shì jūn
【恃君】
yī yuē: fán rén zhī xìng, zhǎo yá bù zú yǐ zì shǒu wèi, jī fū bù zú yǐ hàn hán shǔ, jīn gǔ bù zú yǐ cóng lì pì hài, yǒng gǎn bù zú yǐ què měng jìn hàn. rán qiě yóu cái wàn wù, zhì qín shòu, fú jiǎo chóng, hán shǔ zào shī fú néng hài, bù wéi xiān yǒu qí bèi, ér yǐ qún jù xié! qún zhī kě jù yě, xiāng yǔ lì zhī yě. lì zhī chū yú qún yě, jūn dào lì yě. gù jūn dào lì zé lì chū yú qún, ér rén bèi kě wán yǐ. xī tài gǔ cháng wú jūn yǐ, qí mín jù shēng qún chù, zhī mǔ bù zhī fù, wú qīn qī xiōng dì fū qī nán nǚ zhī bié, wú shàng xià cháng yòu zhī dào, wú jìn tuì yī ràng zhī lǐ, wú yī fú lǚ dài gōng shì chù jī zhī biàn, wú qì xiè zhōu chē chéng guō xiǎn zǔ zhī bèi. cǐ wú jūn zhī huàn. gù jūn chén zhī yì, bù kě bù míng yě. zì shàng shì yǐ lái, tiān xià wáng guó duō yǐ, ér jūn dào bù fèi zhě, tiān xià zhī lì yě. gù fèi qí fēi jūn, ér lì qí xíng jūn dào zhě. jūn dào hé rú? lì ér wù lì zhāng. fēi bīn zhī dōng, yí huì zhī xiāng, dà jiě líng yú qí lù yě yáo shān yáng dǎo dà rén zhī jū, duō wú jūn yáng hàn zhī nán, bǎi yuè zhī jì, bì kǎi zhū fū fēng yú mí zhī dì, fù lóu yáng yú huān dōu zhī guó, duō wú jūn dī qiāng hū táng lí shuǐ zhī xī, bó rén yě rén piān zé zhī chuān, zhōu rén sòng lóng tū rén zhī xiāng, duō wú jūn yàn mén zhī běi, yīng sǔn suǒ zhì xū kuī zhī guó, tāo tiè qióng qí zhī dì, shū nì zhī suǒ, dān ěr zhī jū, duō wú jūn. cǐ sì fāng zhī wú jūn zhě yě. qí mín mí lù qín shòu, shǎo zhě shǐ zhǎng, zhǎng zhě wèi zhuàng, yǒu lì zhě xián, bào ào zhě zūn, rì yè xiāng cán, wú shí xiū xī, yǐ jǐn qí lèi. shèng rén shēn jiàn cǐ huàn yě, gù wèi tiān xià zhǎng lǜ, mò rú zhì tiān zǐ yě wèi yī guó zhǎng lǜ, mò rú zhì jūn yě. zhì jūn fēi yǐ ā jūn yě, zhì tiān zǐ fēi yǐ ā tiān zǐ yě, zhì guān zhǎng fēi yǐ ā guān zhǎng yě. dé shuāi shì luàn, rán hòu tiān zǐ lì tiān xià, guó jūn lì guó, guān cháng lì guān. cǐ guó suǒ yǐ dì xīng dì fèi yě, luàn nán zhī suǒ yǐ shí zuò yě. gù zhōng chén lián shì, nèi zhī zé jiàn qí jūn zhī guò yě, wài zhī zé sǐ rén chén zhī yì yě. yù ràng yù shā zhào xiāng zi, miè xū qù méi, zì xíng yǐ biàn qí róng, wèi qǐ rén ér wǎng qǐ yú qí qī zhī suǒ. qí qī yuē: " zhuàng mào wú sì wú fū zhě, qí yīn hé lèi wú fū zhī shén yě?" yòu tūn tàn yǐ biàn qí yīn. qí yǒu wèi zhī yuē: " zi zhī suǒ dào shén nán ér wú gōng. wèi zi yǒu zhì zé rán yǐ, wèi zi zhì zé bù rán. yǐ zi zhī cái ér suǒ shì xiāng zi, xiāng zi bì jìn zi. zi dé jìn ér xíng suǒ yù, cǐ shén yì ér gōng bì chéng." yù ràng xiào ér yīng zhī yuē:" shì xiān zhī bào hòu zhī yě, wèi gù jūn zéi xīn jūn yǐ, dà luàn jūn chén zhī yì zhě wú cǐ, shī wú suǒ wéi wèi zhī yǐ. fán wú suǒ wéi wèi cǐ zhě, suǒ yǐ míng jūn chén zhī yì yě, fēi cóng yì yě." zhù lì shū shì jǔ áo gōng, zì yǐ wéi bù zhī, ér qù jū yú hǎi shàng. xià rì zé shí líng qiàn, dōng rì zé shí xiàng lì. jǔ áo gōng yǒu nán, zhù lì shū cí qí yǒu ér wǎng sǐ zhī. qí yǒu yuē:"' zi zì yǐ wéi bù zhī gù qù' jīn yòu wǎng sǐ zhī, shì zhī yǔ bù zhī wú yì bié yě." zhù lì shū yuē:" bù rán. zì yǐ wéi bù zhī gù qù, jīn sǐ ér fú wǎng sǐ, shì guǒ zhī wǒ yě. wú jiāng sǐ zhī, yǐ chǒu hòu shì rén zhǔ zhī bù zhī qí chén zhě yě, suǒ yǐ jī jūn rén zhě zhī xíng, ér lì rén zhǔ zhī jié yě. xíng jī jié lì, zhōng chén xìng yú dé chá. zhōng chén chá zé jūn dào gù yǐ."
一曰:凡人之性,爪牙不足以自守卫,肌肤不足以捍寒暑,筋骨不足以从利辟害,勇敢不足以却猛禁悍。然且犹裁万物,制禽兽,服狡虫,寒暑燥湿弗能害,不唯先有其备,而以群聚邪!群之可聚也,相与利之也。利之出於群也,君道立也。故君道立则利出於群,而人备可完矣。昔太古尝无君矣,其民聚生群处,知母不知父,无亲戚兄弟夫妻男女之别,无上下长幼之道,无进退揖让之礼,无衣服履带宫室畜积之便,无器械舟车城郭险阻之备。此无君之患。故君臣之义,不可不明也。自上世以来,天下亡国多矣,而君道不废者,天下之利也。故废其非君,而立其行君道者。君道何如?利而物利章。非滨之东,夷秽之乡,大解、陵鱼、其、鹿野、摇山、扬岛、大人之居,多无君;扬、汉之南,百越之际,敝凯诸、夫风、馀靡之地,缚娄、阳禺、驩兜之国,多无君;氐、羌、呼唐、离水之西,僰人、野人、篇笮之川,舟人、送龙、突人之乡,多无君;雁门之北,鹰隼、所鸷、须窥之国,饕餮、穷奇之地,叔逆之所,儋耳之居,多无君。此四方之无君者也。其民麋鹿禽兽,少者使长,长者畏壮,有力者贤,暴傲者尊,日夜相残,无时休息,以尽其类。圣人深见此患也,故为天下长虑,莫如置天子也;为一国长虑,莫如置君也。置君非以阿君也,置天子非以阿天子也,置官长非以阿官长也。德衰世乱,然後天子利天下,国君利国,官长利官。此国所以递兴递废也,乱难之所以时作也。故忠臣廉士,内之则谏其君之过也,外之则死人臣之义也。豫让欲杀赵襄子,灭须去眉,自刑以变其容,为乞人而往乞於其妻之所。其妻曰: “状貌无似吾夫者,其音何类吾夫之甚也?”又吞炭以变其音。其友谓之曰: “子之所道甚难而无功。谓子有志则然矣,谓子智则不然。以子之材而索事襄子,襄子必近子。子得近而行所欲,此甚易而功必成。”豫让笑而应之曰:“是先知报後知也,为故君贼新君矣,大乱君臣之义者无此,失吾所为为之矣。凡吾所为为此者,所以明君臣之义也,非从易也。”柱厉叔事莒敖公,自以为不知,而去居於海上。夏日则食菱芡,冬日则食橡栗。莒敖公有难,柱厉叔辞其友而往死之。其友曰:“‘子自以为不知故去’今又往死之,是知与不知无异别也。”柱厉叔曰:“不然。自以为不知故去,今死而弗往死,是果知我也。吾将死之,以丑後世人主之不知其臣者也,所以激君人者之行,而厉人主之节也。行激节厉,忠臣幸於得察。忠臣察则君道固矣。”
cháng lì
【长利】
èr yuē: tiān xià zhī shì yě zhě, lǜ tiān xià zhī cháng lì, ér gù chù zhī yǐ shēn ruò yě. lì suī bèi yú jīn, ér bù biàn yú hòu, fú wèi yě ān suī cháng jiǔ, ér yǐ sī qí zǐ sūn, fú xíng yě. zì cǐ guān zhī, chén wú yǔ zhī kě chǒu yì zhòng yǐ, qí yǔ bó chéng zi gāo zhōu gōng dàn róng yí yě, xíng suī tóng, qǔ shě zhī shū, qǐ bù yuǎn zāi? yáo zhì tiān xià, bó chéng zi gāo lì wèi zhū hóu. yáo shòu shùn, shùn shòu yǔ, bó chéng zi gāo cí zhū hóu ér gēng. yǔ wǎng jiàn zhī, zé gēng zài yě. yǔ qū jiù xià fēng ér wèn yuē:" yáo lǐ tiān xià, wú zi lì wèi zhū hóu. jīn zhì yú wǒ ér cí zhī, gù hé yě?" bó chéng zi gāo yuē:" dāng yáo zhī shí, wèi shǎng ér mín quàn, wèi fá ér mín wèi. mín bù zhī yuàn, bù zhī shuō, yú yú qí rú chì zǐ. jīn shǎng fá shén shù, ér mín zhēng lì qiě bù fú, dé zì cǐ shuāi, lì zì cǐ zuò, hòu shì zhī luàn zì cǐ shǐ. fū zǐ hé xíng hū? wú lǜ wú nóng shì!" xié ér yōu, suì bù gù. fū wèi zhū hóu, míng xiǎn róng, shí yì lè, jì sì jiē dé qí zé, bó chéng zi gāo bù dài wèn ér zhī zhī, rán ér cí wèi zhū hóu zhě, yǐ jìn hòu shì zhī luàn yě. xīn kuān jiàn lǔ móu gōng yuē:" chén ér jīn ér hòu, zhī wú xiān jūn zhōu gōng zhī bù ruò tài gōng wàng fēng zhī zhī yě. xī zhě tài gōng wàng fēng yú yíng qiū zhī zhǔ, hǎi zǔ shān gāo, xiǎn gù zhī dì yě. shì gù dì rì guǎng, zǐ sūn mí lóng. wú xiān jūn zhōu gōng fēng yú lǔ, wú shān lín xī gǔ zhī xiǎn, zhū hóu sì miàn yǐ dá. shì gù dì rì xuē, zǐ sūn mí shā." xīn kuān chū, nán gōng kuò rù jiàn. gōng yuē:" jīn zhě kuān yě fēi zhōu gōng, qí cí ruò shì yě." nán gōng kuò duì yuē:" kuān shǎo zhě, fú shí yě. jūn dú bù wén chéng wáng zhī dìng chéng zhōu zhī shuō hū? qí cí yuē:' wéi yú yī rén, yíng jū yú chéng zhōu. wéi yú yī rén, yǒu shàn yì dé ér jiàn yě, yǒu bù shàn yì dé ér zhū yě.' gù yuē shàn zhě dé zhī, bù shàn zhě shī zhī, gǔ zhī dào yě. fū xián zhě qǐ yù qí zǐ sūn zhī zǔ shān lín zhī xiǎn yǐ zhǎng wèi wú dào zāi? xiǎo rén zāi kuān yě!" jīn shǐ yàn jué wèi hóng hú fèng huáng lǜ, zé bì bù dé yǐ. qí suǒ qiú zhě, wǎ zhī jiàn xì, wū zhī yì wèi yě, yǔ yī jǔ zé yǒu qiān lǐ zhī zhì, dé bù shèng yì bù dà zé bù zhì qí jiāo. yú bì zhī mín, qí wèi xián zhě lǜ, yì yóu cǐ yě. gù wàng fěi zī, qǐ bù bēi zāi? róng yí wéi qí rú lǔ, tiān dà hán ér hòu mén, yǔ dì zǐ yī rén sù yú guō wài. hán yù shén, wèi qí dì zǐ yuē:" zi yǔ wǒ yī, wǒ huó yě wǒ yǔ zi yī, zi huó yě. wǒ, guó shì yě, wèi tiān xià xī sǐ zi, bù xiào rén yě, bù zú ài yě. zi yǔ wǒ zi zhī yī." dì zǐ yuē: " fū bù xiào rén yě, yòu è néng yǔ guó shì zhī yī zāi?" róng yí dà xī tàn yuē:" jiē hū! dào qí bù jì fū!" jiě yī yǔ dì zǐ, yè bàn ér sǐ. dì zǐ suì huó, wèi róng yí qí néng bì dìng yī shì, zé wèi zhī shí. ruò fú yù lì rén zhī xīn, bù kě yǐ jiā yǐ. dá hū fēn, rén ài zhī xīn shí yě, gù néng yǐ bì sǐ jiàn qí yì.
二曰:天下之士也者,虑天下之长利,而固处之以身若也。利虽倍於今,而不便於後,弗为也;安虽长久,而以私其子孙,弗行也。自此观之,陈无宇之可丑亦重矣,其与伯成子高、周公旦、戎夷也,形虽同,取舍之殊,岂不远哉?尧治天下,伯成子高立为诸侯。尧授舜,舜授禹,伯成子高辞诸侯而耕。禹往见之,则耕在野。禹趋就下风而问曰:“尧理天下,吾子立为诸侯。今至於我而辞之,故何也?”伯成子高曰:“当尧之时,未赏而民劝,未罚而民畏。民不知怨,不知说,愉愉其如赤子。今赏罚甚数,而民争利且不服,德自此衰,利自此作,後世之乱自此始。夫子盍行乎?无虑吾农事!”协而櫌,遂不顾。夫为诸侯,名显荣,实佚乐,继嗣皆得其泽,伯成子高不待问而知之,然而辞为诸侯者,以禁後世之乱也。辛宽见鲁缪公曰:“臣而今而後,知吾先君周公之不若太公望封之知也。昔者太公望封於营丘之渚,海阻山高,险固之地也。是故地日广,子孙弥隆。吾先君周公封於鲁,无山林溪谷之险,诸侯四面以达。是故地日削,子孙弥杀。”辛宽出,南宫括入见。公曰:“今者宽也非周公,其辞若是也。”南宫括对曰:“宽少者,弗识也。君独不闻成王之定成周之说乎?其辞曰:‘惟余一人,营居于成周。惟余一人,有善易得而见也,有不善易得而诛也。’故曰善者得之,不善者失之,古之道也。夫贤者岂欲其子孙之阻山林之险以长为无道哉?小人哉宽也!”今使燕爵为鸿鹄凤皇虑,则必不得矣。其所求者,瓦之间隙,屋之翳蔚也,与一举则有千里之志,德不盛、义不大则不至其郊。愚庳之民,其为贤者虑,亦犹此也。固妄诽訾,岂不悲哉?戎夷违齐如鲁,天大寒而後门,与弟子一人宿於郭外。寒愈甚,谓其弟子曰:“子与我衣,我活也;我与子衣,子活也。我,国士也,为天下惜死;子,不肖人也,不足爱也。子与我子之衣。”弟子曰: “夫不肖人也,又恶能与国士之衣哉?”戎夷大息叹曰:“嗟乎!道其不济夫!” 解衣与弟子,夜半而死。弟子遂活,谓戎夷其能必定一世,则未之识。若夫欲利人之心,不可以加矣。达乎分,仁爱之心识也,故能以必死见其义。
zhī fēn
【知分】
sān yuē: dá shì zhě, dá hū sǐ shēng zhī fēn, dá hū sǐ shēng zhī fēn. zé lì hài cún wáng fú néng huò yǐ. gù yàn zǐ yǔ cuī zhù méng ér bù biàn qí yì. yán líng jì zǐ, wú rén yuàn yǐ wéi wáng ér bù kěn. sūn shū áo sān wèi lìng yǐn ér bù xǐ, sān qù lìng yǐn ér bù yōu. jiē yǒu suǒ dá yě. yǒu suǒ dá zé wù fú néng huò. jīng yǒu cì fēi zhě, dé bǎo jiàn yú gàn suì. hái fǎn shè jiāng, zhì yú zhōng liú, yǒu liǎng jiāo jiā rào qí chuán. cì fēi wèi zhōu rén yuē:" zi cháng jiàn liǎng jiāo rào chuán néng liǎng huó zhě hū?" chuán rén yuē:" wèi zhī jiàn yě." cì fēi rǎng bì qū yī, bá bǎo jiàn yuē:" cǐ jiāng zhōng zhī fǔ ròu xiǔ gǔ yě! qì jiàn yǐ quán jǐ, yú xī ài yān!" yú shì fù jiāng cì jiāo, shā zhī ér fù shàng chuán. zhōu zhōng zhī rén jiē dé huó. jīng wáng wén zhī, shì zhī zhí guī. kǒng zǐ wén zhī yuē:" fū shàn zāi! bù yǐ fǔ ròu xiǔ gǔ ér qì jiàn zhě, qí cì fēi zhī wèi hū!" yǔ nán shěng, fāng jì hū jiāng, huáng lóng fù zhōu. zhōu zhōng zhī rén wǔ sè wú zhǔ. yǔ yǎng shì tiān ér tàn yuē:" wú shòu mìng yú tiān, jié lì yǐ yǎng rén. shēng, xìng yě sǐ, mìng yě. yú hé yōu yú lóng yān? lóng fǔ ěr dī wěi ér shì." zé yǔ dá zǐ sǐ shēng zhī fēn lì hài zhī jīng yě. fán rén wù zhě yīn yáng zhī huà yě. yīn yáng zhě, zào hū tiān ér chéng zhě yě. tiān gù yǒu shuāi qiǎn fèi fú, yǒu shèng yíng bèn xī rén yì yǒu kùn qióng qū kuì, yǒu chōng shí dá suì. cǐ jiē tiān zhī róng wù lǐ yě, ér bù dé bù rán zhī shù yě. gǔ shèng rén bù yǐ gǎn sī shāng shén, yú rán ér yǐ dài ěr. yàn zǐ yǔ cuī zhù méng. qí cí yuē:" bù yǔ cuī shì ér yǔ gōng sūn shì zhě, shòu qí bù xiáng!" yàn zǐ fǔ ér yǐn xuè, yǎng ér hū tiān yuē:" bù yǔ gōng sūn shì ér yǔ cuī shì zhě, shòu cǐ bù xiáng!" cuī zhù bù shuō, zhí bīng zào xiōng, jù bīng gōu jǐng, wèi yàn zǐ yuē:" zi biàn zǐ yán, zé qí guó wú yǔ zi gòng zhī zǐ bù biàn zǐ yán, zé jīn shì yǐ!" yàn zǐ yuē:" cuī zi, zi dú bù wéi fū shī hū! shī yuē: mò mò gé lěi, yán yú tiáo méi. kǎi dì jūn zǐ, qiú fú bù huí.' yīng qiě kě yǐ huí ér qiú fú hū? zi wéi zhī yǐ!" cuī zhù yuē:" cǐ xián zhě, bù kě shā yě." bà bīng ér qù. yàn zǐ yuán suí ér chéng, qí pū jiāng chí, yàn zǐ fǔ qí pū zhī shǒu yuē:" ān zhī! wú shī jié! jí bù bì shēng, xú bù bì sǐ. lù shēng yú shān, ér mìng xuán yú chú. jīn yīng zhī mìng yǒu suǒ xuán yǐ." yàn zǐ kě wèi zhī mìng yǐ, mìng yě zhě. bù zhī suǒ yǐ rán ér rán zhě yě. rén shì zhì qiǎo yǐ jǔ cuò zhě, bù dé yǔ yān. gù mìng yě zhě, jiù zhī wèi dé, qù zhī wèi shī, guó shì zhī qí ruò cǐ yě, gù yǐ yì wèi zhī jué ér ān chǔ zhī. bái guī wèn yú zōu gōng zǐ xià hòu qǐ yuē:" jiàn shéng zhī jié, sì shàng zhī zhì, sān jìn zhī shì, cǐ tiān xià zhī háo yīng. yǐ chù yú jìn, ér dié wén jìn shì, wèi cháng wén jiàn shéng zhī jié sì shàng zhī zhì. yuàn dé ér wén zhī." xià hòu qǐ yuē:" bǐ rén yě, yān zú yǐ wèn?" bái guī yuē:" yuàn gōng zǐ zhī wú ràng yě!" xià hòu qǐ yuē:" yǐ wéi kě wèi, gù wèi zhī, wèi zhī, tiān xià fú néng jìn yǐ yǐ wéi bù kě wèi, gù shì zhī, shì zhī, tiān xià fú néng shǐ yǐ." bái guī yuē:" lì fú néng shǐ hū? wēi fú néng jìn hū?" xià hòu qǐ yuē: " shēng bù zú yǐ shǐ zhī, zé lì hé zú yǐ shǐ zhī yǐ? sǐ bù zú yǐ jìn zhī, zé hài hé zú yǐ jìn zhī yǐ?" bái guī wú yǐ yīng. xià hòu qǐ cí ér chū. fán shǐ xián bù xiào yì: shǐ bù xiào yǐ shǎng fá, shǐ xián yǐ yì. gù xián zhǔ zhī shǐ qí xià yě bì yì, shěn shǎng fá, rán hòu xián bù xiào jǐn wèi yòng yǐ.
三曰:达士者,达乎死生之分,达乎死生之分。则利害存亡弗能惑矣。故晏子与崔杼盟而不变其义。延陵季子,吴人愿以为王而不肯。孙叔敖三为令尹而不喜,三去令尹而不忧。皆有所达也。有所达则物弗能惑。荆有次非者,得宝剑于干遂。还反涉江,至於中流,有两蛟夹绕其船。次非谓舟人曰:“子尝见两蛟绕船能两活者乎?”船人曰:“未之见也。”次非攘臂袪衣,拔宝剑曰:“此江中之腐肉朽骨也!弃剑以全己,余奚爱焉!”於是赴江刺蛟,杀之而复上船。舟中之人皆得活。荆王闻之,仕之执圭。孔子闻之曰:“夫善哉!不以腐肉朽骨而弃剑者,其次非之谓乎!”禹南省,方济乎江,黄龙负舟。舟中之人五色无主。禹仰视天而叹曰:“吾受命於天,竭力以养人。生,性也;死,命也。余何忧於龙焉?龙俯耳低尾而逝。”则禹达子死生之分、利害之经也。凡人物者、阴阳之化也。阴阳者,造乎天而成者也。天固有衰嗛废伏,有盛盈坌息;人亦有困穷屈匮,有充实达遂。此皆天之容物理也,而不得不然之数也。古圣人不以感私伤神,俞然而以待耳。晏子与崔杼盟。其辞曰:“不与崔氏而与公孙氏者,受其不祥!”晏子俯而饮血,仰而呼天曰:“不与公孙氏而与崔氏者,受此不祥!”崔杼不说,直兵造胸,句兵钩颈,谓晏子曰:“子变子言,则齐国吾与子共之;子不变子言,则今是已!”晏子曰:“崔子,子独不为夫《诗》乎!《诗》曰:莫莫葛藟,延于条枚。凯弟君子,求福不回。’婴且可以回而求福乎?子惟之矣!” 崔杼曰:“此贤者,不可杀也。”罢兵而去。晏子援绥而乘,其仆将驰,晏子抚其仆之手曰:“安之!毋失节!疾不必生,徐不必死。鹿生於山,而命悬於厨。今婴之命有所悬矣。”晏子可谓知命矣,命也者。不知所以然而然者也。人事智巧以举错者,不得与焉。故命也者,就之未得,去之未失,国士知其若此也,故以义为之决而安处之。白圭问於邹公子夏后启曰:“践绳之节,四上之志,三晋之事,此天下之豪英。以处於晋,而迭闻晋事,未尝闻践绳之节、四上之志。愿得而闻之。”夏后启曰:“鄙人也,焉足以问?”白圭曰:“愿公子之毋让也!” 夏后启曰:“以为可为,故为之,为之,天下弗能禁矣;以为不可为,故释之,释之,天下弗能使矣。”白圭曰:“利弗能使乎?威弗能禁乎?”夏后启曰: “生不足以使之,则利曷足以使之矣?死不足以禁之,则害曷足以禁之矣?”白圭无以应。夏后启辞而出。凡使贤不肖异:使不肖以赏罚,使贤以义。故贤主之使其下也必义,审赏罚,然後贤不肖尽为用矣。
zhào lèi
【召类】
sì yuē: lèi tóng xiāng zhào, qì tóng zé hé, shēng bǐ zé yīng. gù gǔ gōng ér gōng yīng, gǔ jiǎo ér jiǎo dòng. yǐ lóng zhì yǔ, yǐ xíng zhú yǐng. huò fú zhī suǒ zì lái, zhòng rén yǐ wéi mìng, yān bù zhī qí suǒ yóu. gù guó luàn fēi dú luàn, yǒu bì zhào kòu. dú luàn wèi bì wáng yě, zhào kòu zé wú yǐ cún yǐ. fán bīng zhī yòng yě, yòng yú lì, yòng yú yì. gōng luàn zé fú, fú zé gōng zhě lì gōng luàn zé yì, yì zé gōng zhě róng. róng qiě lì, zhōng zhǔ yóu qiě wèi zhī, yǒu kuàng yú xián zhǔ hū? gù gē dì bǎo qì gē jiàn bēi cí qū fú, bù zú yǐ zhǐ gōng, wéi zhì wèi zú. zhì zé wèi lì zhě bù gōng yǐ, wéi míng zhě bù fá yǐ. fán rén zhī gōng fá yě, fēi wéi lì zé gù wéi míng yě. míng shí bù dé, guó suī qiáng dà, zé wú wéi gōng yǐ. bīng suǒ zì lái zhě jiǔ yǐ. yáo zhàn yú dān shuǐ zhī pǔ, yǐ fú nán mán shùn què miáo mín, gēng yì qí sú yǔ gōng cáo wèi qū ào yǒu hù, yǐ xíng qí jiào. sān wáng yǐ shàng, gù jiē yòng bīng yě. luàn zé yòng, zhì zé zhǐ. zhì ér gōng zhī, bù xiáng mò dà yān luàn ér fú tǎo, hài mín mò zhǎng yān. cǐ zhì luàn zhī huà yě, wén wǔ zhī suǒ yóu qǐ yě. wén zhě ài zhī zhēng yě, wǔ zhě è zhī biǎo yě. ài è xún yì, wén wǔ yǒu cháng, shèng rén zhī yuán yě. pì zhī ruò hán shǔ zhī xù, shí zhì ér shì shēng zhī. shèng rén bù néng wéi shí, ér néng yǐ shì shì shí. shì shì yú shí zhě, qí gōng dà. shì yǐn chí wèi jīng shǐ yú sòng, sī chéng zi hǎn shāng zhī. nán jiā zhī qiáng xìn juàn yú qián ér bù zhí, xī jiā zhī lǎo jìng qí gōng ér bù zhǐ. shì yǐn chí wèn qí gù, sī chéng zi hǎn yuē:" nán jiā gōng rén yě, wèi mán zhě yě. wú jiāng xǐ zhī, qí fù yuē:' wú shì wèi mán yǐ shí sān shì yǐ, jīn xǐ zhī, shì sòng guó zhī qiú mán zhě bù zhī wú chù yě, wú jiāng bù shí. yuàn xiàng guó zhī yōu wú bù shí yě.' wéi shì gù, wú fú xǐ yě. xī jiā gāo, wú gōng bì, lǎo zhī jīng wú gōng yě lì, gù fú jìn yě." shì yǐn chí guī jīng, jīng wáng shì xīng bīng ér gōng sòng, shì yǐn chí jiàn yú jīng wáng yuē:" sòng bù kě gōng yě. qí zhǔ xián, qí xiāng rén. xián zhě néng dé mín, rén zhě néng yòng rén. jīng guó gōng zhī, qí wú gōng ér wèi tiān xià xiào hū!" gù shì sòng ér gōng zhèng. kǒng zǐ wén zhī yuē:" fū xiū zhī yú miào táng zhī shàng, ér zhé chōng hū qiān lǐ zhī wài zhě, qí sī chéng zi hǎn zhī wèi hū!" sòng zài sān dà wàn shèng zhī jiān, zi hǎn zhī shí, wú suǒ xiāng qīn, biān jìng sì yì, xiāng píng gōng yuán gōng jǐng gōng yǐ zhōng qí shēn, qí wéi rén qiě jié yǔ? gù rén jié zhī wèi gōng dà yǐ. gù míng táng máo cí hāo zhù, tǔ jiē sān děng, yǐ jiàn jié jiǎn. zhào jiǎn zǐ jiāng xí wèi, shǐ shǐ mò wǎng dǔ zhī, qī yǐ yī yuè. liù yuè ér hòu fǎn, zhào jiǎn zǐ yuē:" hé qí jiǔ yě?" shǐ mò yuē:" móu lì ér dé hài, yóu fú chá yě. jīn qú bó yù wèi xiāng, shǐ qiū zuǒ yān, kǒng zǐ wèi kè, zǐ gòng shǐ lìng yú jūn qián, shén tīng. yì yuē: ' huàn qí qún, yuán jí.' huàn zhě xián yě, qún zhě zhòng yě, yuán zhě jí zhī shǐ yě.' huàn qí qún yuán jí' zhě, qí zuǒ duō xián yě." zhào jiǎn zi àn bīng ér bù dòng. fán móu zhě, yí yě. yí zé cóng yì duàn shì. cóng yì duàn shì, zé móu bù kuī. móu bù kuī, zé míng shí cóng zhī. xián zhǔ zhī jǔ yě, qǐ bì qí fèn jiāng bì ér nǎi zhī shèng bài zāi? chá qí lǐ ér dé shī róng rǔ dìng yǐ. gù sān dài zhī suǒ guì, wú ruò xián yě.
四曰:类同相召,气同则合,声比则应。故鼓宫而宫应,鼓角而角动。以龙致雨,以形逐影。祸福之所自来,众人以为命,焉不知其所由。故国乱非独乱,有必召寇。独乱未必亡也,召寇则无以存矣。凡兵之用也,用於利,用於义。攻乱则服,服则攻者利;攻乱则义,义则攻者荣。荣且利,中主犹且为之,有况於贤主乎?故割地宝器戈剑、卑辞屈服,不足以止攻,唯治为足。治则为利者不攻矣,为名者不伐矣。凡人之攻伐也,非为利则固为名也。名实不得,国虽强大,则无为攻矣。兵所自来者久矣。尧战於丹水之浦,以服南蛮;舜却苗民,更易其俗;禹攻曹、魏、屈骜、有扈,以行其教。三王以上,固皆用兵也。乱则用,治则止。治而攻之,不祥莫大焉;乱而弗讨,害民莫长焉。此治乱之化也,文武之所由起也。文者爱之徵也,武者恶之表也。爱恶循义,文武有常,圣人之元也。譬之若寒暑之序,时至而事生之。圣人不能为时,而能以事适时。事适於时者,其功大。士尹池为荆使於宋,司城子罕觞之。南家之墙信絭於前而不直,西家之潦径其宫而不止。士尹池问其故,司城子罕曰:“南家工人也,为鞔者也。吾将徙之,其父曰:‘吾恃为鞔以食三世矣,今徙之,是宋国之求鞔者不知吾处也,吾将不食。愿相国之忧吾不食也。’为是故,吾弗徙也。西家高,吾宫庳,潦之经吾宫也利,故弗禁也。”士尹池归荆,荆王适兴兵而攻宋,士尹池谏於荆王曰:“宋不可攻也。其主贤,其相仁。贤者能得民,仁者能用人。荆国攻之,其无功而为天下笑乎!”故释宋而攻郑。孔子闻之曰:“夫修之於庙堂之上,而折冲乎千里之外者,其司城子罕之谓乎!”宋在三大万乘之间,子罕之时,无所相侵,边境四益,相平公、元公、景公以终其身,其唯仁且节与?故仁节之为功大矣。故明堂茅茨蒿柱,土阶三等,以见节俭。赵简子将袭卫,使史默往睹之,期以一月。六月而後反,赵简子曰:“何其久也?”史默曰:“谋利而得害,犹弗察也。今蘧伯玉为相,史鳅佐焉,孔子为客,子贡使令於君前,甚听。《易》曰: ‘涣其群,元吉。’涣者贤也,群者众也,元者吉之始也。‘涣其群元吉’者,其佐多贤也。”赵简子按兵而不动。凡谋者,疑也。疑则从义断事。从义断事,则谋不亏。谋不亏,则名实从之。贤主之举也,岂必旗偾将毙而乃知胜败哉?察其理而得失荣辱定矣。故三代之所贵,无若贤也。
dá yù
【达郁】
wǔ yuē: fán rén sān bǎi liù shí jié, jiǔ qiào wǔ cáng liù fǔ. jī fū yù qí bǐ yě, xuè mài yù qí tōng yě, jīn gǔ yù qí gù yě, xīn zhì yù qí hé yě, jīng qì yù qí xíng yě. ruò cǐ zé bìng wú suǒ jū, ér è wú yóu shēng yǐ. bìng zhī liú è zhī shēng yě, jīng qì yù yě. gù shuǐ yù zé wèi wū, shù yù zé wèi dù, cǎo yù zé wèi kuì. guó yì yǒu yù. zhǔ dé bù tōng, mín yù bù dá, cǐ guó zhī yù yě. guó yù chù jiǔ, zé bǎi è bìng qǐ, ér wàn zāi cóng zhì yǐ. shàng xià zhī xiāng rěn yě, yóu cǐ chū yǐ. gù shèng wáng zhī guì háo shì yú zhōng chén yě, wèi qí gǎn zhí yán ér jué yù sè yě. zhōu lì wáng nüè mín, guó rén jiē bàng. zhào gōng yǐ gào, yuē:" mín bù kān mìng yǐ!" wáng shǐ wèi wū jiān bàng zhě, dé zé shā zhī. guó mò gǎn yán, dào lù yǐ mù. wáng xǐ, yǐ gào zhào gōng, yuē:" wú néng mǐ bàng yǐ!" zhào gōng yuē:" shì zhàng zhī yě, fēi mǐ zhī yě. fáng mín zhī kǒu, shén yú fáng chuān. chuān yōng ér kuì, bài rén bì duō. fū mín yóu shì yě. shì gù zhì chuān zhě jué zhī shǐ dǎo, zhì mín zhě xuān zhī shǐ yán. shì gù tiān zǐ tīng zhèng, shǐ gōng qīng liè shì zhèng jiàn, hào xué bó wén xiàn shī, méng zhēn, shī sòng, shù rén chuán yǔ, jìn chén jǐn guī, qīn qī bǔ chá, ér hòu wáng zhēn zhuó yān. shì yǐ xià wú yí shàn, shàng wú guò jǔ. jīn wáng sāi xià zhī kǒu, ér suì shàng zhī guò, kǒng wèi shè jì yōu." wáng fú tīng yě. sān nián, guó rén liú wáng yú zhì. cǐ yù zhī bài yě. yù zhě bù yáng yě. zhōu dǐng zhe shǔ, lìng mǎ lǚ zhī, wèi qí bù yáng yě. bù yáng zhě, wáng guó zhī sú yě. guǎn zhòng shāng huán gōng. rì mù yǐ, huán gōng lè zhī ér zhēng zhú. guǎn zhòng yuē:" chén bo qí zhòu, wèi bǔ qí yè. jūn kě yǐ chū yǐ." gōng bù shuō, yuē:" zhòng fù nián lǎo yǐ, guǎ rén yǔ zhòng fù wéi lè jiāng jǐ zhī! qǐng yè zhī." guǎn zhòng yuē:" jūn guò yǐ. fū hòu yú wèi zhě báo yú dé, shěn yú lè zhě fǎn yú yōu. zhuàng ér dài zé shī shí, lǎo ér jiě zé wú míng. chén nǎi jīn jiāng wèi jūn miǎn zhī, ruò hé qí shěn yú jiǔ yě!" guǎn zhòng kě wèi néng lì xíng yǐ. fán xíng zhī duò yě yú lè, jīn lè ér yì chì xíng zhī huài yě yú guì, jīn zhǔ yù liú ér bù xǔ. shēn zhì xíng lǐ, guì lè fú wèi biàn, yǐ shì qí zhǔ. cǐ huán gōng zhī suǒ yǐ shuāng yě. liè jīng zǐ gāo tīng xíng hū qí mǐn wáng, shàn yī dōng bù yī, bái gǎo guān, sǎng tuī zhī lǚ, tè huì zhāo yǔ qū bù táng xià, wèi qí shì zhě yuē:" wǒ hé ruò?" shì zhě yuē:" gōng jiāo qiě lì." liè jīng zǐ gāo yīn bù ér kuī yú jǐng, càn rán è zhàng fū zhī zhuàng yě. kuì rán tàn yuē:" shì zhě wèi wú tīng xíng yú qí wáng yě, fū hé ā zāi! yòu kuàng yú suǒ tīng xíng hū? wàn shèng zhī zhǔ, rén zhī ā zhī yì shén yǐ, ér wú suǒ jìng, qí cán wáng wú rì yǐ. shú dāng kě ér jìng? qí wéi shì hū! rén jiē zhī shuō jìng zhī míng jǐ yě, ér è shì zhī míng jǐ yě. jìng zhī míng jǐ yě gōng xì, shì zhī míng jǐ yě gōng dà. dé qí xì, shī qí dà, bù zhī lèi ěr. zhào jiǎn zǐ yuē:" jué yě ài wǒ, duó yě bù ài wǒ. jué zhī jiàn wǒ yě, bì yú wú rén zhī suǒ duó zhī jiàn wǒ yě, xǐ zhì wǒ yú rén zhōng, bì shǐ wǒ chǒu." yǐn duó duì yuē:" jué yě ài jūn zhī chǒu yě, ér bù ài jūn zhī guò yě duó yě ài jūn zhī guò yě, ér bù ài jūn zhī chǒu yě. chén cháng wén xiāng rén yú shī, dūn yán ér tǔ sè zhě rěn chǒu. bù zhì jūn yú rén zhōng, kǒng jūn zhī bù biàn yě." cǐ jiǎn zi zhī xián yě. rén zhǔ xián zé rén chén zhī yán kè. jiǎn zi bù xián, duó yě zú bù jū zhào dì, yǒu kuàng hū zài jiǎn zi zhī cè zāi!
五曰:凡人三百六十节,九窍、五藏、六府。肌肤欲其比也,血脉欲其通也,筋骨欲其固也,心志欲其和也,精气欲其行也。若此则病无所居,而恶无由生矣。病之留、恶之生也,精气郁也。故水郁则为污,树郁则为蠹,草郁则为蒉。国亦有郁。主德不通,民欲不达,此国之郁也。国郁处久,则百恶并起,而万灾丛至矣。上下之相忍也,由此出矣。故圣王之贵豪士於忠臣也,为其敢直言而决郁塞也。周厉王虐民,国人皆谤。召公以告,曰:“民不堪命矣!”王使卫巫监谤者,得则杀之。国莫敢言,道路以目。王喜,以告召公,曰:“吾能弭谤矣!”召公曰:“是障之也,非弭之也。防民之口,甚於防川。川壅而溃,败人必多。夫民犹是也。是故治川者决之使导,治民者宣之使言。是故天子听政,使公卿列士正谏,好学博闻献诗,矇箴,师诵,庶人传语,近臣尽规,亲戚补察,而後王斟酌焉。是以下无遗善,上无过举。今王塞下之口,而遂上之过,恐为社稷忧。”王弗听也。三年,国人流王于彘。此郁之败也。郁者不阳也。周鼎著鼠,令马履之,为其不阳也。不阳者,亡国之俗也。管仲觞桓公。日暮矣,桓公乐之而徵烛。管仲曰:“臣卜其昼,未卜其夜。君可以出矣。”公不说,曰:“仲父年老矣,寡人与仲父为乐将几之!请夜之。”管仲曰:“君过矣。夫厚於味者薄於德,沈於乐者反於忧。壮而怠则失时,老而解则无名。臣乃今将为君勉之,若何其沈於酒也!”管仲可谓能立行矣。凡行之堕也於乐,今乐而益饬;行之坏也於贵,今主欲留而不许。伸志行理,贵乐弗为变,以事其主。此桓公之所以霜也。列精子高听行乎齐湣王,善衣东布衣,白缟冠,颡推之履,特会朝雨袪步堂下,谓其侍者曰:“我何若?”侍者曰:“公姣且丽。”列精子高因步而窥於井,粲然恶丈夫之状也。喟然叹曰:“侍者为吾听行於齐王也,夫何阿哉!又况於所听行乎?万乘之主,人之阿之亦甚矣,而无所镜,其残亡无日矣。孰当可而镜?其唯士乎!人皆知说镜之明己也,而恶士之明己也。镜之明己也功细,士之明己也功大。得其细,失其大,不知类耳。赵简子曰:“厥也爱我,铎也不爱我。厥之谏我也,必於无人之所;铎之谏我也,喜质我於人中,必使我丑。”尹铎对曰:“厥也爱君之丑也,而不爱君之过也;铎也爱君之过也,而不爱君之丑也。臣尝闻相人於师,敦颜而土色者忍丑。不质君於人中,恐君之不变也。”此简子之贤也。人主贤则人臣之言刻。简子不贤,铎也卒不居赵地,有况乎在简子之侧哉!
xíng lùn
【行论】
liù yuē: rén zhǔ zhī xíng, yǔ bù yī yì. shì bù biàn, shí bù lì, shì chóu yǐ qiú cún. zhí mín zhī mìng. zhí mín zhī mìng, zhòng rèn yě, bù dé yǐ kuài zhì wèi gù. gù bù yī xíng cǐ zhǐ yú guó, bù róng xiāng qū. yáo yǐ tiān xià ràng shùn. gǔn wèi zhū hóu, nù yú yáo yuē:" dé tiān zhī dào zhě wèi dì, dé dì zhī dào zhě wèi sān gōng. jīn wǒ de dì zhī dào, ér bù yǐ wǒ wèi sān gōng." yǐ yáo wèi shī lùn, yù de sān gōng. nù shén měng shòu, yù yǐ wéi luàn. bǐ shòu zhī jiǎo, néng yǐ wéi chéng jǔ qí wěi, néng yǐ wéi jīng. zhào zhī bù lái, fǎng yáng yú yě yǐ huàn dì. shùn yú shì jí zhī yú yǔ shān, fù zhī yǐ wú dāo. yǔ bù gǎn yuàn, ér fǎn shì zhī. guān wèi sī kōng, yǐ tōng shuǐ lǎo. yán sè lí hēi, bù bù xiāng guò, qiào qì bù tōng, yǐ zhōng dì xīn. xī zhě zhòu wèi wú dào, shā méi bó ér hǎi zhī, shā guǐ hóu ér pú zhī, yǐ lǐ zhū hóu yú miào. wén wáng liú tì ér zī zhī. zhòu kǒng qí pàn, yù shā wén wáng ér miè zhōu. wén wáng yuē:" fù suī wú dào, zi gǎn bù shì fù hū? jūn suī bù huì, chén gǎn bù shì jūn hū? shú wáng ér kě pàn yě?" zhòu nǎi shè zhī. tiān xià wén zhī, yǐ wén wáng wèi wèi shàng ér āi xià yě. shī yuē:" wéi cǐ wén wáng, xiǎo xīn yì yì. zhāo shì shàng dì, yù huái duō fú." qí gōng sòng, yàn wáng shǐ zhāng kuí jiāng yàn bīng yǐ cóng yān, qí wáng shā zhī. yàn wáng wén zhī, qì shù xíng ér xià, zhào yǒu sī ér gào zhī yuē:" yú xìng shì ér qí shā wǒ shǐ, qǐng lìng jǔ bīng yǐ gōng qí yě." shǐ shòu mìng yǐ. fán yáo jìn jiàn, zhēng zhī yuē:" xián wáng gù yuàn wèi chén. jīn wáng fēi xián zhǔ yě, yuàn cí bù wéi chén." zhāo wáng yuē:" shì hé yě?" duì yuē:" sōng xià luàn, xiān jūn yǐ bù ān qì qún chén yě. wáng kǔ tòng zhī, ér shì qí zhě, lì bù zú yě. jīn kuí sǐ ér wáng gōng qí, shì shì kuí ér xián yú xiān jūn." wáng yuē:" nuò." qǐng wáng zhǐ bīng, wáng yuē:" rán zé ruò hé?" fán yáo duì yuē:" qǐng wáng gǎo sù pì shě yú jiāo, qiǎn shǐ yú qí, kè ér xiè yān, yuē:' cǐ jǐn guǎ rén zhī zuì yě. dài wáng xián zhǔ yě, qǐ jǐn shā zhū hóu zhī shǐ zhě zāi? rán ér yàn zhī shǐ zhě dú sǐ, cǐ bì yì zhī zé rén bù jǐn yě. yuàn dé biàn gēng qǐng zuì.'" shǐ zhě xíng zhì qí, qí wáng fāng dà yǐn, zuǒ yòu guān shí yù zhě shén zhòng, yīn lìng shǐ zhě jìn bào. shǐ zhě bào, yán yàn wáng zhī shén kǒng jù ér qǐng zuì yě. bì, yòu fù zhī, yǐ jīn zuǒ yòu guān shí. yīn nǎi fà xiǎo shǐ yǐ fǎn lìng yàn wáng fù shě. cǐ jì shàng zhī suǒ yǐ bài, qí guó yǐ xū yě. qī shí chéng, wēi tián dān, gù jǐ bù fǎn. mǐn wáng yǐ dà qí jiāo ér cán, tián dān yǐ jí mò chéng ér lì gōng. shī yuē: " jiāng yù huǐ zhī, bì zhòng lèi zhī jiāng yù bó zhī, bì gāo jǔ zhī." qí cǐ zhī wèi hū! lèi yǐ ér bù huǐ, jǔ yǐ ér bù bó, qí wéi yǒu dào zhě hū! chǔ zhuāng wáng shǐ wén wú wèi yú qí, guò yú sòng, bù xiān jiǎ dào. hái fǎn, huá yuán yán yú sòng zhāo gōng yuē:" wǎng bù jiǎ dào, lái bù jiǎ dào, shì yǐ sòng wèi yě bǐ yě. chǔ zhī huì tián yě, gù biān jūn zhī pū yú mèng zhū. qǐng zhū zhī." nǎi shā wén wú wèi yú yáng liáng zhī dī. zhuāng wáng fāng xuē mèi, wén zhī yuē:" xī!" tóu mèi ér qǐ. lǚ jí zhū tíng, jiàn jí zhū mén, chē jí zhī pú shū zhī shì. suì shě yú jiāo. xīng shī wéi sòng jiǔ yuè. sòng rén yì zǐ ér shí zhī, xī gǔ ér cuàn zhī. sòng gōng ròu tǎn zhí xī, wěi fú gào bìng, yuē:" dà guó ruò yòu tú zhī, wéi mìng shì tīng." zhuāng wáng yuē:" qíng yǐ sòng gōng zhī yán yě!" nǎi wèi què sì shí lǐ, ér shě yú lú mén zhī hé, suǒ yǐ wéi chéng ér guī yě. fán shì zhī běn zài rén zhǔ, rén zhǔ zhī huàn, zài xiān shì ér jiǎn rén. jiǎn rén zé shì qióng yǐ. jīn rén chén sǐ ér bù dàng, qīn shuài shì mín yǐ tǎo qí gù, kě wèi bù jiǎn rén yǐ. sòng gōng fú yǐ bìng gào ér hái shī, kě wèi bù qióng yǐ. fū shě zhū hóu yú hàn yáng ér yǐn zhì zhě, qí yǐ yì jìn tuì xié! qiáng bù zú yǐ chéng cǐ yě.
六曰:人主之行,与布衣异。势不便,时不利,事雠以求存。执民之命。执民之命,重任也,不得以快志为故。故布衣行此指於国,不容乡曲。尧以天下让舜。鲧为诸侯,怒於尧曰:“得天之道者为帝,得帝之道者为三公。今我得地之道,而不以我为三公。”以尧为失论,欲得三公。怒甚猛兽,欲以为乱。比兽之角,能以为城;举其尾,能以为旌。召之不来,仿佯於野以患帝。舜於是殛之於羽山,副之以吴刀。禹不敢怨,而反事之。官为司空,以通水潦。颜色黎黑,步不相过,窍气不通,以中帝心。昔者纣为无道,杀梅伯而醢之,杀鬼侯而脯之,以礼诸侯於庙。文王流涕而咨之。纣恐其畔,欲杀文王而灭周。文王曰:“父虽无道,子敢不事父乎?君虽不惠,臣敢不事君乎?孰王而可畔也?”纣乃赦之。天下闻之,以文王为畏上而哀下也。《诗》曰:“惟此文王,小心翼翼。昭事上帝,聿怀多福。”齐攻宋,燕王使张魁将燕兵以从焉,齐王杀之。燕王闻之,泣数行而下,召有司而告之曰:“余兴事而齐杀我使,请令举兵以攻齐也。”使受命矣。凡繇进见,争之曰:“贤王故愿为臣。今王非贤主也,愿辞不为臣。”昭王曰:“是何也?”对曰:“松下乱,先君以不安弃群臣也。王苦痛之,而事齐者,力不足也。今魁死而王攻齐,是视魁而贤於先君。”王曰:“诺。”请王止兵,王曰:“然则若何?”凡繇对曰:“请王缟素辟舍於郊,遣使於齐,客而谢焉,曰:‘此尽寡人之罪也。大王贤主也,岂尽杀诸侯之使者哉?然而燕之使者独死,此弊邑之择人不谨也。愿得变更请罪。’”使者行至齐,齐王方大饮,左右官实御者甚众,因令使者进报。使者报,言燕王之甚恐惧而请罪也。毕,又复之,以矜左右官实。因乃发小使以反令燕王复舍。此济上之所以败,齐国以虚也。七十城,微田单,固几不反。湣王以大齐骄而残,田单以即墨城而立功。诗曰: “将欲毁之,必重累之;将欲踣之,必高举之。”其此之谓乎!累矣而不毁,举矣而不踣,其唯有道者乎!楚庄王使文无畏於齐,过於宋,不先假道。还反,华元言於宋昭公曰:“往不假道,来不假道,是以宋为野鄙也。楚之会田也,故鞭君之仆於孟诸。请诛之。”乃杀文无畏於扬梁之堤。庄王方削袂,闻之曰:“嘻!” 投袂而起。履及诸庭,剑及诸门,车及之蒲疏之市。遂舍於郊。兴师围宋九月。宋人易子而食之,析骨而爨之。宋公肉袒执牺,委服告病,曰:“大国若宥图之,唯命是听。”庄王曰:“情矣宋公之言也!”乃为却四十里,而舍於卢门之阖,所以为成而归也。凡事之本在人主,人主之患,在先事而简人。简人则事穷矣。今人臣死而不当,亲帅士民以讨其故,可谓不简人矣。宋公服以病告而还师,可谓不穷矣。夫舍诸侯於汉阳而饮至者,其以义进退邪!强不足以成此也。
jiāo zì
【骄恣】
qī yuē: wáng guó zhī zhǔ, bì zì jiāo, bì zì zhì, bì qīng wù. zì jiāo zé jiǎn shì, zì zhì zé zhuān dú, qīng wù zé wú bèi. wú bèi zhào huò, zhuān dú wèi wēi, jiǎn shì yōng sè. yù wú yōng sè, bì lǐ shì yù wèi wú wēi, bì děi zhòng yù wú zhào huò, bì wán bèi. sān zhě, rén jūn zhī dà jīng yě. jìn lì gōng chǐ yín, hǎo tīng chán rén, yù jǐn qù qí dà chén ér lì qí zuǒ yòu. xū tóng wèi lì gōng yuē:" bì xiān shā sān qiè. zú dà duō yuàn, qù dà zú bù bī. gōng yuē:" nuò." nǎi shǐ zhǎng yú jiǎo shā qiè chōu qiè qí qiè zhì yú cháo, ér chén qí shī. yú shì lì gōng yóu yú jiàng lì shì, luán shū zhōng xíng yǎn jié ér yōu zhī. zhū hóu mò zhī jiù, bǎi xìng mò zhī āi. sān yuè ér shā zhī. rén zhǔ zhī huàn, huàn zài zhī néng hài rén, ér bù zhī hài rén zhī bù dàng ér fǎn zì jí yě. shì hé yě? zhì duǎn yě. zhì duǎn zé bù zhī huà, bù zhī huà zhě jǔ zì wēi. wèi wǔ hòu móu shì ér dāng, rǎng bì jí yán yú tíng yuē:" dài fū zhī lǜ, mò rú guǎ rén yǐ!" lì yǒu jiàn, zài sān yán. lǐ kuī qū jìn yuē:" xī zhě chǔ zhuāng wáng móu shì ér dāng, yǒu dà gōng, tuì cháo ér yǒu yōu sè. zuǒ yòu yuē:' wáng yǒu dà gōng, tuì cháo ér yǒu yōu sè, gǎn wèn qí shuō?' wáng yuē:' zhòng huī yǒu yán, bù gǔ shuō zhī. yuē:" zhū hóu zhī dé, néng zì wèi qǔ shī zhě wáng, néng zì qǔ yǒu zhě cún, qí suǒ zé ér mò rú jǐ zhě wáng." jīn yǐ bù gǔ zhī bù xiào yě, qún chén zhī móu yòu mò wú jí yě, wǒ qí wáng hū!'" yuē: " cǐ bà wáng zhī suǒ yōu yě, ér jūn dú fá zhī, qí kě hū!" wǔ hòu yuē:" shàn." rén zhǔ zhī huàn yě, bù zài yú zì shǎo, ér zài yú zì duō. zì duō zé cí shòu, cí shòu zé yuán jié. lǐ kuī kě wèi néng jiàn qí jūn yǐ, yī chēng ér lìng wǔ hòu yì zhī jūn rén zhī dào. qí xuān wáng wèi dà shì, dà yì bǎi mǔ, táng shàng sān bǎi hù. yǐ qí zhī dà, jù zhī sān nián ér wèi néng chéng. qún chén mò gǎn jiàn wáng. chūn jū wèn yú xuān wáng yuē:" jīng wáng shì xiān wáng zhī lǐ yuè, ér lè wèi qīng, gǎn wèn jīng guó wèi yǒu zhǔ hū?" wáng yuē:" wèi wú zhǔ."" xián chén yǐ qiān shù ér mò gǎn jiàn, gǎn wèn jīng guó wèi yǒu chén hū?" wáng yuē:" wèi wú chén."" jīn wáng wèi dà shì, qí dà yì bǎi mǔ, táng shàng sān bǎi hù. yǐ qí guó zhī dà, jù zhī sān nián ér fú néng chéng. qún chén mò gǎn jiàn, gǎn wèn wáng wèi yǒu chén hū?" wáng yuē:" wèi wú chén." chūn jū yuē:" chén qǐng pì yǐ!" qū ér chū. wáng yuē:" chūn zi! chūn zi! fǎn! hé jiàn guǎ rén zhī wǎn yě? guǎ rén qǐng jīn zhǐ zhī." jù zhào zhǎng shū yuē:" shū zhī! guǎ rén bù xiào, ér hǎo wèi dà shì. chūn zi zhǐ guǎ rén." zhēn jiàn bù kě bù shú. mò gǎn jiàn ruò, fēi fú yù yě. chūn jū zhī suǒ yǐ yù zhī yú rén tóng, qí suǒ yǐ rù zhī yú rén yì. xuān wáng wēi chūn jū, jǐ wèi tiān xià xiào yǐ. yóu shì lùn zhī, shī guó zhī zhǔ, duō rú xuān wáng, rán huàn zài hu wú chūn jū. gù zhōng chén zhī jiàn zhě, yì cóng rù zhī, bù kě bù shèn. cǐ dé shī zhī běn yě. zhào jiǎn zi shěn luán jiǎo yú hé, yuē:" wú cháng hǎo shēng sè yǐ, ér luán jiǎo zhì zhī wú cháng hǎo gōng shì tái xiè yǐ, ér luán jiǎo wèi zhī wú cháng hǎo liáng mǎ shàn yù yǐ, ér luán jiǎo lái zhī. jīn wú hǎo shì liù nián yǐ, ér luán jiǎo wèi cháng jìn yī rén yě. shì zhǎng wú guò ér chù shàn yě." gù ruò jiǎn zi zhě, néng hòu yǐ lǐ dū zé yú qí chén yǐ. yǐ lǐ dū zé yú qí chén, zé rén zhǔ kě yǔ wéi shàn, ér bù kě yǔ wèi fēi kě yǔ wèi zhí, ér bù kě yǔ wèi wǎng. cǐ sān dài zhī shèng jiào.
七曰:亡国之主,必自骄,必自智,必轻物。自骄则简士,自智则专独,轻物则无备。无备召祸,专独位危,简士壅塞。欲无壅塞,必礼士;欲位无危,必得众;欲无召祸,必完备。三者,人君之大经也。晋厉公侈淫,好听谗人,欲尽去其大臣而立其左右。胥童谓厉公曰:“必先杀三郄。族大多怨,去大族不逼。公曰:“诺。”乃使长鱼矫杀郄犨、郄锜、郄至于朝,而陈其尸。於是厉公游于匠丽氏,栾书、中行偃劫而幽之。诸侯莫之救,百姓莫之哀。三月而杀之。人主之患,患在知能害人,而不知害人之不当而反自及也。是何也?智短也。智短则不知化,不知化者举自危。魏武侯谋事而当,攘臂疾言於庭曰:“大夫之虑,莫如寡人矣!”立有间,再三言。李悝趋进曰:“昔者楚庄王谋事而当,有大功,退朝而有忧色。左右曰:‘王有大功,退朝而有忧色,敢问其说?’王曰:‘仲虺有言,不谷说之。曰:“诸侯之德,能自为取师者王,能自取友者存,其所择而莫如己者亡。”今以不谷之不肖也,群臣之谋又莫吾及也,我其亡乎!’”曰: “此霸王之所忧也,而君独伐之,其可乎!”武侯曰:“善。”人主之患也,不在於自少,而在於自多。自多则辞受,辞受则原竭。李悝可谓能谏其君矣,壹称而令武侯益知君人之道。齐宣王为大室,大益百亩,堂上三百户。以齐之大,具之三年而未能成。群臣莫敢谏王。春居问於宣王曰:“荆王释先王之礼乐,而乐为轻,敢问荆国为有主乎?”王曰:“为无主。”“贤臣以千数而莫敢谏,敢问荆国为有臣乎?”王曰:“为无臣。”“今王为大室,其大益百亩,堂上三百户。以齐国之大,具之三年而弗能成。群臣莫敢谏,敢问王为有臣乎?”王曰:“为无臣。”春居曰:“臣请辟矣!”趋而出。王曰:“春子!春子!反!何谏寡人之晚也?寡人请今止之。”遽召掌书曰:“书之!寡人不肖,而好为大室。春子止寡人。”箴谏不可不熟。莫敢谏若,非弗欲也。春居之所以欲之与人同,其所以入之与人异。宣王微春居,几为天下笑矣。由是论之,失国之主,多如宣王,然患在乎无春居。故忠臣之谏者,亦从入之,不可不慎。此得失之本也。赵简子沈鸾徼於河,曰:“吾尝好声色矣,而鸾徼致之;吾尝好宫室台榭矣,而鸾徼为之;吾尝好良马善御矣,而鸾徼来之。今吾好士六年矣,而鸾徼未尝进一人也。是长吾过而绌善也。”故若简子者,能厚以理督责於其臣矣。以理督责於其臣,则人主可与为善,而不可与为非;可与为直,而不可与为枉。此三代之盛教。
guān biǎo
【观表】
bā yuē: fán lùn rén xīn, guān shì chuán, bù kě bù shú, bù kě bù shēn. tiān wèi gāo yǐ, ér rì yuè xīng chén yún qì yǔ lù wèi cháng xiū yě dì wèi dà yǐ, ér shuǐ quán cǎo mù máo yǔ luǒ lín wèi cháng xī yě. fán jū yú tiān dì zhī jiān liù hé zhī nèi zhě, qí wù wèi xiāng ān lì yě, fū wèi xiāng hài wēi zhě, bù kě shèng shǔ. rén shì jiē rán. shì suí xīn, xīn suí yù. yù wú dù zhě, qí xīn wú dù. xīn wú dù zhě, zé qí suǒ wéi bù kě zhī yǐ. rén zhī xīn yǐn nì nán jiàn, yuān shēn nán cè. gù shèng rén yú shì zhì yān. shèng rén zhī suǒ yǐ guò rén yǐ xiān zhī, xiān zhī bì shěn zhēng biǎo. wú zhēng biǎo ér yù xiān zhī, yáo shùn yǔ zhòng rén tóng děng. zhēng suī yì, biǎo suī nán, shèng rén zé bù kě yǐ piāo yǐ. zhòng rén zé wú dào zhì yān. wú dào zhì zé yǐ wéi shén, yǐ wéi xìng. fēi shén fēi xìng, qí shù bù dé bù rán. hòu chéng zi wú qǐ jìn zhī yǐ. hòu chéng zi wèi lǔ pìn yú jìn, guò wèi, yòu zǎi gǔ chén zhǐ ér shāng zhī. chén lè ér bù lè, jiǔ hān ér sòng zhī yǐ bì. gù fǎn, guò ér fú cí. qí pū yuē:" xiàng zhě yòu zǎi gǔ chén zhī shāng wú zi yě shén huān, jīn hóu xiè guò ér fú cí?" hòu chéng zǐ yuē:" fū zhǐ ér shāng wǒ, yǔ wǒ huān yě. chén lè ér bù lè, gào wǒ yōu yě. jiǔ hān ér sòng wǒ yǐ bì, jì zhī wǒ yě. ruò yóu shì guān zhī, wèi qí yǒu luàn hū!" bèi wèi sān shí lǐ, wén níng xǐ zhī nán zuò, yòu zǎi gǔ chén sǐ zhī, hái chē ér lín, sān jǔ ér guī. zhì, shǐ rén yíng qí qī zǐ, gé zhái ér yì zhī, fēn lù ér shí zhī. qí zǐ cháng ér fǎn qí bì. kǒng zǐ wén zhī, yuē:" fū zhì kě yǐ wēi móu rén kě yǐ tuō cái zhě, qí hòu chéng zi zhī wèi hū!" hòu chéng zi zhī guān yòu zǎi gǔ chén yě, shēn yǐ miào yǐ. bù guān qí shì ér guān qí zhì, kě wèi néng guān rén yǐ. wú qǐ zhì xī hé zhī wài, wáng cuò zèn zhī yú wèi wǔ hòu, wǔ hòu shǐ rén zhào zhī. wú qǐ zhì yú àn mén, zhǐ chē ér xiū, wàng xī hé, qì shù xíng ér xià. qí pū wèi zhī yuē:" qiè guān gōng zhī zhì, shì shě tiān xià ruò shě xǐ. jīn qù xī hé ér qì, hé yě?" wú qǐ xuě qì ér yīng zhī yuē:" zi fú shí yě. jūn chéng zhī wǒ, ér shǐ wǒ bì néng, qín bì kě wáng, ér xī hé kě yǐ wáng. jīn jūn tīng chán rén zhī yì, ér bù zhī wǒ, xī hé zhī wèi qín yě bù jiǔ yǐ, wèi guó cóng cǐ xuē yǐ." wú qǐ guǒ qù wèi rù jīng, ér xī hé bì rù qín. wèi rì yǐ xuē, qín rì yì dà. cǐ wú qǐ zhī suǒ yǐ xiān jiàn ér qì yě. gǔ zhī shàn xiàng mǎ zhě, hán fēng shì xiāng kǒu chǐ, má cháo xiāng jiá, zǐ nǚ lì xiāng mù, wèi jì xiāng zī, xǔ bǐ xiāng kāo, tóu fá hè xiāng xiōng xié, guǎn qīng xiāng fèn wěn, chén bēi xiāng gǔ jiǎo, qín yá xiāng qián, zàn jūn xiāng hòu. fán cǐ shí rén zhě, jiē tiān xià zhī liáng gōng yě. qí suǒ yǐ xiāng zhě bù tóng, jiàn mǎ zhī yī zhēng yě, ér zhī jié zhī gāo bēi, zú zhī huá yì, cái zhī jiān cuì, néng zhī cháng duǎn. fēi dú xiàng mǎ rán yě, rén yì yǒu zhēng, shì yǔ guó jiē yǒu zhēng. shèng rén shàng zhī qiān suì, xià zhī qiān suì, fēi yì zhī yě, gài yǒu zì yún yě. lǜ tú fān báo, cóng cǐ shēng yǐ.
八曰:凡论人心,观事传,不可不熟,不可不深。天为高矣,而日月星辰云气雨露未尝休也;地为大矣,而水泉草木毛羽裸鳞未尝息也。凡居於天地之间、六合之内者,其务为相安利也,夫为相害危者,不可胜数。人事皆然。事随心,心随欲。欲无度者,其心无度。心无度者,则其所为不可知矣。人之心隐匿难见,渊深难测。故圣人於事志焉。圣人之所以过人以先知,先知必审徵表。无徵表而欲先知,尧、舜与众人同等。徵虽易,表虽难,圣人则不可以飘矣。众人则无道至焉。无道至则以为神,以为幸。非神非幸,其数不得不然。郈成子、吴起近之矣。郈成子为鲁聘於晋,过卫,右宰谷臣止而觞之。陈乐而不乐,酒酣而送之以璧。顾反,过而弗辞。其仆曰:“向者右宰谷臣之觞吾子也甚欢,今侯渫过而弗辞?”郈成子曰:“夫止而觞我,与我欢也。陈乐而不乐,告我忧也。酒酣而送我以璧,寄之我也。若由是观之,卫其有乱乎!”倍卫三十里,闻甯喜之难作,右宰谷臣死之,还车而临,三举而归。至,使人迎其妻子,隔宅而异之,分禄而食之。其子长而反其璧。孔子闻之,曰:“夫智可以微谋、仁可以托财者,其郈成子之谓乎!”郈成子之观右宰谷臣也,深矣妙矣。不观其事而观其志,可谓能观人矣。吴起治西河之外,王错谮之於魏武侯,武侯使人召之。吴起至於岸门,止车而休,望西河,泣数行而下。其仆谓之曰:“窃观公之志,视舍天下若舍屣。今去西河而泣,何也?”吴起雪泣而应之曰:“子弗识也。君诚知我,而使我毕能,秦必可亡,而西河可以王。今君听谗人之议,而不知我,西河之为秦也不久矣,魏国从此削矣。”吴起果去魏入荆,而西河毕入秦。魏日以削,秦日益大。此吴起之所以先见而泣也。古之善相马者,寒风是相口齿,麻朝相颊,子女厉相目,卫忌相髭,许鄙相尻,投伐褐相胸胁,管青相膹吻,陈悲相股脚,秦牙相前,赞君相後。凡此十人者,皆天下之良工也。其所以相者不同,见马之一徵也,而知节之高卑,足之滑易,材之坚脆,能之长短。非独相马然也,人亦有徵,事与国皆有徵。圣人上知千岁,下知千岁,非意之也,盖有自云也。绿图幡薄,从此生矣。