tiān shè rì yuè, liè xīng chén, diào yīn yáng, zhāng sì shí, rì yǐ bào zhī, yè yǐ xī zhī, fēng yǐ gàn zhī, yǔ lù yǐ rú zhī. qí shēng wù yě, mò jiàn qí suǒ yǎng ér wù zhǎng qí shā wù yě, mò jiàn qí suǒ sàng ér wù wáng. cǐ zhī wèi shén míng. shèng rén xiàng zhī, gù qí qǐ fú yě, bù jiàn qí suǒ yóu ér fú qǐ qí chú huò yě, bù jiàn qí suǒ yǐ ér huò chú. yuǎn zhī zé ěr, yán zhī zé shū jī zhī fú dé, chá zhī bù xū rì jì wú suàn, suì jì yǒu yú. fū shī zhī zhì yě, mò jiàn qí xíng, ér tàn yǐ zhòng yǐ fēng zhī zhì yě, mò jiàn qí xiàng, ér mù yǐ dòng yǐ. rì zhī xíng yě, bù jiàn qí yí, qí jì bèi rì ér chí, cǎo mù wèi zhī mí xuán péng wèi zhuǎn, ér rì zài qí qián. gù tiān zhī qiě fēng, cǎo mù wèi dòng ér niǎo yǐ xiáng yǐ qí qiě yǔ yě, yīn yì wèi jí ér yú yǐ yǐ yǐ yīn yáng zhī qì xiāng dòng yě. gù hán shǔ zào shī, yǐ lèi xiāng cóng shēng xiǎng jí chú, yǐ yīn xiāng yīng yě. gù yì yuē: míng hè zài yīn, qí zi hé zhī. gāo zōng liàng àn, sān nián bù yán, sì hǎi zhī nèi jì rán wú shēng yī yán shēng rán, dà dòng tiān xià. shì yǐ tiān xīn qù jìn zhě yě, gù yī dòng qí běn ér bǎi zhī jiē yīng, ruò chūn yǔ zhī guàn wàn wù yě, hún rán ér liú, pèi rán ér shī, wú dì ér bù shù, wú wù ér bù shēng.
天設日月,列星辰,調陰陽,張四時,日以暴之,夜以息之,風以干之,雨露以濡之。其生物也,莫見其所養而物長;其殺物也,莫見其所喪而物亡。此之謂神明。聖人象之,故其起福也,不見其所由而福起;其除禍也,不見其所以而禍除。遠之則邇,延之則疎;稽之弗得,察之不虛;日計無算,歲計有餘。夫濕之至也,莫見其形,而炭已重矣;風之至也,莫見其象,而木已動矣。日之行也,不見其移,騏驥倍日而馳,草木為之靡;懸熢未轉,而日在其前。故天之且風,草木未動而鳥已翔矣;其且雨也,陰曀未集而魚已矣;以陰陽之氣相動也。故寒暑燥濕,以類相從;聲響疾除,以音相應也。故《易》曰:「鳴鶴在陰,其子和之。」高宗諒暗,三年不言,四海之內寂然無聲;一言聲然,大動天下。是以天心呿唫者也,故一動其本而百枝皆應,若春雨之灌萬物也,渾然而流,沛然而施,無地而不澍,無物而不生。
gù shèng rén zhě huái tiān xīn, shēng rán néng dòng huà tiān xià zhě yě. gù jīng chéng gǎn yú nèi, xíng qì dòng yú tiān, zé jǐng xīng jiàn, huáng lóng xià, xiáng fèng zhì, lǐ quán chū, jiā gǔ shēng, hé bù mǎn yì, hǎi bù róng bō. gù shī yún: huái róu bǎi shén, jí hé jiào yuè. nì tiān bào wù, zé rì yuè báo shí, wǔ xīng shī xíng, sì shí gàn guāi, zhòu míng xiāo guāng, shān bēng chuān hé, dōng léi xià shuāng. shī yuē: zhēng yuè fán shuāng, wǒ xīn yōu shāng. tiān zhī yǔ rén yǒu yǐ xiāng tōng yě. gù guó wēi wáng ér tiān wén biàn, shì huò luàn ér hóng ní jiàn, wàn wù yǒu yǐ xiāng lián, jīng jìn yǒu yǐ xiāng dàng yě. gù shén míng zhī shì, bù kě yǐ zhì qiǎo wèi yě, bù kě yǐ jīn lì zhì yě. tiān dì suǒ bāo, yīn yáng suǒ ǒu, yǔ lù suǒ rú, huà shēng wàn wù, yáo bì yù zhū, fěi cuì dài mào, wén cǎi míng lǎng, rùn zé ruò rú, mó ér bù wán, jiǔ ér bù yú, xī zhòng bù néng lǚ, lǔ bān bù néng zào, cǐ zhī wèi dà qiǎo.
故聖人者懷天心,聲然能動化天下者也。故精誠感於內,形氣動於天,則景星見,黃龍下,祥鳳至,醴泉出,嘉穀生,河不滿溢,海不溶波。故《詩》云:「懷柔百神,及河嶠岳。」逆天暴物,則日月薄蝕,五星失行,四時干乖,晝冥宵光,山崩川涸,冬雷夏霜。《詩》曰:「正月繁霜,我心憂傷。」天之與人有以相通也。故國危亡而天文變,世惑亂而 虹蜺見,萬物有以相連,精祲有以相盪也。故神明之事,不可以智巧為也,不可以筋力致也。天地所包,陰陽所嘔,雨露所濡,化生萬物,瑤碧玉珠,翡翠玳瑁,文彩明朗,潤澤若濡,摩而不玩,久而不渝,奚仲不能旅,魯般不能造,此之謂大巧。
sòng rén yǒu yǐ xiàng wèi qí jūn wèi chǔ yè zhě, sān nián ér chéng, jīng kē háo máng, fēng shā yán zé, luàn zhī chǔ yè zhī zhōng ér bù kě zhī yě. liè zǐ yuē: shǐ tiān dì sān nián ér chéng yī yè, zé wàn wù zhī yǒu yè zhě guǎ yǐ. fū tiān dì zhī shī huà yě, ǒu zhī ér shēng, chuī zhī ér luò, qǐ cǐ qì qì zāi! gù fán kě dù zhě, xiǎo yě kě shù zhě, shǎo yě. zhì dà, fēi dù zhī suǒ néng jí yě zhì zhòng, fēi shù zhī suǒ néng lǐng yě. gù jiǔ zhōu bù kě qǐng mǔ yě, bā jí bù kě dào lǐ yě, tài shān bù kě zhàng chǐ yě, jiāng hǎi bù kě dòu hú yě. gù dà rén zhě, yǔ tiān dì hé dé, rì yuè hé míng, guǐ shén hé líng, yǔ sì shí hé xìn. gù shèng rén huái tiān qì, bào tiān xīn, zhí zhōng hán hé, bù xià miào táng ér yǎn sì hǎi, biàn xí yì sú, mín huà ér qiān shàn, ruò xìng zhū jǐ, néng yǐ shén huà yě. shī yún: shén zhī tīng zhī, zhōng hé qiě píng. fū guǐ shén shì zhī wú xíng, tīng zhī wú shēng, rán ér jiāo tiān wàng shān chuān, dǎo cí ér qiú fú, yú duì ér qǐng yǔ, bǔ shì ér jué shì. shī yún: shén zhī gé sī, bù kě dù sī, shěn kě shè sī! cǐ zhī wèi yě.
宋人有以象為其君為楮葉者,三年而成,莖柯豪芒,鋒殺顏澤,亂之楮葉之中而不可知也。列子曰:「使天地三年而成一葉,則萬物之有葉者寡矣。」夫天地之施化也,嘔之而生,吹之而落,豈此契契哉!故凡可度者,小也;可數者,少也。至大,非度之所能及也;至眾,非數之所能領也。故九州不可頃畝也,八極不可道里也,太山不可丈尺也,江海不可斗斛也。故大人者,與天地合德,日月合明,鬼神合靈,與四時合信。故聖人懷天氣,抱天心,執中含和,不下廟堂而衍四海,變習易俗,民化而遷善,若性諸己,能以神化也。《詩》云:「神之聽之,終和且平。」夫鬼神視之無形,聽之無聲,然而郊天望山川,禱 祠而求福,雩兌而請雨,卜筮而決事。《詩》云:「神之格思,不可度思,矧可射思!」此之謂也。
tiān zhì qí gāo, dì zhì qí hòu, yuè zhào qí yè, rì zhào qí zhòu, yīn yáng huà, liè xīng lǎng, fēi qí dào ér wù zì rán. gù yīn yáng sì shí, fēi shēng wàn wù yě yǔ lù shí jiàng, fēi yǎng cǎo mù yě. shén míng jiē, yīn yáng hé, ér wàn wù shēng yǐ. gù gāo shān shēn lín, fēi wèi hǔ bào yě dà mù mào zhī, fēi wèi fēi niǎo yě liú yuán qiān lǐ, yuān shēn bǎi cè, fēi wèi jiāo lóng yě zhì qí gāo chóng, chéng qí guǎng dà, shān jū mù qī, cháo zhī xué cáng, shuǐ qián lù xíng, gè dé qí suǒ níng yān. fū dà shēng xiǎo, duō shēng shǎo, tiān zhī dào yě. gù qiū fù bù néng shēng yún yǔ, xíng shuǐ bù néng shēng yú biē zhě, xiǎo yě. niú mǎ zhī qì zhēng shēng jǐ shī, jǐ shī zhī qì zhēng bù néng shēng niú mǎ. gù huà shēng yú wài, fēi shēng yú nèi yě. fū jiāo lóng fú qǐn yú yuān ér luǎn gē yú líng, téng shé xióng míng yú shàng fēng cí míng yú xià fēng ér huà chéng xíng, jīng zhī zhì yě. gù shèng rén yǎng xīn mò shàn yú chéng, zhì chéng ér néng dòng huà yǐ. jīn fū dào zhě, cáng jīng yú nèi, qī shén yú xīn, jìng mò tián dàn, sòng móu xiōng zhōng, xié qì wú suǒ liú zhì, sì zhī jié zú, máo zhēng lǐ xiè, zé jī shū diào lì, bǎi mài jiǔ qiào mò bù shùn bǐ, qí suǒ jū shén zhě dé qí wèi yě, qǐ jié gān ér máo xiū zhī zāi!
天至其高,地致其厚,月照其夜,日照其晝,陰陽化,列星朗,非其道而物自然。故陰陽四時,非生萬物也;雨露時降,非養草木也。神明接,陰陽和,而萬物生矣。故高山深林,非為虎豹也;大木茂枝,非為飛鳥也;流源千里,淵深百側,非為蛟龍也;致其高崇,成其廣大,山居木棲,巢枝穴藏,水潛陸行,各得其所寧焉。夫大生小,多生少,天之道也。故丘阜不能生雲雨,滎水不能生魚鱉者,小也。牛馬之氣蒸生蟣虱,蟣虱之氣蒸不能生牛馬。故化生於外,非生於內也。夫蛟龍伏寢於淵而卵割於陵,螣蛇雄鳴於上風、雌鳴於下風而化成形,精之至也。故聖人養心莫善於誠,至誠而能動化矣。今夫道者,藏精於內,棲神於心,靜漠恬淡,訟繆胸中,邪氣無所留滯,四枝節族,毛蒸理泄,則機樞調利,百脈九竅莫不順比,其所 居神者得其位也,豈節柑而毛修之哉!
shèng zhǔ zài shàng, kuò rán wú xíng, jì rán wú shēng, guān fǔ ruò wú shì, cháo tíng ruò wú rén. wú yǐn shì, wú yì mín, wú láo yì, wú yuān xíng. sì hǎi zhī nèi mò bù yǎng shàng zhī dé, xiàng zhǔ zhè zhǐ, yí dí zhī guó zhòng yì ér zhì. fēi hù biàn ér jiā shuō zhī yě, tuī qí chéng xīn, shī zhī tiān xià ér yǐ yǐ. shī yuē: huì cǐ zhōng guó, yǐ suī sì fāng. nèi shùn ér wài níng yǐ. tài wáng dǎn fù chù yún, dí rén gōng zhī, zhàng cè ér qù, bǎi xìng xié yòu fú lǎo, fù fǔ zèng, yú liáng shān, ér guó hū qí zhōu, fēi lìng zhī suǒ néng zhào yě. qín mù gōng wèi yě rén shí jùn mǎ ròu zhī shāng yě, yǐn zhī měi jiǔ, hán zhī zhàn, yǐ qí sǐ lì bào, fēi quàn zhī suǒ zé yě. mì zi zhì zhí fù, wū mǎ qī wǎng guān huà yān, jiàn yè yú zhě dé xiǎo jí shì zhī, fēi xíng zhī suǒ néng jìn yě. kǒng zǐ wèi lǔ sī kòu, dào bù shí yí, shì jiǎ bù yù jiǎ, tián yú jiē ràng zhǎng, ér bān bái bù dài fù, fēi fǎ zhī suǒ néng zhì yě. fū shǐ zhī suǒ yǐ shè yuǎn guàn láo zhě, nǔ lì yě qí suǒ yǐ zhōng de pōu wēi zhě, zhèng xīn yě. shǎng shàn fá bào zhě, zhèng lìng yě qí suǒ yǐ néng xíng zhě, jīng chéng yě. gù nǔ suī qiáng bù néng dú zhōng, lìng suī míng bù néng dú xíng, bì zì jīng qì suǒ yǐ yǔ zhī shī dào. gù lǔ dào yǐ bèi mín, ér mín fú cóng zhě, chéng xīn fú shī yě.
聖主在上,廓然無形,寂然無聲,官府若無事,朝廷若無人。無隱士,無軼民,無勞役,無冤刑。四海之內莫不仰上之德,象主這指,夷狄之國重譯而至。非戶辯而家說之也,推其誠心,施之天下而已矣。《詩》曰:「惠此中國,以綏四方。」內順而外寧矣。太王亶父處鄖,狄人攻之,杖策而去,百姓攜幼扶老,負釜甑,逾梁山,而國乎歧周,非令之所能召也。秦穆公為野人食駿馬肉之傷也,飲之美酒,韓之戰,以其死力報,非券之所責也。密子治直父,巫馬期往觀化焉,見夜漁者得小即釋之,非刑之所能禁也。孔子為魯司寇,道不拾遺,市賈不預賈,田漁皆讓長,而斑白不戴負,非法之所能致也。夫矢之所以射遠貫牢者,弩力也;其所以中的剖微者,正心也。賞善罰暴者,政令也;其所以能行者,精誠也。故弩雖強不能獨中,令雖明不能獨行,必自精氣所以與之施道。故擄道以被民,而民弗從者,誠心弗施也。
tiān dì sì shí, fēi shēng wàn wù yě, shén míng jiē yīn yáng hé, ér wàn wù shēng zhī. shèng rén zhī zhì tiān xià, fēi yì mín xìng yě, gān xún qí suǒ yǒu ér dí dàng zhī, gù yīn zé dà, huà zé xì yǐ. yǔ záo lóng mén, pì yī què, jué jiāng jùn hé, dōng zhù zhī hǎi, yīn shuǐ zhī liú yě. hòu jì kěn cǎo fā zāi, fèn tǔ shù gǔ, shǐ wǔ zhǒng gè dé qí yí, yīn dì zhī shì yě. tāng wǔ gé chē sān bǎi chéng, jiǎ zú sān qiān rén, tǎo bào luàn, zhì xià shāng, yīn mín zhī yù yě. gù néng yīn, zé wú dí yú tiān xià yǐ. fū wù yǒu yǐ zì rán, ér hòu rén shì yǒu zhì yě. gù liáng jiàng bù néng zhuó jīn, qiǎo yě bù néng shuò mù, jīn zhī shì bù kě zhuó ér mù zhī xìng bù kě shuò yě. shān zhí ér wèi qì, jiàn mù ér wèi zhōu, shuò tiě ér wèi rèn, zhù jīn ér wèi zhōng, yīn qí kě yě. jià mǎ fú niú, lìng jī sī yè, lìng gǒu shǒu mén, yīn qí rán yě. mín yǒu hào sè zhī xìng, gù yǒu dà hūn zhī lǐ yǒu yǐn shí zhī xìng, gù yǒu dà xiǎng zhī yì yǒu xǐ lè zhī xìng, gù yǒu zhōng gǔ guǎn xián zhī yīn yǒu bēi āi zhī xìng, gù yǒu shuāi jīng kū yǒng zhī jié. gù xiān wáng zhī zhì fǎ yě, yīn mín zhī suǒ hǎo ér wèi zhī jié wén zhě yě. yīn qí hào sè ér zhì hūn yīn zhī lǐ, gù nán nǚ yǒu bié yīn qí xǐ yīn ér zhèng yǎ sòng zhī shēng, gù fēng sú bù liú yīn qí níng jiā shì lè qī zǐ, jiào zhī yǐ shùn, gù fù zǐ yǒu qīn yīn qí xǐ péng yǒu ér jiào zhī yǐ tì, shè zhǎng yòu yǒu xù. rán hòu xiū cháo pìn yǐ míng guì jiàn, xiǎng yǐn xí shè yǐ míng zhǎng yòu, shí sōu zhèn lǚ yǐ xí yòng bīng yě, rù xué yǎng xù yǐ xiū rén lún. cǐ jiē rén zhī suǒ yǒu yú xìng, ér shèng rén zhī suǒ jiàng chéng yě. gù wú qí xìng, bù kě jiào xùn yǒu qí xìng, wú qí yǎng, bù néng zūn dào. jiǎn zhī xìng wèi sī, rán fēi děi gōng nǚ zhǔ yǐ rè tāng ér chōu qí tǒng jì, zé bù néng chéng sī. luǎn zhī huà wèi chú, fēi cí cí ǒu nuǎn fù fú, lèi rì jī jiǔ zé bù néng wèi chú. rén zhī xìng yǒu rén yì zhī zī, fēi shèng rén wèi zhī fǎ dù ér jiào dǎo zhī, zé bù kě shǐ xiāng fāng. gù xiān wáng zhī jiào yě, yīn qí suǒ xǐ yǐ quàn shàn, yīn qí suǒ è yǐ jìn jiān, gù xíng fá bù yòng ér wēi xíng rú liú, zhèng lìng yuē shěng ér huà yào rú shén. gù yīn qí xìng zé tiān xià tīng cóng, fú qí xìng zé fǎ xiàn ér bù yòng.
天地四時,非生萬物也,神明接陰陽和,而萬物生之。聖人之治天下,非易民性也,柑循其所有而滌盪之,故因則大,化則細矣。禹鑿龍門,辟伊闕,決江濬河,東注之海,因水之流也。后稷墾草發菑,糞土樹谷,使五種各得其宜,因地之勢也。湯、武革車三百乘,甲卒三千人,討暴亂,制夏、商,因民之欲也。故能因,則無敵於天下矣。夫物有以自然,而後人事有治也。故良匠不能斵金,巧冶不能爍木,金之勢不可斵而木之性不可鑠也。埏埴而為器,箭木而為舟,鑠鐵而為刃,鑄金而為鍾,因其可也。駕馬服牛,令雞司夜,令狗守門,因其然也。民有好色之性,故有大婚之禮;有飲食之性,故有大饗之誼;有喜樂之性,故有鐘鼓管弦之音;有悲哀之性,故有衰經哭踴之節。故先王之製法也,因民之所好而為之節文者也。因其好色而制婚姻之禮,故男女有別;因其喜音而正《雅》《頌》之聲,故風俗不流;因其寧家室、樂妻子,教之以順,故父子有親;因其喜朋 友而教之以悌,赦長幼有序。然後修朝聘以明貴賤,饗飲習射以明長幼,時搜振旅以習用兵也,入學癢序以修人倫。此皆人之所有於性,而聖人之所匠成也。故無其性,不可教訓;有其性,無其養,不能尊道。繭之性為絲,然非得工女煮以熱湯而抽其統紀,則不能成絲。卵之化為雛,非慈雌嘔暖覆伏,累日積久則不能為雛。人之性有仁義之資,非聖人為之法度而教導之,則不可使鄉方。故先王之教也,因其所喜以勸善,因其所惡以禁奸,故刑罰不用而威行如流,政令約省而化耀如神。故因其性則天下聽從,拂其性則法縣而不用。
xī zhě, wǔ dì sān wáng zhī lì zhèng shī jiào, bì yòng cān wǔ. hé wèi cān wǔ? yǎng qǔ xiàng yú tiān, fǔ qǔ dù yú dì, zhōng qǔ fǎ yú rén, nǎi lì míng táng zhī cháo, xíng míng táng zhī lìng, yǐ diào yīn yáng zhī qì, yǐ hé sì shí zhī jié, yǐ pì jí bìng zhī cáo. fǔ shì dì lǐ, yǐ zhì dù liàng, chá líng lù shuǐ zé féi dūn gāo xià zhī yí, lì shì shēng cái, yǐ chú jī hán zhī huàn. zhōng kǎo hū rén dé, yǐ zhì lǐ lè, xíng rén yì zhī dào, yǐ zhì rén lún ér chú bào luàn zhī huò. nǎi chéng liè jīn mù shuǐ huǒ tǔ zhī xìng, gù lì fù zǐ zhī qīn ér chéng jiā bié qīng zhuó wǔ yīn liù lǜ xiāng shēng zhī shù, yǐ lì jūn chén zhī yì ér chéng guó chá sì shí jì mèng zhī xù, yǐ lì zhǎng yòu zhī lǐ ér chéng guān cǐ zhī wèi cān. zhì jūn chén zhī yì, fù zǐ zhī qīn, fū fù zhī biàn, zhǎng yòu zhī xù, péng yǒu zhī jì, cǐ zhī wèi wǔ. nǎi liè dì ér zhōu zhī, fēn zhí ér zhì zhī, zhú chéng ér jū zhī, gē zhái ér yì zhī, fēn cái ér yī shí zhī, lì dà xué ér jiào huì zhī, sù xìng yè mèi ér láo lì zhī. cǐ zhì zhī gāng jì yě. rán dé qí rén zé jǔ, shī qí rén zé fèi. yáo zhì tiān xià, zhèng jiào píng, dé rùn qià. zài wèi qī shí zài, nǎi qiú suǒ shǔ tiān xià zhī tǒng, lìng sì yuè yáng cè lòu. sì yuè jǔ shùn ér jiàn zhī yáo, yáo nǎi qī yǐ èr nǚ, yǐ guān qí nèi, rèn yǐ bǎi guān, yǐ guān qí wài. jì rù dà lù, liè fēng léi yǔ ér bù mí, nǎi shǔ yǐ jiǔ zǐ, zèng yǐ zhāo huá zhī yù, ér chuán tiān xià yān. yǐ wèi suī yǒu fǎ dù, ér zhū fú néng tǒng yě.
昔者,五帝三王之蒞政施教,必用參五。何謂參五?仰取象於天,俯取度於地,中取法於人,乃立明堂之朝,行明堂之令,以調陰陽之氣,以和四時之節,以辟疾病之曹。俯視地理,以制度量,察陵陸水澤肥墩高下之宜,立事生財,以除饑寒之患。中考乎人德,以制禮樂,行仁義之道,以治人倫而除暴亂之禍。乃澄列金木水火土之性,故立父子之親而成家;別清濁五音六律相生之數,以立君臣之義而成國;察四時季孟之序,以立長幼之禮而成官;此之謂參。制君臣之義,父子之親,夫婦之辨,長幼之序,朋友之際,此之謂五。乃裂地而州之,分職而治之,築城而居之,割宅而異之,分財而衣食之,立大學而教誨之,夙興夜寐而勞力之。此治之綱紀也。然得其人則舉,失其人則廢。堯治天 下,政教平,德潤洽。在位七十載,乃求所屬天下之統,令四岳揚側陋。四岳舉舜而薦之堯,堯乃妻以二女,以觀其內,任以百官,以觀其外。既入大麓,烈風雷雨而不迷,乃屬以九子,贈以昭華之玉,而傳天下焉。以為雖有法度,而朱弗能統也。
fū wù wèi cháng yǒu zhāng ér bù chí, chéng ér bù huǐ zhě yě, wéi shèng rén néng shèng ér bù shuāi, yíng ér bù kuī. shén nóng zhī chū zuò qín yě, yǐ guī shén jí qí yín yě, fǎn qí tiān xīn. kuí zhī chū zuò lè yě, jiē hé liù lǜ ér diào wǔ yīn, yǐ tōng bā fēng jí qí shuāi yě, yǐ chén miǎn yín kāng, bù gù zhèng zhì, zhì yú miè wáng. cāng xié zhī chū zuò shū, yǐ biàn zhì bǎi guān, lǐng lǐ wàn shì, yú zhě dé yǐ bù wàng, zhì zhě dé yǐ zhì yuǎn zhì qí shuāi yě, wèi hǎo kè wěi shū, yǐ jiě yǒu zuì, yǐ shā bù gū. tāng zhī chū zuò yòu yě, yǐ fèng zōng miào xiān jiào zhī jù, jiǎn shì zú, xí shè yù, yǐ jiè bù yú jí zhì qí shuāi yě, chí chěng liè shè yǐ duó mín shí, bà mín zhī lì. yáo zhī jǔ yǔ qì hòu jì gāo yáo, zhèng jiào píng, jiān guǐ xī, yù sòng zhǐ ér yī shí zú, xián zhě quàn shàn ér bù xiào zhě huái qí dé jí zhì qí mò, péng dǎng bǐ zhōu, gè tuī qí yǔ, fèi gōng qū sī, nèi wài xiāng tuī jǔ, jiān rén zài cháo ér xián zhě yǐn chù. gù yì zhī shī yě guà, shū zhī shī yě fū, lè zhī shī yě yín, shī zhī shī yě pì, lǐ zhī shī yě zé, chūn qiū zhī shī yě cì. tiān dì zhī dào, jí zé fǎn, yíng zé sǔn, wǔ sè suī lǎng, yǒu shí ér yú mào mù fēng cǎo, yǒu shí ér luò wù yǒu lóng shā, bù dé zì ruò. gù shèng rén shì qióng ér gèng wèi, fǎ bì ér gǎi zhì, fēi lè biàn gǔ yì cháng yě, jiāng yǐ jiù bài fú shuāi, chù yín jì fēi, yǐ diào tiān dì zhī qì, shùn wàn wù zhī yí yě.
夫物未嘗有張而不弛,成而不毀者也,惟聖人能盛而不衰,盈而不虧。神農之初作琴也,以歸神;及其淫也,反其天心。夔之初作樂也,皆合六律而調五音,以通八風;及其衰也,以沉湎淫康,不顧政治,至於滅亡。蒼頡之初作書,以辯治百官,領理萬事,愚者得以不忘,智者得以志遠;至其衰也,為好刻偽書,以解有罪,以殺不辜。湯之初作囿也,以奉宗廟鮮轎之具,簡士卒,習射御,以戒不虞;及至其衰也,馳騁獵射以奪民時,罷民之力。堯之舉禹、契、后稷、皋陶,政教平,奸宄息,獄訟止而衣食足,賢者勸善而不肖者懷其德;及至其末,朋黨比周,各推其與,廢公趨私,內外相推舉,奸人在朝 而賢者隱處。故《易》之失也卦,《書》之失也敷,樂之失也淫,《詩》之失也辟,禮之失也責,《春秋》之失也刺。天地之道,極則反,盈則損,五色雖朗,有時而渝;茂木豐草,有時而落;物有隆殺,不得自若。故聖人事窮而更為,法弊而改制,非樂變古易常也,將以救敗扶衰,黜淫濟非,以調天地之氣,順萬物之宜也。
shèng rén tiān fù dì zài, rì yuè zhào, yīn yáng diào, sì shí huà, wàn wù bù tóng, wú gù wú xīn, wú shū wú qīn, gù néng fǎ tiān. tiān bù yī shí, dì bù yī lì, rén bù yī shì, shì yǐ xù yè bù dé bù duō duān, qū xíng bù dé bù shū fāng. wǔ xíng yì qì ér jiē shì diào, liù yì yì kē ér jiē tóng dào. wēn huì róu liáng zhě, shī zhī fēng yě chún páng dūn hòu zhě, shū zhī jiào yě qīng míng tiáo dá zhě, yì zhī yì yě gōng jiǎn zūn ràng zhě, lǐ zhī wèi yě kuān yù jiǎn yì zhě, lè zhī huà yě cì jǐ biàn yì zhě, chūn qiū zhī mí yě. gù yì zhī shī guǐ, lè zhī shī yín, shī zhī shī yú, shū zhī shī jū, lǐ zhī shī zhì, chūn qiū zhī shī zī . liù zhě, shèng rén jiān yòng ér cái zhì zhī. shī běn zé luàn, dé běn zé zhì. qí měi zài diào, qí shī zài quán. shuǐ huǒ jīn mù tǔ gǔ yì wù ér jiē rèn, guī jǔ quán héng zhǔn shéng yì xíng ér jiē shī, dān qīng jiāo qī bù tóng ér jiē yòng, gè yǒu suǒ shì, wù gè yǒu yí. lún yuán yú fāng, yuán cóng héng héng, shì shī biàn yě. jùn yù chí, fú yù bù, dài bù yàn xīn, gōu bù yàn gù, chù dì yí yě. guān jū xìng yú niǎo, ér jūn zǐ měi zhī, wèi qí cí xióng zhī bù guāi jū yě lù míng xìng yú shòu, jūn zǐ dà zhī, qǔ qí jiàn shí ér xiāng hū yě. hóng zhī zhàn, jūn bài jūn huò, ér chūn qiū dà zhī, qǔ qí bù gǔ bù chéng liè yě sòng bó jī zuò shāo ér sǐ, chūn qiū dà zhī, qǔ qí bù yú lǐ ér xíng yě. chéng gōng lì shì, qǐ zú duō zāi, fāng zhǐ suǒ yán ér qǔ yī gài yān ěr.
聖人天覆地載,日月照,陰陽調,四時化,萬物不同,無故無新,無疏無親,故能法天。天不一時,地不一利,人不一事,是以緒業不得不多端,趨行不得不殊方。五行異氣而皆適調,六藝異科而皆同道。溫惠柔良者,《詩》之風也;淳龐敦厚者,《書》之教也;清明條達者,《易》之義也;恭儉尊讓者,《禮》之為也;寬裕簡易者,《樂》之化也;刺幾辯義者,《春秋》之靡也。故《易》之失鬼,《樂》之失淫,《詩》之失愚,《書》之失拘,《禮》之失忮,《春秋》之失訾 。六者,聖人兼用而財制之。失本則亂,得本則治。其美在調,其失在權。水火金木土谷異物而皆任,規矩權衡準繩異形而皆施,丹青膠漆不同而皆用,各有所適,物各有宜。輪圓輿方,轅從衡橫,勢施便也。駿欲馳,服欲步,帶不厭新,鈎不厭故,處地宜也。關雎興於鳥,而君子美之,為其雌雄之不乖居也;鹿鳴興於獸,君子大之,取其見食而相呼也。泓之戰,軍敗君獲,而《春秋》大之,取其不鼓不成列也;宋伯姬坐燒而死,《春秋》大之,取其不逾禮而行也。成功立事,豈足多哉,方指所言而取一概焉爾。
wáng qiáo chì sōng qù chén āi zhī jiān, lí qún tè zhī fēn, xī yīn yáng zhī hé, shí tiān dì zhī jīng, hū ér chū gù, xī ér rù xīn, xū qīng jǔ, chéng yún yóu wù, kě wèi yǎng xìng yǐ, ér wèi kě wèi xiào zǐ yě. zhōu gōng zhū guǎn shū cài shū, yǐ píng guó ěr luàn, kě wèi zhōng chén yě, ér wèi kě wèi dì yě. tāng fàng jié, wǔ wáng fá zhòu, yǐ wèi tiān xià qù cán chú zéi, kě wèi huì jūn, ér wèi kě wèi zhōng chén yǐ. lè yáng gōng zhōng shān, wèi néng xià, zhōng shān pēng qí zi ér shí zhī yǐ shì wēi, kě wèi liáng jiāng, ér wèi kě wèi cí fù yě. gù kě hū kě, ér bù kě hū bù kě bù kě hū bù kě, ér kě hū kě. shùn xǔ yóu yì xíng ér jiē shèng, yī yǐn bó yí yì dào ér jiē rén, jī zǐ bǐ gàn yì qū ér jiē xián. gù yòng bīng zhě, huò qīng huò zhòng, huò tān huò lián, cǐ sì zhě xiāng fǎn, ér bù kě yī wú yě. qīng zhě yù fā, zhòng zhě yù zhǐ, tān zhě yù qǔ, lián zhě bù lì fēi qí yǒu. gù yǒng zhě kě lìng jìn dòu, ér bù kě lìng chí láo zhòng dé kě lìng zhí gù, ér bù kě lìng líng dí tān zhě kě lìng jìn qǔ, ér bù kě lìng shǒu zhí lián zhě kě lìng shǒu fèn, ér bù kě lìng jìn qǔ xìn zhě kě lìng chí yuē, ér bù kě lìng yīng biàn. wǔ zhě xiāng fǎn, shèng rén jiān yòng ér cái shǐ zhī. fū tiān dì bù bāo yī wù, yīn yáng bù shēng yī lèi. hǎi bù ràng shuǐ lǎo yǐ chéng qí dà, shān bù ràng tǔ shí yǐ chéng qí gāo. fū shǒu yī yú ér yí wàn fāng, qǔ yī wù ér qì qí yú, zé dé zhě zhě xiān, ér suǒ zhì zhě qiǎn yǐ.
王喬、赤松去塵埃之間,離群慝之紛,吸陰陽之和,食天地之精,呼而出故,吸而入新, 虛輕舉,乘雲遊霧,可謂養性矣,而未可謂孝子也。周公誅管叔、蔡叔,以平國餌亂,可謂忠臣也,而未可謂弟也。湯放桀,武王伐紂,以為天下去殘除賊,可謂惠君,而未可謂忠臣矣。樂羊攻中山,未能下,中山烹其子而食之以示威,可謂良將,而未可謂慈父也。故可乎可,而不可乎不可;不可乎不可,而可乎可。舜、許由異行而皆聖,伊尹、伯夷異道而皆仁,箕子、比干異趨而皆賢。故用兵者,或輕或重,或貪或廉,此四者相反,而不可一無也。輕者欲發,重者欲止,貪者欲取,廉者不利非其有。故勇者可令進斗,而不可令持牢;重得可令埴固,而不可令凌敵;貪者可令進取,而不可令守職;廉者可令守分,而不可令進取;信者可令持約,而不可令應變。五者相反,聖人兼用而財使之。夫天地不包一物,陰陽不生一類。海不讓水潦以成其大,山不讓土石以成其高。夫守一隅而遺萬方,取一物而棄其餘,則得者者鮮,而所治者淺矣。
zhì dà zhě dào bù kě yǐ xiǎo, dì guǎng zhě zhì bù kě yǐ xiá, wèi gāo zhě shì bù kě yǐ fán, mín zhòng zhě jiào bù kě yǐ kē. fū shì suì, nán zhì yě fǎ fán, nán xíng yě qiú duō, nán dàn yě. cùn ér dù zhī, zhì zhàng bì chà xiǎn ér chēng zhī, zhì shí bì guò shí chèng zhàng liáng, jìng ér guǎ shī jiǎn sī shù mǐ, fán ér bù chá. gù dà jiào yì wèi zhì, qū biàn nán wèi huì. gù wú yì yú zhì ér yǒu yì yú fán zhě, shèng rén bù wèi wú yì yú yòng ér yǒu yì yú fèi zhě, zhì zhě fú xíng yě. gù gōng bù yàn yuē, shì bù yàn shěng, qiú bù yàn guǎ. gōng yuē, yì chéng yě shì shěng, yì zhì yě qiú guǎ, yì dàn yě. zhòng yì zhī, yú yǐ rèn rén, yì yǐ! kǒng zǐ yuē: xiǎo biàn pò yán, xiǎo lì pò yì, xiǎo yì pò dào, xiǎo jiàn bù dá, bì jiǎn.
治大者道不可以小,地廣者制不可以狹,位高者事不可以煩,民眾者教不可以苛。夫事碎,難治也;法煩,難行也;求多,難澹也。寸而度之,至丈必差;銑而稱之,至石必過;石秤丈量,徑而寡失;簡絲數米,煩而不察。故大較易為智,曲辯難為慧。故無益於治而有益於煩者,聖人不為;無益於用 而有益於費者,智者弗行也。故功不厭約,事不厭省,求不厭寡。功約,易成也;事省,易治也;求寡,易澹也。眾易之,於以任人,易矣!孔子曰:「小辯破言,小利破義,小藝破道,小見不達,必簡。」
hé yǐ wēi shé, gù néng yuǎn shān yǐ líng chí, gù néng gāo dào yǐ yōu yóu, gù néng huà. fū chè yú yī shì, chá yú yī cí, shěn yú yī jì, kě yǐ qū shuō, ér wèi kě guǎng yīng yě. liǎo cài chéng háng, piān ōu yǒu , chèng xīn ér cuàn, shù mǐ ér chuī, kě yǐ zhì xiǎo, ér wèi kě yǐ zhì dà yě. yuán zhōng guī, fāng zhōng jǔ, dòng chéng shòu, zhǐ chéng fāng, kě yǐ yú wǔ, ér bù kě yǐ chén jūn dí bēi ér shí, xǐ jué ér yǐn, guàn ér hòu kuì, kě yǐ yǎng shǎo, ér bù kě yǐ xiǎng zhòng. jīn fū jì zhě, tú gē pēng shā, bō gǒu shāo shǐ, diào píng wǔ wèi zhě, páo yě chén fǔ guǐ, liè zūn zǔ, shè biān dòu zhě, zhù yě qí míng shèng fú, yuān mò ér bù yán, shén zhī suǒ yī zhě, shī yě. zǎi zhù suī bù néng, shī bù yuè zūn zǔ ér dài zhī. gù zhāng sè zhě, xiǎo xián jí ér dà xián huǎn lì shì zhě, jiàn zhě láo ér guì zhě yì. shùn wèi tiān zǐ, dàn wǔ xián zhī qín, gē nán fēng zhī shī, ér tiān xià zhì. zhōu gōng yáo rú bù shōu yú qián, zhōng gǔ bù jiě yú xuán, ér sì yí fú. zhào zhèng zhòu jué yù ér yè lǐ shū, yù shǐ guān gài jiē yú jùn xiàn, fù jī qū liú, shù wǔ lǐng yǐ bèi yuè, zhú xiū chéng yǐ shǒu hú, rán jiān xié méng shēng, dào zéi qún jū, shì yù fán ér luàn yù shēng. gù fǎ zhě, zhì zhī jù yě, bǎi fēi suǒ yǐ wèi zhì yě. ér yóu gōng shǐ, zhōng zhī jù, ér fēi suǒ yǐ zhōng yě.
河以逶蛇,故能遠;山以陵遲,故能高;道以優遊,故能化。夫徹於一事,察於一辭,審於一技,可以曲說,而未可廣應也。蓼菜成行,翩甌有 ,秤薪而爨,數米而炊,可以治小,而未可以治大也。員中規,方中矩,動成獸,止成方,可以愉舞,而不可以陳軍滌杯而食,洗爵而飲,盥而後饋,可以養少,而不可以饗眾。今夫祭者,屠割烹殺,剝狗燒豕,調平五味者,庖也;陳簠簋,列樽俎,設籩豆者,祝也;齊明盛服,淵默而不言,神之所依者,屍也。宰、祝雖不能,屍不越樽俎而代之。故張瑟者,小弦急而大弦緩;立事者,賤者勞而貴者逸。舜為天子,彈五弦之琴,歌《南風》之詩,而天下治。周公餚孺不收於前,鐘鼓不解於懸,而四夷服。趙政 晝決獄而夜理書,御史冠蓋接於郡縣,復稽趨留,戍五嶺以備越,築修城以守胡,然奸邪萌生,盜賊群居,事愈煩而亂愈生。故法者,治之具也,百非所以為治也。而猶弓矢,中之具,而非所以中也。
huáng dì yuē: máng máng mèi mèi, yīn tiān zhī wēi, yǔ yuán tóng qì. gù tóng qì zhě dì, tóng yì zhě wáng, tóng lì zhě bà, wú yī yān zhě wáng. gù rén zhǔ yǒu fá guó zhī zhì, yì quǎn qún háo, xióng jī yè wū, kù bīng dòng ér róng mǎ jīng. jīn rì jiě yuàn qiè bīng, jiā lǎo gān wò, xiàng wú jù rén, yāo zāi bù shēng. fēi fǎ zhī yīng yě, jīng qì zhī dòng yě. gù bù yán ér xìn, bù shī ér rén, bù nù ér wēi, shì yǐ tiān xīn dòng huà zhě yě. shī ér rén, yán ér xìn, nù ér wēi, shì yǐ jīng chéng gǎn zhī zhě yě. shī ér bù rén, yán ér bù xìn, nù ér bù wēi, shì yǐ wài mào wèi zhī zhě yě. gù yǒu dào yǐ tǒng zhī, fǎ suī shǎo, suī yǐ huà yǐ wú dào yǐ xíng zhī, fǎ suī zhòng, zú yǐ luàn yǐ.
黃帝曰:「芒芒昧昧,因天之威,與元同氣。」故同氣者帝,同義者王,同力者霸,無一焉者亡。故人主有伐國之志,邑犬群嗥,雄雞夜嗚,庫兵動而戎馬驚。今日解怨愜兵,家老甘臥,巷無聚人,妖菑不生。非法之應也,精氣之動也。故不言而信,不施而仁,不怒而威,是以天心動化者也。施而仁,言而信,怒而威,是以精誠感之者也。施而不仁,言而不信,怒而不威,是以外貌為之者也。故有道以統之,法雖少,雖以化矣;無道以行之,法雖眾,足以亂矣。
zhì shēn, tài shàng yǎng shén, qí cì yǎng xíng zhì guó, tài shàng yǎng huà, qí cì zhèng fǎ. shén qīng zhì píng, bǎi jié jiē níng, yǎng xìng zhī běn yě féi jī fū, chōng cháng fù, gōng shì yù, yǎng shēng zhī wèi yě. mín jiāo ràng zhēng chù bēi, wěi lì zhēng shòu guǎ, lì shì zhēng jiù láo, rì huà shàng qiān shàn ér bù zhī qí suǒ yǐ rán, cǐ zhì zhī shàng yě. lì shǎng ér quàn shàn, wèi xíng ér bù wèi fēi, fǎ lìng zhèng yú shàng ér bǎi xìng fú yú xià, cǐ zhì zhī wèi yě. shàng shì yǎng běn ér xià shì shì wèi, cǐ tài píng zhī suǒ yǐ bù qǐ yě. fū yù zhì zhī zhǔ bù shì chū, ér kě yǔ xìng zhì zhī chén bù wàn yī, yǐ wàn yī qiú bù shì chū, cǐ suǒ yǐ gàn suì bù yī huì yě.
治身,太上養神,其次養形;治國,太上養化,其次正法。神清志平,百節皆寧,養性之本也;肥肌膚,充腸腹,供嗜欲,養生之未也。民交讓爭處卑,委利爭受寡,力事爭就勞,日化上遷善而不知其所以然,此治之上也。利賞而勸善,畏刑而不為非,法令正於上而百姓服於下,此治之未也。上世養本而下世事未,此太平之所以不起也。夫欲治之主不世出,而可與興治之臣不萬一,以萬一求不世出,此所以干歲不一會也。
shuǐ zhī xìng, nào yǐ qīng, qióng gǔ zhī wū, shēng yǐ qīng tái, bù zhì qí xìng yě. jué qí suǒ liú ér shēn zhī, cí qí suǒ jué ér gāo zhī, shǐ de xún shì ér xíng, chéng shuāi ér liú, suī yǒu fǔ cī liú jiàn, fú néng wū yě. qí xìng fēi yì yě, tōng zhī yǔ bù tōng yě. fēng sú yóu cǐ yě. chéng jué qí shàn zhì, fáng qí xié xīn, qǐ qí shàn dào, sāi qí jiān lù, yǔ tóng chū yī dào, zé mín xìng kě shàn, fēng sú kě měi yě.
水之性,淖以清,窮谷之污,生以青苔,不治其性也。掘其所流而深之,茨其所決而高之,使得循勢而行,乘衰而流,雖有腐髊流漸,弗能污也。其性非異也,通之與不通也。風俗猶此也。誠決其善志,防其邪心,啟其善道,塞其奸路,與同出一道,則民性可善,風俗可美也。
suǒ yǐ guì biǎn què zhě, fēi guì qí suí bìng ér diào yào, guì qí yè xī mài xuè, zhī bìng zhī suǒ cóng shēng yě. suǒ yǐ guì shèng rén zhě, fēi guì suí zuì ér jiàn xíng yě, guì qí zhī luàn zhī suǒ yóu qǐ yě. ruò bù xiū qí fēng sú, ér zòng zhī yín pì, nǎi suí zhī yǐ xíng, shéng zhī yǐ fǎ, suī cán zéi tiān xià, fú néng jìn yě. yǔ yǐ xià wáng, jié yǐ xià wáng tāng yǐ yīn wáng, zhòu yǐ yīn wáng fēi fǎ dù bù cún yě, jì gāng bù zhāng, fēng sú huài yě.
所以貴扁鵲者,非貴其隨病而調藥,貴其擪息脈血,知病之所從生也。所以貴聖人者,非貴隨罪而鑒刑也,貴其知亂之所由起也。若不修其風俗,而縱之淫辟,乃隨之以刑,繩之以法,雖殘賊天下,弗能禁也。禹以夏王,桀以夏亡;湯以殷王,紂以殷亡;非法度不存也,紀綱不張,風俗壞也。
sān dài zhī fǎ bù wáng, ér shì bù zhì zhě, wú sān dài zhī zhì yě. liù lǜ jù cún, ér mò néng tīng zhě, wú shī kuàng zhī ěr yě. gù fǎ suī zài, bì dài shèng ér hòu zhì lǜ suī jù, bì dài ěr ér hòu tīng. gù guó zhī suǒ yǐ cún zhě, fēi yǐ yǒu fǎ yě, yǐ yǒu xián rén yě qí suǒ yǐ wáng zhě, fēi yǐ wú fǎ yě, yǐ wú xián rén yě. jìn xiàn gōng yù fá yú, gōng zhī qí cún yān, wèi zhī qǐn bù ān xí, shí bù gān wèi, ér bù gǎn jiā bīng yān. lù yǐ bǎo yù jùn mǎ, gōng zhī qí jiàn ér bù tīng, yán ér bù yòng, yuè jiāng ér qù, xún xī fá zhī, bīng bù xuè rèn, bào bǎo qiān mǎ ér qù. gù shǒu bù dài qú ér gù, gōng bù dài chōng jiàng ér chéng bá, dé xián zhī yǔ shī xián yě. gù zāng wǔ zhòng yǐ qí zhì cún lǔ, ér tiān xià mò néng wáng yě qú bó yù yǐ qí rén níng wèi, ér tiān xià mò néng wēi yě. yì yuē: fēng qí wū, bù qí jiā, kuī qí hù, yuè qí wú rén. wú rén zhě, fēi wú zhòng shù yě, yán wú shèng rén yǐ tǒng lǐ zhī yě.
三代之法不亡,而世不治者,無三代之智也。六律具存,而莫能聽者,無師曠之耳也。故法雖在,必待聖而後治;律雖具,必待耳而後聽。故國之所以存者,非以有法也,以有賢人也;其所以亡者,非以無法也,以無賢人也。晉獻公欲伐虞,宮之奇存焉,為之寢不安席,食不甘味,而不敢加兵焉。賂以寶玉駿馬,宮之奇諫而不聽,言而不用,越疆而去,荀息伐之,兵不血刃,抱寶牽馬而去。故守不待渠 而固,攻不待沖降而成拔,得賢之與失賢也。故臧武仲以其智存魯,而天下莫能亡也;璩伯玉以其仁寧衛,而天下莫能危也。《易》曰:「豐其屋,蔀其家,窺其戶,閱其無人。」無人者,非無眾庶也,言無聖人以統理之也。
mín wú lián chǐ, bù kě zhì yě fēi xiū lǐ yì, lián chǐ bù lì. mín bù zhī lǐ yì, fǎ fú néng zhèng yě fēi chóng shàn fèi chǒu, bù xiàng lǐ yì. wú fǎ bù kě yǐ wèi zhì yě. bù zhī lǐ yì bù kě yǐ xíng fǎ. fǎ néng shā bù xiào zhě, ér bù néng shǐ rén wèi kǒng céng zhī xíng. fǎ néng xíng qiè dào zhě, ér bù néng shǐ rén wèi bó yí zhī lián. kǒng zǐ dì zǐ qī shí, yǎng tú sān qiān rén, jiē rù xiào chū tī, yán wèi wén zhāng, xíng wèi yí biǎo, jiào zhī suǒ chéng yě. mò zǐ fú yì zhě bǎi bā shí rén, jiē kě shǐ fù huǒ dǎo rèn, sǐ bù hái zhǒng, huà zhī suǒ zhì yě. fū kè jī fū, chán pí gé, bèi chuàng liú xiě, zhì nán yě, rán yuè wèi zhī, yǐ qiú róng yě. shèng wáng zài shàng, míng hǎo è yǐ shì zhī, jīng fěi yù yǐ dǎo zhī, qīn xián ér jìn zhī, jiàn bù xiào ér tuì zhī, wú bèi chuàng liú xiě zhī kǔ, ér yǒu gāo shì zūn xiǎn zhī míng, mín shú bù cóng?
民無廉恥,不可治也;非修禮義,廉恥不立。民不知禮義,法弗能正也;非崇善廢丑,不向禮義。無法不可以為治也。不知禮義不可以行法。法能殺不孝者,而不能使人為孔、曾之行。法能刑竊盜者,而不能使人 為伯夷之廉。孔子弟子七十,養徒三千人,皆入孝出梯,言為文章,行為儀表,教之所成也。墨子服役者百八十人,皆可使赴火蹈刃,死不還踵,化之所致也。夫刻肌膚,鑱皮革,被創流血,至難也,然越為之,以求榮也。聖王在上,明好惡以示之,經誹譽以導之,親賢而進之,賤不肖而退之,無被創流血之苦,而有高世尊顯之名,民孰不從?
gǔ zhě fǎ shè ér bù fàn, xíng cuò ér bù yòng, fēi kě xíng ér bù xíng yě, bǎi gōng wéi shí, shù jī xián xī, lǐ yì xiū ér rèn xián dé yě. gù jǔ tiān xià zhī gāo yǐ wèi sān gōng, yī guó zhī gāo yǐ wèi jiǔ qīng, yī xiàn zhī gāo yǐ wèi èr shí qī dài fū, yī xiāng zhī gāo yǐ wèi bā shí yī yuán shì. gù zhì guò wàn rén zhě wèi zhī yīng, qiān rén zhě wèi zhī jùn, bǎi rén zhě wèi zhī háo, shí rén zhě wèi zhī jié. míng yú tiān dào, chá yú dì lǐ, tōng yú rén qíng, dà zú yǐ róng zhòng, dé zú yǐ huái yuǎn, xìn zú yǐ yī yì, zhī zú yǐ zhī biàn zhě, rén zhī yīng yě. dé zú yǐ jiào huà, xíng zú yǐ yǐn yì, rén zú yǐ dé zhòng, míng zú yǐ zhào xià zhě, rén zhī jùn yě. xíng zú yǐ wèi yí biǎo, zhī zú yǐ jué xián yí, lián zú yǐ fēn cái, xìn kě shǐ shǒu yuē, zuò shì kě fǎ, chū yán kě dào zhě, rén zhī háo yě. shǒu zhí ér bù fèi, chù yì ér bù bǐ, jiàn nán bù gǒu miǎn, jiàn lì bù gǒu dé zhě, rén zhī jié yě. yīng jùn háo jié, gè yǐ xiǎo dà zhī cái chù qí wèi, dé qí yí, yóu běn liú wèi, yǐ zhòng zhì qīng, shàng chàng ér mín hé, shàng dòng ér xià suí, sì hǎi zhī nèi, yī xīn tóng guī, bèi tān bǐ ér xiàng yì lǐ, qí yú huà mín yě, ruò fèng zhī yáo cǎo mù, wú zhī ér bù mí.
古者法設而不犯,刑錯而不用,非可刑而不刑也,百工維時,庶績咸熙,禮義修而任賢德也。故舉天下之高以為三公,一國之高以為九卿,一縣之高以為二十七大夫,一鄉之高以為八十一元士。故智過萬人者謂之英,千人者謂之俊,百人者謂之豪,十人者謂之傑。明於天道,察於地理,通於人情,大足以容眾,德足以懷遠,信足以一異,知足以知變者,人之英也。德足以教化,行足以隱義,仁足以得眾,明足以照下者,人之俊也。行足以為儀表,知足以決嫌疑,廉足以分財,信可使守約,作事可法,出言可道者,人之豪也。守職而不廢,處義而不比,見難不苟免,見利不苟得者,人之傑也。英俊豪傑,各以小大之材處其位,得其宜,由本流未,以重製輕,上唱而民和,上動而下隨,四海之內,一心同歸,背貪鄙而向義理,其於化民也,若鳳之搖草木,無之而不靡。
jīn shǐ yú jiào zhī, shǐ bù shèn lín xián, suī yán xíng fá, mín fú cóng yě xiǎo bù néng zhì dà, ruò bù néng shǐ qiáng yě. gù shèng zhǔ zhě jǔ xián yǐ lì gōng, bù xiào zhǔ jǔ qí suǒ yǔ tóng. wén wáng jǔ dà gōng wàng zhào gōng shuǎng ér wáng, huán gōng rèn guǎn zhòng xí péng ér bà, cǐ jǔ xián yǐ lì gōng yě, fū chāi yòng tài zǎi pǐ ér miè, qín rèn lǐ sī zhào gāo ér wáng, cǐ jǔ suǒ yǔ tóng. gù guān qí suǒ jǔ, ér zhì luàn kě jiàn yě chá qí dǎng yǔ, ér xián bù xiào kě lùn yě.
今使愚教知,使不腎臨賢,雖嚴刑罰,民弗從也;小不能制大,弱不能使強也。故聖主者舉賢以立功,不肖主舉其所與同。文王舉大公望、召公爽而王,桓公任管仲、隰朋而霸,此舉賢以立功也,夫差用太宰嚭而滅,秦任李斯、趙高而亡,此舉所與同。故觀其所舉,而治亂可見也;察其黨與,而賢不肖可論也。
fū shèng rén zhī qū zhě, yǐ qiú shēn yě wǎng zhě, yǐ qiú zhí yě gù suī chū xié pì zhī dào, xíng yōu mèi zhī tú, jiāng yù yǐ zhí dà dào, chéng dà gōng. yóu chū lín zhī zhōng bù dé zhí dào, zhěng nì zhī rén bù dé bù rú zú yě. yī yǐn yōu tiān xià zhī bù zhì, diào hé wǔ wèi, fù dǐng zǔ ér xíng, wǔ jiù jià, wǔ jiù tāng, jiāng yù yǐ zhuó wèi qīng, yǐ wēi wèi níng yě. zhōu gōng gǔ gōng zhōu shì, fǔ yì chéng wáng, guǎn shū cài shū fèng gōng zǐ lù fù ér yù wèi luàn, zhōu gōng zhū zhī yǐ dìng tiān xià, yuán bù dé yǐ yě. guǎn zǐ yōu zhōu shì zhī bēi, zhū hóu zhī lì zhēng, yí dí fá zhōng guó, mín bù dé níng chù, gù méng chǐ rǔ ér bù sǐ, jiāng yù yǐ yōu yí dí zhī huàn, píng yí dí zhī luàn yě. kǒng zǐ yù xíng wáng dào, dōng xī nán běi qī shí shuō ér wú suǒ ǒu, gù yīn wèi fū rén mí zi xiá ér yù tōng qí dào. cǐ jiē yù píng xiǎn chú huì, yóu míng míng zhì zhāo zhào, dòng yú quán ér tǒng yú shàn zhě yě.
夫聖人之屈者,以求伸也;枉者,以求直也;故雖出邪辟之道,行幽昧之塗,將欲以直大道,成大功。猶出林之中不得直道,拯溺之人不得不儒足也。伊尹憂天下之不治,調和五味,負鼎俎而行,五就架,五就湯,將欲以濁為清,以危為寧也。周公股肱周室,輔翼成王,管叔、蔡叔奉公子祿父而欲為亂,周公誅之以定天下,緣不得已也。管子憂周室之卑,諸侯之力征,夷狄伐中國,民不得寧處,故蒙恥辱而不死,將欲以憂夷狄之患,平夷狄之亂也。孔子欲行王道,東西南北七十說而無所偶,故因衛夫人、彌子暇而欲通其道。此皆欲平險除穢,由冥冥至招詔,動於權而統於善者也。
fū guān zhú zhě yú qí fǎn yě, ér guān xíng zhě yú qí zhōng yě. gù shùn fàng dì, zhōu gōng shā xiōng, yóu zhī wèi rén yě wén gōng shù mù, céng yú jià yáng, yóu zhī wèi zhī yě. dāng jīn zhī shì, chǒu bì tuō shàn yǐ zì lì jiě, xié bì méng zhèng yǐ zì wèi pì. yóu bù lùn guó, shì bù zé guān, xíng bù pì wū, yuē yī yǐn zhī dào yě. fēn bié zhēng cái, qīn qī xiōng dì gòu yuàn, gǔ ròu xiāng zéi, yuē zhōu gōng zhī yì yě. xíng wú lián chǐ, rǔ ér bù sǐ, yuē guǎn zǐ zhī qū yě. xíng huò lù, qù shì mén, lì sī fèi gōng, bǐ zhōu ér qǔ róng, yuē kǒng zǐ zhī shù yě. cǐ shǐ jūn zǐ xiǎo rén fēn rán xiáo luàn, mò zhī qí shì fēi zhě yě. gù bǎi chuān bìng liú, bù zhù hǎi zhě bù wèi chuān gǔ qū xíng jí chí, bù guī shàn zhě bù wèi jūn zǐ, gù shàn yán guī hū kě xíng, shàn xíng guī hū rén yì. tián zǐ fāng duàn yú mù qīng jué lù ér zhòng qí shēn, bù yǐ yù shāng shēng, bù yǐ lì lěi xíng. lǐ kè jié gǔ gōng zhī lì, lǐng lǐ bǎi guān jí mù wàn mín, shǐ qí jūn shēng wú fèi shì, sǐ wú yí yōu, cǐ yì xíng ér guī yú shàn zhě. zhāng yí sū qín jiā wú cháng jū, shēn wú dìng jūn, yuē cóng héng zhī shì, wèi qīng fù zhī móu, zhuó luàn tiān xià, náo huá zhū hóu, shǐ bǎi xìng bù chěng qǐ jū, huò cóng huò héng, huò hé zhòng ruò, huò fǔ fù qiáng, cǐ yì xíng ér guī yú chǒu zhě yě. gù jūn zǐ zhī guò yě, yóu rì yuè zhī shí, hé hài yú míng! xiǎo rén zhī kě yě, yóu gǒu zhī zhòu fèi, chī zhī yè jiàn, hé yì yú shàn!
夫觀逐者於其反也,而觀行者於其終也。故舜放弟,周公殺兄,猶之為仁也;文公樹木,曾於架羊,猶之為知也。當今之世,丑必托善以自力解,邪必蒙正以自為辟。游不論國,仕不擇官,行不辟污,曰「伊尹之道也。」分別爭財,親戚兄弟搆怨,骨肉相賊,曰「周公之義也。」行無廉恥,辱而不死,曰「管子之趨也。」行貨賂,趣勢門,立私廢公,比周而取容,曰「孔子之術也」。此使君子小人紛然淆亂,莫知其是非者也。故百川並流,不注海者不為川谷;趨行蹐馳,不歸善者不為君子,故善言歸乎可行,善行歸乎仁義。田子方、段於木輕爵祿而重其身,不以欲傷生,不以利累形。李克竭股肱之力,領理百官輯穆萬民,使其君生無廢事,死無遺憂,此異行而歸於善者。張儀、蘇秦家無常居,身無定君,約從衡之事,為傾覆之謀,濁亂天下,撓滑諸侯,使百姓不逞啟居,或從或橫,或合眾弱,或輔富強,此異行而歸於丑者也。故君子之過也,猶日月之蝕,何害於明!小人之可也,猶狗之晝吠,鴟之夜見,何益於善!
fū zhī zhě bù wàng fā, zé shàn ér wèi zhī, jì yì ér xíng zhī, gù shì chéng ér gōng zú lài yě, shēn sǐ ér míng zú chēng yě. suī yǒu zhī néng, bì yǐ rén yì wèi zhī běn, rán hòu kě lì yě. zhī néng jí chí, bǎi shì bìng xíng, shèng rén yī yǐ rén yì wèi zhī zhǔn shéng, zhōng zhī zhě wèi zhī jūn zǐ, fú zhōng zhě wèi zhī xiǎo rén. jūn zǐ suī sǐ wáng, qí míng bù miè, xiǎo rén suī dé shì, qí zuì bù xú. shǐ rén zuǒ jù tiān xià zhī tú ér yòu wěn hóu, yú zhě bù wèi yě, shēn guì yú tiān xià yě. sǐ jūn qīn zhī nán, shì sǐ ruò guī, yì zhòng yú shēn yě. tiān xià, dà lì yě, bǐ zhī shēn zé xiǎo shēn zhī zhòng yě, bǐ zhī yì zé qīng. yì, suǒ quán yě. shī yuē: kǎi tì jūn zǐ, qiú fú bù huí. yán yǐ xìn yì wèi zhǔn shéng yě.
夫知者不妄發,擇善而為之,計義而行之,故事成而功足賴也,身死而名足稱也。雖有知能,必以仁義為之本,然後可立也。知能蹐馳,百事並行,聖人一以仁義為之準繩,中之者謂之君子,弗中者謂之小人。君子雖死亡,其名不滅,小人雖得勢,其罪不徐。使人左據天下之圖而右刎喉,愚者不為也,身貴於天下也。死君親之難,視死若歸,義重於身也。天下,大利也,比之身則小;身之重也,比之義則輕。義,所全也。《詩》曰:「愷悌君子,求福不回。」言以信義為準繩也。
yù chéng bà wáng zhī yè zhě, bì děi shèng zhě yě. néng dé shèng zhě, bì qiáng zhě yě. néng qiáng zhě, bì yòng rén lì zhě yě. néng yòng rén lì zhě, bì děi rén xīn zhě yě. néng dé rén xīn zhě, bì zì dé zhě yě. gù xīn zhě, shēn zhī běn yě shēn zhě, guó zhī běn yě. wèi yǒu de jǐ ér shī rén zhě yě, wèi yǒu shī jǐ ér dé rén zhě yě. gù wèi zhì zhī běn, wù zài níng mín níng mín zhī běn, zài yú zú yòng zú yòng zhī běn, zài yú wù duó shí wù duó shí zhī běn, zài yú shěng shì, shěng shì zhī běn, zài yú jié yòng jié yòng zhī běn, zài yú fǎn xìng. wèi yǒu néng yáo qí běn ér jìng qí mò, zhuó qí yuán ér qīng qí liú zhě yě.
欲成霸王之業者,必得勝者也。能得勝者,必強者也。能強者,必用人力者也。能 用人力者,必得人心者也。能得人心者,必自得者也。故心者,身之本也;身者,國之本也。未有得己而失人者也,未有失己而得人者也。故為治之本,務在寧民;寧民之本,在於足用;足用之本,在於勿奪時;勿奪時之本,在於省事,省事之本,在於節用;節用之本,在於反性。未有能搖其本而靜其末,濁其源而清其流者也。
gù zhī xìng zhī qíng zhě, bù wù xìng zhī suǒ wú yǐ wèi zhī mìng zhī qíng zhě, bù yōu mìng zhī suǒ wú nài hé. gù bù gāo guān shì zhě, fēi ài mù yě bù dà zhōng dǐng zhě, fēi ài jīn yě. zhí xíng xìng mìng zhī qíng, ér zhì dù kě yǐ wèi wàn mín yí. jīn mù yuè wǔ sè, kǒu jué zī wèi, ěr yín wǔ shēng, qī qiào jiāo zhēng yǐ hài qí xìng, rì yǐn xié yù ér jiāo qí shēn fū diào, shēn fú néng zhì, nài tiān xià hé! gù zì yǎng dé qí jié, zé yǎng mín dé qí xīn yǐ.
故知性之情者,不務性之所無以為;知命之情者,不憂命之所無奈何。故不高官室者,非愛木也;不大鐘鼎者,非愛金也。直行性命之情,而制度可以為萬民儀。今目悅五色,口嚼滋味,耳淫五聲,七竅交爭以害其性,日引邪欲而澆其身夫調,身弗能治,奈天下何!故自養得其節,則養民得其心矣。
suǒ wèi yǒu tiān xià zhě, fēi wèi qí lǚ shì wèi shòu chuán jí chēng zūn hào yě, yán yùn tiān xià zhī lì ér dé tiān xià zhī xīn. zhòu zhī dì, zuǒ dōng hǎi, yòu liú shā, qián jiāo zhǐ, hòu yōu dōu, shī qǐ róng guān, zhì pǔ shuǐ, shì yì yǒu yú wàn, rán jiē dào shǐ ér shēn, bàng jǐ ér zhàn. wǔ wáng zuǒ cāo huáng yóu yòu zhí bái máo yǐ huī zhī, zé wǎ jiě ér zǒu, suì tǔ bēng ér xià. zhòu yǒu nán miàn zhī míng, ér wú yī rén zhī dé, cǐ shī tiān xià yě. gù jié zhòu bù wèi wáng, tāng wǔ bù wèi fàng. zhōu chù fēng hào zhī dì, fāng bù guò bǎi lǐ, ér shì zhòu mù zhī yě, rù jù yīn guó, cháo chéng tāng zhī miào, biǎo shāng róng zhī jiān, fēng bǐ gàn zhī mù, jiě jī zǐ zhī qiú, nǎi zhé bào huǐ gǔ, jiāng wǔ bīng, zòng niú mǎ, jìn hù ér cháo tiān xià, bǎi xìng gē ōu ér lè zhī, zhū hóu zhí qín ér cháo zhī, dé mín xīn yě.
所謂有天下者,非謂其履勢位、受傳籍、稱尊號也,言運天下之力而得天下之心。紂之地,左東海,右流沙,前交趾,後幽都,師起容關,至浦水,士億有餘萬,然皆倒矢而身,傍戟而戰。武王左操黃鈾、右執白旄以 麾之,則瓦解而走,遂土崩而下。紂有南面之名,而無一人之德,此失天下也。故桀、紂不為王,湯、武不為放。周處酆鎬之地,方不過百里,而誓紂牧之野,入據殷國,朝成湯之廟,表商容之間,、封比干之墓,解箕子之囚,乃折抱毀鼓,僵五兵,縱牛馬,搢笏而朝天下,百姓歌漚而樂之,諸侯執禽而朝之,得民心也。
hé lǘ fá chǔ, wǔ zhàn rù yún, shāo gāo fǔ zhī sù, pò jiǔ lóng zhī zhōng, biān jīng píng wáng zhī mù, shě zhāo wáng zhī gōng. zhāo wáng bēn suí, bǎi xìng fù xiōng xié yòu fú lǎo ér suí zhī, nǎi xiāng shuài ér wèi zhì yǒng zhī kòu, jiē fāng mìng fèn bì ér wèi zhī dòu. dāng cǐ zhī shí, wú jiāng zú yǐ háng liè zhī, gè zhì qí sǐ, què wú bīng, fù chǔ dì. líng gōng zuò zhāng huá zhī tái, fā gān qián zhī yì, wài nèi sāo dòng, bǎi xìng bà bì, qì jí chéng mín zhī yuàn ér lì gōng zǐ bǐ, bǎi xìng fàng bì ér qù zhī, è yú gān xī, shí mǎng yǐn shuǐ, zhěn kuài ér sǐ. chǔ guó shān chuān bù biàn, tǔ dì bù yì, mín xìng bù shū, zhāo wáng zé xiāng shuài ér xùn zhī, líng wáng zé bèi pàn ér qù zhī, dé mín zhī yǔ shī mín yě. gù tiān zǐ dé dào, shǒu zài sì yí tiān zǐ shī dào, shǒu zài zhū hóu. zhū hóu dé dào, shǒu zài sì lín: zhū hóu shī dào, shǒu zài sì jìng. gù tāng chù háo qī shí lǐ, wén wáng chù fēng bǎi lǐ, jiē lìng xíng jìn zhǐ yú tiān xià. zhōu zhī shuāi yě, róng fá fán bó yú chǔ qiū yǐ guī. gù dé dào zé yǐ bǎi lǐ zhī dì lìng yú zhū hóu, shī dào zé yǐ tiān xià zhī dà wèi yú jì zhōu. gù yuē: wú shì qí bù wú duó yě, shì wú bù kě duó. xíng kě duó zhī dào ér fēi cuàn shì zhī xíng, wú yì yú chí tiān xià yǐ.
闔閭伐楚,五戰入鄖,燒高府之粟,破九龍之鐘,鞭荊平王之墓,舍昭王之宮。昭王奔隨,百姓父兄攜幼扶老而隨之,乃相率而為至勇之寇,皆方命奮臂而為之斗。當此之時,無將卒以行列之,各致其死,卻吳兵,復楚地。靈工作章華之台,發乾黔之役,外內搔動,百姓罷敝,棄疾乘民之怨而立公子比,百姓放臂而去之,餓於乾谿,食莽飲水,枕塊而死。楚國山川不變,土地不易,民性不殊,昭王則相率而殉之,靈王則倍畔而去之,得民之與失民也。故天子得道,守在四夷;天子失道,守在諸侯。諸侯得道,守在四鄰:諸侯失道,守在四境。故湯處毫七十里,文王處酆百里,皆令行禁止於天下。周之衰也,戎伐凡伯於楚丘以歸。故得道則以百里之地令於諸侯,失道則以天下之大畏於冀州。故曰:無恃其不吾奪也,恃吾不可奪。行可奪之道而非篡拭之行,無益於持天下矣。
fán rén zhī suǒ yǐ shēng zhě, yī yǔ shí yě. jīn qiú zhī míng shì zhī zhōng, suī yǎng zhī yǐ chú huàn, yī zhī yǐ qǐ xiù, bù néng lè yě. yǐ mù zhī wú jiàn, ěr zhī wú wén, chuān xì xué, jiàn yǔ líng, zé kuài rán ér tàn zhī, kuàng kāi hù fā pú, cóng míng míng jiàn zhào zhào hū! cóng míng míng jiàn zhào zhào, yóu shàng sì rán ér xǐ, yòu kuàng chū shì zuò táng, jiàn rì yuè guāng hū! jiàn rì yuè guāng, kuàng rán ér lè, yòu kuàng dēng tài shān, lǚ shí fēng, yǐ wàng bā huāng, shì tiān zhě ruò gài, jiāng hé ruò dài, yòu kuàng wàn wù zài qí jiān zhě hū? qí wèi lè qǐ bù dà zāi!
凡人之所以生者,衣與食也。今囚之冥室之中,雖養之以芻豢,衣之以綺繡,不能樂也。以目之無見,耳之無聞,穿隙穴,見雨零,則快然而嘆之,況開戶發脯,從冥冥見炤炤乎!從冥冥見炤炤,猶尚肆然而喜,又況出室坐堂,見日月光乎!見日月光,曠然而樂,又況登泰山,履石封,以望八荒,視天者若蓋,江河若帶,又況萬物在其間者乎?其為樂豈不大哉!
qiě lóng cái, ěr xíng jù ér wú néng wén yě máng zhě mù xíng cún ér wú néng jiàn yě. fū yán zhě, suǒ yǐ tōng jǐ yú rén yě wén zhě, suǒ yǐ tōng rén yú jǐ yě. yīn zhě bù yán, lóng zhě bù wén, jì yīn qiě lóng, rén dào bù tōng, gù yǒu yīn lóng zhī bìng zhě, suī pò jiā qiú yī, bù gù qí fèi. qǐ dú xíng hái yǒu yīn lóng zāi, xīn zhì yì yǒu zhī. fū zhǐ zhī jū yě, mò bù shì shēn yě, xīn zhī sāi yě, mò zhī wù tōng yě, bù míng yú lèi yě. fū guān liù yì zhī guǎng chóng, qióng dào dé zhī yuān shēn, dá hū yuán shàng, zhì hū wú xià, yùn hū wú jí, xiáng hū wú xíng, guǎng yú sì hǎi, chóng yú tài shān, fù yú jiāng hé, kuàng rán ér tōng, zhāo rán ér míng, tiān dì zhī jiān wú suǒ xì lì, qí suǒ yǐ jiān guān, qǐ bù dà zāi! rén zhī suǒ zhī zhě qiǎn, ér wù biàn wú qióng, nǎng bù zhī ér jīn zhī zhī, fēi zhī yì duō yě, wèn xué zhī suǒ jiā yě. fū wù cháng jiàn zé shí zhī, cháng wèi zé néng zhī, gù yīn qí huàn zé zào qí bèi, fàn qí nán zé dé qí biàn. fū yǐ yī shì zhī shòu, ér guān qiān suì zhī zhī, jīn gǔ zhī lùn suī wèi cháng gèng yě, qí dào lǐ sù jù, kě bù wèi yǒu shù hū!
且聾才,耳形具而無能聞也;盲者目形存而無能見也。夫言者,所以通己於人也;聞者,所以通人於己也。瘖者不言,聾者不聞,既瘖且聾,人道不通,故有瘖聾之病者,雖破家求醫,不顧其費。豈獨形骸有瘖聾哉,心志亦有之。夫指之拘也,莫不事申也,心之塞也,莫知務通也,不明於類也。夫觀六藝之廣崇,窮道德之淵深,達乎元上,至乎無下,運乎無極,翔乎無形,廣於四海,崇於太山,富於江河,曠然而通,昭然而明,天地之間無所系戾,其所以監觀,豈不大哉!人之所知者淺,而物變無窮,曩不知而今知之,非知益多也,問學之所加也。夫物常見則識之,常為則能之,故因其患則造其備,犯其難則得其便。夫以一世之壽,而觀千歲之知,今古之論雖未嘗更也,其道理素具,可不謂有術乎!
rén yù zhī gāo xià ér bù néng, jiào zhī yòng guǎn zhǔn zé yuè yù zhī qīng zhòng ér wú yǐ, yǔ zhī yǐ quán héng zé xǐ yù zhī yuǎn jìn ér bù néng, jiào zhī yǐ jīn mù zé kuài shè yòu kuàng zhī yīng wú fāng ér bù qióng zāi! fàn dà nán ér bù shè, jiàn fán yīng ér bù huò, yàn rán zì dé, qí wèi lè yě, qǐ zhí yī shuō zhī kuài zāi! fū dào, yǒu xíng zhě jiē shēng yān, qí wèi qīn yì qī yǐ xiǎng gǔ shí qì zhě jiē shòu yān, qí wèi jūn yì huì yǐ zhū yǒu zhì zhě jiē xué yān, qí wèi shī yì bó yǐ. shè zhě shù fā bù zhōng, rén jiào zhī yǐ yí zé xǐ yǐ, yòu kuàng shēng yí zhě hū!
人慾知高下而不能,教之用管準則悅;欲知輕重而無以,予之以權衡則喜;欲知遠近而不能,教之以金目則快射;又況知應無方而不窮哉!犯大難而不懾,見煩纓而不惑,晏然自得,其為樂也,豈直一說之快哉!夫道,有形者皆生焉,其為親亦戚矣;享穀食氣者皆受焉,其為君亦惠矣;諸有智者皆學焉,其為師亦博矣。射者數發不中,人教之以儀則 喜矣,又況生儀者乎!
rén mò bù zhī xué zhī yǒu yì yú jǐ yě, rán ér bù néng zhě, xī xì hài rén yě. rén jiē duō yǐ wú yòng hài yǒu yòng, gù zhì bù bó ér rì bù zú. yǐ záo guān chí zhī lì gēng, zé tián yě bì pì yǐ. yǐ jī tǔ shān zhī gāo xiū dī fáng, zé shuǐ yòng bì zú yǐ. yǐ shí gǒu mǎ hóng yàn zhī fèi yǎng shì, zé míng yù bì róng yǐ. yǐ gē liè bó yì zhī rì sòng shī dú shū, wén shí bì bó yǐ. gù bù xué zhī yǔ xué yě, yóu yīn lóng zhī bǐ yú rén yě.
人莫不知學之有益於己也,然而不能者,嘻戲害人也。人皆多以無用害有用,故智不博而日不足。以鑿觀池之力耕,則田野必辟矣。以積土山之高修堤防,則水用必足矣。以食狗馬鴻雁之費養士,則名譽必榮矣。以戈獵博弈之日誦詩讀書,聞識必博矣。故不學之與學也,猶瘖聾之比於人也。
fán xué zhě néng míng yú tiān rén zhī fēn, tōng yú zhì luàn zhī běn, chéng xīn qīng yì yǐ cún zhī, jiàn qí zhōng shǐ, kě wèi zhī lüè yǐ. tiān zhī suǒ wèi, qín shòu cǎo mù rén zhī suǒ wèi, lǐ jié zhì dù, gòu ér wèi gōng shì, zhì ér wèi zhōu yú shì yě. zhì zhī suǒ yǐ wèi běn zhě, rén yì yě suǒ yǐ wèi wèi zhě, fǎ dù yě. fán rén zhī suǒ yǐ shì shēng zhě, běn yě qí suǒ yǐ shì sǐ zhě, wèi yě. běn mò, yī tǐ yě qí liǎng ài zhī, yī xìng yě. xiān běn hòu mò, wèi zhī jūn zǐ yǐ wèi hài běn, wèi zhī xiǎo rén. jūn zǐ yǔ xiǎo rén zhī xìng fēi yì yě, suǒ zài xiān hòu ér yǐ yǐ. cǎo mù, hóng zhě wèi běn, ér shā zhě wèi wèi. qín shòu zhī xìng, dà zhě wèi shǒu, ér xiǎo zhě wèi wěi. mò dà yú běn zé zhé, wěi dà yú yào zé bù diào yǐ. gù shí qí kǒu ér bǎi jié féi, guàn qí běn ér zhī yè měi, tiān dì zhī xìng yě. tiān dì zhī shēng wù yě yǒu běn mò, qí yǎng wù yě yǒu xiān hòu. rén zhī yú zhì yě, qǐ dé wú zhōng shǐ zāi? gù rén yì zhě, zhì zhī běn yě. jīn bù zhī shì xiū qí běn, ér wù zhì qí wèi, shì shì qí gēn ér guàn qí zhī yě.
凡學者能明於天人之分,通於治亂之本,澄心清意以存之,見其終始,可謂知略矣。天之所為,禽獸草木;人之所為,禮節制度,構而為宮室,制而為舟輿是也。治之所以為本者,仁義也;所以為未者,法度也。凡人之所以事生者,本也;其所以事死者,未也。本末,一體也;其兩愛之,一性也。先本後末,謂之君子;以未害本,謂之小人。君子與小人之性非異也,所在先後而已矣。草木,洪者為本,而殺者為未。禽獸之性,大者為首,而小者為尾。末大於本則折,尾大於要則不掉矣。故食其口而百節肥,灌其本而枝葉美,天地之性也。天地之生物也有本末,其養物也有先後。人之於治也,豈得無終始哉?故仁義者,治之本也。今不知事修其本,而務治其未,是釋其根而灌其枝也。
qiě fǎ zhī shēng yě, yǐ fǔ rén yì. jīn zhòng fǎ ér qì yì, shì guì qí guān lǚ ér wàng qí tóu zú yě. gù rén yì zhě, bù hòu jī zhě yě. bù yì qí hòu ér zhāng qí guǎng zhě huǐ, bù guǎng qí jī ér zēng qí gāo zhě fù. zhào zhèng bù zēng qí dé ér lèi qí gāo, gù miè zhì bó bù xíng rén yì ér wù guǎng dì, gù wáng qí guó. yǔ yuē: bù dà qí dòng, bù néng rèn zhòng. zhòng mò ruò guó, dòng mò ruò dé. guó zhǔ zhī yǒu mín yě, yóu chéng zhī yǒu jī, mù zhī yǒu gēn. gēn shēn zé běn gù, jī měi zé shàng níng.
且法之生也,以輔仁義。今重法而棄義,是貴其冠履而忘其頭足也。故仁義者,不厚基者也。不益其厚而張其廣者毀,不廣其基而增其高者覆。趙政不增其德而累其高,故滅;智伯不行仁義而務廣地,故亡其國。語曰:「不大其棟,不能任重。重莫若國,棟莫若德。」國主之有民也,猶城之有基,木之有根。根深則本固,基美則上寧。
wǔ dì sān wáng zhī dào, tiān xià zhī gāng jì, zhì zhī yí biǎo yě. jīn shāng yāng zhī qǐ sāi, shēn zi zhī sān fú, hán fēi zhī gū fèn, zhāng yí sū qín zhī cóng héng, jiē duō qǔ zhī quán, yī qiè zhī shù yě, fēi zhì zhī dà běn, shì zhī héng cháng, kě bó wén ér shì chuán zhě yě. zǐ náng běi ér quán chǔ, běi bù kě yǐ wèi yōng xián gāo dàn ér cún zhèng, dàn bù kě yǐ wèi cháng. jīn fū yǎ sòng zhī shēng, jiē fā yú cí, běn yú qíng, gù jūn chén yǐ mù, fù zǐ yǐ qīn. gù sháo xià zhī lè yě, shēng jìn hū jīn shí, rùn hū cǎo mù. jīn qǔ yuàn sī zhī shēng, shī zhī yú xián guǎn wén qí yīn zhě, bù yín zé bēi, yín zé luàn nán nǚ zhī biàn, bēi zé gǎn yuàn sī zhī qì, qǐ suǒ wèi lè zāi? zhào wáng qiān liú yú fáng líng, sī gù xiāng, zuò wèi shān shuǐ zhī ǒu, wén zhě mò bù yǔn tì. jīng kē xī cì qín wáng, gāo jiàn lí sòng yì wèi jī zhú ér gē yú yì shuǐ zhī shàng, wén zhě mò bù míng mù liè pí, fā zhí chuān guān. yīn yǐ cǐ shēng wèi lè ér rù zōng miào, qǐ gǔ zhī suǒ wèi lè zāi! gù qì miǎn luò yú, kě fú ér bù kě hǎo yě tài gēng zhī hé, kě shí ér bù kě shì yě zhū xián lòu yuè, yí chàng ér sān tàn, kě tīng ér bù kě kuài yě. gù wú shēng zhě, zhèng qí kě tīng zhě yě qí wú wèi zhě, zhèng qí zú wèi zhě yě. fèi shēng qīng yú ěr, jiān wèi kuài yú kǒu, fēi qí guì yě. gù shì bù běn yú dào dé zhě, bù kě yǐ wèi yí yán bù hé hū xiān wáng zhě, bù kě yǐ wèi dào yīn bù diào hū yǎ sòng zhě, bù kě yǐ wèi lè. gù wǔ zǐ zhī yán, suǒ yǐ biàn shuō duō qǔ yě, fēi tiān xià zhī tōng yì yě.
五帝三王之道,天下之綱紀,治之儀表也。今商鞅之啟塞,申子之三符,韓非之孤憤,張儀蘇秦之從衡,皆掇取之權,一切之術也,非治之大本,事之恆常,可博聞而世傳者也。子囊北而全楚,北不可以為庸;弦高誕而存鄭,誕不可以為常。今夫《雅》《頌》之聲,皆發於詞,本於情,故君臣以睦,父子以親。故《韶》《夏》之樂也,聲浸乎金石,潤乎草木。今取怨思之聲,施之於弦管、聞其音者,不淫則悲,淫則亂男女之辯,悲則感怨思之氣,豈所謂樂哉?趙王遷流於房陵,思故鄉,作為《山水》之嘔,聞者莫不殞涕。荊軻西刺秦王,高漸離、宋意為擊築而歌於易水之上,聞者莫不瞑目裂毗,發植穿冠。因以此聲為樂而入宗廟,豈古之所謂樂哉!故棄冕鉻輿,可服而不可好也;太羹之和,可食而不可嗜也;朱弦漏越,一唱而三嘆,可聽而不可快也。故無聲者,正其可聽者也;其無味者,正其足味者也。吠聲清於耳,兼味快於口,非其貴也。故事不本於道德者,不可以為儀;言不合乎先王者,不可以為道;音不調乎《雅》《頌》者,不可以為樂。故五子之言,所以便說掇取也,非天下之通義也。
shèng wáng zhī shè zhèng shī jiào yě, bì chá qí zhōng shǐ, qí xiàn fǎ lì yí, bì yuán qí běn mò, bù gǒu yǐ yī shì bèi yī wù ér yǐ yǐ. jiàn qí zào ér sī qí gōng, guān qí yuán ér zhī qí liú, gù bó shī ér bù jié, mí jiǔ ér bù gòu. fū shuǐ chū yú shān ér rù yú hǎi, jià shēng yú tián ér cáng yú cāng, shèng rén jiàn qí suǒ shēng, zé zhī qí suǒ guī yǐ. gù shùn shēn cáng huáng jīn yú zhǎn yán zhī shān, suǒ yǐ sāi tān bǐ zhī xīn yě. yí dí wèi jiǔ, yǔ yǐn ér gān zhī, suì. shū yí dí ér jué zhǐ jiǔ, suǒ yǐ è liú ér zhī xíng yě. shī yán wèi píng gōng gǔ zhāo gē běi bǐ zhī yīn, shī kuàng yuē: cǐ wáng guó zhī lè yě. dà xī ér fǔ zhī, suǒ yǐ fáng yín pì zhī fēng yě. gù mín zhī shū ér dé shuāi, zhī shù ér hòu shuāi, zhī quàn qì ér xìn shuāi, zhī xiè jī ér shí shuāi yě. qiǎo zhà cáng yú xiōng zhōng, zé chún bái bù bèi, ér shén dé bù quán yǐ.
聖王之設政施教也,必察其終始,其縣法立儀,必原其本末,不苟以一事備一物而已矣。見其造而思其功,觀其源而知其流,故博施而不竭,彌久而不垢。夫水出於山而入 於海,稼生于田而藏於倉,聖人見其所生,則知其所歸矣。故舜深藏黃金於嶄岩之山,所以塞貪鄙之心也。儀狄為酒,禹飲而甘之,遂。疏儀狄而絕旨酒,所以遏流而之行也。師延為平公鼓朝歌北鄙之音,師曠曰:「此亡國之樂也。」大息而撫之,所以防淫辟之風也。故民知書而德衰,知數而厚衰,知券契而信衰,知械機而實衰也。巧詐藏於胸中,則純白不備,而神德不全矣。
qín bù wū, ér èr shí wǔ xián gè yǐ qí shēng yīng zhóu bù yùn, ér sān shí zhóu gè yǐ qí lì xuán. xián yǒu huǎn jí xiǎo dà rán hòu chéng qū, chē yǒu láo yì dòng jìng ér hòu néng zhì yuǎn. shǐ yǒu shēng zhě nǎi wú shēng zhě yě, néng zhì qiān lǐ zhě nǎi bù dòng zhě yě. gù shàng xià yì dào zé zhì, tóng dào zé luàn. wèi gāo ér dào dà zhě cóng, shì dà ér dào xiǎo zhě xiōng. gù xiǎo kuài hài yì, xiǎo huì hài dào, xiǎo biàn hài zhì, kē xuē shāng dé. dà zhèng bù xiǎn, gù mín yì dào zhì zhì kuān yù, gù xià bù xiāng zéi zhì zhōng fù sù, gù mín wú nì qíng.
琴不嗚,而二十五弦各以其聲應;軸不運,而三十軸各以其力旋。弦有緩急小大然後成曲,車有勞逸動靜而後能致遠。使有聲者乃無聲者也,能致千里者乃不動者也。故上下異道則治,同道則亂。位高而道大者從,事大而道小者凶。故小 『快害義,小慧害道,小辯害治,苛削傷德。大政不險,故民易道;至治寬裕,故下不相賊;至忠復素,故民無匿情。
shāng yāng wèi qín lì xiāng zuò zhī fǎ, ér bǎi xìng yuàn yǐ wú qǐ wèi chǔ jiǎn jué lù zhī lìng, ér gōng chén pàn yǐ. shāng yāng zhī lì fǎ yě, wú qǐ zhī yòng bīng yě. tiān xià zhī shàn zhě yě. rán shāng yāng zhī fǎ wáng qín, chá yú dāo bǐ zhī jī, ér bù zhī zhì luàn zhī běn yě wú qǐ yǐ bīng ruò chǔ, xí yú xíng chén zhī shì, ér bù zhī miào zhàn zhī quán yě. jìn xiàn gōng zhī fá lì, dé qí nǚ, fēi bù shàn yě, rán ér shǐ sū tàn zhī, jiàn qí sì shì zhī bèi huò yě. wú wáng fū chāi pò qí ài líng, shèng jìn huáng chí, fēi bù jié yě, ér yú kěn yōu zhī, jiàn qí bì qín yú yuè yě. xiǎo bái bēn gōng, zhòng ěr bēn cáo, fēi bù kùn yě, ér bào shū jiù fàn suí ér fǔ zhī, zhī qí kě yǔ zhì yú bà yě. gōu jiàn qī yú huì jī, xiū zhèng bù dài, mó lǜ bù xiū, zhī huò zhī wèi fú yě. xiāng zi zài shèng ér yǒu yōu sè, wèi fú zhī wèi huò yě. gù qí huán gōng wáng wèn yáng zhī tián ér bà, zhì bó jiān sān jìn zhī dì ér wáng. shèng rén jiàn huò fú yú zhòng bì zhī nèi, ér lǜ huàn yú jiǔ fú zhī wài zhě yě.
商鞅為秦立相坐之法,而百姓怨矣;吳起為楚減爵祿之令,而功臣畔矣。商鞅之立 法也,吳起之用兵也。天下之善者也。然商秧之法亡秦,察於刀筆之跡,而不知治亂之本也;吳起以兵弱楚,習於行陳之事,而不知廟戰之權也。晉獻公之伐儷,得其女,非不善也,然而史蘇嘆之,見其四世之被禍也。吳王夫差破齊艾陵,勝晉黃池,非不捷也,而於肯憂之,見其必擒于越也。小白奔宮,重耳奔曹,非不困也,而鮑叔、咎犯隨而輔之,知其可與至於霸也。勾踐棲於會稽,修政不殆,謨慮不休,知禍之為福也。襄子再勝而有憂色,畏福之為禍也。故齊桓公亡汶陽之田而霸,智伯兼三晉之地而亡。聖人見禍福於重閉之內,而慮患於九拂之外者也。
yuán cán yī suì zài shōu, fēi bù lì yě, rán ér wáng fǎ jìn zhī zhě, wèi qí cán sāng yě. lí xiān dào shú, ér nóng wú rù zhī, bù yǐ xiǎo lì shāng dà huò yě. jiā lǎo yì fàn ér shí, shū qì ér xiǎng, zi fù tiào ér shàng táng, guì ér zhēn gēng, fēi bù fèi yě, rán ér bù kě shěng zhě, wèi qí hài yì yě. dài méi ér jié yán, pìn nà ér qǔ fù, chū miǎn ér qīn yíng, fēi bù fán yě, rán ér bù kě yì zhě, suǒ yǐ fáng yín yě. shǐ mín jū chù xiāng sī, yǒu zuì xiāng jué, yú yǐ jǔ jiān, fēi bù duō yě, rán ér shāng hé mù zhī xīn, ér gòu chóu chóu zhī yuàn. gù shì yǒu záo yī kǒng ér shēng bǎi xì, cái yī wù ér shēng wàn yè zhě, suǒ záo bù zú yǐ wèi biàn, ér suǒ kāi zú yǐ wèi bài suǒ shù bù zú yǐ wèi lì, ér suǒ shēng zú yǐ wèi huì. yú zhě huò yú xiǎo lì, ér wàng qí dà hài, chāng yáng qù zǎo shī ér rén fú kù zhě, wèi qí lái lǐng qióng yě lí zhí shǔ ér bù kě tuō yú tíng zhě, wèi bó jī yě. gù shì yǒu lì yú xiǎo ér hài yú dà, dé yú cǐ ér wáng yú bǐ zhě. gù xíng qí zhě, huò shí liǎng ér lù qióng, huò yǔ yǐ ér qǔ shèng.
原蠶一歲再收,非不利也,然而王法禁之者,為其殘桑也。離先稻熟,而農無褥之,不以小利傷大獲也。家老異飯而食,殊器而享,子婦跳而上堂,跪而斟羹,非不費也,然而不可省者,為其害義也。待媒而結言,聘納而取婦,初絻而親迎,非不煩也,然而不可易者,所以防淫也。使民居處相司,有罪 相覺,於以舉奸,非不掇也,然而傷和睦之心,而構仇讐之怨。故事有鑿一孔而生百隙,材一物而生萬葉者,所鑿不足以為便,而所開足以為敗;所樹不足以為利,而所生足以為穢。愚者惑於小利,而忘其大害,昌羊去蚤虱而人弗庫者,為其來嶺窮也;狸執鼠而不可脫於庭者,為搏雞也。故事有利於小而害於大,得於此而亡於彼者。故行棋者,或食兩而路窮,或予踦而取勝。
tōu lì bù kě yǐ wèi xíng, ér zhì shù bù kě yǐ wèi fǎ. gù rén zhī, rén cái zhī měi zhě yě. suǒ wèi rén zhě, ài rén yě suǒ wèi zhī zhě, zhī rén yě. ài rén zé wú nüè xíng yǐ, zhī rén zé wú luàn zhèng yǐ. zhì yóu wén lǐ, zé wú jì miù zhī shì yǐ xíng bù qīn làn, zé wú bào nüè zhī xíng yǐ. shàng wú fán luàn zhī zhì, xià wú yuàn wàng zhī xīn, zé bǎi cán chú ér zhōng hé zuò yǐ, cǐ sān dài zhī suǒ chāng. gù shū yuē: néng zhé qiě huì, lí mín huái zhī. hé yōu huān dōu, hé qiān yǒu miáo. zhì bó yǒu wǔ guò rén zhī cái, ér bù miǎn yú shēn sǐ rén shǒu zhě, bù ài rén yě. qí wáng jiàn yǒu sān guò rén zhī qiǎo, ér shēn lǔ yú qín zhě, bù zhī xián yě. gù rén mò dà yú ài rén, zhī mò dà yú zhī rén. èr zhě bù lì, suī chá huì jié qiǎo, qú lù jí lì, bù miǎn yú luàn yě.
偷利不可以為行,而智術不可以為法。故仁知,人材之美者也。所謂仁者,愛人也;所謂知者,知人也。愛人則無虐刑矣,知人則無亂政矣。治由文理,則無悸謬之事矣;刑不侵濫,則無暴虐之行矣。上無煩亂之治,下無怨望之心,則百殘除而中和作矣,此三代之所昌。故《書》曰:「能哲且惠,黎民懷之。何憂讙兜,何遷有苗。」智伯有五過人之材,而不免於身死人手者,不愛人也。齊王建有三過人之巧,而身虜於秦者,不知賢也。故仁莫大於愛人,知莫大於知人。二者不立,雖察慧捷巧,劬祿疾力,不免於亂也。