chén qǐ xīn shū sān dà bìng gēn
陈启新疏三大病根
zhēng yuè, tè jiǎn huái ān wèi sān kē wǔ jǔ chén qǐ xīn wèi lì kē jǐ shì zhōng. xiān shì, qǐ xīn fú quē xiàn shū. qí lüè yuē: cháo tíng yǒu sān dà bìng gēn, yǐ kē mù qǔ rén, yī bìng gēn yě. jù qí wén zhāng, xiào dì yǔ yáo shùn tóng zhé, rén yì yǔ kǒng mèng zhēng héng jí kǎo zhèng shì, zé zì qí tān, rèn qí kù, qián suǒ yán zhě, jiē zhǐ shàng kōng tán. gài qí yòu xué zhī shí, fù shī suǒ jiào, zé jiē wèi dú shū kě zhì fù zhì guì. gù jìn bù zhǐ zhī róng shēn róng qīn, shuí gèng sī xíng qí zhì jūn zé mín zhī dào zāi! chén suǒ yǐ xiào jiǎ shēng zhī kū zhě cǐ yě. yǐ zī gé qǔ rén, yī bìng gēn yě. kǎo guó chū diǎn shǐ féng jiān, rèn qiān dōu gòng shì péng yǒu xìn, rèn bù zhèng xiù cái céng dà, shòu shàng shū. hé cháng yǐ zī gé xiàn zhī? zhì jiā jìng shí, yóu sān tú bìng yòng, dú jīn wéi shàng wén zhī yī tú jí yī tú qiě fēn jiè dì. gòng shì guān zhǐ yú gòng, jǔ rén guān zhǐ yú jǔ gòng zhě míng zhī qián tú wú lù, qǔ rú shì, bù qǔ rú shì, wú nìng duō qǔ. jǔ zhě míng zhī lì rèn yǒu xiàn, qīng rú shì, tān yì rú shì, wú nìng tān qiú. ruò jìn shì zé yòu zhī tiān xià zhī jué, jiē qí zhēn jǐ zhī wù tiān xià zhī shì, jiē qí péng bǐ zhōng rén liàn chéng yī qì, dǎ chéng yī piàn, héng xíng mò zhī wèn, fàng dàn mò zhī jī qǔ píng qí qǔ, yǔ suì qí qiú. yòu ān dé guān bù tān lì bù wū yé? ǒu yǒu yī qīng lián zì ài zhě, zé gòng dào qí jiǎo, gòng hài qí yì, bù qù zhī bù yǐ. chén suǒ yǐ xiào jiǎ shēng zhī tòng kū zhě cǐ yě. yǐ tuī zhī xíng qǔ kē dào, yòu yī bìng gēn yě. zhī xiàn zhě, mín zhī fù mǔ rù shì zhī chū, shàng wèi jiǎn shū zì yīng jǐn chì. jīn yī xuǎn zhī tuī, biàn bù sī ài yì. tǐng zhèng jiān shī, tān kù xiāng jì. suǒ yǐ rán zhě, liáng yóu xíng qǔ wèi kē dào yě. bǐ shòu rèn shí, xiān yǐ kē dào zì jū, wèi yì rì néng jǔ hé rén, néng róng rǔ rén, jí zhì shǒu xún sī fǔ, jìng yǐ kē dào xiāng dài. wèi bǐ yì rì kě xiǎn wǒ, kě chì wǒ, jié jiāo kě wèi bǎng bì, tóu qì kě wèi ào yuán. wèi jìng zhī bù xiá, yòu hé gǎn wǔ qí yì zhì qí xíng hū? gù nüè mín bō mín, diān dǎo mín líng bì mín, wú bù sì qí suǒ yù. kě lián cǐ chī chī zhī máng, kòu hūn wú lù, fù sù wú mén, yù bù wéi dào dé hū? chén suǒ yǐ xiào jiǎ yì zhī tòng kū zhě cǐ yě. guó jiā shòu cǐ sān dà bìng tòng, yóu shì zhāng jù wú yòng, dǎng yǔ rì shèng. wéi lì shì hǎo, fēi qíng bù xíng, jìng chéng yī mí jú, jǔ shì jǐn zuì mèng yú qí zhōng ér bù xǐng yǐ. cháng jiàn qīng jīn zi, zhāo bù móu xī, yī dāo xiāng jiàn biàn wú qióng jǔ rén, jí dēng jiǎ kē, suì zhōng míng dǐng shí, féi mǎ qīng qiú, fēi shù bǎi wàn zé shù shí wàn. shì sī cǐ hú wéi hū lái zāi? jiē jiē! gǔ yún cái bù zài xià zé zài shàng, shǐ qí zài xià yě, jīn rì shū fù shuì, míng rì shū jiā pài, yóu yǒu rù zhī zhī rì. jí shǐ zài shàng, jīn rì fā nèi tǎng, míng rì fā jīng kù, yóu yǒu chū zhī zhī shí. jīn hé bù xìng ér jǐn duó yú zhōng zhī jìn shēn hū? zé hé rì ér dé qí chū, ér liú tōng yú shì hū? bù dú bù chū yě, bǐ qiě shēn wú fù chǎn wú yáo tián wú liáng wù wú shuì, qiě bì hù jiān mín zhī fù yáo liáng shuì, qí rù zhī zhèng wèi ài yě. jí huò yǒu shí ér chū, fēi mǎi kē dì, zé mǎi dì fāng, mǎi qiān shēng, ér chū yī, wú bù rù shí. tiān xià yǒu shù zhī cái, qǐ kān cǐ hū? shàng hǎo xià shèn, rì qū rì jí, jīn tiān xià wēi yǐ. ruò bìng gēn bù chú, zé dào zéi bì bù néng xī, shì bù yǐ huáng shàng zhī tiān xià, duàn sòng yú zhāng jù fǔ rú zhī shǒu bù zhǐ yě. chén suǒ yǐ xí gǎo guì fú yú dà míng mén wài, yǐn lǐng dài sǐ, shàng chén zhì bìng zhī yào yán yǒu sì. yī dāng sù tíng kē mù, yǐ chù xū wén. yī dāng sù jǔ xiào lián, yǐ chóng shí xíng. yī dāng sù bà zhī tuī xíng qǔ kē dào, yǐ chú jī nián héng zì zhī lòu xí. yī dāng sù juān zāi shāng qián liáng, yǐ sū lǚ suì wú gào zhī diān lián. yóu cǐ zhēn cái zì chū, fēng sú hái chún, ér shì zhēn shàng lǐ yǐ. sǎ sǎ wǔ qiān yú yán, jiē qiè shí bì. shàng jiā yì zhī. gù tè yǒu shì mìng. shí zhèng fǔ chān zhī shàng yì, bì yǒu pì mén tè dá zhī diǎn, gù lìng qǐ xīn shàng shū, tè jiè yǐ bó jī shàn lèi. qǐ xīn jì jìn, wéi cóng shì bì chē luó, mǎ yǐ féng yíng shàng yì, ér zhèng fǔ yǒu qiú jiē bù yīng, hèn zhī bú jiàn xìn rèn.
正月,特简淮安卫三科武举陈启新为吏科给事中。先是,启新伏阙献疏。其略曰:朝廷有三大病根,以科目取人,一病根也。据其文章,孝弟与尧舜同辙,仁义与孔孟争衡;及考政事,则恣其贪,任其酷,前所言者,皆纸上空谈。盖其幼学之时,父师所教,则皆谓读书可致富致贵。故进步止知荣身荣亲,谁更思行其致君泽民之道哉!臣所以效贾生之哭者此也。以资格取人,一病根也。考国初典史冯坚,任佥都;贡士彭友信,任布政;秀才曾大,授尚书。何尝以资格限之?至嘉靖时,犹三途并用,独今惟尚文之一途;即一途且分界地。贡士官止于贡,举人官止于举;贡者明知前途无路,取如是,不取如是,毋宁多取。举者明知历任有限,清如是,贪亦如是,毋宁贪求。若进士则又知天下之爵,皆其砧几之物;天下之士,皆其朋比中人;炼成一气,打成一片,横行莫之问,放诞莫之稽;取凭其取,与遂其求。又安得官不贪、吏不污耶?偶有一清廉自爱者,则共道其矫,共骇其异,不去之不已。臣所以效贾生之痛哭者此也。以推知行取科道,又一病根也。知县者,民之父母;入仕之初,尚畏简书;自应谨饬。今一选知推,便不思爱义。梃政兼施,贪酷相济。所以然者,良由行取为科道也。彼受任时,先以科道自居,谓异日能举劾人,能荣辱人,及至守巡司府,竟以科道相待。谓彼异日可显我,可斥我,结交可为膀臂,投契可为奥援。畏敬之不暇,又何敢侮其意、制其行乎?故虐民、剥民,颠倒民、凌毙民,无不肆其所欲。可怜此蚩蚩之氓,叩阍无路,赴愬无门,欲不为盗得乎?臣所以效贾谊之痛哭者此也。国家受此三大病痛,由是章句无用,党羽日盛。惟利是好,非情不行,竟成一迷局,举世尽醉梦于其中而不醒矣。尝见青衿子,朝不谋夕,一叨乡荐便无穷举人,及登甲科,遂钟鸣鼎食,肥马轻裘,非数百万则数十万。试思此胡为乎来哉?嗟嗟!古云财不在下则在上,使其在下也,今日输赋税,明日输加派,犹有入之之日。即使在上,今日发内帑,明日发京库,犹有出之之时。今何不幸而尽夺于中之缙绅乎?则何日而得其出,而流通于世乎?不独不出也,彼且身无赋、产无徭、田无粮、物无税,且庇护奸民之赋徭粮税,其入之正未艾也。即或有时而出,非买科弟,则买地方,买迁升,而出一,无不入十。天下有数之财,岂堪此乎?上好下甚,日趋日极,今天下危矣。若病根不除,则盗贼必不能息,势不以皇上之天下,断送于章句腐儒之手不止也。臣所以席稿跪伏于大明门外,引领待死,上陈治病之药言有四。一当速停科目,以黜虚文。一当速举孝廉,以崇实行。一当速罢知推行取科道,以除积年横恣之陋习。一当速蠲灾伤钱粮,以苏屡岁无告之颠连。由此真才自出,风俗还醇,而世臻上理矣。洒洒五千余言,皆切时弊。上嘉异之。故特有是命。时政府觇知上意,必有辟门特达之典,故令启新上书,特借以搏击善类。启新既进,惟从事敝车骡,马以逢迎上意,而政府有求皆不应,恨之不见信任。