zhòng ní yàn jū, zi zhāng zǐ gòng yán yóu shì, zòng yán zhì yú lǐ. zǐ yuē:" jū! nǚ sān rén zhě, wú yǔ nǚ lǐ, shǐ nǚ yǐ lǐ zhōu liú wú bù biàn yě." zǐ gòng yuè xí ér duì yuē:" gǎn wèn hé rú?" zǐ yuē:" jìng ér bù zhōng lǐ, wèi zhī yě gōng ér bù zhōng lǐ, wèi zhī gěi yǒng ér bù zhōng lǐ, wèi zhī nì." zǐ yuē:" gěi duó cí rén." zǐ yuē:" shī, ěr guò ér shāng yě bù jí. zǐ chǎn yóu zhòng rén zhī mǔ yě, néng shí zhī bù néng jiào yě." zǐ gòng yuè xí ér duì yuē:" gǎn wèn jiāng hé yǐ wéi cǐ zhōng zhě yě?" zǐ yuē:" lǐ hū lǐ! fū lǐ suǒ yǐ zhì zhōng yě."
仲尼燕居,子张、子贡、言游侍,纵言至于礼。子曰:“居!女三人者,吾语女礼,使女以礼周流无不遍也。”子贡越席而对曰:“敢问何如?”子曰:“敬而不中礼,谓之野;恭而不中礼,谓之给;勇而不中礼,谓之逆。”子曰:“给夺慈仁。”子曰:“师,尔过;而商也不及。子产犹众人之母也,能食之不能教也。”子贡越席而对曰:“敢问将何以为此中者也?”子曰:“礼乎礼!夫礼所以制中也。”
zǐ gòng tuì, yán yóu jìn yuē:" gǎn wèn lǐ yě zhě, lǐng è ér quán hǎo zhě yǔ?" zǐ yuē:" rán."" rán zé hé rú?" zǐ yuē:" jiāo shè zhī yì, suǒ yǐ rén guǐ shén yě cháng dì zhī lǐ, suǒ yǐ rén zhāo mù yě kuì diàn zhī lǐ, suǒ yǐ rén sǐ sàng yě shè xiāng zhī lǐ, suǒ yǐ rén xiāng dǎng yě shí xiǎng zhī lǐ, suǒ yǐ rén bīn kè yě." zǐ yuē:" míng hū jiāo shè zhī yì cháng dì zhī lǐ, zhì guó qí rú zhǐ zhū zhǎng ér yǐ hū! shì gù, yǐ zhī jū chǔ yǒu lǐ, gù cháng yòu biàn yě. yǐ zhī guī mén zhī nèi yǒu lǐ, gù sān zú hé yě. yǐ zhī cháo tíng yǒu lǐ, gù guān jué xù yě. yǐ zhī tián liè yǒu lǐ, gù róng shì xián yě. yǐ zhī jūn lǚ yǒu lǐ, gù wǔ gōng chéng yě. shì gù, gōng shì dé qí dù, liàng dǐng dé qí xiàng, wèi dé qí shí, lè de qí jié, chē dé qí shì, guǐ shén dé qí xiǎng, sàng jì dé qí āi, biàn shuō de qí dǎng, guān dé qí tǐ, zhèng shì dé qí shī jiā yú shēn ér cuò yú qián, fán zhòng zhī dòng dé qí yí."
子贡退,言游进曰:“敢问礼也者,领恶而全好者与?”子曰:“然。”“然则何如?”子曰:“郊社之义,所以仁鬼神也;尝禘之礼,所以仁昭穆也;馈奠之礼,所以仁死丧也;射乡之礼,所以仁乡党也;食飨之礼,所以仁宾客也。”子曰:“明乎郊社之义、尝禘之礼,治国其如指诸掌而已乎!是故,以之居处有礼,故长幼辨也。以之闺门之内有礼,故三族和也。以之朝廷有礼,故官爵序也。以之田猎有礼,故戎事闲也。以之军旅有礼,故武功成也。是故,宫室得其度,量鼎得其象,味得其时,乐得其节,车得其式,鬼神得其飨,丧纪得其哀,辨说得其党,官得其体,政事得其施;加于身而错于前,凡众之动得其宜。”
zǐ yuē:" lǐ zhě hé yě? jí shì zhī zhì yě. jūn zǐ yǒu qí shì, bì yǒu qí zhì. zhì guó ér wú lǐ, pì yóu gǔ zhī wú xiāng yǔ? chāng chāng qí hé zhī? pì rú zhōng yè yǒu qiú yú yōu shì zhī zhōng, fēi zhú hé jiàn? ruò wú lǐ zé shǒu zú wú suǒ cuò, ěr mù wú suǒ jiā, jìn tuì yī ràng wú suǒ zhì. shì gù, yǐ zhī jū chǔ, cháng yòu shī qí bié guī mén, sān zú shī qí hé cháo tíng, guān jué shī qí xù tián liè, róng shì shī qí cè jūn lǚ, wǔ gōng shī qí zhì gōng shì, shī qí dù liàng dǐng, shī qí xiàng wèi, shī qí shí lè, shī qí jié chē, shī qí shì guǐ shén, shī qí xiǎng sàng jì, shī qí āi biàn shuō, shī qí dǎng guān, shī qí tǐ zhèng shì, shī qí shī jiā yú shēn ér cuò yú qián, fán zhòng zhī dòng, shī qí yí. rú cǐ, zé wú yǐ zǔ qià yú zhòng yě."
子曰:“礼者何也?即事之治也。君子有其事,必有其治。治国而无礼,譬犹瞽之无相与?伥伥其何之?譬如终夜有求于幽室之中,非烛何见?若无礼则手足无所错,耳目无所加,进退揖让无所制。是故,以之居处,长幼失其别;闺门,三族失其和;朝廷,官爵失其序;田猎,戎事失其策;军旅,武功失其制;宫室,失其度;量鼎,失其象;味,失其时;乐,失其节;车,失其式;鬼神,失其飨;丧纪,失其哀;辩说,失其党;官,失其体;政事,失其施;加于身而错于前,凡众之动,失其宜。如此,则无以祖洽于众也。”
zǐ yuē:" shèn tīng zhī! nǚ sān rén zhě, wú yǔ nǚ: lǐ yóu yǒu jiǔ yān, dà xiǎng yǒu sì yān. jì zhī cǐ yǐ, suī zài quǎn mǔ zhī zhōng shì zhī, shèng rén yǐ. liǎng jūn xiāng jiàn, yī ràng ér rù mén, rù mén ér xiàn xìng yī ràng ér shēng táng, shēng táng ér lè què. xià guǎn xiàng wǔ, xià yuè xù xìng. chén qí jiàn zǔ, xù qí lǐ yuè, bèi qí bǎi guān. rú cǐ, ér hòu jūn zǐ zhī rén yān. xíng zhōng guī, hái zhōng jǔ, hé luán zhōng cǎi qí, kè chū yǐ yōng, chè yǐ zhèn yǔ. shì gù, jūn zǐ wú wù ér bù zài lǐ yǐ. rù mén ér jīn zuò, shì qíng yě. shēng gē qīng miào, shì dé yě. xià ér guǎn xiàng, shì shì yě. shì gù gǔ zhī jūn zǐ, bù bì qīn xiāng yǔ yán yě, yǐ lǐ yuè xiāng shì ér yǐ."
子曰:“慎听之!女三人者,吾语女:礼犹有九焉,大飨有四焉。茍知此矣,虽在畎亩之中事之,圣人已。两君相见,揖让而入门,入门而县兴;揖让而升堂,升堂而乐阕。下管《象》、《武》,《夏》、《龠》序兴。陈其荐俎,序其礼乐,备其百官。如此,而后君子知仁焉。行中规,还中矩,和鸾中采齐,客出以雍,彻以振羽。是故,君子无物而不在礼矣。入门而金作,示情也。升歌《清庙》,示德也。下而管《象》,示事也。是故古之君子,不必亲相与言也,以礼乐相示而已。”
zǐ yuē:" lǐ yě zhě, lǐ yě lè yě zhě, jié yě. jūn zǐ wú lǐ bù dòng, wú jié bù zuò. bù néng shī, yú lǐ móu bù néng lè, yú lǐ sù báo yú dé, yú lǐ xū." zǐ yuē:" zhì dù zài lǐ, wén wèi zài lǐ, xíng zhī, qí zài rén hū!" zǐ gòng yuè xí ér duì yuē:" gǎn wèn: kuí qí qióng yǔ?" zǐ yuē:" gǔ zhī rén yǔ? gǔ zhī rén yě. dá yú lǐ ér bù dá yú lè, wèi zhī sù dá yú lè ér bù dá yú lǐ, wèi zhī piān. fū kuí, dá yú lè ér bù dá yú lǐ, shì yǐ chuán cǐ míng yě, gǔ zhī rén yě."
子曰:“礼也者,理也;乐也者,节也。君子无理不动,无节不作。不能《诗》,于礼缪;不能乐,于礼素;薄于德,于礼虚。”子曰:“制度在礼,文为在礼,行之,其在人乎!”子贡越席而对曰:“敢问:夔其穷与?”子曰:“古之人与?古之人也。达于礼而不达于乐,谓之素;达于乐而不达于礼,谓之偏。夫夔,达于乐而不达于礼,是以传此名也,古之人也。”
zi zhāng wèn zhèng, zǐ yuē:" shī hū! qián, wú yǔ nǚ hū? jūn zǐ míng yú lǐ yuè, jǔ ér cuò zhī ér yǐ." zi zhāng fù wèn. zǐ yuē:" shī, ěr yǐ wéi bì pù jǐ yán, shēng jiàng zhuó xiàn chóu zuò, rán hòu wèi zhī lǐ hū? ěr yǐ wéi bì xíng zhuì zhào. xìng yǔ yuè, zuò zhōng gǔ, rán hòu wèi zhī lè hū? yán ér lǚ zhī, lǐ yě. xíng ér lè zhī, lè yě. jūn zǐ lì cǐ èr zhě yǐ nán miàn ér lì, fū shì yǐ tiān xià tài píng yě. zhū hóu cháo, wàn wù fú tǐ, ér bǎi guān mò gǎn bù chéng shì yǐ. lǐ zhī suǒ xìng, zhòng zhī suǒ zhì yě lǐ zhī suǒ fèi, zhòng zhī suǒ luàn yě. mù qiǎo zhī shì, zé yǒu ào zuò, xí zé yǒu shàng xià, chē zé yǒu zuǒ yòu, xíng zé yǒu suí, lì zé yǒu xù, gǔ zhī yì yě. shì ér wú ào zuò, zé luàn yú táng shì yě. xí ér wú shàng xià, zé luàn yú xí shàng yě. chē ér wú zuǒ yòu, zé luàn yú chē yě. xíng ér wú suí, zé luàn yú tú yě. lì ér wú xù, zé luàn yú wèi yě. xī shèng dì míng wáng zhū hóu, biàn guì jiàn cháng yòu yuǎn jìn nán nǚ wài nèi, mò gǎn xiāng yú yuè, jiē yóu cǐ tú chū yě." sān zi zhě, jì dé wén cǐ yán yě yú fū zǐ, zhāo rán ruò fā mēng yǐ.
子张问政,子曰:“师乎!前,吾语女乎?君子明于礼乐,举而错之而已。”子张复问。子曰:“师,尔以为必铺几筵,升降酌献酬酢,然后谓之礼乎?尔以为必行缀兆。兴羽龠,作钟鼓,然后谓之乐乎?言而履之,礼也。行而乐之,乐也。君子力此二者以南面而立,夫是以天下太平也。诸侯朝,万物服体,而百官莫敢不承事矣。礼之所兴,众之所治也;礼之所废,众之所乱也。目巧之室,则有奥阼,席则有上下,车则有左右,行则有随,立则有序,古之义也。室而无奥阼,则乱于堂室也。席而无上下,则乱于席上也。车而无左右,则乱于车也。行而无随,则乱于涂也。立而无序,则乱于位也。昔圣帝明王诸侯,辨贵贱、长幼、远近、男女、外内,莫敢相逾越,皆由此涂出也。”三子者,既得闻此言也于夫子,昭然若发蒙矣。