mǎ shì qí
馬世奇
mǎ shì qí, zì jūn cháng, hào sù xiū, nán zhí wú xī rén. zǔ lián, jiā jìng gēng xū jìn shì, guì lín shǒu. fù xī yǐn, wàn lì rén zǐ gòng shēng, tài cāng rú xué. gōng shēng yǐng yì, shǎo jí yǔ dì xiào lián shì míng, gōng kǔ xià wéi, yǒu píng yuán èr lóng zhī yù. nián shí bā, wèi zhū shēng, sān shì jiē dì yī, shí hào xiǎo sān yuán. sì hòu shì wú bù guān jūn, suǒ qī zhāi míng dàn níng jū, yǔ shì míng rì qǔ tóng mén lù shàng shū yì, jiǎ yǐ qí zhōng. gù dīng wèi gēng xū hòu, tiān xià zhēng yǐ dàn níng jū xuǎn yì jiā chǔ ér hù sòng yān. tiān qǐ yuán nián xīn yǒu, yǐ ēn xuǎn dì yī, duì dà tíng. jiǎ zǐ dēng xián shū. xīn wèi chéng jìn shì, gǎi shù cháng. rén shēn sì yuè wǔ rì, wǔ mén cì bǎi guān mài bǐng yàn. chóng jiǔ rì, huáng jí mén cì gāo. gù diǎn bù xíng jiǔ yǐ, gè fù shí zhāng, yǐ zhì yī shí zhī shèng. guǐ yǒu shòu biān xiū. liè huáng dì qín zhèng xiāo yī, sān rì yī shì cháo, lòu xià sì gǔ, zhé chū yù diàn. tíng chén zhì duō hòu qī. gōng dú zuì xiān. měi guān mén wèi pì, fǔ chén wèi zhì, dēng huǒ yíng rán xiāng duì zhě, gōng yǔ liú wén zhèng gōng ér yǐ. dīng chǒu fēn jiào lǐ wéi, suǒ de wú shì ní zhǎng wéi děng, jiē zhī míng shì.
馬世奇,字君常,號素修,南直無錫人。祖濂,嘉靖庚戌進士,桂林守。父希尹,萬曆壬子貢生,太倉儒學。公生穎異,少即與弟孝廉世名,攻苦下帷,有平原二龍之譽。年十八,為諸生,三試皆第一,時號小三元。嗣後試無不冠軍,所棲齋名澹寧居,與世名日取同門錄、尚書義,甲乙其中。故丁未、庚戌後,天下爭以澹寧居選藝家儲而戶誦焉。天啟元年辛酉,以恩選第一,對大廷。甲子登賢書。辛未成進士,改庶常。壬申四月五日,午門賜百官麥餅宴。重九日,皇極門賜糕。故典不行久矣,各賦十章,以志一時之盛。癸酉授編修。烈皇帝勤政宵衣,三日一視朝,漏下四鼓,輒出御殿。廷臣至多後期。公獨最先。每關門未辟,輔臣未至,燈火熒然相對者,公與劉文正公而已。丁丑分較禮闈,所得吳適、倪長圩等,皆知名士。
wù yín, shàng niàn èr zǔ liè zōng, běn zhī fán yǎn, ér pín nián yòng bīng, bǎi xìng láo kǔ, nǎi mìng cí chén fēn yù zhū fān, wù tǐ tiān zǐ tǐ xù yuán yuán zhī yì. gōng dé shān dōng hú guǎng jiāng xī zhū fān fǔ, jì xíng èr wàn lǐ. chì èr shí wáng. jǐ mǎo zhǔ kǎo jiāng yòu, dé shì liú bó děng yī bǎi sān rén. bó sù chēng jiāng xī qiáo xī, qiě dīng mǎo ní wén zhèng gōng suǒ cháng nǐ dì yī yě. xún dīng fù jiān. rén wǔ shí yuè běi xíng. shí bīng rì xià, zhōu cì huái yīn. guǐ wèi zhì jīng, qiān zuǒ chūn fāng zuǒ zhōng yǔn yí xìng zhī zài zhào yě. gōng fāng jū jiā, zǔ dào shí jí yán dōng nán mín lì yǐ jié, dāng jí juān bū fù, shǐ huò yǒu níng yǔ. gù yí xìng rù gào, suì fèng yú zhǐ. jí gōng rù dōu, yí xìng yǐ qù wèi yǐ. jì ér fù dǎi rù, cì zì cái. mén shēng gù lì, suǒ chēng rù mù jiè rùn zhě, kǒng yú bō xiāng jí, zhēng bì nì qù. gōng dú jīng lǐ qí hòu shì, bù shǎo tuì suō. zhǔ wǔ huì shì, dé shì èr bǎi rén. cè lüè yuē: jīn zhī bǎo shēn jiā zhě, zhōu qiě yǔ yuān jù nì, ér yōng róng tōu yá qiáng jǐn lǎn zhī yú. shì qiě yǔ fén xié jìn, ér yǎn yǎng móu niǎo gé huī fēi zhī gù. yì jiàn tiān xià luàn yǒu ān guó, guó luàn yǒu ān jiā, jiā luàn yǒu ān shēn zhě hū? yòu yuē: jīn yǒu wàn rén yú cǐ, jiǎn zhī bì yǒu qiān rén kě yòng, zá zhī wàn rén zhī zhōng, wàn rén bēn ér qiān rén bù yǒu qí zú yǐ. yǒu qiān rén yú cǐ, jiǎn zhī bì yǒu bǎi rén kě yòng, zá zhī qiān rén zhōng, qiān rén xǐ ér bǎi rén bù yǒu dǎn yǐ. shì bīng zhī yǐ duō lèi yě. ruò xiǎng biān nián lì, èr zǔ shí wèi yǒu yě. yǒu zhī zì hóng zhèng jiān shǐ. rán zhǐ sì shí yú wàn ěr. wàn lì ér wèi bèi zhě shí, jīn ér wèi shí bèi zhě wǔ yǐ. zhèng é bù zú, ér qǔ yíng yú jiā pài yú jié cái. dūn jūn zhī dǎo dí, yì zú zhī cóng zéi, bàn yǐ jié cái jiē lì yě. jī mín zhī fù luàn, bàn yǐ jiā pài zǒu xiǎn yě. shì xiǎng zhī yǐ duō lèi yě. qiě fú bīng duō mào xiǎng, xiǎng duō mào bīng. mào xiǎng, ér wāng léi lì tóu jù zhī míng, xū lì zhàn cuī fēng zhī jí, cāng tóu tuī yì jūn zhī hào, jiē bīng yě. mào bīng ér xīng bo bǎo cóng róng zhī xǔ, jīn yào gē chóu shì zhī jīn, fēn xiàn dí zhī shǎng, jiē xiǎng yě. yòu yuē: bǐ zhī qíng xíng, zài wǒ rú nóng wù ér wǒ zhī qíng xíng, zài bǐ rú liè jù. jǐ yú móu jiàn ér qióng, xíng jiàn ér wàng zhě. yǐ rén zhī nán zhī, rú yīn zhī xīn, dú yú bīng yòng qí yáng, bù zhī qí jiě yě. qiě liǎng jūn xiāng jiāo, dié zài qí jiān, yǒu zī bǐ dié yǐ wù bǐ zhě, mǎ fú jūn zhī yú qín, yuè wǔ mù zhī yú jīn yě. yǒu zī bǐ dié yǐ wèi wǒ zhě, lǐ yǔn zé zhī yú qì dān yě. bīng wú miào yú jiān, jiān wú miào yú fǎn jiān. gǔ zhī rén nǎi shàn yán wèi zhī shàn shí qiǎn zhī, yǐ zuǒ wǒ shén chū guǐ xíng zhī ào, ér jīn dì yǐ jié jiān xì wèi gōng, bù yǐ yòng jiān xì wèi lüè. yòu bù zhī qí jiě yě. qí cè rú cǐ, gěi jiàn zhāng zhèng chén kàng shū dàn xiāng guó wáng yīng xióng, tiān zǐ jiāng zuì zhī, lài gōng zhèng dé fèi wèi mín. liè huáng dì yīng wǔ zhāng dān wú shè, ér chén xià yī yǐ méng bì wèi shì. shàng suì wèi zài tíng wú yī rén. zhèng fǔ bù yuàn děng, shì guān rú chuán shě, shì duō fèi bù jǔ. gōng cháng tàn zhī. shì dōng chuǎng zéi rù qín jìn, xiàn zéi pò chǔ shǔ, nèi wài tǎng yī kōng, yíng bīng jiě tǐ, ér tíng chén chí wén fǎ, míng dǎng huì lù yì shén. shàng bù shí zhào duì, gōng yán yòng bīng yǐ rén xīn wèi běn, rén xīn lè wèi zhī yòng, suī guǎ yì qiáng, rén bù lè yòng, suī zhòng yì ruò. jīn chuǎng xiàn bìng fù tāo tiān zhī nì, ér zhì xiàn yì, zhì chuǎng nán. gài xiàn rén zhī suǒ wèi, chuǎng rén zhī suǒ fù. fēi fù chuǎng yě, kǔ bīng yě. yī kǔ yú yáng sì chāng zhī bīng ér rén bù dé shǒu qí yíng lěi. zài kǔ yú sòng yī hè zhī bīng, ér rén bù dé yǒu qí shì jiā. sān kǔ yú zuǒ liáng yù zhī bīng, ér rén zhī jū zhě xíng zhě, jù bù dé ān bǎo qí shēn mìng yǐ.
戊寅,上念二祖列宗,本支繁衍,而頻年用兵,百姓勞苦,乃命詞臣分諭諸藩,務體天子體恤元元之意。公得山東、湖廣、江西諸藩府,計行二萬里。敕二十王。己卯主考江右,得士劉渤等一百三人。渤素稱江西僑肸,且丁卯倪文正公所嘗擬第一也。尋丁父艱。壬午十月北行。時兵日下,舟次淮陰。癸未至京,遷左春坊左中允、宜興之再召也。公方居家,祖道時極言東南民力已竭,當急蠲逋賦,使獲有寧宇。故宜興入告,遂奉俞旨。及公入都,宜興已去位矣。既而復逮入,賜自裁。門生故吏,所稱入幕借潤者,恐餘波相及,爭避匿去。公獨經理其後事,不少退縮。主武會試,得士二百人。策略曰:今之保身家者,舟且與淵俱溺,而雍容偷牙檣錦纜之娛。室且與焚偕燼,而偃仰謀鳥革翬飛之固。亦見天下亂有安國,國亂有安家,家亂有安身者乎?又曰:今有萬人於此,簡之必有千人可用,雜之萬人之中,萬人奔而千人不有其足矣。有千人於此,簡之必有百人可用,雜之千人中,千人葸而百人不有膽矣。是兵之以多累也。若餉邊年例,二祖時未有也。有之自宏正間始。然止四十餘萬耳。萬曆而為倍者十,今而為十倍者五矣。正額不足,而取盈於加派於節裁。墩軍之導敵,驛卒之從賊,半以節裁階厲也。饑民之附亂,半以加派走險也。是餉之以多累也。且夫兵多冒餉,餉多冒兵。冒餉,而尪羸隸投距之名,胥吏占摧鋒之籍,蒼頭推異軍之號,皆兵也。冒兵而星卜飽從戎之糈,津要割酬士之金,分陷敵之賞,皆餉也。又曰:彼之情形,在我如濃霧;而我之情形,在彼如列炬。幾於謀見而窮,形見而忘者。以人之難知,如陰之心,獨於兵用其陽,不知其解也。且兩軍相交,諜在其間,有資彼諜以誤彼者,馬服君之於秦,岳武穆之於金也。有資彼諜以為我者,李允則之於契丹也。兵無妙於間,間無妙於反間。古之人乃善言慰之、善食遣之,以佐我神出鬼行之奧,而今第以詰奸細為功,不以用奸細為略。又不知其解也。其策如此,給諫章正宸抗疏彈相國王應熊,天子將罪之,賴公諍得廢為民。烈皇帝英武彰癉毋赦,而臣下一以蒙蔽為事。上遂謂在廷無一人。政府部院等,視官如傳舍,事多廢不舉。公嘗嘆之。是冬闖賊入秦晉,獻賊破楚蜀,內外帑一空,營兵解體,而廷臣持文法,明黨賄賂益甚。上不時召對,公言用兵以人心為本,人心樂為之用,雖寡亦強,人不樂用,雖眾亦弱。今闖獻並負滔天之逆,而治獻易,治闖難。蓋獻人之所畏,闖人之所附。非附闖也,苦兵也。一苦於楊嗣昌之兵而人不得守其營壘。再苦於宋一鶴之兵,而人不得有其室家。三苦於左良玉之兵,而人之居者行者,俱不得安保其身命矣。
zéi zhī rén xīn zhī suǒ kǔ, tè jiè jiǎo bīng ān mín wèi cí. yī shí yú mín bèi huò, wàng fēng tóu xiáng, ér zéi yòu wèi sàn cái zhèn pín fā sù zhèn jī, yǐ jié qí zhì. suì zhì shì zéi rú guī, rén wàng zhōng yì. qí shí zéi hé néng pò gè zhōu xiàn, gè zhōu xiàn zì gān xīn cóng zéi ěr. gù mù qián shèng zhe, xū cóng shōu shí rén xīn shǐ. shōu shí rén xīn, xū cóng dū fǔ zhèn jiāng yuē shù bù wǔ, lìng bīng bù nüè mín, mín bù kǔ bīng, shǐ zhì rén xīn zhuǎn, zéi shì gū, ér hòu xiāng jī cāo zòng, jiǎo fǔ bìng xíng, xiàn chuǎng jiē yóu fǔ yú yǐ. yòu yán jīn rì xiè xiè xuè xuè, gè chí liǎng kě zhī móu, wèi dìng yī chéng zhī huà, níng kě duàn sòng fēng jiāng, bù kěn pò chú mén hù. jí rú chǔ kòu yī shì, rén xīn zuò hé shōu shí, zuǒ shuài zuò hé ān dùn, tōng pán suàn zhǐ zhēng yī zhāo, qí kě zài wù hū? duì rù wèi shěng.
賊知人心之所苦,特借剿兵安民為辭。一時愚民被惑,望風投降,而賊又為散財賑貧發粟賑饑,以結其志。遂至視賊如歸,人忘忠義。其實賊何能破各州縣,各州縣自甘心從賊耳。故目前勝着,須從收拾人心始。收拾人心,須從督府鎮將約束部伍,令兵不虐民,民不苦兵,始至人心轉,賊勢孤,而後相機操縱,剿撫並行,獻闖皆游釜魚矣。又言今日泄泄謔謔,各持兩可之謀,未定一成之畫,寧可斷送封疆,不肯破除門戶。即如楚寇一事,人心作何收拾,左帥作何安頓,通盤算止爭一着,其可再誤乎?對入未省。
jiǎ shēn zhēng yuè, chuǎng bào yì jǐng, bù yì gè guān zhù tóng zhù xiǎng zhù dí. zài cháo duō jiè chà chū wài, gōng xiāo bēi gōng zhì páo dài yīng zhī. sān yuè, zéi rù jī fǔ, jīng shī mǎn chéng xiōng xiōng, chuán zéi qiě zhì, ér tíng chén shàng xià xiāng méng, zhèng fǔ zhōng shū, zhōng rì huì guān qún sòng, yáng yáng dé yì rú píng shí. chū sān, shǐ yì shǒu chéng. chū shí, mù guān mín rén děng zhù xiǎng. shàng rì zhào bǎi guān, dà liáo qiě xié chí qún xià, yù shǐ qián kǒu bù yán, ér shù chén yóu yǒu yīn zhào duì xī jì zhě, měi duì dà liáo biàn chēng dài zuì, shù chén mò rán ér yǐ. shàng jiàn jǔ cháo rú cǐ, duì bà wèi cháng bù tòng kū huí gōng. gōng měi bà cháo guī dǐ, xiè páo dài zhé tàn yuē: shì bù kě wèi yǐ. shí liù, zéi zhì chéng xià, yì shí dí zhì qù chéng bǎi lǐ, jìn yì shù shí lǐ, yíng zú dēng pí, lǜ jiē chén miǎn gē hū, wèi cháng wàng jiàn dí. jīn nǎi cù yù zéi, chéng shàng xià pào jiāo fā, chéng wài huǒ guāng jì tiān, rén rén huáng jí, mò zhī suǒ cuò. shì dài fū xiāng jiàn, wěi wěi fǒu fǒu, huò yuē wú hài, huò yuē nài hé. wéi yì xún jiē bì mén, wú yī shèng suàn yě. shí qī dàn, gōng chí suǒ zhuàn gào chì yì nèi gé, wǔ mén nèi wài, jì wú yī rén. qǐng zhī, fàn wén zhēn zhōu wén jié zhǒng zhì. shì rì jù shì bān, shàng tuì cháo, zhū chén jiàn shì jí, jù yǔ diàn mén. shí bā liǎng dào wú xíng rén, gōng dǐ xī piān jìn chéng, jiǔ mén jìn shǒu, bù tōng wǎng lái. dàn wén pào shēng zhèn xiǎng. yuán chéng xiè shě qīng pǐ, zéi jiàn zhuì chéng zhōng rú wèi. shì yè dà fēng zhòu yǔ, léi diàn jiāo zuò. shí jiǔ dīng wèi, tiān sè yīn cǎn. zì shí liù zéi zhì chéng xià, pào shēng zhòu yè bù jué. zhì shì rì chén kè, jì rán wú shēng. gōng yuē chéng pò yǐ. jí chū shì zhī, zéi qí biàn mǎn dào lù, chéng zhōng rén wǎng lái jí chí, kū shēng dòng dì.
甲申正月,闖報益警,部議各官助銅、助餉、助糴。在朝多借差出外,公銷杯觥、質袍帶應之。三月,賊入畿輔,京師滿城洶洶,傳賊且至,而廷臣上下相蒙,政府中樞,終日會官群訟,揚揚得意如平時。初三,始議守城。初十,募官民人等助餉。上日召百官,大僚且挾持群下,欲使箝口不言,而庶臣猶有因召對希冀者,每對大僚便稱待罪,庶臣默然而已。上見舉朝如此,對罷未嘗不痛哭回宮。公每罷朝歸邸,卸袍帶輒嘆曰:事不可為矣。十六,賊至城下,異時敵至去城百里,近亦數十里,營卒登陴,率皆沉湎歌呼,未嘗望見敵。今乃猝遇賊,城上下炮交發,城外火光際天,人人惶急,莫知所措。士大夫相見,唯唯否否,或曰無害,或曰奈何。惟議巡街閉門,無一勝算也。十七旦,公持所撰誥敕詣內閣,午門內外,寂無一人。頃之,範文貞、周文節踵至。是日俱侍班,上退朝,諸臣見事急,聚語殿門。十八兩道無行人,公邸西偏近城,九門禁守,不通往來。但聞炮聲震響。緣城廨舍傾圮,賊箭墜城中如蝟。是夜大風驟雨,雷電交作。十九丁未,天色陰慘。自十六賊至城下,炮聲晝夜不絕。至是日辰刻,寂然無聲。公曰城破矣。亟出視之,賊騎遍滿道路,城中人往來疾馳,哭聲動地。
shàng yǐ bēng méi shān, mín jiān wèi zhī yě. gòng chuán yǐ nán xìng, gōng qǐ, mù yù sù yì guān, pěng suǒ shǔ sī jīng jú yìn, běi miàn wàng què bài yuē: chén wèi néng bào guó rú hé! qǐ chí yìn shòu pū yuē: shàng guǒ nán xìng, jí chí cǐ jiān fù xíng zài. fù nán miàn yáo bài cí mǔ yuē: mǔ shēng ér bù néng yǎng, jì bù néng jǐn zhōng, yòu bù néng jǐn xiào, yù zhǎng yī xī xià, bù kě dé yǐ. yīn qì xià. jǔ jiā jiē kū. shí zhū lǐ èr qiè kū shī shēng. gōng zhǐ zhī yuē: wú luàn rén huái. hū fēi yī zéi èr rén lù rèn chí rù, zuǒ yòu zǒu nì. zéi nì gōng, gōng ān zuò bù dòng, zéi gù sì bì xiāo rán, nǎi qù. gōng suì tóng èr qiè bì yī xiǎo shì zhōng zì jīng. zhū pū pái hù rù jiù zhī. gōng jí lǐ qiè fù xǐng ér zhū jué yǐ. pū qì quàn yuē: tài fū rén zài, zhǔ wèi kě sǐ. qǐng fǎng wàn suì, zuó sān gǔ guǒ chū qí huà mén nán xìng yǐ. gōng yuē: bù sǐ, zhèng kǒng liú cǐ shēn wèi tài fū rén rǔ ěr. qiě yǐ wú yì liào, huáng shàng bì bù nán. xiān shì, bīng bù láng chéng dé yǔ gōng tóng nián. rén wǔ zhì wú zhōng, xiāng yǔ jí huān, hòu chéng wù tīng xiǎo rén jiān yán, nù ér qù. jiǔ zhī zì jué qí wù, fù yǒu shàn rú chū. zhì shì chéng yí shū, yǐ kāng kǎi cóng róng èr yì xiāng zhì. gōng dá shū yún: wú bèi shě yī sǐ bié wú fǎ. wú bù wèi qí nán, shuí wèi qí nán zhě. guó jiā dà yùn, yī shēn dà shù, zǒng yǒu tiān zhǔ zhī. tiān yǔ chéng rén chéng yì, gù wú hàn yě. dì xìng lǎo mǔ zài jiā, hé yǐ ān lǎo nián bó mǔ hū? miǎn zhī. wú bèi zhèng bù bì xùn gǔ rén ěr. nǎi yè jiǎn shū jí, bǐ pū xié guī. èr shí wù shēn shǒu shū èr hán. yī jì dì, yī fù zi rén yù. é yǒu zhāo shì shù rén, wēi fú xiāng guò, zhōng yǒu xuē fà zhě. wèi gōng yuē: huáng shàng yǐ nán, wú bèi yǐ cǐ gù tōu shēng, jūn kě bù sǐ. yīn tì qì xiāng quàn. gōng yuē: wú yì yǐ dìng, jūn děng xiū yǐ. yú shì lǐ qiè kū ér qián yuē: qiè sǐ zhǔ shǒu, dāng shǐ zhǔ liàn qiè. qiè yì bù hòu sǐ, suì lì qǐ shā shuì zì jīng. gōng mìng shì guān sān. yǐ èr bìn zhū lǐ. zhǐ qí yī guān, wèi pū yuē: liú cǐ bìn wǒ.
上已崩煤山,民間未知也。共傳已南幸,公起,沐浴肅衣冠,捧所署司經局印,北面望闕拜曰:臣未能報國如何!起持印授仆曰:上果南幸,即持此間赴行在。復南面遙拜辭母曰:母生兒不能養,既不能盡忠,又不能盡孝,欲長依膝下,不可得矣。因泣下。舉家皆哭。時朱、李二妾哭失聲。公止之曰:毋亂人懷。忽緋衣賊二人露刃馳入,左右走匿。賊睨公,公安坐不動,賊顧四壁蕭然,乃去。公遂同二妾閉一小室中自經。諸仆排戶入救之。公及李妾復醒而朱絕矣。仆泣勸曰:太夫人在,主未可死。頃訪萬歲,昨三鼓果出齊化門南幸矣。公曰:不死,正恐留此身為太夫人辱耳。且以吾意料,皇上必不南。先是,兵部郎成德與公同年。壬午至吳中,相與極歡,後成誤聽小人間言,怒而去。久之自覺其誤,復友善如初。至是成貽書,以慷慨從容二義相質。公答書云:吾輩舍一死別無法。吾不為其難,誰為其難者。國家大運,一身大數,總有天主之。天予成仁成義,故無憾也。弟幸老母在家,何以安老年伯母乎?勉之。吾輩正不必遜古人耳。乃夜簡書籍,俾仆攜歸。二十戊申手書二函。一寄弟,一付子壬玉。俄有朝士數人,微服相過,中有削髮者。謂公曰:皇上已南,吾輩以此故偷生,君可不死。因涕泣相勸。公曰:吾意已定,君等休矣。於是李妾哭而前曰:妾死主手,當使主殮妾。妾義不後死,遂立乞紗帨自經。公命市棺三。以二殯朱、李。指其一棺,謂仆曰:留此殯我。
yú shì, zhòng shǐ cán tuì. gōng hū pū yuē: wú shì shòu guó ēn, shēn jū mì shǔ, zì xīn wèi zhì jīn shí sān nián yǐ. jīn jiàn guó pò jūn wáng, wèi rén chén zǐ, fēn gù yīng sǐ. tài fū rén nián lǎo, wén xìn bì guò āi, guī yǔ wú zi, jǐn shì tài fū rén, wú dé zhèng ér sǐ. sǐ fù yǒu èr qiè, tiān zhī yǔ wǒ hòu yǐ. jí huáng shàng wèi nán, nán zhōng bì yǒu xīn zhǔ. dàn tiān xià shì wèi zhī rú hé ěr. yán yǐ mìng pū chū, qǐ tí bì yuē: mǎ shì qí tóng èr qiè xùn cǐ. suì zì jīng. pū rù shì zhī, zuǒ shǒu wò yǐ, yòu shǒu fǔ jǐ, zhèng jīn duān zuò rú shēng. nián liù shí yī. gōng cháng yuē: jí fēng zhī jìn, hé rú wù yù jí fēng. bǎn dàng shí zhōng, hé rú wù féng bǎn dàng. yī! zhōng yǐ! qí yǔ dì shū yuē: yuán shēng yī mén, sì rén jù sǐ. wú yī shì sān rén, shù kě xiāng pǐ. yá mén duō yǒu xuē fà wèi sēng, suī yú shēn tǐ fà fū shòu zhī fù mǔ zhī yì wèi miǎn yǒu ài, rán yì bù dé yǐ zhī kǔ xīn. bǐ niàn zhǔ shàng yóu cún nán yě. zhōng chén bù shì èr jūn, wú zì dāng yǐ yī sǐ bào zhǔ shàng. shù yuè qián zhǔ yì yǐ dìng, bù rěn jiá rán zhě, mǔ qīn ěr. wú xīn quán shòu quán guī, mǔ qīn zì kě wú hàn. qiě hún qì wú suǒ bù zhì, zài tiān wèi rì xīng, zài dì wèi hé yuè, gù shí shí zhōu xuán mǔ qīn zhī cè yě. jiāng nán cǐ shí, kǒng yì wú gān jìng tǔ. niàn zhī fèn jué. yòu yǔ zi shū yún: jīng dū shī shǒu, yī chóu mò zhǎn, zhēn suǒ wèi sǐ yǒu yú zé, bù néng jiá rán zhě, rǔ zǔ mǔ jí rǔ mǔ rǔ xiōng dì ěr. zhōng xiào èr zì, shì wú jiā fēng, hǎo shǒu zhī. yī jiě xiān sǐ, yù rùn hòu sǐ, nǚ liú dé cǐ, yóu chēng shū jié. wú kě wú hàn yǐ. wú wén gòng shí èr běn, wén cǎo sān juǎn, jīng shū gè wǔ běn, jù fù guī. wǒ gōng bù yuè, huáng xù cǐ shì. jī xí wèi néng wàng ěr. zhǔ rén zài nán, nán zhōng huò kě wú shì. dāng lì wèi zǔ mǔ, wù yǐ wǒ wèi tòng, jiā cān yǐ yán dà nián kě yě. zhū xiāng zhī yī yī jì xù. wú xùn guó xìn zhì, dāng yòu xī zhū jūn bǐ mò, qí shí zì kuì shàng duō, míng fēi suǒ guì, dàn liǎng shì qiè shū jié, bù kě bù yī biǎo yáng ěr. yù rùn fù mǔ, kě shàn dài zhī. wú shǎo shí cháng mèng yǒng shī èr jù, cóng jīn bié què jiāng nán rì, huà zuò tí juān dài xuè guī. cǐ wén wén shān yǔ yě. tè yǔ rǔ shí zhī. jiù suì yòu mèng rǔ zǔ fù yǔ wǒ yuē: rǔ liù shí yī suì, jī xīng zài mìng, guò bù dé. wú yǐ yǔ dài rú yún, rú yún wèi bì wú shì shì. yǐ shēn nián tián qǐ, jīn xīng wèi ēn xīng yě. jīn chéng wǒ yǐ qiān qiū zhī jié, yòu yǒu liǎng shì qiè wèi wǒ tiān cǐ guāng cǎi, yì hé bì fēi ēn hū? gōng liù qī suì shí, fù mèng bào zhī, běi xiàng zài bài yuē: chén wèi zhì shì láng, bù néng bào guó, yī sǐ yǐ xiè bì xià, tòng kū ér jué. jiǎ zǐ dēng xián shū, gōng yè mèng gāo huáng dì, bái yì guān nán xiàng, gōng bái yì guān dōng xiàng shì, xiāng yǔ yǔ, yǐ ér xiāng xiàng qì. xīn wèi chéng jìn shì, bào jié zhī yè, fù mèng qián qī xú rú rén yuē: zhōng chén bù shì èr jūn, liè nǚ bù gēng èr fū, suì yǎn mèi tì qì ér qù. gōng zhī shǐ zhōng dà jié, gài tiān dìng yún. gōng ruò guàn, jí shòu zhī gù duān wén gōng, tí qí xíng gǎo, yǒu jiā fǔ sāng yú zhī zhù. mén rén gōng tíng xiáng, nián sān shí yú, bì xǐ qīng shān, wú néng wù sè, gōng yī jiàn xǔ wèi duān rén, lìng zǐ dì zhí běi miàn lǐ. nán dōu zèng gōng lǐ bù yòu shì láng, shì wén zhōng. èr qiè jiē zèng yǐ rú rén, sì jīng zhōng cí. yīn yī zi, rù jiān dú shū. hóng guāng shí, zhǔn lǐ chén shū, qǐng yú jīng zhōng zǒng jiàn yī cí, sì xùn nán zhū chén, cì míng jīng zhōng.
於是,眾始慚退。公呼仆曰:吾世受國恩,身居秘署,自辛未至今十三年矣。今見國破君亡,為人臣子,分固應死。太夫人年老,聞信必過哀,歸語吾子,謹事太夫人,吾得正而死。死復有二妾,天之與我厚矣。即皇上未南,南中必有新主。但天下事未之如何耳。言已命仆出,起題壁曰:馬世奇同二妾殉此。遂自經。仆入視之,左手握椅,右手撫幾,正襟端坐如生。年六十一。公嘗曰:疾風知勁,何如勿遇疾風。板蕩識忠,何如勿逢板蕩。噫!忠矣!其與弟書曰:元升一門,四人俱死。吾一室三人,庶可相匹。衙門多有削髮為僧,雖於身體髮膚受之父母之義未免有礙,然亦不得已之苦心。彼念主上猶存南也。忠臣不事二君,吾自當以一死報主上。數月前主意已定,不忍恝然者,母親耳。吾辛全受全歸,母親自可無憾。且魂氣無所不至,在天為日星,在地為河嶽,固時時周旋母親之側也。江南此時,恐亦無乾淨土。念之憤絕。又與子書云:京都失守,一籌莫展,真所謂死有餘責,不能恝然者,汝祖母及汝母、汝兄弟耳。忠孝二字,是吾家風,好守之。一姐先死,玉潤後死,女流得此,尤稱殊節。吾可無憾矣。吾文共十二本,文草三卷,經書各五本,俱附歸。我躬不閱,皇恤此事。積習未能忘耳。主人在南,南中或可無事。當力慰祖母,勿以我為痛,加餐以延大年可也。諸相知一一寄勖。吾殉國信至,當又惜諸君筆墨,其實自愧尚多,名非所貴,但兩侍妾殊節,不可不一表揚耳。玉潤父母,可善待之。吾少時嘗夢詠詩二句,從今別卻江南日,化作啼鵑帶血歸。此文文山語也。特與汝識之。舊歲又夢汝祖父語我曰:汝六十一歲,羈星在命,過不得。吾以語戴如雲,如雲謂必無是事。以申年填起,金星為恩星也。今成我以千秋之節,又有兩侍妾為我添此光彩,亦何必非恩乎?公六七歲時,父夢抱之,北向再拜曰:臣位至侍郎,不能報國,一死以謝陛下,痛哭而覺。甲子登賢書,公夜夢高皇帝,白衣冠南向,公白衣冠東向侍,相與語,已而相向泣。辛未成進士,報捷之夜,父夢前妻徐孺人曰:忠臣不事二君,烈女不更二夫,遂掩袂涕泣而去。公之始終大節,蓋天定雲。公弱冠,即受知顧端文公,題其行稿,有夾輔桑榆之祝。門人龔廷祥,年三十餘,敝蹝青衫,無能物色,公一見許為端人,令子弟執北面禮。南都贈公禮部右侍郎,諡文忠。二妾皆贈以孺人,祀旌忠祠。蔭一子,入監讀書。弘光時,准禮臣疏,請於京中總建一祠,祀殉難諸臣,賜名旌忠。
zhí mǎ ruì, qǐ jiǎ dìng shěng. gōng yún: jì guān jìn xián, suī zàn jiā shí, yí wèi jìn yè dì, wú wèi tōu xián dì. xián shí zuò dé máng shí yòng yī yǔ, gài sān fù zhī. hòu yòu jì shū yún: yín miào nián gāo dì, shén fēi shī méng jiǔ shè, yōu yóu zì fàng zhī rì yě. gǔ lái míng chén dà yè, dé lì yú jùn yì shū duō, yǒu qí xīn, zé qí cái wú bù kě kuò ér zhì yě.
侄馬瑞,乞假定省。公云:既冠進賢,雖暫家食,宜為進業地,毋為偷閒地。「閒時做得忙時用」一語,蓋三復之。後又寄書云:淫妙年高第,甚非詩盟酒社,優遊自放之日也。古來名臣大業,得力於郡邑殊多,有其心,則其才無不可擴而至也。