liú lǐ shùn shí jiǔ rì yì
刘理顺(十九日缢)
liú lǐ shùn, zì fù lǐ, hào zhàn liù, hé nán kāi fēng qǐ xiàn rén. wàn lì sān shí yī nián guǐ mǎo, jǔ yú xiāng, fán shí shàng chūn guān, bù dì. rén xī gōng shù qí, gōng zì shì yí rán. zhì chóng zhēn jiǎ xū chéng jìn shì, tíng shì dì yī. xiān shì nǐ shǒu lǐ, shàng qīn yuè gōng juǎn chēng zhǐ, suì zhuó guān duō shì, ér lǐ zhì èr jiǎ dì yī rén, zhēng róng zhī. gōng yuē kē míng gù fèn nèi shì. xī sòng wáng céng jí dì, huò cháo zhī. gōng yuē: píng shēng zhì bù zài wēn bǎo. jīn zī zhī jǔ, wú jù yī shǐ, hé róng wèi? rén fú qí zhì. wèi yì shí bì zhuō yǒu shù lì. chū shòu xiū zhuàn, bǐng zǐ jì zhù qǐ jū. jǐ mǎo diǎn mǐn shì. qí chéng shì jiē shēn yú lǐ xué zhàn yú dào dé zhī yán. yú nián qiān yù dé. guǐ wèi fēn kǎo lǐ wéi, suǒ de duō wén zhāng jié yì zhī shì. jiǎ shēn sān yuè shí jiǔ píng dàn, gōng rù cháo, mén wèi qǐ, dà lǐ qīng líng yì qú shì láng wú lǚ zhōng zhì, chuán bào zéi qí rù chéng, xiāng gù è rán. é chuán shàng bēng. gōng fǔ yīng dà tòng yuē: lǐ shùn hé shàng tè jiǎn, wú suǒ bào xiào. guó shì zhì cǐ, wàn sǐ mò shú. hái yù, shǒu shū niǎn yú bì yuē: chéng rén qǔ yì, kǒng mèng suǒ chuán. wén xìn jiàn zhī, yú hé bù rán? jì duō wēi kē, qǐ kě gǒu quán! sān zhōng cí nèi, wú kuì qián xián. běi miàn zài bài zì jīng. qī wàn shì qiè lǐ shì jí zi xiào lián bìng pū sì rén jù xùn. yī yún: bìng bì pú shí bā rén, hé mén yì sǐ. gōng sù wèi dé xiāng lǐ, qí kuí tiān xià yě, xiāng rén shū bǎng yú mén yuē: tiān cóng rén yuàn. zhì shì, zéi duō zhōng zhōu rén, yǒu shù bǎi qí zhì qí yù yuē: cǐ wú xiāng qǐ xiàn liú zhuàng yuán, jū xiāng jí shàn, lǐ rén wú bù mù qí huì zhě. wú bèi fèng lǐ jiāng jūn lìng, zhèng lái hù wèi gōng, yǐ bào hòu dé, hé jù sǐ yě. jù xià mǎ tòng kū, luó bài ér qù. shí wéi chén sǐ jūn, qī sǐ fū, zi sǐ fù, pū sǐ zhǔ, yī jiā xùn nàn zhě, yǐ liú zhuàng yuán wèi zuì. nán dōu zèng gōng zhān shì fǔ zhèng zhān shì. shì yuē wén zhèng. qī wàn shì, zèng shū rén, bìng qiè lǐ shì, tóng sì jīng zhōng cí.
刘理顺,字复礼,号湛六,河南开封杞县人。万历三十一年癸卯,举于乡,凡十上春官,不第。人惜公数奇,公自视夷然。至崇祯甲戌成进士,廷试第一。先是拟首李,上亲阅公卷称旨,遂擢冠多士,而李置二甲第一人,争荣之。公曰科名固分内事。昔宋王曾及第,或嘲之。公曰:平生志不在温饱。今兹之举,吾惧伊始,何荣为?人服其志。谓异时必卓有竖立。初授修撰,丙子记注起居。己卯典闽试。其程式皆深于理学、湛于道德之言。逾年迁谕德。癸未分考礼闱,所得多文章节义之士。甲申三月十九平旦,公入朝,门未启,大理卿凌义渠、侍郎吴履中至,传报贼骑入城,相顾愕然。俄传上崩。公抚膺大恸曰:理顺荷上特简,无所报效。国事至此,万死莫赎。还寓,手书辇于壁曰:成仁取义,孔孟所传。文信践之,余何不然?既掇巍科,岂可苟全!三忠祠内,无愧前贤。北面再拜自经。妻万氏、妾李氏及子孝廉并仆四人俱殉。一云:并婢仆十八人,合门缢死。公素为德乡里,其魁天下也,乡人书榜于门曰:天从人愿。至是,贼多中州人,有数百骑至其寓曰:此吾乡杞县刘状元,居乡极善,里人无不沐其惠者。吾辈奉李将军令,正来护卫公,以报厚德,何遽死也。俱下马痛哭,罗拜而去。时为臣死君,妻死夫,子死父,仆死主,一家殉难者,以刘状元为最。南都赠公詹事府正詹事。谥曰文正。妻万氏,赠淑人,并妾李氏,同祀旌忠祠。
cháng lì kǎo sòng yuán yǐ lái, yǐ zhuàng yuán sǐ shì zhě, yú sòng dé sān rén, hé bǐng wén tiān xiáng chén wén lóng. yú yuán dé sān rén, lǐ fǔ tài bù huá lǐ qí ér běn cháo nǎi wǔ rén yān. xùn guó zhī shí, zé huáng shì zhōng guān tǔ mù zhī nán zé, yǒu cáo wén zhōng nài běi jīng zhī biàn, zé liú wén zhèng lǐ shùn ér zhè dōng yǒu yú shù zǐ huáng, jiāng yòu yǒu liú zhōng yǔn tóng shēng, xiān hòu jiē sǐ guó shì. cǐ yì kē míng rén wù zhī shèng, yì yú qián dài zhě yě. yú gōng huáng, zì wǔ zhēn, shào xīng kuài jī rén. tiān qǐ yǐ chǒu zhuàng yuán, shòu hàn lín yuàn xiū zhuàn qǐ jū zhù. shí, wèi zhōng xián fāng yòng shì, xiū sān cháo yào diǎn. yī shū, gōng yǐ shǐ guān lián shǔ xián míng. chóng zhēn zhōng, lì guān zhì zhōng yǔn yù dé zhì zuǒ shù zǐ. yǐ qián shì wèi lùn zhě suǒ hé, gù bù dé dà yòng. lǔ wáng jiān guó zhè dōng, qǐ bài wèi bīng bù shàng shū. běi bīng zhì, tóu shuǐ ér sǐ. liú gōng tóng shēng zì jìn qīng, jí ān jí shuǐ rén. chóng zhēn dīng chǒu kē zhuàng yuán jí dì, shòu hàn lín yuàn xiū zhuàn. shū fǔ yáng sì chāng zhī duó qíng yě, shàng fāng ruì yì miè zéi xiàng yòng, gōng yǔ biān xiū zhào shì chūn, jiāo zhāng hé zòu, yīn jù jiàng zhé. gōng bǔ fú jiàn àn chá sī zhī shì, fù guān shēng yòu zhōng yǔn, qǐ yì bù yǔn, suì sǐ yú xiá jiāng. èr gōng zhī sǐ, jiē sǐ yú chóng zhēn yǐ hòu, yǐ kē míng gù, lián cì shū zhī.
尝历考宋、元以来,以状元死事者,于宋得三人,何禀、文天祥、陈文龙。于元得三人,李黼、泰不华、李齐;而本朝乃五人焉。逊国之时,则黄侍中观;土木之难则,有曹文忠鼐;北京之变,则刘文正理顺;而浙东有余庶子煌,江右有刘中允同升,先后皆死国事。此亦科名人物之盛,轶于前代者也。余公煌,字武贞,绍兴会稽人。天启乙丑状元,授翰林院修撰起居注。时,魏忠贤方用事,修三朝要典。一书,公以史官连署衔名。崇祯中,历官至中允、谕德至左庶子。以前事为论者所龁,故不得大用。鲁王监国浙东,起拜为兵部尚书。北兵至,投水而死。刘公同升字晋卿,吉安吉水人。崇祯丁丑科状元及第,授翰林院修撰。枢辅杨嗣昌之夺情也,上方锐意灭贼向用,公与编修赵士春,交章劾奏,因俱降谪。公补福建按察司知事,复官升右中允,起义不允,遂死于峡江。二公之死,皆死于崇祯以后,以科名故,连次书之。
lùn yuē: liú gōng qí xùn guó shí huáng bó lán hòu yī rén zāi! bù rán, bìng liè dǐng yuán, shì zāo dà gù, yī mén jìng jié, hé dà zhì xiāng lèi yě. xiān hòu xiāng jù, jǐ sān bǎi nián, qǔ yì chéng rén, jiào rú yī zhé. yǔ yún: fēi cháng zhī shí, xián zhě chū yān, qí wèi shì yú!
论曰:刘公其逊国时黄伯澜后一人哉!不然,并列鼎元,适遭大故,一门靖节,何大致相类也。先后相距,几三百年,取义成仁,较如一辙。语云:非常之时,贤者出焉,其谓是欤!
chén sǐ jūn, zhōng yě zi sǐ fù, xiào yě qī sǐ fū, jié yě pū sǐ zhǔ, yì yě zhōng xiào jié yì, cuì yú yī mén, kě wèi shèng yǐ. kě wèi nán yǐ. ér liú gōng fù yǐ zhuàng yuán jí dì, jiān cǐ sì měi, yóu shèng zhōng zhī shèng nán zhōng zhī nán yě. xīn zhào qīng shǐ, xiū zāi!
臣死君,忠也;子死父,孝也;妻死夫,节也;仆死主,义也;忠孝节义,萃于一门,可谓盛矣。可谓难矣。而刘公复以状元及第,兼此四美,尤盛中之盛、难中之难也。馨照青史,休哉!
wú lín zhēng
吴麟征
wú lín zhēng, zì lái yù, hào lěi zhāi, zhè jiāng jiā xīng hǎi yán rén. tiān qǐ rén xū jìn shì. chū rèn jiāng xī jiàn chāng sī lǐ, dīng yōu, qǐ bǔ mǐn zhī xīng huà, píng fǎn chū rù, yù wú yuān mín, zōng hé zhū shǔ, lì mò gǎn yǐ sī jìn. yǒu mù yè xì jīn fēng, yǐ zhì xíng gāo děng, zhēng bài lì kē jǐ shì zhōng. tóng guān zhāng zhèng chén zhuāng áo xiàn yǐ jiàn yán wǔ zhǐ xià yù, gōng shàng shū lì jiù. yòu lùn ān mín zhī běn zài yú shǒu lìng, shǒu lián zé lìng bù gǎn tān, shǒu cí zé lìng bù gǎn nüè, shǒu jīng míng zé lìng bù gǎn cóng cuǒ. qiě wèi lìng zhě zhòng, yòu duō cāo dāo xué gē zhī tú, gù lín bié nán jīng wèi shǒu zhě guǎ, jiē xún zī jī fèng ér shēng, gù cái pǐn yì hé. yuàn huáng shàng tíng tuī lǐ qiǎn. fán shēng mín jí kǔ lì zhì zāng pǐ, shǐ de zì dá yú tiān zǐ. dài jī chéng ér hòu jiā bù cì zhī zhuó. shàng bù néng yòng. lì bīng xíng liǎng yuán, hòu zhǎng lì yuán. jiàn dào zéi lí qǐ, mín shēng diāo cuì, lǚ shū qǐ shēn rèn wēi jiāng, jìng bú jiàn xǔ. gēng chén dà jì, shí sān wú shǒu lìng, yǐ yào rén wéi kū xué, lì bù gǒng shǒu mò gǎn wèn. gōng yǔ zhǎng hé nán dào qí gōng biāo jiā, shǐ zhì chéng qīng. fán tūn zhōu lòu wǎng zhě, jiē zhì shí yí bái jiǎn zhōng. qióng qí tāo tiè, wèi zhī yī qīng. gù shì: zhǎng lì yuán zhě, jì lì shì jùn, jí qí yuè yōu zhuó tài cháng, dú gōng bù zhì zǎi xiàng zhī mén, yī bó zài bó, zhèng fǔ qǐ hái, gōng mìng shǐ xià. cǐ jiǎ shēn sān yuè chū qī yě. shí kòu jǐng qiě pò, gōng yǐ shí èr shòu shì, shí wǔ fèng mìng zuò xī zhí mén. shí liù jiǎ chén, kòu tū zhì chéng xià, gōng huàn jiǎ yī duǎn yī qǐn chù chéng yú, kòu gōng xī běi yí dài zuì jí, xī zhí yóu dāng zéi chōng. tóng shǒu zhě xiāng jì bì qù. gōng yí yǒu rén shū yuē: shí shì jué liè, yī dàn zhì cǐ, tóng guān qián shēn yuǎn hài, mǒu wéi zhì mìng suì zhì, zì shǐ ér yǐ. shí shàng xià cāng huáng shī cuò, huǒ gōng bèi yù duō bù xí. gōng dēng pí zhōu shì, shǐ cóng shè rú wèi, yì lì bù shāo tuì, zhǐ huī yì lì. shì zú kuì liáng yǐ wǔ yuè, mò kěn yòng mìng. gōng yè zuò fǔ bìng zú, hū duò dà pào, pò wǎ luò gōng àn qián, chuán yíng jǐn dào. gōng shén sè bù biàn, shǒu fǔ rú gù. shì zú jiē gǎn qì. shí qī yǐ sì, gōng qīn dū tú zhě, zài tǔ shí sāi mén, tóng shǒu wǔ ān hóu zhèng mǒu, bó zhāng mǒu, shàng kāi mén nà nàn mín, zéi shù bǎi qí wěi qí hòu bù jué, gōng shǒu shī jiàn pào, zéi shāo xì. shǐ cóng gōng yì, sāi mén chéng tóu huàn sì, xiān fú nù mǎ, xiāng shì bù jīng, gāo qíng qīng gài, chí zǒu zá náo, shǒu zú yù shàn qǐ bì, fán zuò mén zhū chén jù bù dé dēng chéng wàng zéi. gōng duó lù shàng chéng, jiàn zéi hū jǐn yì fēi yī, é ér tóng shǒu yī guān, yì yì fēi yī dēng pí. gōng guài ér mù chì zhī. shì xī gēng shēn, tài jiàn mǒu mì qiǎn èr zú, shǒu jiàn fēi zhì, zhǎn guān qiú chū, gōng qīn jí zhī, yǔ sè, nǎi lì xì zhī. é cóng dé shèng mén qù yǐ. shí bā bǐng wǔ, zéi jí chéng huáng, duō léi ruò nán zǐ, gōng zhào zhū zú yù zhī, néng shā yī zéi zhě, shǎng wǔ shí jīn. xū yú jiàn zú shù bǎi, zhuì chéng gé shā zéi bǎi yú rén, qín shí yú rén, jí zhǎn zhī chéng xià. zéi fēn mǎ bù, dōng xī huí gù, zhuàng rú yù tuì, chéng shàng huān hū. gōng yuē: cǐ zéi jiǎo ěr, bì hé yíng zhì yǐ. wèi jǐ, guǒ dà zhì, gōng yì jí. qī chén guì chén, xiāng yǔ yì, shì bù kě zhī. gōng qǐng jiàn tiān zǐ yán zhuàng. zhì xī cháng ān mén, èr gǔ yǐ, mén shǒu shǎo zǎi shěn wéi bǐng, jìn chū rù. gōng pái mén zhí rù, mén yù fǔ chén wèi zǎo dé, yǐn gōng shǒu yuē: cháo tíng dà fú, zì wú tā yú. dàn xī xiǎng qiě jí, gōng hé cōng jù wèi? lā gōng tóng chū. gōng jì bù dé miàn shèng, fù zǒu yè zǒng xiàn lǐ gōng bāng huá, dào bù kě wèi zhuàng, xiāng chí ér qì. suì hái xī zhí mén. shí jiǔ dīng wèi lí míng, gōng rén shù qiān bǎi, jìng cóng dōng huá mén chū, chéng zhōng dà rǎo, é yán tiān zǐ tā xìng, chéng shǒu yì chí. zéi suì yuán dé shèng mén rù, shǒu zú jǐn yì. gōng jí jù hù zì jīng, wèi cóng zhě suǒ jiě, yōng gōng kū. gōng yuē: wǒ ruò dé yī jiàn tiān zǐ, wú wú hàn yǐ. cóng zhě shì gōng zǒu, fēng chén mǎn miàn, zú bù néng qián. rù dào zuǒ sān yuán cí, jǔ shǒu shì wū liáng yuē: wú zhōng cǐ yǐ. suì suǒ jiǔ yǐn. yǔ cóng rén yuē: wú shòu ēn, liè qīng sì, guó wáng zéi rù, suī jūn fù xiāo xī wèi zhēn, yì hé yán zì huó. zhòng jiē kū. gōng zhǐ zhī yuē: wú luàn wǒ fāng cùn. qiě shuì qù, yuē èr gǔ, gōng hóu jiān gé gé yǒu shēng, jiā rén zhāng jiǎn zhě, xiān jué qí qǐ shì, yǐ yòng jiù shuì zuò jié zì jīng, jí jiě zhī, dé sū. gōng yuē: shā wǒ! shā wǒ! jiā rén qì ér qǐng yuē: míng dàn dài zhù xiào lián zhì, kě yī jué. gōng xǔ zhī. gài zhù yuān nǎi gōng zhī mì yǒu, tóng xiāng jǔ rén, yǐ zòu duì liú zōng zhōu bèi dǎi shí liú jīng shī yě. gōng suì qǐ zuò jué bǐ yún: zǔ zōng èr bǎi qī shí yú nián zōng shè, yī dàn ér shī, suī shàng yǒu yuán lóng zhī huǐ, xià yǒu yú làn zhī yāng, ér shēn jū jiàn yuán, bù néng kuāng jiù, fǎ yīng chǐ fú. liàn shí yòng jiǎo zhōng qīng yī, fù yǐ dān qīn, diàn yǐ bù xí, zú yǐ. guān yí sù guī, kǒng xì xiān rén zhī wàng. máng máng quán lù, jiǒng jiǒng cùn xīn. suǒ yǐ míng yǔ mù zhě, yòu bù zài hu cǐ yě. chóng zhēn shí qī nián sān yuè èr shí rì, zuì chén wú lín zhēng jué bǐ. yòu jì dì piān yuán zhōng chéng lín ruì shū, zé yōu jiāng nán yǒu shì. jì cóng dì shū, zé míng shēng píng xué wén shān, yào qióng jiù qióng, yào sǐ jiù sǐ zhī zhì. jì zhū zǐ zé jiào yǐ dú shū míng yì lǐ, chóng jiǎn pǔ, bù néng běi miàn shì rén yì. shì rì yǒu tóng guān mǒu, jì shēn xǔ zéi, fù qiǎn yī yì zhāo gōng, móu guī lǐ. gōng huī yì qù. yǐ ér fù lái, jǐ zhī hù wài. nì chén gāo xiáng hàn, yǐ shòu zéi shǔ, yǎ zhī zhòng gōng, jiě shuō bǎi duān, gōng lì cí xì zhī. hèn hèn qù. zhù xiào lián wén zhuàng lái shì gōng. gōng zhuó jiǔ kāng kǎi yǔ bié, xiāng duì qì shù háng xià. gào xiào lián yuē: wǎng yǔ wèn dào shān yīn liú niàn tái xiān shēng. xiān shēng yuē: rén zhī chū niàn, wèi cháng bù shàn, wǎng wǎng yǐ zhuǎn niàn shī zhī. shòu mìng, wǒ chū yì yě, wǒ huì shì fàng bǎng zhī xī, mèng yī rén yì shǒu xiàng bèi, kǒu yín wén xìn guó jù zèng zhī yún: shān hé pò suì fēng piāo xù, shēn shì fú chén yǔ dǎ píng. wèn lù rén yún: shì liú zōng zhōu. wǒ yǔ liú tóng chū, ér liú xiān yǐn. jīn shān hé pò suì, bù sǐ hé wéi. wǒ chén zhěng chì jiāng nán, shū chén bù xǔ. wǒ qǐng shēn rèn wēi jiāng, zhǒng chén bù xǔ. tiān xià shì shàng kě wèi, zhǐ suǒ dài zhī hòu rén ěr. huò yuē huáng guān guī gù xiāng, jīn yì kě rán fǒu? gōng xiào yuē: wén shān zhī yán suī ěr, wén shān zhī shì ruò hé. dǐ mù, xiào lián bié, gōng qù suì tóu huán, yí kè nǎi shì, yán sè lǐn lǐn, bái rán jǐ zhāng, chuān rì hán míng rú shēng shí. chuán zéi jiāng gān xīn xùn jié zhě, zuǒ yòu cuò è wú suǒ chū. ní gōng yuán lù, liù rì shǐ liàn. xǔ gōng zhí yú shī yàn shì dé liàn. shī gōng bāng yào, lài jiāng yòu céng míng jīng zi yù dé liàn, lǐ gōng bāng huá, jì yàn, jù bù gǎn gài guān. wéi xiào lián céng gōng yí mìng jí rì guān liàn, zú yì wú huàn. zéi jì rù jīng, bā mén qí qǐ, wéi xī zhí mén jiān sāi bù néng kāi. èr shí rì, yóu wén pào gōng. èr shí yī rì, shǐ dé jì rán. zú cóng píng zi dé shèng mén ér rù. xī zhí shàng wú yàng. hòu dà qīng shī zhì yàn, yú wǔ yuè chū qī, qiǎn chéng xī yù shǐ mǒu, fā jué xī zhí mén, rán hòu jǐn kāi. qí yǒu gōng chéng shǒu ruò cǐ. dāng guǐ wèi dōng jiǎ shēn chūn, jiān yǒu chè níng yuǎn shǒu guān mén zhī yì, dū chén wáng yǒng jí shū chén zhāng jìn yàn zhèn chén wú sān guì chàng zhī. tiān zǐ xià qí yì, wéi gōng yán chè zhī biàn. yī shí tíng lùn qún yì zhī. fǔ chén chén yǎn wèi zǎo dé yóu yǔ gōng zuǒ. cì fǔ fāng yuè gòng yí shū nán sī mǎ shǐ kě fǎ, shēn jiù gōng shǒu guān zhī yì. shì jìng qǐn. yòu cháng yú rén wǔ dōng, chén zhěng chì jiāng nán gēn běn zhòng dì, wèi jīng shī yìng yuán, qǐng jià nán sī mǎ yǐ quán, jié zhì zhū shuài, yì wèi qún lùn suǒ gé yún. nán dōu zèng gōng bīng bù yòu shì láng, shì zhōng jié, sì jīng zhōng cí. chū, chéng xiàn, é yán xiān dì nì qián mén wài, cóng zhě duō quàn gōng xuē fà nán xùn, tú shì bào guó. gōng yǔ zhī yuē: wǒ shēn jū jiàn yuán, yán bù zú dòng zhǔ, mù jī shí wēi, měi yù qiān yù yī kū chén qí xiáng, zì chù ér sǐ, yǐ shī wèi jiàn. kuàng guó pò rì hū?
吴麟征,字来玉,号磊斋,浙江嘉兴海盐人。天启壬戌进士。初任江西建昌司李,丁忧,起补闽之兴化,平反出入,狱无冤民,综核诸属,吏莫敢以私进。有暮夜郤金风,以治行高等,征拜吏科给事中。同官章正宸、庄鳌献以建言忤旨下狱,公上疏力救。又论安民之本在于守令,守廉则令不敢贪,守慈则令不敢虐,守精明则令不敢丛脞。且为令者众,又多操刀学割之徒,故遴别难精;为守者寡,皆循资积俸而升,故才品易核。愿皇上廷推礼遣。凡生民疾苦、吏治臧否,使得自达于天子。迨绩成而后加不次之擢。上不能用。历兵、刑两垣,后掌吏垣。见盗贼蠡起,民生凋瘁,屡疏乞身任危疆,竟不见许。庚辰大计,时三吴守令,倚要人为窟穴,吏部拱手莫敢问。公与掌河南道祁公彪佳,矢志澄清。凡吞舟漏网者,皆置拾遗白简中。穷奇饕餮,为之一清。故事:掌吏垣者,计吏事竣,即其月优擢太常,独公不至宰相之门,一驳再驳,政辅乞骸,公命始下。此甲申三月初七也。时寇警且迫,公以十二受事,十五奉命坐西直门。十六甲辰,寇突至城下,公擐甲衣短衣寝处城隅,寇攻西北一带最急,西直尤当贼冲。同守者相继避去。公遗友人书曰:时事决裂,一旦至此,同官潜身远害,某惟致命遂志,自矢而已。时上下仓皇失措,火攻备御多不习。公登陴周视,矢丛射如猬,屹立不稍退,指麾益厉。士卒匮粮已五月,莫肯用命。公夜坐抚病卒,忽堕大炮,破瓦落公案前,椽楹尽倒。公神色不变,手抚如故。士卒皆感泣。十七乙巳,公亲督徒者,载土石塞门,同守武安侯郑某,伯张某,尚开门纳难民,贼数百骑尾其后不觉,公手施箭炮,贼稍郤。始从公议,塞门城头宦寺,鲜服怒马,相视不惊,高擎青盖,驰走杂挠,守卒欲擅启闭,凡坐门诸臣俱不得登城望贼。公夺路上城,见贼忽尽易绯衣,俄而同守一官,亦易绯衣登陴。公怪而目叱之。是夕更深,太监某密遣二卒,手箭飞至,斩关求出,公亲诘之,语塞,乃厉郤之。俄从德胜门去矣。十八丙午,贼集城隍,多羸弱男子,公召诸卒谕之,能杀一贼者,赏五十金。须臾健卒数百,缒城格杀贼百余人,擒十余人,即斩之城下。贼分马步,东西回顾,状如欲退,城上欢呼。公曰:此贼狡耳,必合营至矣。未几,果大至,攻益急。戚臣、贵臣,相与议,势不可支。公请见天子言状。至西长安门,二鼓矣,门守少宰沈惟炳,禁出入。公排门直入,门遇辅臣魏藻德,引公手曰:朝廷大福,自无他虞。旦夕饷且集,公何匆遽为?拉公同出。公既不得面圣,复走谒总宪李公邦华,道不可为状,相持而泣。遂还西直门。十九丁未黎明,宫人数千百,竞从东华门出,城中大扰,讹言天子他幸,城守益弛。贼遂缘德胜门入,守卒尽逸。公即距户自经,为从者所解,拥公哭。公曰:我若得一见天子,吾无憾矣。从者侍公走,风尘满面,卒不能前。入道左三元祠,举首视屋梁曰:吾终此矣。遂索酒饮。语从人曰:吾受恩,列卿寺,国亡贼入,虽君父消息未真,亦何颜自活。众皆哭。公止之曰:无乱我方寸。且睡去,约二鼓,公喉间格格有声,家人张俭者,先觉其起视,已用旧帨作结自经,亟解之,得苏。公曰:杀我!杀我!家人泣而请曰:明旦待祝孝廉至,可一诀。公许之。盖祝渊乃公之密友,同乡举人,以奏对刘宗周被逮时留京师也。公遂起作绝笔云:祖宗二百七十余年宗社,一旦而失,虽上有元龙之悔,下有鱼烂之殃,而身居谏垣,不能匡救,法应褫服。殓时用角中青衣,覆以单衾,垫以布席,足矣。棺宜速归,恐系先人之望。茫茫泉路,炯炯寸心。所以暝予目者,又不在乎此也。崇祯十七年三月二十日,罪臣吴麟征绝笔。又寄弟偏沅中丞麟瑞书,则忧江南有事。寄从弟书,则明生平学文山,要穷就穷,要死就死之志。寄诸子则教以读书明义理,崇俭朴,不能北面事人义。是日有同官某,既身许贼,复遣一役招公,谋归里。公麾役去。已而复来,挤之户外。逆臣高翔汉,已授贼署,雅知重公,解说百端,公厉辞郤之。恨恨去。祝孝廉闻状来视公。公酌酒慷慨与别,相对泣数行下。告孝廉曰:往予问道山阴刘念台先生。先生曰:人之初念,未尝不善,往往以转念失之。授命,我初意也,我会试放榜之夕,梦一人义手向背,口吟文信国句赠之云:山河破碎风飘絮,身世浮沉雨打萍。问路人云:是刘宗周。我与刘同出,而刘先隐。今山河破碎,不死何为。我陈整饬江南,枢臣不许。我请身任危疆,冢臣不许。天下事尚可为,只索待之后人耳。或曰黄冠归故乡,今亦可然否?公笑曰:文山之言虽尔,文山之事若何。抵暮,孝廉别,公去遂投环,移刻乃逝,颜色凛凛,白髯戟张,川日含暝如生时。传贼将甘心殉节者,左右错愕无所出。倪公元璐,六日始殓。许公直舁尸验视得殓。施公邦曜,赖江右曾明经子聿得殓,李公邦华,既验,惧不敢盖棺。惟孝廉曾公遗命即日棺殓,卒亦无患。贼既入京,八门齐启,惟西直门坚塞不能开。二十日,犹闻炮攻。二十一日,始得寂然。卒从平子德胜门而入。西直尚无恙。后大清师至燕,于五月初七,遣城西御史某,发掘西直门,然后尽开。其有功城守若此。当癸未冬、甲申春,间有撤宁远守关门之议,督臣王永吉、枢臣张缙彦、镇臣吴三桂倡之。天子下其议,惟公言撤之便。一时廷论群议之。辅臣陈演、魏藻德尤与公左。次辅方岳贡贻书南司马史可法,深咎公守关之议。事竟寝。又尝于壬午冬,陈整饬江南根本重地,为京师应援,请假南司马以权,节制诸帅,亦为群论所格云。南都赠公兵部右侍郎,谥忠节,祀旌忠祠。初,城陷,讹言先帝匿前门外,从者多劝公削发南逊,图事报国。公语之曰:我身居谏垣,言不足动主,目击时危,每欲牵御衣哭陈其详,自触而死,以尸为谏。况国破日乎?
lùn yuē: yān jīng zhī nán xùn zhě shù rén, rán sǐ zé sǐ ěr, yú guó shì wèi yǒu jì yě. wéi gōng zé bù rán, shǐ qì níng yuǎn, cóng wú shuài zhī shuō xíng, shàng zé wèi fèng tiān zhī lǐ chéng, cì zé wèi biàn dōu zhī zhǒng shī dào, wú nán yě. hé zhì fēng shǐ cháng shé, píng líng wú jì, fù wǒ zōng shè, zéi wǒ jūn fù zāi? jí bù rán, rén jǐn jiān shǒu rú gōng, zéi dùn bīng chéng xià, yuán shī jiàn jí, yǒu niǎo bēn shòu kuì ěr. kuàng dé zǎo cóng gōng nán sī mǎ jié zhì zhū shuài zhī yì, wēi bǐng jì sù, qín wáng yì lǚ, kě yī hū jí hū. rán zé shì tú yǐ xùn jié mù gōng, qǐ wèi zhī gōng zhě zāi!
论曰:燕京之难殉者数人,然死则死耳,于国事未有济也。惟公则不然,使弃宁远,从吴帅之说行,上则为奉天之李晟,次则为汴都之种师道,无难也。何至封豕长蛇,凭陵无忌,覆我宗社,贼我君父哉?即不然,人尽坚守如公,贼顿兵城下,援师渐集,有鸟奔兽溃耳。况得早从公南司马节制诸帅之议,威柄既肃,勤王义旅,可一呼集乎。然则世徒以殉节目公,岂为知公者哉!