bù fǎ fǎ, zé shì wú cháng fǎ bù fǎ, zé lìng bù xíng. lìng ér bù xíng, zé lìng bù fǎ yě fǎ ér bù xíng, zé xiū lìng zhě bù shěn yě shěn ér bù xíng, zé shǎng fá qīng yě zhòng ér bù xíng, zé shǎng fá bù xìn yě xìn ér bù xíng, zé bù yǐ shēn xiān zhī yě. gù yuē: jìn shèng yú shēn, zé lìng xíng yú mín yǐ.
不法法,則事毋常;法不法,則令不行。令而不行,則令不法也;法而不行,則修令者不審也;審而不行,則賞罰輕也;重而不行,則賞罰不信也;信而不行,則不以身先之也。故曰:禁勝於身,則令行於民矣。
wén xián ér bù jǔ, dài wén shàn ér bù suǒ, dài jiàn néng ér bù shǐ, dài qīn rén ér bù gù, dài tóng móu ér lí, dài wēi rén ér bù néng, dài fèi rén ér fù qǐ, dài kě ér bù wèi, dài zú ér bù shī, dài jǐ ér bù mì, dài. rén zhǔ bù zhōu mì, zé zhèng yán zhí xíng zhī shì wēi zhèng yán zhí xíng zhī shì wēi, zé rén zhǔ gū ér wú nèi rén zhǔ gū ér wú nèi, zé rén chén dǎng ér chéng qún. shǐ rén zhǔ gū ér wú nèi rén chén dǎng ér chéng qún zhě, cǐ fēi rén chén zhī zuì yě, rén zhǔ zhī guò yě.
聞賢而不舉,殆;聞善而不索,殆;見能而不使,殆;親人而不固,殆;同謀而離,殆;危人而不能,殆;廢人而復起,殆;可而不為,殆;足而不施,殆;幾而不密,殆。人主不周密,則正言直行之士危;正言直行之士危,則人主孤而毋內;人主孤而毋內,則人臣黨而成群。使人主孤而毋內、人臣黨而成群者,此非人臣之罪也,人主之過也。
mín wú zhòng zuì, guò bù dà yě, mín wú dà guò, shàng wú shè yě. shàng shè xiǎo guò, zé mín duō chóng zuì, jī zhī suǒ shēng yě. gù yuē: shè chū zé mín bù jìng, huì xíng zé guò rì yì. huì shè jiā yú mín, ér líng yǔ suī shí, shā lù suī fán, jiān bù shèng yǐ. gù yuē: xié mò rú zǎo jìn zhī. shè guò yí shàn, zé mín bù lì. yǒu guò bù shè, yǒu shàn bù yí, lì mín zhī dào, yú cǐ hū yòng zhī yǐ. gù yuē: míng jūn zhě, shì duàn zhě yě.
民毋重罪,過不大也,民毋大過,上毋赦也。上赦小過,則民多重罪,積之所生也。故曰:赦出則民不敬,惠行則過日益。惠赦加於民,而囹圄雖實,殺戮雖繁,奸不勝矣。故曰:邪莫如蚤禁之。赦過遺善,則民不勵。有過不赦,有善不遺,勵民之道,於此乎用之矣。故曰:明君者,事斷者也。
jūn yǒu sān yù yú mín, sān yù bù jié, zé shàng wèi wēi. sān yù zhě hé yě? yī yuē qiú, èr yuē jìn, sān yuē lìng. qiú bì yù de, jìn bì yù zhǐ, lìng bì yù xíng. qiú duō zhě, qí dé guǎ jìn duō zhě, qí zhǐ guǎ lìng duō zhě, qí xíng guǎ. qiú ér bù dé, zé wēi rì sǔn jìn ér bù zhǐ, zé xíng fá wǔ lìng ér bù xíng, zé xià líng shàng. gù wèi yǒu néng duō qiú ér duō de zhě yě, wèi yǒu néng duō jìn ér duō zhǐ zhě yě, wèi yǒu néng duō lìng ér duō xíng zhě yě. gù yuē: shàng kē zé xià bù tīng, xià bù tīng ér qiáng yǐ xíng fá, zé wèi rén shàng zhě zhòng móu yǐ. wèi rén shàng ér zhòng móu zhī, suī yù wú wēi, bù kě de yě. hào lìng yǐ chū yòu yì zhī, lǐ yì yǐ xíng yòu zhǐ zhī dù liàng yǐ zhì yòu qiān zhī, xíng fǎ yǐ cuò yòu yí zhī. rú shì, zé qìng shǎng suī zhòng, mín bù quàn yě shā lù suī fán, mín bù wèi yě. gù yuē: shàng wú gù zhí, xià yǒu yí xīn. guó wú cháng jīng, mín lì bì jié, shù yě.
君有三欲於民,三欲不節,則上位危。三欲者何也?一曰求,二曰禁,三曰令。求必欲得,禁必欲止,令必欲行。求多者,其得寡;禁多者,其止寡;令多者,其行寡。求而不得,則威日損;禁而不止,則刑罰侮;令而不行,則下凌上。故未有能多求而多得者也,未有能多禁而多止者也,未有能多令而多行者也。故曰:上苛則下不聽,下不聽而強以刑罰,則為人上者眾謀矣。為人上而眾謀之,雖欲毋危,不可得也。號令已出又易之,禮義已行又止之;度量已制又遷之,刑法已錯又移之。如是,則慶賞雖重,民不勸也;殺戮雖繁,民不畏也。故曰:上無固植,下有疑心。國無常經,民力必竭,數也。
míng jūn zài shàng wèi, mín wú gǎn lì sī yì zì guì zhě, guó wú guài yán, wú zá sú, wú yì lǐ, shì wú sī yì. jù ào yì lìng, cuò yí huà zhì, zuò yì zhě jǐn zhū. gù qiáng zhě zhé, ruì zhě cuò, jiān zhě pò. yǐn zhī yǐ shéng mò, shéng zhī yǐ zhū lù, gù wàn mín zhī xīn jiē fú ér cóng shàng, tuī zhī ér wǎng, yǐn zhī ér lái. bǐ xià yǒu lì qí sī yì zì guì, fēn zhēng ér tuì zhě, zé lìng zì cǐ bù xíng yǐ. gù yuē: sī yì lì zé zhǔ dào bēi yǐ. kuàng zhǔ jù ào yì lìng, cuò yí huà zhì, biàn yì fēng sú, guǐ fú shū shuō yóu lì. shàng bù xíng jūn lìng, xià bù hé yú xiāng lǐ, biàn gèng zì wèi, yì guó zhī chéng sú zhě, mìng zhī yuē bù mù zhī mín. bù mù zhī mín, shéng zhī wài yě shéng zhī wài zhū. shǐ xián zhě shí yú néng, dòu shì shí yú gōng. xián zhě shí yú néng, zé shàng zūn ér mín cóng dòu shì shí yú gōng, zé zú qīng huàn ér ào dí. shàng zūn ér mín cóng, zú qīng huàn ér ào dí. èr zhě shè yú guó, zé tiān xià zhì ér zhǔ ān yǐ.
明君在上位,民毋敢立私議自貴者,國毋怪嚴,毋雜俗,毋異禮,士毋私議。倨傲易令,錯儀畫制,作議者盡誅。故強者折,銳者挫,堅者破。引之以繩墨,繩之以誅僇,故萬民之心皆服而從上,推之而往,引之而來。彼下有立其私議自貴,分爭而退者,則令自此不行矣。故曰:私議立則主道卑矣。況主倨傲易令,錯儀畫制,變易風俗,詭服殊說猶立。上不行君令,下不合於鄉里,變更自為,易國之成俗者,命之曰不牧之民。不牧之民,繩之外也;繩之外誅。使賢者食於能,鬥士食於功。賢者食於能,則上尊而民從;鬥士食於功,則卒輕患而傲敵。上尊而民從,卒輕患而傲敵。二者設於國,則天下治而主安矣。
fán shè zhě, xiǎo lì ér dà hài zhě yě, gù jiǔ ér bù shèng qí huò. wú shè zhě, xiǎo hài ér dà lì zhě yě, gù jiǔ ér bù shèng qí fú. gù shè zhě, bēn mǎ zhī wěi pèi wú shè zhě, cuó jū zhī kuàng shí yě. jué bù zūn lù bù zhòng zhě, bù yǔ tú nán fàn wēi, yǐ qí dào wèi wèi kě yǐ qiú zhī yě. shì gù xiān wáng zhì xuān miǎn suǒ yǐ zhe guì jiàn, bù qiú qí měi shè jué lù suǒ yǐ shǒu qí fú, bù qiú qí guān yě. shǐ jūn zǐ shí yú dào, xiǎo rén shí yú lì. jūn zǐ shí yú dào, zé shàng zūn ér mín shùn xiǎo rén shí yú lì, zé cái hòu ér yǎng zú. shàng zūn ér mín shùn, cái hòu ér yǎng zú, sì zhě bèi tǐ, zé xū zú shàng zūn shí ér wáng bù nán yǐ. wén yǒu sān yòu, wǔ wú yī shè. huì zhě, duō shè zhě yě, xiān yì ér hòu nán, jiǔ ér bù shèng qí huò: fǎ zhě, xiān nán ér hòu yì, jiǔ ér bù shèng qí fú. gù huì zhě, mín zhī chóu chóu yě fǎ zhě, mín zhī fù mǔ yě. tài shàng yǐ zhì zhì dù, qí cì shī ér néng zhuī zhī, suī yǒu guò, yì bù shèn yǐ.
凡赦者,小利而大害者也,故久而不勝其禍。毋赦者,小害而大利者也,故久而不勝其福。故赦者,奔馬之委轡;毋赦者,痤雎之礦石也。爵不尊、祿不重者,不與圖難犯危,以其道為未可以求之也。是故先王制軒冕所以著貴賤,不求其美;設爵祿所以守其服,不求其觀也。使君子食於道,小人食於力。君子食於道,則上尊而民順;小人食於力,則財厚而養足。上尊而民順,財厚而養足,四者備體,則胥足上尊時而王不難矣。文有三侑,武毋一赦。惠者,多赦者也,先易而後難,久而不勝其禍:法者,先難而後易,久而不勝其福。故惠者,民之仇讎也;法者,民之父母也。太上以制制度,其次失而能追之,雖有過,亦不甚矣。
míng jūn zhì zōng miào, zú yǐ shè bīn sì, bù qiú qí měi wèi gōng shì tái xiè, zú yǐ bì zào shī hán shǔ, bù qiú qí dà wèi diāo wén kè lòu, zú yǐ biàn guì jiàn, bù qiú qí guān. gù nóng fū bù shī qí shí, bǎi gōng bù shī qí gōng, shāng wú fèi lì, mín wú yóu rì, cái wú dǐ zhì. gù yuē: jiǎn qí dào hū!
明君制宗廟,足以設賓祀,不求其美;為宮室台榭,足以避燥濕寒暑,不求其大;為雕文刻鏤,足以辨貴賤,不求其觀。故農夫不失其時,百工不失其功,商無廢利,民無游日,財無砥墆。故曰:儉其道乎!
lìng wèi bù ér mín huò wèi zhī, ér shǎng cóng zhī, zé shì shàng wàng yǔ yě. shàng wàng yǔ, zé gōng chén yuàn gōng chén yuàn, ér yú mín cāo shì yú wàng zuò yú mín cāo shì yú wàng zuò, zé dà luàn zhī běn yě. lìng wèi bù ér fá jí zhī, zé shì shàng wàng zhū yě. shàng wàng zhū, zé mín qīng shēng mín qīng shēng, zé bào rén xìng cáo dǎng qǐ ér luàn zéi zuò yǐ. lìng yǐ bù ér shǎng bù cóng, zé shì shǐ mín bù quàn miǎn bù xíng zhì bù sǐ jié. mín bù quàn miǎn bù xíng zhì bù sǐ jié, zé zhàn bù shèng ér shǒu bù gù zhàn bù shèng ér shǒu bù gù, zé guó bù ān yǐ. lìng yǐ bù ér fá bù jí, zé shì jiào mín bù tīng. mín bù tīng, zé qiáng zhě lì qiáng zhě lì, zé zhǔ wèi wēi yǐ. gù yuē: xiàn lǜ zhì dù bì fǎ dào, hào lìng bì zhe míng, shǎng fá bì xìn mì, cǐ zhèng mín zhī jīng yě.
令未布而民或為之,而賞從之,則是上妄予也。上妄予,則功臣怨;功臣怨,而愚民操事於妄作;愚民操事於妄作,則大亂之本也。令未布而罰及之,則是上妄誅也。上妄誅,則民輕生;民輕生,則暴人興、曹黨起而亂賊作矣。令已布而賞不從,則是使民不勸勉、不行制、不死節。民不勸勉、不行制、不死節,則戰不勝而守不固;戰不勝而守不固,則國不安矣。令已布而罰不及,則是教民不聽。民不聽,則強者立;強者立,則主位危矣。故曰:憲律制度必法道,號令必著明,賞罰必信密,此正民之經也。
fán dà guó zhī jūn zūn, xiǎo guó zhī jūn bēi. dà guó zhī jūn suǒ yǐ zūn zhě, hé yě? yuē: wèi zhī yòng zhě zhòng yě. xiǎo guó zhī jūn suǒ yǐ bēi zhě, hé yě? yuē: wèi zhī yòng zhě guǎ yě. rán zé wèi zhī yòng zhě zhòng zé zūn, wèi zhī yòng zhě guǎ zé bēi, zé rén zhǔ ān néng bù yù mín zhī zhòng wèi jǐ yòng yě? shǐ mín zhòng wèi jǐ yòng, nài hé? yuē: fǎ lì lìng xíng, zé mín zhī yòng zhě zhòng yǐ fǎ bù lì, lìng bù xíng, zé mín zhī yòng zhě guǎ yǐ. gù fǎ zhī suǒ lì lìng zhī suǒ xíng zhě duō, ér suǒ fèi zhě guǎ, zé mín bù fěi yì mín bù fěi yì, zé tīng cóng yǐ. fǎ zhī suǒ lì, lìng zhī suǒ xíng, yǔ qí suǒ fèi zhě jūn, zé guó wú cháng jīng guó wú cháng jīng, zé mín wàng xíng yǐ. fǎ zhī suǒ lì lìng zhī suǒ xíng zhě guǎ, ér suǒ fèi zhě duō, zé mín bù tīng mín bù tīng, zé bào rén qǐ ér jiān xié zuò yǐ.
凡大國之君尊,小國之君卑。大國之君所以尊者,何也?曰:為之用者眾也。小國之君所以卑者,何也?曰:為之用者寡也。然則為之用者眾則尊,為之用者寡則卑,則人主安能不欲民之眾為己用也?使民眾為己用,奈何?曰:法立令行,則民之用者眾矣;法不立,令不行,則民之用者寡矣。故法之所立、令之所行者多,而所廢者寡,則民不誹議;民不誹議,則聽從矣。法之所立,令之所行,與其所廢者鈞,則國毋常經;國毋常經,則民妄行矣。法之所立、令之所行者寡,而所廢者多,則民不聽;民不聽,則暴人起而奸邪作矣。
jì shàng zhī suǒ yǐ ài mín zhě, wèi yòng zhī ài zhī yě. wèi ài mín zhī gù, bù nán huǐ fǎ kuī lìng, zé shì shī suǒ wèi ài mín yǐ. fū yǐ ài mín yòng mín, zé mín zhī bù yòng míng yǐ. fū zhì yòng mín zhě, shā zhī wēi zhī, láo zhī kǔ zhī, jī zhī kě zhī yòng mín zhě jiāng zhì zhī cǐ jí yě, ér mín wú kě yǔ lǜ hài jǐ zhě, míng wáng zài shàng, dào fǎ xíng yú guó, mín jiē shě suǒ hǎo ér xíng suǒ è. gù shàn yòng mín zhě, xuān miǎn bù xià nǐ, ér fǔ yuè bù shàng yīn. rú shì, zé xián zhě quàn ér bào rén zhǐ. xián zhě quàn ér bào rén zhǐ, zé gōng míng lì qí hòu yǐ. dǎo bái rèn, shòu shǐ shí, rù shuǐ huǒ, yǐ tīng shàng lìng shàng lìng jǐn xíng, jìn jǐn zhǐ. yǐn ér shǐ zhī, mín bù gǎn zhuǎn qí lì tuī ér zhàn zhī, mín bù gǎn ài qí sǐ. bù gǎn zhuǎn qí lì, rán hòu yǒu gōng bù gǎn ài qí sǐ, rán hòu wú dí. jìn wú dí, tuì yǒu gōng, shì yǐ sān jūn zhī zhòng jiē dé bǎo qí shǒu lǐng, fù mǔ qī zǐ wán ān yú nèi. gù mín wèi cháng kě yǔ lǜ shǐ, ér kě yǔ lè chéng gōng. shì gù rén zhě zhī zhě yǒu dào zhě, bù yǔ dà lǜ shǐ.
計上之所以愛民者,為用之愛之也。為愛民之故,不難毀法虧令,則是失所謂愛民矣。夫以愛民用民,則民之不用明矣。夫至用民者,殺之危之,勞之苦之,飢之渴之;用民者將致之此極也,而民毋可與慮害己者,明王在上,道法行於國,民皆舍所好而行所惡。故善用民者,軒冕不下擬,而斧鉞不上因。如是,則賢者勸而暴人止。賢者勸而暴人止,則功名立其後矣。蹈白刃,受矢石,入水火,以聽上令;上令盡行,禁盡止。引而使之,民不敢轉其力;推而戰之,民不敢愛其死。不敢轉其力,然後有功;不敢愛其死,然後無敵。進無敵,退有功,是以三軍之眾皆得保其首領,父母妻子完安於內。故民未嘗可與慮始,而可與樂成功。是故仁者、知者、有道者,不與大慮始。
guó wú yǐ xiǎo yǔ bù xìng ér xuē wáng zhě, bì zhǔ yǔ dà chén zhī dé xíng shī yú shēn yě, guān zhí fǎ zhì zhèng jiào shī yú guó yě, zhū hóu zhī móu lǜ shī yú wài yě, gù dì xuē ér guó wēi yǐ. guó wú yǐ dà yǔ xìng ér yǒu gōng míng zhě, bì zhǔ yǔ dà chén zhī dé xíng dé yú shēn yě. guān zhí fǎ zhì zhèng jiào dé yú guó yě, zhū hóu zhī móu lǜ dé yú wài yě. rán hòu gōng lì ér míng chéng. rán zé guó hé kě wú dào? rén hé kě wú qiú? dé dào ér dǎo zhī, dé xián ér shǐ zhī, jiāng yǒu suǒ dà qī yú xìng lì chú hài. qī yú xìng lì chú hài mò jí yú shēn, ér jūn dú shén. shāng yě, bì xiān lìng zhī shī. rén zhǔ shī lìng ér bì, yǐ bì ér jié, yǐ jié ér shì.
國無以小與不幸而削亡者,必主與大臣之德行失於身也,官職、法制、政教失於國也,諸侯之謀慮失於外也,故地削而國危矣。國無以大與幸而有功名者,必主與大臣之德行得於身也。官職、法制、政教得於國也,諸侯之謀慮得於外也。然後功立而名成。然則國何可無道?人何可無求?得道而導之,得賢而使之,將有所大期於興利除害。期於興利除害莫急於身,而君獨甚。傷也,必先令之失。人主失令而蔽,已蔽而劫,已劫而弒。
fán rén jūn zhī suǒ yǐ wèi jūn zhě, shì yě. gù rén jūn shī shì, zé chén zhì zhī yǐ. shì zài xià, zé jūn zhì yú chén yǐ shì zài shàng, zé chén zhì yú jūn yǐ. gù jūn chén zhī yì wèi, shì zài xià yě. zài chén qī nián, chén suī bù zhōng, jūn bù néng duó yě zài zǐ qī nián, zi suī bù xiào, fù bù néng fú yě. gù chūn qiū zhī jì, chén yǒu shì qí jūn zǐ yǒu shì qí fù zhě yǐ. gù yuē: táng shàng yuǎn yú bǎi lǐ, táng xià yuǎn yú qiān lǐ, mén tíng yuǎn yú wàn lǐ. jīn bù zhě yī rì, bǎi lǐ zhī qíng tōng yǐ táng shàng yǒu shì, shí rì ér jūn bù wén, cǐ suǒ wèi yuǎn yú bǎi lǐ yě. bù zhě shí rì, qiān lǐ zhī qíng tōng yǐ táng xià yǒu shì, yī yuè ér jūn bù wén, cǐ suǒ wèi yuǎn yú qiān lǐ yě. bù zhě bǎi rì, wàn lǐ zhī qíng tōng yǐ, mén tíng yǒu shì, qī nián ér jūn bù wén, cǐ suǒ wèi yuǎn yú wàn lǐ yě. gù qǐng rù ér bù chū wèi zhī miè, chū ér bù rù wèi zhī jué, rù ér bù zhì wèi zhī qīn, chū ér dào zhǐ wèi zhī yōng. miè jué qīn yōng zhī jūn zhě, fēi dù qí mén ér shǒu qí hù yě wèi zhèng zhī yǒu suǒ bù xíng yě. gù yuē: lìng zhòng yú bǎo, shè jì xiān yú qīn qī, fǎ zhòng yú mín, wēi quán guì yú jué lù. gù bù wèi zhòng bǎo qīng hào lìng, bù wèi qīn qī hòu shè jì, bù wèi ài mín wǎng fǎ lǜ, bù wèi jué lù fēn wēi quán. gù yuē: shì fēi suǒ yǐ yǔ rén yě.
凡人君之所以為君者,勢也。故人君失勢,則臣制之矣。勢在下,則君制於臣矣;勢在上,則臣制於君矣。故君臣之易位,勢在下也。在臣期年,臣雖不忠,君不能奪也;在子期年,子雖不孝,父不能服也。故《春秋》之記,臣有弒其君、子有弒其父者矣。故曰:堂上遠於百里,堂下遠於千里,門庭遠於萬里。今步者一日,百里之情通矣;堂上有事,十日而君不聞,此所謂遠於百里也。步者十日,千里之情通矣;堂下有事,一月而君不聞,此所謂遠於千里也。步者百日,萬里之情通矣,門庭有事,期年而君不聞,此所謂遠於萬里也。故請入而不出謂之滅,出而不入謂之絕,入而不至謂之侵,出而道止謂之壅。滅絕侵壅之君者,非杜其門而守其戶也、為政之有所不行也。故曰:令重於寶,社稷先於親戚,法重於民,威權貴於爵祿。故不為重寶輕號令,不為親戚後社稷,不為愛民枉法律,不為爵祿分威權。故曰:勢非所以予人也。
zhèng zhě, zhèng yě. zhèng yě zhě, suǒ yǐ zhèng dìng wàn wù zhī mìng yě. shì gù shèng rén jīng dé lì zhōng yǐ shēng zhèng, míng zhèng yǐ zhì guó. gù zhèng zhě, suǒ yǐ zhǐ guò ér dǎi bù jí yě. guò yǔ bù jí yě, jiē fēi zhèng yě fēi zhèng, zé shāng guó yī yě. yǒng ér bù yì shāng bīng, rén ér bù fǎ shāng zhèng. gù jūn zhī bài yě, shēng yú bù yì fǎ zhī qīn yě, shēng yú bù zhèng. gù yán yǒu biàn ér fēi wù zhě, xíng yǒu nán ér fēi shàn zhě. gù yán bì zhōng wù, bù gǒu wèi biàn xíng bì sī shàn, bù gǒu wèi nán.
政者,正也。正也者,所以正定萬物之命也。是故聖人精德立中以生正,明正以治國。故正者,所以止過而逮不及也。過與不及也,皆非正也;非正,則傷國一也。勇而不義傷兵,仁而不法傷正。故軍之敗也,生於不義;法之侵也,生於不正。故言有辨而非務者,行有難而非善者。故言必中務,不苟為辯;行必思善,不苟為難。
guī jǔ zhě, fāng huán zhī zhèng yě. suī yǒu qiǎo mù lì shǒu, bù rú zhuō guī jǔ zhī zhèng fāng huán yě. gù qiǎo zhě néng shēng guī jǔ, bù néng fèi guī jǔ ér zhèng fāng huán. suī shèng rén néng shēng fǎ, bù néng fèi fǎ ér zhì guó. gù suī yǒu míng zhì gāo xíng, bèi fǎ ér zhì, shì fèi guī jǔ ér zhèng fāng huán yě.
規矩者,方圜之正也。雖有巧目利手,不如拙規矩之正方圜也。故巧者能生規矩,不能廢規矩而正方圜。雖聖人能生法,不能廢法而治國。故雖有明智高行,倍法而治,是廢規矩而正方圜也。
yī yuē: fán rén jūn zhī dé xíng wēi yán, fēi dú néng jǐn xián yú rén yě yuē rén jūn yě, gù cóng ér guì zhī, bù gǎn lùn qí dé xíng zhī gāo bēi yǒu gù. wèi qí shā shēng, jí yú sī mìng yě fù rén pín rén, shǐ rén xiāng chù yě liáng rén jiàn rén, shǐ rén xiāng chén yě. rén zhǔ cāo cǐ liù zhě yǐ chù qí chén, rén chén yì wàng cǐ liù zhě yǐ shì qí jūn, jūn chén zhī huì, liù zhě wèi zhī móu. liù zhě zài chén qī nián, chén bù zhōng, jūn bù néng duó zài zǐ qī nián, zi bù xiào, fù bù néng duó. gù chūn qiū zhī jì, chén yǒu shì qí jūn, zi yǒu shì qí fù zhě, dé cǐ liù zhě, ér jūn fù bù zhì yě. liù wèi zài chén, zé zhǔ bì yǐ zhǔ bì zhě, shī qí lìng yě. gù yuē: lìng rù ér bù chū wèi zhī bì, lìng chū ér bù rù wèi zhī yōng, lìng chū ér bù xíng wèi zhī qiān, lìng rù ér bù zhì wèi zhī xiá. qiān xiá bì yōng zhī shì jūn zhě, fēi gǎn dù qí mén ér shǒu qí hù yě, wèi lìng zhī yǒu suǒ bù xíng yě. cǐ qí suǒ yǐ rán zhě, zài xián rén bù zhì ér zhōng chén bù yòng yě. gù rén zhǔ bù kě yǐ bù shèn qí lìng. lìng zhě, rén zhǔ zhī dà bǎo yě.
一曰:凡人君之德行威嚴,非獨能盡賢於人也;曰人君也,故從而貴之,不敢論其德行之高卑有故。為其殺生,急於司命也;富人貧人,使人相畜也;良人賤人,使人相臣也。人主操此六者以畜其臣,人臣亦望此六者以事其君,君臣之會,六者謂之謀。六者在臣期年,臣不忠,君不能奪;在子期年,子不孝,父不能奪。故《春秋》之記,臣有弒其君,子有弒其父者,得此六者,而君父不智也。六位在臣,則主蔽矣;主蔽者,失其令也。故曰:令入而不出謂之蔽,令出而不入謂之壅,令出而不行謂之牽,令入而不至謂之瑕。牽瑕蔽壅之事君者,非敢杜其門而守其戶也,為令之有所不行也。此其所以然者,在賢人不至而忠臣不用也。故人主不可以不慎其令。令者,人主之大寶也。
yī yuē: xián rén bù zhì wèi zhī bì, zhōng chén bù yòng wèi zhī sāi, lìng ér bù xíng wèi zhī zhàng, jìn ér bù zhǐ wèi zhī nì. bì sāi zhàng nì zhī jūn zhě, bù gǎn dù qí mén ér shǒu qí hù yě, wèi xián zhě zhī bù zhì lìng zhī bù xíng yě.
一曰:賢人不至謂之蔽,忠臣不用謂之塞,令而不行謂之障,禁而不止謂之逆。蔽塞障逆之君者,不敢杜其門而守其戶也,為賢者之不至、令之不行也。
fán mín cóng shàng yě, bù cóng kǒu zhī suǒ yán, cóng qíng zhī suǒ hǎo zhě yě shàng hǎo yǒng, zé mín qīng sǐ shàng hǎo rén, zé mín qīng cái. gù shàng zhī suǒ hǎo, mín bì shén yān. shì gù míng jūn zhī mín zhī bì yǐ shàng wèi xīn yě, gù zhì fǎ yǐ zì zhì, lì yí yǐ zì zhèng yě. gù shàng bù xíng, zé mín bù cóng bǐ mín bù fú fǎ sǐ zhì, zé guó bì luàn yǐ. shì yǐ yǒu dào zhī jūn, xíng fǎ xiū zhì, xiān mín fú yě.
凡民從上也,不從口之所言,從情之所好者也;上好勇,則民輕死;上好仁,則民輕財。故上之所好,民必甚焉。是故明君知民之必以上為心也,故置法以自治,立儀以自正也。故上不行,則民不從;彼民不服法死制,則國必亂矣。是以有道之君,行法修制,先民服也。
fán lùn rén yǒu yào: jīn wù zhī rén, wú dà shì yān. bǐ jīn zhě, mǎn yě mǎn zhě, xū yě. mǎn xū zài wù, zài wù wèi zhì yě. jīn zhě, xì zhī shǔ yě. fán lùn rén ér yuǎn gǔ zhě, wú gāo shì yān. jì bù zhī gǔ ér yì qí gōng zhě, wú zhì tǔ yān. dé xíng chéng yú shēn ér yuǎn gǔ, bēi rén yě. shì wú zī, yù shí ér jiǎn qí yè zhě, yú shì yě. diào míng zhī rén, wú xián shì yān. diào lì zhī jūn, wú wáng zhǔ yān. xián rén zhī xíng qí shēn yě, wàng qí yǒu míng yě wáng zhǔ zhī xíng qí dào yě, wàng qí chéng gōng yě. xián rén zhī xíng, wáng zhǔ zhī dào, qí suǒ bù néng yǐ yě.
凡論人有要:矜物之人,無大士焉。彼矜者,滿也;滿者,虛也。滿虛在物,在物為制也。矜者,細之屬也。凡論人而遠古者,無高士焉。既不知古而易其功者,無智土焉。德行成於身而遠古,卑人也。事無資,遇時而簡其業者,愚士也。釣名之人,無賢士焉。釣利之君,無王主焉。賢人之行其身也,忘其有名也;王主之行其道也,忘其成功也。賢人之行,王主之道,其所不能已也。
míng jūn gōng guó yī mín yǐ tīng yú shì, zhōng chén zhí jìn yǐ lùn qí néng. míng jūn bù yǐ lù jué sī suǒ ài, zhōng chén bù wū néng yǐ gàn jué lù. jūn bù sī guó, chén bù wū néng, xíng cǐ dào zhě, suī wèi dà zhì, zhèng mín zhī jīng yě. jīn yǐ wū néng zhī chén shì sī guó zhī jūn, ér néng jì gōng míng zhě, gǔ jīn wú zhī. wū néng zhī rén yì zhī yě. chén dù zhī xiān wáng zhě, shùn zhī yǒu tiān xià yě, yǔ wèi sī kōng, qì wèi sī tú, gāo yáo wèi lǐ, hòu jì wèi tián. cǐ sì shì zhě, tiān xià zhī xián rén yě, yóu shàng jīng yī dé yǐ shì qí jūn. jīn wū néng zhī rén, fú shi rèn guān, jiē jiān sì xián zhī néng. zì cǐ guān zhī, gōng míng zhī bù lì, yì yì zhī yě. gù liè zūn lù zhòng, wú yǐ bù shòu yě shì lì guān dà, wú yǐ bù cóng yě yǐ cǐ shì jūn, cǐ suǒ wèi wū néng cuàn lì zhī chén zhě yě. shì wú gōng guó zhī jūn, zé wú zhí jìn zhī shì wú lùn néng zhī zhǔ, zé wú chéng gōng zhī chén. xī zhě sān dài zhī xiāng shòu yě, ān dé èr tiān xià ér shā zhī.
明君公國一民以聽於世,忠臣直進以論其能。明君不以祿爵私所愛,忠臣不誣能以干爵祿。君不私國,臣不誣能,行此道者,雖未大治,正民之經也。今以誣能之臣事私國之君,而能濟功名者,古今無之。誣能之人易知也。臣度之先王者,舜之有天下也,禹為司空,契為司徒,皋陶為李,后稷為田。此四士者,天下之賢人也,猶尚精一德以事其君。今誣能之人,服事任官,皆兼四賢之能。自此觀之,功名之不立,亦易知也。故列尊祿重,無以不受也;勢利官大,無以不從也;以此事君,此所謂誣能篡利之臣者也。世無公國之君,則無直進之士;無論能之主,則無成功之臣。昔者三代之相授也,安得二天下而殺之。
pín mín shāng cái, mò dà yú bīng wēi guó yōu zhǔ, mò sù yú bīng. cǐ sì huàn zhě míng yǐ, gǔ jīn mò zhī néng fèi yě. bīng dāng fèi ér bù fèi, zé gǔ jīn huò yě cǐ èr zhě bù fèi ér yù fèi zhī, zé yì huò yě. cǐ èr zhě shāng guó yī yě. huáng dì táng yú, dì zhī lóng yě, zī yǒu tiān xià, zhì zài yī rén. dāng cǐ zhī shí yě, bīng bù fèi. jīn dé bù jí sān dì, tiān xià bù shùn, ér qiú fèi bīng, bù yì nán hū? gù míng jūn zhī suǒ shàn, zhī suǒ huàn. guó zhì ér mín wù jī, cǐ suǒ wèi shàn yě. dòng yǔ jìng, cǐ suǒ huàn yě. shì gù míng jūn shěn qí suǒ shàn, yǐ bèi qí suǒ huàn yě.
貧民傷財,莫大於兵;危國憂主,莫速於兵。此四患者明矣,古今莫之能廢也。兵當廢而不廢,則古今惑也;此二者不廢而欲廢之,則亦惑也。此二者傷國一也。黃帝唐虞,帝之隆也,資有天下,制在一人。當此之時也,兵不廢。今德不及三帝,天下不順,而求廢兵,不亦難乎?故明君知所擅,知所患。國治而民務積,此所謂擅也。動與靜,此所患也。是故明君審其所擅,以備其所患也。
měng yì zhī jūn, bù miǎn yú wài nán nuò ruò zhī jūn, bù miǎn yú nèi luàn. měng yì zhī jūn zhě qīng zhū, qīng zhū zhī liú, dào zhèng zhě bù ān dào zhèng zhě bù ān zé cái néng zhī chén qù wáng yǐ. bǐ zhì zhě zhī wú qíng wěi, wèi dí móu wǒ, zé wài nán zì shì zhì yǐ. gù yuē: měng yì zhī jūn, bù miǎn yú wài nán. nuò ruò zhī jūn zhě zhòng zhū, zhòng zhū zhī guò, xíng xié zhě bù gé xíng xié zhě jiǔ ér bù gé, zé qún chén bǐ zhōu qún chén bǐ zhōu, zé bì měi yáng è bì měi yáng è, zé nèi luàn zì shì qǐ. gù yuē: nuò ruò zhī jūn, bù miǎn yú nèi luàn.
猛毅之君,不免於外難;懦弱之君,不免於內亂。猛毅之君者輕誅,輕誅之流,道正者不安;道正者不安、則材能之臣去亡矣。彼智者知吾情偽,為敵謀我,則外難自是至矣。故曰:猛毅之君,不免於外難。懦弱之君者重誅,重誅之過,行邪者不革;行邪者久而不革,則群臣比周;群臣比周,則蔽美揚惡;蔽美揚惡,則內亂自是起。故曰:懦弱之君,不免於內亂。
míng jūn bù wèi qīn qī wēi qí shè jì, shè jì qī yú qīn bù wèi jūn yù biàn qí lìng lìng zūn yú jūn bù wèi zhòng bǎo fēn qí wēi, wēi guì yú bǎo bù wèi ài mín kuī qí fǎ, fǎ ài yú mín.
明君不為親戚危其社稷,社稷戚於親;不為君欲變其令、令尊於君;不為重寶分其威,威貴於寶;不為愛民虧其法,法愛於民。