dǔ yìn xī shǐ mò
堵胤錫始末
dǔ gōng huì yìn xī, zì xī jūn, gèng zì zhòng jiān, hào mù yóu yí xìng rén. wàn lì èr shí jiǔ nián xīn chǒu shí èr yuè chū bā rì yǒu shí, mǔ táo shì dàn shēng gōng yú wǔ jìn zhī jiā shān cūn. fù wéi cháng, hào chōng yǔ yì xiáng shēng. gōng liù suì sàng mǔ, shí yī suì sàng fù shí èr suì, yī yuè zhàng chén yú jì jiā. èr shí suì, qī yuè yóu yú wú xī, yī sì xiōng zhī bái dú shū yīn tōng jí yú wú xī. zhī bái huì dà jiàn, fǔ gōng rú zi hòu gōng fǔ zhī bái zhī zǐ zhèng míng yì rú zi, ér zhèng míng hòu suí gōng xùn jié yú chǔ yān. tiān qǐ yuán nián, shòu yè yú mǎ wén zhōng. sān yuè, hūn yú fù jiā. rén xū, èr shí èr suì, bǔ jùn zhū shēng. shí èr yuè, xǐ jū zhōng qiáo zhuāng. jiǎ zǐ, fù xǐ guī yú fù shì. jǐ chǒu, suì shì wǔ děng. bǐng yín, kē shì yī děng. guǐ yǒu, sān shí sān suì, jǔ xiāng shì shí liù míng. dīng chǒu, sān shí qī suì, dēng jìn shì yī bǎi líng bā míng. jiǔ yuè, lú mù yú shān shān zài yí xìng qǐ shān zhī nán. wù yín liù yuè, cí mù. jǐ mǎo sì yuè, shòu nán jīng hù bù zhǔ shì. gēng chén èr yuè, lì běi xīn chāo guān fēn sī. xīn sì, jiě rèn sān yuè, guī lǐ. liù yuè, shēng hú guǎng zhǎng shā zhī fǔ. rén wǔ dōng rù jìn, lí rèn. guǐ wèi sì yuè zhì jīng, jǔ lián zhuō, cì yàn lǐ bù. wǔ yuè, cí cháo fù rèn. jiǔ yuè, jiā shēng èr jí. shí yuè, xíng zhì lán xī, wén kòu xiàn zhǎng shā ér hái. shí èr yuè, fù rèn, lù zǔ suì chú, shǒu mù. jiǎ shēn zhēng yuè, fù zhì zhǎng shā. èr yuè, shēng xún dào. jiǔ yuè, shòu chǔ dū xué fù shǐ.
堵公諱胤錫,字錫君,更字仲緘,號牧游;宜興人。萬曆二十九年(辛丑)十二月初八日酉時,母陶氏誕生公於武進之夾山村。父維嘗,號沖宇;邑庠生。公六歲喪母,十一歲喪父;十二歲,依岳丈陳娛濟家。二十歲,七月游於無錫,依四兄知白讀書;因通籍於無錫。知白諱大建,撫公如子;後公撫知白之子正明亦如子,而正明後隨公殉節於楚焉。天啟元年,受業於馬文忠。三月,婚於婦家。壬戌,二十二歲,補郡諸生。十二月,徙居中橋莊。甲子,復徙歸於婦氏。己丑,歲試五等。丙寅,科試一等。癸酉,三十三歲,舉鄉試十六名。丁丑,三十七歲,登進士一百零八名。九月,廬墓虞山(山在宜興豈山之南)。戊寅六月,辭墓。己卯四月,授南京戶部主事。庚辰二月,蒞北新鈔關分司。辛巳,解任;三月,歸里。六月,升湖廣長沙知府。壬午冬入覲,離任。癸未四月至京,舉廉卓,賜宴禮部。五月,辭朝復任。九月,加升二級。十月,行至蘭溪,聞寇陷長沙而還。十二月,復任,路阻;歲除,守墓。甲申正月,復至長沙。二月,升巡道。九月,授楚督學副使。
yǐ yǒu sì yuè, dū shī hé téng jiāo dǐ zhǎng shā xiāng jiàn, bào tóu dà kū xú huī lèi jìn cè yuē: chǔ qiú qì, wú wèi yě! bù cuò xiǎng, néng jí bīng hū bù zhāo xiáng, néng zhāng chǔ hū? hé gōng rán zhī. zì shì, gōng cuò zhì zhuǎn yùn, zī hé jūn bù jué.
乙酉四月,督師何騰蛟抵長沙相見,抱頭大哭;徐揮淚進策曰:『楚囚泣,無為也!不措餉,能輯兵乎;不招降,能張楚乎』?何公然之。自是,公措置轉運,資何軍不絕。
wǔ yuè, nán dōu shī shǒu bào zhì xí gào tiān xià qín wáng, shè sān kē yǐ mù shì. liù yuè èr shí qī rì, jì zǐ shū yún: shì jiè zhì cǐ, guó pò jiā wáng, wú zài yǒu hé yán! jū gōng jǐn cuì, wēi jiāng dài mìng jí zé shēn shòu yú kuī, xiá zé liáng xuán yī suǒ. gǒu wú kuì wèi zǔ zōng fù mǔ zhī shēn, sī yǐ yǐ. chí sù jí xiōng, wú yǐ zhì zhī dù wài, wú ér kě wù lǜ yě. wèi ěr lǜ zhě, zhǐ yǒu táo yǔ nì liǎng zì táo yào xiāng jī nì yào shēn huì. niàn sān bǎi nián zōng zú qiū mù yī dàn lún wáng, shàng hé rěn yán! wú ér ruò yī suō wò yuè zhōng shēn nóng shù, chūn qiū bù fá sì huǒ, chuán zhī zǐ sūn, yǒng bù chū shì èr xìng, biàn wú bù shī zhōng ěr bù shī xiào yǐ! yán zhì cǐ, lèi rú yǔ xià ěr mǔ quàn lìng wù qī sì shí pǐ lí, chà bù è yě. yī qiè jiā wù, wú xī zhì bù yán zhǐ ěr zì qiáng wèi shàn, shǒu shēn fú rǔ, biàn míng wú mù. hòu yīn nán jì, shū cǐ jué cí, ér kě láo shí!
五月,南都失守報至;檄告天下勤王,設三科以募士。六月二十七日,寄子書云:『世界至此,國破家亡,吾再有何言!鞠躬盡瘁,危疆待命;急則身受於刲,暇則梁懸一索。苟無愧為祖宗、父母之身,斯已矣。遲速吉凶,吾已置之度外,吾兒可勿慮也。為爾慮者,只有「逃」與「匿」兩字;逃要相機、匿要深晦。念三百年宗族邱墓一旦淪亡,尚何忍言!吾兒若一蓑臥月、終身農豎,春秋不乏祀火,傳之子孫,永不出仕二姓,便吾不失忠、爾不失孝矣!言至此,淚如雨下;爾母勸令勿戚;四十仳離,差不惡也。一切家務,吾悉置不言;只爾自強為善,守身弗辱,便瞑吾目。後音難繼,書此絕詞,兒可牢識』!
gōng zì qǐ bīng, jí xiè xué zhèng, rì yè wèi shǒu yù jì. lóng wǔ zhōng, yǐ hé téng jiāo jiàn, qī yuè shēng gōng zuǒ qiān dōu yù shǐ, xún fǔ hú guǎng. zhù jié chén xī, xuán yì gé yǐ luó qí cái zhū shēng zhào zhèn fāng shàng yè, gōng yuē: guó jiā duō nán, zhǔ rǔ chén sǐ běn yuàn chàng lǜ tiān xià yì shì, jí rì dōng xià qín wáng. yǐ hé dào ér bì jì, jūn shì yán zhī! zhèn fāng yuē: shǐ xiāng dōng xià qín wáng, wèi bì bù jì. qǐ bù wén chuān shǎn wèi tiān xià jiān bèi, jīng xiāng wèi tiān xià yào shū? kòng zhì shàng yóu, shí wèi huī fù gēn běn. ruò shě cǐ dōng xià, shǐ dí qí zhǎng qū, jīng xiāng yǐ nán bù fù wèi guó jiā yǒu. shì gōng yǐ xiàn zài zhī fēng jiāng wěi zhī yú rén, suī fù sǐ jīn líng, yì hé yì! gōng wèi shǒu kěn zhě jiǔ zhī. yú shì liú zhì mù xià, jué yì jīng lǐ jīng chǔ yǐ kuī zhōng yuán. xún tí zhèn fāng jīng zhōu fǔ tuī guān. zhèn fāng bié zì xū shān, zhè jiāng shàng yú rén zài sōng jiāng cóng shī shí nián xué yì, kè yì jiǎng shén duō. hòu dà qīng bīng zhì, jiàng wèi fú jiàn yán píng fǔ tóng zhī.
公自起兵,即謝學政,日夜為守御計。隆武中,以何騰蛟薦,七月升公左僉都御史,巡撫湖廣。駐節辰溪,懸異格以羅奇才;諸生趙振芳上謁,公曰:『國家多難,主辱臣死;本院倡率天下義士,即日東下勤王。以何道而必濟,君試言之』!振芳曰:『使相東下勤王,未必不濟。豈不聞川、陝為天下肩背,荊、襄為天下要樞?控制上游,實為恢復根本。若舍此東下,使敵騎長驅,荊、襄以南不復為國家有。是公以現在之封疆委之於人,雖赴死金陵,亦何益』!公為首肯者久之。於是留致幕下,決意經理荊、楚以窺中原。尋題振芳荊州府推官。振芳別字胥山,浙江上虞人;在松江從師十年學「易」,刻「易講」甚多。後大清兵至,降;為福建延平府同知。
bā yuè, shí lǐ zì chéng bài, ér yí niè lǐ jǐn hào yī zhī hǔ xìng xiōng bào, yǔ mǔ jiù gāo yī gōng shàng hé shí yíng yuē sān shí wàn zhòng. zì chuān shǎn yóu dāng yáng zhuǎn zhàn ér lái, piāo lüè jīng nán jiān shēng yán yuē wǒ jūn huì liè hú nán. gōng wèi bīng liáng bǎi bù néng zhī, nǎi jí huī xià wèi yuē: fù wáng wú rì, wú yuàn chì shēn wǎng, wèi guó jiā fǔ jí qí zhòng. shì chéng, zé zōng shè zhī líng fǒu zé, mǒu shòu mìng zhī rì yě. xiān qiǎn jiān jì chén mǒu fù jiāng mǒu jiāng mìng yuē: tā rén kǒng bù dá mìng, jīn běn yuàn jí rì qīn lín, yuē yǐ mǒu rì xiāng jiàn. suì yǐ pǐ mǎ lǜ zhàng xià zhí shì shù rén, yóu wǔ líng lǐ shuǐ yǐ dá cǎo píng jī gǔ zòng héng, lǘ shě dàng rán. zéi tú chū jiàn gōng chí qū, qiě jǔ qiě jié wèi zhì sān bǎi lǐ, jù bù dá qián, zhǐ kōng chéng zhōng. yú kè, wàng jiàn gē máo bì tiān yān chén sāi yě, cóng zhě jiē qì gōng gù wèi yuē: ruò děng dāng shēng hái wú yàng, mǒu sǐ, qǐ shōu wú hái yǐ fǎn! qǐng zhī, zéi tú cù zhì, yōng rù yíng yǐ dà yì yù lǐ jǐn děng yuē: jiāng jūn bèi yǒu dà yòng cái, ér xiàn yú bù yì, yì dāng shì zhě zhī guò. dàn niàn guó jiā sān bǎi nián lái ruò zǔ zōng shì shí qí dé, zú yǐ wū hé zhī zhòng fù miè zōng shè, zhǐ bó zéi míng, wèi cǐ hé lì? jīn ruò néng huǐ huò gǎi háng, xié lì tóng xīn yǐ jiàn lì gōng yè, mǒu dāng yǔ jiāng jūn děng gòng zhī! xī wǔ dài mǎ yīn fǔ jù hú nán, yán zuò sì shí yú nián. sòng zhī nán dù, yáng gōng zuò luàn, qí dǎng wáng zuǒ yáng qīn děng yì yú cǐ dì wèi yuè wǔ mù suǒ zhāo, biǎo shòu guān jué hòu suí wǔ mù xié lì zhōng yuán, suì wèi zhōng xìng míng jiāng. hú nán yī piàn dì, zhèng yīng xióng chū shì zhǎn lüè yáng shēng zhī jí yě. qiě chì méi dāng nián sī wèi zéi èr zì míng hào bù shùn, qí zūn liú pén zi wèi wáng. jīn fú jīng xīn jiàn, zhǔ shèng chén xián yǐ cǐ hào zhào tiān xià, hé nán bǐ měi nán yáng, guāng fù jiù yǔ! yǐ tiān dào rén shì bo zhī, zhōng xìng wú yí. jiāng jūn qiān gǔ dé shī zhī jī, zhèng shì jǔ zú jiān ěr ān kě zhí mí zì wù zāi! jǐn děng jiàn gōng kāi chéng bù shì, yì yù dìng méng hū lǐ jǐn mǔ gāo shì píng hòu chū hū jǐn guì táng xià, jiè zhī yuē: shǐ ěr bèi shú qián zuì xǐ zéi míng zhě, dǔ gōng zhī cì yě. ěr qí shǐ zhōng miǎn zhī, wù shēng èr xīn! jǐn sù jìng dàn qí mǔ, jí kòu shǒu yuē: yuàn zūn cí mìng, shì dāng sǐ bào! yīn yǔ gōng shāi jiǔ shì, fù liú yàn zòu jì suǒ yòng nǚ lè, yóu shì dì gōng lüè lái zhě. gōng fāng sù fú yāo dié, nǎi què zuò bù guān tòng kū ér yán yuē: liǎng jīng wèi fù, wàn xìng dào xuán mǒu qiú sǐ wú suǒ, shàng hé xīn tīng lè yé! jǐn jí chè qù, bìng lìng sàn xī qín yàn jìn yù chǔ děng chù bǎi xìng bù xià shù wàn. gōng fǎn zhī rì, mín jiē bào xié, hū bài dào lǔ biàn shù bǎi lǐ. yú shì lǐ jǐn gāo yī gōng děng sān shí yú wàn jiē jiù fǔ, tīng gōng jié zhì, chǔ zhōng hào shí jiā bīng yún. gōng zì shōu gāo lǐ hòu, bīng qiáng qiě zhòng, dé zhuān lì shǒu yù, lǚ yǒu zhàn gōng. gōng nǎi wèi lǐ jǐn děng shàng shū, qǐng fēng bó jué qiǎn wǔ biàn jǔ rén fù zuò lín jī fù xíng zài. yǐ yǒu jiǔ yuè, bèi chē zhàn huǒ gōng. xiān shì, gōng qiǎn rén sì chū mù bīng. jí shì, suǒ jí èr wàn rén. tè tí shǔ rén yáng guó dòng wèi dà shuài, lìng tǒng zhī wèi qīn bīng, shǐ yǔ gè yíng xiāng biǎo lǐ yǐ chē zhì qí, yǐ zhěng xiá zhì yě zhàn, yǐ huǒ qì zhì gōng shǐ zhī zhǎng, yǐ gēng fān zhì jiān jiǔ zhī zhàn. guó dòng hòu fēng wǔ líng bó. shí yī yuè, qǐng fēng shū dá xíng zài. nèi gé jiǎng dé jǐng lù zhèn fēi lín zēng zhì chí yì, wèi lǐ zéi pò běi jīng, zuì zài bù shè qí dǎng ān dé fēng bài? yù shǐ qián bāng qǐ jù shū, yán fāng jīn guó jiā xīn zào, bīng shì dān ruò gāo lǐ zhū zéi yōng sān shí wàn zhòng yú chǔ zhōng, ruò bù yǐ gāo jué zhāo zhī, bǐ bì bù kěn wèi wǒ yòng, quán chǔ fēi wǒ yǒu yě. jīn chū kōng jué yú cháo tíng zhī shàng, yī yuè ér dé sān shí wàn zhī bīng, miǎn quán chǔ shēng líng zhī tú tàn shú dé shú shī? jí xī hàn gāo wáng hán xìn yú qí, qǐ dé yǐ zāi! jīn dāng quán yí, jiǎ yǐ fēng hào. zhào cóng zhī. nǎi cì gāo lǐ zhū yíng míng zhōng zhēn yíng, gǎi lǐ jǐn míng chì xīn gāo yī gōng míng bì zhèng, zhū jiāng fēng hóu bó yǒu chà tè mìng bīng kē gěi shì zhōng gōng shàn xuǎn wǎng chǔ fēng zhī, ér bié jiàng chì jiǎng gōng zhōng qín, shòu fù zuò lín bīng bù zhǔ shì.
八月,時李自成敗,而遺孽李錦(號一隻虎)性凶暴,與母舅高一功尚合十營約三十萬眾。自川、陝由當陽轉戰而來,剽掠荊南間;聲言約我軍會獵湖南。公為兵糧百不能支,乃集麾下謂曰:『覆亡無日,吾願赤身往,為國家撫集其眾。事成,則宗社之靈;否則,某授命之日也』。先遣監紀陳某、副將某將命曰:『他人恐不達命,今本院即日親臨,約以某日相見』。遂以匹馬率帳下執事數人,由武陵、澧水以達草坪;積骨縱橫,閭舍蕩然。賊徒初見公馳驅,且沮且詰;未至三百里,拒不達前,止空城中。逾刻,望見戈矛蔽天、煙塵塞野,從者皆泣;公顧謂曰:『若等當生還無恙,某死,乞收吾骸以返』!頃之,賊徒猝至,擁入營;以大義諭李錦等曰:『將軍輩有大用材,而陷於不義,亦當事者之過。但念國家三百年來若祖宗世食其德,卒以烏合之眾覆滅宗社,止博賊名,為此何利?今若能悔禍改行,協力同心以建立功業,某當與將軍等共之!昔五代馬殷撫據湖南,延祚四十餘年。宋之南渡,楊公作亂,其黨王佐、楊欽等亦於此地為岳武穆所招,表授官爵;後隨武穆協力中原,遂為中興名將。湖南一片地,正英雄出世展略揚聲之藉也。且赤眉當年思「為賊」二字名號不順,其尊劉盆子為王。今福京新建,主聖臣賢;以此號召天下,何難比美南陽,光復舊宇!以天道、人事卜之,中興無疑。將軍千古得失之機,正視舉足間爾;安可執迷自誤哉』!錦等見公開誠布示,意欲定盟;忽李錦母高氏屏後出呼錦跪堂下,誡之曰:『使爾輩贖前罪、洗賊名者,堵公之賜也。爾其始終勉之,勿生二心』!錦素敬憚其母,即叩首曰:『願遵慈命,誓當死報』!因與公釃酒誓,復留宴奏伎;所用女樂,猶是帝宮掠來者。公方素服腰絰,乃卻坐不觀;痛哭而言曰:『兩京未復,萬姓倒懸;某求死無所,尚何心聽樂耶』!錦即撤去,並令散西秦、燕、晉、豫、楚等處百姓不下數萬。公返之日,民皆抱攜,呼拜道虜遍數百里。於是李錦、高一功等三十餘萬皆就撫,聽公節制,楚中號「十家兵」雲。公自收高、李後,兵強且眾,得專力守御,屢有戰功。公乃為李錦等上疏,請封伯爵;遣武弁舉人傅作霖齎赴行在。乙酉九月,備車戰火攻。先是,公遣人四出募兵。及是,所集二萬人。特題蜀人楊國棟為大帥,令統之為親兵,使與各營相表里;以車制騎,以整暇制野戰,以火器制弓矢之長,以更番制堅久之戰。國棟後封武陵伯。十一月,請封疏達行在。內閣蔣德璟、路振飛、林增志持議,謂『李賊破北京,罪在不赦;其黨安得封拜』?御史錢邦芑具疏,言『方今國家新造,兵勢單弱;高、李諸賊擁三十萬眾於楚中,若不以高爵招之,彼必不肯為我用,全楚非我有也。今出空爵於朝廷之上,一月而得三十萬之兵,免全楚生靈之塗炭;孰得孰失?即昔漢高王韓信於齊,豈得已哉!今當權宜,假以封號』。詔從之。乃賜高、李諸營名「忠貞營」,改李錦名「赤心」、高一功名「必正」,諸將封侯伯有差;特命兵科給事中龔善選往楚封之,而別降敕獎公忠勤,授傅作霖兵部主事。
bǐng xū zhēng yuè xià xún, gōng dù lǐ shuǐ, dū zhōng zhēn yíng wǎng huī jīng zhōu yǐ shàng, jīng nán fù shǐ yàn rú jīng zhōu tuī guān zhào zhèn fāng jiān qí jūn. cuò liáng chǔ yùn huǒ qì, zì èr yuè shuò dù jiāng gōng chéng fán liù zhòu yè, dà xiǎo shén qì rú hōng léi bù jué, yuǎn jìn wén shù shí lǐ, yún chē pào shí bǎi dào qí gōng. dà qīng shuài zhèng sì wéi jiān shǒu, chéng bēng shù shí chù, jiē suí fāng jù zhàn. yǒu xiàn cè zhě wèi: jīng chéng jiā shǔ hàn èr jiāng zhī mén, shuǐ gāo yú chéng zhě shù zhàng xī rén zhú dī wèi zhǎng wéi, shǐ shuǐ rù jiāng, ān liú fù hǎi. ruò jué èr dī, zé liǎng jiāng zhī shuǐ jiàn líng ér xià, jīng xiāng yī dài wàng fēng guī fù, huī fù zhī jī zài cǐ yī jǔ yǐ. gōng yuē: wǒ wèi cháo tíng fù jiāng tǔ, shǒu yǐ mín rén wèi běn ruò cǐ, zé shēng mín xū nì, wǒ dé kōng chéng hé yì? zhōng zhēn yíng zhū jiāng wén, yì qiǎn rén huì shāng yī miàn xià lìng yíng bīng gè bèi qiāo chú yǐ dài. wǎng fǎn shāng què, jī chí èr yuè ér shěng bīng jiù zhì, yǔ zhàn shī lì, zhū jiāng suì kuì ér hái. gōng zhuì mǎ, shāng bì jǐ sǐ guò xīn huà yì, tí shī yún: bù mián dēng huǒ àn gū cūn, fēng yǔ xiāo xiāo zá yè hún! guǐ dìng yǒu zhī hào hàn què, jiā yú hé chù diào huāng yuán? sān gēng niǎo huà qiān nián xuè, wàn lǐ rén bēi yī dòu ēn! nán wàng zhū líng mí yě dù, zhōng shān cháng jǐn kě lián yuán! yòu yún: duǎn cè huí zhān chéng qū yīn, jiàn shēng yóu hǒu bù píng xīn. gū jūn yǔ lǐ niǎo shēng suì, luàn shuǐ dù biān mǎ yǐng shēn. nán běi shì kàn shuí shì jiè? sǐ shēng cǐ kè biàn rén qín. dào fān niàn yī tīng qián shǐ, zhèng qì qiān qiū gē dào jīn. sān yuè, gōng guī cháng wǔ, miǎn lì wén wǔ yú shì gōng ān sōng zī zhī jiāng yán jiāng yī dài gè shè bīng jiāng wèi shǒu yù jì.
丙戌正月下旬,公渡澧水,督忠貞營往恢荊州以上,荊南副使燕如、荊州推官趙振芳監其軍。措糧儲、運火器,自二月朔渡江攻城;凡六晝夜,大小神器如轟雷不絕,遠近聞數十里,雲車炮石百道齊攻。大清帥鄭四維監守,城崩數十處,皆隨方拒戰。有獻策者謂:『荊城夾蜀、漢二江之門,水高於城者數丈;昔人築堤為長圍,使水入江,安流赴海。若決二堤,則兩江之水建瓴而下,荊、襄一帶望風歸附,恢復之機在此一舉矣』。公曰:『我為朝廷復疆土,首以民人為本;若此,則生民胥溺,我得空城何益』?忠貞營諸將聞,亦遣人會商;一面下令營兵各備鍬鋤以待。往返商榷,稽遲二月;而省兵救至,與戰失利,諸將遂潰而還。公墜馬,傷臂幾死;過新化驛,題詩云:『不眠燈火暗孤村,風雨蕭蕭雜夜魂!鬼定有知號漢闕,家於何處吊荒原?三更鳥化千年血,萬里人悲一豆恩!南望諸陵迷野渡,鐘山腸盡可憐猿』!又云:『短策回瞻城曲陰,劍聲猶吼不平心。孤軍雨里鳥聲碎,亂水渡邊馬影深。南北試看誰世界?死生此刻辨人禽。倒番「廿一」聽前史,「正氣」千秋歌到今』。三月,公歸常、武,勉勵文武;於是公安、松滋、枝江沿江一帶各設兵將為守御計。
sì yuè, qín yuán zhōu yāo sēng fù yǒu sī, qǐng zhǐ zhū zhī. yǒu sēng zì chēng hóng guāng dì zhě, zì sī zhōu lì píng xī lái, jù yuán dào shǔ wèi xíng gōng, zhāng guān shè wèi. chén yuán dào fù shǐ xú wěi chí wén bào gōng, gōng wén jí yuē: cǐ bì jiǎ tuō zhě. nài hé lìng zhōu zhāng rú shì! nǎi mìng jiān jì guān mǒu wǎng biàn zhī yù yǐ guǒ wěi, jí qín fù yǒu sī. jiān jì zhì yuán jiàn bīng dào xú wěi jí lǐ ruò xīng, jiē yǐ wèi wú kě nǐ yì. shí ruò xīng jiān jūn zhèng féng yuán tǒng bīng èr shí yú, yòu wèi zhī fǔ wèi, yǎn rán huáng dì zhì. shì yǒu mǐ shòu tú yǐ qín wáng dào chū yuán zhōu, gù shì yù jiù chén yě jiān jì suì yuē féng yuán kòu zhī, yīn xiāng yǔ móu jié cháo jiàn. yù jiè jiǎ shì huán jí mén wài, zhǐ xié qīn suí shù rén yǐ jìn mǎ wèi míng, guǒ jiǎ cáng rèn ér rù. qí sēng zhū yī fú jīn, jǐn chū bàn miàn shòu tú bài jiē xià bì, jí qǐ yuē: shì wèi tuì, chén yǒu mì yǔ, qǐng dé shàng diàn miàn zòu. zuǒ yòu wèi shì huán hū wú zhǐ, bù dé shàng diàn! shòu tú děng jí qū zhí shàng chū bù yì, shǒu jiē fú jīn, dà hū fēi shì! qīn suí jí chè dāo shàng diàn chuán hū mén wài jiǎ shì, gè lù rèn wān gōng, duó dāo zhēng qián zuó yāo sēng yī lǐng ér xià. fù sòng chén zhōu sī lǐ dài xíng jū, jù tǔ yāo zhuàng: jí yuán zhōu rén, xìng míng chá xiǎn rén. xiān shì, xiǎng bù yù sī xún děng wù yǐ wèi zhēn, fēi zhāng zòu wén, tíng chén mò jué qí zhēn wěi, yì chà guān tàn wèn wèi jí xíng. zhì shì, gōng nǎi shū chén běn mò, qǐng zhǎn zhī bìng yán zhū wén wǔ guān wèi suǒ huò zhě, yí zhì bù wèn. liù yuè zhōng, shū dá xíng zài cóng zhī.
四月,擒沅州妖僧付有司,請旨誅之。有僧自稱宏光帝者,自思州歷平溪來,據沅道署為行宮,張官設衛。辰沅道副使徐偉馳文報公,公聞即曰:『此必假託者。奈何令譸張如是』!乃命監紀官某往辨之;諭以果偽,即擒付有司。監紀至沅見兵道徐偉及李若星,皆以為無可擬議。時若星監軍鄭逢元統兵二十餘,又為之撫衛,儼然皇帝制。適有米壽圖以勤王道出沅州,故侍御舊臣也;監紀遂約逢元叩之,因相與謀詰朝見。預戒甲士環集門外,止攜親隨數人以進馬為名,裹甲藏刃而入。其僧朱衣幅巾,僅出半面;壽圖拜階下畢,即啟曰:『侍衛退,臣有密語,請得上殿面奏』。左右衛侍環呼『無旨,不得上殿』!壽圖等疾趨直上;出不意,手揭幅巾,大呼『非是』!親隨即掣刀上殿傳呼門外甲士,各露刃彎弓,奪刀爭前;捽妖僧衣領而下。縛送辰州司李戴□刑鞫,具吐妖狀:即沅州人,姓名查顯仁。先是,餉部喻思恂等誤以為真,飛章奏聞,廷臣莫決其真偽,議差官探問;未及行。至是,公乃疏陳本末,請斬之;並言諸文武官為所惑者,宜置不問。六月中,疏達行在;從之。
liù yuè, dū shī hé téng jiāo yuē qī huì yì, gōng yīn wǎng zhǎng shā. qī yuè, zhù xiāng tán. jiǔ yuè, yǒng míng wáng lì yuè zhōng dīng hài sì yuè, shēng gōng bīng bù zuǒ shì láng, zǒng dū huī jiǎo jūn wù. chē jià zì guì lín xìng wǔ gāng, liú chéng yìn zhǎng bīng zhuān zhèng ér zhōng zhēn yíng shí jiā bīng pō qiáng, shēng yán rù xiāng nán jiù liáng. chéng yìn jù wèi suǒ bìng, yǐ wèi fēi gōng mò zhì yú shì jiā gōng xián, chì dū bīng chū jiāng chǔ. qī yuè, shàng shū qǐng zhū chéng yìn. gōng zài hú běi, jí dū shī hé téng jiāo wèi biǎo lǐ. liú chéng yìn zhě, gù hé gōng bù jiāng jí jiàn wèi zǒng bīng, suì chēng mén shēng, shāo jù sì. hòu lián wèi yīn qīn, bù fù shòu yuē shù. dài jià xìng wǔ gāng, chéng yìn yǐ dìng mán bó jìn wǔ gāng hóu, zhé xié bīng quán shàn zuò wēi fú. qún chén wèi qí gāng bào, zhēng chǎn zhī yǐ zì gù, jiāo shū sòng gōng dé jìng jìn fēng xìng guó gōng shàng zhù guó. chéng yìn zhǐ yǒu èr zi, wǔ yuè jiān yǐ mào gōng yīn jǐn yī zhǐ huī zhě yě. hé gōng wén ér yù zhì zhī. ér chéng yìn jiāo rì shén, sī yù yǔ hé gōng kàng lǐ jì qí quán chū jǐ shàng, qǐng gǎi wèi hù bù shàng shū, zhuān lǐ liáng xiǎng. bù tīng. hé gōng cí cháo guī zhèn zhǎng shā, tíng chén fèng chì jiāo jiàn. hé gōng tuō bìng zhù chéng wài huāng sì, bù yán xíng qī, gài fáng chéng yìn yě guǒ fú qiān qí yú dào zhōng, yù àn hài hé gōng. shí zhào yìn xuǎn lǐng diān bīng wǔ bǎi suí hé gōng, jiē hàn cù zhòng dào fú qǐ, yìn xuǎn lǜ bù xià jǐn chèn zhī. chéng yìn huì zhī, rén mò gǎn yán. gōng yīn shàng shū hé chéng yìn zhuān zì bù fǎ, jié shā dū shī zhòng chén, móu wēi shè jì qǐng zhèng diǎn xíng. chéng yìn jiàn gōng shū, shǐ zhī huáng jù.
六月,督師何騰蛟約期會議,公因往長沙。七月,駐湘潭。九月,永明王立粵中;丁亥四月,升公兵部左侍郎,總督恢剿軍務。車駕自桂林幸武岡,劉承胤掌兵專政;而忠貞營十家兵頗強,聲言入湘南就糧。承胤懼為所並,以為非公莫制;於是加公銜,敕督兵出江、楚。七月,上疏請誅承胤。公在湖北,藉督師何騰蛟為表里。劉承胤者,故何公部將;及薦為總兵,遂稱門生,稍倨肆。後聯為姻親,不復受約束。迨駕幸武岡,承胤以定蠻伯進武岡侯,輒挾兵權擅作威福。群臣畏其剛暴,爭諂之以自固,交疏頌功德;竟進封興國公、上柱國。承胤止有二子,五月間以冒功蔭錦衣指揮者也。何公聞而欲制之。而承胤驕日甚,思欲與何公抗禮;忌其權出己上,請改為戶部尚書,專理糧餉。不聽。何公辭朝歸鎮長沙,廷臣奉敕郊餞。何公託病駐城外荒寺,不言行期,蓋防承胤也;果伏千騎於道中,欲暗害何公。時趙印選領滇兵五百隨何公,皆悍卒;中道伏起,印選率部下盡讖之。承胤諱之,人莫敢言。公因上疏劾承胤專恣不法,截殺督師重臣,謀危社稷;請正典刑。承胤見公疏,始知惶懼。
bā yuè, cháng dé xiàn gōng nǎi lǜ mǎ jìn zhōng wáng jìn cái niú wàn cái zhāng guāng cuì děng zhù zhá yǒng shùn bǎo jìng èr tǔ sī jiè shàng. jiǔ yuè, dà qīng bīng bī wǔ gāng, chē jià jiāng xìng liǔ zhōu fāng chū chéng, chéng yìn jí qiǎn rén yíng jiàng, bīng bù shì láng fù zuò lín sǐ zhī. bào zhì, gōng yǔ zhū jiāng móu qǐng róng wáng jiān guó, jì bǐng hào lìng, yǐ zhèn fǔ rén xīn nǎi yú zhōu cì qǐ wáng, wáng gù ràng bù kěn. jì ér zhī chē jià wú yàng, suì zhōng zhǐ wéi chuán lìng gè yíng xié lì fáng shǒu. shí èr yuè, lǜ zhōng wǔ yíng bīng fù cháng dé, jìn fù chén zhōu. zì tuì bǎo tǔ sī yǐ lái, cǎi wēi rú jué, yān jí bàn zài gōng fèn bù néng huī fù, nǎi cì xuè shū èr zǔ liè zōng zhī pái wèi, tòng kū yù zì shā. zhū jiāng gǎn dòng, sān jūn jiē kū, kū shēng zhèn shān yuè. mǎ jìn zhōng wáng jìn cái děng zhé duó bīng ér chū, gōng qīn jiǎ zhòu dū zhèn, lǜ zhí zhèng míng xuè zhàn sān rì, suì fù chén cháng, fú huò shén duō. shì wén, zhū jiāng gè shēng xù yǒu chà. yú shì chéng shèng tú xià jiāng hàn, jūn shēng fù zhèn. wù zǐ zhēng yuè, guò tiān mén shān shī yún: zhōng cháo mǎ bèi suí fēng yǔ, jǐn rì dāo jiān dù sǐ shēng. quán fù gǔ fēng pín yǐ chì, yī shuāng yǎn jiǎo lǎo nán qīng. cái yān sāo fù fēi shāng zhǔ, xué qiè chūn qiū wèi jiě bīng. sì shí bā nián xīn shì zuǒ, zhǐ yīn duō nán dú jīng shén. sān yuè, xí zhōng wǔ yíng zhū jiāng yǔ zhōng zhēn zhū jiāng hé yíng, tóng zhù cháng dé. gōng lǜ mǎ jìn zhōng wáng jìn cái děng gū jūn nán zhī, gèng diào gāo lǐ děng zhū bù wèi jī jiǎo, wèi chéng shèng dōng xià jì zhū jiāng jiē fù mìng. yǒu jiān rén zhèng gǔ ài zhě, dōng xī suō gòu zhū jiāng huò zhī, shǐ gè huái yí jì yǐ. shàng jué kǒu wù tán kuǎn hé shū. dà qīng shuài zhù chǔ, huì shǐ gōng qīng yǐ shū zhāo gōng, gōng jùn jù zhī. shí yǒu chàng hé yì zhě, gōng shàng shū tòng chén qí bù kě, shí lùn zhuàng zhī.
八月,常德陷;公乃率馬進忠、王進才、牛萬才、張光萃等駐札永順、保靖二土司界上。九月,大清兵逼武岡,車駕將幸柳州;方出城,承胤即遣人迎降,兵部侍郎傅作霖死之。報至,公與諸將謀請榮王監國,冀稟號令,以鎮撫人心;乃於舟次啟王,王固讓不肯。既而知車駕無恙,遂中止;惟傳令各營協力防守。十二月,率忠武營兵復常德,進復辰州。自退保土司以來,採薇茹蕨,淹及半載;公憤不能恢復,乃刺血書二祖、列宗之牌位,慟哭欲自殺。諸將感動,三軍皆哭,哭聲震山嶽。馬進忠、王進才等輒奪兵而出,公親甲冑督陣,率侄正明血戰三日,遂復辰、常,俘獲甚多。事聞,諸將各升敘有差。於是乘勝圖下江、漢,軍聲復振。戊子正月,「過天門山」詩云:『終朝馬背隨風雨,盡日刀尖度死生。全副骨峰貧已赤,一雙眼角老難青。才淹騷、賦非傷主,學竊「春秋」未解兵。四十八年心事左,只因多難獨精神』。三月,檄忠武營諸將與忠貞諸將合營,同駐常德。公慮馬進〔忠、王進〕才等孤軍難支,更調高、李等諸部為犄角,為乘勝東下計;諸將皆赴命。有奸人鄭古愛者,東西唆構;諸將惑之,始各懷疑忌矣。上「絕口勿談款和」疏。大清帥駐楚,會使公卿以書招公,公峻拒之。時有倡和議者,公上疏痛陳其不可,時論壯之。
qī yuè, dù yí líng zhì kuí zhōu, jié zé chǔ zōng zhū róng fān bù dāng jiàn jiān guó zhī hào, suì sàn qí dǎng.
七月,度彝陵至夔州,詰責楚宗朱容藩不當僭監國之號,遂散其黨。
shí yuè, hái zhì xiāng nán, dū zhōng zhēn yíng zhū jiāng fù xiāng tán. gōng hái, mǎ jìn zhōng yǔ lǐ chì xīn bù hé kǒng qí xiāng tú, suì lüè cháng dé, yí yíng hú nán yǐ. gōng nǎi diào hù zhū jiāng, gǔ lì shì zú, gōng lǜ gāo lǐ bīng chū zhēng xiān fù xiāng tán xiàn, cì fù héng zhōu chēn zhōu. jì ér jìn bīng jiāng yòu, suǒ guò jùn yì duō xià. shī cì jí ān, dé gù jiāng guī míng zhī bào nǎi huí chá líng. jīn shēng huán wáng dé rén jiē zuǒ liáng yù bù xià jiù jiāng, xiān jiàng dà qīng hū guī míng, jiāng yòu xiǎng yīng. gōng wén bào, jí huí chá líng yù yǔ hé dū shuài dìng móu, hé bīng jiāng hàn tú zhōng yuán. shí yī yuè, shēng gōng bīng bù shàng shū, cì shàng fāng jiàn, pián yí xíng shì zhuān dū zhū yíng huī jiǎo. shí èr yuè, dū bīng yuán jiāng xī, zhì yuán zhōu. xiān shì, hé téng jiāo zì yuè xī hái chǔ, yīn tīng xì yán, zhì shū yú gōng yuē: nǎng fù bā háng fèng hóu tái duān, bù bo dé dá jì shì fǒu? téng jiāo yǔ dà qīng zhàn yú yán guān rì yuè qiáo, sān wáng què zǒu jìn wéi líng líng, zhǐ rì kě xià, gè jùn yì jǐn rù zhǎng zhōng. wén zhōng zhēn zhū yíng zhù jié zhōng xiāng, fēn qǔ héng yáng zé gōng yòu yǒu suǒ shǔ yǐ. jìn wáng mǎ zhū xūn jǔ dòng, shèn shì guāi zhāng téng jiāo yǐ yǒu xí yù zhī yǐ, liàng cǐ bèi bì bù fù téng jiāo yě. gōng dé shū, yǔ shū èr máo shòu dēng yuē: wǒ děng fēng jiāng zhī chén, zuì qiě nán shú hé gōng shàng yù yán gōng yé! zhì shì, jīn wáng zhū jiāng wèi dà qīng bīng suǒ kùn, hé gōng diào zhōng zhēn yíng wǎng yuán, gōng jí lǜ zhū jiāng fù zhī. jǐ chǒu zhēng yuè, xiāng tán fù shī, dà xué shì hé téng jiāo sǐ zhī. èr yuè, gōng wén biàn, shī hái zhì héng zhōu. shí zhōng zhēn yíng yǔ hé biāo xià bù xié, yuǎn zhù chén cháng jiè shàng. gōng nǎi lǜ diān jiāng hú yī qīng děng zā yíng héng yáng, xī lì jù shǒu. èr yuè, dà qīng bīng pò nán chāng, jīn wáng zhū jiāng jù mò. gōng guò ān rén dào cì shī yún: luàn lǐ kàn huā shì yī lín, niàn nián líng luò yòu chūn shēn! liǔ táo jǐn rù bīng gē yǎn, xī jiàn zhēng míng fēng yǔ xīn. yě niǎo xiàng shí sān yuè lì, xiá yuán kū jué mù shān yīn. tiān yá jí shì hún shāng jiù, mǎ bèi xū méi zì gǎn yín. gōng jù jūn zhōng suǒ fù shī, míng yuē mǎ gé jí jīn yì. gōng zài jūn zhōng wǔ nián, zhe chūn qiū shuō yì wǔ juǎn, fán wàn wǔ qiān yú yán.
十月,還至湘南,督忠貞營諸將復湘潭。公還,馬進忠與李赤心不合;恐其相圖,遂掠常德,移營湖南矣。公乃調護諸將,鼓勵士卒,躬率高、李兵出征;先復湘潭縣,次復衡州、郴州。既而進兵江右,所過郡邑多下。師次吉安,得故將歸明之報;乃回茶陵。金聲桓、王得仁皆左良玉部下舊將,先降大清;忽歸明,江右響應。公聞報,即回茶陵;欲與何督帥定謀,合兵江、漢圖中原。十一月,升公兵部尚書,賜尚方劍,便宜行事;專督諸營恢剿。十二月,督兵援江西,至袁州。先是,何騰蛟自粵西還楚,因聽細言,致書於公曰:『曩附八行奉侯台端,不卜得達記室否?騰蛟與大清戰於嚴關日月橋,三王卻走;進圍零陵,指日可下,各郡邑盡入掌中。聞忠貞諸營駐節中湘,分取衡陽;則功又有所屬矣。近王、馬諸勛舉動,甚是乖張;騰蛟已有檄諭之矣,諒此輩必不負騰蛟也』。公得書,語樞貳毛壽登曰:『我等封疆之臣,罪且難贖;何公尚欲言功耶』!至是,金、王諸將為大清兵所困,何公調忠貞營往援,公即率諸將赴之。己丑正月,湘潭復失,大學士何騰蛟死之。二月,公聞變,師還至衡州。時忠貞營與何標下不協,遠駐辰、常界上。公乃率滇將胡一清等紮營衡陽,悉力拒守。二月,大清兵破南昌,金、王諸將俱歿。公「過安仁道次」詩云:『亂里看花試一臨,廿年零落又春深!柳桃盡入兵戈眼,溪澗爭鳴風雨心。野鳥向時三月麗,峽猿枯絕暮山陰。天涯即事渾傷舊,馬背鬚眉自感吟』。公聚軍中所賦詩,名曰「馬革集」;今逸。公在軍中五年,着「春秋說義」五卷,凡萬五千餘言。
sì yuè shuò, dà zhàn yú cǎo qiáo, bài jī tuì zhá lěi yáng. zhèn yú héng zhī cǎo qiáo, zì chén zhì yǒu, zhǎn fá xiāng dāng dà qīng bīng yǐ qīng shī jié chū zhèn hòu, bīng suì bài. gōng nǎi qì héng zhōu, tuì zhá lěi yáng hé shàng ér yǒng yíng zhù yú yǒng xìng, xiāng qù bǎi wǔ shí lǐ. chū wǔ rì, yǒng xìng xiàn, cóng zi zhèng míng sǐ zhī, zhū juàn shǔ yì jiē yù hài. gōng zì lěi yáng yǐ shù qiān qí tuì rù lóng hǔ guān, zàn yī bǎo chāng hóu cáo zhì jiàn yíng. zhì jiàn sù jiāo héng, zòng bīng lüè yǒng chēn jiè shàng, yòu zuò shì bù jiù yuán, lǚ bèi gōng hē zé, fāng cán bù zì ān. zhì shì, jiàn gōng bīng bài, suì yù chéng jī hài gōng. yè kēng shā gōng cóng bīng qiān yú rén jí dàn ér gōng jué, nǎi rù yáo dòng zhī hé jiā zhài. zhì jiàn zhuī zhì, hé shēng děng lǜ zhòng lì jù zhī zhì jiàn nù, xī tú qí zhài. gōng dé zǒu yuè zhī hè xiàn, yán tú zhāo jí sàn wáng, cóng bīng shén zhòng.
四月朔,大戰於草橋,敗績;退札耒陽。陣于衡之草橋,自辰至酉,斬伐相當;大清兵以輕師截出陣後,兵遂敗。公乃棄衡州,退札耒陽河上;而永營駐於永興,相去百五十里。初五日,永興陷,從子正明死之,諸眷屬亦皆遇害。公自耒陽以數千騎退入龍虎關,暫依保昌侯曹志建營。志建素驕橫,縱兵掠永、郴界上,又坐視不救援,屢被公訶責,方慚不自安。至是,見公兵敗,遂欲乘機害公。夜坑殺公從兵千餘人;及旦而公覺,乃入猺峒之何家寨。志建追至,何生等率眾力拒之;志建怒,悉屠其寨。公得走粵之賀縣,沿途招集散亡,從兵甚眾。
liù yuè, shí shàng zài zhào qìng shí wǔ rì, gōng zhì zhào qìng. shí liù rì, cháo yú xíng zài, fèng mìng rù gé bàn shì. cháo tíng xiān qiǎn guān yíng gōng fù chuān zhī yě, bǐ shí wǔ wǎn zhì zhào qìng. wù gé chén yán qǐ héng, xù gù jiù yì míng dàn, xiāng yǐn bì jiàn. cháo tíng qīn láo zhī, miàn mìng rù gé cì yàn, lǐ yì yǒu jiā. rán páng guān yǐ yǒu cè mù zhě yǐ. shí jiǔ rì, fèng mìng ān chā zhū yíng. shí gāo lǐ shí yíng bīng shàng shí yú wàn, fēn dào cóng liǔ chēn rù wú zhōu jì ér yí tún dé qìng zhōu. kè bīng cù zhì, yuè xī zhèn kǒng yòu yǒu yán qí jiāng tǒng bīng rù wèi qīng jūn cè zhě, zhòng yì wēi zhī. cháo tíng nǎi mìng gōng dù dì fāng ān chā zhī, rén xīn shǐ ān. jiā shēng zǒng dū zhí shěng jūn wù jiān lǐ liáng xiǎng, tè cì lóng qí shàng fāng jiàn pián yí xíng shì shǎo fù jiān tài zǐ tài shī wén yuān gé dà xué shì lì bù shàng shū jiān bīng bù shàng shū, chì zhōng zhēn zhōng wǔ zhōng kāi zhū yíng xī tīng jié zhì zhōng zhēn jí gāo lǐ shí jiā, zhōng wǔ jí mǎ jìn zhōng wáng jìn cái zhāng guāng cuì niú wàn cái děng, zhōng kāi wèi yú dà hǎi lǐ zhàn chūn yuán tāo wǔ dà dìng wáng guāng xìng wáng yǒu jìn wáng chāng wáng xiáng děng. shàng jí cuò bīng xiǎng yǐ qiú zhāo jí shí gōng shū, fán wǔ shàng yì yú xué dào lǐ qí yá mén zhī bō shì lì sān qiān liǎng yǐ gěi zhī. yǐ yú zhì yù, hū wèi lǐ chéng dòng yǎng zi yuán yìn jué qù, jǐn lǐng bù huì lóng pèi èr miàn yǐ zhuàng jūn róng ér yǐ. èr shí sì rì bì cí, fèng chì chū shī zhì jiāng chǔ. xiān shì, bān chì shū qí pái guān fáng shì rì, gōng hán lèi cí cháo, suì tóng xīn shè hú nán fǔ chén mǎ guāng zhěng lǚ qǐ xíng. qī yuè chū sān rì, shī cì wú zhōu. cháo tíng niàn gōng qín láo, yīn jiàng chì fēng wèi guāng huà bó, gěi gào quàn gōng yǐ tíng chén lì mén hù, shī lǚ yǐ hé wú chéng gōng, wéi dāng rèn zuì, hé gǎn mào gōng shàng shū lì cí. suì cì gōng sì dài gào mìng yǐ jiǎng zhī.
六月,時上在肇慶;十五日,公至肇慶。十六日,朝於行在,奉命入閣辦事。朝廷先遣官迎公富川之野,比十五晚至肇慶。晤閣臣嚴起恆,敘故舊誼;明旦,相引陛見。朝廷親勞之,面命入閣;賜宴,禮意有加。然旁觀已有側目者矣。十九日,奉命安插諸營。時高、李十營兵尚十餘萬,分道從柳、郴入梧州;既而移屯德慶州。客兵猝至,粵西震恐;又有言其將統兵入衛、清君側者,眾益危之。朝廷乃命公度地方安插之,人心始安。加升總督直省軍務兼理糧餉,特賜龍旗、尚方劍便宜行事、少傅兼太子太師、文淵閣大學士、吏部尚書兼兵部尚書,敕忠貞、忠武、忠開諸營悉聽節制;忠貞即高、李十家,忠武即馬進忠、王進才、張光萃、牛萬才等,忠開為於大海、李占春、袁韜、武大定、王光興、王友進、王昌、王祥等。上「急措兵餉以求招集實功」疏,凡五上;議於學道李錡衙門支撥事例三千兩以給之。已舁至寓,忽為李成棟養子元胤攫去,僅領布繪龍旆二面以壯軍容而已。二十四日陛辭,奉敕出師至江、楚。先是,頒敕書、旗牌、關防;是日,公含淚辭朝,遂同新設湖南撫臣馬光整旅啟行。七月初三日,師次梧州。朝廷念公勤勞,因降敕封為光化伯,給誥券;公以廷臣立門戶,師旅齮齕無成功,惟當任罪,何敢冒功;上疏力辭。遂賜公四代誥命以獎之。
shū lùn sūn kě wàng fēng jué. shí kě wàng qiú shí fēng, cháo yì nán zhī huì cháo chén qiǎn shǐ láo jūn yǐ wèn gōng, gōng shàng shū yuē: chén qiè wèi sūn kě wàng fù zǐ jiǔ yǐ gē jù xī chuān, jīn diān qián jǐn wèi suǒ yǒu, gù néng zì lì, hé néng jìn qí bù zì wáng jīn kě wàng shàng zhī qǐng mìng, qí yì yóu kě qǔ. wǒ bù néng jìn qí bù wáng ér yù zhì zhī, shì jiāng fèn jué dāng jí jiàng chì fēng zhī, shǐ ēn chū cháo tíng, nǎi kě dé qí yòng. lìng bǐ fù hú zhí gōng guī cháo, zhèng fǎ zhū zhī zé shì shǎng fá zhī quán, shù bù dǎo zhì. bù rán, shì qū zhī wèi biàn yě. shǒu fǔ yán qǐ héng hù bù shàng shū wú zhēn yù bīng bù shì láng yáng dǐng hé gěi shì liú yáo zhēn wú lín zhāng zài shù děng jiān chí bù kě gōng yòu mì shū yuē: tíng chén wèi yì xìng fēng wáng fēi zǔ zhì, bù dāng zì kě wàng biàn luàn shǐ. chí lùn liáng zhèng, rán bù wèi jīn rì yán. kě wàng gù nì xiàn yǎng zi, fán nì xiàn tāo tiān zhī è, yǔ yǒu lì yān. jīn gū qǔ qí guī zhèng yī niàn, jì shōu qí jiāng lái zhī yòng ān kě ní bān jué zhī cháng fǎ zāi! qiě kě wàng yǐ zì chēng píng dōng wáng, yī dàn fēng yǐ gōng jué, bǐ bì bù lè shòu. yīn ér wèi nì, wèi tiān xià wēi líng hé wèi tiān xià shì shì hé! ruò yù shōu qí yòng ér fǎn sǔn guó tǐ, fēi liáng cè yě. chén qiè yǒu yī shuō yú cǐ: chén jǐn àn kāi guó gōng chén xú dá cháng yù chūn děng yòu shí tài miào chēng liù wáng, jiē jìn fēng yě. fú qǐ huáng shàng gàn duàn, liàng fēng kě wàng wèi èr zì wáng jí yú chì shū zhōng xiáng zài jiù zhì, míng shì pò gé pèi ēn, ér miǎn zhī yǐ zhōng shān kāi píng zhī gōng. rú cǐ kě wàng bì néng gǎn jī yòng mìng, kuí zhī zǔ zhì yì bù wèi bèi miù. guó jiā jīn rì yú kě wàng shàn shōu zhī, zé fù yǒu diān qián bù shàn shōu zhī, zé zēng yī dí guó. lì hài wú liǎng lì dé shī bù zài tú, bù kě bù shú lǜ yě! zhì yuē kě mìng zhù yìn fēng kě wàng píng liáo wáng, chà zhào yù jī wǎng.
疏論孫可望封爵。時可望求實封,朝議難之;會朝臣遣使勞軍以問公,公上疏曰:『臣竊謂孫可望父子久已割據西川,今滇、黔盡為所有,固能自立,曷能禁其不自王;今可望尚知請命,其意猶可取。我不能禁其不王而欲制之,勢將僨決;當即降敕封之,使恩出朝廷,乃可得其用。令彼縛胡執恭歸朝,正法誅之;則是賞罰之權,庶不倒置。不然,是驅之為變也』。首輔嚴起恆、戶部尚書吳貞毓、兵部侍郎楊鼎和、給事劉堯珍、吳霖、張載述等堅持不可;公又密疏曰:『廷臣謂異姓封王非祖制,不當自可望變亂始。持論良正,然不為今日言。可望固逆獻養子,凡逆獻滔天之惡,與有力焉。今姑取其歸正一念,冀收其將來之用;安可泥頒爵之常法哉!且可望已自稱平東王,一旦封以公爵,彼必不樂受。因而為逆,謂天下威靈何、謂天下事勢何!若欲收其用而反損國體,非良策也。臣竊有一說於此:臣謹按開國功臣徐達、常遇春等侑食太廟稱六王,皆進封也。伏乞皇上干斷,量封可望為二字王;即於敕書中詳載舊制,明示破格沛恩,而勉之以中山、開平之功。如此可望必能感激用命,揆之祖制亦不為背謬。國家今日於可望善收之,則復有滇、黔;不善收之,則增一敵國。利害無兩立、得失不再圖,不可不熟慮也』!制曰「可」;命鑄印封可望平遼王,差趙昱齎往。
shí yī yuè, shī cì xún zhōu, gōng yǒu jí. shí lǐ yuán yìn yòng shì, měi yǒu zòu qǐng, zhé wèi chè zhǒu suì fā fèn chéng jí, nǎi zhù bīng zhǎng shēng sì. liú xiāng kè wǔ rén fù yuán yìn wèi chǒu hǔ, qí yú yī fù zhě shén zhòng, zǒng wèi zhī dōng rén gōng shén jí zhī. èr shí wǔ rì bài yí shū, èr shí liù rì wǔ shí gōng zú. shū lüè yuē: chén shòu mìng yǐ lái, zuì dà niè zhòng bù fù zì liàng, nǐ zài hé yú jìn, shǎo shōu sāng yú. bù liào qǐng bīng zé yī yíng bù fā, ruò yuē dǔ gé chén ér yǒu bīng zé fēng qí yǔ yì yě suǒ xiǎng zé yī háo bù yǔ, ruò yuē dǔ gé chén ér yǒu xiǎng zé zī qí hào zhào yě. zhì chén rú qióng shān dú fū, zuò shì jiāng chǎng kǒng jí. zuó xī shàng héng yì, gǎn lì dà zhòng yī bìng bù qǐ, suì kuài qún fù. chén dàn hèn yǐ wàn sǐ bù sǐ zhī shēn, bù néng wèi huáng shàng bì mìng jiāng chǎng, ér sǐ yú zhěn xí: shì wèi hèn yě. chén sǐ zhī hòu, yuàn wèi lì guǐ yǐ shā zéi. fú qǐ huáng shàng jiǎn rèn lǎo chéng, yòng tú huī fù rú guó jiā dà shì yǒu lǐ yuán yìn liú xiāng kè yuán péng nián jīn bǎo dīng shí kuí méng zhèng fā wǔ rén zuò huáng shàng xīn fù gǔ gōng, chéng bài kě yú! zǔ zōng yǒu líng, shí jiàn lín zhī! chén sǐ yǐ, bù shèng yú hàn yún. bài shū qì, yòu nán xiàng bài fù mǔ yuē: ér sǐ, bù huò gèng hái qiū lǒng yǐ! fù xuán zài sān tú, bài jūn qīn shī qì, suì zì tí shí yǔ yún: yǒu míng dǔ zi, shēng ér jīng mǐn. zāo jiā bù zào, chéng shēn shì qīn zāo shí duō jiān, chéng shēn shì jūn. sì shí jiǔ nián, gū ér bū chén ér jīn ér hòu, hào rán cāng mín! suì zú. qián yī xī, qīn lì ōu yáng hé mèng gōng qí niú shēng kōng qù cì rì yǔ rén, zuǒ yòu jiē tóng. wū hū! gōng shēng yǐ xīn chǒu jié yǐ dīng chǒu zú yǐ jǐ chǒu gōng zhī shēng zú, fū qǐ ǒu rán zāi! cháo tíng wén, tì qì jiǎn shàn, chuò cháo wǔ rì zèng shàng zhù guó zhōng jí diàn dà xué shì tài fù jiān tài zǐ tài shī zhèn guó gōng, shì wén xiāng, yīn yī zi jǐn yī wèi zhǐ huī tóng zhī shì xí, yǔ jì jiǔ tán, qiǎn lǐ bù guān zhì jì, cì yíng xún zhōu zhī xī shān. gōng suǒ zhe, yǒu shí sì cháo shǐ gāng.
十一月,師次潯州,公有疾。時李元胤用事,每有奏請,輒為掣肘;遂發憤成疾,乃駐兵長生寺。劉湘客五人附元胤為丑虎,其餘依附者甚眾,總謂之東人;公甚疾之。二十五日拜遺疏,二十六日五時公卒。疏略曰:『臣受命以來,罪大孽重;不復自諒,擬再合餘燼,少收桑榆。不料請兵則一營不發,若曰「堵閣臣而有兵則豐其羽翼也」;索餉則一毫不與,若曰「堵閣臣而有餉則資其號召也」。致臣如窮山獨夫,坐視疆場孔亟。昨西上橫邑,感癘大重;一病不起,遂快群腹。臣但恨以萬死不死之身,不能為皇上畢命疆場,而死於枕席:是為恨也。臣死之後,願為厲鬼以殺賊。伏乞皇上簡任老成,用圖恢復;如國家大事有李元胤、劉湘客、袁彭年、金堡、丁時魁、蒙正發五人作皇上心腹股肱,成敗可虞!祖宗有靈,實鑒臨之!臣死矣,不勝余憾』雲。拜疏訖,又南向拜父母曰:『兒死,不獲更還邱隴矣』!復懸「在三圖」,拜君、親、師訖,遂自題十語云:『有明堵子,生而精敏。遭家不造,誠身事親;遭時多艱,誠身事君。四十九年,孤兒、逋臣;而今而後,浩然蒼旻』!遂卒。前一夕,親吏歐陽和夢公騎牛升空去;次日語人,左右皆同。嗚呼!公生以辛丑、捷以丁丑、卒以己丑;公之生卒,夫豈偶然哉!朝廷聞□,涕泣減膳,輟朝五日;贈上柱國、中極殿大學士、太傅兼太子太師、鎮國公,諡「文襄」,蔭一子錦衣衛指揮同知世襲,予祭九壇,遣禮部官致祭,賜塋潯州之西山。公所著,有「十四朝史綱」。
fù zuò lín, zì rùn shēng lì guān bīng bù zuǒ shì láng, guǎn bù shì. sǐ yú wǔ gāng zhī biàn, shì yuē zhōng liè.
傅作霖,字潤生;歷官兵部左侍郎,管部事。死於武岡之變,諡曰「忠烈」。
hé dǔ shì lüè yún: dǔ gōng yǐ jiǎ shēn jiǔ yuè shòu dū xué shì, shí yī yuè, shì hàn yáng. zuǒ yíng jiāng zì zǒng róng xià zhì shǒu bǎ, yǒu suǒ qǐng, zhé bào kě zhòng yì yǐ wèi qiè. yuè miǎo qǐ xíng, wǎng hú nán. yǐ yǒu sì yuè, hé téng jiāo dǐ zhǎng shā. shí chuǎng nì yú zhòng hào yī zhī hǔ zhě yuē èr shí wàn, tún jù cháng dé zhī jiān, móu gē dì zì wáng. hé yù wǎng zhāo fǔ, yuē: ruò jiù fǔ, bù wéi dé jìn zhù, qiě chú nèi máo. gōng yì rán qǐng xíng, jī niú jiǔ jīn bì wǎng. xiān qiǎn yuán tōng yì, yī zhī hǔ dà zhāng bīng wèi, yán tú yíng hòu, jiāng shì jiā dào lù rèn lì gōng bù shè, ān xíng zhì zhōng jūn. mìng shè xiāng àn, gè fǔ fú tīng xuān zhǐ bì, jí chū chì yìn yǐ cì gěi zhī, xú wèi pì xiǎo zhōng yì chén shuō huò fú, kāng kǎi jī liè, shēng lèi jù xià. sān jūn zhī shì, wú bù sǒng rán, tīng xíng dà yuè qì zhàng jīng zhěng jīng qí xiān míng, gè yǐ yì shì, zhōng shì wú huā zhě. yǒu yī zhèn luàn yú cì, fù qī shí rén, jù mìng zhǎn yǐ xùn sān jūn gǔ lì. xú chū jīn bó, hòu kào shǎng dà xǐ guò wàng. jǐ chǒu dōng, hé téng jiāo sǐ gōng shāng zuǒ bì yǐ duàn, yù yù chéng jí. yuè shù rì, yì sǐ. gōng xìng xǐ yì, měi lín zhèn, yì bù shǎo xiū shào zhě bào dí qiě jìn, yuē: shàng kān yī jú! dǔ shù yǔ dōng shān tóng, bù zhī chù fēn hé rú ěr.
「何、堵事略」云:『堵公以甲申九月受督學事,十一月,試漢陽。左營將自總戎下至守、把,有所請,輒報可;眾議以為怯。月杪起行,往湖南。乙酉四月,何騰蛟抵長沙。時闖逆餘眾號一隻虎者約二十萬,屯聚常德之間,謀割地自王。何欲往招撫,曰:「若就撫,不惟得勁助,且除內蝥」。公毅然請行,齎牛酒、金幣往。先遣員通意,一隻虎大張兵衛,沿途迎候,將士夾道露刃立;公不懾,安行至中軍。命設香案,各俯伏聽宣旨畢,即出敕印以次給之,徐為譬曉忠義、陳說禍福,慷慨激烈,聲淚俱下。三軍之士,無不聳然,聽行大閱;器仗精整、旌旗鮮明,各以藝試,終事無嘩者。有一陣亂於次,訃七十人,俱命斬以殉;三軍股慄。徐出金帛,厚犒賞;大喜過望。己丑冬,何騰蛟死;公傷左臂已斷,鬱郁成疾。越數日,亦死。公性喜奕,每臨陣,奕不少休;哨者報敵且近,曰:「尚堪一局」!賭墅與東山同,不知處分何如耳』。
dǔ mù yóu yǔ zhí shū
堵牧游與侄書
liǎng jiē wú zhí shǒu zhá, cè rán zhōng ài, yì yú chǔ duān. jiāng zuǒ yīng yǒu yí wú, qū zhǐ dāng yǐ wú zhí wèi yī zuò. dàn shí shì zhì jīn, yǐ quán huài yǐ! jiāng běi sì zhèn yīng shì hǔ bù hàn jiāng yī dài yōng bīng jù liú, qín tíng wú kě qì zhī chù yě. yú shū wàng nǐ chuān shǔ quán shèng, qiě jù xíng shèng, xī cù qín yè nán yā chǔ tóu, jiǎ yī èr suì zhī xiǎng pián yí chàng yì, shàng yǒu kě wèi ér jīn yòu wèi zhāng lǐ suǒ cuī cán yǐ. kòu yàn yǐ chì, jiā yǐ qiáng fān wén xiāng zhōng fù yǒu chǔn chǔn sī chěng zhě. qiào shǒu jiǔ zhōu, wú dì yòng wǔ, níng yǒu gù zhì! tiān xià shì zhì cǐ, yǒu bù rěn yán dāng shì jūn zǐ shàng yàn yí bù wèi dǎo zhé bù gù, shàng rì shì zāng, yì yòu shén yān. jiē jiē! wú bèi yī èr xuè xìng nán zǐ, cóng hé chù diǎn jiǎo? wéi yǒu fǔ shǒu biāo xīn, zhōng yè yǔn hào ér yǐ. lǎo zhí zhī shēn, shàng shì kě jìn kě tuì zhī shēn, qiě yǒu mǔ zài kuò náng shàn dāo, yǎng huì dài yòng zhèng jīn rì shì. liàng xiān rù hòu, wù yǐ yú shū zhī yán wèi wàng yě!
兩接吾侄手札,惻然忠愛,溢於楮端。江左應有夷吾,屈指當以吾侄為一座。但時事至今,已全壞矣!江北四鎮鷹視虎步、漢江一帶擁兵踞流,秦庭無可泣之處也。愚叔妄擬川蜀全盛,且據形勝,西蹙秦腋、南壓楚頭,假一、二歲之餉便宜倡義,尚有可為;而今又為張、李所摧殘矣。寇焰已熾,加以強藩;聞湘中復有蠢蠢思逞者。翹首九州,無地用武,寧有固志!天下事至此,有不忍言;當事君子尚燕怡不畏、蹈轍不顧,尚日式臧,抑又甚焉。嗟嗟!吾輩一、二血性男子,從何處跕腳?惟有俯首摽心,中夜隕號而已。老侄之身,尚是可進可退之身,且有母在;括囊善刀,養晦待用正今日事。量先入後,勿以愚叔之言為妄也!
ruò yú shū yǐ shēn xǔ jūn guó, lǎn jìng é rán guān pèi zhě, jiē xiān dì zhī yào lǐng, ér xīng shā tuō qì zhī yú yě yǐ yǐ. yī qiāng xuè qī chǐ qū, shí shì cháo lái, dà mìng xī shì ér yǐ. zī suī yǒu xué zhèng zhī yí, bù yǔ dì fāng shì rán yī dàn bù jǐn, duàn duàn bù zuò bū wáng kè. wén miào āi hún, shì yú shū yī shēng guī sù dì shān rán bù jīn! tā rì lǎo zhí dāng bù qì yǔ yī gū shì hòu zhī tuō, zhǐ cǐ ér yǐ. zhì wáng xuě lǎo sǐ shì yú yuè, yán niàn dào tàn. bǐ zhī gū, yú zhī zé. huàn tuó qīng liáng, wú bèi běn shǎi ān zú fù jì! dàn hèn jiā guó huò shēn, wú xiá páng jí ér nǚ ěr rú hé! táng shàng èr sǎo ān jí? jǐng mù zhí yǔ shù shēng zhí jìn kuàng hé rú? bèi shén wò guǎn, bù jí zuò shū wéi chì jí zhī! báo fèng liáo yǐ shì niàn, sù liú bù jǐn. jì ér shì shì, xìng jiào lǜ zhī! yín shū zài xī, yí xùn yǐ yì xíng. wú zōng wú duō zhèng rén, gù juàn juàn jí zhī. jiǔ yuè èr shí rì, yú shū xī dùn shǒu.
若愚叔已身許君國,覽鏡峨然冠佩者,皆先帝之要領,而星沙脫棄之餘也已矣。一腔血、七尺軀,時事朝來,大命夕逝而已。茲雖有學政之移,不與地方事;然一旦不謹,斷斷不作逋亡客。文廟哀魂,是愚叔一生歸宿地;潸然不禁!他日老侄當不棄予一孤;事後之託,止此而已。至王雪老死事於粵,言念悼嘆。彼之孤,愚之責。宦橐清涼,吾輩本色;安足復計!但恨家國禍深,無暇旁及兒女耳;如何!堂上二嫂安吉?井木侄與澍生侄近況何如?憊甚握管,不及作書;惟叱及之!薄俸聊以示念,溯流不盡。驥兒試事,幸教率之!寅叔在錫,宜訓以義行。吾宗無多正人,故睠睠及之。九月二十日,愚叔錫頓首。
yuè xī shí lù yún: gōng nà zhè shào yè shì nǚ, gōng zú, yǒu sān yuè yí yùn yīn zhǔ bù jiāng cháng, jìng fù tuō. jí kě wàng zhì yuè yíng jià, zhí ér shù zhī yuē: dǔ zhì tái hé rén? yōng nú gǎn wèi cǐ tài yé! biān zhī zhì bǎi, ér yí yùn dé bù sǐ. jīn wén shàng zài diān zhōng yún.
「粵西實錄」云:『公納浙紹葉氏女,公卒,有三月遺孕;因囑部將常,竟負托。及可望至粵迎駕,執而數之曰:「堵制台何人?傭奴敢為此態耶」!鞭之至百,而遺孕得不死。今聞尚在滇中雲』。
kāng xī jiǔ nián dōng, wǎng nán mén xié zhāng zi qiū shào dēng yī xiǎo lóu, jiàn dǔ shì zǔ cí yǒu mù xiàng shù cùn shì lì, jí xiān shēng xī nián qīn zhì jǐ xiàng, yǐ shí bù lí zuǒ yòu zhī yì cǐ shì suǒ wèi jiàn zhě. zhān yī zhī xià, yǎng qí xiào sī. míng nián xīn hài sì yuè èr shí èr rì, fù yuè xiān shēng shǒu zhá yòng zhú zhǐ sān fú, xìn bǐ cǎo shū. fán wǔ bǎi yán, wú fēi yōu shí xùn guó zhī zhì zhēn zhōng xiào liǎng quán, wèi wú yì qí nán zǐ yě.
康熙九年冬,往南門偕張子秋紹登一小樓,見堵氏祖祠有木像數寸侍立,即先生昔年親制己像,以識不離左右之意;此世所未見者。瞻揖之下,仰其孝思。明年(辛亥)四月二十二日,複閱先生手札;用竹紙三幅,信筆草書。凡五百言,無非憂時殉國之志;真忠、孝兩全,為吾邑奇男子也。
fèng jiǎ qì
縫甲泣
jiǎ shēn bèi bīng huáng zhōu, kuì chén miàn zhī yóu shēng tòng guó chóu zhī wèi fù. yuán mìng jiàng shì, zhì wǒ jiǎ shang. rèn qǐ zhōng yè, bù néng chéng mèi zuò fèng jiǎ qì.
甲申備兵黃州,媿臣面之猶生、痛國讎之未復。爰命匠氏,制我甲裳。衽起中夜,不能成寐;作縫甲泣。
chén guān bīng mǎ jiān, zhěn gē bù dàn zhōng yè tiān. chén féng sì qī qī, èr bǎi bā shí nián shù qí. chén bèi gǔ huáng qiū, lín huǒ jiē dì tiān fēng chóu. sì yě shé dòu lóng shī kū, yī dàn jūn wáng chén shàng huó chén huó hé wèi gān nǎo liè. chén guān qì zuò qiú, chén huó zhǎng yǎn xiū yǎn xiū běn yǎn qì, cè cè yī shān xuè. yī xī xū! qì xuè fèng jiǎ jiǎn luò shēng, zhe ròu zhe jiǎ xiān zhe xīn hǎo xiàng yuán tóu guǒ chù xún. mò fèng jiǎ! fèng jiǎ zéi shí wǒ, jìn zú zhǎng máo bù dé duǒ. mò fèng jiǎ! shēn zhú zéi. shēng yǒu gǔ, gǔ rú tiě shēng nài jīn gé jiān tóu shuāng xuě hán, bù nài qǐ luó zhe shēn ér nǚ rè. qì fù qì xī fèng fù fèng, yè bàn zhǎng gē qǐ běi fēng.
臣官兵馬監,枕戈不旦中夜天。臣逢四七期,二百八十年數齊。臣備古黃邱,磷火接地天風愁。四野蛇鬥龍失窟,一旦君亡臣尚活;臣活何為肝腦裂。臣冠泣作囚,臣活長掩羞;掩羞本掩泣,惻惻衣衫血。噫嘻吁!泣血縫甲翦落聲,着肉着甲先着心;好向原頭裹處尋。莫縫甲!縫甲賊識我,勁鏃長矛不得躲。莫縫甲!身逐賊。生有骨,骨如鐵;生耐金革尖頭霜雪寒,不耐綺羅着身兒女熱。泣復泣兮縫復縫,夜半長歌起北風。
sūn kě wàng qǐng fēng wáng
孫可望請封王
jǐ chǒu sì yuè chū liù rì, yún nán zhāng xiàn zhōng yǎng zi sūn kě wàng qiǎn gōng yí zhī dì gōng dǐng yáng kě shì děng liù rén yì zhào qìng, xiàn nán jīn èr shí liǎng hǔ pò sì kuài mǎ sì pǐ, yí shū qiú fēng qín wáng shū yuē: xiān qín wáng dàng píng zhōng tǔ, sǎo chú tān guān wū lì shí nián lái, wèi cháng wàng zhōng jūn ài guó xīn. bù wèi lǐ zì chéng fàn shùn, wáng bù xuán yí. gū shǒu diān nán, kè zūn xiān zhì, hé yí zhī zhào. wáng shéng fù jué guó jì xiān qín, qǐ chì zhòng chén huì guān zhào tǔ. jǐn shū. jǐ chǒu zhēng yuè shí wǔ rì, sūn kě wàng bài shū. yǐ fāng fú huáng zhǐ shū zhī bù fèng shuò, yì bù jiàn shuò. yī shí qún chén sǒng yǒng yǐ qín wáng fēng zhě shí zhī wǔ dú bīng bù jīn bǎo gù zhèng, yǐ wèi zǔ zhì wú yǒu. lǐ yuán yìn yuán péng nián yīn gōng dǐng yáng kě shì děng zì chén bāng fù lái, yì zhí bù kě zǔ náo zhě liǎng yuè ér wèi dìng. gài guǎng nán xī níng fǔ yǔ yún nán guǎng nán fǔ cuò zhǐ, zhōng zhǐ jiān yī tián zhōu, liǎng rì kě dá shí bāng fù zhù nán níng, yīn tōng kě wàng, kě wàng suǒ qiǎn zhī rén bāng fù yǐn jìn. kě wàng qiǎn shǐ xíng shí, yǒu bù yǔn fēng hào, jí tí bīng shā chū nán níng děng yǔ, bāng fù kǒng xiān shòu bīng, jù shén zhī xíng zài kè yìn wán yìn, huì zhǎng jì duǎn, yòu wèi jīn bǎo suǒ chí, bì bù néng dé, nǎi xiān jiǎ chì fēng sūn kě wàng wèi qín wáng. kě wàng sù rán jiù chén lǐ, xiān wǔ bài kòu tóu, wǔ dǎo chēng chén, shòu fēng qín wáng hòu lǜ yì xiōng dì sān rén bìng sān jūn shì zú gè hū wàn suì. hòu yòu shēng zuò, shòu yì xiōng dì sān rén jí sān jūn shì zú qìng hè lǐ bì. zhèng yù zhuàn biǎo zòu fù, shì gōng dǐng děng jī jīn bǎo suǒ yì jīng jùn wáng chì zhì, kě wàng huǐ liè qì dì bù wèn yì bù gǎi qián fēng, xiè biǎo yì suì zhǐ. shí yǐ shí yuè chū yǐ.
己丑四月初六日,雲南張獻忠養子孫可望遣龔彝之弟龔鼎、楊可仕等六人詣肇慶,獻南金二十兩、琥珀四塊、馬四匹,移書求封秦王;書曰:『先秦王蕩平中土,掃除貪官污吏;十年來,未嘗忘忠君愛國心。不謂李自成犯順,王步旋移。孤守滇南,恪遵先志,合移知照。王繩父爵、國繼先秦,乞敕重臣會觀詔土。謹書。己丑正月十五日,孫可望拜書』。以方幅黃紙書之;不奉朔,亦不建朔。一時群臣慫恿以秦王封者十之五;獨兵部金堡固諍,以為祖制無有。李元胤、袁彭年因龔鼎、楊可仕等自陳邦傅來,亦執不可;阻撓者兩月而未定。蓋廣南西寧府與雲南廣南府錯趾,中止間一田州,兩日可達;時邦傅駐南寧,因通可望,可望所遣之人邦傅引進。可望遣使行時,有『不允封號,即提兵殺出南寧』等語,邦傅恐先受兵,懼甚;知行在刻印、刓\印,喙長計短,又為金堡所持,必不能得,乃先假敕封孫可望為秦王。可望肅然就臣禮,先五拜叩頭,舞蹈稱臣,受封秦王;後率義兄弟三人並三軍士卒各呼萬歲。後又升座,受義兄弟三人及三軍士卒慶賀禮畢。正欲撰表奏覆,適龔鼎等齎金堡所議荊郡王敕至,可望毀裂棄地不問、亦不改前封,謝表亦遂止。時已十月初矣。
gōng dǐng, yún nán rén, guǐ wèi jìn shì yí zhī bāo dì. yáng kě shì, huái ān rén jǔ rén, yún nán yòu bù zhèng shǐ.
龔鼎,雲南人,癸未進士;彝之胞弟。楊可仕,淮安人;舉人,雲南右布政使。
sūn kě wàng xié fēng móu chán běn mò
孫可望脅封謀禪本末
sūn kě wàng, shǎn xī mǐ zhī rén yī wú lài zi, liú luò wèi zéi. zhāng xiàn zhōng yǒu yǎng zi sì rén, zhǎng jí kě wàng cì lǐ dìng guó cì ài néng qí cì liú wén xiù. bǐng xū qiū, dà qīng bīng rù shǔ, xiàn zhōng jiàn sǐ kě wàng lǜ zhòng sì wàn rén chōng sàn céng yīng yíng, yóu zūn yì dù wū jiāng, tún guì zhōu. dīng hài èr yuè, dà qīng bīng zhì zūn yì, kě wàng suì lǜ zhòng zǒu diān, gōng xià qǔ jìng yún nán jù zhī. shǐ kě wàng děng sì rén jù mào xìng zhāng, zhì shì gè fù běn xìng. kě wàng zì yǐ míng bù yǎ, gǎi míng kě wàng, chēng píng dōng wáng lǐ dìng guó chēng ān xī wáng, ài néng qí chēng dìng běi wáng, liú wén xiù chēng fǔ nán wáng. sì rén tóng chēng wáng, yì tuī kě wàng wèi zhǔ, fán shì tīng qí hào lìng.
孫可望,陝西米脂人;一無賴子,流落為賊。張獻忠有養子四人,長即可旺、次李定國、次艾能奇、次劉文秀。丙戌秋,大清兵入蜀,獻忠箭死;可旺率眾四萬人衝散曾英營,由遵義渡烏江,屯貴州。丁亥二月,大清兵至遵義,可旺遂率眾走滇,攻下曲靖、雲南據之。始可旺等四人俱冒姓張,至是各複本姓。可旺自以名不雅,改名可望,稱平東王;李定國稱安西王,艾能奇稱定北王,劉文秀稱撫南王。四人同稱王,議推可旺為主,凡事聽其號令。
xiān shì, yún nán tǔ sī shā dìng zhōu fǎn, zhú qián guó gōng mù tiān bō, jù yún nán shěng chéng tiān bō zǒu bì yǒng chāng. jí kě wàng rù diān, shā kòu zhàn bù shèng, táo huí tǔ sī kě wàng qiǎn dìng guó wǎng miè zhī. yòu mìng wén xiù wǎng yǒng chāng qín mù tiān bō bìng bīng dào yáng wèi zhī, tiān bō wèi zhī, jù jiàng. yún nán shí bā fǔ xī guī kě wàng, bīng shì pō shèng.
先是,雲南土司沙定洲反,逐黔國公沐天波,據云南省城;天波走避永昌。及可望入滇,沙寇戰不勝,逃回土司;可望遣定國往滅之。又命文秀往永昌擒沐天波並兵道楊畏知,天波畏之,俱降。雲南十八府悉歸可望,兵勢頗盛。
dīng hài qiū, sì chuān xún àn qián bāng qǐ lǜ zǒng bīng wáng xiáng fù zūn yì. zhì wù zǐ chūn, jīn chuān jù fù. zǒng bīng hóu tiān xī jiàn kě wàng qiáng, shén yù zhāo zhī, nǎi shāng zhī wáng xiáng xiáng yuē: kě wàng nǎi xiàn zhōng yú niè, láng zǐ yě xīn, kǒng bù wèi wǒ yòng! bāng qǐ yuē: wén kě wàng xíng bīng yǒu jì lǜ, bù qīng shā rén, shì fēi xiàn zhōng gù tài, bù kě nì liào. yīn xiū shū cǎo xí, chà tuī guān wáng xiǎn wǎng zhāo zhī. zhì diān, kě wàng dà xǐ guò wàng, wèi xiǎn yuē: cóng lái cháo tíng wén guān yǔ wǒ bèi wèi chóu, jué bù xiāng tōng. jīn qiǎn shǐ tōng wèn, hé gǎn zì wài. dàn wǒ bèi chēng wáng yǐ jiǔ, qiú qián xún àn jù shū fēng wǒ wèi wáng, wǒ dāng jǔ quán diān guī cháo tíng yǐ. bāng qǐ fù zhī yuē: běn cháo zǔ zhì, wú yì xìng fēng wáng zhě. yīn jù shū, chēng kě wàng guī shùn, qǐng fēng gōng jué. shàng chì bù yì. shì qìng guó gōng chén bāng fù zhù zhá guǎng xī, bīng shì shén ruò rì zhāng biān qíng, jiǎ yào fēng shǎng, zhì sī yì jiē mào hóu bó. ér gāo yǐ zhèng lǐ lái hēng yòu lǜ bīng rù yuè, bāng fù yù zì gù, wén kě wàng guī mìng sī qiú wáng jué, cháo yì wèi jué, bāng fù nǎi qiǎn xīn fù rén hú zhí gōng sī zhù qín wáng zhī bǎo jīn yìn yī kē zhòng bǎi liǎng, wěi zào chì shū fēng kě wàng wèi qín wáng, yǐ wèi wài yuán bìng fēng lǐ dìng guó ài néng qí liú wén xiù wèi guó gōng, jù wěi zào chì yìn. zhí gōng, jīng shī yóu gùn, guàn zào sī yìn jiǎ zhá, lǚ fàn dà pì, táo rù jūn zhōng zhě suì zhǔ qí yì. jǐ chǒu qiū qī yuè, jī jiǎ chì bǎo rù diān jiàn kě wàng, bài wǔ chēng chén, shù huáng shàng xì juàn zhī yì kě wàng dà yuè, shòu fēng qín wáng. jì ér kě wàng wén cháo yì wèi jué, yí qí wěi yīn sī jié zhí gōng, zhí gōng yǔ sāi, yīn kuáng yuē: cǐ chì yìn jù xì tài hòu yǔ huáng shàng zài gōng zhōng mì shāng sī zhù zhě, wài tíng zhū chén shí bù zhī yě. kě wàng suī tàn zhī qín wáng zhī fēng wèi wěi, rán yì dàn jiǎ qí míng yǐ wēi zhòng dìng guó yǔ wén xiù zú bù shòu, tuō yán wèi yǔ cháo tíng lì gōng, bù gǎn shòu jué. xíng zài zhī zhí gōng jiǎ fēng shì, cháo yì hōng rán, zhī bāng fù suǒ wèi, jiāo zhāng cān hé bāng fù zhǐ tuī bù zhī. shí zhí gōng zi qīn huá rèn bīn zhōu zhī zhōu, yīn zhí fù xíng zài, zhòng qǐng zhū zhī shàng yuē: qí fù zuò nì, qí zi hé yǔ! shè zhī. shì yuè, shì dū shī dǔ yìn xī rù cháo, zòu shàng yuē: kě wàng pán jù diān zhōng, ruò bù fēng, kǒng shēng tā biàn. shǒu fǔ yán qǐ héng lì chí bù yǔn yìn xī nǎi zhù píng liáo wáng yìn, mì zòu shàng, chà dū chá yuàn yòu qiān dōu yù shǐ zhào yù jī wǎng. yù rù diān jiè, xiān qiǎn bào kě wàng wèi yǐ chēng yī zì wáng, jīn fǎn jiàng èr zì, yù jù yù shǐ bù rù. dìng guó děng quàn yuē: tiān shǐ jì lái, hé kě jué zhī! nǎi lìng rù. yù zhī kě wàng bù yuè, yī jiàn kòu shǒu chēng chén, sī guī chéng yú kě wàng kě wàng yǔ yù shí jīn, qí píng liáo wáng yìn shòu ér cáng zhī, réng chēng qín wáng. cháo zhōng zhī yù rǔ guó, yù chù yù yù bù gǎn huí cháo. diān zhōng chén mín jiē zhī qín wáng zhī fēng wèi wěi, duō yǒu qiè yì zhě. kě wàng yì yǐ wèi chǐ, yīn qiǎn yù shǐ qú míng fēng rù cháo, bì yù shí qiú qín wáng zhī fēng qǐng jí yòng yuán bǎo, dàn qiú shàng jiā chì yī dào. ér nèi gé yán qǐ héng hù bù shàng shū wú zhēn yù bīng bù shì láng yáng dǐng hé bīng kē gěi shì zhōng liú yáo zhēn wú lín zhāng zài shù chí yì gèng jiān, kě wàng qiǎn sī rén yáng xīng xiān rù cháo tōng huì, zhū gōng nù bù shòu. kě wàng fèn shén, nǎi qiǎn hè jiǔ yì dài bīng wǔ qiān zhì nán níng, jiǎ chēng hù jià, cì yán qǐ héng jí wú lín liú yáo zhēn zhāng zài shù. shí dǐng hé yǐ jiā dà xué shì, fèng mìng dū shī chuān qián xíng zhì kūn lún guān, jiǔ yì suì qiǎn jiāng zhuī shā zhī. dú zhēn yù yǐ chà chū, dé miǎn. cǐ xīn mǎo èr yuè shì. shì shí, cháo tíng zhèn dòng, shī shàng xià tǐ. yán qǐ héng jì bèi hài, shàng tè jiǎn wú zhēn yù rù gé bàn shì. shí kě wàng bì yù de qín wáng shí fēng, zài qiǎn gōng yí yáng wèi zhī rù cháo. wèi zhī, shǎn xī jiè yuán, wèi rén kàng zhí jì jiàn shàng, mì zòu kě wàng jiān guǐ nán cè, yí yù fáng zhī. shàng xìn zhī, bài wèi zhī dōng gé dà xué shì zhēn yù děng yǔ dìng jiāo, tóng xīn fǔ zhèng. gōng yí nǎi kě wàng xīn fù, jiàn wèi zhī yǔ cháo chén shēn jiāo, yòu dé bài xiāng, xīn sī hèn zhī guī chán yú kě wàng yuē: wèi zhī zhī dé bài xiāng, gài mài guó qiú róng yě. kě wàng nù, nǎi shā wèi zhī. zhēn yù yì yuē: qín wáng jí yù yī zì wáng, yì dāng lìng yì guó hào ruò fēng qín wáng, shì chén bāng fù hú zhí gōng wèi tiān zǐ yǐ! yú shì dìng kě wàng wèi zhēng wáng, chà hàn lín yuàn biān xiū liú shui chén wǎng qián cè fēng. shui chén zhì qián, kě wàng nù yuē: wú jiǔ wèi qín wáng, ān dé lǚ gèng? kě wàng lǐ bù shàng shū rèn zhuàn yuē: dà zhàng fū dāng zì wáng, hé bì cháo tíng hū! kě wàng shì qí yán, suì jìng chēng qín wáng, bù fèng cháo mìng.
丁亥秋,四川巡按錢邦芑率總兵王祥復遵義。至戊子春,金川俱復。總兵侯天錫見可望強,甚欲招之,乃商之王祥;祥曰:『可望乃獻忠餘孽,狼子野心,恐不為我用』!邦芑曰:『聞可望行兵有紀律,不輕殺人,似非獻忠故態,不可逆料』。因修書草檄,差推官王顯往招之。至滇,可望大喜過望,謂顯曰:『從來朝廷文官與我輩為讎,絕不相通。今遣使通問,何敢自外。但我輩稱王已久,求錢巡按具疏封我為王,我當舉全滇歸朝廷矣』。邦芑復之曰:『本朝祖制,無異姓封王者』。因具疏,稱可望歸順,請封公爵。上敕部議。適慶國公陳邦傅駐札廣西,兵勢甚弱;日張邊情,假要封賞,至廝役皆冒侯伯。而高以正、李來亨又率兵入粵,邦傅欲自固,聞可望歸命、私求王爵,朝議未決,邦傅乃遣心腹人胡執恭私鑄「秦王之寶」金印一顆重百兩,偽造敕書封可望為秦王,以為外援;並封李定國、艾能奇、劉文秀為國公,俱偽造敕印。執恭,京師游棍,慣造私印、假札,屢犯大辟,逃入軍中者;遂主其議。己丑秋七月,齎假敕寶入滇見可望,拜舞稱臣,述皇上系眷之意;可望大悅,受封秦王。既而可望聞朝議未決,疑其偽;因私詰執恭,執恭語塞,因誑曰:『此敕印俱系太后與皇上在宮中密商私鑄者,外廷諸臣實不知也』。可望雖探知「秦王」之封為偽,然亦但假其名以威眾;定國與文秀卒不受,託言未與朝廷立功,不敢受爵。行在知執恭假封事,朝議哄然,知邦傅所為,交章參劾;邦傅只推不知。時執恭子欽華任賓州知州,因執赴行在,眾請誅之;上曰:『其父作逆,其子何與』!赦之。是月,適督師堵胤錫入朝,奏上曰:『可望盤據滇中,若不封,恐生他變』。首輔嚴起恆力持不允;胤錫乃鑄「平遼王」印,密奏上,差都察院右僉都御史趙昱齎往。昱入滇界,先遣報;可望謂已稱「一字」王,今反降「二字」,欲拒昱使不入。定國等勸曰:『天使既來,何可絕之』!乃令入。昱知可望不悅,一見叩首稱臣,私歸誠於可望;可望予昱十金,其「平遼王」印受而藏之,仍稱「秦王」。朝中知昱辱國,欲處昱;昱不敢回朝。滇中臣民皆知「秦王」之封為偽,多有竊議者。可望亦以為恥,因遣御史瞿鳴豐入朝,必欲實求「秦王」之封;請即用原寶,但求上加敕一道。而內閣嚴起恆、戶部尚書吳貞毓、兵部侍郎楊鼎和、兵科給事中劉堯珍、吳霖、張載述持議更堅,可望遣私人楊惺先入朝通賄,諸公怒不受。可望憤甚,乃遣賀九義帶兵五千至南寧,假稱護駕,刺嚴起恆及吳霖、劉堯珍、張〔載〕述。時鼎和已加大學士,奉命督師川、黔;行至崑崙關,九義遂遣將追殺之。獨貞毓以差出,得免。此辛卯二月事。是時,朝廷震動,失上下體。嚴起恆既被害,上特簡吳貞毓入閣辦事。時可望必欲得「秦王」實封,再遣龔彝、楊畏知入朝。畏知,陝西解元,為人抗直;既見上,密奏可望奸詭難測,宜預防之。上信之,拜畏知東閣大學士;貞毓等與訂交,同心輔政。龔彝乃可望心腹,見畏知與朝臣深交,又得拜相,心私恨之;歸讒於可望曰:『畏知之得拜相,蓋賣國求榮也』。可望怒,乃殺畏知。貞毓議曰:『秦王即欲「一字」王,亦當另議國號;若封秦王,是陳邦傅、胡執恭為天子矣』!於是定可望為征王,差翰林院編修劉{氵茞}往黔冊封。{氵茞}至黔,可望怒曰:『吾久為秦王,安得屢更』?可望禮部尚書任僎曰:『大丈夫當自王,何必朝廷乎』!可望是其言,遂竟稱「秦王」,不奉朝命。
shí shàng jià zhù guǎng xī nán níng fǔ, dà qīng bīng pò xún zhōu, chén bāng fù fù zǐ jù tóu shùn, dà qīng bīng jiàn bī nán níng, jià yí lài tuān. kě wàng mìng tí táng zǒng bīng cáo yán shēng hú zhèng guó gè dài bīng sān bǎi, jǐn suí zuǒ yòu yǐ bèi bù yú. shàng yǔ qún chén yì, yù rù qián zàn bì wú zhēn yù yuē: kě wàng bá hù wú lǐ, ruò yī rù qián, shàng xià jù wèi suǒ zhì, guó shì wēi yǐ! shí mǎ jí xiáng yǐ àn tōng kuǎn kě wàng, qǐng shàng jí rù qián sī yǔ tài jiān páng tiān shòu yuē: jīn rì tiān xià dà shì yǐ guī qín wáng, wú bèi xū zǎo yǔ jié nà, yǐ wèi tuì bù. jīn tí táng cáo yán shēng hú zhèng guó nǎi qín wáng xīn fù, tuō èr rén wèi wǒ bèi shū chéng, yì rì shù yǒu zhào yīng. tiān shòu yuē: ruò cǐ, zé wú bèi xū yǔ liǎng rén jié wèi xiōng dì, nǎi kě xíng shì. cáo yán shēng, dà zhú rén hú zhèng guó, huái ān rén: liǎng rén suī wèi kě wàng yòng, qí shí nǎi xīn wáng shì. jí xiáng tiān shòu bù zhī liǎng rén xīn shì, qǐng jié xiōng dì zhī méng méng bì, jí xiáng yuē: qín wáng gōng dé lóng shèng, tiān xià qīn yǎng, jīn rì tiān mìng zài qín. tiān zhī suǒ mìng, rén bù néng wéi wǒ bèi yì yù quàn huáng shàng chán wèi qín wáng, fán liǎng gōng wèi wǒ xiān dá cǐ yì! yán shēng zhèng guó è rán yuē: cǐ shì hé kě qīng yì! qiě wú bèi yī tí táng ěr, zhǐ kě chuán bào jūn qíng guó jiā dà shì, fēi wǒ bèi suǒ gǎn yǔ! jí xiáng tiān shòu cí qù, sī jù qǐ yǐ dá zhī zhī kě wàng. kě wàng kǒng zhōng wài rén xīn bù fú, wèi gǎn qīng jǔ, yì yù yíng jià rù qián, xié tiān zǐ yǐ lìng zhū hóu, nǎi biàn xíng shì gù gū zhǐ bù xíng. ér yán shēng zhèng guó sù yǔ wú zhēn yù shàn, àn yǐ cǐ yì gào zhī, qǐng shàng zàn zhǐ guǎng xī jìng shàng, xì shǔ rén xīn hào zhào yuǎn jìn, yǐ zǔ jí xiáng zhī móu. jí xiáng suì mì gào kě wàng, wèi shì jiāng chéng, wèi wú zhēn yù suǒ zǔ kě wàng suì qiǎn zǒng bīng gāo tiān guì gěng sān pǐn hēi bāng jùn dài bīng yíng jià xìng qián, gǎi ān lóng suǒ wèi ān lóng suǒ, qǐng shàng jū zhī: shí rén wǔ èr yuè yě. liù yuè, lǐ dìng guó fù guǎng xī, qín chén bāng fù bìng zi céng lǔ, jiě zhì qián kě wàng zhào zhí gōng shì zhī yuē: shǐ rǔ yǔ bāng fù yī chù, jiǔ yǐ tóu shùn dà qīng yǐ! suì jiāng bāng fù fù zǐ bō pí zhī jiě, jiān mìng zhí gōng jiān shì yǐ jǐng zhī. zhí gōng jīng jì huǎng hū, yīn yǐ chéng jí shù yuè ér zú.
時上駕駐廣西南寧府,大清兵破潯州,陳邦傅父子俱投順,大清兵漸逼南寧,駕移瀨湍。可望命提塘總兵曹延生、胡正國各帶兵三百,緊隨左右以備不虞。上與群臣議,欲入黔暫避;吳貞毓曰:『可望跋扈無禮,若一入黔,上下俱為所制,國事危矣』!時馬吉翔已暗通款可望,請上急入黔;私與太監龐天壽曰:『今日天下大勢已歸秦王,吾輩須早與結納,以為退步。今提塘曹延生、胡正國乃秦王心腹,托二人為我輩輸誠,異日庶有照應』。天壽曰:『若此,則吾輩須與兩人結為兄弟,乃可行事』。曹延生,大竹人;胡正國,淮安人:兩人雖為可望用,其實乃心王室。吉翔、天壽不知兩人心事,請結兄弟之盟;盟畢,吉翔曰:『秦王功德隆盛,天下欽仰,今日天命在秦。天之所命,人不能違;我輩意欲勸皇上禪位秦王,煩兩公為我先達此意』!延生、正國愕然曰:『此事何可輕易!且吾輩一提塘耳,止可傳報軍情;國家大事,非我輩所敢與』!吉翔、天壽辭去,私具啟以達之知可望。可望恐中外人心不服,未敢輕舉,意欲迎駕入黔,挾天子以令諸侯,乃便行事;故姑止不行。而延生、正國素與吳貞毓善,暗以此意告之,請上暫止廣西境上,系屬人心、號召遠近,以阻吉翔之謀。吉翔遂密告可望,謂事將成,為吳貞毓所阻;可望遂遣總兵高天貴、耿三品、黑邦俊帶兵迎駕幸黔,改安隆所為安龍所,請上居之:時壬午二月也。六月,李定國復廣西,擒陳邦傅並子曾魯,解至黔;可望召執恭視之曰:『使汝與邦傅一處,久已投順大清矣』!遂將邦傅父子剝皮支解,兼命執恭監視以儆之。執恭驚悸恍惚,因以成疾;數月而卒。
shí shàng zài ān lóng, jiā yú wàn shān zhī zhōng, qún mán zá chù, huāng lòu bǐ sú, bǎi wù jù wú máo cí tǔ kù, suí hù zhě zhǐ wǔ shí rén, yí zhì cǎo shuài zhī shén. ér kě wàng zì jū guì zhōu shěng chéng, dà zào gōng diàn, shè lì wén wǔ bǎi guān. fán sì chuān yún nán guì zhōu wén wǔ dà chén shù bǎi yú yuán, jù xié yǐ wēi lìng, kè qī cháo jiàn, shòu yǐ wěi xián yǒu bù cóng zhě, jí zhū zhī. yǐ lì bù shì láng léi yuè lóng wèi zǎi xiàng guì zhōu zǒng dū fàn kuàng wèi lì bù shàng shū yù shǐ rèn zhuàn wèi lǐ bù shàng shū sì chuān zǒng dū rèn yuán wèi bīng bù shàng shū yù shǐ zhāng zhòng rèn wèi liù kē dōu gěi shì lǐ bù zhǔ shì fāng yú xuān wèi hàn lín yuàn biān xiū. yòu zhù wěi yìn wèi bā dié wén, jǐn huàn míng cháo jiù yìn. fāng yú xuān jí qí chǎn yú, wèi kě wàng nǐ guó shǐ. chēng zhāng xiàn zhōng wèi tài zǔ, zuò tài zǔ běn jì bǐ xiàn zhōng wèi tāng wǔ, chóng zhēn wèi jié zhòu. jìn kě wàng lǎn zhī kě wàng yuē: yì bù bì rú cǐ zhī shén! yú xuān yuē: gǔ lái shǐ shū jiē rú cǐ fǒu zé, wú yǐ jì kāi chuàng zhī xūn. yú xuān yòu wèi zhì tiān zǐ lǔ bù jiǔ zòu wàn wǔ zhī lè, zuò wèi shī gē, jì gōng sòng dé yǔ míng lú sì xuē gōng shāng dìng cháo yí, kě wàng kǔ shén. guǐ sì qiū, yú xuān lǚ shàng biǎo quàn jìn kě wàng yuē: wǒ hé nán jí dēng jiǔ wǔ, dàn kǒng rén xīn wèi fù! yú xuān yuē: cháo nèi xiāng zuǒ zhě, zhǐ wú zhēn yù xú jí děng shù rén chuān qián liǎng shěng, zhǐ qián bāng qǐ chén qǐ xiāng shù rén. chú cǐ shù rén, qí yú bù zú lǜ yǐ. kě wàng yuē: wú zhēn yù děng yì wèi chù fēn dàn bāng qǐ zài wài, xì chuān qián rén wàng suǒ guī, shā zhī kǒng shì mín jiě tǐ. nǎi fā lìng zhǐ yǔ yú qìng zhī xiàn zōu bǐng hào, lìng cuī bāng qǐ rù cháo, dài yǐ bù cì zhī wèi. shí bāng qǐ yǐ tuì yǐn yú qìng zhī pǔ cūn, bǐng hào bī lēi bǎi duān bāng qǐ kǒng bù miǎn, suì zhù fà wèi sēng. qí zhù fà jì yún: yī zhàng héng dān rì yuè xíng, shān bēn hǎi lì wèn qián chéng rèn tā pī lì méi biān guò, tán xiào yī rán bù zhuǎn jīng. kě wàng wén bāng qǐ wèi sēng, wài suī nù mà ér zhōng cán fèn mìng rèn zhuàn děng yǐ shū wǎn quàn zhī. bāng qǐ dá yǐ shī yuē: pò nà pú tuán bàn cǐ shēn, xiāng féng shuí bù xùn gū chén yě zhī guān jué duō róng xiǎn, zhǐ kǒng tián héng xiào shā rén! fāng yú xuān lù qí shī chéng kě wàng kě wàng nù, mìng zōu bǐng hào jiě zhí guì zhōu. jiāng shā zhī, shì yǒu ān lóng shí bā zhōng chén zhī biàn, rén qíng xiōng xiōng, suì shì bāng qǐ bù wèn ér chán shòu zhī móu yì suì zǔ yǐ.
時上在安龍,夾於萬山之中,群蠻雜處,荒陋鄙俗,百物俱無;茅茨土庫,隨扈者止五十人,儀制草率之甚。而可望自居貴州省城,大造宮殿,設立文武百官。凡四川、雲南、貴州文武大臣數百餘員,俱挾以威令,刻期朝見,授以偽銜;有不從者,即誅之。以吏部侍郎雷躍龍為宰相、貴州總督范礦為吏部尚書、御史任僎為禮部尚書、四川總督任源為兵部尚書、御史張重任為六科都給事、禮部主事方於宣為翰林院編修。又鑄偽印為八疊文,盡換明朝舊印。方於宣極其諂諛,為可望擬「國史」。稱張獻忠為太祖,作「太祖本紀」;比獻忠為湯、武,崇禎為桀、紂。進可望覽之;可望曰:『亦不必如此之甚』!於宣曰:『古來史書皆如此;否則,無以紀開創之勛』。於宣又為制天子鹵簿、九奏萬舞之樂,作為詩歌,紀功頌德;與鳴臚寺薛宮商訂朝儀,可望苦甚。癸巳秋,於宣屢上表勸進;可望曰:『我何難即登九五,但恐人心未附』!於宣曰:『朝內相左者,止吳貞毓、徐極等數人;川、黔兩省,止錢邦芑、陳起相數人。除此數人,其餘不足慮矣』。可望曰:『吳貞毓等易為處分;但邦芑在外,系川、黔人望所歸,殺之恐士民解體』。乃發令旨與餘慶知縣鄒秉浩,令催邦芑入朝,待以不次之位。時邦芑已退隱餘慶之浦村,秉浩逼勒百端;邦芑恐不免,遂祝髮為僧。其祝髮偈云:『一杖橫擔日月行,山奔海立問前程;任他霹靂眉邊過,談笑依然不轉睛』。可望聞邦芑為僧,外雖怒罵而中慚憤;命任僎等以書婉勸之。邦芑答以詩曰:『破衲蒲團伴此身,相逢誰不訊孤臣;也知官爵多榮顯,只恐田橫笑殺人』!方於宣錄其詩呈可望;可望怒,命鄒秉浩解執貴州。將殺之,適有安龍十八忠臣之變,人情洶洶,遂釋邦芑不問而禪受之謀亦遂阻矣。
sì chuān xún àn qián bāng qǐ zhāo sūn kě wàng shū
四川巡按錢邦芑招孫可望書
qián chà guān zhì diān, suǒ yǐ bù gǎn jí zhì shū fèng hòu zhě, gài wèi zhī lǎo xiān shēng zūn yì hé rú ěr! zuó chà guān huí, bèi dào lǎo xiān shēng yōu lǐ zhī yīn jiān shù lǎo xiān shēng yǎ yì yì dài tiān wáng, zhì zhēn zhì qiè, gèng wú tā niàn. suī yī shí tóng shì zhū gōng yóu wèi shēn xìn, ér qǐ suǒ yǐ dú xìn zhī bù yí zhě, gài guān lǎo xiān shēng zhī wèi rén, nǎi dāng jīn zhī háo jié yě. cóng lái wú qī rén zhī háo jié wú fù xīn zhī háo jié wú miàn shì bèi fēi zhī háo jié wú zhāo sān mù sì zhī háo jié, qǐ shì yǐ bù gù yì lùn shì fēi, gǎn wèi jù shū, jìng qǐng fēng jué. rán lǎo xiān shēng biàn dāng cóng cǐ gǎi xián yì zhé, bài biǎo chēng chén fèng zhēng shuò guī bǎn cè, wén wǔ zhī shēng jiàng yī bǐng yú tiān zǐ zhēng fá zhī xíng zhǐ bì qǐng hū cháo mìng. rú shì, nǎi bù kuì zǔ zōng bù fù cháo tíng bù fù qǐ zhī jiàn jǔ, nǎi chéng qiān gǔ zhēn háo jié yǐ.
前差官至滇,所以不敢即致書奉候者,蓋未知老先生尊意何如耳!昨差官回,備道老先生優禮之殷;兼述老先生雅意翊戴天王,至真至切,更無他念。雖一時同事諸公猶未深信,而芑所以獨信之不疑者,蓋觀老先生之為人,乃當今之豪傑也。從來無欺人之豪傑、無負心之豪傑、無面是背非之豪傑、無朝三暮四之豪傑,芑是以不顧議論是非,敢為具疏,竟請封爵。然老先生便當從此改弦易轍,拜表稱臣;奉正朔、歸版冊,文武之升降一稟於天子、征伐之行止必請乎朝命。如是,乃不愧祖宗、不負朝廷、不負芑之薦舉,乃成千古真豪傑矣。
qǐ xiān shǐ zǔ wú yuè wáng huì qián chù zhě, yǐ jiāng nán zhī dì guī sòng, ér tài zōng cì tiě quàn jīn shū, zi sūn shì shì yǔ guó tóng xiū. qǐ kǒng huáng shàng bù yǔn fēng jué, gù shū zhōng jí yǐn xiān shǐ zǔ wèi lì. rán dāng rì xiān shǐ zǔ yǔ lǎo xiān shēng jīn rì bù tóng zhě yǒu sì, qǐng wèi lǎo xiān shēng yán zhī. xiān shǐ zǔ lì guó wú yuè, chuán sān shì sì wáng, bǎo yǒu jiāng nán zhī dì jiāng jìn bǎi nián, yǔ wǔ dài xiāng zhōng shǐ ér sòng shǐ xìng, yǔ sòng cháo wèi cháng yǒu jūn chén zhī fēn yě. ér lǎo xiān shēng, dà míng zhī jiù chén yě. qí bù tóng zhě yī yě. xiān shǐ zǔ wáng jué chuán zì xiān rén, lì liáng táng jìn hàn zhōu jù shòu cè fēng. ér lǎo xiān shēng zhī wáng hào, zé zì jǐ zhī jiàn chēng yě. qí bù tóng zhě èr yě. xiān shǐ zǔ tǔ dì shòu zì zǔ zōng, shǐ yú táng mò bìng fēi qǔ zhī sòng cháo. ér lǎo xiān shēng zhī yún nán, zé tiān cháo zhī fēng jiāng yě. qí bù tóng zhě sān yě. xiān shǐ zǔ bǎo yǒu jiāng nán, shì shì fèng gòng, wèi cháng yǔ zhōng guó yǒu yī shǐ zhī jiā. ér lǎo xiān shēng èr shí nián lái cán pò shù shěng, tú lù cháo tíng zhī rén mín mí fèi cháo tíng zhī jīn qián, hé zhǐ shù qiān bǎi wàn shèn zhì shā qīn wáng rǔ dà chén, yú cháo tíng bù dé wèi wú zuì. qí bù tóng zhě sì yě. qǐ zhī suǒ yǐ yǐn shǐ zǔ wèi lì, míng zhī shì shì bù hé bù guò wěi qū yǐ chéng lǎo xiān shēng zhī měi. tǎng méng míng zhǐ yú yǔn, shì shèng tiān zǐ pò gé zhī hóng ēn, qǐ bù gǎn jū gōng jí huò cháo yì bù cóng, lìng yì fēng hào, lǎo xiān shēng yì dāng bài shòu, yǐ qí zài qǐng jiā fēng. lǎo xiān shēng rú cǐ qiān ràng bù huáng, kè shǒu chén jié, zé shì gōng míng zhī lù zhèng zhǎng zi sūn zhī fú wú liàng qīng shǐ yáng míng xìng shì jù xiāng, fēi qǐ suǒ néng cè yě.
芑先始祖吳越王諱錢俶者,以江南之地歸宋,而太宗賜鐵券金書,子孫世世與國同休。芑恐皇上不允封爵,故疏中即引先始祖為例。然當日先始祖與老先生今日不同者有四,請為老先生言之。先始祖立國吳越,傳三世四王,保有江南之地將近百年,與五代相終始;而宋始興,與宋朝未嘗有君臣之分也。而老先生,大明之舊臣也。其不同者一也。先始祖王爵傳自先人,歷梁、唐、晉、漢、周俱受冊封。而老先生之王號,則自己之僭稱也。其不同者二也。先始祖土地授自祖宗,始於唐末;並非取之宋朝。而老先生之雲南,則天朝之封疆也。其不同者三也。先始祖保有江南,世世奉貢,未嘗與中國有一矢之加。而老先生二十年來殘破數省,屠戮朝廷之人民、糜費朝廷之金錢,何止數千百萬;甚至殺親王、辱大臣,於朝廷不得為無罪。其不同者四也。芑之所以引始祖為例,明知事勢不合;不過委曲以成老先生之美。倘蒙明旨俞允,是聖天子破格之洪恩,芑不敢居功;即或朝議不從,另議封號,老先生亦當拜受,以俟再請加封。老先生如此謙讓不遑,恪守臣節,則是功名之路正長、子孫之福無量;青史揚名、姓氏俱香,非芑所能測也。
qǐ shēng píng xīn shì guāng míng lěi luò, bù kěn zì qī qī rén yī yù dāng xíng zhī shì, jí jǔ shì fēi zhī ér bù gù. jí jīn rì wèi lǎo xiān shēng qǐng fēng yī shì, qí zǔ ér qiě jì zhě zhèng zì bù shǎo ér qǐ fǎn zhōng wú kuì, jìng xíng bù yí. jí lǎo xiān shēng yì rì xiāng xìn xiāng fù, zǒng bù wèn yǐ. rán lǎo xiān shēng shēn wèi nán zǐ, dǐng tiān lì dì bù chéng cǐ shí lì wàn shì bù xiǔ zhī gōng míng, ér tú jù yī yú yǐ zì xióng, fēi suǒ chēng dà zhàng fū yě. qiě jīn rì zhī jìn dí, fēi zhí wǒ míng cháo zhī huàn yě lìng xiān rén céng bèi dà nán, shì yì lǎo xiān shēng bù gòng zhī chǐ yě. qǐ bèi lù lì yú wài, rì yè tú wéi ér lǎo xiān shēng yōng qiáng bīng ān zuò hǎi nèi dì, kǒng bù miǎn yí xiào yú hǎi nèi yīng xióng yǐ! qí xiāng gōng fù jiǔ shì zhī chóu, chūn qiū dà zhī lǎo xiān shēng néng wú yì hū? zhù wàng zhī qiè, yán chū bù lún, fú wéi yuán liàng!
芑生平心事光明磊落,不肯自欺欺人;一遇當行之事,即舉世非之而不顧。即今日為老先生請封一事,其阻而且忌者正自不少;而芑反衷無愧,竟行不疑。即老先生異日相信、相負,總不問矣。然老先生身為男子,頂天立地;不乘此時立萬世不朽之功名,而徒據一隅以自雄,非所稱大丈夫也。且今日之勁敵,非直我明朝之患也;令先人曾被大難,是亦老先生不共之恥也。芑輩戮力於外,日夜圖維;而老先生擁強兵安坐海內地,恐不免貽笑於海內英雄矣!齊襄公復九世之讎,「春秋」大之;老先生能無意乎?佇望之切,言出不倫,伏惟原亮!
bī yuán péng nián shǒu zhì
逼袁彭年守制
jǐ chǒu nián, yuán péng nián shēng mǔ sǐ, zì wèi dīng jiān bù shǒu zhì, xuān yán yú zhòng yuē: wú jiā shòu guó ēn shēn zhòng, yì shì kē míng gèng shòu tiān dì zhī ēn hóng dà, dài chǎn yì cái. wú jīn xiǎng nián yuǎn guò xiān rén, tiān zhèng bù yù zhì wǒ yú wú yòng dì hé dé kǔ shǒu sān nián, xū dù suì yuè! tóng dǎng yǐ wèi guó ěr wàng jiā, zhōng xìng kě wàng yí jìn shì jué. mǎ tài hòu shén è zhī, xuān chá dīng jiān bù shǒu zhì, shì hé cháo zǔ zhì? péng nián tiǎn yán yuè yú, xié zhòng zī ér qù yōng fù guǎ wèi qiè, yù yú fó shān. guǎ fù, shēng yuán lǐ xū qī yōng chǎn shù wàn. péng nián dū xué guǎng zhōu shí, yē qí sì wù zǐ nián fǎn zhèng hòu, zhāo péng nián zhǔ qí jiā.
己丑年,袁彭年生母死,自謂丁艱不守制,喧言於眾曰:『吾家受國恩深重,奕世科名;更受天地之恩洪大,代產異才。吾今享年遠過先人,天正不欲置我於無用地;何得苦守三年,虛度歲月』!同黨以為國爾忘家,中興可望;宜晉世爵。馬太后甚惡之,宣查丁艱不守制,是何朝祖制?彭年靦顏月余,挾重貲而去;擁富寡為妾,寓於佛山。寡婦,生員李戌妻;擁產數萬。彭年督學廣州時,掖其嗣;戊子年反正後,招彭年主其家。
fó shān, guǎng zhōu jù zhèn.
佛山,廣州巨鎮。
yǒng lì qí shè
永曆騎射
yǒng lì gōng jìn jiǎo ài, gòng fèng qīng jiǎn, bù yú qiān jīn zi jiā. shì nǚ liáo liáo, jù yòu chǔn jīng bù. nèi shì xià guó xiáng yǐ liù shí jīn yú guǎng chéng mì yī gē wǔ qīng é, fā fāng fù é bù yī yuè, shī suǒ zài. biàn suǒ nèi wài, yuè sān yuè yú dōng chí shuǐ miàn fú qǐ hóng dì, yǐ yǔn mìng yú zhōng xiǎng yì yǒu suǒ bù dé yǐ yě. gài fǔ shǔ yǔ gāo yào xiàn xué bìng zhì, zhōng gé yī chí. yú shì fù tǔ tián qí bàn, rì yú xià wǔ xié páng tiān shòu děng qí shè qí zhōng, dì yì duō mìng zhòng sān gōng cóng cè lóu yuè shì yǐ wèi lè. sān gōng zhě, tài hòu mǎ shì, guì wáng yuán pèi shèng hòu wáng shì, dì zhī shēng mǔ yě zhōng gōng wáng shì, zhèng gōng yě. měi rì sān gōng tóng dì gōng shàn zhǐ xiàn èr shí sì jīn, nèi sì bāo zhí fán yǒu shǎng lài, yì zài qí zhōng. dì fù bù jié shěng, bào jié miàn ēn zòu bì, bì zuǒ gù yuē: shǎng yín shí liǎng yǔ tā! sī lǐ wú guó tài xià guó xiáng děng shēn yǐ zhí rì wèi kǔ. zhì dà sī lǐ páng tiān shòu, zì yǎng yù yíng bīng shí yíng měi yíng zhèng zǒng bīng yī rén fù zǒng bīng èr rén cān jiāng sì rén cān jiāng yǐ xià guān tóu èr rén guān tóu yǐ xià xiǎo zú yī rén ěr: yī yíng shí rén, shí yíng bǎi rén. cǐ jiē tiān shòu chū zì jǐ chāo yǐ wèi yǒng lì shì cháo rì yí wèi yōng hù, yì jié lì kǔ zhī yǐ.
永曆宮禁湫隘,供奉清簡,不逾千金子家。侍女寥寥,俱幼蠢荊布。內侍夏國祥以六十金於廣城覓一歌舞青娥,發方覆額;不一月,失所在。遍索內外,越三月於東池水面浮起紅蒂,已殞命於中;想亦有所不得已也。蓋府署與高要縣學並峙,中隔一池。於是覆土填其半,日於下午偕龐天壽等騎射其中,帝亦多命中;三宮從側樓閱視以為樂。三宮者,太后馬氏,桂王原配;聖后王氏,帝之生母也;中宮王氏,正宮也。每日三宮同帝供膳止限二十四金,內寺包值;凡有賞賚,亦在其中。帝復不節省,報捷面恩奏畢,必左顧曰:『賞銀十兩與他』!司禮吳國泰、夏國祥等深以值日為苦。至大司禮龐天壽,自養御營兵十營;每營正總兵一〔人〕、副總兵二人、參將四人、參將以下官頭二人、官頭以下小卒一人耳:一營十人,十營百人。此皆天壽出自己鈔以為永曆視朝日儀衛擁護,亦竭力苦支矣。
guì lín mín lì qióng jié
桂林民力窮竭
diān yíng zì yǒng quán hái, yǔ jiāo liǎn bīng cāi yí shēng xì. zhōng zhēn yíng zì shǔ zhuǎn zhàn, yóu chǔ zhì wú xiū xī jiǎ shì. dà qīng qiǎn shǐ yí shū zhāo shì sì, shì sì bù cóng. yǒng níng zhōu zài bào shī lì, xìng níng hóu hú yī qīng hái róng jiāng shì sì fù bàn liáng xiè, qū chū bīng tún yú quán. mín lì qióng jié, zhū gē wú shù, gǎo cuì wàn zhuàng. yǒng lì jiān wèi fèi shí, zhào tíng chén yì yú cí níng gōng, fā dōng xiǎng yī wàn.
滇營自永、全還,與焦璉兵猜疑生隙。忠貞營自蜀轉戰,由楚至梧休息甲士。大清遣使貽書招式耜,式耜不從。永寧州再報失利,興寧侯胡一青還榕江;式耜復辦糧械,趨出兵屯於全。民力窮竭,誅割無術,槁悴萬狀。永曆間為廢食,召廷臣議於慈寧宮,發東餉一萬。
hú yī qīng, diān zhī zhèn chén yě. quán yǔ yǒng níng zhōu, jù shǔ guì lín.
胡一青,滇之鎮臣也。全與永寧州,俱屬桂林。
fú jiàn jǐn shī
福建盡失
dà qīng bīng wéi kùn céng qìng yú píng hé, xún chū jiàng shā zhī. ér zhào ān děng chù, yī shí jù guī dà qīng. zhèng zhī péng jù shí liú chéng, dà bīng zhì, suí dùn qù. liú zhōng zǎo zài fú níng, shì qióng zì yì: fú jiàn jǐn shī. wéi yán zhāng tīng sān fǔ jiè lián jiāng yòu, ér yán píng suǒ shǔ jiē zài wàn shān zhōng dà bīng jì huí, suì lì dé huà wáng zhū cí yè jù jiāng jūn zhài. xiān xiàn dà tián, jì pò lóng xī, cì shùn chāng jiāng lè. zhì shí yī yuè, dà bīng tǎo píng zhī. wáng bèi zhí, bīng bù shàng shū luó nán shēng děng jiàng.
大清兵圍困曾慶於平和,尋出降;殺之。而詔安等處,一時俱歸大清。鄭芝鵬踞石榴城,大兵至,隨遁去。劉中藻在福寧,勢窮自縊:福建盡失。惟延、漳、汀三府界連江右,而延平所屬皆在萬山中;大兵既回,遂立德化王朱慈曄踞將軍寨。先陷大田,繼破龍溪,次順昌、將樂。至十一月,大兵討平之。王被執,兵部尚書羅南生等降。