其威,威贵于宝;不为爱民亏其法,法爱于民。