juǎn shí sì chóng zhēn shí yī nián wù yín
卷十四 崇祯十一年戊寅
yuán dì jiàng jī
元帝降乩
zhēng yuè, hàn lín jí dū chá yuàn jiē chū shèng shàng píng tái zhào, bǎi guān qǐ dà shù wèn tiān xià shì. xiān jiàng yún: jiǔ jiǔ qì yùn qiān, jīng shuǐ hé biān wèi shuǐ hé biān, tóu qín rù chǔ nào yōu yàn. bīng guò shù fān kòu guò shù fān, qiǎng duó gōng qīng rù cháng ān. jūn kǔ hé kān mín kǔ hé kān, fù mǔ qī zǐ xiāng pāo shǎn. jiā jiā huáng tiān rén rén huáng tiān, dà shuǐ guàn wèi shī qín chuān. liú kòu shù zài jí xī, hóng dǐng yòu jiāng fā yān. hǔ tù zhī jiān gān gē luàn, lóng shé zhī jì shì huāng nián. shèng shàng yòu wèn: yuán dì shū yún, děng xián bù guǎn jiān, hàn cháo jiàng xiàng zài yǎn qián.
正月,翰林及都察院接出圣上平台诏,百官起大数问天下事。仙降云:九九气运迁,泾水河边、渭水河边,投秦入楚闹幽燕。兵过数番、寇过数番,抢夺公卿入长安。军苦何堪、民苦何堪,父母妻子相抛闪。家家皇天、人人皇天,大水灌魏失秦川。流寇数载即息,红顶又将发烟。虎兔之间干戈乱,龙蛇之际是荒年。圣上又问:元帝书云,等闲不管间,汉朝将相在眼前。
zhāng rèn xué gǎi zǒng bīng
张任学改总兵
wù yín èr yuè, hé nán xún àn zhāng rèn xué, gǎi dū du qiān shì zǒng bīng guān, zhèn shǒu hé nán. xiān shì rèn xué jì dé xún fǔ, dàn yù jiàn dān yáng zhī xuán zhāng fàng, yīn jí dǐ zhū zhèn bīng bù zú shì, shèng chēng wén lì yǒu qí cái, kě yù kòu, jí chéng zī mìng, yì dà jǔ huǐ, xún bèi dǎi.
戊寅二月,河南巡按张任学,改都督佥事、总兵官,镇守河南。先是任学觊得巡抚,旦欲荐丹阳知悬张放,因极诋诸镇兵不足恃,盛称文吏有奇才,可御寇,及承兹命,意大沮悔,寻被逮。
chéng lú gōu
城芦沟
èr yuè, chéng lú gōu, míng gǒng jí chéng, tài jiàn dū yì, lüè tú rén shòu gōng, mín lì wèi bèi. chéng jì chéng, xiàng běi jīng yī mén, tí é yuē shùn zhì mén, xiàng bǎo dìng yī mén, tí é yún yǒng chāng mén. shù zhī qián dìng, rú cǐ yì yǐ.
二月,城芦沟,名拱极城,太监督役,掠途人受工,民力为惫。城既成,向北京一门,题额曰顺治门,向保定一门,题额云永昌门。数之前定,如此异矣。
qù jīng sì shí lǐ, xī nán yǒu lú gōu hé, běn sāng gān hé yě. sú yòu hū hún hé. yǒu qiáo kuà lú gōu hé shàng, wèi lú gōu qiáo, jīn míng chāng chū jiàn lú gōu xiǎo yuè, wèi jīng shī bā jǐng zhī yī. suǒ chéng jí cǐ. zhì yú lüè tú rén shòu gōng, mín lì jié yǐ. kuàng shì suì shí yuè, gāo qǐ qián bīng bài yú lú gōu qiáo, gǒu wú qí rén, suī yǒu jiān chéng, yì ān zú shì zāi!
去京四十里,西南有芦沟河,本桑干河也。俗又呼浑河。有桥跨芦沟河上,为芦沟桥,金明昌初建芦沟晓月,为京师八景之一。所城即此。至于掠途人受工,民力竭矣。况是岁十月,高起潜兵败于芦沟桥,苟无其人,虽有坚城,亦安足恃哉!
huáng dào zhōu jīng yán yìng duì
黄道周经筵应对
sān yuè, shàng yù jīng yán bì, zhào zhū chén wèn bǎo jǔ kǎo xuǎn, shú wèi dé rén? shǎo zhān huáng dào zhōu duì, shù rén rú shù mù, xū yǎng zhī shù shí nián, jìn lái rén cái yuǎn bù jí gǔ, kuàng cuī cán zhī hòu, bì shēn jiā péi yǎng. yòu yuē: lì cháo zhī cái, cún hū xīn shù, zhì biān zhī cái, cún hū xíng shì. xiān nián dū fǔ wèi àn xíng shì, suí zéi bēn zǒu, shì jì bù xiào, zhé wèi bīng xiǎng bù zú, qí shí xīn jiù xiǎng, yuē qiān èr bǎi wàn, kě yǎng sì shí wàn zhī shī. jīn níng jǐn sān xié shī jǐn shí liù wàn, shì bù fán bié qiú jiǎo kòu zhī yòng yě. shù zǐ huáng jǐng fǎng, qǐng yòu zhèng sān jùn. shàng yuē: sān jùn méng xùn, suī qīng hé jì. huì nán jīng yìng tiān fǔ chéng xú shí qí yì shàng yán: zhèng sān jùn qīng jié, shàng yīn shì zhī. sān jùn wèi sī kòu, bì yī yī kuāng, cuàn yān bù gěi, yǐ nǐ yù qīng dé zuì. shàng yì sù zhī zhī, gù dé fàng guī.
三月,上御经筵毕,召诸臣问保举考选,孰为得人?少詹黄道周对,树人如树木,须养之数十年,近来人才远不及古,况摧残之后,必深加培养。又曰:立朝之才,存乎心术,治边之才,存乎形势。先年督抚未按形势,随贼奔走,事既不效,辄谓兵饷不足,其实新旧饷,约千二百万,可养四十万之师。今宁锦三协师仅十六万,似不烦别求剿寇之用也。庶子黄景昉,请宥郑三俊。上曰:三俊蒙徇,虽清何济。会南京应天府丞徐石麒亦上言:郑三俊清节,上因释之。三俊为司寇,敝衣一筐,爨烟不给,以拟狱轻得罪。上亦素知之,故得放归。
céng jiù yì bīng shí duì
曾就义兵食对
wù yín sān yuè, shàng yù zuǒ shùn mén, zhào kǎo xuǎn zhū chén wèn bīng shí jì. céng jiù yì duì yuē: bǎi xìng zhī kùn, jiē yóu lì zhī bù lián, shǐ shǒu lìng jù lián, jí shāo cóng jiā pài, yǐ jì jūn xìng, wèi wéi bù kě. shàng bá dì yī. wèi jǐ, jí yǒu jiǎo xiǎng liàn xiǎng zhī jiā.
戊寅三月,上御左顺门,召考选诸臣问兵食计。曾就义对曰:百姓之困,皆由吏之不廉,使守令俱廉,即稍从加派,以济军兴,未为不可。上拔第一。未几,即有剿饷、练饷之加。
dào zhōu wèi xiǎng bù fán bié qiú, jiù yì zé yún jiā pài jì jūn. jūn zǐ xiǎo rén, yì lì zhī fēn rú cǐ. rán jiù yì yī yán tóu qì, jí bá dì yī, sī miào hào shàng kě zhī yǐ.
道周谓饷不烦别求,就义则云加派济军。君子小人,义利之分如此。然就义一言投契,即拔第一,思庙好尚可知矣。
yáng sì chāng lùn yíng huò
杨嗣昌论荧惑
wù yín sì yuè jǐ yǒu chǒu kè, yíng huò qù yuè jǐn qī bā cùn, tuì zhì wěi chū dù, jiàn rù xīn sù, bīng bù shàng shū yáng sì chāng shàng yán: gǔ jīn biàn yì yuè shí wǔ xīng, shǐ bù jué shū, rán yì guān qí shí. xī hàn yuán dì jiàn wǔ èr shí sān nián, yuè shí huǒ xīng, míng nián hū hán chán yú kuǎn wǔ yuán sāi. míng dì yǒng píng èr nián, rì shí huǒ xīng, huáng hòu mǎ shì dé guàn hòu gōng. míng dì tú huà gōng chén yú yún tái. táng xiàn zōng yuán hé qī nián, yuè shí yíng huò, qí nián tián xìng yǐ wèi bó lái jiàng. sòng tài zǔ tài píng xīng guó sān nián, yuè yǎn yíng huò, míng nián xīng shī miè běi hàn, suì zhēng qì dān, lián nián bīng bài. jīn zhě yuè shí huǒ xīng, yóu xìng zài wěi, nèi zé yīn guān, wài zé yīn guó, huáng shàng xiū dé zhào hé, bì yǒu zāi ér bù hài zhě. jǐ shì zhōng hé xié jiū zhī, gǔ rén wèi yuè biàn xiū xíng, yòu yán lǐ kuī zé fá jiàn, yíng huò chéng yù xiū xíng, mò rú yòu lǐ. chéng yù yòu lǐ, mò ruò xiū xíng. yáng sì chāng lǚ lǚ yuán yǐn, chū hé diǎn jì. qí yán kuǎn sāi zhě, yù jiè yǐ shēn tōng shì zhī shuō yě. qí yán yuán hé zhě, yù jiè yǐ shēn zhāo fǔ zhī shuō yě. qí yán tài píng xīng guó lián nián bīng bài zhě, yù jiè yǐ shēn bù gǎn yòng bīng zhī shuō yě. fù huì chéng qiǎo, jiǎo wū shí shén. zhì suǒ shù yǒng píng huáng hòu děng yǔ, yī piān zhī zhōng, sān zhì yì yān. chén gèng bù zhī qí suǒ zhǐ chì yǐ. sì chāng fù shū zì lǐ, dàn yán kē chén yǐ wēi jī zhōng chén. bù fù jí tōng shì zhāo fǔ shì. hù bù zhǔ shì lǐ fèng míng, yì yán huǒ xīng nì xíng, cháng ér fēi biàn. jǐ shì zhōng jiě xué yǐn jiū qí chǎn, rán shí kǎo sì chāng suǒ yǐn nián yuè jù miù.
戊寅四月己酉丑刻,荧惑去月仅七八寸,退至尾初度,渐入心宿,兵部尚书杨嗣昌上言:古今变异月食五星,史不绝书,然亦观其时。昔汉元帝建武二十三年,月食火星,明年呼韩单于款五原塞。明帝永平二年,日食火星,皇后马氏德贯后宫。明帝图画功臣于云台。唐宪宗元和七年,月食荧惑,其年田兴以魏博来降。宋太祖太平兴国三年,月掩荧惑,明年兴师灭北汉,遂征契丹,连年兵败。今者月食火星,犹幸在尾,内则阴官,外则阴国,皇上修德召和,必有灾而不害者。给事中何偕纠之,古人谓月变修刑,又言礼亏则罚见,荧惑;诚欲修刑,莫如右礼。诚欲右礼,莫若修刑。杨嗣昌缕缕援引,出何典记。其言款塞者,欲借以伸通市之说也。其言元和者,欲借以伸招抚之说也。其言太平兴国连年兵败者,欲借以伸不敢用兵之说也。附会诚巧,矫诬实甚。至所述永平皇后等语,一篇之中,三致意焉。臣更不知其所指斥矣。嗣昌复疏自理,但言科臣以危机中臣。不复及通市招抚事。户部主事李凤鸣,亦言火星逆行,常而非变。给事中解学尹纠其谄,然实考嗣昌所引年月俱谬。
àn jì lüè sì yuè shí liù rì jǐ yǒu yè, yíng huò qù yuè jǐn qī bā cùn, zhì xiǎo nì xíng wěi bā dù, yǎn yú yuè. zhì wǔ yuè chū wǔ rì dīng mǎo yè, yíng huò tuì zhì wěi chū dù, jiàn rù xīn sù yún. yǔ shǎo shí měi xī jiàn yuè jiǎo yī xīng lǎng ér chì, xiāng jù wǔ cùn xǔ. qiè yí hé ruò shì zhī jìn, yuè sān yuè yǎng guān rú gù. huò yǔ yǔ yún: cǐ xīng zài yuè shàng dà bù jiā, dāng zhǔ tiān xià luàn, yǔ xīn zhì zhī.
按纪略四月十六日己酉夜,荧惑去月仅七八寸,至晓逆行尾八度,掩于月。至五月初五日丁卯夜,荧惑退至尾初度,渐入心宿云。予少时每夕见月角一星烺而赤,相距五寸许。窃疑何若是之近,越三月仰观如故。或语予云:此星在月上大不佳,当主天下乱,予心志之。
hé kǎi hé sì chāng wàng qīn
何楷劾嗣昌忘亲
liù yuè, yǐ yáng sì chāng rù gé bàn shì, réng shǔ bīng bù. qī yuè, sì chāng mǔ fú cái wǔ yuè, yǒu zhǐ sì chāng dà sì dà qìng, jì chuán zhì bān zhào zhū dà diǎn, bù yǔ. cháo jiǎng zhào jiàn rú cháng fú suí bān, jǐ shì zhōng hé kǎi hé sì chāng wàng qīn. shàng qiē zé zhī. xiān shì, lì bù huì tuī gé yuán, zhǐ jí cí chén zī xù, shàng bù yǔn. mìng bìng jí zài jí shǒu zhì zhě, gài sì chāng wèi chén xīn jiǎ dì yě. yǐ ér tè zhào xīn zhōng wèi bīng bù zǒng dū xuān dà, huáng dào zhōu shàng yán cháo tíng jí fá rén, qǐ wú yí dìng cè xiào móu zhě, ér bì pò fēi cháng zhī gé yǐ fèng bù xiáng zhī rén, shàng bù yì.
六月,以杨嗣昌入阁办事,仍署兵部。七月,嗣昌母服才五月,有旨嗣昌大祀大庆,暨传制颁诏诸大典,不与。朝讲召见如常服随班,给事中何楷劾嗣昌忘亲。上切责之。先是,吏部会推阁员,止及词臣资序,上不允。命并及在籍守制者,盖嗣昌为陈新甲地也。已而特召新中为兵部总督宣大,黄道周上言朝廷即乏人,岂无一定策效谋者,而必破非常之格以奉不祥之人,上不怿。
huáng dào zhōu píng tái kàng biàn
黄道周平台抗辩
qī yuè, zhào qún chén yú píng tái, shàng wèn huáng dào zhōu yuē, wú suǒ wéi ér wèi zhī wèi tiān lǐ, yǒu suǒ wéi ér wèi zhī wèi rén yù, ěr qián shū shì dàng méi bǔ bù yòng zhī shí, guǒ wú suǒ wéi hū? dào zhōu duì yuē: tiān rén zhǐ shì yì lì, chén xīn wèi guó jiā, bù wéi gōng míng, zì xìn qí wú suǒ wéi. shàng yuē: qián yuè tuī chén xīn jiǎ hé bù yán? duì yuē: shí yù shǐ lín lán yǒu jǐ shì hé kǎi, jiē yǒu shū, èr rén chén tóng xiāng, kǒng shè xián yí ěr. shàng yuē: jīn suì wú xián hū? dào zhōu duì yuē: tiān xià gāng cháng, biān jiāng dà jì, shī jīn bù yán, dài jiāng wú jí. fēi sī yě. shàng yuē: qīng suī měi dé, bù kě ào wù suì fēi. wéi bó yí wèi shèng zhī qīng, ruò xiǎo lián qǔ jǐn, shì lián fēi qīng yě. dào zhōu yuē: bó yí zhōng xiào, gù kǒng zǐ xǔ qí rén. shàng nù qí qiáng shuō. dào zhōu yòu jí dǐ yáng sì chāng. sì chāng zòu yuē: chén bù shēng yú kōng sāng, qǐ suì bù zhī fù mǔ. chén cháng zài shū ér míng zhǐ pò qiè, dào zhōu xué xíng, chén shí qǐ yǎng zhī, jīn wèi bù rú zhèng màn, chén shǐ tàn xī jué wàng. màn zhàng mǔ, xíng tóng xiāo jìng, dào zhōu yòu bù rú màn, hé yán gāng cháng yě. dào zhōu yuē: chén yán wén zhāng bù rú zhèng màn. shàng zé qí péng bǐ. dào zhōu yuē: zhòng è bì chá, hé gǎn wéi cǐ? shàng yuē: kǒng zǐ zhū shǎo zhèng mǎo, dāng shí yì chēng wén rén, wéi xíng pì ér jiān, yán wěi ér biàn, bù miǎn kǒng zǐ zhī zhū. dào zhōu yuē: shǎo zhèng mǎo qī shì dào míng, chén wú cǐ xīn. chén jīn rì bù jìn yán, zé chén fù bì xià. bì xià jīn rì shā chén, zé bì xià fù chén. shàng yuē: ěr dú shū yǒu nián, qí chéng nìng ěr. chì qù, dào zhōu kòu tóu qǐ. fù zòu yuē: zhōng nìng èr zì, chén bù gǎn bù biàn. fū chén zài jūn fù zhī qián, dú lì gǎn yán wèi nìng, qǐ zài jūn fù zhī qián, chán chǎn miàn yú zhě wèi zhōng hū? zhōng nìng bù fēn, zé xié zhèng hùn xiáo, hé yǐ zhì zhì? shàng nù shén. sì chāng qǐ yōu róng zhī. shàng yuē: zhèn yì yōu róng duō yǐ. zhū chén tuì, shàng zhào huí, yù yǐ wú dǎng tóng fá yì, yí qí xiū zhí yè. hàn lín yuàn xiū zhuàn liú tóng shēng biān xiū zhào shì chūn jǐ shì zhōng hé kǎi yù shǐ lín lán yǒu, gè shū jiù dào zhōu, hé yáng sì chāng, jù zhé diào yǒu chà.
七月,召群臣于平台,上问黄道周曰,无所为而为之谓天理,有所为而为之谓人欲,尔前疏适当枚卜不用之时,果无所为乎?道周对曰:天人止是议利,臣心为国家,不为功名,自信其无所为。上曰:前月推陈新甲何不言?对曰:时御史林兰友、给事何楷,皆有疏,二人臣同乡,恐涉嫌疑耳。上曰:今遂无嫌乎?道周对曰:天下纲常,边疆大计,失今不言,待将无及。非私也。上曰:清虽美德,不可傲物遂非。惟伯夷为圣之清,若小廉曲谨,是廉非清也。道周曰:伯夷忠孝,故孔子许其仁。上怒其强说。道周又极诋杨嗣昌。嗣昌奏曰:臣不生于空桑,岂遂不知父母。臣尝再疏而明旨迫切,道周学行,臣实企仰之,今谓不如郑鄤,臣始叹息绝望。鄤杖母,行同枭獍,道周又不如鄤,何言纲常也。道周曰:臣言文章不如郑鄤。上责其朋比。道周曰:众恶必察,何敢为此?上曰:孔子诛少正卯,当时亦称闻人,惟行僻而坚,言伪而辩,不免孔子之诛。道周曰:少正卯欺世盗名,臣无此心。臣今日不尽言,则臣负陛下。陛下今日杀臣,则陛下负臣。上曰:尔读书有年,祇成佞耳。叱去,道周叩头起。复奏曰:忠佞二字,臣不敢不辨。夫臣在君父之前,独立敢言为佞,岂在君父之前,谗谄面谀者为忠乎?忠佞不分,则邪正混淆,何以致治?上怒甚。嗣昌乞优容之。上曰:朕亦优容多矣。诸臣退,上召回,谕以毋党同伐异,宜其修职业。翰林院修撰刘同升、编修赵士春、给事中何楷、御史林兰友,各疏救道周,劾杨嗣昌,俱谪调有差。
zhāng jìn yàn lùn bīng qíng zéi shì
张缙彦论兵情贼势
wù yín sān yuè, hù bù zhǔ shì zhāng jìn yàn shàng yán: chén rèn qīng jiàn zhī xiàn, yú bīng qíng zéi shì, qīn jiàn yǒu sù. gài zéi zhī dé shì zài liú, ér zéi zhī shī shì zài zhǐ. zéi zhī zhǎng jì zài fēn, ér zéi zhī qióng jì zài hé. zéi zhī chéng shí zài qiū xià, ér zéi zhī shī shí zài dōng chūn. xī dà zéi, wáng jiā yǔn pò hé xī, jù qí chéng, cáo wén zhào duó mén zhuó shā, ér jiā yǔn jiān. lǐ lǎo chái pò zhōng dōu, jù qí chéng, xún fǔ liàn guó shì dū bīng gōng wéi, ér lǎo chái qín shén yī yuán, pò níng sāi, jù qí chéng, zuǒ guāng xiān děng yǔ zhàn ér yī yuán sǐ. tán xióng pò ān sāi, jù qí chéng, wáng chéng ēn děng gōng wéi, ér tán xióng zhū. cǐ jiē shǒu ér bù qù zhī chéng, gù sù qí sǐ yě. guò tiān xīng lǎo huí huí hùn shí wàn děng suǒ pò chéng yì wú suàn, guān jūn wèi zhì xuán jí bēn yì, shēng jiē liú ér bù jū zhī zéi. gù huǎn sǐ. zéi rù jìn yù, fēn tóu chéng bù, zì tài jí rǔ luò, yǐ zhì jiāng běi, wú chǔ bù bèi zéi. qǐ zéi zhēn yǒu shù shí bǎi wàn? gài fēn yì yǐ pī qí dǎng, qiān zhì wǒ bīng, gù jiàn duō yě. qián zǒng dū chén qí yú, qū tiān xià zhī zéi, jǐn rù hàn zhōng, chū zhàn dào guān, zhèng kě yī gǔ ér miè, nǎi yǐ zhāo ān zhì bài, bù kě fù shōu. gǔ rén yǐ bā rì ér píng zéi shù wàn zhě, lì qí hé yě. xià qiū zhī jiān, chú liáng jǐn zài cháng pǔ, zú gōng shì mǎ zhī zī. dōng chūn fēi pò chéng bǎo bù néng dé shí, guān bīng cù zhī zé yóu yì, gù shí yǒu lì yǒu bù lì yě. jīn yù pò zéi, wéi zài luàn qí suǒ zhǎng ér shǐ zhī duǎn, pò qí suǒ de ér shǐ zhī shī, zhí jié yǐ gōng zhī, fēn wéi liǎng jūn, yī zhuī yī zhù, zéi dāng zhī bì pò yǐ. zéi dǎng suī zhòng, dà dū guān wàng, qí xiān chàng zhě, bù guò yī èr zhī, gù jǐn yī gǔ zé lùn shǎng, bù bì shì píng huì xù, zòng yī gǔ jí yù fá, bù xǔ bào jí sè zé. chéng rú cǐ, zéi bù wàng fēng ér mí, wèi zhī yǒu yě. shàng shì zhī. dǐ zhǎng ér tán qíng shì, bù miè fú bō jù mǐ. tú zéi zài mù zhōng yǐ. suī mò lù bài míng, ér qí yán bù kě fèi yě shí jiǔ rì xià wǔ bǐ.
戊寅三月,户部主事张缙彦上言:臣任清涧知县,于兵情贼势,亲见有素。盖贼之得势在流,而贼之失势在止。贼之长技在分,而贼之穷技在合。贼之乘时在秋夏,而贼之失时在冬春。昔大贼,王嘉允破河西,据其城,曹文诏夺门斫杀,而嘉允歼。李老柴破中都,据其城,巡抚练国事督兵攻围,而老柴擒神一元,破宁塞,据其城,左光先等与战而一元死。谭雄破安塞,据其城,王承恩等攻围,而谭雄诛。此皆守而不去之城,故速其死也。过天星、老回回、混十万等所破城邑无算,官军未至旋即奔逸,生皆流而不居之贼。故缓死。贼入晋豫,分头成部,自泰及汝雒,以至江北,无处不被贼。岂贼真有数十百万?盖分役以披其党,牵制我兵,故见多也。前总督陈奇瑜,驱天下之贼,尽入汉中,出栈道关,正可一鼓而灭,乃以招安致败,不可复收。古人以八日而平贼数万者,利其合也。夏秋之间,刍粮尽在场圃,足供士马之资。冬春非破城堡不能得食,官兵促之则尤易,故时有利、有不利也。今欲破贼,惟在乱其所长而使之短,破其所得而使之失,直截以攻之,分为两军,一追一驻,贼当之必破矣。贼党虽众,大都观望,其先倡者,不过一二支,故尽一股则论赏,不必事平汇叙,纵一股即谕罚,不许报级塞责。诚如此,贼不望风而靡,未之有也。上是之。抵掌而谈情势,不灭伏波聚米。图贼在目中矣。虽末路败名,而其言不可废也(十九日下午笔)。