chén qǐ xīn shū sān dà bìng gēn
陳啟新疏三大病根
zhēng yuè, tè jiǎn huái ān wèi sān kē wǔ jǔ chén qǐ xīn wèi lì kē gěi shì zhōng. xiān shì, qǐ xīn fú què xiàn shū. qí lüè yuē: cháo tíng yǒu sān dà bìng gēn, yǐ kē mù qǔ rén, yī bìng gēn yě. jù qí wén zhāng, xiào dì yǔ yáo shùn tóng zhé, rén yì yǔ kǒng mèng zhēng héng jí kǎo zhèng shì, zé zì qí tān, rèn qí kù, qián suǒ yán zhě, jiē zhǐ shàng kōng tán. gài qí yòu xué zhī shí, fù shī suǒ jiào, zé jiē wèi dú shū kě zhì fù zhì guì. gù jìn bù zhǐ zhī róng shēn róng qīn, shuí gèng sī xíng qí zhì jūn zé mín zhī dào zāi! chén suǒ yǐ xiào jiǎ shēng zhī kū zhě cǐ yě. yǐ zī gé qǔ rén, yī bìng gēn yě. kǎo guó chū diǎn shǐ féng jiān, rèn qiān dōu gòng shì péng yǒu xìn, rèn bù zhèng xiù cái céng dà, shòu shàng shū. hé cháng yǐ zī gé xiàn zhī? zhì jiā jìng shí, yóu sān tú bìng yòng, dú jīn wéi shàng wén zhī yī tú jí yī tú qiě fēn jiè dì. gòng shì guān zhǐ yú gòng, jǔ rén guān zhǐ yú jǔ gòng zhě míng zhī qián tú wú lù, qǔ rú shì, bù qǔ rú shì, wú níng duō qǔ. jǔ zhě míng zhī lì rèn yǒu xiàn, qīng rú shì, tān yì rú shì, wú níng tān qiú. ruò jìn shì zé yòu zhī tiān xià zhī jué, jiē qí zhēn jǐ zhī wù tiān xià zhī shì, jiē qí péng bǐ zhōng rén liàn chéng yī qì, dǎ chéng yī piàn, héng xíng mò zhī wèn, fàng dàn mò zhī jī qǔ píng qí qǔ, yǔ suì qí qiú. yòu ān dé guān bù tān lì bù wū yé? ǒu yǒu yī qīng lián zì ài zhě, zé gòng dào qí jiǎo, gòng hài qí yì, bù qù zhī bù yǐ. chén suǒ yǐ xiào jiǎ shēng zhī tòng kū zhě cǐ yě. yǐ tuī zhī xíng qǔ kē dào, yòu yī bìng gēn yě. zhī xiàn zhě, mín zhī fù mǔ rù shì zhī chū, shàng wèi jiǎn shū zì yīng jǐn chì. jīn yī xuǎn zhī tuī, biàn bù sī ài yì. tǐng zhèng jiān shī, tān kù xiāng jì. suǒ yǐ rán zhě, liáng yóu xíng qǔ wèi kē dào yě. bǐ shòu rèn shí, xiān yǐ kē dào zì jū, wèi yì rì néng jǔ hé rén, néng róng rǔ rén, jí zhì shǒu xún sī fǔ, jìng yǐ kē dào xiāng dài. wèi bǐ yì rì kě xiǎn wǒ, kě chì wǒ, jié jiāo kě wèi bǎng bì, tóu qì kě wèi ào yuán. wèi jìng zhī bù xiá, yòu hé gǎn wǔ qí yì zhì qí xíng hū? gù nüè mín bō mín, diān dào mín líng bì mín, wú bù sì qí suǒ yù. kě lián cǐ chī chī zhī máng, kòu hūn wú lù, fù sù wú mén, yù bù wèi dào dé hū? chén suǒ yǐ xiào jiǎ yì zhī tòng kū zhě cǐ yě. guó jiā shòu cǐ sān dà bìng tòng, yóu shì zhāng jù wú yòng, dǎng yǔ rì shèng. wéi lì shì hǎo, fēi qíng bù xíng, jìng chéng yī mí jú, jǔ shì jǐn zuì mèng yú qí zhōng ér bù xǐng yǐ. cháng jiàn qīng jīn zi, cháo bù móu xī, yī dāo xiāng jiàn biàn wú qióng jǔ rén, jí dēng jiǎ kē, suì zhōng míng dǐng shí, féi mǎ qīng qiú, fēi shù bǎi wàn zé shù shí wàn. shì sī cǐ hú wèi hū lái zāi? jiē jiē! gǔ yún cái bù zài xià zé zài shàng, shǐ qí zài xià yě, jīn rì shū fù shuì, míng rì shū jiā pài, yóu yǒu rù zhī zhī rì. jí shǐ zài shàng, jīn rì fā nèi tǎng, míng rì fā jīng kù, yóu yǒu chū zhī zhī shí. jīn hé bù xìng ér jǐn duó yú zhōng zhī jìn shēn hū? zé hé rì ér dé qí chū, ér liú tōng yú shì hū? bù dú bù chū yě, bǐ qiě shēn wú fù chǎn wú yáo tián wú liáng wù wú shuì, qiě bì hù jiān mín zhī fù yáo liáng shuì, qí rù zhī zhèng wèi ài yě. jí huò yǒu shí ér chū, fēi mǎi kē dì, zé mǎi dì fāng, mǎi qiān shēng, ér chū yī, wú bù rù shí. tiān xià yǒu shù zhī cái, qǐ kān cǐ hū? shàng hǎo xià shèn, rì qū rì jí, jīn tiān xià wēi yǐ. ruò bìng gēn bù chú, zé dào zéi bì bù néng xī, shì bù yǐ huáng shàng zhī tiān xià, duàn sòng yú zhāng jù fǔ rú zhī shǒu bù zhǐ yě. chén suǒ yǐ xí gǎo guì fú yú dà míng mén wài, yǐn lǐng dài sǐ, shàng chén zhì bìng zhī yào yán yǒu sì. yī dāng sù tíng kē mù, yǐ chù xū wén. yī dāng sù jǔ xiào lián, yǐ chóng shí xíng. yī dāng sù bà zhī tuī xíng qǔ kē dào, yǐ chú jī nián héng zì zhī lòu xí. yī dāng sù juān zāi shāng qián liáng, yǐ sū lǚ suì wú gào zhī diān lián. yóu cǐ zhēn cái zì chū, fēng sú hái chún, ér shì zhēn shàng lǐ yǐ. sǎ sǎ wǔ qiān yú yán, jiē qiè shí bì. shàng jiā yì zhī. gù tè yǒu shì mìng. shí zhèng fǔ chān zhī shàng yì, bì yǒu pì mén tè dá zhī diǎn, gù lìng qǐ xīn shàng shū, tè jiè yǐ bó jī shàn lèi. qǐ xīn jì jìn, wéi cóng shì bì chē luó, mǎ yǐ féng yíng shàng yì, ér zhèng fǔ yǒu qiú jiē bù yīng, hèn zhī bù jiàn xìn rèn.
正月,特簡淮安衛三科武舉陳啟新為吏科給事中。先是,啟新伏闕獻疏。其略曰:朝廷有三大病根,以科目取人,一病根也。據其文章,孝弟與堯舜同轍,仁義與孔孟爭衡;及考政事,則恣其貪,任其酷,前所言者,皆紙上空談。蓋其幼學之時,父師所教,則皆謂讀書可致富致貴。故進步止知榮身榮親,誰更思行其致君澤民之道哉!臣所以效賈生之哭者此也。以資格取人,一病根也。考國初典史馮堅,任僉都;貢士彭友信,任布政;秀才曾大,授尚書。何嘗以資格限之?至嘉靖時,猶三途並用,獨今惟尚文之一途;即一途且分界地。貢士官止於貢,舉人官止於舉;貢者明知前途無路,取如是,不取如是,毋寧多取。舉者明知歷任有限,清如是,貪亦如是,毋寧貪求。若進士則又知天下之爵,皆其砧幾之物;天下之士,皆其朋比中人;煉成一氣,打成一片,橫行莫之問,放誕莫之稽;取憑其取,與遂其求。又安得官不貪、吏不污耶?偶有一清廉自愛者,則共道其矯,共駭其異,不去之不已。臣所以效賈生之痛哭者此也。以推知行取科道,又一病根也。知縣者,民之父母;入仕之初,尚畏簡書;自應謹飭。今一選知推,便不思愛義。梃政兼施,貪酷相濟。所以然者,良由行取為科道也。彼受任時,先以科道自居,謂異日能舉劾人,能榮辱人,及至守巡司府,竟以科道相待。謂彼異日可顯我,可斥我,結交可為膀臂,投契可為奧援。畏敬之不暇,又何敢侮其意、制其行乎?故虐民、剝民,顛倒民、凌斃民,無不肆其所欲。可憐此蚩蚩之氓,叩閽無路,赴愬無門,欲不為盜得乎?臣所以效賈誼之痛哭者此也。國家受此三大病痛,由是章句無用,黨羽日盛。惟利是好,非情不行,竟成一迷局,舉世盡醉夢於其中而不醒矣。嘗見青衿子,朝不謀夕,一叨鄉薦便無窮舉人,及登甲科,遂鐘鳴鼎食,肥馬輕裘,非數百萬則數十萬。試思此胡為乎來哉?嗟嗟!古雲財不在下則在上,使其在下也,今日輸賦稅,明日輸加派,猶有入之之日。即使在上,今日發內帑,明日發京庫,猶有出之之時。今何不幸而盡奪於中之縉紳乎?則何日而得其出,而流通於世乎?不獨不出也,彼且身無賦、產無徭、田無糧、物無稅,且庇護奸民之賦徭糧稅,其入之正未艾也。即或有時而出,非買科弟,則買地方,買遷升,而出一,無不入十。天下有數之財,豈堪此乎?上好下甚,日趨日極,今天下危矣。若病根不除,則盜賊必不能息,勢不以皇上之天下,斷送於章句腐儒之手不止也。臣所以席稿跪伏於大明門外,引領待死,上陳治病之藥言有四。一當速停科目,以黜虛文。一當速舉孝廉,以崇實行。一當速罷知推行取科道,以除積年橫恣之陋習。一當速蠲災傷錢糧,以蘇屢歲無告之顛連。由此真才自出,風俗還醇,而世臻上理矣。灑灑五千餘言,皆切時弊。上嘉異之。故特有是命。時政府覘知上意,必有辟門特達之典,故令啟新上書,特藉以搏擊善類。啟新既進,惟從事敝車騾,馬以逢迎上意,而政府有求皆不應,恨之不見信任。