lù wáng chū jiàng
潞王出降

dà qīng shùn zhì èr nián yǐ yǒu wǔ yuè, yù wáng jì dìng nán dōu, fēn bīng rù zhè dà shuài, bèi lēi bó luò yě. shí lù fān bì háng zhōu liù yuè, háng rén yōng dài zhī. bèi lēi yǐ shū zhāo wáng, wáng dù lì bù néng jù, yòu bù rěn cán mín, suì shēn yì yíng, qǐng wù shā hài rén mín bèi lēi xǔ zhī, suì àn bīng rù háng, shì bù yì sì. hòu lù wáng běi xíng, yǔ hóng guāng wáng zhī míng jù xiōng wèn.
大清順治二年（乙酉）五月，豫王既定南都，分兵入浙；大帥，貝勒博洛也。時潞藩避杭州；六月，杭人擁戴之。貝勒以書招王，王度力不能拒，又不忍殘民，遂身詣營，請勿殺害人民；貝勒許之，遂按兵入杭，市不易肆。後潞王北行，與宏光、王之明俱凶問。

fù jì: biān nián yún: bīng zhì háng zhōu, yuán rèn xíng rén lù péi yì sǐ, mǒu xiàn zhī xiàn liáng yú sì yì sǐ yī zài zì sǐ.
附記:「編年」雲:『兵至杭州,原任行人陸培縊死,某縣知縣梁於涘亦死』(一載自死)。

qí biāo jiā fù chí shuǐ
祁彪佳赴池水

bèi lēi jì zhù háng, suì sàn bù guān lì zhì zhè dōng zhāo fǔ, qiě lìng tì fà zhào xiāng shēn yè jiàn. yuán rèn sū sōng xún fǔ qí biāo jiā fù chí shuǐ sǐ.
貝勒既駐杭，遂散布官吏至浙東招撫，且令薙髮；召鄉紳謁見。原任蘇松巡撫祁彪佳赴池水死。

qí gōng huì biāo jiā, zì yòu wén, hào shì péi shào xìng shān yīn rén. fù chéng huǒ yè, zhī zhǎng zhōu xiàn, yǒu huì zhèng. gōng nián shí qī, jǔ yú xiāng. tiān qǐ èr nián rén xū jìn shì shòu xìng huà fǔ tuī guān. jùn bīng yǐ jī xiǎng huā yú fān sī, gōng tǐng shēn wǎng yù, kè qī gěi xiǎng jiē liǎn shǒu bù gǎn dòng. fù lìng zì tuī wèi shǒu zhě, fù sòng fān sī zhì zhī zhòng jiē tiē fú.
祁公諱彪佳，字幼文，號世培；紹興山陰人。父承{火業}，知長洲縣，有惠政。公年十七，舉於鄉。天啟二年壬戌進士；授興化府推官。郡兵以稽餉嘩於藩司，公挺身往諭，刻期給餉；皆斂手不敢動。復令自推為首者，縛送藩司治之；眾皆帖服。

chóng zhēn sì nián, kǎo mǎn fú jiàn dào yù shǐ. wǔ nián dōng, shàng shū yán: fán dà xiǎo wén wǔ nèi wài zhū chén, jiē shǐ zhī gè ān qí wèi, ér hòu yǒu yǐ gè jǐn qí xīn ruò yuè zǔ ér wèn páo, jí kuàng guān ér dài shì. ěr lái liù qīng jiǔ liè zhī zhǎng, jié zé shí wén yǐn zuì rì jiàn, yīn ér yǒu jí jù zhōu zhāng, jiù guò bù huáng zhī xiàng. qiè kǒng dāng shì zhū chén chù yú yán zhǐ, jì yǐ yíng hé chuǎi mó, shàn bǎo míng wèi zé wèi dé zhèn lì zhī xiào, fǎn zī yōu hū zhī tú. chén suǒ lǜ yú dà chén zhě, cǐ yě. rén cái yǒu xiàn, zhōng xià cān bàn fēi jí shàng gǎn fā qí zhōng yì, zé wú yǐ gǔ wǔ qí gōng míng. jīn sī dào yǒu sī, huò qīn àn zhī lèi yóu rén huò qián gǔ zhī shū wèi zhì, jiàng jí zhù fèng shí jū èr sān. chén zǐ jīng shén cái jù, bì qí shāo yǒu yú dì ér hòu kě yǐ zhǎn bù ruò zhuī yú gōng lìng, bì zhì gǒu qiě zhī wú, jí qiè fù míng zhī xīn, bù shèng qí yǎn zuì nì xiá zhī niàn. chén suǒ lǜ yú qún chén zhě, cǐ yě. huáng shàng wén pí, ér sī jiāng shuài zhī chén tǎng dé zhēn yīng xióng, jí tuī gǔ shè tán, fū qǐ wèi guò. dàn āng zāng fù sú, jué bù kěn fǔ yǎng sī mǎ zhī mén ruò bì yī xù xún zī, zé suī mào làn zhī dòu kě qīng, shì yì jiǎng bá zhī shù wèi jǐn. chén suǒ lǜ yú wǔ chén zhě, cǐ yě. huáng shàng shēn chéng duò yǔ, tè qiǎn nèi chén rán bì sōu tī chū yú bù yì, jiān bì nǎi kě wú yí. ruò fǔ àn zhī shì, duō lìng jiān shì huì tóng zé kǒng tóng tóng gōng, fǎn shǐ hù méng hù bì. kāi shuǐ huǒ zhī duān, qí huàn xiǎn qǐ jiāo nà zhī jiàn, qí huàn shēn. chén suǒ lǜ yú nèi chén zhě, cǐ yě. shí yǐ wèi dǎng lùn.
崇禎四年，考滿福建道御史。五年冬，上疏言：『凡大小文武、內外諸臣，皆使之各安其位，而後有以各盡其心；若越俎而問庖，即曠官而怠事。邇來六卿、九列之長，詰責時聞、引罪日見，因而有急遽周章，救過不遑之象。竊恐當事諸臣怵於嚴旨，冀以迎合揣摩，善保名位；則未得振勵之效，反滋悠忽之圖。臣所慮於大臣者，此也。人才有限，中下參半；非藉上感發其忠義，則無以鼓舞其功名。今司道有司，或「欽案」之累由人、或錢穀之輸未至，降級住俸十居二、三。臣子精神、才具，必其稍有餘地而後可以展布；若追於功令，必至苟且支吾，急切赴名之心，不勝其掩罪匿瑕之念。臣所慮於群臣者，此也。皇上聞鼙，而思將帥之臣；倘得真英雄，即推轂設壇，夫豈為過。但骯髒負俗，決不肯俯仰司馬之門；若必依序循資，則雖冒濫之竇可清，似亦獎拔之術未盡。臣所慮於武臣者，此也。皇上深懲惰窳，特遣內臣；然必搜剔出於不意，奸弊乃可無遺。若撫、按之事，多令監視會同；則恐同□同功，反使互蒙互蔽。開水火之端，其患顯；啟交納之漸，其患深。臣所慮於內臣者，此也』。時以為讜論。

xún xún fǔ sū sōng zhū fǔ, suǒ zhì shěng zōu cóng, yán wèn fù lǎo jǐn dé qí lì bìng. háo yòu jiān bìng, xì mín jiē dé kòng chén yī shí quán guì wèi zhī cè mù. wú zhōng wú lài zì shǔ tiān gāng dǎng, líng lì xiǎo mín guān zhì yǐ fǎ, zé tān zāng wú gū, rén yì wèi zhī. gōng zhì, bǔ qí yóu zhě sì rén, lì zhé yú shì. yóu shì, qún jiān gǔ lì. tā ruò zhēng xiè fǎ juān shú huán, wèi zhǎng zhōu zhì guǎng yì tián, qīng wú xiàn yǐn zū yǐ bèi huāng wú xī yì mǐ yǐ huì xiān, jiè huá tíng yì mǐ zhì shàng hǎi yì tián. shí sù guì, lǜ èr shí dé yī mǔ jì sān nián zǐ lì, jí cháng huá tíng zhī shù. píng cáo duì, suì shěng sì jùn hào xiàn shí yú wàn jīn. wú rén zhì jīn dé zhī.
尋巡撫蘇、松諸府，所至省騶從，延問父老盡得其利病。豪右兼併，細民皆得控陳；一時權貴為之側目。吳中無賴自署天罡黨，凌轢小民；官治以法，則攤贓無辜，人益畏之。公至，捕其尤者四人，立磔於市。由是，群奸股慄。他若征解法、捐贖鍰，為長洲置廣役田，清吳縣隱租以備荒、無錫役米以惠鮮，借華亭義米置上海役田。時粟貴，率二石得一畝；計三年子粒，即償華亭之數。平漕兌，歲省四郡耗羨十餘萬金。吳人至今德之。

shí wǔ nián, dà qīng bīng shēn rù bī huái, dào lù zǔ jué. qǐ gōng zhǎng hé nán dào wēi fú mào xiǎn, jiān xíng dá jīng shī. míng nián, zuǒ dà jì yī zhǔ xū gōng, wú gǎn yǐ yī qián jí mén zhě. huì shàng mìng tái shěng qiān zhuǎn, bì lì fān niè yǐ kǎo qí cái miàn zhé xuǎn láng yú cháo, yīn shū liè qí shì. yú shì yù shǐ jiǎng gǒng chén děng qún qǐ gōng zhī, shì suì yǐ ér gōng jìng gǎi nán jīng jī dào.
十五年，大清兵深入逼淮，道路阻絕。起公掌河南道；微服冒險，間行達京師。明年，佐大計；一主虛公，無敢以一錢及門者。會上命台省遷轉，必歷藩臬以考其才；面折選郎於朝，因疏列其事。於是御史蔣拱宸等群起攻之，事遂已；而公竟改南京畿道。

shí qī nián jiǎ shēn wǔ yuè, gōng yǔ shǐ kě fǎ děng jué jì dìng cè yǐ gōng jiù yǒu wēi dé yú wú, mìng fèng chì ān fǔ. xún jìn dà lǐ sì chéng, jí liú wèi xún fǔ. shǒu mù jì yǒng, shè biāo yíng wǔ yíng, gè wǔ bǎi rén yuán jiāng yào hài, zēng zhì tún pù. gōng shòu shì liù yuè yuè, kāi guǎn lǐ shì shè sì shòu yán, rì xī jié jū. yòu shàng shū, qǐng chú zhào yù jī shì tíng zhàng zhū bì zhèng wèi cháo tíng suǒ jì, suì xiè bìng.
十七年甲申五月，公與史可法等決計定策；以公舊有威德於吳，命奉敕安撫。尋晉大理寺丞，即留為巡撫。首募技勇，設標營五營，各五百人；緣江要害，增置屯堡。公受事六閱月，開館禮士、設笥受言，日夕拮据。又上疏，請除詔獄、緝事、廷杖諸弊政；為朝廷所忌，遂謝病。

yǐ yǒu xià, dà qīng bīng rù zhè, xí zhū shēn tóu jiē gōng wén, yǔ fū rén shāng shì yuē: cǐ fēi cí mìng suǒ néng què. ruò shēn zhì háng, cí yǐ jí, huò dé guī ěr. yáng wèi zhì zhuāng jiāng xíng zhě jiā rén xìn zhī, bù wèi yì. rùn liù yuè liù rì bǐng xū yè fēn, qián chū yù yuán wài fàng shēng jié xià, zì tóu chí zhōng. shū yú jǐ yún: mǒu yuè rì, yǐ zhì guān jì jí shān jiè zhū sì, kě jí liàn wǒ. qí cóng róng jiù yì rú cǐ. hòu shì zhōng mǐn.
乙酉夏，大清兵入浙，檄諸紳投揭；公聞，語夫人商氏曰：『此非辭命所能卻。若身至杭，辭以疾，或得歸耳』。陽為治裝將行者；家人信之，不為意。閏六月六日（丙戌）夜分，潛出寓園外放生碣下，自投池中。書於幾云：『某月日，已治棺寄蕺山戒珠寺，可即殮我』。其從容就義如此。後諡「忠敏」。

gōng shēng èr zi: zhǎng lǐ sūn, zì yì qìng cì bān sūn, zì yì xǐ: jiē yǒu wén yù. nǚ dé chén, zì xiāng jūn nián shí sān sì, jí sháo huì jué rén. qí kū fù shī yǒu jù yún: guó chǐ chén xīn zài, qīn ēn zi bào nán. shí shèng chēng zhī.
公生二子：長理孫，字奕慶；次班孫，字奕喜：皆有文譽。女德茞，字湘君；年十三、四，即韶慧絕人。其哭父詩有句云：『國恥臣心在，親恩子報難』。時盛稱之。

hóng tú bù shí sǐ
宏圖不食死

yuán rèn dà xué shì gāo hóng tú liú yù shào xìng chéng zhōng. táo zhì yě sì, bù shí sǐ.
原任大學士高宏圖流寓紹興城中。逃至野寺，不食死。

liú zōng zhōu jué lì sǐ
劉宗周絕粒死

liú zōng zhōu zì qǐ dōng, shào xìng shān yīn rén xué zhě chēng wèi niàn tái xiān shēng. wàn lì èr shí jiǔ nián jìn shì sān shí sān nián, shòu xíng rén. xiān hòu yǐ mǔ sàng jí yǎng zǔ lǐ jū zhě shí yú nián, shǐ bǔ yuán zhí. xún chōng cè fēng yì fān fù shǐ, guī chén zōng fān liù yì. sì shí yī nián, shū qǐng xiū zhèng xué. míng nián, fù xiè bìng qù. tiān qǐ yuán nián, qǐ wèi lǐ bù yí zhì sī zhǔ shì. hé wèi zhōng xián kè shì, zuò duó fèng bàn nián. èr nián, qiān guāng lù sì chéng. sān nián, qiān shàng bǎo sī shǎo qīng. xún gǎi tài pú sì, gào guī. sì nián, bǔ yòu tōng zhèng, lì cí shàng nù qí jiǎo qíng yàn shì, gé wèi mín. chóng zhēn yuán nián, zhào wèi yīng tiān fǔ yǐn. èr nián sān nián, yǐ jí zài gào fù shàng yán chú zhào yù juān xīn xiǎng wèi qí tiān yǒng mìng zhī běn. shàng fāng yōu hàn zhāi jū, zé qí bù xiū shí zhèng, tú tuō kōng zòu. gōng suì jiān qiú qù, xǔ zhī. bā yuè, zhào wèi gōng bù zuǒ shì láng, rì shàng yán shí zhèng yún yún. shàng yuē: zōng zhōu sù yǒu qīng míng, yì duō zhí yán. dàn dà chén lùn shì, yí tǐ guó dù shí, bù dāng xiào xiǎo chén guī guò cháo tíng wèi míng gāo. huì tǐ rén juān fèng shì mǎ, gōng yán bù gǎn huái lì shì jūn dé zhǐ qiè zé, suì yǐn bìng qiú bà. jì jiù dào, wén dà qīng bīng zì chāng píng shēn rù, jí lùn tǐ rén dà jiān shì zhōng dà nìng shì xìn, bìng jí xíng zhèng chuǎn miù shù shì. shàng nù, yǐ wèi bǐ sī luàn zhèng, gé wèi mín. shí sì nián, qǐ lì bù zuǒ shì láng chén shèng xué sān piān yǐ qiè mó shàng gōng, duō jiàn cǎi nà. xún qiān zuǒ dōu yù shǐ qǐng shēn chì xiàn gāng fù shū yuàn shè xué bà zhào yù, cóng zhī. huì dāng dà jì, fā zhōng shū mǒu wèi rén xíng huì shì, zhì zhī fǎ yī shí fēng jì sù rán. yǐ ér jīng shī fù bèi wéi, xíng rén xióng kāi yuán hé jiān fǔ wù guó chù shàng nù, xià yù tíng zhàng. gōng lì zhēng yú cháo, zuò miǎn guān.
劉宗周字啟東，紹興山陰人；學者稱為念台先生。萬曆二十九年進士；三十三年，授行人。先後以母喪及養祖里居者十餘年，始補原職。尋充冊封益藩副使，歸陳宗藩六議。四十一年，疏請修正學。明年，復謝病去。天啟元年，起為禮部儀制司主事。劾魏中賢、客氏，坐奪俸半年。二年，遷光祿寺丞。三年，遷尚寶司少卿。尋改太僕寺，告歸。四年，補右通政，力辭；上怒其矯情厭世，革為民。崇禎元年，召為應天府尹。二年、三年，以疾在告；復上言除詔獄、蠲新餉為「祈天永命」之本。上方憂旱齋居，責其不修實政，徒托空奏。公遂堅求去，許之。八月，召為工部左侍郎，日上言時政云云。上曰：『宗周素有清名，亦多直言。但大臣論事，宜體國度時，不當效小臣歸過朝廷為名高』。會體仁捐俸市馬，公言不敢懷利事君；得旨切責，遂引病求罷。既就道，聞大清兵自昌平深入，極論體仁大奸似忠、大佞似信，並及刑政舛謬數事。上怒，以為比私亂政，革為民。十四年，起吏部左侍郎；陳聖學三篇以切劘上躬，多見採納。尋遷左都御史；請申飭憲綱、復書院社學、罷詔獄，從之。會當大計，發中書某為人行賄事，置之法；一時風紀肅然。已而京師復被圍，行人熊開元劾奸輔誤國；觸上怒，下獄廷杖。公力爭於朝，坐免官。

shí qī nián nán jīng zài zào, qǐ yuán guān. gōng lì dǐ shí zhèng, mǎ shì yīng liú zé qīng děng yù shā zhī suì lì qǐng zhì shì.
十七年南京再造，起原官。公力詆時政，馬士英、劉澤清等欲殺之；遂力請致仕。

míng nián, dà qīng bīng zhì háng zhōu gōng yǔ tóng jùn qí biāo xìng yuē jǔ shì, bù guǒ. biāo jiā xiān sǐ gōng jué lì èr xún, yǐ liù yuè bā rì wù zǐ zú. yǒu jué mìng shī yuē: liú cǐ xún rì shēng, shǎo cún kuāng jì zhì jué cǐ yī zhāo sǐ, le wǒ píng shēng shì. kāng kǎi yǔ cóng róng, hé nán yì hé yì! yòu shì xù qín sì zhān shī yún: xìn guó bù kě wèi, tōu shēng qǐ néng jiǔ zhǐ shuǐ yǔ dié shān, zhǐ zhēng sǐ xiān hòu. ruò yún yuán xià fǔ, shí dì jiē fēi ǒu! dé zhèng ér bì yǐ, shù jǐ quán suǒ shòu.
明年，大清兵至杭州；公與同郡祁彪幸約舉事，不果。彪佳先死；公絕粒二旬，以六月八日（戊子）卒。有絕命詩曰：『留此旬日生，少存匡濟志；決此一朝死，了我平生事。慷慨與從容，何難亦何易』！又示婿秦嗣瞻詩云：『信國不可為，偷生豈能久；止水與疊山，只爭死先後。若雲袁夏甫，時地皆非偶！得政而斃矣，庶幾全所受』。

gōng yǐ sù rú zhòng wàng, wèi hǎi nèi qīng liú lǐng xiù cháng yǐ chū chù bo guó jiā zhì luàn, ér zhōng yǐ jié jiàn. bēi fū! qí lùn xué yě, yǐ wèi xué zhě xué wèi rén ér yǐ jiāng xué wèi rén, bì zhèng qí suǒ yǐ wèi rén. yòu zuò jì guò gé yǐ xiāng jiū kǎo. lì gǔ xiǎo xué, měi rì shēng tú huì jiǎng qí zhōng. cháng yǔ gāo zhōng xiàn pān lóng wǎng fù biàn lùn, zhōng xiàn yǐ wèi wèi yǒu. qí biāo jiā yuē: gōng zhī zòu shū chū, kě fèi míng chén zòu yì. rén yǐ wèi zhī yán. zi míng zhuó, zūn yí mìng bù yǐ shī shì rén.
公以宿儒重望，為海內清流領袖；嘗以出處卜國家治亂，而終以節見。悲夫！其論學也，以為『學者學為人而已；將學為人，必證其所以為人』。又作「紀過格」以相糾考。立古小學，每日生徒會講其中。嘗與高忠憲攀龍往復辨論，忠憲以為畏友。祁彪佳曰：『公之奏疏出，可廢名臣奏議』。人以為知言。子名汋，遵遺命不以詩示人。

wáng yù shī fù liǔ qiáo hé sǐ
王毓蓍赴柳橋河死

wáng yù shī zì yuán zhǐ. shào xìng wèi rén, fǔ hūn ér fù lín zú, jīng nián bù jiù nèi qǐn. wèi jùn zhū shēng, shī shì liú zōng zhōu.
王毓蓍字元祉。紹興衛人,甫婚而父鄰卒，經年不就內寢。為郡諸生，師事劉宗周。

yǐ yǒu liù yuè, dà qīng bīng pò háng zhōu. shí zhū shēng wú lài zhě qún yì kào shī, yù shī fèn shén, bǎng qí mén yuē: bù jiàng zhě, huì jī wáng yù shī yě. zhòng jù huò, yīn qù qí bǎng. wén liú zōng zhōu jǔ yì, yù shī xǐ yuè shù rì shì bù jiù, nǎi wèi shū gào yuē: mén shēng yù shī yǐ de sǐ suǒ yuàn xiān shēng zǎo zì jué, wú wèi wáng yán wǔ suǒ diào! yòu zuò fèn shí zhì mìng piān, shòu qí zi fù bǎng yú kǒng miào. jiāng fù pàn chí, chí shuǐ qiǎn, nǎi fù liǔ qiáo hé sǐ. shí liù yuè èr shí èr rì yě.
乙酉六月，大清兵破杭州。時諸生無賴者群議犒師，毓蓍憤甚，榜其門曰：『不降者，會稽王毓蓍也』。眾懼禍，陰去其榜。聞劉宗周舉義，毓蓍喜；越數日事不就，乃為書告曰：『門生毓蓍已得死所；願先生早自決，毋為王炎午所吊』！又作「憤時致命」篇，授其子復榜於孔廟。將赴泮池，池水淺，乃赴柳橋河死。時六月二十二日也。

pān jí xiù shí chén hé sǐ
潘集袖石沉河死

pān jí zì zi xiáng, huì jī bù yī. xìng shì jiǔ jiā pín bù shù dé, shí cóng yǒu rén suǒ yǐn. jì zuì, huò gē huò qì rén jiē yǐ kuáng shào nián mù zhī. wén dà qīng bīng zhì, zì shì bì sǐ jiā rén chà yuē: jiāng nán shén dà, wú sǐ zhě yī bù ěr yī, hé sǐ wèi? jí yuē: sū zhōu zhī yì, wú fù mǔ jù sǐ yú shì wú sān bēn sàng, jìng bù dé yī hái gǔ guī. jīn tiǎn yán wèi mín, gǒu tōu shì xī sǐ hé yǐ jiàn xiān rén yú dì xià! yǐ wén yù shī sǐ, wèi wén yǐ kū zhī. chū dōng mén bàn lǐ xǔ, xiù èr shí dù dōng qiáo xià zì shěn sǐ huò yuē: cǐ qí yì jiāng yǐ jī dāng shì zhī chàng jiàng zhě bù dé jiān, gù sǐ.
潘集字子翔，會稽布衣。性嗜酒；家貧不數得，時從友人索飲。既醉，或歌、或泣；人皆以狂少年目之。聞大清兵至，自誓必死；家人詫曰：『江南甚大，無死者；一布耳衣，何死為』？集曰：『蘇州之役，吾父母俱死；於是吾三奔喪，竟不得一骸骨歸。今靦顏為民，苟偷視息；死何以見先人於地下』！已聞毓蓍死，為文以哭之。出東門半里許，袖二石渡東橋下自沈死（或曰：此其意將以擊當事之倡降者不得間，故死）。

zhōu bo nián yuè rù hǎi sǐ
周卜年躍入海死

zhōu bo nián zì dìng fū, shān yīn rén zhōu wén jié gōng zú zi yě. jiā pín lì xué, nián sān shí yóu wèi bù yī bīn hǎi ér jū. wén wáng yù shī pān jí sǐ, yuē: èr zi sǐ bù xiān, bo nián sǐ bù hòu yě. jí chuán chéng zhōng yǐ tì fà, luó qí sì chū bo nián yǎng tiān dà hū yuē: tiān hū tiān hū! yú shàng hé yǐ shēng hū! suì sù yì guān qū chū, zì jī shàng yuè rù hǎi zhōng sǐ. shí rùn liù yuè chū liù rì yě. yuè sān rì, qí qī sù liú ér hào, qiú zhī bù dé hū jiàn yī shī nì liú dōng shàng, fù yú jī shàng wù rán ér zhǐ. jiù shì zhī, zé yán miàn rú shēng zhòng jiē yì zhī.
周卜年字定夫，山陰人；周文節公族子也。家貧力學，年三十猶為布衣；濱海而居。聞王毓蓍、潘集死，曰：『二子死不先，卜年死不後也』。及傳城中已薙髮，邏騎四出；卜年仰天大呼曰：『天乎、天乎！余尚何以生乎』！遂肅衣冠趨出，自磯上躍入海中死。時閏六月初六日也。越三日，其妻溯流而號，求之不得；忽見一屍逆流東上，復於磯上兀然而止。就視之，則顏面如生；眾嗟異之。

shì rì, yuè zhōng shī qǐ, chéng zhì zèng yù shī hàn lín dài zhào, jí yǔ bo nián jiào shòu xùn dǎo. ér yuè rén gǎn sān zi zhī jié, sī shì yù shī yuē zhèng yì xiān shēng pān jí chéng yì xiān shēng bo nián quán yì xiān shēng.
是日，越中師起，承制贈毓蓍翰林待詔，集與卜年教授、訓導。而越人感三子之節，私諡毓蓍曰「正義先生」、潘集「成義先生」、卜年「全義先生」。

wáng sī rèn qǐng zhǎn mǎ shì yīng shū
王思任請斬馬士英疏

shí mǎ shì yīng qián lǜ suǒ bù fèng hóng guāng mǔ hòu tū zhì shào xìng, shào xìng shì dài fū yóu wèi zhī hóng guāng suǒ zài. yuán rèn jiǔ jiāng qiān shì wáng sī rèn yīn shàng shū tài hòu, qǐng zhǎn mǎ shì yīng yuē: zhàn dòu zhī qì, bì fā yú zhōng fèn zhī xīn zhōng fèn zhī xīn, yòu fā yú lián chǐ zhī niàn. shì zhì jīn rì, rén rén wú chǐ zài zài bù fèn yǐ suǒ yǐ rán zhě, nán dōu dìng wèi yǐ lái, cóng bù céng zhēn shí jiǎng qiú bào xuě yě. zhǔ shàng kuān rén yǒu yú, ér gāng duàn bù zú xīn huò jiān xiāng mǎ shì yīng yuán lì zhī gōng, jiāng tiān xià dà jì jǐn xíng jiāo fù. ér shì yīng gōng qiè tài ē, sì wú jì dàn, kuī shàng zhī wēi ér yǒu yǐ zhōng zhī: shàng shì yǐn, zé jìn lù yǒu líng shàng yuè sè, zé xiàn yín yāo shàng xǐ yīn, zé gòng yōu bào, shàng hǎo wán, zé fèng gǔ dǒng. yǐ wèi jūn yì chén láo, ér yǐ jiāng chǎng dān zi jǐn tuī yú shǐ kě fǎ yòu xīn jì qí chéng gōng, jué bù zhào yīng. měi yī chū cháo, zhāo jí wáng lài, mài guān yù jué, jué jǐn jīn zhū. ér sì fāng hú gǒu bèi yuàn chū qí mén xià zhě, dé yī wàng jiàn, fèi zhì bǎi jīn dé yī dēng bù, fèi yī qiān jīn. yǐ zhì wén xuǎn zhí fāng, chéng jī dǎ jié xún fǔ zǒng dū, xiàn zài jí tí. qí yú biān tóu xiū jiǎo fú jǐn héng xíng zhě, yòu bù zú shù yǐ. suǒ yǐ rán zhě, shì yīng dú zhǎng cháo gāng shǒu wò shū bǐng, zhī lì ér bù zhī hài zhī cún ér bù zhī wáng, cháo tíng dǔ xìn zhī yǐ zhì yú sī yě! zī shì jí yǐ, zhèng běn gé chén kě yǐ zǒu hū? bīng bù shàng shū kě yǐ táo hū? bù zhàn bù shǒu ér shēn yōng zhòng bīng, kǒu chēng hù tài hòu zhī jià zé shèng jià dú bù dāng hù yé? yī wèi qī méng, mǎn kǒu huǎng shuō: yīng xióng suǒ yǐ jiě tǐ, háo jié suǒ yǐ huī xīn yě. jí jīn yóu kě hū hào qì zhào zhī jì, tài hòu yí sù qù shàng zhào lín chū zhèng, duàn jué jiǔ sè, wò xīn cháng dǎn lì zhǎn shì yīng zhī tóu, chuán shì gè shěng, yǐ wèi wù guó qī jūn zhī jiè. réng xià āi tòng zuì jǐ zhī zhào, yǐ zhāo huǐ wù: zé sì fāng zhī rén xīn shì qì yóu kě fù zhèn, ér zhàn gǔ kě lì bāo sāng kě gù yě.
時馬士英潛率所部奉宏光母后突至紹興，紹興士大夫猶未知宏光所在。原任九江僉事王思任因上疏太后，請斬馬士英；曰：『戰鬥之氣，必發於忠憤之心；忠憤之心，又發於廉恥之念。事至今日，人人無恥、在在不憤矣；所以然者，南都定位以來，從不曾真實講求報雪也。主上寬仁有餘，而剛斷不足；心惑奸相馬士英援立之功，將天下大計盡行交付。而士英公竊太阿，肆無忌憚，窺上之微而有以中之：上嗜飲，則進醁{酉靈}；上悅色，則獻淫妖；上喜音，則貢優鮑，上好玩，則奉古董。以為君逸臣勞，而以疆場擔子盡推於史可法；又心忌其成功，絕不照應。每一出朝，招集亡賴，賣官鬻爵，攫盡金珠。而四方狐狗輩願出其門下者，得一望見，費至百金；得一登簿，費一千金。以至文選、職方，乘機打劫；巡撫、總督，現在即題。其餘編頭修腳、服錦橫行者，又不足數矣。所以然者，士英獨掌朝綱、手握樞柄，知利而不知害、知存而不知亡，朝廷篤信之以至於斯也！茲事急矣，政本閣臣可以走乎？兵部尚書可以逃乎？不戰不守而身擁重兵，口稱護太后之駕；則聖駕獨不當護耶？一味欺矇，滿口謊說：英雄所以解體，豪傑所以灰心也。及今猶可呼號泣召之際，太后宜速趣上照臨出政，斷絕酒色，臥薪嘗膽；立斬士英之頭，傳示各省，以為誤國欺君之戒。仍下哀痛罪己之詔，以昭悔悟：則四方之人心士氣猶可復振，而戰鼓可勵、苞桑可固也』。

yòu shàng shì yīng shū
又上士英書

gé xià wén cǎi fēng liú cái qíng yì xiá, zhí sù qīn mù. jí dāng guó pò zhòng yí zhī jì, yuán lì jīn shàng, yǐ dìng shí jú yǐ wèi gǔ zhī guō fén yáng jīn zhī yú shǎo bǎo yě. rán ér yī lì zhī hòu, gé xià qì jiāo fù mǎn, zhèng běn zì yóu bīng quán dú wò, cóng bù jiǎng zhàn shǒu zhī shì, zhǐ zhī tān dú zhī móu: jiǔ sè féng jūn, mén qiáng gù dǎng. yǐ zhì rén xīn jiě tǐ shì qì bù yáng, pàn bīng zhì zé shù shǒu wú cè, qiáng dí lái ér xiān qī yǐ zǒu zhì lìng chéng yú bō qiān, shè jì qiū xū. gé xià móu guó zhì cǐ, jí huì zhǎng sān chǐ, yì hé yǐ zì jiě? yǐ zhí shàng jì, mò ruò míng shuǐ yī yú, zì wěn yǐ xiè tiān xià zé zhōng fèn qì jié zhī shì, shàng ěr xiāng liàng wú tā. ruò dàn qiú quán shǒu lǐng, yì dāng lì jiě shū jī, shòu zhī cái néng qīng zhèng dà chén yǐ zhào yīng xióng háo jié, hū hào tì lì, yóu kě wàng xìng zhōng xìng. rú huò xiāo yáo hú shàng, liáo dǎo yān xiá, réng shì jiǎ shì dào zhī gù zhé qiān gǔ xiào chǐ, yǐ jīng lěng jué. zài bù rán, rú bó pǐ dù jiāng, wú yuè nǎi bào chóu xuě chǐ zhī guó fēi cáng gòu nà wū zhī qū yě zhí qǐng xiān fù xū tāo, qǐ sù chē bái mǎ yǐ jù gé xià: shàng gàn hóng nù, sǐ bù shú gū. gé xià yǐ guó fǎ chù zhī, zé dāng shù shēn yǐ hòu tí qí sī fǎ chù zhī, zé dāng yǐn lǐng yǐ dài chú ní. shì yīng kuì fèn, bù néng dá.
『閣下文採風流、才情義俠，職素欽慕。即當國破眾疑之際，援立今上，以定時局；以為古之郭汾陽、今之于少保也。然而一立之後，閣下氣驕腹滿，政本自由、兵權獨握，從不講戰守之事，只知貪黷之謀：酒色逢君，門牆固黨。以致人心解體、士氣不揚，叛兵至則束手無策，強敵來而先期已走；致令乘輿播遷，社稷邱墟。閣下謀國至此，即喙長三尺，亦何以自解？以職上計，莫若明水一盂，自刎以謝天下；則忠憤氣節之士，尚爾相諒無他。若但求全首領，亦當立解樞機，授之才能清正大臣以召英雄豪傑，呼號惕勵，猶可望幸中興。如或逍遙湖上，潦倒煙霞，仍似賈似道之故轍；千古笑齒，已經冷絕。再不然，如伯嚭渡江，吾越乃報仇雪恥之國、非藏垢納污之區也；職請先赴胥濤，乞素車白馬以拒閣下：上干洪怒，死不贖辜。閣下以國法處之，則當束身以候緹騎；私法處之，則當引領以待鋤麑』。士英愧憤，不能答。

yǐ bó pǐ bǐ shì yīng, zuì wèi kù xiāo. yī shū yī shū, tòng kuài jué lún, zú chǐ jiān pò. wáng gōng yǐ wén cǎi fēng liú shàn míng dāng shí, qǐ zhī qí dāng dà shì ér kǎn kǎn ruò cǐ kě yǔ huáng zuǒ liǎng shū, dǐng zú qiān gǔ.
以伯嚭比士英，最為酷肖。一疏、一書，痛快絕倫，足褫奸魄。王公以文採風流擅名當時，豈知其當大事而侃侃若此；可與黃、左兩疏，鼎足千古。

lǔ wáng jiān guó
魯王監國

lǔ wáng huì yǐ hǎi, gāo dì shí shì sūn. fù shòu yōng, shì fēng yú lǔ chóng zhēn shí wǔ nián, dà qīng bīng rù yǎn zhōu, chéng pò zì yì. yǐ hǎi nián yòu bèi zhí, sān rèn bù zhōng nǎi shě qù. shí qī nián, sì lǔ wáng wèi.
魯王諱以海，高帝十世孫。父壽鏞，世封於魯；崇禎十五年，大清兵入兗州，城破自縊。以海年幼被執，三刃不中；乃捨去。十七年，嗣魯王位。

dà qīng shùn zhì èr nián nán dōu chēng hóng guāng yuán nián, zhāng guó wéi wèi róng zhèng shàng shū huì yǔ mǎ shì yīng yì jiàn bù hé, suì qǐng guī lǐ. wǔ yuè, nán dōu xiàn, guó wéi zài jiā wén biàn, shōu jí yì yǒng yǐ dài. liù yuè, háng zhōu yōng dài lù wáng lù wáng xún yǐ chéng jiàng, bèi lēi sàn bù guān lì yú zhè. zhāo fǔ shǐ zhì qián táng jiāng shàng, yuán rèn shān xī qiān shì zhèng zhī yǐn zi zhèng zūn qiān fèn shā zhī. wén lǔ wáng bì nán tái zhōu, ér xióng rǔ lín sūn jiā jī gè qǐ yì yú yáo, zūn qiān suì yǔ gòng móu lì yíng lǔ wáng yú tái shì zhū dà diǎn yì qiǎn sūn jué quàn jìn. shí zhāng guó wéi zhì tái zhōu, yǔ chén hán huī sòng zhī pǔ kē xià qīng jí chén zūn qiān xióng rǔ lín sūn jiā jī děng hé móu dìng yì, yōng dài lǔ wáng jiān guó yǐ yǒu liù yuè èr shí qī rì wù yín yě. jí rì yí shào xìng, yǐ guó wéi wèi dà xué shì. shì shí mǎ shì yīng qūn xún zhè dōng, wén lǔ wáng jiān guó, yì lǜ suǒ bù zhì chì chéng, yù rù cháo. guó wéi zhī zhī, shǒu cān qí wù guó shí dà zuì shì yīng jù, suì bù gǎn rù. qǐ jiù dà xué shì fāng féng nián rù gé, zhī pǔ dà diǎn jù wèi dà xué shì, hán huī wèi bīng bù shì láng. ér guó wéi dū shī jiāng shàng, diào fāng guó ān shǒu yán zhōu zhāng péng yì shǒu qú zhōu. bǔ yù shǐ chén qián fū yuán guān, jiā tài pú sì shǎo qīng mìng jiān gè fān zhèn mǎ bīng.
大清順治二年（南都稱弘光元年），張國維為戎政尚書；會與馬士英意見不合，遂請歸里。五月，南都陷，國維在家聞變，收集義勇以待。六月，杭州擁戴潞王；潞王尋以城降，貝勒散布官吏於浙。招撫使至錢塘江上，原任山西僉事鄭之尹子鄭遵謙忿殺之。聞魯王避難台州，而熊汝霖、孫嘉績各起義餘姚，遵謙遂與共謀立迎魯王於台；適朱大典亦遣孫珏勸進。時張國維至台州，與陳函輝、宋之普、柯夏卿及陳遵謙、熊汝霖、孫嘉績等合謀定議，擁戴魯王監國；乙酉六月二十七日（戊寅）也。即日移紹興，以國維為大學士。是時馬士英逡巡浙東，聞魯王監國，亦率所部至赤城，欲入朝。國維知之，首參其誤國十大罪；士英懼，遂不敢入。起舊大學士方逢年入閣，之普、大典俱為大學士，函輝為兵部侍郎。而國維督師江上，調方國安守嚴州、張鵬翼守衢州。補御史陳潛夫原官，加太僕寺少卿；命監各藩鎮馬兵。

cì zhāng guó wéi shàng fāng jiàn
賜張國維尚方劍

qī yuè, zhāng guó wéi fù fù yáng. shí bīng mǎ yún jí, gè zhì yī jūn, bù xiāng tǒng yī, bù qǔ sāo rán. guó wéi shū qǐng yú wáng, wèi kè qī huì zhàn, zé bǐ chū cǐ rù, wǒ yǒu xiū fān zhī yì ér gōng jiān dǎo xū, rén wú jiē yīng zhī xiá: cǐ wèi shèng suàn. bì lián zhū shuài zhī xīn huà wèi yī xīn, rán hòu shǐ rén rén zhī gōng zuì shì wèi yī rén zhī gōng zuì. lǔ wáng jiā guó wéi tài fù, cì shàng fāng jiàn yǐ tǒng zhū jūn.
七月，張國維復富陽。時兵馬雲集，各治一軍，不相統一，部曲騷然。國維疏請於王，謂『剋期會戰，則彼出此入，我有休番之逸；而攻堅搗虛，人無接應之暇：此為勝算。必連諸帥之心化為一心，然後使人人之功罪視為一人之功罪』。魯王加國維太傅，賜尚方劍以統諸軍。

zhè mǐn shuǐ huǒ
浙、閩水火

mǐn zhōng lóng wǔ lì, bān zhào zhì yuè yuè zhōng qiú fù guì zhě, zhēng yù yīng zhī. lǔ wáng bù yuè, xià lìng yù fǎn tái zhōu, shì mín huáng huáng. guó wéi wén zhī, xīng chí zhì shào xìng shàng qǐ jiān guó yuē: guó dāng dà biàn, fán wèi gāo huáng zǐ sūn chén shù, suǒ dāng tóng xīn bìng lì. chéng gōng zhī hòu, rù guān zhě wáng jiān guó tuì jū fān fú, tǐ yì zhāo rán. ruò yǐ lún xù shū zhí dìng fēn, zài jīn rì yuán wèi jiǎ yì. qiě jiān guó dāng rén xīn bēn sàn zhī rì, jiū jí wèi láo. yī dàn nán bài zhēng shuò, kǒng biān zhǎng bù jí cù rán yǒu biàn, chún wáng chǐ hán, huǐ mò kě fǎn! pān lóng fù fèng, shuí bù yù zhī cǐ zài tā chén zé kě, zài lǎo chén zé bù kě. chén lǎo chén yě, qǐ ruò zhāo qín mù chǔ zhī kè zāi! shū chū, yú shì wén wǔ zhū chén yì shǐ dìng. rán zhè mǐn suì chéng shuǐ huǒ yǐ.
閩中隆武立，頒詔至越；越中求富貴者，爭欲應之。魯王不悅，下令欲返台州，士民惶惶。國維聞之，星馳至紹興；上啟監國曰：『國當大變，凡為高皇子孫臣庶，所當同心併力。成功之後，入關者王；監國退居藩服，體誼昭然。若以倫序、叔侄定分，在今日原未假易。且監國當人心奔散之日，鳩集為勞。一旦南拜正朔，恐鞭長不及；猝然有變，唇亡齒寒，悔莫可返！攀龍附鳳，誰不欲之；此在他臣則可，在老臣則不可。臣老臣也，豈若朝秦暮楚之客哉』！疏出，於是文武諸臣議始定。然浙、閩遂成水火矣。

yí wén jí zhū shū jù yún shàng shū lóng wǔ dú jiǎ yǐ shǐ yún qǐ jiān guó.
「遺聞」及諸書俱雲『上疏隆武』；獨「甲乙史」雲『啟監國』。

fēng zhū chén
封諸臣

shí yī yuè, jìn fāng guó ān wèi jīng guó gōng zhāng péng yì wèi yǒng fēng bó wáng zhī rén wèi wǔ níng bó zhèng zūn qiān wèi yì xìng bó guó wéi zi shì fèng wèi píng dí jiāng jūn.
十一月，進方國安為荊國公、張鵬翼為永豐伯、王之仁為武寧伯、鄭遵謙為義興伯、國維子世鳳為平敵將軍。

wáng zhī rén qǐng zhàn
王之仁請戰

zhè dōng jiāng shì yǔ dà qīng bīng kuà jiāng xiāng jù, zì bǐng xū chūn lǚ zhàn bù shèng, gè yíng jiē xī wàng xīn suì. wáng zhī rén shàng shū lǔ wáng yuē: shì qǐ rì, rén rén yǒu zhí qǔ huáng lóng zhī zhì nǎi yī bài hòu, jù yù yǐ qián táng wèi hóng gōu, tiān xià shì hé rěn yán! chén wèi jīn rì jì, wéi yǒu qián sǐ yī chǐ yuàn yǐ suǒ lì shěn chuán yī zhàn. jīn rì sǐ, yóu zhàn ér sǐ tā rì jí sǐ, kǒng bù néng zhàn yě!
浙東將士與大清兵跨江相距，自丙戌春屢戰不勝，各營皆西望心碎。王之仁上疏魯王曰：『事起日，人人有直取黃龍之志；乃一敗後，遽欲以錢塘為鴻溝，天下事何忍言！臣為今日計，惟有前死一尺；願以所隸沈船一戰。今日死，猶戰而死；他日即死，恐不能戰也』！

shēn yǒu jiān, wǔ chén wèi jiàn cùn gōng, zhé fēng hóu bó, jié tiān xià zhī xiǎng yǐ fèng zhī. píng rì jiāo héng, bēi shì cháo tíng yī wén jǐng zhì, mò bù táo jiàng. zhàn zhī yī zì, suī shàng qù zhī bù néng, ér kuàng zì qǐng hū! jīn dú wáng gōng shū, lǐn lǐn yǒu shēng qì xún tuī dāng shí wǔ jiāng dì yī. shì guó ān zhū rén, zhēn nú lì zhī bù rú yǐ!
申、酉間，武臣未建寸功，輒封侯伯，竭天下之餉以奉之。平日驕橫，卑視朝廷；一聞警至，莫不逃降。「戰」之一字，雖上趣之不能，而況自請乎！今讀王公疏，凜凜有生氣；洵推當時武將第一。視國安諸人，真奴隸之不如矣！

wáng zhī rén jiāng xīn xí zhàn
王之仁江心襲戰

sān yuè shuò wù shēn, dà qīng bīng qū chuán kāi yàn rù jiāng. zhāng guó wéi chì gè yíng shǒu xùn, mìng wáng zhī rén lǜ shuǐ shī cóng jiāng xīn xí zhàn. shì rì, dōng nán fēng dà qǐ, zhī rén yáng fān fèn jī zhī, suì zhōu wú shù zhèng zūn qiān lāo tiě jiǎ bā bǎi yú fù. guó wéi dū zhū jūn dù zhè jiāng, dà qīng bīng wèi zhī shǎo què. huì lóng wǔ shǐ lù qīng yuán jī zhào zhì jiāng kào shī, shí mǎ shì yīng yī qī fāng guó ān, yīn suō guó ān zhǎn zhī qiě chū xí shù lóng wǔ zuì. guó wéi wén zhī, tàn yuē: huò zài cǐ yǐ!
三月朔（戊申），大清兵驅船開堰入江。張國維敕各營守汛，命王之仁率水師從江心襲戰。是日，東南風大起，之仁揚帆奮擊之，碎舟無數；鄭遵謙撈鐵甲八百餘副。國維督諸軍渡浙江，大清兵為之少卻。會隆武使陸清源齎詔至江犒師，時馬士英依棲方國安，因唆國安斬之；且出檄數隆武罪。國維聞之，嘆曰：『禍在此矣』！

shì yīng jì duàn sòng nán cháo, fù lí jiān mǐn zhè. xiǎo rén zhī bài huài guó jiā shì, kě hèn rú cǐ. rán sān yuè shì yīng suō zhǎn mǐn shǐ liù yuè qián bāng qǐ shū zhǎn lǔ shǐ, liǎng guó xiāng cán, jù xiǎo rén wèi zhī. wǔ níng fèn jī zhī gōng, néng bù fù zhī dōng liú hū!
士英既斷送南朝，復離間閩、浙。小人之敗壞國家事，可恨如此。然三月士英唆斬閩使、六月錢邦芑疏斬魯使，兩國相殘，俱小人為之。武寧奮擊之功，能不付之東流乎！

fāng guó ān yè zǒu shào xìng
方國安夜走紹興

wǔ yuè, dà qīng bèi lēi zhēn zhī zhè dōng xū shí, suì yì bīng běi àn, yǐ jiāng hé kě shì mǎ, yòng dà pào jī nán yíng shì suì fāng bīng nèi chú guō zào, guó ān tàn yuē: cǐ tiān duó wǒ shí yě! wǒ zì guī táng wáng ěr. wèi dà qīng bīng shì zhòng mò kě zhī, yòu sī niàn lóng wǔ céng yǐ shǒu chì xiāng zhāo, rù mǐn bì dà yòng jí bù jì, kě biàn dào rù diān qián. suì yú wǔ yuè èr shí qī rì bǐng xū yè, bá yíng zhì shào xìng lǜ mǎ ruǎn bīng, yǐ wēi jié lǔ wáng ér nán xíng.
五月，大清貝勒偵知浙東虛實，遂益兵北岸，以江涸可試馬，用大炮擊南營；適碎方兵內廚鍋灶，國安嘆曰：『此天奪我食也！我自歸唐王耳』。謂大清兵勢重莫可支，又私念隆武曾以手敕相招，入閩必大用；即不濟，可便道入滇、黔。遂於五月二十七日（丙戌）夜，拔營至紹興；率馬、阮兵，以威劫魯王而南行。

guó ān yōng zhòng shí wàn, wèi zhàn ér táo zhēn kě zhǎn yě.
國安擁眾十萬，未戰而逃；真可斬也。

zhè shī kuì sàn wǔ yuè èr shí bā rì dīng yǒu, jiāng shàng zhū shī wén fāng guó ān zǒu, zhèng zūn qiān xié zī rù hǎi, yú jiē kuì sàn. wéi wáng zhī rén yī jūn shàng zài, jiāng yóu jiāng rù hǎi guó wéi yǔ zhī rén yì chōu bīng wǔ qiān fēn shǒu gè yíng, zhī rén qì yuē: wǒ liǎng rén xīn xuè, jīn rì jǐn fù dōng liú. huài tiān xià shì zhě fēi tā rén, fāng jīng guó yě. qīng bīng shù shí wàn tún běi àn, shū rán ér dù, gū jūn hé yǐ yíng dí? wú bīng yǒu zhōu, kě yǐ rù hǎi gōng wú zhōu, sù zì wèi jì! guó wéi bù dé yǐ, nǎi zhèn lǚ zhuī hù lǔ wáng.
浙師潰散五月二十八日（丁酉），江上諸師聞方國安走，鄭遵謙攜貲入海，余皆潰散。惟王之仁一軍尚在，將由江入海；國維與之仁議抽兵五千分守各營，之仁泣曰：『我兩人心血，今日盡付東流。壞天下事者非他人，方荊國也。清兵數十萬屯北岸，倏然而渡，孤軍何以迎敵？吾兵有舟，可以入海；公無舟，速自為計』！國維不得已，乃振旅追扈魯王。

dà qīng bīng dù qián táng jiāng liù yuè chū yī rì bǐng zǐ, dà qīng bīng dù qián táng jiāng.
大清兵渡錢塘江六月初一日（丙子），大清兵渡錢塘江。

fù jì: wǔ yuè zhōng, bèi lēi wén bào fāng bīng gòu lì, yù qí xià yuē wù tīng! ruò yǒu fú, rén zì néng guò qù rú wú fú, zì rán guò qù bù dé. èr shí sān sì rì jiān, rì yè pào shēng bù jué. èr shí bā jiǔ rì, cháo bù zhì bèi nǎi lǜ bīng bá chuán guò sān bà, bà dà míng. chū yī rì, bèi lēi dēng bà dù jiāng, yǒng shén shēn bèi zhòng jiǎ, fù shǐ sān bǎi, zhǎng gē duǎn dāo jù bèi. jí yǐ dù, zhè bīng qì zī zhòng wú suàn bèi lè lìng zhū jūn wú lüè, qí huí shí zì yǒu yě. jiù yǒu chèn yún: huǒ shāo liù hé tǎ, shā zhǎng qián táng jiāng. chóng zhēn jiǔ nián, liù hé tǎ zāi, zhōng xīn xī shāo qù zhǐ yú sì wéi bù dòng, yǒu ruò yān lóu rán. zhì shì, ér qián táng jiāng yòu shā zhǎng yǐ: qián shù kě zhī.
附記：五月中，貝勒聞報方兵詬詈，諭其下曰；『勿聽！若有福，人自能過去；如無福，自然過去不得』。二十三、四日間，日夜炮聲不絕。二十八、九日，潮不至；貝乃率兵拔船過三壩，壩大鳴。初一日，貝勒登壩渡江，勇甚；身被重甲，負矢三百，長戈、短刀俱備。及已渡，浙兵棄輜重無算；貝勒令諸軍無掠，俟回時自有也。舊有讖云：『火燒六和塔，沙漲錢塘江』。崇禎九年，六和塔災，中心悉燒去；止餘四圍不動，有若煙樓然。至是，而錢塘江又沙漲矣：前數可知。

lǔ wáng dùn rù zhōu shān
魯王遁入舟山

zhāng guó wéi zhuī wáng zhì fēng qiáo, fāng mǎ ruǎn bīng duàn sòng guò qiáo, qiáo shí xià jiù kè dà zì èr xíng yún: fāng mǎ zhì cǐ zhǐ, dí bīng wǎng qián xíng. guó ān shì yīng nán xíng, jué jì zhí lǔ wáng tóu xiáng, wèi rù guān jìn shēn dì. nǎi qiǎn guān shǒu wáng shǒu zhě hū bìng, lǔ wáng dé tuō. bǐ jí bīng zhuī zhì, wáng yǐ dēng hǎi chuán yǐ. hòu wáng dùn rù zhōu shān.
張國維追王至豐橋，方、馬、阮兵斷送過橋，橋石下舊刻大字二行云：「方馬至此止，敵兵往前行」。國安、士英南行，決計執魯王投降，為入關進身地。乃遣官守王；守者忽病，魯王得脫。比及兵追至，王已登海船矣。後王遁入舟山。

yú huáng fù shuǐ
余煌赴水

lǐ bù shàng shū yú huáng dà zhāng zhū shì, jǐn qǐ jiǔ mén, fàng bīng mín chū zǒu bì, suì zhèng yì guān fù shuǐ sǐ.
禮部尚書余煌大張朱示，盡啟九門，放兵民出走；畢，遂正衣冠赴水死。

yú huáng, zhè rén. tiān qǐ wǔ nián yǐ chǒu zhuàng yuán yǐ wèi dǎng, chóng zhēn chū bà, kē míng jǐ huì. ér qí mò jié rú cǐ, yì kě chēng yě.
余煌，浙人。天啟五年乙丑狀元；以魏黨，崇禎初罷，科名幾穢。而其末節如此，亦可稱也。

fù jì: yú gōng wēi shí, qí mèng yú yú zhōng sù gōng miào. mèng yǎn jù, jīn gǔ jìng zhèn, zhǐ yī chǒu chū chǎng, yǐ tóu zhuàng gōng ér jué, jìng bù jiě. jí yǐ chǒu jí dì, yǒu sī sòng biǎn zhì, yán yuē yǐ chǒu zhuàng tóu shǐ huǎng rán qián mèng.
附記：余公微時，祈夢于于忠肅公廟。夢演劇，金鼓競震，止一丑出場，以頭撞公而覺，竟不解。及乙丑及第，有司送匾至，顏曰「乙丑狀頭」；始恍然前夢。

zhāng guó wéi fù yuán chí sǐ
張國維赴園池死

lǔ wáng jì dēng hǎi chuán, wén guó wéi zhì huáng shí yán, yīn chuán mìng guó wéi è fáng sì yì. guó wéi zhì tái zhōu, wú zhōu bù néng cóng wáng, suì huí dōng yáng zhì bīng zài jǔ shí liù yuè shí bā rì yě. èr shí wǔ rì, dà qīng bīng pò yì wū, qīn zhòng quàn guó wéi rù shān yǐ tú hòu jǔ guó wéi tàn yuē: wù tiān xià shì zhě, wén shān dié shān yě yī sǐ ér yǐ. èr shí liù rì, dà qīng bīng zhì qī lǐ sì guó wéi jù yì guān, nán xiàng zài bài yuē: chén lì jié yǐ! zuò jué mìng cí sān zhāng. zì shù yún: jiān nán bǎi zhàn dài wú jūn, jù dí cí táng qì lì yún shí qù réng wèi zhū shì guǐ, jīng líng dāng bàng xiào líng fén. niàn mǔ lǐ: yī míng xiān chén bù guà xiōng, wéi āi dié mǔ mù tú qióng! rén rén xī lèi néng wú yì, cún mò xián ēn jié cǎo tóng. xùn zi lǐ: sù xùn shī shū zàn gǔ zhēng, ér jīn jué kǒu mò tán bīng! cāng cāng ruò kěn shī cún xù, bǐng lěi quán shēn dá suǒ shēng.
魯王既登海船，聞國維至黃石岩，因傳命國維遏防四邑。國維至台州，無舟不能從王，遂回東陽治兵再舉；時六月十八日也。二十五日，大清兵破義烏，親眾勸國維入山以圖後舉；國維嘆曰：『誤天下事者，文山、疊山也；一死而已』。二十六日，大清兵至七里寺；國維具衣冠，南向再拜曰：『臣力竭矣』！作絕命詞三章。「自述」云：『艱難百戰戴吾君，拒敵辭唐氣勵雲；時去仍為朱氏鬼，精靈當傍孝陵墳』。「念母」里：『一瞑纖塵不掛胸，惟哀耋母暮途窮！仁人錫類能無意，存歿銜恩結草同』。「訓子」里：『夙訓詩書暫鼓鉦，而今絕口莫談兵！蒼蒼若肯施存恤，秉耒全身答所生』。

gōng zì zhèng ān, hào yù sì jīn huá dōng yáng rén. tiān qǐ èr nián rén xū jìn shì, chú pān yú zhī xiàn yǐ zhuō yì, jiàn zhuó xíng kē gěi shì zhōng. lì lì kē, shēng lǐ kē dōu gěi shì zhōng tài cháng sì shǎo qīng. chóng zhēn qī nián, yǐ dū chá yuàn yòu qiān dōu yù shǐ xún fǔ yīng tiān děng chù dì fāng. xiān shì, xún fǔ zhù sū zhōu, xíng wén gè shǔ jiān yī chū xún, zhù jù róng. jí gōng shí, jiāng běi duō shì, wǎng wǎng chū zhèn wǎn kǒu. zéi pò lú wéi tóng, qīn qīn yǒu nán kuī zhī shì. ér ān qìng sù wú bīng guó chū yǒu jūn wǔ qiān sān bǎi yú, xuān dé zhōng xǐ èr qiān rén yú hé jiān huái lái zhū wèi, hòu yòu yǐ èr qiān rén yùn liáng sān bǎi rén rù nán dōu, yú dīng bù zú dài zhàn, nǎi diào wú sōng shù zú jí huī níng bīng wǎng. ér hǎi shàng fù gào jǐng, gōng qǐng yì mù bīng qiān rén, bǐ chǔ qián gù shì, liú xīn xiǎng gěi zhī bào kě. fù yì zēng mǎ bù èr qiān rén. yú shì, wǎn wèi zhòng zhèn. shàng cǎi kē chén yán, shēn chì jiāng fáng gōng qǐng mù zú qiān èr bǎi rén, bàn shù pǔ kǒu bàn shù zhèn jiāng, xiū fán chāng tài hú jiàn píng liù hé gāo chún zhū chéng, jiàn dí lóu yú wú hú. shí èr nián, hǎi kòu fén chóng míng zhī dōng sān shā, fàn fú shān jí lù zuò gǎng kǒu gōng shè fú qín qí kuí yuán sì wú tōng zhōu děng. míng nián, shēng bīng gōng èr bù shì láng jiān qiān dōu yù shǐ, zǒng dū hé dào. huì dà dào lǐ qīng shān qǐ, shān zuǒ sāo dòng gōng qín zhī, dōng fāng suì níng. shí wǔ nián, shēng bīng bù shàng shū. gōng shì shì, shí zé dà qīng yǐ rù biān qī rì yǐ nǎi zòu dà diào tiān xià yuán shī. dà qīng bīng shēn rù zhì shān dōng huái běi guǐ wèi chūn, zài hù chē niú rén kǒu jìng qù. zhōu yán rú chū shì shī, bù néng yī yǒu suǒ chuàng. gōng nǎi qǐng gào guī wèi yán guān suǒ jiū, tí qí dǎi xià xíng bù yù. jiǎ shēn chūn, tè zhǐ shè gōng, yǐ qián guān dū xiǎng zhí zhè chū dōu, ér wén xiān dì zhī biàn. hóng guāng lì, shòu róng zhèng shàng shū, jiā xián tài zǐ tài fù qǐng jiàn sì fǔ yǐ fān nán jīng, wèi guǒ xíng. fù gào guī ér nán jīng shī guó. huì chén zūn qiān děng yíng lì lǔ wáng, zhào gōng zhí dōng gé ér yǐ zhǎng zi shì fèng dài zǒng jūn shì, zhī chēng jiāng shàng zhě yī nián. bǐng xū liù yuè, dà qīng bīng zhì shào xìng, gōng jí zǒu guī dōng yáng. fù chí zhōng sǐ.
公字正庵，號玉笥；金華東陽人。天啟二年壬戌進士，除番禺知縣；以卓異，薦擢刑科給事中。歷吏科，升禮科都給事中、太常寺少卿。崇禎七年，以都察院右僉都御史巡撫應天等處地方。先是，巡撫駐蘇州，行文各屬；間一出巡，駐句容。及公時，江北多事，往往出鎮皖口。賊破廬、圍桐，駸駸有南窺之勢。而安慶素無兵（國初有軍五千三百餘，宣德中徙二千人於河間、懷來諸衛，後又以二千人運糧、三百人入南都，余丁不足待戰），乃調吳淞戍卒及徽寧兵往。而海上復告警，公請益募兵千人，比楚、黔故事，留新餉給之；報可。複議增馬、步二千人。於是，皖為重鎮。上采科臣言，申飭江防；公請募卒千二百人，半戍浦口、半戍鎮江，修繁昌、太湖、建平、六合、高淳諸城，建敵樓於蕪湖。十二年，海寇焚崇明之東三沙，犯福山及陸座港口；公設伏擒其魁袁四、吳通州等。明年，升兵、工二部侍郎兼僉都御史，總督河道。會大盜李青山起，山左騷動；公擒之，東方遂寧。十五年，升兵部尚書。公視事，時則大清已入邊七日矣；乃奏大調天下援師。大清兵深入至山東、淮北；癸未春，載護車牛、人口竟去。周延儒出視師，不能一有所創。公乃請告歸；為言官所糾，緹騎逮下刑部獄。甲申春，特旨赦公，以前官督餉直、浙出都，而聞先帝之變。宏光立，授戎政尚書，加銜太子太傅；請建四輔以藩南京，未果行。復告歸；而南京失國。會陳遵謙等迎立魯王，召公直東閣；而以長子世鳳代總軍事，支撐江上者一年。丙戌六月，大清兵至紹興，公急走歸東陽。赴池中死。

fù jì: dāng tí qí dǎi gōng guò sū zhōu, sū rén gǎn gōng jiù dé, wàn zhòng yōng zhī, luó bài tòng kū zǎi niú yáng shēng jì, qiě bài qiě kū, xiàn jiǔ. gōng cóng róng yǔ zhòng yuē: yǔ hé dé yú rǔ! jīn zī xíng wú shāng yě, yǒu zhōu xiàng gōng shǒu shū zài, fēi wǒ bù yù zuì yě. suì shòu ér yǐn zhī. jí běi shàng, chū shū chéng shàng gù dé miǎn. cǐ sū rén kǒu shù, yǐ wèi gōng zhī kuài shì. dōng yáng yì wū, shǔ jīn huá fǔ.
附記：當緹騎逮公過蘇州，蘇人感公舊德，萬眾擁之，羅拜慟哭；宰牛羊生祭，且拜且哭，獻酒。公從容語眾曰：『予何德於汝！今茲行無傷也，有周相公手書在，非我不御罪也』。遂受而飲之。及北上，出書呈上；故得免。此蘇人口述，以為公之快事。東陽、義烏，屬金華府。

wáng zhī rén jiàn shā
王之仁見殺

xìng guó gōng wáng zhī rén, zài qí qī qiè bìng liǎng zi yòu nǚ zhū sūn děng jǐn shěn yú jiāo mén xià pěng chì yìn běi miàn zài bài, tóu zhī shuǐ. dú zhì sōng jiāng, é guān dēng lù bǎi xìng hài è jù guān. zhī rén cóng róng rù jiàn nèi yuàn hóng chéng chóu, zì chēng rén xì qián cháo dà shuài, bù kěn shēn fàn hóng tāo yuàn lái tóu jiàn, sǐ yú míng chù. chéng chóu yōu jiē yǐ lǐ mìng tì fà, bù cóng. bā yuè èr shí sì rì dīng yǒu, jiàn shā.
興國公王之仁，載其妻妾並兩子、幼女、諸孫等盡沈於蛟門下；捧敕印北面再拜，投之水。獨至松江，峨冠登陸；百姓駭愕聚觀。之仁從容入見內院洪承疇，自稱『仁系前朝大帥，不肯身泛洪濤；願來投見，死於明處』。承疇優接以禮；命薙髮，不從。八月二十四日（丁酉），見殺。

wén zhī rén mà chéng chóu yuē: xī xiān dì shè sān tán jì rǔ, dài jì gǒu hū!
聞之仁罵承疇曰：『昔先帝設三壇祭汝，殆祭狗乎』！

chén hán huī sǐ jié
陳函輝死節

gōng huì hán huī, zì mù shū, hào hán shān tái zhōu lín hǎi rén. chóng zhēn jiǎ xū jìn shì, chú jìng jiāng zhī xiàn. xiān dì liú xīn lì zhì, xǔ kē dào guān yǐ fēng wén shàng yán. ér yù shǐ zuǒ guāng xiān àn zhè guò wú, yīn hé hǔ shù chāo guān zhǔ shì zhū shù tǔ xún jí gōng gōng zuò bà, lǐ jū. zhè dōng jiān guó, shòu gōng lǐ bù shì láng. yuè zhōu zhī wáng, gōng fù shuǐ sǐ.
公諱函輝，字木叔，號寒山；台州臨海人。崇禎甲戌進士，除靖江知縣。先帝留心吏治，許科道官以風聞上言。而御史左光先按浙過吳，因劾滸墅鈔關主事朱術{土旬}及公；公坐罷，里居。浙東監國，授公禮部侍郎。越州之亡，公赴水死。

gōng shào nián shí, luò bǐ miào tiān xià, xiào mà jiē chéng wén zhāng rén zhēng sòng zhī. qí jiāo yóu, yì biàn wú yuè jiān. jí wèi lìng, cháng yǐ xiàn fèng kè, suì guà dàn wén yǐ miǎn. jí gōng yī sǐ, hǎi nèi xī rán chēng qí dà jié yān. jīn dú qí wén, dài lèi yǒu dào zhě. qí jué mìng cí yún: yú yǐ wǔ yuè huì rì wǎn, cóng zhǔ shàng chū wáng. zhí luàn bīng jiān, dào xiāng shī. hái zì pì lù, tú bù zhòng jiǎn bā yuè yuè, shǐ dé dǐ tái. chéng bì, tòng kū rù yún fēng shān zhōng. yǒu chí, kě cóng líng jūn dài fū zhī hòu. shì yè, sù zhàn míng dà shī chán fáng. lòu xià wǔ gǔ, zuò liù yán jué jù shí zhāng. qí yī yún: shēng wèi dà míng zhī rén, sǐ zuò dà míng zhī guǐ xiào zhǐ bái yún shēn chù, xiāo rán yī wú suǒ lèi! qí èr yún: zǐ fáng shǐ zhōng wèi hán, mù shū sǐ shēng wèi lǔ chì sōng qiān gǔ wēi míng, huáng bò cùn xīn dú kǔ! qí sān yún: fù mǔ ēn wú kě bào, qī ér miàn bù néng qīn luò rì qiáo fū hé shàng, yīng lián gù guó gū chén! qí sì yún: chén nián wǔ shí yǒu qī, huí tóu wàn shì yǐ bì tú cán chì shǒu qíng tiān, wéi jiàn bái hóng guàn rì. qí wǔ yún: qù xià liù yuè niàn qī, jīn suì liù yuè chū bā dàn yán xīn nèi chūn qiū, mò wèn rén jiān huā jiǎ! qí liù què. qí qī yún: shǒu zhe yí wén qiān juǎn, shàng cún fù zài míng shān zhèng xué fén shū yì chū, suǒ nán xīn shǐ nán shān. qí bā yún: huì yè jiàng shēng wén rén, cǐ qù bù liú zhī zì wéi jiāng zi xiào chén zhōng, yí yǔ shì jiān tóng zhì: jīn rì wèi fāng zhèng xué, qián shēn shì hán shān zǐ tú sǐ shàng duō bào cán, qǐng yǔ tóng rén zhèng cǐ! yòu yí yǒu rén shū yún: huī sǐ yǐ! jì zhá zhī jiàn xiào biāo zhī shū, jiē zhū xiān shēng xīn shì yě. huò niàn huī shēng píng zhōng kǔn, dé cún qí yí gū cáng qí yí gǔ shōu qí yí wén, suǒ wèi mái wǒ sān nián ér huà bì dì xià, bì yǒu yǐ bào zhū gōng yǐ! yòu zì zuò jì wén yī mái gǔ jì yī, cóng róng xiào yǔ, jiōng hù zì jīng sǐ.
公少年時，落筆妙天下，笑罵皆成文章；人爭誦之。其交遊，亦遍吳、越間。及為令，嘗以縣奉客，遂掛彈文以免。及公一死，海內翕然稱其大節焉。今讀其文，殆類有道者。其絕命詞云：『余以五月晦日晚，從主上出亡。值亂兵間，道相失。還自僻路，徒步重繭；八閱月，始得抵台。城閉，痛哭入雲峰山中。有池，可從靈均大夫之後。是夜，宿湛明大師禪房。漏下五鼓，作六言絕句十章。其一云：「生為大明之人，死作大明之鬼；笑指白雲深處，蕭然一無所累」！其二云：「子房始終為韓，木叔死生為魯；赤松千古威名，黃蘗寸心獨苦」！其三云：「父母恩無可報，妻兒面不能親；落日樵夫河上，應憐故國孤臣」！其四云：「臣年五十有七，回頭萬事已畢；徒慚赤手擎天，惟見白虹貫日」。其五云：「去夏六月廿七，今歲六月初八；但嚴心內春秋，莫問人間花甲」！其六（闕）。其七云：「手着遺文千卷，尚存副在名山；正學焚書亦出，所南心史難刪」。其八云：「慧業降生文人，此去不留隻字；惟將子孝臣忠，貽與世間同志」：「今日為方正學，前身是寒山子；徒死尚多抱慚，請與同人證此」』！又遺友人書云：『輝死矣！季札之劍、孝標之書，皆諸先生心事也。或念輝生平忠悃，得存其遺孤、藏其遺骨、收其遺文，所謂埋我三年而化碧地下，必有以報諸公矣』！又自作祭文一、「埋骨記」一，從容笑語，扃戶自經死。

biān nián zài zì jīng ér qǐ zhēn lù zài fù shuǐ. gù bìng zhì qí hé.
「編年」載自經；而「啟禎錄」載赴水。故並志俟核。

chén qián fū hé shì chén hé
陳潛夫闔室沉河

tài pú sì shǎo qīng chén qián fū xié qī mèng shì qiè mèng shì fū qī zǐ mèi lián bì gòng chén hé sǐ.
太僕寺少卿陳潛夫偕妻孟氏、妾孟氏夫妻姊妹聯臂共沉河死。

lù péi yǔ qián fū jiē háng rén. zhū shēng shí, tóng méng xiāng shàn hòu yǒu wéi yán, suì xiāng chóu. xún jù rù shì. dà qīng bīng zhì, qián fū sǐ péi jū jiā wén chéng jiàng, jí zì yì. liǎng rén zú tóng xùn guó, rén xián chēng zhī.
陸培與潛夫皆杭人。諸生時，同盟相善；後有違言，遂相仇。尋俱入仕。大清兵至，潛夫死；培居家聞城降，即自縊。兩人卒同殉國，人咸稱之。

zhū dà diǎn hé mén fén sǐ
朱大典闔門焚死

zhū dà diǎn, hào wèi hái zhè jiāng jīn huá rén. wàn lì sì shí sì nián bǐng chén jìn shì, lì rèn xún fǔ fèng yáng hù bù shì láng. jí lǔ wáng jiān guó, jiā dà xué shì xián. dà qīng bīng zhì jīn huá, dà diǎn gù shǒu gōng yuè yú bù xià. yòng hóng yī pào jī pò zhī, dà diǎn hé mén zòng huǒ fén sǐ. qí zi shī zhèng bīn, wǔ jìn rén yì sǐ.
朱大典，號未孩；浙江金華人。萬曆四十四年丙辰進士，歷任巡撫鳳陽、戶部侍郎。及魯王監國，加大學士銜。大清兵至金華，大典固守；攻月余不下。用紅衣炮擊破之，大典闔門縱火焚死。其子師鄭邠，武進人；亦死。

zhāng péng yì jiàn shā
張鵬翼見殺

zǒng bīng zhāng péng yì shǒu qú zhōu, biāo xià fù jiāng qín yīng kē děng wèi dà qīng nèi yīng chéng pò, péng yì jí lè ān wáng chǔ wáng jìn píng wáng jiē bèi shā. dū xué yù shǐ wáng jǐng liàng bèi zhí, bù shùn yù hài.
總兵張鵬翼守衢州，標下副將秦應科等為大清內應；城破，鵬翼及樂安王、楚王、晉平王皆被殺。督學御史王景亮被執，不順；遇害。

wáng ruì zhān zì yì
王瑞旃自縊

wáng ruì zhān zì shèng mù, wēn zhōu yǒng jiā xiàn rén. tiān qǐ wǔ nián yǐ chǒu jìn shì, yuán guān bīng bù zhí fāng láng. dà qīng bīng xiàn wēn zhōu, bèi lēi xià zhuó yòng zhī lìng nǎi jí xiān shì yí xiàng, qīn wèi tí zhì, qiě bài qiě qì yuē: sǐ jiàn xiān dì, jí guī xī xià ěr! suì yǔ yīn yǒu huì zhuó, bēi gē jǐn huān. yǐ ér, rù hù yì xùn.
王瑞旃字聖木，溫州永嘉縣人。天啟五年乙丑進士，原官兵部職方郎。大清兵陷溫州，貝勒下擢用之令；乃集先世遺像，親為題志，且拜且泣曰：『死見先帝，即歸膝下耳』！遂與姻友會酌，悲歌盡歡。已而，入戶縊殉。

zōu qīn yáo fù jiāng
鄒欽堯赴江

zōu qīn yáo zì wéi zé, yǒng jiā rén jùn xiáng shēng. dà qīng cháo zǒng zhèn fàn mǒu xià lìng kūn fà, qīn yáo jí fù jiāng liú shī bù kě dé.
鄒欽堯字維則，永嘉人；郡庠生。大清朝總鎮范某下令髡髮，欽堯即赴江；流屍不可得。

yè shàng gāo yǐn yào tòng mà sǐ
葉尚高飲藥痛罵死

yè shàng gāo zì xiàng yā, yǒng jiā rén yì xiáng shēng. dà qīng bīng rù chéng, shàng gāo bèi fà yáng kuáng rú jīn bó yī, jié shén cí běn tái wèi duó zhuàng, yáo bù kuáng yán, wéi hóng wǔ shèng xùn sì zì lǎng lǎng chè rén ěr. shàng dīng shì diàn, shàng gāo guān jìn xián guān, yǐ miào zhù sì lì dāng shì tíng jū, bù guì. biān chuí xuè biàn tǐ, lüè wú yī yǔ wéi hū tài zǔ gāo huáng dì ér yǐ. bèi chuàng hòu, yín yǒng zì ruò hé zhèng qì gē, yǒu wèi tūn pú jiǔ xīn xiān zuì, bù yù lán tāng gǔ yǐ xiāng zhī jù. yǐn yào tòng mà sǐ. yù lì yù dào chū shàng gāo yú dòu, zhū shì yōng huán fēi, zhěn chǐ huán kū, jǐ zào shì wén, yǒu sī nǎi huài jí qiáng, yú shàng gāo zhì zhái liàn yān.
葉尚高字向椏，永嘉人；邑庠生。大清兵入城，尚高被髮佯狂；儒巾帛衣，截神祠本台為鐸狀，搖布狂言，惟「洪武聖訓」四字朗朗徹人耳。上丁釋奠，尚高冠進賢冠，倚廟柱肆詈當事；庭鞫，不跪。鞭箠血遍體，略無一語；惟呼『太祖高皇帝』而已。被創後，吟詠自若；和「正氣歌」，有『未吞蒲酒心先醉，不浴蘭湯骨已香』之句。飲藥痛罵死。獄吏欲倒出尚高於竇，諸士擁圜扉，枕尺環哭，幾噪；事聞，有司乃壞棘牆，輿尚高至宅殮焉。

qián sù lè rù hǎi
錢肅樂入海

qián sù lè zì xī shēng, hào yú sūn zhè jiāng níng bō yín rén. chóng zhēn dīng chǒu jìn shì shòu tài cāng zhī zhōu, cháng jiān shè chóng míng kūn shān liǎng yì shì. nián jī, tì shān pín mín xiāng jù lüè fù jiā gōng bǔ chàng luàn zhě, zhàng shā zhī, yì lài yǐ ān. rén wǔ, rù wèi xíng bù yuán wài xún dīng jiān. yǐ yǒu, nán jīng pò, yīn suì yǔ zhèng zūn qiān sūn jiā jī chén hán huī děng huì shī jiāng gān. zhè zhí lì shòu gōng qiān yuàn fù yuàn shǎo sī mǎ, jiē cí lù lì jūn zhōng zhě yī nián.
錢肅樂字希聲，號虞孫；浙江寧波鄞人。崇禎丁丑進士；授太倉知州，嘗兼攝崇明、崑山兩邑事。年飢，薙山貧民相聚掠富家；公捕倡亂者，杖殺之，邑賴以安。壬午，入為刑部員外；尋丁艱。乙酉，南京破，因遂與鄭遵謙、孫嘉績、陳函輝等會師江干。浙直歷授公僉院、副院、少司馬，皆辭；戮力軍中者一年。

bǐng xū, qián táng shī shǒu, gōng xié jiā rù hǎi. mǐn zhōng fù shòu gōng fù yuàn gōng zhì, zé yán píng yǐ pò, fù dùn jī hǎi dǎo zhōng.
丙戌，錢塘失守，公攜家入海。閩中復授公副院；公至，則延平已破，復遁跡海島中。

dīng hài, zhèng cǎi zhì bīng hǎi shàng, fú jiàn qǐ bīng gōng fù yǐ zhǎng bāng zhèng zhào, nǎi yǔ xióng rǔ lín mǎ sī lǐ shěn chén quán lín cí wú zhōng luán děng xié lì rèn shì. wù zǐ, jiā gé xián. gōng jiàn guó shì rì cù fān zhèn jiāo hàn, yōu fèn chéng jí, zú yú hǎi wài zhī láng qí shān. yí mìng yǐ xiān cháo yuán wài guān fú liàn, gù réng chēng yuán wài yún.
丁亥，鄭彩治兵海上，福建起兵；公復以掌邦政召，乃與熊汝霖、馬思理、沈宸荃、林垐、吳鍾巒等協力任事。戊子，加閣銜。公見國勢日蹙、藩鎮驕悍，憂憤成疾，卒於海外之琅琦山。遺命以先朝員外冠服殮，故仍稱員外雲。

zhāng míng zhèn tí shī jīn shān
張名振題詩金山

dà qīng shùn zhì shí yī nián jiǎ wǔ zhēng yuè, hǎi chuán shù bǎi sù liú ér shàng shí sān rì, dǐ zhèn jiāng, pō jīn shān: dà shuài zhāng míng zhèn liú kǒng zhāo jí shǐ mǒu yě. èr shí rì, míng zhèn děng bái yī fāng jīn dēng shān, cóng zhě wǔ bǎi rén. sì sēng mù huà míng zhèn yuē: dà bīng dào cǐ, qiū háo bù rǎo, dé fú duō yǐ shàng sī huà hū? sēng yuē: cǐ míng shān yě. míng zhèn zhù mǐ shí shí yán shí dān qiě shū bù yún: zhāng mǒu dào cǐ, dà bīng bù dé qīn rǎo. pái huái bàn rì, nǎi xià. cì rì, shā zé qīng páo jiǎo dài fù dēng shān, xiàng dōng nán yáo jì xiào líng, qì xià zhān jīn. shè jiào sān rì tí shī jīn shān yún: shí nián héng hǎi yī gū chén, jiā qì zhōng shān wàng lǐ zhēn. chún shǒu yì qí fāng chū chǔ, yàn yún yǔ xí yǐ tōng mǐn. wáng shī bāo gǔ xīn gān yē, fù lǎo hú jiǎng tì lèi qīn. nán wàng xiào líng bīng gǎo sù, huì kàn dà dào mà lóng jīn! qián yún: yǔ yǐ jiē jì qín fān, shī pō jīn shān, yáo bài xiào líng yǒu gǎn. hòu yún: jiǎ wǔ nián mèng chūn yuè, dìng xī hóu zhāng míng zhèn tóng chéng yì bó tí bìng shū. yuè èr rì, lüè zī zhòng dōng xià. èr shí sān rì, jīng qí bì jiāng ér xià, pào shēng pī lì, rén rén yǒu jù sè.
大清順治十一年（甲午）正月，海船數百溯流而上；十三日，抵鎮江，泊金山：大帥張名振、劉孔昭及史某也。二十日，名振等白衣方巾登山，從者五百人。寺僧募化；名振曰：『大兵到此，秋毫不擾，得福多矣；尚思化乎』？僧曰：『此名山也』。名振助米十石、鹽十擔；且書簿云：『張某到此，大兵不得侵擾』。徘徊半日，乃下。次日，紗幘、青袍、角帶復登山，向東南遙祭孝陵，泣下沾襟。設醮三日；題詩金山云：『十年橫海一孤臣，佳氣鐘山望里真。鶉首義旗方出楚，燕雲羽檄已通閩。王師枹鼓心肝噎，父老壺槳涕淚親。南望孝陵兵縞素，會看大纛禡龍津』！前云：『予以接濟秦藩，師泊金山，遙拜孝陵有感』。後云：『甲午年孟春月，定西侯張名振同誠意伯題並書』。越二日，掠輜重東下。二十三日，旌旗蔽江而下，炮聲霹靂，人人有懼色。

sì yuè chū wǔ rì, hǎi sōu qiān shù fù shàng zhèn jiāng, fén xiǎo zhá. zhì yí zhēn, suǒ yán shāng jīn fú yǔ, suì fén liù bǎi sōu ér qù. míng zhèn hái shī hǎi dǎo.
四月初五日，海艘千數復上鎮江，焚小閘。至儀真，索鹽商金；弗與，遂焚六百艘而去。名振還師海島。

shì nián bìng, yí yán lìng yǐ suǒ bù guī jiān jūn zhāng huáng yán, xī yǐ hòu shì bì zhī. lùn zhě wèi táo qiān zhī zài yù zhōu, bú shì guò yě. mò hòu, huáng yán wèi zhī zàng yú lú huā ào.
是年病，遺言令以所部歸監軍張煌言，悉以後事畀之。論者謂陶謙之在豫州，不是過也。歿後，煌言為之葬於蘆花澳。

fù jì: zhāng míng zhèn zhōu shī zhì tài xìng, yǒu lǐ gōng rén zhě bèi lüè, jī tuò èr rì, wèi zú yuē: wú xiù cái yě, bù kān cǐ yì! zú yǐn rù jiàn míng zhèn jí yuán mén, yǒu jīn zì pái yī miàn, shàng shū jūn lìng shí tiáo: yī jié lüè zǐ nǚ zhě, lì kè chù zhǎn. yī shā wú gū bǎi xìng zhě, zhǎn. yī jiàn dí bīng bù shā ér gù zòng zhī zhě, zhǎn. yún yún. jìn jiàn míng zhèn, míng zhèn lǜ páo dài chéng xiàng guān, nián liù shí yú yǔ liú kǒng zhāo tóng jū yī dà zhōu. zhī lǐ wèi xiáng shì, mìng lì yǔ wèn nán dōu zhèn jiāng děng chù bīng shì ruò hé? lǐ yíng qí yì yuē: dà qīng shī suī zhòng, néng zhàn zhě shǎo. míng zhèn yuē: qǔ tiān xià dāng hé rú? lǐ yuē: lǎo tái tái xiōng zhōng gài yǐ dìng yǐ, shū shēng hé zhī qiě guó jiā shī yǐ shí zài, hé bù zhí dǐ zhōng yuán! míng zhèn yuē: jí yǒu cǐ yì, dàn bīng wēi jiāng guǎ, bù gǎn qīng shì qí fēng. suī bù néng huī fù zhōng yuán, ér hǎi zhōng míng cháo yī rán rú gù. yǔ bì, qì xià. míng zhèn wèn gù lǐ yuē: sī fù mǔ ěr. míng zhèn yuē: fù zǐ nǎi yī shēng lún lǐ jūn chén shí wàn shì gāng cháng, hé bì rú cǐ! suì zèng yín wǔ liǎng juàn èr pǐ, qiǎn guī.
附記：張名振舟師至泰興，有李公仁者被掠，擊柝二日，謂卒曰：『吾秀才也，不堪此役』！卒引入見名振；及轅門，有金字牌一面，上書『軍令十條：一、劫掠子女者，立刻處斬。一、殺無辜百姓者，斬。一、見敵兵不殺而故縱之者，斬。……』云云。進見名振，名振綠袍、戴丞相冠，年六十餘；與劉孔昭同居一大舟。知李為庠士，命立語；問南都、鎮江等處兵勢若何？李迎其意曰：『大清師雖眾，能戰者少』。名振曰：『取天下當何如』？李曰：『老台台胸中蓋已定矣，書生何知；且國家失已十載，何不直抵中原』！名振曰：『極有此意，但兵微將寡，不敢輕試其鋒。雖不能恢復中原，而海中明朝依然如故』。語畢，泣下。名振問故；李曰：『思父母耳』。名振曰：『父子乃一生倫理、君臣實萬世綱常，何必如此』！遂贈銀五兩、絹二匹，遣歸。

dà qīng bù yuàn láng tíng zuǒ zhì míng shuài zhāng huáng yán shū
大清部院郎廷佐致明帥張煌言書

qīn mìng nán jīng bù yuàn láng, zhì shū yú yuán lǎo dà jūn zǐ gé xià:
欽命南京部院郎，致書於元老大君子閣下：

pū sù xìng yú lǔ, miù yīng tè jiǎn. zì lì rèn yǐ lái, shì wú jù xì, wéi zài ān mín. shàng tiān hǎo shēng è shā, zé rén hé gǎn bù wèi guǐ shén, ér wàng zì zòng héng jiǎo luàn bǎi xìng yě. cháng yǒu hǎi shàng zhū gōng guī lái rú gù zhèn zhōng wáng zhèn yǒu cái zhě, rì jiǔ dǐ zhǎng, yīn bèi xī dà jūn zǐ zhōng xiào zhì xìng, chū zì tiān chéng. běn biāo zǒng bīng huáng dǐng, yì jīn jīn dào zhī bù zhì. fāng zhī zhì rén jǔ dòng, bié yǒu kǔ xīn yǔ xún cháng shān hǎi bèi jiè kǒu qǐ yì zhě rú jiào tiān rǎng, yǔ nán tóng rì. jǐng yǎng zhī sī, fēi jīn yī shǐ. mù jīn xīn fèng ēn zhào, wèi shān hǎi zhū jūn zǐ dà kāi hóng zào: fán tóu chéng wén wǔ guān yuán, zhào yuán guān tí zhí dì fāng guān, jí wèi qǐ wén fù bù tuī bǔ shí quē. tiān yǔ huáng huáng, xiá ěr zhāo bù, fēi gǎn miù yán. tǎng yāo tiān xìng, dà jūn zǐ fān rán gǎi wù, bù zhōng yǒu shēn zì yīng shèng tiān zǐ tè dá zhī zhī, hōng hōng liè liè, jì huì fēi cháng, kāi guó qí xūn, gòng xiāng dà yè: cǐ qí shàng yě. rú yuē zhì pǐ gū zhōng yuàn gān tián tuì, yōu rán shān zhōng zǎi xiàng, zǔ yíng fén mù zhāo xī xiāng yī, gǔ ròu zhì qīn huān rán tuán jù chū chù jì chéng, zhōng xiào liǎng quán: cǐ qí cì yě. qí huò bù rán, jí yú guī lái zhī rì, zhù fà chén cí pū dài qǐng zuò shèng shì sǎn rén, yī piáo yī lì xiāo yáo wù wài, biàn xuǎn míng shèng yǐ yú tiān nián: yòu qí cì yě. yì qiáng rì zuò wēi zhōu, hún jīng è làng, chù bù chéng chù chū bù chéng chū, jì yǐ fēi xiào yì nán míng zhōng kuàng qiě zhèn tīng hǎi àn, wèi miǎn jīng rǎo bǎi xìng, qiè wèi dà jūn zǐ nán wén zhě. pū lǜ yú zhí zhī xìng xíng jiǎn dàn zhī cí, píng qù yī qiè fán wén tào yǔ. rú nì chuǎng zhī hài, hé yǐ dāng chóu? běn cháo zhī ēn, hé yǐ dāng bào? dāng chóu zhě, bù shěn tiān shí, zì gān pū miè dāng bào zhě, wàng xíng shì xiǎn, zì qǔ lún wáng. xié zhèng zhī zhì lǐ xìng shuāi zhī dà shù, yǒu shí zhě liáo ruò guān huǒ yòu hé bì fán cí, qǔ yàn dà jūn zǐ zhī qīng tīng zāi!
仆素性愚魯，謬膺特簡。自蒞任以來，事無巨細，惟在安民。上天好生惡殺，則人何敢不畏鬼神，而忘自縱橫、攪亂百姓也。嘗有海上諸公歸來如顧鎮忠、王鎮有才者，日久抵掌，因備悉大君子忠孝至性，出自天成。本標總兵黃鼎，亦津津道之不置。方知至人舉動，別有苦心；與尋常山海輩藉口起義者如較天壤，語難同日。景仰之私，非今伊始。目今新奉恩詔，為山海諸君子大開宏造：凡投誠文武官員，照原官題職；地方官，即為起文赴部推補實缺。天語煌煌，遐邇昭布，非敢謬言。倘邀天幸，大君子幡然改悟，不終有莘；自膺聖天子特達之知，轟轟烈烈，際會非常，開國奇勳，共襄大業：此其上也。如曰志癖孤忠、願甘恬退，優然山中宰相，祖塋墳墓朝夕相依，骨肉至親歡然團聚；出處既成，忠孝兩全：此其次也。其或不然，即于歸來之日，祝髮陳詞；仆代請作盛世散人，一瓢、一笠逍遙物外，遍選名勝以娛天年：又其次也。亦強日坐危舟，魂驚惡浪，處不成處、出不成出，既已非孝、亦難名忠；況且震聽海岸，未免驚擾百姓，竊為大君子難聞者。仆率愚直之性、行簡淡之詞，屏去一切繁文套語。如逆闖之害，何以當仇？本朝之恩，何以當報？當仇者，不審天時，自甘撲滅；當報者，妄行恃險，自取淪亡。邪正之至理、興衰之大數，有識者燎若觀火；又何必煩詞，取厭大君子之清聽哉！

xī rén yǒu yán: jú nèi rén míng zhě zì àn jú wài rén àn zhě zì míng. mǒu yǐ jú wài zhī guān, lüè chén bǐ yì bù bì xián yí, qīng xīn wàn lǐ. zhōng bù gǎn xiào qīng báo zhě yǐ bǐ shé zhēng zhǎng, bù gǎn dǎo jiāo jīn zhě yǐ gāo kàng qǔ zuì zhì chéng zhī xīn, wàng qí tóng lè! qí cǎi tīng yǔ fǒu, wéi dà jūn zǐ cái zhuó yǐ ěr. lín chǔ shén yuè.
昔人有言：局內人明者自暗、局外人暗者自明。某以局外之觀，略陳鄙意；不避嫌疑，傾心萬里。終不敢效輕薄者以筆舌爭長，不敢蹈驕矜者以高抗取罪；至誠之心，望祈同樂！其采聽與否，惟大君子裁酌已耳。臨楮神越。

zhāng huáng yán fù shū
張煌言復書

qīn mìng zàn lǐ huī jiǎo jī wù chá shì zhè zhí shuǐ lù bīng mǎ jiān lǐ liáng xiǎng bīng bù shì láng jiān hàn lín yuàn xué shì zhāng, fù shū yú liáo yáng shì zhòu láng jūn zhí shì qián:
欽命贊理恢剿機務、察視浙直水陸兵馬兼理糧餉兵部侍郎兼翰林院學士張，復書於遼陽世胄郎君執事前：

fū chuǎi mó lì dùn zhǐ huà xìng shuāi, yōng fū tīng zhī, huò wèi biàn sè ér zhēn shì zé bù rán. qí suǒ chí zhě tiān jīng dì yì, suǒ tú zhě guó hèn jūn chóu, suǒ qī dài zhě háo jié shì gōng shèng xián xué wèn gù měi zhān xuě zì gān dǎn xīn mí lì ér zú yǐ chéng gōng, gǔ jīn yǐ lái, hé kě shèng jì? ruò pū zhě, jiāng lüè yuán fēi suǒ zhǎng zhī yǐ dú shū zhī dà yì, tòng fèn guó biàn, zuǒ tǎn yī hū, jiǎ dùn shān lì. shān è shān è cǐ zhì, jì zé xiǎn jūn zhī líng bù jì, zé quán chén zhī jié. suì bù xī píng lǚ fēng tāo, zòng héng fēng dí zhī xià, qì jīn yú yī jì yǐ. tóng chóu jiàn guǎng, wǎn jié mí jiān liàn bīng hǎi yǔ, zhī wèi chéng shí. cǐ hé shí yě, liǎng yuè shī shǒu, sān chǔ lù bù yǐ jí bā mǐn yǔ shū, xī chì léi tíng fēi hàn! pū yīn qǐ ér kuāng fú dì shì, kè fù shén zhōu cǐ zhōng chén yì shì dé zhì zhī qiū yě. jí bù rán, xiè liáng píng zhú bó, shě huáng qǐ yì guān, yī sǐ mí tā qǐ yú cí fú shuō, zú yǐ dòng qí xīn zāi! nǎi zhí shì yǐ shū tōng, shì pū jǐn wèi yōng yōng mò liú, kě yǐ lì dùn xìng shuāi duó zhě. pì zhū hǔ pū jiè tú yàn nú shǒu yè, jì shòu qí yì ér wàng qí shuāi zài zhí shì gù wú zú guài, pū wén zhī nù fà chōng guān!
夫揣摩利鈍、指畫興衰，庸夫聽之，或為變色；而貞士則不然。其所持者天經地義，所圖者國恨君仇，所期待者豪傑事功、聖賢學問；故每氈雪自甘、膽薪彌厲而卒以成功，古今以來，何可勝計？若仆者，將略原非所長；祗以讀書知大義，痛憤國變，左袒一呼，甲盾山立。{山厄}{山厄}此志，濟則顯君之靈；不濟，則全臣之節。遂不惜憑履風濤，縱橫鋒鏑之下，迄今餘一紀矣。同仇漸廣，晚節彌堅；練兵海宇，祗為乘時。此何時也，兩越失守，三楚露布以及八閩羽書，奚啻雷霆飛翰！仆因起而匡扶帝室，克復神州；此忠臣、義士得志之秋也。即不然，謝良、平竹帛，舍黃綺衣冠，一死靡他；豈諛詞浮說，足以動其心哉！乃執事以書通，視仆僅為庸庸末流，可以利鈍、興衰奪者。譬諸虎仆戒途、雁奴守夜，既受其役而忘其衰；在執事固無足怪，仆聞之怒髮衝冠！

suī rán, zhí shì gù wǒ míng xūn jiù zhī yì liáo zuǒ sǐ shì zhī gū yě. niàn zǔ zōng zhī ēn zé, dāng hé rú yuàn fèn sī fù mǔ zhī huàn nán, dāng hé rú dòng niàn! shāo yī zhuǎn yí, bù shī wèi zhōng xìng rén wù. zhí shì liàng fēi qíng báo zhě, gǎn fù shù xíng yǐ wén.
雖然，執事固我明勛舊之裔、遼左死士之孤也。念祖宗之恩澤，當何如怨憤；思父母之患難，當何如動念！稍一轉移，不失為中興人物。執事諒非情薄者，敢附數行以聞。

zhāng huáng yán lín nán fù jué mìng cí
張煌言臨難賦絕命詞

zhāng huáng yán zì yuán zhù, hào cāng shuǐ yín xiàn rén. chóng zhēn rén wǔ, jǔ yú xiāng. lǔ wáng jiān guó, shòu hàn lín yuàn biān xiū. bǐng xū shī kuì, fàn hǎi. jǐ chǒu, cóng lǔ wáng jū jiàn tiào. gēng yín, mǐn shī kuì, zhū jiāng yǐ jiān guó tuì zhōu shān zhāng míng zhèn dāng guó, zhào yǐ suǒ bù rù wèi. shí zhèng chéng gōng zòng héng hǎi shàng, yáo fèng lóng wǔ wèi hào yú jiān guó zé xiū yù gōng zhī jìng ér yǐ. wéi huáng yán yǐ míng zhèn jūn wèi wèi, chéng gōng yīn zhī jiā lǐ. huáng yán jí tuī qí zhōng, cháng yuē: zhāo tǎo shǐ zhōng wèi táng, zhēn chún chén yě. chéng gōng yì yán: gōng shǐ zhōng wèi lǔ, yǔ wú qǐ yì qū zāi!
張煌言字元箸，號蒼水；鄞縣人。崇禎壬午，舉於鄉。魯王監國，授翰林院編修。丙戌師潰，范海。己丑，從魯王居健跳。庚寅，閩師潰，諸將以監國退舟山；張名振當國，召以所部入衛。時鄭成功縱橫海上，遙奉隆武為號；於監國則修寓公之敬而已。惟煌言以名振軍為衛，成功因之加禮。煌言極推其忠，嘗曰：『招討始終為唐，真純臣也』。成功亦言：『公始終為魯，與吾豈異趨哉』！

dài hòu shì gū lì jié, yǔ xīn fù shí yú rén, jiāng zhì pǔ tuó luò jiā shān zhù fà wèi sēng. nèi yī rén yù jiàng dà qīng, suì sī jiàn zhè jiāng zhào bù yuàn. zhào yuē: rǔ yù wèi guān, bì xiān jiàn gōng wèi jìn shēn dì! qí rén yǐ mǒu rì zhāng huáng yán zhì pǔ tuó gào, suì lǜ shī qín huò. gōng fāng jīn jiàn zhào, lüè xù hán wēn gài zhào céng rù hǎi yǔ gōng huì zhě, zhǐ lùn hǎi zhōng shì, jiàng gōng zhī yì jué bù tán. jiǔ zhī, zhào shǐ yuē: gōng ruò kěn jiàng, fù guì gōng gè kě zhì! gōng zhèng sè yuē: cǐ děng shì jiǎng tā nèn de, zài xiǎo dì wéi qiú sù sǐ ér yǐ! zhào zhī gōng yì bù huí, suì guǎn gōng. shū wén, tíng yì yǒu wèi yí jiě jīng zhǎn zhī zhě yǒu wèi yí jū liú běn chù zhě, yòu yǒu wèi yōu dài yǐ zhāo hòu lái zhě jiǔ bù jué. bù fù yún: jiě běi, kǒng tú zhōng bù cè jū liú, lǜ huò gēn bù chú. bù rú shā zhī. lín xíng shí, tǐng lì qí sǐ nǎi yuē: chén shàng jiāo fēng bèi huò, sǐ yì gān xīn jīn rú cǐ, yú xīn bù fú! zuò jué mìng shī sì zhāng, zhòng jìng chuán zhī. fāng shā shí, dāo zhé wèi liǎng, xián dà yì yān.
迨後勢孤力竭，與心腹十餘人，將至普陀落伽山祝髮為僧。內一人慾降大清，遂私見浙江趙部院。趙曰：『汝欲為官，必先建功為進身地』！其人以某日張煌言至普陀告，遂率師擒獲。公方巾見趙，略敘寒溫；蓋趙曾入海與公會者，只論海中事，降公之意絕不談。久之，趙始曰：『公若肯降，富貴功各可致』！公正色曰：『此等事講他恁的，在小弟惟求速死而已』！趙知公意不回，遂館公。疏聞，廷議有謂宜解京斬之者、有謂宜拘留本處者，又有謂優待以招後來者；久不決。部覆云：『解北，恐途中不測；拘留，慮禍根不除。不如殺之』。臨刑時，挺立俟死；乃曰：『陳上交鋒被獲，死亦甘心；今如此，於心不服』！作絕命詩四章，眾競傳之。方殺時，刀折為兩，咸大異焉。

qí shī yuē: yì zhì zòng héng èr shí nián, qǐ zhī mǐn tǒng shǔ yú tián! xiāng jiāng zhǐ xì yán guāng dǐng, zhèn zé nán huí fàn lǐ chuán! shēng bǐ hóng máo yóu mǎi guó, sǐ liú bì xuè yù zhī tiān. zhōng zhēn zì shì rén chén shì, hé bì qiān qiū qīng shǐ chuán! hé shì gū chén jìng xī jī, mù gē bù fù wǎn xié huī? dào lái wǎn jié cán sōng bǎi, cǐ qù qīng fēng xiào jué wēi. shuāng bìn nán kān wǔ yuè wǎng, yī fān yóu xiàng shí zhōu guī. dié shān chí sǐ wén shān zǎo, qīng shǐ tā nián rèn shì fēi! yé yú yī xī shàng tú cún, tūn tàn tūn zhān kě gòng lùn? fù wàng chén mí xìng xià sì, zhī píng dì juàn dá shāng sūn. yì guān yóu dài yún xiá sè, jīng pèi réng liú rì yuè hén. yíng dé gū chén tóng shuò guǒ, yě liú zhèng qì zài qián kūn. bù kān bǎi zhé bō gū chén, yī wàng cāng máng jiǔ sǐ shēn dú wǎn lóng rán kōng wèn dǐng, gū liú táng bì qiáng dāng lún. móu tóng cáo shè fēi wú guǐ, kū xiàng qín tíng nà yǒu rén! kě shì hóng yáng gāng huàn jié, huáng yún bái cǎo wèi zēng chūn?
其詩曰：『義幟縱橫二十年，豈知閩統屬于闐！湘江只系嚴光鼎，震澤難回范蠡船！生比鴻毛猶買國，死留碧血欲支天。忠貞自是人臣事，何必千秋青史傳』！『何事孤臣竟息機，暮戈不復挽斜暉？到來晚節慚松柏，此去清風笑蕨薇。雙鬢難堪五嶽往，一帆猶向十洲歸。疊山遲死、文山早，青史他年任是非』！『揶揄一息尚圖存，吞炭、吞氈可共論？復望臣靡興夏祀，祗憑帝眷答商孫。衣冠猶帶雲霞色，旌旆仍留日月痕。贏得孤臣同碩果，也留正氣在乾坤』。『不堪百折播孤臣，一望蒼茫九死身；獨挽龍髯空問鼎，姑留螳臂強當輪。謀同曹社非無鬼，哭向秦廷那有人！可是紅羊剛換劫，黃雲白草未曾春』？

fù jì: dāng zhèng chéng gōng qū wéi nán jīng, zhāng huáng yán yī jūn dǐ wú hú, lìng shén yán. yī bīng mǎi miàn, jià zhí sì fēn, zhǐ yǔ shí qián. diàn zhǔ hōng qǐ bái zhāng, zhāng wèn bīng yuē: chéng yǒu zhī shí wú qián ěr. zhāng yuē: rǔ shí dà liáng, hé yún wú qián! jiāng lán qí tóu xià, yuē: ná xià qù! zuǒ yòu fù bīng, bīng wèn gù yuē: zhāng yé lìng zhǎn rǔ! bīng dà jīng yuē: wú zuì qǐ zhì cǐ hū, róng wú huí bǐng! zhāng yuē: wú yǒu yù: zài wài jí yī qián yì zhǎn, kuàng sì fēn hū! suì zhǎn zhī. zhū jūn sù rán, dí háo wú fàn. shāng zhōu shù bǎi suí zhāng, zhāng jù gěi yī xiǎo qí, bái xīn yuán sè xiāng biān, shù zhōu qián. jūn shì wàng jiàn, jí hū yuē: cǐ chuán bǎn zhāng yé chuán yě! jiǎ zhōu suī chū rù bīng jiān, wú bù huò quán zhě. fán zhōu huài, jù bǐng zhāng zǒng guǎn gù bīng hū chuán bǎn yún.
附記：當鄭成功趨圍南京，張煌言一軍抵蕪湖，令甚嚴。一兵買面，價直四分，止與十錢。店主哄起白張，張問兵；曰：『誠有之；時無錢耳』。張曰：『汝食大糧，何雲無錢』！將藍旗投下，曰：『拿下去』！左右縛兵，兵問故；曰：『張爺令斬汝』！兵大驚曰：『吾罪豈至此乎，容吾回稟』！張曰：『吾有諭：在外即一錢亦斬，況四分乎』！遂斬之。諸軍肅然，狄毫無犯。商舟數百隨張，張俱給一小旗，白心、元色鑲邊，豎舟前。軍士望見，即呼曰：『此船板張爺船也』！賈舟雖出入兵間，無不獲全者。凡舟壞，俱稟張總管；故兵呼「船板」雲。

shěn tíng yáng xùn jié
沈廷揚殉節

shěn tíng yáng zì jì míng, chóng míng rén. wèi rén duō zhì, hǎo tán jīng jì. chóng zhēn zhōng, yǐ hǎi yùn cè gàn shí jiàn yòng, jiā guāng lù sì shǎo qīng. hóng guāng lì, mìng yǐ yuán guān dū xiǎng, kuì jiāng běi zhū jūn. shū qǐng hǎi yùn bǎi sōu, kě gǎi chōng shuǐ shī yán jiāng zhāo jí jiǎn liàn, yuàn tǒng zhī yǐ chéng yī jūn, wèi zhǎng jiāng zhī wèi. bù bào dàn mìng yùn mǐ shí wàn xiǎng wú sān guì jūn. dà bīng xià jiāng nán, tíng yáng háng hǎi rù zhè. lǔ wáng jiān guó, jiā hù bù shì láng jiān yòu qiān dōu yù shǐ, zǒng dū zhè zhí, lìng yóu hǎi dào yǐ kuī sān wú. shí tián yǎng wèi xiāng, jì zhī nǎi zhì zhōu shān yī huáng bīn qīng.
沈廷揚字季明，崇明人。為人多智，好談經濟。崇禎中，以海運策干時見用，加光祿寺少卿。宏光立，命以原官督餉，饋江北諸軍。疏請海運百艘，可改充水師；沿江招集簡練，願統之以成一軍，為長江之衛。不報；但命運米十萬餉吳三桂軍。大兵下江南，廷揚航海入浙。魯王監國，加戶部侍郎兼右僉都御史，總督浙、直，令由海道以窺三吳。時田仰為相，忌之；乃至舟山依黃斌卿。

dīng hài, sōng jiāng wú shèng zhào jiāng jǔ shì, sòng kuǎn zhōu shān tíng yáng yuē: shì jī bù kě zuò shī! dìng xī hóu zhāng míng zhèn kǎi rán qǐng xíng, yāo wèi dǎo nǎi wèi zhī yuē: bīng zhì, bì yǐ chóng míng wèi zhù zhá dì. zhì chóng míng, zhōu pō lù gǎng wǔ gēng, jù fēng dà zuò, jūn shì nì sǐ guò bàn, dà bīng àn shàng hū tì fà zhě bù sǐ. míng zhèn yǔ zhāng huáng yán féng jīng dì zá jiàng cù zhòng yì qù. tíng yáng tàn yuē: fēng bō rú cǐ, qí tiān yì xié! wú dāng yǐ sǐ bào guó. rán sǐ bì yǒu míng. nǎi hū yóu qí yuē: wú dōu yù shǐ, kě jiě wú zhī nán jīng. shí jīng lüè hóng chéng chóu yǔ yǒu jiù, shǐ rén shuō zhī tì fà. wèn shuí shǐ rǔ lái? yuē: jīng lüè. tíng yáng yuē: jīng lüè sǐ sōng shān zhī nán jiǔ yǐ, ān dé yǒu qí rén! chéng chóu zhī bù kě qū, suì yǔ bù xià shí èr rén tóng rì bèi xíng sǐ. qí qīn bīng liù bǎi rén, zhǎn yú sū zhī lóu mén, wú yī jiàng zhě shí bǐ zhū tián héng zhī shì yún.
丁亥，松江吳勝兆將舉事，送款舟山；廷揚曰：『事機不可坐失』！定西侯張名振慨然請行，邀為導；乃謂之曰：『兵至，必以崇明為駐札地』。至崇明，舟泊鹿港；五更，颶風大作，軍士溺死過半，大兵岸上呼『薙髮者不死』。名振與張煌言、馮京第雜降卒中逸去。廷揚嘆曰：『風波如此，其天意邪！吾當以死報國。然死必有名』。乃呼游騎曰：『吾都御史，可解吾之南京』。時經略洪承疇與有舊，使人說之薙髮。問誰使汝來？曰：『經略』。廷揚曰：『經略死松山之難久矣，安得有其人』！承疇知不可屈，遂與部下十二人同日被刑死。其親兵六百人，斬於蘇之婁門，無一降者；時比諸田橫之士雲。