fū zuò wèi shū lùn zhě, suǒ yǐ jì gāng dào dé, jīng wěi rén shì, shàng kǎo zhī tiān, xià kuí zhī dì, zhōng tōng zhū lǐ, suī wèi néng chōu yǐn xuán miào zhī zhōng cái, fán rán zú yǐ guān zhōng shǐ yǐ. zǒng yào jǔ fán, ér yǔ bù pōu pàn chún pǔ, mí dà zōng, jù wèi rén zhī mǐn mǐn rán fú néng zhī yě gù duō wèi zhī cí, bó wèi zhī shuō, yòu kǒng rén zhī lí běn jiù mò yě. gù yán dào ér bù yán shì, zé wú yǐ yǔ shì fú chén yán shì ér bù yán dào, zé wú yǐ yǔ huà yóu xī. gù zhe èr shí piān, yǒu yuán dào yǒu chù zhēn yǒu tiān wén yǒu zhuì xíng yǒu shí zé yǒu lǎn míng yǒu jīng shén yǒu běn jīng yǒu zhǔ shù yǒu móu chēng yǒu qí sú yǒu dào yīng yǒu fàn lùn yǒu quán yán yǒu bīng lüè yǒu shuō shān yǒu shuō lín yǒu rén jiān yǒu xiū wù yǒu tài zú yě.
夫作為書論者,所以紀綱道德,經緯人事,上考之天,下揆之地,中通諸理, 雖未能抽引玄妙之中才,繁然足以觀終始矣。總要舉凡,而語不剖判純樸,靡■ 大宗,懼為人之惽惽然弗能知也;故多為之辭,博為之說,又恐人之離本就 末也。故言道而不言事,則無以與世浮沉;言事而不言道,則無以與化游息。故 著二十篇,有《原道》、有《俶真》、有《天文》、有《墜形》、有《時則》、 有《覽冥》、有《精神》、有《本經》、有《主術》、有《繆稱》、有《齊俗》、 有《道應》、有《氾論》、有《詮言》、有《兵略》、有《說山》、有《說林》、 有《人間》、有《修務》、有《泰族》也。
yuán dào zhě, lú móu liù hé, hùn dùn wàn wù, xiàng tài yī zhī róng, cè yǎo míng zhī shēn, yǐ xiáng xū wú zhī zhěn, tuō xiǎo yǐ bāo dà, shǒu yuē yǐ zhì guǎng, shǐ rén zhī xiān hòu zhī huò fù, dòng jìng zhī lì hài. chéng tōng qí zhì, hào rán kě yǐ dà guān yǐ. yù yī yán ér wù, zé zūn tiān ér bǎo zhēn yù zài yán ér tōng, zé jiàn wù ér guì shēn yù cān yán ér jiū, zé wài wù ér fǎn qíng. zhí qí dà zhǐ, yǐ nèi zhì wǔ cáng, jiān sè jī fū, bèi fú fǎ zé, ér yǔ zhī zhōng shēn, suǒ yǐ yīng dài wàn fāng, jiàn ǒu bǎi biàn yě. ruò zhuǎn wán zhǎng zhōng, zú yǐ zì lè yě.
《原道》者,盧牟六合,混沌萬物,象太一之容,測窈冥之深,以翔虛無之 軫,托小以苞大,守約以治廣,使人知先後之禍富,動靜之利害。誠通其志,浩 然可以大觀矣。欲一言而寤,則尊天而保真;欲再言而通,則賤物而貴身;欲參 言而究,則外物而反情。執其大指,以內治五藏,瀸濇肌膚,被服法則,而 與之終身,所以應待萬方,鑒耦百變也。若轉丸掌中,足以自樂也。
chù zhēn zhě, qióng zhú zhōng shǐ zhī huà, yíng hū yǒu wú zhī jīng, lí bié wàn wù zhī biàn, hé tóng sǐ shēng zhī xíng. shǐ rén yí wù fǎn jǐ, shěn rén yì zhī jiān, tōng tóng yì zhī lǐ, guān zhì dé zhī tǒng, zhī biàn huà zhī jì, shuō fú xuán miào zhī zhōng, tōng huí zào huà zhī mǔ yě.
《俶真》者,窮逐終始之化,嬴垀有無之精,離別萬物之變,合同死生之 形。使人遺物反己,審仁義之間,通同異之理,觀至德之統,知變化之紀,說符 玄妙之中,通回造化之母也。
tiān wén zhě, suǒ yǐ hé yīn yáng zhī qì, lǐ rì yuè zhī guāng, jié kāi sāi zhī shí, liè xīng chén zhī xíng, zhī nì shùn zhī biàn, bì jì huì zhī yāng, shùn shí yùn zhī yīng, fǎ wǔ shén zhī cháng, shǐ rén yǒu yǐ yǎng tiān chéng shùn, ér bù luàn qí cháng zhě yě.
《天文》者,所以和陰陽之氣,理日月之光,節開塞之時,列星辰之行,知 逆順之變,避忌諱之殃,順時運之應,法五神之常,使人有以仰天承順,而不亂 其常者也。
dì xíng zhě, suǒ yǐ qióng nán běi zhī xiū, jí dōng xī zhī guǎng, jīng shān líng zhī xíng, qū chuān gǔ zhī jū, míng wàn wù zhī zhǔ, zhī shēng lèi zhī zhòng, liè shān yuān zhī shù, guī yuǎn jìn zhī lù. shǐ rén tōng huí zhōu bèi, bù kě dòng yǐ wù, bù kě jīng yǐ guài zhě yě.
《地形》者,所以窮南北之修,極東西之廣,經山陵之形,區川谷之居,明 萬物之主,知生類之眾,列山淵之數,規遠近之路。使人通回周備,不可動以物, 不可驚以怪者也。
shí zé zhě, suǒ yǐ shàng yīn tiān shí, xià jǐn dì lì, jù dù xíng dāng, hé zhū rén zé, xíng shí èr jié, yǐ wèi fǎ shì, zhōng ér fù shǐ, zhuǎn yú wú jí, yīn xún fǎng yī, yǐ zhī huò fú, cāo shě kāi sāi, gè yǒu lóng jì, fā hào shī lìng, yǐ shí jiào qī. shǐ jūn rén zhě zhī suǒ yǐ cóng shì.
《時則》者,所以上因天時,下盡地力,據度行當,合諸人則,形十二節, 以為法式,終而復始,轉於無極,因循仿依,以知禍福,操舍開塞,各有龍忌, 發號施令,以時教期。使君人者知所以從事。
lǎn míng zhě, suǒ yǐ yán zhì jīng zhī tōng jiǔ tiān yě, zhì wēi zhī lún wú xíng yě, chún cuì zhī rù zhì qīng yě, zhāo zhāo zhī tōng míng míng yě. nǎi shǐ lǎn wù yǐn lèi, lǎn qǔ jiǎo duō, jìn xiǎng xiāo lèi, wù zhī kě yǐ yù yì xiàng xíng zhě, nǎi yǐ chuān tōng jiǒng zhì, jué dú yōng sè, yǐn rén zhī yì, xì zhī wú jí, nǎi yǐ míng wù lèi zhī gǎn, tóng qì zhī yīng, yīn yáng zhī hé, xíng liè zhī zhèn, suǒ yǐ lìng rén yuǎn guān bó jiàn zhě yě.
《覽冥》者,所以言至精之通九天也,至微之淪無形也,純粹之入至清也, 昭昭之通冥冥也。乃始攬物引類,覽取撟掇,浸想宵類,物之可以喻意象形者, 乃以穿通窘滯,決瀆壅塞,引人之意,系之無極,乃以明物類之感,同氣之應, 陰陽之合,形埒之朕,所以令人遠觀博見者也。
jīng shén zhě, suǒ yǐ yuán běn rén zhī suǒ yóu shēng, ér xiǎo wù qí xíng hái jiǔ qiào, qǔ xiàng yǔ tiān, hé tóng qí xuè qì, yǔ léi tíng fēng yǔ bǐ lèi qí xǐ nù, yǔ zhòu xiāo hán shǔ bìng míng, shěn sǐ shēng zhī fēn, bié tóng yì zhī jī, jié dòng jìng zhī jī, yǐ fǎn qí xìng mìng zhī zōng, suǒ yǐ shǐ rén ài yǎng qí jīng shén, fǔ jìng qí hún pò, bù yǐ wù yì jǐ, jǐn shǒu xū wú zhī zhái zhě yě.
《精神》者,所以原本人之所由生,而曉寤其形骸九竅,取象與天,合同其 血氣,與雷霆風雨比類其喜怒,與晝宵寒暑並明,審死生之分,別同異之跡,節 動靜之機,以反其性命之宗,所以使人愛養其精神,撫靜其魂魄,不以物易己, 緊守虛無之宅者也。
běn jīng zhě, suǒ yǐ míng dà shèng zhī dé, tōng wéi chū zhī dào, liè lüè shuāi shì gǔ jīn zhī biàn, yǐ bāo xiān shì zhī lóng shèng, ér biǎn mò shì zhī qū zhèng yě. suǒ yǐ shǐ rén chù ěr mù zhī cōng míng, jīng shén zhī gǎn dòng, zūn liú dùn zhī guān, jié yǎng xìng zhī hé, fēn dì wáng zhī cāo, liè xiǎo dà zhī chà zhě yě.
《本經》者,所以明大聖之德,通維初之道,埒略衰世古今之變,以褒先世 之隆盛,而貶末世之曲政也。所以使人黜耳目之聰明,精神之感動,樽流遁之觀, 節養性之和,分帝王之操,列小大之差者也。
zhǔ shù zhě, jūn rén zhī shì yě. suǒ yǐ yīn zuò rèn dū zé, shǐ qún chén gè jǐn qí néng yě. míng shè quán cāo bǐng, yǐ zhì qún xià, tí míng zé shí, kǎo zhī cān wǔ, suǒ yǐ shǐ rén zhǔ bǐng shù chí yào, bù wàng xǐ nù yě. qí shù zhí shī ér zhèng xié, wài sī ér lì gōng, shǐ bǎi guān tiáo tōng ér fú còu, gè wù qí yè, rén zhì qí gōng. cǐ zhǔ shù zhī míng yě.
《主術》者,君人之事也。所以因作任督責,使群臣各盡其能也。明攝權操 柄,以制群下,提名責實,考之參伍,所以使人主秉數持要,不妄喜怒也。其數 直施而正邪,外私而立公,使百官條通而輻輳,各務其業,人致其功。此主術之 明也。
móu chēng zhě, pò suì dào dé zhī lùn, chà cì rén yì zhī fēn, lüè zá rén jiān zhī shì, zǒng tóng hū shén míng zhī dé, jiǎ xiàng qǔ ǒu, yǐ xiāng pì yù, duàn duǎn wèi jié, yǐ yīng xiǎo jù. suǒ yǐ qū shuō gōng lùn, yīng gǎn ér bù guì zhě yě.
《繆稱》者,破碎道德之論,差次仁義之分,略雜人間之事,總同乎神明之 德,假象取耦,以相譬喻,斷短為節,以應小具。所以曲說攻論,應感而不匱者 也。
qí sú zhě, suǒ yǐ yī qún shēng zhī duǎn xiū, tóng jiǔ yí zhī fēng qì, tōng gǔ jīn zhī lùn, guàn wàn wù zhī lǐ, cái zhì lǐ yì zhī yí, bāi huà rén shì zhī zhōng shǐ zhě yě.
《齊俗》者,所以一群生之短修,同九夷之風氣,通古今之論,貫萬物之理, 財制禮義之宜,擘畫人事之終始者也。
dào yīng zhě, lǎn duō suì shì zhī zōng, zhuī guān wǎng gǔ zhī jī, chá huò fú lì hài zhī fǎn, kǎo yàn hū lǎo zhuāng zhī shù, ér yǐ hé dé shī zhī shì zhě yě.
《道應》者,攬掇遂事之蹤,追觀往古之跡,察禍福利害之反,考驗乎老莊 之術,而以合得失之勢者也。
fàn lùn zhě, suǒ yǐ zhēn lǚ cài shǎi zhī jiān, shou xiān xiē niè zhī qiè yě. jiē jìng zhí shī, yǐ tuī běn pǔ, ér zhào jiàn dé shī zhī biàn, lì bìng zhī fǎn, suǒ yǐ shǐ rén bù wàng méi yú shì lì, bù yòu huò yú shì tài, yǒu fú yán nǐ, jiān jī shí shì zhī biàn, ér yǔ huà tuī yí zhě yě.
《氾論》者,所以箴縷縩繺之間,扌韱揳齧之郄也。接徑直施,以推 本朴,而兆見得失之變,利病之反,所以使人不妄沒於勢利,不誘惑於事態,有 符嚴晲,兼稽時勢之變,而與化推移者也。
quán yán zhě, suǒ yǐ pì lèi rén shì zhī zhǐ, jiě yù zhì luàn zhī tǐ yě. chà zé wēi yán zhī miǎo, quán yǐ zhì lǐ zhī wén, ér bǔ fèng guò shī zhī què zhě yě.
《詮言》者,所以譬類人事之指,解喻治亂之體也。差擇微言之眇,詮以至 理之文,而補縫過失之闕者也。
bīng lüè zhě, suǒ yǐ míng zhàn shèng gōng qǔ zhī shù, xíng jī zhī shì, zhà jué zhī biàn, tǐ yīn xún zhī dào, cāo chí hòu zhī lùn yě. suǒ yǐ zhī zhàn zhèn fēn zhēng zhī fēi dào bù xíng yě, zhī gōng qǔ jiān shǒu zhī fēi dé bù qiáng yě. chéng míng qí yì, jìn tuì zuǒ yòu wú suǒ shī jī wēi, chéng shì yǐ wèi zī, qīng jìng yǐ wèi cháng, bì shí jiù xū, ruò qū qún yáng, cǐ suǒ yǐ yán bīng zhě yě.
《兵略》者,所以明戰勝攻取之數,形機之勢,詐譎之變,體因循之道,操 持後之論也。所以知戰陣分爭之非道不行也,知攻取堅守之非德不強也。誠明其 意,進退左右無所失擊危,乘勢以為資,清靜以為常,避實就虛,若驅群羊,此 所以言兵者也。
shuō shān shuō lín zhě, suǒ yǐ qiào tiǎo chuān záo bǎi shì zhī yōng è, ér tōng xíng guàn jiōng wàn wù zhī zhì sāi zhě yě. jiǎ pì qǔ xiàng, yì lèi shū xíng, yǐ lǐng lǐ rén zhī yì, jiě chú jié xì, shuō hàn tuán qūn ér yǐ míng shì liè shì zhě yě.
《說山》、《說林》者,所以竅窕穿鑿百事之壅遏,而通行貫扃萬物之窒塞 者也。假譬取象,異類殊形,以領理人之意,解除結細,說捍摶囷而以明事埒事 者也。
rén jiān zhě, suǒ yǐ guān huò fú zhī biàn, chá lì hài zhī fǎn, zuān mài dé shī zhī jī, biāo jǔ zhōng shǐ zhī tán yě. fēn bié bǎi shì zhī wēi, fū chén cún wáng zhī jī, shǐ rén zhī huò zhī wèi fú, wáng zhī wèi dé, chéng zhī wèi bài, lì zhī wèi hài yě. chéng yù zhì yì, zé yǒu yǐ qīng cè yǎn yǎng shì sú zhī jiān, ér wú shāng hū chán zéi shì dú zhě yě.
《人間》者,所以觀禍福之變,察利害之反,鑽脈得失之跡,標舉終始之壇 也。分別百事之微,敷陳存亡之機,使人知禍之為福,亡之為得,成之為敗,利 之為害也。誠喻至意,則有以傾側偃仰世俗之間,而無傷乎讒賊螫毒者也。
xiū wù zhě, suǒ yǐ wèi rén zhī yú dào wèi yān, wèi lùn wèi shēn, jiàn qí wén cí, fǎn zhī yǐ qīng jìng wèi cháng, tián dàn wèi běn, zé xiè duò fēn xué, zòng yù shì qíng, yù yǐ tōu zì yì, ér sāi yú dà dào yě. jīn fū kuáng zhě wú yōu, shèng rén yì wú yōu. shèng rén wú yōu, hé yǐ dé yě kuáng zhě wú yōu, bù zhī huò fú yě. gù tōng ér wú wèi yě, yǔ sāi ér wú wèi yě tóng qí wú wèi zé tóng, qí suǒ yǐ wú wèi zé yì. gù wèi zhī fú chēng liú shuō qí suǒ yǐ néng tīng, suǒ yǐ shǐ xué zhě zī zī yǐ zì jǐ yě.
《修務》者,所以為人之於道未淹,味論未深,見其文辭,反之以清靜為常, 恬淡為本,則懈墮分學,縱慾適情,欲以偷自佚,而塞於大道也。今夫狂者無憂, 聖人亦無憂。聖人無憂,和以德也;狂者無憂,不知禍福也。故通而無為也,與 塞而無為也同;其無為則同,其所以無為則異。故為之浮稱流說其所以能聽,所 以使學者孳孳以自幾也。
tài zú zhě, héng bā jí, zhì gāo chéng, shàng míng sān guāng, xià hé shuǐ tǔ, jīng gǔ jīn zhī dào, zhì lún lǐ zhī xù, zǒng wàn fāng zhī zhǐ, ér guī zhī yī běn, yǐ jīng wěi zhì dào, jì gāng wáng shì, nǎi yuán xīn shù, lǐ xìng qíng, yǐ guǎn qīng píng zhī líng, chéng chè shén míng zhī jīng, yǐ yǔ tiān hé xiāng yīng báo, suǒ yǐ lǎn wǔ dì sān wáng, huái tiān qì, bào tiān xīn, zhí zhōng hán hé, dé xíng yú nèi, yǐ jūn níng tiān dì, fā qǐ yīn yáng, xù sì shí, zhèng liú fāng, suī zhī sī níng, tuī zhī sī xíng, nǎi yǐ táo yě wàn wù, yóu huà qún shēng, chàng ér hé, dòng ér suí, sì hǎi zhī nèi, yī xīn tóng guī. gù jǐng xīng jiàn, xiáng fēng zhì, huáng lóng xià, fèng cháo liè shù, lín zhǐ jiāo yě. dé bù nèi xíng, ér xíng qí fǎ jí, zhuān yòng zhì dù, shén qí fú yīng, fú xiáng bù guī, sì hǎi bù bīn, zhào mín fú huà. gù dé xíng yú nèi, zhì zhī dà běn. cǐ hóng liè zhī tài zú yě.
《泰族》者,橫八極,致高乘,上明三光,下和水土,經古今之道,治倫理 之序,總萬方之指,而歸之一本,以經緯治道,紀綱王事,乃原心術,理性情, 以館清平之靈,澄徹神明之精,以與天和相嬰薄,所以覽五帝三王,懷天氣,抱 天心,執中含和,德形於內,以莙凝天地,發起陰陽,序四時,正流方,綏之斯 寧,推之斯行,乃以陶冶萬物,游化群生,唱而和,動而隨,四海之內,一心同 歸。故景星見,祥風至,黃龍下,鳳巢列樹,麟止郊野。德不內形,而行其法藉, 專用制度,神祇弗應,福祥不歸,四海不賓,兆民弗化。故德形於內,治之大本。 此《鴻烈》之《泰族》也。
fán shǔ shū zhě, suǒ yǐ kuī dào kāi sāi, shù hòu shì shǐ zhī jǔ cuò qǔ shě zhī yí shì, wài yǔ wù jiē ér bù xuàn, nèi yǒu yǐ chù shén yǎng qì, yàn yáng zhì hé, ér jǐ zì lè suǒ shòu hū tiān dì zhě yě. gù yán dào ér bù míng zhōng shǐ, zé bù zhī suǒ fǎng yī yán zhōng shǐ ér bù míng tiān dì sì shí, zé bù zhī suǒ bì huì yán tiān dì sì shí ér bù yǐn pì yuán lèi, zé bù zhī jīng wēi yán zhì jīng ér bù yuán rén zhī shén qì, zé bù zhī yǎng shēng zhī jī yuán rén qíng ér bù yán dà shèng zhī dé, zé bù zhī wǔ xíng zhī chà yán dì dào ér bù yán jūn shì, zé bù zhī xiǎo dà zhī shuāi yán jūn shì ér bù wèi chēng yù, zé bù zhī dòng jìng zhī yí yán chēng yù ér bù yán sú biàn, zé bù zhī hé tóng dà zhǐ yǐ yán sú biàn ér bù yán wǎng shì, zé bù zhī dào dé zhī yīng zhī dào dé ér bù zhī shì qū, zé wú yǐ ǒu wàn fāng zhī fàn lùn ér bù zhī quán yán, zé wú yǐ cóng róng tōng shū wén ér bù zhī bīng zhǐ, zé wú yǐ yīng zú yǐ zhī dà lüè ér bù zhī pì yù, zé wú yǐ tuī míng shì zhī gōng dào ér bù zhī rén jiān, zé wú yǐ yīng huò fú zhī rén jiān ér bù zhī xiū wù, zé wú yǐ shǐ xué zhě quàn lì. yù qiáng shěng qí cí, lǎn zǒng qí yào, fú qū xíng qū rù, zé bù zú yǐ qióng dào dé zhī yì. gù zhe shū èr shí piān, zé tiān dì zhī lǐ jiū yǐ, rén jiān zhī shì jiē yǐ, dì wáng zhī dào bèi yǐ!
凡屬書者,所以窺道開塞,庶後世使知舉錯取捨之宜適,外與物接而不眩, 內有以處神養氣,宴煬至和,而己自樂所受乎天地者也。故言道而不明終始,則 不知所仿依;言終始而不明天地四時,則不知所避諱;言天地四時而不引譬援類, 則不知精微;言至精而不原人之神氣,則不知養生之機;原人情而不言大聖之德, 則不知五行之差;言帝道而不言君事,則不知小大之衰;言君事而不為稱喻,則 不知動靜之宜;言稱喻而不言俗變,則不知合同大指;已言俗變而不言往事,則 不知道德之應;知道德而不知世曲,則無以耦萬方;知氾論而不知詮言,則無以 從容;通書文而不知兵指,則無以應卒已;知大略而不知譬喻,則無以推明事; 知公道而不知人間,則無以應禍福;知人間而不知修務,則無以使學者勸力。欲 強省其辭,覽總其要,弗曲行區入,則不足以窮道德之意。故著書二十篇,則天 地之理究矣,人間之事接矣,帝王之道備矣!
qí yán yǒu xiǎo yǒu jù, yǒu wēi yǒu cū, zhǐ zòu juǎn yì, gè yǒu wèi yǔ. jīn zhuān yán dào, zé wú bù zài yān, rán ér néng dé běn zhī mò zhě, qí wéi shèng rén yě. jīn xué zhě wú shèng rén zhī cái, ér bù wèi xiáng shuō, zé zhōng shēn diān dùn hū hùn míng zhī zhōng, ér bù zhī jué wù hū zhāo míng zhī shù yǐ. jīn yì zhī qián kūn, zú yǐ qióng dào tōng yì yě, bā guà kě yǐ shí jí xiōng zhī huò fú yǐ, rán ér fú xī wèi zhī liù shí sì biàn, zhōu shì zēng yǐ liù yáo, suǒ yǐ yuán cè shū qīng zhī dào, ér shou jūn zhú wàn wù zhī zǔ yě. fū wǔ yīn zhī shù bù guò gōng shāng jiǎo zhēng yǔ, rán ér wǔ xián zhī qín bù kě gǔ yě. bì yǒu xì dà jià hé, ér hòu kě yǐ chéng qū. jīn huà lóng shǒu, guān zhě bù zhī qí hé shòu yě, jù qí xíng, zé bù yí yǐ. jīn wèi zhī dào zé duō, wèi zhī wù zé shǎo, wèi zhī shù zé bó, wèi zhī shì zé qiǎn, tuī zhī yǐ lùn, zé wú kě yán zhě, suǒ yǐ wèi xué zhě, gù yù zhì zhī bù yán ér yǐ yě. fū dào lùn zhì shēn, gù duō wèi zhī cí, yǐ shū qí qíng wàn wù zhì zhòng, gù bó wèi zhī shuō, yǐ tōng qí yì. cí suī tán juǎn lián màn, jiǎo fēn yuǎn huǎn, suǒ yǐ táo tài dí dàng zhì yì, shǐ zhī wú níng jié dǐ zhì, juǎn wò ér bù sàn yě. fū jiāng hé zhī fǔ zì, bù kě shèng shù, rán jì zhě jí yān, dà yě. yī bēi jiǔ bái, yíng zì qí zhōng, pǐ fū fú cháng zhě, xiǎo yě. chéng tōng hū èr shí piān zhī lùn, dǔ fán de yào, yǐ tōng jiǔ yě, jìng shí mén, wài tiān dì, bǎi shān chuān, qí yú xiāo yáo yī shì zhī jiān, zǎi jiàng wàn wù zhī xíng, yì yōu yóu yǐ. ruò rán zhě, xié rì yuè ér bù yáo, rùn wàn wù ér bù hào. màn xī táo xī, zú yǐ lǎn yǐ, miǎo xī hào xī, kuàng kuàng xī, kě yǐ yóu yǐ.
其言有小有巨,有微有粗,指奏卷異,各有為語。今專言道,則無不在焉, 然而能得本知末者,其唯聖人也。今學者無聖人之才,而不為詳說,則終身顛頓 乎混溟之中,而不知覺寤乎昭明之術矣。今《易》之《乾》、《坤》,足以窮道 通義也,八卦可以識吉凶、知禍福矣,然而伏羲為之六十四變,周室增以六爻, 所以原測淑清之道,而扌麏逐萬物之祖也。夫五音之數不過宮商角徵羽,然而五 弦之琴不可鼓也。必有細大駕和,而後可以成曲。今畫龍首,觀者不知其何獸也, 具其形,則不疑矣。今謂之道則多,謂之物則少,謂之術則博,謂之事則淺,推 之以論,則無可言者,所以為學者,固欲致之不言而已也。夫道論至深,故多為 之辭,以抒其情;萬物至眾,故博為之說,以通其意。辭雖壇卷連漫,絞紛遠緩, 所以洮汰滌盪至意,使之無凝竭底滯,卷握而不散也。夫江河之腐胔,不可勝數, 然祭者汲焉,大也。一杯酒白,蠅漬其中,匹夫弗嘗者,小也。誠通乎二十篇之 論,睹凡得要,以通九野,徑十門,外天地,捭山川,其於逍遙一世之間,宰匠 萬物之形,亦優遊矣。若然者,挾日月而不烑,潤萬物而不秏。曼兮洮兮, 足以覽矣,藐兮浩兮,曠曠兮,可以游矣。
wén wáng zhī shí, zhòu wèi tiān zǐ, fù liǎn wú dù, shā lù wú zhǐ, kāng liáng chén miǎn, gōng zhōng chéng shì, zuò wèi pào lào zhī xíng, kū jiàn zhě, tī yùn fù, tiān xià tóng xīn ér kǔ zhī. wén wáng sì shì lèi shàn, xiū dé xíng yì, chù qí zhōu zhī jiān, dì fāng bù guò bǎi lǐ, tiān xià èr chuí guī zhī. wén wáng yù yǐ bēi ruò zhì qiáng bào, yǐ wèi tiān xià qù cán chú zéi ér chéng wáng dào, gù tài gōng zhī móu shēng yān.
文王之時,紂為天子,賦斂無度,殺戮無止,康梁沉湎,宮中成市,作為炮 烙之刑,刳諫者,剔孕婦,天下同心而苦之。文王四世累善,修德行義,處岐周 之間,地方不過百里,天下二垂歸之。文王欲以卑弱制強暴,以為天下去殘除賊 而成王道,故太公之謀生焉。
wén wáng yè zhī ér bù zú, wǔ wáng jì wén wáng zhī yè, yòng tài gōng zhī móu, xī suǒ báo fù, gōng huàn jiǎ zhòu, yǐ fá wú dào ér tǎo bù yì, shì shī mù yě, yǐ jiàn tiān zǐ zhī wèi. tiān xià wèi dìng, hǎi nèi wèi jí, wǔ wáng yù zhāo wén wáng zhī lìng dé, shǐ yí dí gè yǐ qí huì lái gòng, liáo yuǎn wèi néng zhì, gù zhì sān nián zhī sàng, bìn wén wáng yú liǎng yíng zhī jiān, yǐ qí yuǎn fāng. wǔ wáng lì sān nián ér bēng, chéng wáng zài bǎo qiǎng zhī zhōng, wèi néng yòng shì, cài shū guǎn shū, fǔ gōng zǐ lù fù ér yù wèi luàn, zhōu gōng jì wén wáng zhī yè, chí tiān zǐ zhī zhèng, yǐ gǔ gōng zhōu shì, fǔ yì chéng wáng, jù zhēng dào zhī bù sāi, chén xià zhī wēi shàng yě, gù zòng mǎ huá shān, fàng niú táo lín, bài gǔ zhé bāo, jìn hù ér cháo, yǐ níng jìng wáng shì, zhèn fǔ zhū hóu. chéng wáng jì zhuàng, néng cóng zhèng shì, zhōu gōng shòu fēng yú lǔ, yǐ cǐ yí fēng yì sú. kǒng zi xiū chéng kāng zhī dào, shù zhōu gōng zhī xùn, yǐ jiào qī shí zi, shǐ fú qí yì guān, xiū qí piān jí, gù rú zhě zhī xué shēng yān.
文王業之而不卒,武王繼文王之業,用太公之謀,悉索薄賦,躬擐甲冑,以 伐無道而討不義,誓師牧野,以踐天子之位。天下未定,海內未輯,武王欲昭文 王之令德,使夷狄各以其賄來貢,遼遠未能至,故治三年之喪,殯文王於兩楹之 間,以俟遠方。武王立三年而崩,成王在褓襁之中,未能用事,蔡叔、管叔,輔 公子祿父而欲為亂,周公繼文王之業,持天子之政,以股肱周室,輔翼成王,懼 爭道之不塞,臣下之危上也,故縱馬華山,放牛桃林,敗鼓折枹,搢笏而朝,以 寧靜王室,鎮撫諸侯。成王既壯,能從政事,周公受封於魯,以此移風易俗。孔 子修成、康之道,述周公之訓,以教七十子,使服其衣冠,修其篇籍,故儒者之 學生焉。
mò zǐ xué rú zhě zhī yè, shòu kǒng zǐ zhī shù, yǐ wèi qí lǐ fán rǎo ér bù shuō, hòu zàng mí cái ér pín mín, fú shāng shēng ér hài shì, gù bèi zhōu dào ér xíng xià zhèng. yǔ zhī shí, tiān xià dà shuǐ, yǔ shēn zhí léi chuí, yǐ wèi mín xiān, tī hé ér dào jiǔ qí, záo jiāng ér tōng jiǔ lù, pì wǔ hú ér dìng dōng hǎi, dāng cǐ zhī shí, shāo bù xiá guì, rú bù gěi gǔ, sǐ líng zhě zàng líng, sǐ zé zhě zàng zé, gù jié cái báo zàng xián fú shēng yān.
墨子學儒者之業,受孔子之術,以為其禮煩擾而不說,厚葬靡財而貧民,服 傷生而害事,故背周道而行夏政。禹之時,天下大水,禹身執虆垂,以為民 先,剔河而道九岐,鑿江而通九路,辟五湖而定東海,當此之時,燒不暇撌, 濡不給扢,死陵者葬陵,死澤者葬澤,故節財、薄葬、閒服生焉。
qí huán gōng zhī shí, tiān zǐ bēi ruò, zhū hóu lì zhēng, nán yí běi dí, jiāo fá zhōng guó, zhōng guó zhī bù jué rú xiàn. qí guó zhī dì, dōng fù hǎi ér běi zhàng hé, dì xiá tián shǎo, ér mín duō zhì qiǎo, huán gōng yōu zhōng guó zhī huàn, kǔ yí dí zhī luàn, yù yǐ cún wáng jì jué, chóng tiān zǐ zhī wèi, guǎng wén wǔ zhī yè, gù guǎn zǐ zhī shū shēng yān. qí jǐng gōng nèi hǎo shēng sè, wài hǎo gǒu mǎ, liè shè wáng guī, hào sè wú biàn. zuò wèi lù qǐn zhī tái, zú zhù dà zhōng, zhuàng zhī tíng xià, jiāo zhì jiē xǔ, yī zhāo yòng sān qiān zhōng gàn, liáng qiū jù zi jiā kuài dǎo yú zuǒ yòu, gù yàn zǐ zhī jiàn shēng yān.
齊桓公之時,天子卑弱,諸侯力征,南夷北狄,交伐中國,中國之不絕如線。 齊國之地,東負海而北障河,地狹田少,而民多智巧,桓公憂中國之患,苦夷狄 之亂,欲以存亡繼絕,崇天子之位,廣文、武之業,故《管子》之書生焉。齊景 公內好聲色,外好狗馬,獵射亡歸,好色無辨。作為路寢之台,族鑄大鐘,撞之 庭下,郊雉皆呴,一朝用三千鍾贛,梁丘據、子家噲導於左右,故晏子之諫生焉。
wǎn shì zhī shí, liù guó zhū hóu, xī yì gǔ bié, shuǐ jué shān gé, gè zì zhì qí jìng nèi, shǒu qí fēn dì, wò qí quán bǐng, shàn qí zhèng lìng. xià wú fāng bó, shàng wú tiān zǐ, lì zhēng zhēng quán, shèng zhě wèi yòu, shì lián yǔ guó, yuē zhòng zhì, pōu xìn fú, jié yuǎn yuán, yǐ shǒu qí guó jiā, chí qí shè jì, gù zòng héng xiū duǎn shēng yān.
晚世之時,六國諸侯,溪異谷別,水絕山隔,各自治其境內,守其分地,握 其權柄,擅其政令。下無方伯,上無天子,力征爭權,勝者為右,恃連與國,約 重致,剖信符,結遠援,以守其國家,持其社稷,故縱橫修短生焉。
shēn zi zhě, cháo zhāo lí zhī zuǒ, hán jìn bié guó yě. dì qiāo mín xiǎn, ér jiè yú dà guó zhī jiān, jìn guó zhī gù lǐ wèi miè, hán guó zhī xīn fǎ chóng chū, xiān jūn zhī lìng wèi shōu, hòu jūn zhī lìng yòu xià, xīn gù xiāng fǎn, qián hòu xiāng móu, bǎi guān bèi luàn, bù zhī suǒ yòng. gù xíng míng zhī shū shēng yān.
申子者,朝昭厘之佐,韓、晉別國也。地墽民險,而介於大國之間,晉國 之故禮未滅,韓國之新法重出,先君之令未收,後君之令又下,新故相反,前後 相繆,百官背亂,不知所用。故刑名之書生焉。
qín guó zhī sú, tān láng qiáng lì, guǎ yì ér qū lì. kě wēi yǐ xíng, ér bù kě huà yǐ shàn kě quàn yǐ shǎng, ér bù kě lì yǐ míng. bèi xiǎn ér dài hé, sì sāi yǐ wèi gù, dì lì xíng biàn, chù jī yīn fù. xiào gōng yù yǐ hǔ láng zhī shì ér tūn zhū hóu, gù shāng yāng zhī fǎ shēng yān.
秦國之俗,貪狼強力,寡義而趨利。可威以刑,而不可化以善;可勸以賞, 而不可厲以名。被險而帶河,四塞以為固,地利形便,畜積殷富。孝公欲以虎狼 之勢而吞諸侯,故商鞅之法生焉。
ruò liú shì zhī shū, guān tiān dì zhī xiàng, tōng gǔ jīn zhī shì, quán shì ér lì zhì, dù xíng ér shī yí, yuán dào zhī xīn, hé sān wáng zhī fēng, yǐ chǔ yǔ hù yě. xuán miǎo zhī zhōng, jīng yáo mí lǎn, qì qí zhěn qiè, zhēn qí shū jìng, yǐ tǒng tiān xià, lǐ wàn wù, yīng biàn huà, tōng shū lèi, fēi xún yī jī zhī lù, shǒu yī yú zhī zhǐ, jū xì qiān lián zhī wù, ér bù yǔ shì tuī yí yě. gù zhì zhī xún cháng ér bù sāi, bù zhī tiān xià ér bù tiǎo.
若劉氏之書,觀天地之象,通古今之事,權事而立制,度形而施宜,原道之 心,合三王之風,以儲與扈冶。玄眇之中,精搖靡覽,棄其畛挈,斟其淑靜,以 統天下,理萬物,應變化,通殊類,非循一跡之路,守一隅之指,拘系牽連之物, 而不與世推移也。故置之尋常而不塞,布之天下而不窕。