hóng guāng chū bēn
宏光出奔
wǔ yuè chū shí rì, jīng shī gè chéng bì mén. wǔ hòu, huàn jí lí yuán zǐ dì rù dà nèi yǎn xì, shàng yǔ tài jiān hán zàn zhōu qū shàng zhōng tián chéng děng zá zuò hān yǐn. èr gǔ hòu, shàng fèng tài hòu yī fēi yǔ nèi guān sì wǔ shí rén kuà mǎ cóng tōng jì mén chū, wén wǔ bǎi guān wú yī rén zhī zhě. yí xià gōng é nǚ yōu wǔ liù shí rén, zá dá yú xī huá mén nèi wài dé suí yī rén lā qù wèi xìng biān nián yún: shàng kuà mǎ cóng jù bǎo mén chū shòu.
五月初十日,京師各城閉門。午後,喚集梨園子弟入大內演戲,上與太監韓贊周、屈尚忠、田成等雜坐酣飲。二鼓後,上奉太后、一妃與內官四、五十人跨馬從通濟門出,文武百官無一人知者。遺下宮娥女優五、六十人,雜沓於西華門內外;得隨一人拉去為幸(「編年」云:『上跨馬從聚寶門出狩』)。
shàng zhì tài píng fǔ, liú kǒng zhāo bì chéng bù nà, bàng huáng jiāng cì nǎi bēn bǎn zi jī jiù huáng dé gōng yíng. dé gōng fāng chū bīng yǔ zuǒ bīng zhàn wén zhī, jí guī yíng, xiàng qì yuē: bì xià sǐ shǒu jīng chéng, chén děng yóu kě jiè shì zuò shì. nài hé tīng jiān rén zhī yán qīng chū, jìn tuì jiāng hé suǒ jù? cǐ bì xià zì wù, fēi chén děng wù bì xià yě! chén yíng ruò báo rú cǐ, qí hé yǐ chù bì xià zāi! jū liǎng rì, liú liáng zuǒ fèng dà qīng yù wáng lìng zhuī zhì, qiě zhào dé gōng. dé gōng nù, dān qí bù jiǎ ér chū, gé hé mà zhī huī biān shì sǐ, yán wǒ huáng jiāng jūn zhì bù shòu qū! liáng zuǒ fú nǔ shè zhòng dé gōng hóu, dé gōng tàn yuē: wú wú néng wèi yǐ! guī yíng bá jiàn zì wěn. liáng zuǒ jí rù qí yíng, xié shàng huí nán jīng yī yún: mǎ shì yīng chè jiāng běi zhū jūn dǔ zuǒ bīng, wéi liú zé qīng bù xíng yì bù běi jù, dà qīng bīng suì zhí xià. wǔ yuè shí yī rì, hóng guāng chū bēn. shí èr rì, zhù tài píng fǔ èr shí lǐ wài, ruǎn dà chéng zhū dà diǎn fāng guó ān děng lái jiàn, yù bì rù tài píng liú kǒng zhāo lǜ bǎi xìng bì chéng bù nà. shí sān rì, wǎng wú hú shuǐ shī zǒng bīng guān huáng bīn qīng xiān dùn, dēng zhōng jūn wēng zhī qí zhōu. shí sì rì, yīn jiù huáng dé gōng jū liǎng rì, jiāng móu wǎng zhè. liú liáng zuǒ zhuī jí, dé gōng sǐ zhī bīng wèi dù fú qiáo, tiě suǒ hū duàn, jūn shì wàng yáng ér zhǐ. shàng suì méng chén, wēng zhī qí tóu shuǐ sǐ.
上至太平府,劉孔昭閉城不納,傍徨江次;乃奔坂子磯就黃得功營。得功方出兵與左兵戰;聞之,即歸營,向泣曰:『陛下死守京城,臣等猶可借勢作事。奈何聽奸人之言輕出,進退將何所據?此陛下自誤,非臣等誤陛下也!臣營弱薄如此,其何以處陛下哉』!居兩日,劉良佐奉大清豫王令追至,且召得功。得功怒,單騎不甲而出,隔河罵之;揮鞭誓死,言『我黃將軍志不受屈』!良佐伏弩射中得功喉,得功嘆曰:『吾無能為矣』!歸營拔劍自刎。良佐即入其營,挾上回南京(一云:馬士英撤江北諸軍堵左兵,惟劉澤清不行、亦不北拒,大清兵遂直下。五月十一日,宏光出奔。十二日,駐太平府二十里外,阮大鋮、朱大典、方國安等來見,欲避入太平;劉孔昭率百姓閉城不納。十三日,往蕪湖;水師總兵官黃斌卿先遁,登中軍翁之琪舟。十四日,因就黃得功居兩日,將謀往浙。劉良佐追及,得功死之;兵未渡浮橋,鐵索忽斷,軍士望洋而止。上遂蒙塵,翁之琪投水死)。
wǔ yuè èr shí wǔ rì, hóng guāng yǐ wú màn xiǎo jiào rù chéng, shǒu méng bāo tóu shēn yī lán bù yī, yǐ yóu shàn yǎn miàn tài hòu jí fēi, chéng lǘ suí hòu. jiā lù bǎi xìng tuò mà, yǒu tóu wǎ lì zhě. jìn nán mén yì mǎ, zhí zhì nèi shǒu bèi fǔ. jiàn yù wáng kòu tóu, yù wáng zuò shòu zhī. mìng shè jiǔ yú líng bì hóu fǔ, zuò hóng guāng yú tài zǐ xià. zhào zhī lóng jì lǐ bù bā rén shì yàn, huàn lè hù èr shí bā rén gē chàng, yǐn jiǔ. xí zhōng yù wáng xiàng hóng guāng wèn yuē: rǔ xiān dì zì yǒu zi, rǔ bù fèng yí zhào, shàn zì chēng zūn, hé wèi? yòu yuē: rǔ jì shàn lì, bù qiǎn yī bīng tǎo zéi, yú yì hé jū? yòu yuē: xiān dì yí tǐ, zhǐ yǒu tài zǐ táo nán yuǎn lái, rǔ jì bù ràng wèi, yòu zhuǎn zhǎn mó miè zhī, hé wèi? hóng guāng zǒng bù dá. tài zǐ yuē: huáng bó shǒu zhá zhào wǒ lái, fǎn bù rèn yòu gǎi xìng míng, jí xíng jiā wǒ. jiān chén suǒ wèi, huáng bó bù zhī! yù wáng yòu yuē: wǒ bīng shàng zài yáng zhōu, rǔ hé wèi biàn zǒu? zì zhǔ zhī yé, yì rén jiào zhī yé? hóng guāng dá huà zhī wú, hàn chū zhān bèi, zhōng xí fǔ shǒu. xí sàn, jū yú jiāng níng xiàn, yǔ tài hòu yī fēi tóng chù. yù wáng lìng jiù chén wǎng shì, wéi ān yuǎn hóu liǔ zuò chāng shì láng hé kǎi shì zhī hóng guāng xī xiào zì ruò, dàn wèn mǎ shì yīng jiān chén hé zài ěr.
五月二十五日,宏光以無幔小轎入城,首蒙包頭、身衣藍布衣,以油扇掩面;太后及妃,乘驢隨後。夾路百姓唾罵,有投瓦礫者。進南門易馬,直至內守備府。見豫王叩頭,豫王坐受之。命設酒於靈璧侯府,坐宏光於太子下。趙之龍暨禮部八人侍宴,喚樂戶二十八人歌唱,飲酒。席中豫王向宏光問曰:『汝先帝自有子,汝不奉遺詔,擅自稱尊,何為』?又曰:『汝既擅立,不遣一兵討賊,於義何居』?又曰:『先帝遺體,止有太子;逃難遠來,汝既不讓位,又轉輾磨滅之,何為』?宏光總不答。太子曰:『皇伯手札召我來,反不認;又改姓名,極刑加我。奸臣所為,皇伯不知』!豫王又曰:『我兵尚在揚州,汝何為便走?自主之耶,抑人教之耶』?宏光答話支吾,汗出沾背,終席俛首。席散,拘於江寧縣,與太后、一妃同處。豫王令舊臣往視,惟安遠侯柳祚昌、侍郎何楷視之;宏光嘻笑自若,但問馬士英奸臣何在爾。
huáng dé gōng jì sǐ, dé gōng zuǒ xié bù jiāng tián xióng fù hóng guāng yǔ yòu xié bù jiāng mǎ dé gōng jiàng fù dà qīng, xiàn yú yù wáng. dāng xióng fù hóng guāng shí, hóng guāng hèn shén, niè qí jiān, suì chéng rén miàn chuāng. shí zài wǔ yuè hòu měi féng xià wǔ yuè biàn fā, tòng bù kě rěn. měi rì shí ròu sān jīn, yǐ yī luán fù qí shàng, tòng shāo zhǐ. qǐng zhī, fù tòng yòu yì xīn ròu fù zhī, tòng nǎi huǎn. yǐ ér fù tòng, fǎn fù bù dé xiū xī. rú shì zhě shí bā nián. zhì kāng xī èr nián wǔ yuè èr shí rì, zhōng yǐ cǐ chuāng sǐ. xióng zì míng yǔ, xuān fǔ zuǒ wèi rén. dé gōng liǎng mù chì, lín zhèn dà shēng hū jí, gù zhòng hào wèi mǎ jiào huàn. dé gōng zì xiǎo shān, liáo dōng guǎng níng rén.
黃得功既死,得功左協部將田雄負宏光與右協部將馬得功降附大清,獻於豫王。當雄負宏光時,宏光恨甚,齧其肩,遂成人面瘡。時在五月;後每逢夏五月便發,痛不可忍。每日食肉三斤,以一臠覆其上,痛稍止。頃之,復痛;又易新肉覆之,痛乃緩。已而復痛,反覆不得休息。如是者十八年。至康熙二年五月二十日,終以此瘡死。雄字明宇,宣府左衛人。得功兩目赤,臨陣大聲呼疾,故眾號為「馬叫喚」。得功字小山,遼東廣寧人。
fù jì: wǔ yuè chū yī rì, yǒu shū lián yú dōng xī zhǎng ān mén zhù yún: fú rén chén zuì wèi xǐng, quán píng mǎ shàng hú zhōu mù fǔ kǎi gē yǐ xiū, yóu tīng ruǎn zhōng qū biàn. yòu yún: fú jiàn gào zhōng, zhǐ kàn lú qián mǎ hòu chóng jī jǐn huǐ, hé láo dōng jié xī zhān. xiān shì, sān yuè xià xún yè bàn, shū mǎ shì yīng táng zhōng yún chuǎng zéi wú mén, pǐ mǎ héng xíng tiān xià yuán xiōng yǒu ěr, yī wù zhí dǎo zhōng yuán. qiú qí rén bù dé. fú rén, zhǐ hóng guāng běn fú wáng yě. ruǎn dà chéng xǐ zuò gē qǔ, shí wèi bīng bù bào jié, gù mù fǔ yún yún. lú, tài jiān lú jiǔ dé yě. xī zhān, lǐ zhān yě. chuǎng zéi wú mén, mà shì yīng mǎ zéi yě. yuán xiōng yǒu ěr, ruǎn zì yě.
附記:五月初一日,有書聯於東、西長安門柱云:『福人沉醉未醒,全憑馬上胡謅;幕府凱歌已休,猶聽阮中曲變』。又云:『福建告終,只看盧前、馬後;崇基盡毀,何勞東捷、西沾。先是,三月下旬夜半,書馬士英堂中雲;『闖賊無門,匹馬橫行天下;元兇有耳,一兀直搗中原』。求其人不得。「福人」,指宏光;本福王也。阮大鋮喜作歌曲,時為兵部報捷,故「幕府」云云。「盧」,太監盧九德也。「西沾」,李沾也。「闖賊無門」,罵士英馬賊也。「元兇有耳」,阮字也。
yù wáng dù jiāng rù chéng
豫王渡江入城
wǔ yuè chū bā rì, dà qīng bīng zhù guā zhōu, pái liè jiāng àn, yán jiāng kuī dù wéi zǒng bīng guān zhèng hóng kuí zhèng cǎi shuài shuǐ shī yù zhī. jīng kǒu bīng chuán, zé yǒu shí dào jiāng zhōng ér huáng bīn qīng yáng wén cōng bīng liè nán àn, gé jiāng hù fā pào shēng xiāng yīng rú xì sài zhě yǐ sān rì yǐ.
五月初八日,大清兵駐瓜州,排列江岸,沿江窺渡;惟總兵官鄭鴻逵、鄭彩帥水師御之。京口兵船,則有時到江中;而黃斌卿、楊文驄兵列南岸,隔江互發炮聲相應如戲賽者已三日矣。
chū jiǔ rì chén, dà qīng bīng kāi zhá fàng xíng, bì jiāng ér nán. èr zhèng bīng jiàn zhī, gè yáng fān dōng dùn. jiāng nán zhī shī, yī shí jiē kuì, wǔ biàn gè xiè jiǎ shǔ cuàn. xún fǔ huò dá fāng zhěng dǎo chū yá, wèi zhì jiāng biān, jí láng bèi fǎn yì fú zá xià yì zhōng, qiè táo fù xiǎo zhōu, qián rù sū zhōu. zhèng hóng kuí fù rù dān yáng, shāo jié nán zǒu, jī quǎn yī kōng. qián bīng zhī cóng yáng wén cōng zhě, cún èr bǎi wǔ shí rén, bēn hái nán jīng. chuán yán dà qīng bīng yǐ xià jiāng, jīng kǒu wú bèi dōu rén dà zhèn. yù wáng móu dù jiāng, yè bàn chéng xī běi fēng dà shùn, lìng jūn zhōng měi rén jù àn èr zhāng huǒ shí bǎ rú wéi, chī sì shí gùn. zhòng bīng lüè mín jiān tái jǐ jí sǎo zhǒu, jiāng zhǒu xì fù tái zú shàng, wò yóu rán huǒ, hūn yè chéng fēng fàng rù jiāng zhōng, shùn liú ér xià, huǒ guāng chè tiān nán bīng jiàn zhī, wèi dà qīng shī jì jiāng, suì dà fā pào jī zhī. rán fēng shùn shuǐ jí, yù jī yù xià jiǔ zhī pào jǐ jǐn. wáng nǎi cóng qī lǐ gǎng dù jiāng yí wén yún: chū bā rì yè, dà qīng bīng biān fá zhāng dēng yóu zhèn jiāng, ér bié yóu lǎo guàn hé dù. chū jiǔ rì, jǐn dǐ nán àn. lǎo guàn hé, jí sú chēng qī lǐ gǎng.
初九日晨,大清兵開閘放行,蔽江而南。二鄭兵見之,各揚帆東遁。江南之師,一時皆潰,武弁各卸甲鼠竄。巡撫霍達方整導出衙,未至江邊,即狼狽返;易服雜下役中,竊逃附小舟,潛入蘇州。鄭鴻逵復入丹陽,燒劫南走,雞犬一空。黔兵之從楊文驄者,存二百五十人,奔還南京。傳言大清兵已下江,京口無備;都人大震。豫王謀渡江,夜半乘西北風大順,令軍中每人具案二張、火十把;如違,笞四十棍。眾兵掠民間台幾及掃帚,將帚系縛台足上,沃油燃火,昏夜乘風放入江中,順流而下,火光徹天;南兵見之,謂大清師濟江,遂大發炮擊之。然風順水急,愈擊愈下;久之炮幾盡。王乃從七里港渡江(「遺聞」云:『初八日夜,大清兵編筏張燈由鎮江,而別由老鸛河渡。初九日,盡抵南岸。老鸛河,即俗稱七里港』)。
shí sì rì, yù wáng bīng dào dū chéng, xīn chéng bó zhào zhī lóng lǜ lǐ bù shàng shū guǎn shào níng zǒng xiàn lǐ qiáo gè qiǎn èr guān zhuì chéng chū yíng, guì dào páng, gāo shēng bào míng. jiāng jìn yù wáng qián, hē qǐ, zhòng rén cāng huáng rù bào. cǐ shí dà yǔ lín lí, wú yī qí yī zú gǎn diǎn yán xià zhě. èr dà liáo fú pú jìn, xíng sì bài lǐ. yù wáng zhù shī tiān tán zhōng.
十四日,豫王兵到都城,忻城伯趙之龍率禮部尚書管紹寧、總憲李喬各遣二官縋城出迎,跪道旁,高聲報名。將近豫王前,喝起,眾人倉皇入報。此時大雨淋漓,無一騎、一卒敢跕檐下者。二大僚匐匍進,行四拜禮。豫王駐師天壇中。
fù jì: yù wáng dào chéng xià, qiǎn sì shí rén rù chéng, xún wèn jiàng qíng zhēn fǒu zhòng yǐ shí duì. běi shǐ nǎi chū, wáng lìng bīng tuì sì shí lǐ zhù yíng huò yún: jí zǐ jīn shān xià shì yě. chū, yù wáng zhù shī chéng wài, zhào zhī lóng yù yíng rù, bǎi xìng bù yuàn, luó bài yú dì. zhī lóng xià mǎ, yù zhòng yuē: yáng zhōu yǐ pò, ruò bù yíng zhī yòu bù néng shǒu, tú shā bǎi xìng ěr! wéi shù le jiàng qí, fāng kě bǎo quán. zhòng bù dé yǐ, cóng zhī.
附記:豫王到城下,遣四十人入城,詢問降情真否;眾以實對。北使乃出,王令兵退四十里駐營(或云:即紫金山下是也)。初,豫王駐師城外,趙之龍欲迎入,百姓不願,羅拜於地。之龍下馬,諭眾曰:『揚州已破,若不迎之、又不能守,徒殺百姓耳!惟豎了降旗,方可保全』。眾不得已,從之。
zhào zhī lóng, hào yì ān hé nán yí fēng jí, nán zhí hóng xiàn rén. tài zǐ tài bǎo xīn chéng bó.
趙之龍,號易庵;河南儀封籍,南直虹縣人。太子太保、忻城伯。
shí wǔ rì, dà kāi hóng wǔ mén. èr dà liáo tǒng bǎi guān xiàn cè, xíng sì bài lǐ. zhào zhī lóng kòu shǒu, qǐng yù wáng jìn chéng. bǎo guó gōng zhū guó bì zhèn yuǎn hóu gù míng jiāo fù mǎ qí zàn yuán xián zhì, yù wáng wèn xūn qī wèi tài zǔ wèi chéng zǔ? zhī lóng yī yī jù dá. yù wáng xǐ, jiā zhī lóng wèi xìng guó gōng, mìng lì zhū guó bì shàng, cì jīn dèng yín ān mǎ diāo qiú bā bǎo mào. lìng jūn zhōng shè niú jiǔ, xí dì gòng zuò. yù wáng wèn tài zǐ hé zài? zhī lóng yǐ wáng zhī míng duì. yù wáng yuē: táo nán zhī rén, zì rán gǎi xìng míng ruò shuō xìng zhū, nǐ men zǎo shā guò le. zhū guó bì yuē: tài zǐ yuán bù rèn, shì mǎ shì yīng suǒ yì. yù wáng dà xiào yuē: jiān chén! jiān chén! xiǎo jiān, zhào zhī lóng pěng tài zǐ chū chéng zhì yíng, yù wáng lí xí yíng zhī, zuò yú jǐ yòu, xiāng chù bù lí zhàng xǔ. lǐ qiáo jìn chéng jī gào shì èr dào, yī wèi dà qīng shè zhèng wáng xiǎo yù jiāng nán wén wǔ guān mín yī wèi qīn mìng dìng guó dà jiāng jūn yù wáng xiǎo yù nán jīng guān mín dà yuē yán fú wáng jiàn chēng zūn hào, chén miǎn jiǔ sè, xìn rèn qiān rén, mín shēng rì cuì wén wǔ nòng quán, zhǐ zhī zuò è nà huì, wéi sī jiǎ wēi bá hù. shàng xià lí xīn, yuǎn jìn chóu hèn. shí yǐ wèi shí lù.
十五日,大開洪武門。二大僚統百官獻冊,行四拜禮。趙之龍叩首,請豫王進城。保國公朱國弼、鎮遠侯顧鳴郊、駙馬齊贊元咸至,豫王問勛戚為太祖、為成祖?之龍一一具答。豫王喜,加之龍位興國公,命立朱國弼上,賜金鐙銀鞍馬、貂裘八寶帽。令軍中設牛酒,席地共坐。豫王問太子何在?之龍以「王之明」對。豫王曰:『逃難之人,自然改姓名;若說姓朱,你們早殺過了』。朱國弼曰:『太子原不認,是馬士英所易』。豫王大笑曰:『奸臣!奸臣』!曉間,趙之龍捧太子出城至營,豫王離席迎之,坐於己右,相處不離丈許。李喬進城齎告示二道,一為大清攝政王曉諭江南文武官民、一為欽命定國大將軍豫王曉諭南京官民;大約言『福王僭稱尊號,沉湎酒色,信任僉壬,民生日瘁;文武弄權,只知作惡納賄,惟思假威跋扈。上下離心,遠近仇恨』。時以為實錄。
shí liù rì chén, yù wáng shòu bǎi guān cháo hè, dì zhí míng dào yíng cān yè rú yǐ. zhào zhī lóng lìng bǎi xìng jiā shè xiāng àn, huáng zhǐ shū dà qīng huáng dì wàn wàn suì yòu dà shū shùn mín èr zì zhān mén. wáng duó yì yíng tóu dào yǐ qí dì wáng jīn mó zài yíng, shén lǐ zhī. chá bù cháo cān zhě, qī zǐ wèi fú chà jiǎ, běn táng bào zhī zhù cè. měi rì diǎn míng, dà liáo jù sì gēng jìn ér wǔ fù guī. gōng bù shàng shū hé ruì zhēng xiān yú shí yī rì zì yì bù sǐ, sǔn zuǒ zú, wò jiā bù cháo wáng lìng fù zhī. ruì zhēng suǒ jiàn zì wěn, qí zi chí zhī. lù guān yǐ jiē jìn, jìn guān wèi zhī qǐng nǎi zhǔn diào lǐ.
十六日晨,豫王受百官朝賀,遞職名到營參謁如蟻。趙之龍令百姓家設香案,黃紙書「大清皇帝萬萬歲」;又大書「順民」二字粘門。王鐸詣營投到;以其弟王{金磨}在營,甚禮之。查不朝參者,妻子為俘;差假,本堂報知註冊。每日點名,大僚俱四更進而午復歸。工部尚書何瑞徵先於十一日自縊不死,損左足,臥家不朝;王令縛之。瑞徵索劍自刎,其子持之。賂官以揭進,禁官為之請;乃准調理。
fù jì: shì rì, zhèng hóng kuí bīng guò shí chuáng. yǔ wǎng dōng guān zhī, shuǐ lù yōng jǐ jí xíng, zì běi ér nán, fán sān zhòu yè. huò yún liù wàn rén. wū hū! suī duō yì xī yǐ wèi!
附記:是日,鄭鴻逵兵過石幢。予往東觀之,水陸擁擠疾行,自北而南,凡三晝夜。或雲六萬人。嗚呼!雖多亦奚以為!
shí qī rì, lǐ bù yǐn dà qīng guān èr yuán cóng wǔ bǎi qí yóu hóng wǔ mén rù, qí wèi chéng shàng rén yuē: wù fàng pào. lǐ bù xiàng dì què sì bài, yīn lèi xià. dà bīng wèn gù? lǐ bù yuē: wǒ tòng xī gāo huáng dì sān bǎi nián zhī wáng yè, yī zhāo fèi zhuì shòu guó hòu ēn, qǐ bù tòng xīn! dà bīng wèi zhī tàn xī. hòu zhèng yáng mén kāi, suǒ shi bù dé lǐ bù yǐn jìn dōng zhǎng ān mén. pán jiǔ kù jiàn yín jiǔ wàn liǎng, jí mìng cǐ guān zhù huáng chéng nèi shǒu zhī. zǒng xiàn lǐ qiáo dú xiān tì tóu yì fú, yù wáng mà zhī.
十七日,禮部引大清官二員從五百騎由洪武門入,騎謂城上人曰:『勿放炮』。禮部向帝闕四拜,因淚下。大兵問故?禮部曰:『我痛惜高皇帝三百年之王業,一朝廢墜;受國厚恩,豈不痛心』!大兵為之嘆息。候正陽門開,索匙不得;禮部引進東長安門。盤九庫見銀九萬兩,即命此官駐皇城內守之。總憲李喬獨先薙頭易服,豫王罵之。
fù jì: cháng zhōu zhī fǔ guō jiā yìn dùn rù tài hú. guō zì rú zhòng, hào kuí yī hé nán guī dé fǔ níng líng xiàn rén. chóng zhēn bǐng zǐ jǔ rén, dīng chǒu jìn shì chū wèi wú xī zhī xiàn, hòu jí shēng cháng zhōu tài shǒu zhě yě. shí dà qīng yǐ qiǎn shǐ zhì cháng zhōu suǒ cè, fǔ wú zhèng guān, liú zhāng shǒu bèi zuò táng. shì rì, wú xī fàng jiān pù.
附記:常州知府郭佳胤遁入太湖。郭字如仲,號夔一;河南歸德府寧陵縣人。崇禎丙子舉人,丁丑進士;初為無錫知縣,後即升常州太守者也。時大清已遣使至常州索冊,府無正官,留張守備坐堂。是日,無錫放監鋪。
xiān shì, nán jīng jū mín zì xiāng jìn zhǐ, tú cì cùn bù nán xíng. zhì shì, yǐ yù wáng xiǎo yù, bǎi xìng jū xíng rú gù.
先是,南京居民自相禁止,途次寸步難行。至是,以豫王曉諭,百姓居行如故。
shí bā rì, wén wǔ guān yǔ fāng bǎo jìn shēng lǐ mǐ miàn cài guǒ yú yíng, luò yì sāi lù. zhào zhī lóng huàn yōu rén shí wǔ bān jìn yíng kāi yàn, zhú tào diǎn yǎn zhèng hān yuè jiān, hū bào gè zhèn bīng zhì, zhī lóng guì chéng yù wáng, wáng bù wèi yì. xì bì sàn xí, fā bīng sān bǎi, qiǎn jiāng jiāng zhī, jí xíng. yǒu qǐng, qín liú liáng zuǒ zhì. liáng zuǒ kòu shǒu, qǐng yǐ qín hóng guāng shú zuì. yù wáng yǔn ér qiǎn zhī, suí bō sān bǎi rén tóng háng huò yún dà qīng jiāng zhāo liú liáng zuǒ yuē: ěr děng háo jié, bù zhī tiān mìng hū? liáng zuǒ suì qǐng jiàng. yòu nèi guān jìn shí yú èr dà luó, jí qí bēi lǐ yù wáng bù shòu.
十八日,文武官與坊保進牲醴、米麵、菜果於營,絡繹塞路。趙之龍喚優人十五班進營開宴,逐套點演;正酣悅間,忽報各鎮兵至,之龍跪呈豫王,王不為意。戲畢散席,發兵三百,遣將將之,即行。有頃,擒劉良佐至。良佐叩首,請以擒宏光贖罪。豫王允而遣之,隨撥三百人同行(或雲大清將招劉良佐曰:『爾等豪傑,不知天命乎』?良佐遂請降。又內官進鰣魚二大籮,極其卑禮;豫王不受)。
shí jiǔ rì, zhào zhī lóng tóng dà qīng bīng bìng qí rù chéng. fēn tōng jì mén qǐ, yǐ dà zhōng qiáo běi hé wèi jiè, dōng wèi bīng fáng xī wèi mín shě tōng jì hóng wǔ tài píng shén cè jīn chuān fán liù mén, jū dà qīng bīng. zì shì dōng běi chéng mín jū rì yè bān yí, tí nán bào nǚ, āi hào mǎn lù xī nán mín fáng yī chuán, rì zhí yī jīn. yù wáng zhǎn bīng qiǎng wù zhě bā rén bìng shì qián rì rù nèi qiǎng lüè zhū wù, zì xíng jiāo hái jiāng níng xiàn cáng nì zhě xiāo shì.
十九日,趙之龍同大清兵並騎入城。分通濟門起,以大中橋北河為界,東為兵房、西為民舍;通濟、洪武、太平、神策、金川凡六門,居大清兵。自是東北城民居日夜搬移,提男抱女,哀號滿路;西南民房一椽,日值一金。豫王斬兵搶物者八人;並示『前日入內搶掠諸物,自行交還江寧縣;藏匿者梟示』。
fù jì: wú xī rì jì yún: shì rì xià wǔ, cháng zhōu tuī guān cì jiā jū zài wú xī shā èr rén yú dà shì qiáo. èr rén jù xìng huá, xìng dào xiāng rén xiōng dì wǔ rén zài xiāng jiān qiǎng lǔ, zú shū chéng zhī, lì kè xiāo shǒu. suǒ qiǎng bù guò xī guā jí jiǔ èr tán ér yǐ, zú shū zhǐ yù chī zhī yǐ shí luàn, jiè yǐ jǐng zhòng, suì shā zhī. zú shū yì huǐ ér qì yān.
附記:「無錫日記」云:『是日下午,常州推官伺家駒在無錫殺二人於大市橋。二人俱姓華,興道鄉人;兄弟五人在鄉間搶擄,族叔呈之,立刻梟首。所搶不過西瓜及酒二壇而已,族叔止欲笞之;以時亂,藉以警眾,遂殺之。族叔亦悔而泣焉。
èr shí rì, nèi yuàn xué shì hóng chéng chóu pái yù: hàn lín dà xiǎo guān měi rì rù nèi bàn shì, yǎng zhǎng yuàn chén yú dǐng zào cè sòng jìn. měi rì qīng chén, diǎn bīng. wǔ hòu, lìng wén wǔ jiāng yìn xìn zhá fù jǐn shù jiāo nà wǔ yīng diàn huàn gěi, yù shǐ wáng yǎng dà lǐ chéng liú guāng dòu hóng lú chéng huáng jiā zī děng wǎng gè fǔ qǔ jiàng shùn cè.
二十日,內院學士洪承疇牌諭:『翰林大小官每日入內辦事,仰掌院陳於鼎造冊送進。每日清晨,點兵』。午後,令文武將印信、札付盡數交納武英殿換給,御史王懩、大理丞劉光斗、鴻臚丞黃家鼒等往各府取降順冊。
èr shí yī rì, dà fàng sān rì, fù nǚ chū chéng zhě wàn jì. zhào zhī lóng xiān tì tóu, wèi guó ān yuǎn yǒng kāng líng bì lín huái zhū jué yǐ jiàn tì qì wén guān wéi lǐ qiáo yáo sūn jǔ zì tì.
二十一日,大放三日,婦女出城者萬計。趙之龍先薙頭,魏國、安遠、永康、靈璧、臨淮諸爵以漸剃訖;文官惟李喬、姚孫矩自薙。
èr shí èr rì, yù wáng lìng jiàn shǐ kě fǎ cí, yōu xù qí jiā.
二十二日,豫王令建史可法祠,優恤其家。
èr shí sān rì, yù wáng jìn chéng, yī hóng jǐn jiàn yī, chéng mǎ rù hóng wǔ mén. bái gùn yī duì qián dǎo wén wǔ bān liè dào páng, wú yī bù zhì zhě.
二十三日,豫王進城,衣紅錦箭衣,乘馬入洪武門。白棍一對前導;文武班列道旁,無一不至者。
èr shí sì rì, liú liáng zuǒ yǐ hóng guāng dào, zàn tíng tiān jiè sì.
二十四日,劉良佐以宏光到,暫停天界寺。
èr shí liù rì, yù wáng gè chéng mén tiē shì yún: tì tóu yī shì, běn guó xiāng yán chéng sú. jīn dà bīng suǒ dào, tì wǔ bù tì wén tì bīng bù tì mín ěr děng wú dé bù zūn fǎ dù, zì xíng tì zhī. qián yǒu wú chǐ guān yuán xiān tì qiú jiàn, běn guó yǐ jīng tuò mà. tè shì. huáng yíng bīng shù wàn rén suí dà qīng guān jìn chéng, xiàng yù wáng qiú yòng yù wáng shōu qí yì jiǎ, sàn qiǎn zhī.
二十六日,豫王各城門帖示云:『薙頭一事,本國相沿成俗。今大兵所到,薙武不薙文、薙兵不薙民;爾等毋得不遵法度,自行薙之。前有無恥官員先薙求見,本國已經唾罵。特示』。黃營兵數萬人隨大清官進城,向豫王求用;豫王收其衣甲,散遣之。
èr shí qī rì, yù wáng yè míng tài zǔ líng, xíng sì bài lǐ. sì gù jiē tàn, huàn líng gǔ sì zhù chí sù xíng xiū lǐ. huáng jiā zī zhì sū zhōu, fǔ chén huò dá fù guī jùn yī yún jiā zī zhì sū zhōu zhāo fǔ, bèi hài. èr shí bā rì, yù wáng chū nán mén bào ēn sì xíng xiāng, guān zhě rú dǔ. huáng duān bó xiàng yù wáng fèn bèi dà tòng, zhào zhī lóng yù shā zhī, yù wáng bù xǔ zhī lóng nǎi zhí sòng yù. yù wáng lìng què bào xùn jié zhū chén jí mín jiān fù nǚ, gè fāng gòng bào nán nǚ èr shí bā rén.
二十七日,豫王謁明太祖陵,行四拜禮。四顧嗟嘆,喚靈谷寺住持速行修理。黃家鼒至蘇州,撫臣霍達復歸郡(一雲家鼒至蘇州招撫,被害)。二十八日,豫王出南門報恩寺行香,觀者如堵。黃端伯向豫王憤憊大慟,趙之龍欲殺之,豫王不許;之龍乃執送獄。豫王令確報殉節諸臣及民間婦女,各坊共報男女二十八人。
èr shí jiǔ rì, yù wáng lìng diào bīng bā wàn xià sū háng.
二十九日,豫王令調兵八萬下蘇、杭。
sān shí rì, yù wáng yǐ hóng guāng suǒ xuǎn shū nǚ pèi tài zǐ. shù yuè hòu, běi xíng tài zǐ jí hóng guāng suí zhī, hòu jù xiōng wèn.
三十日,豫王以宏光所選淑女配太子。數月後,北行;太子及宏光隨之,後俱凶問。
fù jì: liú kǒng zhāo zì tài píng lüè zhōu shùn liú ér dōng, jiāng xíng rù cháng shú, guǐ yán qǐ yì qiān dōu yù shǐ huò dá zhāo zhī rù jùn, bù yīng. tíng gōng yī xiàn, bái liáng mǎn zài rù hǎi.
附記:劉孔昭自太平掠舟順流而東,江行入常熟,詭言起義;僉都御史霍達招之入郡,不應。停攻一縣,白糧滿載入海。
fù jì: wú xī rì jì yún: wǔ yuè èr shí qī rì, liú guāng dòu zhì wú xī tǎo cè, zhōu pō xī mén qiáo. guāng dòu, wǔ jìn rén tiān qǐ yǐ chǒu jìn shì. chóng zhēn cháo, wèi hé nán dào yù shǐ yīn tān chù fá. dà qīng rù nán jīng, suì jiàng fù wèi guān. ān fǔ cháng zhèn shì mín, tǎo zhōu xiàn hù kǒu liáng yì cè, qí gài xuàn yào, yì zhōng xiāng shēn bài zhī zhě rú shì. wàng tíng xún jiǎn lái jiàn, guāng dòu yuē: rǔ hǎo, gāi shēng yī jí. jí shēng zhǔ bù, zhǎng xiàn yìn. jiāng liáng chuán jù tí cháng zhōu qù. xiān yǒu shì yún: ān fǔ liú pī: gāi xiàn sù bèi chuán zhī, shì mín bù bì jīng huāng. cháng zhèn dào zhāng jiàn pī: běn dào fā lìng jiàn yī zhī, yǎng wú xī bǎi xìng gè ān shēng lǐ dà bīng dào chù, qiū háo wú fàn. yòu liù yuè chū yī rì, sū zhōu xún fǔ huò dá jiāng liáng sàn yú bǎi xìng cháng zhōu shù shùn mín qí, zhì dān tú yíng dà qīng bīng. chū èr rì, wú xī xuǎn gòng shì wáng yù rǔ děng jù ròu yī bǎi dān miàn yī bǎi dān yáng sān tóu, yǐ yíng dà qīng bīng. chuán wén dà qīng bīng è mén shén, chéng zhōng gè jiā xǐ qù zhān dà qīng wàn suì yú mén shàng. àn yù rǔ zì yuán lín, shù jí shì wáng biǎo yì sūn chóng zhēn jiǎ shēn, xuǎn gòng. dà qīng bīng nán xià, shí liú guāng dòu yǔ yù rǔ shàn, yí zhá yuē: shī zhì ér kàng zhě tú, qì chéng ér fá suǒ gōng yīng zhě huǒ. dāng wèi sāng zǐ tú wàn quán! yù rǔ nǎi yǔ yì mín jù niú jiǔ gōng yíng. yǐ ér tóng yì gù gǎo yōng zhòng é hú, yù rǔ dān gě wǎng yù, suì yù hài. gǎo lüè shā shān, yì wèi tǔ rén suǒ shā.
附記:「無錫日記」云:『五月二十七日,劉光斗至無錫討冊,舟泊西門橋。光斗,武進人;天啟乙丑進士。崇禎朝,為河南道御史;因貪黜罰。大清入南京,遂降附為官。安撫常、鎮士民,討州縣戶口、糧役冊,旗蓋炫耀,邑中鄉紳拜之者如市。望亭巡檢來見,光斗曰:「汝好,該升一級」。即升主簿,掌縣印。將糧船俱提常州去。先有示云:「安撫劉批:該縣速備船隻,士民不必驚慌」。常鎮道張健批:「本道發令箭一枝,仰無錫百姓各安生理;大兵到處,秋毫無犯」』。又『六月初一日,蘇州巡撫霍達將糧散於百姓;常州豎「順民」旗,至丹徒迎大清兵』。『初二日,無錫選貢士王玉汝等具肉一百擔、面一百擔、羊三頭,以迎大清兵。傳聞大清兵惡門神,城中各家洗去;粘「大清萬歲」於門上。按玉汝字元琳,庶吉士王表裔孫;崇禎甲申,選貢。大清兵南下,時劉光斗與玉汝善,移札曰:「師至而抗者屠,棄城而乏所供應者火。當為桑梓圖萬全」!玉汝乃與邑民具牛酒公迎。已而同邑顧杲擁眾鵝湖,玉汝單舸往諭,遂遇害。杲掠沙山,亦為土人所殺』。
nán dōu xùn jié zhū chén
南都殉節諸臣
yǐ yǒu wǔ yuè shí èr rì, qīn tiān jiān qiè hú guān chén yú jiē zì jīng. cǐ sǐ jié zhī zuì zǎo zhě. yù wáng rù jīng, xíng bù shàng shū gāo zhuō hù bù láng zhōng liú chéng zhì shǔ zhōng zì jīng sǐ. shí bā rì, guó zi jiān shēng wú kě jī jī míng shān guān dì miào zhōng yì sǐ. qí sǐ ér bù zhī rì zhě, zhōng shū shè rén chén āo jí zi jǔ rén bó yú hù bù zhǔ shì wú jiā yìn yě bù zhī míng zhě, tóu qín huái hé zhōng féng xiǎo dāng yǔ bǎi chuān qiáo xià qǐ ér yě. xiǎo dāng yǐ sè xìng, zú yǐ shēn xùn. qǐ ér tí shī qiáo shàng yǒu yún: sān bǎi nián lái yǎng shì cháo, rú hé wén wǔ jǐn jiē táo? gāng cháng liú zài bēi tián yuàn, qǐ gài xiū cún mìng yī tiáo! yòu lǐ bù láng zhōng liú wàn chūn zhǔ shì huáng duān bó yǐ bù cháo, bèi shā. duān bó zì yuán zhī, jiāng xī nán chāng rén shēn míng chán xué. qí jué mìng cí yún: wèn wǒ ān shēn chù, dāo shān shì dào chǎng! yòu bǔ yí yún: nán jīng zhī biàn, yǐ sǐ wén zhě, shàng shū hé ruì zhēng guāng lù qīng gé zhēng qí hù bù láng liú guāng bì yě.
乙酉五月十二日,欽天監挈壺官陳於階自經。此死節之最早者。豫王入京,刑部尚書高倬、戶部郎中劉成治署中自經死。十八日,國子監生吳可箕雞鳴山關帝廟中縊死。其死而不知日者,中書舍人陳爊及子舉人伯俞、戶部主事吳嘉胤也;不知名者,投秦淮河中馮小璫與百川橋下乞兒也。小璫以色幸,卒以身殉。乞兒題詩橋上有云:『三百年來養士朝,如何文武盡皆逃?綱常留在卑田院,乞丐羞存命一條』!又禮部郎中劉萬春、主事黃端伯以不朝,被殺。端伯字元之,江西南昌人;深明禪學。其絕命詞云:『問我安身處,刀山是道場』!又「補遺」云:『南京之變,以死聞者,尚書何瑞徵、光祿卿葛征奇、戶部郎劉光弼也』。
fù jì: liú wàn chūn, yáng zhī tài zhōu rén. dà qīng bīng rù nán bù, wàn chūn jiàng. shí yù wáng jìn nǚ chū chéng, wàn chūn yǒu qiè zài chéng nèi, zhuì zhī ér chū, wèi shǒu zhě suǒ zhí rù jiàn yù wáng, wàn chūn dà mà ér sǐ. cǐ yǔ qián zài shāo yì nǎi tài zhōu shào tíng fǔ kǒu shù. shào yòu yún: wú shēn, yáng zhī xìng huà rén chóng zhēn cháo dà xué shì. dà qīng bīng zhì, zhù fà jū shī gū tán zì tí jù yún: zǎi xiàng chū jiā, shī gū tán lǐ wú hé shàng. jiǔ zhī, wú yǒu xù qí lián zhě.
附記:劉萬春,揚之泰州人。大清兵入南部,萬春降。時豫王禁女出城,萬春有妾在城內,縋之而出,為守者所執;入見豫王,萬春大罵而死。此與前載稍異;乃泰州邵廷輔口述。邵又云:『吳甡,揚之興化人;崇禎朝大學士。大清兵至,祝髮居師姑潭;自題句云:「宰相出家,師姑潭裡吳和尚」。久之,無有續其聯者。
hóng guāng shí, yǒu gǔ shǐ bù jīng jiàn zhě èr shì: qí shǐ lì yě, gé gōng cháng yīng jùn fēng bó jí qí shī yě, qǐ ér sǐ nán. yī xūn chén yǔ yī zhōng chén yì yǐ! rán fēng bó, yù yě, wèi yīng jùn yì sǐ nán, yì yě, wèi qǐ ér nán. yǔ sī qǐ ér fēi cháng rén, gài yǐn jūn zǐ yě yù yǐ yī sǐ kuì dāng shí dà chén zhī bù rú qǐ ér zhě.
宏光時,有古史不經見者二事:其始立也,革工常應俊封伯;及其失也,乞兒死難。一勛臣與一忠臣異矣!然封伯,遇也,為應俊易;死難,義也,為乞兒難。予思乞兒非常人,蓋隱君子也;欲以一死愧當時大臣之不如乞兒者。
gōng tíng xiáng shěn shuǐ sǐ gōng tíng xiáng, zì bó xìng, hào pèi qián wú xī rén. yòu shí, xiāng dá chén yòu xué yī jiàn chēng yì. wèi zhū shēng, yóu mǎ wén zhōng shì qí mén. chóng zhēn yǐ mǎo jǔ rén, guǐ wèi jìn shì yǒu bù yuàn wèi liáng chén yuàn wèi zhōng chén zhī yǔ. jiǎ shēn sī zōng xùn shè jì, shì qí xùn nán tíng xiáng shè shī wèi, wèi wén jì qiě kū, rú xiè áo jì wén xìn guó zhuàng. yǐ yǒu, bǔ zhōng shū.
龔廷祥瀋水死龔廷祥,字伯興,號佩潛;無錫人。幼時,鄉達陳幼學一見稱異。為諸生,游馬文忠世奇門。崇禎已卯舉人,癸未進士;有「不願為良臣、願為忠臣」之語。甲申思宗殉社稷,世奇殉難;廷祥設師位,為文祭且哭,如謝翱祭文信國狀。乙酉,補中書。
jū wú hé, nán dōu xiàn. tíng xiáng jù yì guān, bié wén miào dēng wǔ dìng qiáo, dǔ qín huái hé tàn yuē: dà zhàng fū dāng jié bái guāng míng, zhì shēn tiān rǎng wù fàn ruò shuǐ zhōng fú, yǔ bō shàng xià. nǎi fā fèn zì shì yuē: gǎn tān shēng yǐ quán qū zhě, yǒu rú cǐ hé! suì shěn shuǐ sǐ.
居無何,南都陷。廷祥具衣冠,別文廟;登武定橋,睹秦淮河嘆曰:『大丈夫當潔白光明,置身天壤;勿泛若水中鳧,與波上下』。迺發憤自誓曰:『敢貪生以全軀者,有如此河』!遂瀋水死。
qián yī xī, shǒu shū jì zǐ shū chéng, fù jiā rén yuè rì nǎi shì, shí wǔ yuè èr shí sān yě. shū yuē: jié yì zhī shì, hé dài wú zhī. zhǐ shì wú jié bù chéng jié yì bù chéng yì, kuì nǎn zài xīn! yuàn wú zhū ér shǒu fù xùn jiè, zuò hǎo rén xíng hǎo shì wú suī zài dì xià, yǒu yú róng yǐ. dàn mù qián shì, bù dé bù xì yán zhī: zì wú zhēng yuè chū mén, yǔ wú mǔ zhí shǒu xiàng bié, yù de yī gào mìng yǐ róng fù mǔ. sì yuè shí bā rì, guǒ mìng xià, zhǔn gào fēng wú shì jì yǐ. wú yòu tǎo chà, kě guī dìng shěng yǐ. bù yì wǔ yuè shí yī rì, tiān zǐ bō qiān. wú shì shí jiān kǔ wàn zhuàng, yǒu yù qiáng wú fèng yíng yī shì zhě wú cǐ xīn hé xīn, rěn bèi guó ēn hū? wéi yǒu juān qū jiàn zhì ér yǐ. dàn sī wú yī jiàn lǎo mǔ ér bù dé, gān cháng cùn pōu xuè lèi mǎn jīn. qì shù jì rú shì, rǔ bèi yào xiǎo xīn jǐn shèn, fèng shì zǔ mǔ qiè bù kě yù wài shì, qiè bù kě dé zuì yú rén, zhì rě zāi huò: cǐ wú zhī xiào zǐ yě. wú yīn shēng píng yú zhuō, shì shì yào xué gǔ rén, gù zhì yú cǐ. rán bù zhōng bù xiào, hé yǐ jiàn xiān rén yú dì xià! niàn zhī chuàng rán, sī zhī kuài rán.
前一夕,手書寄子書成,付家人;越日乃逝,實五月二十三也。書曰:『節義之士,何代無之。只是吾節不成節、義不成義,愧赧在心!願吾諸兒守父訓誡,做好人、行好事;吾雖在地下,有餘榮矣。但目前事,不得不細言之:自吾正月出門,與吾母執手相別,欲得一誥命以榮父母。四月十八日,果命下,准誥封;吾事濟矣。吾又討差,可歸定省矣。不意五月十一日,天子播遷。吾是時艱苦萬狀,有欲強吾奉迎一事者;吾此心何心,忍背國恩乎?唯有捐軀見志而已。但思吾一見老母而不得,肝腸寸剖、血淚滿襟。氣數既如是,汝輩要小心謹慎,奉事祖母;切不可預外事,切不可得罪於人,至惹災禍:此吾之孝子也。吾因生平愚拙,事事要學古人,故至於此。然不忠、不孝,何以見先人於地下!念之愴然,思之快然』。
fù jì: gōng yòu yǐng mǐn, qí fù lìng zuò pò tí, shí yǒu zhú zài àn, jí yǐ wèi tí. gōng zuò yī pò yún: dān xīn zhào guó, shēn jǐn ér xīn wán yǐ. fù dà shǎng zhī, zhī fēi fán ér yě hòu jìng yǐ wèi chèn. gōng jiā pín, háng jì zhī xiān shēng cháng yún: gōng zuò wén xùn jí, yǒu zhōng cái. yī rì, yīng tóng zǐ shì bù lì, gòng zǒu cháng zhōu chén yǐn bái jiǔ yú shì jí dà tǔ, jù fěn tuán yě. gài pín bù jǔ huǒ, mǎi tuán fāng wèn, yīn è láo zuò ǒu ěr. shí huì yán hán, yǔ xiān jūn zǐ tóng wò wài jiù shì. jí chén, xiān jūn zǐ qǐ, wén gōng zài wéi zhōng zuò yì pī shēng, liáng jiǔ bù qǐ. xiān jūn zǐ wèn zhī, gōng yīng yuē: rǔ bù jiě miào fǎ. jí jiē wéi, gōng yǔ xiān jūn yuē: wú fú shàng wú mián, pō jué bèi lěng. jīn yǐ kù xià yī céng fǎn fǔ bèi shàng shù zhī, qǐ fēi miào fǎ hū? xiāng yǔ yī xiào. qí pín kǔ ruò cǐ. huá yǔn chéng bù guì sǐ
附記:公幼穎敏,其父令作破題,時有燭在案,即以為題。公作一破云:『丹心照國,身盡而心完矣』。父大賞之,知非凡兒也;後竟以為讖。公家貧,杭濟之先生嘗云:『公作文迅疾,有中才』。一日,應童子試不利,共走常州;晨飲白酒於市即大吐,俱粉團也。蓋貧不舉火,買團坊問,因餓勞作嘔耳。時會嚴寒,與先君子同臥外舅氏。及晨,先君子起,聞公在帷中作衣被聲,良久不起。先君子問之,公應曰:『汝不解妙法』。及揭帷,公語先君曰:『吾服尚無棉,頗覺背冷。今以褲下一層反拊背上束之,豈非妙法乎』?相與一笑。其貧苦若此。華允誠不跪死
huá yǔn chéng, zì rǔ lì, hào fèng chāo cháng zhōu wú xī rén. tiān qǐ rén xū jìn shì guǐ hài, xuǎn gōng bù dōu shuǐ sī zhǔ shì. huì wèi yǎn yòng shì, zhū míng xián jiē fàng zhú gōng jià guī. chóng zhēn jǐ sì, qǐ bǔ yíng shàn sī zhǔ shì xún shēng yuán wài láng. qí dōng, dà qīng bīng rù sāi, dū chéng jiè yán. zhū cáo láng fēn shǒu chéng mén, duō yǐ shǒu yù bù bèi, zhàng què xià, yǒu sǐ zhě ér gōng shǒu dé shèng mén, dú wán. diào bīng bù zhí fāng yuán wài qǐ xiū, bù yǔn. gōng jiàn dāng shí quán gé bǐ zhōu, jǔ cuò xùn sī shàng shū yán sān dà kě xī sì dà kě yōu. kě yōu yī tiáo yán: guó jiā bà shè chéng xiàng, yòng rén zhī zhí, lì bù zhǎng zhī, gé chén bù dé qīn yān. jīn cì fǔ zhǒng chén yǐ tóng yì wèi péng bǐ, wéi yì jǐ zhī qū chú gé chén jiān cāo lì bù zhī quán, lì bù wéi ā gé chén zhī yì. xiàn suǒ hū xī, jī guān shǒu wěi: bì tóng xiāng, zé nì dǎng kě gōng rán bǎo jiàn pái zhèng lèi, zé jiǎng guān kě jiè tí bī zhú. yòu yán: sàng shī wù guó zhī wáng huà zhēn yí zhèng zuì, jié jǐ ài mín zhī yú dà chéng yǒu kě jīn. shū rù, fèng zhǐ qiè zé huí huà. gōng zài shū zhí jiū cì fǔ wēn tǐ rén zhǒng chén mǐn hóng xué zuì zhuàng, yán yóu qiè zhí. tǐ rén hóng xué shū biàn, xìng shàng míng chá, pō dé qí qíng, gōng jǐn dé fá fèng. wèi jǐ, yǐ zhōng yǎng guī. shàng xún shì yú dà chéng yú yù, zhì wáng huà zhēn yú fǎ, zhú táng shì jì ér bà mǐn hóng xué jiē yòng gōng zhī yán.
華允誠,字汝立,號鳳超;常州無錫人。天啟壬戌進士;癸亥,選工部都水司主事。會魏奄用事,諸名賢皆放逐;公假歸。崇禎己巳,起補營繕司主事;尋升員外郎。其冬,大清兵入塞,都城戒嚴。諸曹郎分守城門,多以守御不備,杖闕下,有死者;而公守德勝門,獨完。調兵部職方員外;乞休,不允。公見當時銓閣比周,舉錯徇私;上疏言「三大可惜、四大可憂」。可憂一條言:『國家罷設丞相,用人之職,吏部掌之,閣臣不得侵焉。今次輔、冢臣以同邑為朋比,惟異己之驅除;閣臣兼操吏部之權,吏部惟阿閣臣之意。線索呼吸,機關首尾:庇同鄉,則逆黨可公然保薦;排正類,則講官可借題逼逐』。又言:『喪師誤國之王化貞宜正罪,潔己愛民之餘大成有可矜』。疏入,奉旨切責回話。公再疏直糾次輔溫體仁、冢臣閔洪學罪狀,言尤切直。體仁、洪學疏辨,幸上明察,頗得其情,公僅得罰俸。未幾,以終養歸。上尋釋余大成於獄,置王化貞於法,逐唐世濟而罷閔洪學;皆用公之言。
gōng lǐ jū shí yú nián, ér yǒu jīng shī zhī biàn. nán jīng lì, qǐ bǔ lì bù yàn fēng sī yuán wài láng, shǔ xuǎn sī shì. gōng jiàn shí shì rì fēi, tàn yuē: nèi wú lǐ zhào, wài wú hán yuè, yù wèi jiàn yán shào xìng, yì hé kě dé! suì xiè guī. nán jīng xiàn, gōng wéi shì jīn dài jǐn, dù mén zhě sān nián.
公里居十餘年,而有京師之變。南京立,起補吏部驗封司員外郎,署選司事。公見時事日非,嘆曰:『內無李、趙,外無韓、岳,欲為建炎、紹興,亦何可得』!遂謝歸。南京陷,公惟飾巾待盡,杜門者三年。
wù zǐ, qián jū xiāng jiān, ǒu guò qí xù jiā, huì yǒu gào qí xù wèi tì zhě, xià dǎi, bìng zhí gōng. jiàn xún fǔ tǔ guó bǎo, guó bǎo quàn gōng tì fà, bù cóng. jiě zhì nán jīng, jiàn bā shuài, bù guì. shí bā zhe kuài xuē, tī zhé gōng xī fù bá gōng fā jǐ jǐn. gōng yuē: wú bù ài shēn! suì jiàn shā. cóng sūn shàng lián zì jìng guān, píng rì jǔ dòng jiē xiào gōng tóng rì yù hài, nián jǐn shí jiǔ ěr.
戊子,潛居鄉間,偶過其婿家,會有告其婿未薙者,下逮,並執公。見巡撫土國寶,國寶勸公薙髮,不從。解至南京,見巴帥,不跪。時巴着快靴,踢折公膝;復拔公發幾盡。公曰:『吾不愛身』!遂見殺。從孫尚濂字靜觀,平日舉動皆效公;同日遇害,年僅十九耳。
gōng dēng dì, chū hè wén zhōng féng shèng zhī mén ér shī shì gāo zhōng xiàn pān lóng. cháng shī chéng zǐ jìng zuò, zhōng rì rú ní sù rén. zhōng xiàn lín nán, tè shū yī tiē shòu gōng yuē: xīn rú gōng xū, běn wú shēng sǐ. gōng suì huò rán yú shēng sǐ zhī jì yǐ. shī wén bù duō gài dé lì zài lǐ xué, wén zhāng qí yú jì yě. zuì zhù zhě yǒu dù jiāng yī lǜ yún: shì sǐ rú guī bù kě zhāo, gū hún cóng cǐ fù xiān cháo. shù jīng bái fà yīng nán méi, yī piàn dān xīn qǐ yì xiāo! shì jié yǒu líng yī hǎi àn, tiān xiáng wú jì wǎn jiāng cháo. shān hé mò mò zhǎng liú hèn, wéi yǒu qún ōu bàn jì liáo. rén gòng chuán zhī.
公登第,出賀文忠逢聖之門;而師事高忠憲攀龍。嘗師程子靜坐,終日如泥塑人。忠憲臨難,特書一帖授公曰:『心如公虛,本無生死』。公遂豁然於生死之際矣。詩文不多;蓋得力在理學,文章其餘技也。最著者有「渡江」一律云:『視死如歸不可招,孤魂從此赴先朝。數莖白髮應難沒,一片丹心豈易消!世傑有靈依海岸,天祥無計挽江潮。山河漠漠長留恨,惟有群鷗伴寂寥』。人共傳之。
xú qiān shěn hǔ qiū hòu xī sǐ
徐汧沈虎邱後溪死
xú qiān zì jiǔ yī, hào wù zhāi zhǎng zhōu rén. chóng zhēn yuán nián wù chén jìn shì, gǎi shù jí shì. shòu jiǎn tǎo, lèi qiān yòu chūn fāng yòu shù zǐ. gēng chén, fēn kǎo lǐ wéi. xīn sì, fèng chà nán guī xún dīng yōu. nán jīng jiàn guó, qǐ zhān shì fǔ shǎo zhān shì hàn lín yuàn shì dú xué shì. gōng zhī shì bù kě wèi, bù zhī guān. yǐ yǒu rùn liù yuè, dà qīng bīng zhì, xià lìng tì fà gōng shì bù qū rǔ, yuē: yǐ cǐ bù qū xī bù tì fà zhī shēn jiàn xiān dì yú dì xià! suì zì shěn yú hǔ qiū hòu xī sǐ.
徐汧字九一,號勿齋;長洲人。崇禎元年(戊辰)進士,改庶吉士。授簡討,累遷右春坊右庶子。庚辰,分考禮闈。辛巳,奉差南歸;尋丁憂。南京建國,起詹事府少詹事、翰林院侍讀學士。公知事不可為,不之官。乙酉閏六月,大清兵至,下令薙髮;公誓不屈辱,曰:『以此不屈膝、不薙髮之身見先帝於地下』!遂自沈於虎邱後溪死。
gōng zì jǐ sì zhī nán, cóng dōu zhōng jì shū gù rén yuē: míng tiān zǐ zài shàng, zhī wàn wàn wú yú rán shì shì wēi jí, jí yǒu bù kě zhī, wéi yǐ yī sǐ bào jūn fù. jiǎ shēn zhī biàn, gōng fāng lǐ jū, hào tòng yù jué. shì nián liè huáng shèng dàn, gǎn jī fù shī sì zhāng, yán zhī xuè lèi. zì tí huà xiàng yuē: qiān hū! ér wàng jiǎ shēn sān yuè shí jiǔ rì shì yé? ér shòu xiān huáng hòu ēn, dài yǐ shī chén zhī lǐ ér zi fāng kē yǐ zhì zǐ, yī dēng xián shū yī shí lǐn xì, chǐ cùn jiē xiān huáng cì yě. ér bù néng duàn dòu nà gān yǐ xùn guó nán fù bù néng qǐng yīng zhěn gē yǐ xuě guó chǐ, ér yǎn xī zài chuáng, hé wèi zhě yé? yì dāng qǐn shān, zuì dāng xí xí gǎo. cún cǐ qǐn shān xí gǎo zhī xīn yǐ jiào huì ěr zi, shù jǐ qí miǎn yú dà yì, wú ruò jué fù tōu duò fù ēn yě. gài gōng zhōng yì chū yú tiān xìng, juān qū bào guó, qí zhì rán yě. gōng shǎo jiù xué yú xiōng yǎng chún, yǎng chún wèi chén wén zhuāng mèi xù yīn dé gōng wén, qí zhī yuē: wú lǐ zhōng nǎi yǒu tāng ruò shì! měi xiàng rén shù wén zhuāng yán, yǒu zhī jǐ zhī gǎn.
公自己巳之難,從都中寄書故人曰:『明天子在上,知萬萬無虞;然事勢危急,即有不可知,惟以一死報君父』。甲申之變,公方里居,號慟欲絕。是年烈皇聖誕,感激賦詩四章,言之血淚。自題畫像曰:『汧乎!而忘甲申三月十九日事耶?而受先皇厚恩,待以師臣之禮;而子枋、柯以稚子,一登賢書、一食廩餼,尺寸皆先皇賜也。而不能斷脰納肝以殉國難、復不能請纓枕戈以雪國恥,而偃息在床,何為者耶?義當寢苫,罪當席席稿。存此寢苫、席稿之心以教誨爾子,庶幾其勉於大義,毋若厥父偷惰負恩也』。蓋公忠義出於天性,捐軀報國,其志然也。公少就學於兄養淳,養淳為陳文莊妹婿;因得公文,奇之曰:『吾里中乃有湯若士』!每向人述文莊言,有知己之感。
gōng zhǎng zi xiào lián fāng, zì gōng méi hòu, dù mén bù rù chéng shì.
公長子孝廉枋,自公沒後,杜門不入城市。
fù shèng dàn āi gǎn yún: sǎ lèi xiān huáng shì xiàng yú, tūn shēng qǐ rěn yì sōng hū! yì guān cǐ rì qū nán què, yù bó hé nián huì jì dōu? shèng zhǔ āi sī yīng bì diàn, wēi chén yǐn rěn shàng quán qū. yì zhī zuǒ mìng bēi huān yì, hái jì jīn zhāo lìng jié wú? yòu wǎn xǔ yǎn yún: huò chán xiāo jí dì xīng wēi, lóng yù cāng huáng qù bù guī! hàn diàn yì guān hún yù sǎo, yān jīng zhōng jù yǐ quán fēi. rén qīng lǐ è shī shuí jiè? yì wáng shēng yì shù jǐ. shàn bài dǐng hú yīn běi shǒu, zhāo zhāo yīng jiàn sù hún fēi.
附「聖誕哀感」云:『灑淚先皇似向隅,吞聲豈忍憶嵩呼!衣冠此日趨南闕,玉帛何年會冀都?聖主哀思應避殿,微臣隱忍尚全軀。亦知佐命悲歡異,還記今朝令節無』?又「挽許琰」云:『禍纏霄極帝星微,龍馭蒼黃去不歸!漢殿衣冠渾欲掃,燕京鍾虡已全非。人輕李萼師誰借?邑□王生義庶幾。贍拜鼎湖因北首,朝朝應見素魂飛』。
sūn yuán wén kū sǐ sūn yuán wén zì nán gōng, wú xī rén wàn lì jiǎ xū zhuàng yuán. sūn jì gāo jì zǐ. xìng xiào yǒu, bó xué gōng shī wén fán hé cáo jūn tún qián fù lì lǜ shān chuān xīng wěi zhī shū, xī kuī qí ào.
孫源文哭死孫源文字南公,無錫人;萬曆甲戌狀元。孫繼皋季子。性孝友,博學工詩文;凡河漕、軍屯、錢賦、歷律、山川、星緯之書,悉窺其奧。
jiǎ shēn sān yuè sī zōng xùn shè jì, yuán wén zhòu yè kū. yù chǎn dé jīn, fǎng sòng rèn yuán shòu gù shì, jí zī liú cì xuè wèi wén, gōng jiàn dì yòu, bì yǒng jǐ jué guān zhě jiē qì xià. suì kǎ xiě shēng yīn. fù shī yuē: shào xiǎo jiāng nán zhù, bù wén hóng yàn āi jīn xiāo qīng zhěn lèi, hé ěr jiù jīng lái. bēi yín bù chuò, jí yì shén. yǒu rén xún yǐ hòu shì, wéi yuē: jiā shòu cháo tíng tè ēn, sǐ wú fēn yě! yú bù jí. suì zú. lùn zhě wèi: yuán wén yī cǎo mǎng chén ěr, zhì bēi qí jūn yǐ sǐ, qǐ tè qū yuán zhī yú huái wáng zāi!
甲申三月思宗殉社稷,源文晝夜哭。鬻產得金,仿宋任元受故事,集緇流刺血為文,恭薦帝右,躄踴幾絕;觀者皆泣下。遂咯血聲喑。賦詩曰:『少小江南住,不聞鴻雁哀;今宵清枕淚,和爾舊京來』。悲吟不輟,疾益甚。友人詢以後事,唯曰:『家受朝廷特恩,死吾分也』!余不及。遂卒。論者謂:源文一草莽臣耳,至悲其君以死,豈特屈原之於懷王哉!
yán shào xián tóng qiè yì sǐ
嚴紹賢同妾縊死
yán shào xián zì yǔ yáng, wú xī rén wèi wú zhū shēng, cóng shū sī kòu yán yī péng jí yě. shēng ér zhèng qì yuè yuè, zhōu wén jiǎn bǐng mó shēn qì zhī měi yǐ zhèng yì xiāng dǐ. chóng zhēn mò, liú kòu chǔn dòng shào xián shì sī kòu, zhé yún fēng huǒ zhào tiān, dāng zuò wò lín chí yī xiǎo lóu. shì jí, yǒu dǎo shuǐ sǐ ěr! qí xù zhì rú cǐ.
嚴紹賢字與揚,無錫人;為吳諸生,從叔司寇嚴一鵬籍也。生而正氣嶽嶽,周文簡炳謨深器之;每以正誼相砥。崇禎末,流寇蠢動;紹賢侍司寇,輒雲『烽火照天,當坐臥臨池一小樓。勢亟,有蹈水死耳』!其蓄志如此。
jiǎ shēn sī zōng xùn shè jì, shào xián měi kāng kǎi liú tì tòng bù ruò dū chéng yī cài yōng, yóu dé wàng zǐ gōng diàn bēi shuǐ yě. zì cǐ chōng chōng, ruò shī suǒ yī. yǐ yǒu, xīn lìng xià, zhī guó zuò gǎi. hū tí bì yuē: cǐ hé qián kūn shí, dú shèng xián shū, dāng shǒu yì quán guī. yǔ qiè zhāng shì xiāng duì jiù jīng. yī nǚ gū gū, yì sǐ. wéi bù jǐn jié, fāng zhī quán qū bǎo qī zǐ zhě, bù chì xiāo rǎng yún.
甲申思宗殉社稷,紹賢每慷慨流涕;痛不若都城一菜傭,猶得望梓宮奠杯水也。自此憧憧,若失所依。乙酉,新令下,知國祚改。忽題壁曰:『此何乾坤時,讀聖賢書,當守義全歸』。與妾張氏相對就經。一女呱呱,亦死。韋布盡節,方知全軀保妻子者,不啻霄壤雲。
mǎ chún rén náng shí chén hé sǐ
馬純仁囊石沉河死
mǎ chún rén zì pǔ gōng, hào fàn èr nán jīng liù hé xiàn rén. zēng zǔ zài tián, jù fù ér shàn zǔ zì zhōng yī, yì xiáng shēng. fù zhī jì, zì dé fú, yì tài xué shēng xuǎn xiàn zuǒ èr xiàn chéng yī. mǔ táng shì chún rén, zhòng zi yě. yòu yǐng huì. chóng zhēn bā nián, dū xué jīn lán bǔ dì zǐ yuán, xǔ yǐ dà chéng.
馬純仁字朴公,號范二;南京六合縣人。曾祖在田,鉅富而善;祖字衷一,邑庠生。父之驥,字德符,邑太學生;選縣佐二、縣丞一。母唐氏;純仁,仲子也。幼穎慧。崇禎八年,督學金蘭補弟子員,許以大成。
yǐ yǒu, tì fà lìng xià, chún rén fāng jīn, liǎng dà xiù náng shí, bù gào qī zǐ, jìng fù lóng jīn fú qiáo zì shěn yú hé, ér shī jiāng lì bù yí shí qī yuè liù rì yě, nián fǔ èr shí suì. jīn jiān dà shū yuē: yǔ sǐ nǎi xīn, níng sǐ jué shēn yī shí yū shì, qiān gǔ wán rén. xiān shì, tóng bǐ yán shēng wāng huì zi bǎi gǔ, cái míng bìng zào guó biàn, yuē tóng fù shuǐ, ér huì jìng fù yuē. shì suì, jí jǔ xiào lián. jǐ chǒu, dēng jìn shì, xuǎn hú guǎng chéng tiān fǔ jǐng líng zhī xiàn. wèi jǐ, chún rén xiǎn yì, suì zú. chún rén qī hòu shì wú suǒ chū, jiā rén yù lìng gǎi shì, lǚ yù zì jīng suì bù gǎn bī. chún rén shēng píng duō zhù zuò, fù shuǐ qián yī xī, jǐn qǔ wén zhāng shī gǎo fén zhī yì bù yù yǐ wén chuán shì yún. kāng xī jiān, yǔ zài liù hé, yì rén chēng zhī. fǎng zhì qí jiā, dì yǒu rén, yì xiáng shēng, chū jiàn shù qí shì rú cǐ. chún rén jì xiào qū píng zhī jié, shēng yuán yuán féng shèng děng jù chéng zài xiàn yǐ biǎo qí shì.
乙酉,薙髮令下,純仁方巾,兩大袖囊石,不告妻子,竟赴龍津浮橋自沈於河,而屍僵立不移;時七月六日也,年甫二十歲。襟間大書曰:『與死乃心,寧死厥身;一時迂事,千古完人』。先是,同筆研生汪匯子百穀,才名並噪;國變,約同赴水,而匯竟負約。是歲,即舉孝廉。己丑,登進士,選湖廣承天府景陵知縣。未幾,純仁顯異,遂卒。純仁妻侯氏無所出,家人慾令改適,屢欲自經;遂不敢逼。純仁生平多著作,赴水前一夕,盡取文章詩稿焚之;益不欲以文傳世雲。康熙間,予在六合,邑人稱之。訪至其家,弟友仁,亦庠生,出見;述其事如此。純仁既效屈平之節,生員袁逢盛等具呈在縣以表其事。
fù jì: liù hé rén yǔ yǔ yuē: dāng wāng huì zài hú guǎng zuò lìng shí, yī rì bái zhòu jiān shì zuò gōng táng, hū jiàn chún rén yú zhì, yǐ dà yì zé zhī yuē: rǔ bù néng sǐ, yǐ fù yuē yǐ! fù dēng xīn cháo jìn shì wèi guān, hé yě? huì dà jīng hài, xùn xiè bù néng chū yī yǔ. suì dé jí, wèi jǐ sǐ. qī nián shào, huò méng tā zhì chún rén zhé bào mèng, lìng shǒu jié, hòu yǐ zhēn zhì wén. chún rén yǐ wèi shuǐ shén, fán zhōu zǐ sài fú, dǎo zhé líng yīng yī shí yì zhī.
附記:六合人語予曰:『當汪匯在湖廣作令時,一日白晝間適坐公堂,忽見純仁舁至,以大義責之曰:『汝不能死,已負約矣!復登新朝進士為官,何也』?匯大驚駭,遜謝不能出一語。遂得疾,未幾死。妻年少,或萌他志;純仁輒報夢,令守節,後以貞志聞。純仁已為水神,凡舟子賽福,禱輒靈應;一時異之。
wáng yù dà mà bù qū sǐ wáng yù zì yuán shòu, hào liǎng zhān sōng jiāng huá tíng rén. tiān qǐ yuán nián jǔ rén, yǐ xiào yǒu wén. chú sù zhōu xué zhèng liú zéi fàn zhōu, gōng gù shǒu yǐ quán. jiǎ shēn shí yuè, jī guān shēng jiàn chāng zhī fǔ, jiā xián jiāng xī àn chá sī fù shǐ.
王域大罵不屈死王域字元壽,號兩瞻;松江華亭人。天啟元年舉人,以孝友聞。除宿州學正;流賊犯州,公固守以全。甲申十月,積官升建昌知府,加銜江西按察司副使。
dà qīng bīng xiàn fǔ zhōu, gōng shì zhòng gù shǒu. ér chéng zhōng yǒu nèi yīng zhě, suì xiàn yì wáng chū zǒu. gōng bèi zhí zhì nán chāng, dà mà bù qū sòng wǔ chāng, shā zhī. shí bā yuè èr shí rì. tóng sǐ zhě, jiāng xī bù zhèng xià wàn hēng fēn xún hú dōng dào fù shǐ wáng yǎng zhèng tuī guān liú guāng hào děng yǔ gōng liù rén chuán shǒu jiāng xī, qì qí shī chéng xià. wǔ chāng rén shōu ér zàng zhī dùn zhài hé, tí yuē liù jūn zǐ zhī mù. gōng dì sān zi yào zǒu fú jīng qǐng xù, wèi fù mǐn zhōng xiàn, bù guǒ.
大清兵陷撫州,公誓眾固守。而城中有內應者,遂陷;益王出走。公被執至南昌,大罵不屈;送武昌,殺之。時八月二十日。同死者,江西布政夏萬亨、分巡湖東道副使王養正、推官劉光浩等;與公六人傳首江西,棄其屍城下。武昌人收而葬之沌砦河,題曰「六君子之墓」。公第三子鑰走福京請恤,未覆;閩中陷,不果。
xià yǔn yí fù chí shuǐ sǐ
夏允彝赴池水死
xià yǔn yí zì yí zhòng, hào huǎn gōng sōng jiāng huá tíng rén. jiā shàn jí. tōng shàng shū. wàn lì sì shí wǔ nián wù wǔ jǔ rén, chóng zhēn shí nián dīng chǒu jìn shì. hóng guāng lì, wèi lì bù zhǔ shì.
夏允彝字彝仲,號緩公;松江華亭人。嘉善籍。通「尚書」。萬曆四十五年戊午舉人,崇禎十年丁丑進士。宏光立,為吏部主事。
dà qīng bīng xià sōng jiāng, yǔn yí bì nì. qí xiōng qiáng zhī yè guān, yǔn yí qián fù chí zhōng sǐ. tóng nián chén zi lóng wǎn shī yún: zhì zài chūn qiū zhēn bù kuì, xíng chéng zhōng xiào gèng hé yí!
大清兵下松江,允彝避匿。其兄強之謁官,允彝潛赴池中死。同年陳子龍輓詩云:『志在「春秋」真不愧,行成忠孝更何疑』!
suī míng yǒng bù qū sǐ
眭明永不屈死
mù gōng huì míng yǒng, zì sōng nián zhèn jiāng dān yáng rén. céng dà fù yè, guān gěi shì fù shí, guān tài shǐ. chóng zhēn rén wǔ jǔ yú xiāng, nián liù shí yǐ xuǎn huá tíng jiào yù.
睦公諱明永,字嵩年;鎮江丹陽人。曾大父燁,官給事;父石,官太史。崇禎壬午舉於鄉,年六十矣;選華亭教諭。
yǐ yǒu bā yuè sān rì chéng pò, gōng shū míng lún táng yuē: míng mìng qí yǒng, sōng zhù hé nián? shēng shǔ zǔ fù, sǐ yī shèng xián. suì zì jīng, bù sǐ chū tóu pàn shuǐ bèi zhí, yǐ bù qū ér sǐ.
乙酉八月三日城破,公書明倫堂曰:『明命其永,嵩祝何年?生黍祖父,死依聖賢』。遂自經,不死;出投泮水被執,以不屈而死。
gōng zǐ běn zì yǔn lì, zhū shēng. jiǎ wǔ chūn, zuò tóng yì hè tài pú wáng shèng shì, zhū lián bèi xì yī xī sǐ.
公子本字允立,諸生。甲午春,坐同邑賀太僕王盛事,株連被系一夕死。
lǐ dài wèn zhāng jiǎn bèi shā
李待問、章簡被殺
sōng jiāng yuán rèn zhōng shū lǐ dài wèn bó luó zhī xiàn zhāng jiǎn, chéng pò bèi shā.
松江原任中書李待問、博羅知縣章簡,城破被殺。
gù suǒ shòu tóu pàn chí sǐ
顧所受投泮池死
gù suǒ shòu zì xìng zhī, hào dōng wú zhǎng zhōu rén. liù shì zǔ xùn xùn zi yào yào zi yú qìng, xiāng jì jǔ yǒng lè jiǎ chén zhèng tǒng bǐng chén chéng huà kǒu chén jìn shì gù biǎo qí fāng yuē sān chén yún. gōng shēng ér yǐng yì, yì lìng jiāng yíng kē chēng wèi guó shì. shí yī suì, bǔ zǐ dì yuán. chóng zhēn shí wǔ nián, liú zéi pò yuán zhōu, fàn jí ān. shí lóng quán lìng liú rǔ è qǐng gōng wèi mù bīn, huà zhàn shǒu jù shén xī, zéi yīn qù.
顧所受字性之,號東吳;長洲人。六世祖巽、巽子曜、曜子餘慶,相繼舉永樂甲辰、正統丙辰、成化〔口辰〕進士;故表其坊曰「三辰」雲。公生而穎異,邑令江盈科稱為國士。十一歲,補子弟員。崇禎十五年,流賊破袁州,犯吉安。時龍泉令劉汝諤請公為幕賓,畫戰守具甚悉,賊因去。
shí qī nián, zéi xiàn běi jīng, gōng jué yǐn shí. yǐ ér wén xǔ yǎn sǐ, yuē: wú jīn qiě kě yǐ wú sǐ, wèi yǎn chuán. yòu yī nián, nán jīng bù shǒu gōng yè qǐn, wēi wén jiē tàn shēng. míng rì, yán xiào rú píng cháng wèi zi shàn yuē: wú yǐ lǎo zhū shēng chū rù wén miào zhě, wǔ shí yú nián yǐ. shí shì zhì cǐ, kǒng wěi lǐ qì yú cǎo mǎng yě, jiāng wǎng guān yān. suì yǔ qí sūn háng jù wǎng. jì zhì, zuò juǎn táng wén yǐ cí xuān shèng, qiě bài qiě qì. chū miào mén, lìng háng xiān guī suì tóu pàn chí sǐ, shī zhí lì bù pū. shì mín diào zhě qiān yú rén, yì lìng suì níng lǐ shí wèi wén jì zhī yán liǎng rì qián jūn rú fú shǒu yī zhuàng, yuè zhī zé yán sǐ jié shì yě. wén zhě jīn qí zhì yún.
十七年,賊陷北京,公絕飲食。已而聞許琰死,曰:『吾今且可以無死,為琰傳』。又一年,南京不守;公夜寢,微聞嗟嘆聲。明日,言笑如平常;謂子善曰:『吾以老諸生出入文廟者,五十餘年矣。時事至此,恐委禮器於草莽也,將往觀焉』。遂與其孫珩俱往。既至,作「卷堂」文以辭宣聖,且拜且泣。出廟門,令珩先歸;遂投泮池死,屍直立不仆。士民吊者千餘人,邑令遂寧李實為文祭之;言兩日前君儒服手一狀,閱之則言死節事也。聞者矜其志雲。
xú yì zì yì sǐ
徐懌自縊死
xú yì zì zhān qí, cháng shú zhū shēng jiā xú shì. wén xiàn chéng xiàn, tàn yuē: wú jiā shì kē dì, jìng wú yī yì shì yé! tì fà lìng zhì, fú bù páo bié qīn zú tí bì yuē: bù yù lì míng chuí hòu dài, dàn qiú jìng jié dá xiān cháo. yè bàn, zì yì.
徐懌字瞻淇,常熟諸生;家徐市。聞縣城陷,嘆曰:『吾家世科第,竟無一義士耶』!薙髮令至,服布袍別親族;題壁曰:『不欲立名垂後代,但求靖節答先朝』。夜半,自縊。
zhū zhí shǒu zhì, yì zhū shēng jiā nán guō. mǔ bìng bù néng qiān bīng zhì, mǔ yǔ mèi tóu jǐng. shǒu zhì yuē: wú bù rǔ shēn! yǔ bīng gé dòu sǐ.
諸侄守質,亦諸生;家南郭。母病不能遷;兵至,母與妹投井。守質曰:『吾不辱身』!與兵格鬥死。
xiàng zhì níng è kēng sǐ
項志寧扼吭死
xiàng zhì níng, cháng shú zhū shēng dùn yú yě. fāng shí bǐng, wén tì fà lìng, bǐng bàn duò dì, è kēng bù shí sǐ.
項志寧,常熟諸生;遁於野。方食餅,聞薙髮令,餅半墮地,扼吭不食死。
dǒng yuán zhé tòng kū sǐ
董元哲痛哭死
cháng zhōu zhū shēng dǒng yuán zhé, tòng kū sǐ. chóng zhēn mò, yuán zhé suì shì, míng jū dì yī gài wén xíng jiān yōu shì yě.
常州諸生董元哲,痛哭死。崇禎末,元哲歲試,名居第一;蓋文行兼優士也。
shí shēng jí mài shàn ōu xìng tóu chí sǐ
石生及賣扇歐姓投池死
cháng zhōu shí shēng jí mài shàn ōu xìng zhě, tóu xī miào chí zhōng sǐ.
常州石生及賣扇歐姓者,投西廟池中死。
mài chái xiāng mín yuè rù hé sǐ
賣柴鄉民躍入河死
xiāng mín mài chái rù chéng wén ān fǔ shǐ zhì, qì chái chuán, yuè rù wén chéng bà nán yóu hé sǐ.
鄉民賣柴入城;聞安撫使至,棄柴船,躍入文城壩南遊河死。
xù niǎo sǒu yì sǐ
蓄鳥叟縊死
wǔ mù yǒu xù yā niǎo xuē sǒu, yǐ tì fà zì yì sǐ.
五牧有蓄鴉鳥薛叟,以薙髮自縊死。
mài miàn rén zì jīng sǐ
賣面人自經死
xuán miào guān qián mài miàn rén, fū fù duì jīng sǐ.
玄妙觀前賣面人,夫婦對經死。
xǔ liè fù zhī jiě sǐ
許烈婦支解死
liè fù xǔ shì, cháng shú zhū shēng xiāo mǒu qī zhū shēng xǔ chóng guāng nǚ. wèi bīng suǒ lüè zhì lí kǒu, jiàn tóng lüè yǒu shòu wū zhě, xǔ shì dà mà yuē: rén hé dé gǒu zhì ǒu! bīng nù, fù zhī wéi, zhī jiě zhī shí qí xīn. qún shì yuē: cǐ liè fù yě! qián yì qí yī gǔ.
烈婦許氏,常熟諸生蕭某妻、諸生許重光女。為兵所掠;至蠡口,見同掠有受污者,許氏大罵曰:『人何得狗彘偶』!兵怒,縛之桅,支解之;食其心。群視曰:『此烈婦也』!潛瘞其一股。
chū luàn shí, nǚ zǐ yì bù shòu rǔ zhě, bù néng xiáng jì cǐ qí zuì yě.
初亂時,女子義不受辱者,不能詳記;此其最也。
zhāng shì fù shī tóu jiāng sǐ
張氏賦詩投江死
yáng zhōu jì xiàn, yī bù jiāng lüè zhāng shì zhì jīn líng, yǐ zhū yù jǐn xiù luó shì yú qián zhāng shì fú gù, bēi qì bù yǐ. jì ér bù jiāng suí yù wáng běi shàng, zhāng cóng zhī. chū guān yīn mén jiāng dù jiāng, mì yǐ bái líng èr fāng kě èr chǐ xǔ, kǎi shū jué mìng cí wǔ shǒu yú shàng chéng xì tóu jiāng. shī fú yú gāo zi gǎng, wèi shǒu xùn zhě suǒ huò. qí shī bá yún: guǎng líng zhāng shì tí. yǒu huáng jīn èr liǎng, zuò zàng shēn zhī fèi. biàn tǐ suǒ zhī, wú yǒu yě yǐ ér yú xié nèi dé zhī, gài mì fèng yú zhōng zhě. zhòng yǐ cǐ jīn yì yín, zàng yān. kāng xī sì nián yǐ sì liù yuè qī rì, yǔ zài liù hé, dé yuè qí shū bìng qí shì rú cǐ. qí shī yuē: shēn guī rì rì xiù luán huáng, hū bèi gān gē chū huà táng ruò zhì nán jìn lí hǔ kǒu, zhī yú hún mèng rào jiā xiāng. xiù xié tuō què huàn gé wēng xuē, nǚ bàn nán zhuāng shí kě jiē kuà shàng yù ān chóu bù wěn, lèi hén duō shì mǎ tí shā! jiāng shān gèng jú tīng cāng tiān, fěn dài wú gū shí kě lián! bó mìng hóng yán qiān zài hèn, yī shēn hé xī wù fāng nián! cuì qiào jīng diē jiǔ chén mái, chē qí lín lín yě qiàn lái lí què gù xiāng shēn sǐ hòu, huā zhī yí xiàng duì yuán zāi. fēn fù hé shén zǐ xì shōu, suì huán zhù fà fù dōng liú yǐ jiāng bó mìng pàn liú shuǐ, shēn bàn láng chái bù zì yóu!
揚州既陷,一部將掠張氏至金陵,以珠玉、錦繡羅飾於前;張氏弗顧,悲泣不已。既而部將隨豫王北上,張從之。出觀音門將渡江,密以白綾二方可二尺許,楷書絕命詞五首於上;乘隙投江。屍浮於高子港,為守汛者所獲。其詩跋云:『廣陵張氏題。有黃金二兩,作葬身之費』。遍體索之,無有也;已而於鞋內得之,蓋密縫於中者。眾以此金易銀,葬焉。康熙四年(乙巳)六月七日,予在六合,得閱其書並其事如此。其詩曰:『深閨日日繡鸞凰,忽被干戈出畫堂;弱質難禁罹虎口,祗余魂夢繞家鄉』。『繡鞋脫卻換{革翁}靴,女扮男妝實可嗟;跨上玉鞍愁不穩,淚痕多似馬蹄沙』!『江山更局聽蒼天,粉黛無辜實可憐!薄命紅顏千載恨,一身何惜誤芳年』!『翠翹驚跌久塵埋,車騎轔轔野塹來;離卻故鄉身死後,花枝移向對園栽』。『吩咐河神仔細收,碎環祝髮付東流;已將薄命拚流水,身伴狼豺不自由』!
dùn jī zhū chén
遁跡諸臣
bǔ yí yún: nán jīng zhī biàn, dùn ér bù yǔ yíng jiàng zhě: shàng shū zhāng yǒu yù chén méng shì láng wáng xīn yī shǎo qīng zhāng yuán shǐ guāng lù chéng gé hán shēng gěi shì jiǎng míng yù wú shì bù shǔ zhōu zhī yú huáng zhōng chì zhǔ bù chén jì shēng děng èr shí yú rén.
「補遺」云:南京之變,遯而不與迎降者:尚書張有譽、陳盟、侍郎王心一、少卿張元始、光祿丞葛含聲、給事蔣鳴玉、吳適、部屬周之璵、黃衷赤、主簿陳濟生等二十餘人。
yǒu yù hào jìng hán, jiāng yīn rén sù yǒu pǐn wàng. qián jū qīng yáng, bù rù chéng shì. nán jīng gòu biàn, wǔ yuè shí bā rì dǐ jiā yǒu wèn zhī zhě, yáo shǒu tì qì ér yǐ. shàng shū yìn zhòng liù shí liǎng, qiè guī. chén míng hào xuě tān, shǔ rén dào yuǎn bù néng guī, qián jū zhè zhī tái chù jiān. hòu yù jī jiā xiù, sēng fú zì huì.
有譽號靜涵,江陰人;素有品望。潛居青暘,不入城市。南京遘變,五月十八日抵家;有問之者,搖首涕泣而已。尚書印重六十兩,挈歸。陳明號雪灘,蜀人;道遠不能歸,潛居浙之台、處間。後寓跡嘉秀,僧服自晦。
qǐ yì zhū chén
起義諸臣
guó jiā yī tǒng, zì chéng zhí pò jīng shī, kě wèi qiáng yǐ dà qīng bīng zhàn bài zhī, qí shì wèi hé rú zhě. qū qū jiāng zuǒ, wèi jūn wèi xiāng, bì rú gōu jiàn lí zhǒng wò xīn cháng dǎn, huò kě shāo zhī suì yuè jí bù rán, dà qīng shī zhī xià, yù huái jiù yáng, sǐ shǒu jīn líng, zhū zhèn jī jiǎo, yì shù xìng yán dàn xī. nǎi dà qīng bīng wèi zhì, ér jūn xiāng gè dùn jiāng shì táo jiàng dà qīng zhī yī tǒng, zhǐ rì kě dǔ yǐ. zhì shì ér yī èr shì zǐ lǜ xiāng yú yǐ kàng fāng zhāng zhī shì, shì yǐ yáng ròu tóu hǔ táng bì dāng chē, suī wū hé bǎi wàn yì ān yòng hū! rán qí zhì zé kě jīn yǐ, wù yǐ chéng bài lùn kě yě.
國家一統,自成直破京師,可謂強矣;大清兵戰敗之,其勢為何如者。區區江左,為君為相,必如勾踐、蠡、種臥薪嘗膽,或可稍支歲月;即不然,大清師之下,御淮、救揚,死守金陵,諸鎮犄角,亦庶幸延旦夕。乃大清兵未至,而君相各遁、將士逃降;大清之一統,指日可睹矣。至是而一、二士子率鄉愚以抗方張之勢,是以羊肉投虎、螳臂當車,雖烏合百萬亦安用乎!然其志則可矜矣,勿以成敗論可也。
yán chén èr gōng shǒu jiāng yīn chéng
閻、陳二公守江陰城
jiāng yīn yǐ yǐ yǒu liù yuè fāng zhī xiàn zhì, xià tì fà lìng. rùn liù yuè shuò, zhū shēng xǔ yòng dà yán yú míng lún táng yuē: tóu kě duàn, fā bù kě tì! xià wǔ, běi mén xiāng bīng fèn mèi ér qǐ, jū xiàn guān yú bīn guǎn sì chéng nèi wài yīng zhě shù wàn rén, qiú fā jiù cáng huǒ yào qì xiè, diǎn lì chén míng yù xǔ zhī. suí zhí shǒu bèi chén duān zhī, sōu huò zài chéng jiān xì. yǐ huī shāng shào kāng gōng xián wǔ shì, zhòng bài wèi jiāng shào yì zhāo bīng zì wèi. jiù dū sī zhōu ruì lóng chuán zhù jiāng kǒu, yuē shào bīng chū dōng mén, jǐ cóng běi mén xié jiǎo. yù zhàn, jūn jìng wú gōng. dà qīng bīng shì rì chì, gè xiāng jǐn lì gōng shā, měi xiàn yī jí, chéng shàng gěi yín sì liǎng. huī shāng chéng bì rù chéng, jǐn chū suǒ chǔ qián yǔ míng yù chōng xiǎng ér zì wǎng tián fǔ jí wú zǒng bīng zhì kuí qǐ yuán. tián wú bù zhì chéng yì bù fǎn, suì zhù fà wèi sēng.
江陰以乙酉六月方知縣至,下薙髮令。閏六月朔,諸生許用大言於明倫堂曰:『頭可斷,發不可薙』!下午,北門鄉兵奮袂而起,拘縣官於賓館;四城內外應者數萬人,求發舊藏火藥、器械,典吏陳明遇許之。隨執守備陳端之,搜獲在城奸細。以徽商邵康公嫻武事,眾拜為將;邵亦招兵自衛。舊都司周瑞龍船駐江口,約邵兵出東門,己從北門協剿。遇戰,軍竟無功。大清兵勢日熾,各鄉盡力攻殺,每獻一級,城上給銀四兩。徽商程璧入城,盡出所儲錢與明遇充餉;而自往田撫及吳總兵志葵乞援。田、吳不至;程亦不返,遂祝髮為僧。
shì shí pàn nú chéng xìn sì qǐ, jiù sǐ bù xiá. dà bīng shǒu lüè xī chéng, yí zhì nán guān shào kāng gōng wǎng yù, bù kè. dà bīng shāo dōng chéng, xiāng bīng sǐ zhàn, yǒu xiōng dì shā qí jiāng yī rén zhě. xiāng bīng gāo ruì wèi dà bīng suǒ fù, bù qū sǐ. zhōu ruì lóng chuán táo qù, míng yù qiǎn rén qǐng jiù diǎn shǐ yán yīng yuán wèi jiāng xiāng bīng yōng zhī rù chéng, lǜ zhòng xié shǒu. dà bīng sì sàn gōng jiǎo, xiāng bīng yuǎn cuàn, wú fù lái yuán zhě. dà bīng zhuān yì gōng chéng, chéng zhōng yán yù. wài bīng jiàn rú yǔ, mín yǐ guō gài wèi bì yǐ shǒu jiē jiàn, rì dé sān sì bǎi zhī. yī rén jià yún tī dú shàng, nèi yòng zhǎng qiāng jù zhī jiāng yǐ kǒu nà qiāng, fèn shēn yuè shàng. yī tóng zǐ lì tí ér qǐ, páng yī rén zhǎn shǒu, shī duò chéng xià. yòu yī jiāng zhōu shēn fù lì rèn, yǐ dà dīng chā chéng ér shàng nèi yòng chuí jī, bì zhī. dà qīng qí rì yì yī jūn shān wèi yíng, kàn chéng xū shí, wèi pào suǒ zhōng nǎi yí yíng qù. jū mín huáng míng jiāng sù shàn nǔ, huǒ zú fā nǔ, zhōng rén miàn mù, hào jiào ér bì. chén duān zhī zǐ zài yù, zhì mù chòng chòng lèi yín qiào, cóng chéng shàng tóu xià, huǒ fā chòng liè, nèi cáng tiě niǎo líng, chù rén lì bì. yīng yuán fù zhì tiě wō, yòng mián shéng xì zhì, zhe rén jí diào jìn chéng yòu zhì huǒ qiú huǒ jiàn zhī lèi, dà bīng wèi zhī.
是時叛奴乘釁四起,救死不暇。大兵首掠西城,移至南關;邵康公往御,不克。大兵燒東城,鄉兵死戰,有兄弟殺騎將一人者。鄉兵高瑞為大兵所縛,不屈死。周瑞龍船逃去,明遇遣人請舊典史閻應元為將;鄉兵擁之入城,率眾協守。大兵四散攻剿,鄉兵遠竄,無復來援者。大兵專意攻城,城中嚴御。外兵箭如雨,民以鍋蓋為蔽;以手接箭,日得三、四百枝。一人駕雲梯獨上,內用長槍拒之;將以口納槍,奮身躍上。一童子力提而起,旁一人斬首,屍墮城下。又一將周身縛利刃,以大釘插城而上;內用錘擊,斃之。大清騎日益依君山為營,瞰城虛實,為炮所中;乃移營去。居民黃明江素善弩,火鏃發弩,中人面目,號叫而斃。陳端之子在獄,制木銃;銃類銀鞘,從城上投下,火發銃裂,內藏鐵鳥菱,觸人立斃。應元複製鐵撾,用綿繩系擲,着人即吊進城;又制火球、火箭之類,大兵畏之。
liú liáng zuǒ jiàng dà qīng wèi shàng jiāng, shè niú pí zhàng gōng chéng dōng běi jiǎo zhòng suǒ jù shí tóu xià, shù bǎi rén jiē sǐ. liáng zuǒ yí yíng shí fāng ān, lìng sēng wàng chéng guì qì, chén shuō lì hài zhòng bù tīng. liáng zuǒ cè mǎ jìn chéng yù jiàng, yīng yuán mà yuē: wǒ yī diǎn shǐ bēi guān, sǐ hé zú xī! rǔ shòu cháo tíng fēng jué, jīn rì fǎn lái qīn bī, rǔ xīn hé xīn? liáng zuǒ cán ér qù. míng yù rì zuò wò chéng shàng, yǔ mín gòng gān kǔ, zhàn zé dāng xiān míng yù píng xīn jīng lǐ, mín bīn sǐ wú hèn. yī xī, fēng yǔ nù hào, mǎn chéng dēng huǒ bù rán. hū yǒu shén guāng sì qǐ, dà bīng shí jiàn sān fēi yī zài chéng zhǐ huī, qí shí wú zhī yòu jiàn nǚ jiāng zhí qí zhǐ huī, yì shí wú zhī.
劉良佐降大清為上將,設牛皮帳攻城東北角;眾索巨石投下,數百人皆死。良佐移營十方庵,令僧望城跪泣,陳說利害;眾不聽。良佐策馬近城諭降,應元罵曰:『我一典史卑官,死何足惜!汝受朝廷封爵,今日反來侵逼,汝心何心』?良佐慚而去。明遇日坐臥城上,與民共甘苦,戰則當先;明遇平心經理,民瀕死無恨。一夕,風雨怒號,滿城燈火不燃。忽有神光四起,大兵時見三緋衣在城指揮,其實無之;又見女將執旗指揮,亦實無之。
dà bīng pò sōng jiāng, bèi lēi lǜ mǎ bù èr shí yú wàn jǐn lái jiāng shàng. fù wú zhì kuí huáng fēi yú shí fāng ān, mìng zuò shū zhāo xiáng fēi yuē: wǒ yǔ chéng zhōng wú xiāng shí, hé shū wèi! lín chéng xià, zhì kuí quàn zhòng zǎo jiàng fēi mò rán. yīng yuán chì yuē: rǔ bù néng zhǎn jiāng lì gōng, yī zhāo wèi suǒ fù, zì yīng sù sǐ! zhì kuí dà qì bài xiè. chéng xià dà pào rì zēng, jiān wǔ liù chǐ dì yī qí dàn fēi rú báo. yī rén lì chéng shàng, tóu suí dàn qù ér jiāng lì bù pū yòu yī rén xiōng bèi dòng chuān, ér zhí lì rú gù. yǒu jiāng zuò shí fāng ān hòu, chéng shàng fā pào hū zhuǎn xiàng yíng, lì bì.
大兵破松江,貝勒率馬、步二十餘萬盡來江上。縛吳志葵、黃蜚於十方庵,命作書招降;蜚曰:『我與城中無相識,何書為』!臨城下,志葵勸眾早降;蜚默然。應元叱曰:『汝不能斬將立功,一朝為所縛,自應速死』!志葵大泣拜謝。城下大炮日增,間五、六尺地一;其彈飛如雹。一人立城上,頭隨彈去而僵立不仆;又一人胸背洞穿,而直立如故。有將坐十方庵後,城上發炮忽轉向營,立斃。
bā yuè wàng, yīng yuán gěi qián yǔ mín shǎng yuè, xié jiǔ dēng chéng xiào gē xǔ yòng zuò wǔ gēng qū, mìng shàn ōu gē chàng. chéng xià rén bēi nù xiāng bàn, yǒu jī liè gǎn kǎi zhě. èr shí yī rì wǔ shí, xiáng fú sì hòu chéng qīng, dà bīng cóng yān yǔ hùn zhōng qián dù, suì rù chéng, mín yóu xiàng zhàn yǒu hán xìng gé shā sān rén, nǎi zì fén. nán fù sǐ zhě jǐng zhōng chù chù tián mǎn, sūn láng zhōng chí jí pàn chí dié shī shù céng. chén míng yù hé mén tóu shuǐ sǐ, yán yīng yuán tóu shuǐ bèi fù dà mà sǐ. míng yù zhè rén, gù zhǎng hòu xún shǐ. yīng yuán běi tōng zhōu rén, duō dǎn lüè yǒu zhì cái. jiǎ shēn hǎi kòu gù sān má zi zhí dǐ huáng tián gǎng, yīng yuán lǜ xiāng bīng jù zhàn, shǒu shè sān rén, yīng xián ér dào. yǐ gōng jiā dū sī xián, shēng guǎng dōng bù dào zǔ wèi qù. yì mín lù yuán tóng xùn. xùn dǎo féng hòu péi, jīn tán rén zì jīng yú míng lún táng. zhōng shū qī xūn zì bó píng, jiā qīng yáng. rù chéng xié shǒu zhī lì bù zhī, dà shū yú bì yuē: qī xūn sǐ cǐ. xūn zhī qī ruò nǚ zǐ ruò xí sǐ cǐ. hé shì zì fén. xǔ yòng yì hé shì zì fén. huáng míng jiāng, gù shàn dàn chàng chéng xiàn hòu, bào hú qín chū chéng, rén mò shí wèi nǔ shī yě.
八月望,應元給錢與民賞月,攜酒登城嘯歌;許用作「五更曲」,命善謳歌唱。城下人悲怒相半,有激烈感慨者。二十一日午時,祥符寺後城傾,大兵從煙雨溷中潛渡,遂入城,民猶巷戰;有韓姓格殺三人,乃自焚。男婦死者井中處處填滿,孫郎中池及泮池疊屍數層。陳明遇合門投水死,閻應元投水被縛大罵死。明遇浙人,故長厚循史。應元北通州人,多膽略、有治才。甲申海寇顧三麻子直抵黃田港,應元率鄉兵拒戰,手射三人,應弦而倒。以功加都司銜,升廣東簿;道阻未去。義民陸元同殉。訓導馮厚培,金壇人;自經於明倫堂。中書戚勛字伯平,家青暘。入城協守;知力不支,大書於壁曰:『戚勛死此。勛之妻若女子、若媳死此』。闔室自焚。許用亦闔室自焚。黃明江,故善彈唱;城陷後,抱胡琴出城,人莫識為弩師也。
xù jì nán mín kǒu shù
續記(難民口述)
chóng zhēn èr nián jǐ sì, jiāng yīn chéng míng shí wú dǐng tài zuò lìng. jí chóng zhēn shí wǔ liù nián, yǒu ā niǎo zài chéng zhōng āi míng yī yuè, shēng rú xiǎo ér tí yì lìng wén zhī, tàn yuē: cǐ chéng jiāng yǒu bīng nán! shí qī nián jiǎ shēn dōng, wǔ lǐ tíng chū yī hǔ, dà rú dú, ér shì měng jié. qiān rén chí xiè míng jīn, zhú zhì bǎi zhàng dì fāng yù guò hé, tiào xiàn shuǐ zhōng, bù dé yuè qǐ shì jìn yú zhōu, yú fù pō yǒu dǎn, jí chí xiǎo dāo luàn zhuó, shā zhī. huò wèi hǔ shǔ yīn, bīng zhào yě. yǐ yǒu wǔ yuè, jiāng yīn zhī xiàn lín zhī jì, fú jiàn pú tián rén bù jiě jiāng nán yǔ, zhòng hào lín mù guā. shí yǒu hóng luó tóu bīng qiān rén guò yì mài yán, bǎi xìng guī qǐ, gài yín yǔ jué yě zhēng shì zhī ér bīng bù zhī. gài xiǎo yán bāo nǎi lüè rén zhě, bīng yù jié chéng, ér shuài yǔ lín tóng xiāng, lín chū yè, bīn zhǔ yàn yǔ, suì liǎn bīng qù. wǔ yuè èr shí wǔ rì, lín guà guān guī. liù yuè èr shí rì, dà qīng zhī xiàn fāng hēng dào rèn. fāng lìng yóu shā mào lán páo, wèi gǎi míng fú nián pō shǎo, bù xié jiā shǔ, zhǐ yǒu jiā dīng èr shí rén. yǐ ér qí lǎo bā rén rù jiàn, fāng lìng yuē: gè xiàn xiàn cè, jiāng yīn hé yǐ dú wú? qí lǎo chū, lìng gè tú zào xiàn cè yú fǔ fǔ xiàn nán jīng, yǐ guī shùn yǐ. bù shù rì, cháng zhōu tài shǒu zōng hào chà sì bīng zhì, jū yú chá yuàn fāng zhī xiàn gòng fèng shén qián. rùn liù yuè shuò, fāng xíng xiāng, zhū shēng qí lǎo děng cóng zhì wén miào. zhòng wèn yuē: jīn jiāng yīn yǐ shùn, xiǎng wú shì yǐ? fāng yuē: zhǐ yǒu tì fà ěr. suǒ chà sì bīng, wèi yā tì gù yě. zhòng yuē: fā hé kě fā yé! fāng yuē: cǐ dà qīng lǜ, bù kě wéi! suì huí yá. shì fǔ zhōng zhào xià kāi dú, yǒu liú tóu bù liú fà liú fà bù liú tóu yī yǔ. shǐ lì yì shū shì zhì cǐ, jí tóu bǐ yú dì yuē: jiù sǐ yě bà! fāng lìng yù chī zhī, gòng huā ér chū. běi mén shào nián sù hǎo quán yǒng, wén zhī suì qǐ. xiāng bīng gè fú cè zhǐ, yǐ jǐn páo méng wài yīng zhě wàn rén, jù yáng bīng. xíng zhì xiàn qián, sān chòng yī nà hǎn zhì xiàn hòu, yì rú zhī. fāng lìng jiàn shì jí, bì yá bù chū yí shū zōng tài shǒu yún: jiāng yīn yǐ fǎn, sù xià dà bīng lái jiǎo. shí chéng mén yǐ jié jiān xì huò shū, zhòng dà nù, jiāng shǐ zhě luán zhī. suì rù xiàn, yǐ xià shǒu jīn xì fāng zhī jǐng, zhuāi zhī yuē: rǔ yù shēng hū? sǐ hū? fāng yuē: yī píng ruò děng. zhòng shǐ rén shǒu shì yīn yuē jì yǐ dòng shǒu, jīn chá yuàn zhōng yǒu bīng sì rén nǎi yā tì tóu zhě, bù rú shā zhī. yú shì qiān yú rén chí qiāng jìn yuàn sì bīng fā shǐ, lián shāng shù rén. zhòng jù yù tuì yǒu zhuàng zhě chí dāo yōng jìn, sì bīng fǎn zǒu, yī duò cè zhōng yī nì cè shàng yī zǒu jiā qiáng yī yuè wū shàng, xī bèi qín. sì bīng chū zhì shí, wěi zuò mǎn zhuàng mǎn yǔ zhì shì, zuò sū yǔ yuē: wú běn sū rén, fēi běi rén qǐ ráo xìng mìng! zhòng zhé zhī. rù xiàn, xié fāng lìng yǔ mù xiàn chéng chū mù qǐng yuē: yuàn jiàng wèi míng guān! suì qiú yú yù. cǐ rùn liù yuè chū èr rì shì.
崇禎二年(己巳),江陰城鳴;時吳鼎泰作令。及崇禎十五、六年,有阿□鳥在城中哀鳴一月,聲如小兒啼;邑令聞之,嘆曰:『此城將有兵難』!十七年(甲申)冬,五里亭出一虎,大如犢,而勢猛捷。千人持械鳴金,逐至百丈地方欲過河,跳陷水中,不得躍起;適近漁舟,漁婦頗有膽,急持小刀亂斫,殺之。或謂虎屬陰,兵兆也。乙酉五月,江陰知縣林之驥,福建莆田人;不解江南語,眾號「林木瓜」。時有紅羅頭兵千人過邑賣鹽,百姓歸啟,蓋銀與爵也;爭市之而兵不知。蓋小鹽包乃掠人者,兵欲劫城,而帥與林同鄉,林出謁,賓主燕語,遂斂兵去。五月二十五日,林掛冠歸。六月二十日,大清知縣方亨到任。方令猶紗帽藍袍,未改明服;年頗少,不攜家屬,止有家丁二十人。已而耆老八人入見,方令曰:『各縣獻冊,江陰何以獨無』?耆老出,令各圖造獻冊於府;府獻南京,已歸順矣。不數日,常州太守宗灝差四兵至,居於察院;方知縣供奉甚虔。閏六月朔,方行香,諸生、耆老等從至文廟。眾問曰:『今江陰已順,想無事矣』?方曰:『止有薙髮耳。所差四兵,為押薙故也』。眾曰:『發何可發耶』!方曰:『此大清律,不可違』!遂回衙。適府中詔下;開讀,有『留頭不留髮、留髮不留頭』一語。使吏役書示;至此,即投筆於地曰:『就死也罷』!方令欲笞之,共嘩而出。北門少年素好拳勇,聞之遂起。鄉兵各服冊紙,以錦袍蒙外;應者萬人,俱揚兵。行至縣前,三銃一吶喊;至縣後,亦如之。方令見事急,閉衙不出;移書宗太守云:『江陰已反,速下大兵來剿』。時城門已詰奸細;獲書,眾大怒,將使者臠之。遂入縣,以夏手巾系方之頸,拽之曰:『汝欲生乎?死乎』?方曰:『一憑若等』。眾使人守視;因曰『既已動手,今察院中有兵四人乃押薙頭者,不如殺之』。於是千餘人持槍進院;四兵發矢,連傷數人。眾懼欲退;有壯者持刀擁進,四兵返走,一墮廁中、一匿廁上、一走夾牆、一躍屋上,悉被擒。四兵初至時,偽作滿狀、滿語;至是,作蘇語曰:『吾本蘇人,非北人;乞饒性命』!眾磔之。入縣,攜方令與木縣丞出;木請曰:『願降為明官』!遂囚於獄。此閏六月初二日事。
yǒu shǒu bèi chén duān zhī, jū jiāng yīn zhòng yù tuī wèi zhǔ, duān zhī bù jù cóng. fǔ chū, zhòng yǐ qiāng cì zhī duān zhī yuè wū shàng, qū chū chéng, fú yú dòu nèi. cì rì shàng wǔ, xiāng bīng fù sòng chéng nèi, shā zhī shí qí xīn. yǒu yī qī èr zi yī nǚ yī pū, yù jǐn shā zhī qí zi kòu shǒu xiè yuē: wú néng zhì jūn qì, xìng shì wǒ! nǎi xì yù. fán mù pào huǒ qiú huǒ zhuān, jù chén zi shǒu zào. mù pào zhǎng èr chǐ wǔ cùn guǎng shù cùn, zhì yào yú zhōng, zhuàng rú yín qiào gōng chéng, jí tóu xià shāo zhī. huǒ zhuān guǎng èr sān cùn xǔ. yǒu huáng míng jiāng shàn zuò nǔ, gōng zhǎng sì chǐ jiàn zhǎng yī chǐ yǐ zú tà shàng xián, bǎi fā bǎi zhòng. chū, míng mò bīng bèi céng huà lóng wén liú kòu jí, zào jiàn xuè fēng hóu nǔ, cáng sān jiān wū. yòu zhāng diào dǐng zì tài sù, fú jiàn ōu níng rén yì wèi bīng bèi zhù dà pào jí huǒ yào děng. zhì shì, fā zhī. huī rén chéng bì zì kūn yù, kāi dāng chéng zhōng chū jīn wèi xiǎng. yòu huī kè shào kāng gōng nián sān shí yú, lì dí wǔ shí rén tuī wèi jiāng. zōng tài shǒu dé bào, qiǎn wáng liáng lǜ bīng sān bǎi rén dà bàn jū mín xíng zhì hú qiáo, yù jiāng yīn xiāng bīng, bèi wéi jù guì yún xiàn dāo, xī shā zhī. tóu shī hé zhōng jī rú mù fá, nán liú shù shí lǐ jīng shí chuáng, chòu wèi nán wén, chēng chū gāo qiáo wài. wáng liáng, běn jiāng yīn dà dào ér jiàng zhě yě. yǐ ér dà bīng zhì xī mén, jiāng mín chū zhàn, bèi shā wǔ shí rén ér bīng bù shāng, suì tuì rù chéng dà qīng bīng yòu lù xù zhì běi mén děng chù. shí jiè jìng jiāng shā bīng èr qiān, měi rén kào qiān qián yǔ dà bīng zhàn, shā shāng wǔ bǎi rén, shā bīng yáng fān qù. chéng bì dāng jìng jiāng shā bīng bài guī, hèn zhī jié lüè yī kōng. fāng lìng zài yù, shǐ zuò shū tuì bīng. jí bīng rì jìn, yè bàn zhòng yōng rù, chì shēn qín chū, shā yú táng shàng.
有守備陳端之,居江陰;眾欲推為主,端之不遽從。甫出,眾以槍刺之;端之躍屋上,趨出城,伏於豆內。次日上午,鄉兵縛送城內,殺之;食其心。有一妻、二子、一女、一仆,欲盡殺之;其子叩首謝曰:『吾能制軍器,幸貰我』!乃係獄。凡木炮、火球、火磚,俱陳子手造。木炮長二尺五寸、廣數寸,置藥於中,狀如銀鞘;攻城,即投下燒之。火磚廣二、三寸許。有黃明江善作弩,弓長四尺、箭長一尺;以足踏上弦,百發百中。初,明末兵備曾化龍聞流寇亟,造見血封喉弩,藏三間屋。又張調鼎字太素,福建歐寧人;亦為兵備鑄大炮及火藥等。至是,發之。徽人程璧字昆玉,開當城中;出金為餉。又徽客邵康公年三十餘,力敵五十人;推為將。宗太守得報,遣王良率兵三百人(大半居民)行至湖橋,遇江陰鄉兵,被圍;俱跪雲『獻刀』,悉殺之。投屍河中積如木筏,南流數十里;經石幢,臭味難聞,撐出高橋外。王良,本江陰大盜而降者也。已而大兵至西門,江民出戰,被殺五十人而兵不傷,遂退入城;大清兵又陸續至北門等處。時借靖江沙兵二千,每人犒千錢;與大兵戰,殺傷五百人,沙兵揚帆去。程璧當靖江沙兵敗歸,恨之;劫掠一空。方令在獄,使作書退兵。及兵日進,夜半眾擁入,赤身擒出,殺於堂上。
jiù diǎn shǐ yán yīng yuán, shàn bǔ dào. dà bīng zhì, jiàn lín lìng guī, qiè jiā chū chéng, yù zhù táng. liù yuè shí wǔ rì, diǎn shǐ chén míng yù qiǎn yì rén yíng rù chéng wèi zhǔ. yīng yuán yuē: ruò děng néng tīng wǒ zé kě bù rán, bù néng wèi ruò zhǔ yě. zhòng cóng zhī. zhù táng shào nián liù bǎi sòng yīng yuán rù chéng, sì mén jù yǐ zhāng suī yáng chéng huáng shén zuò yuè tái shàng, yú zhī xún chéng, yí róng shén shèng dà qīng bīng yáo wàng, jīng yí yān. jiāng sì mén fēn bǎo ér shǒu rú nán mén bǎo nèi rén, jí shǒu nán mén yě. chéng mén yòng dà mù sāi duàn, yī rén shǒu yī dié rú zhàn, zé liǎng rén shǒu zhī, zhòu yè lún huàn. shí rén, yī miàn xiǎo qí yī chòng bǎi rén yī miàn dà qí yī hóng yī pào. chū jiān yè liǎng dié yī dēng, jì ér wǔ dié yī dēng. chū yòng zhú zhào, jì yòng yóu yòu yǐ fàn hé yóu, zé fēng bù dòng yóu bù bō. měi dié shàng wǎ sì kuài, zhuān shí yī duī. dà bīng gōng chéng, huò yǐ chuán jí guān mù yǔ niú pí bì tǐ ér jìn chéng nèi yǐ pào shí jiàn nǔ zá fā, wú bù lì suì. dà bīng chéng chéng nèi shí shí, jià yún tī shù shí ér shàng fán chéng dié āo jìn ér liǎng duì zhí shǒu zhě jiàn bīng zhì, jí fā chòng bì zhī. huò chéng xià gōng, jiāng zhǎng jiē yán shí zhì xià, huò yǐ qí gān jié duàn liè dīng yú shàng tóu zhī, huò yǐ mù pào zhì chū. bīng jiàn ér yì zhī, xián zhēng duó hū nèi jī fā, fǎn shè, jiē sǐ. gù bīng gōng yī chéng, wú bù liú tì. yán yīng yuán zhòu yè bù qǐn yè xún chéng, jiàn yǒu shuì zhě, yǐ jiàn chuān ěr, jūn lìng sù rán. chéng dié bèi pào jī duò, jí shí xiū qì wài yǐ tiě mén gù bì, nèi yǐ guān mù ní zhú yú zhōng, yòu sāi yǐ mù shí. chéng xià shí dié yī chǎng, rì xī lún huàn jū nèi ān xī shāo zhǔ. gōng wū wú yòng, zé shǐ gǔ zhě huǐ chāi zhuān wǎ, chuán yùn bù tíng. gōng chéng rì jí, chéng zhōng bǎi jì yù zhī yòng yóu yǔ fèn gè bàn hé jiān, qí fèi jiāo zhī, wú bù shāo zhe.
舊典史閻應元,善捕盜。大兵至,見林令歸,挈家出城,寓祝塘。六月十五日,典史陳明遇遣邑人迎入城為主。應元曰:『若等能聽我則可;不然,不能為若主也』。眾從之。祝塘少年六百送應元入城,四門俱以張睢陽、城隍神坐月台上,舁之巡城,儀容甚盛;大清兵遙望,驚疑焉。將四門分堡而守;如南門堡內人,即守南門也。城門用大木塞斷,一人守一堞;如戰,則兩人守之,晝夜輪換。十人,一面小旗、一銃;百人一面大旗、一紅衣炮。初間夜兩堞一燈,繼而五堞一燈。初用燭照,繼用油;又以飯和油,則風不動、油不撥。每堞上瓦四塊,磚石一堆。大兵攻城,或以船及棺木與牛皮蔽體而進;城內以炮石、箭弩雜發,無不立碎。大兵乘城內食時,架雲梯數十而上;凡城堞凹進而兩對直守者見兵至,即發銃斃之。或城下攻,將長街沿石擲下,或以旗杆截段列釘於上投之,或以木炮擲出。兵見而異之,咸爭奪;忽內機發,反射,皆死。故兵攻一城,無不流涕。閻應元晝夜不寢;夜巡城,見有睡者,以箭穿耳,軍令肅然。城堞被炮擊墮,即時修葺;外以鐵門固蔽,內以棺木泥築於中,又塞以木石。城下十堞一廠,日夕輪換居內安息、燒煮。公屋無用,則使瞽者毀拆磚瓦,傳運不停。攻城日急,城中百計御之;用油與糞各半和煎,俟沸澆之,無不燒着。
rùn liù yuè èr shí sì rì, jiàng jiāng liú liáng zuǒ zài dōng chéng wài, shè jìn jiàn shū quàn jiàng qí yán yuē: chuán yù xiāng shēn shì shù rén děng zhī xī: zhào de běn fǔ yuán wèi ān fǔ dì fāng, kuàng nán běi liǎng zhí shān shǎn hé nán shān dōng děng chù jù yǐ tì fà, wéi ěr jiāng yīn děng chù gǎn kàng guó lìng, hé bù gù shēn jiā xìng mìng yé? jīn běn fǔ fèng zhǐ píng dìng jiāng yīn, dà bīng yī èr rì jí dào. ěr děng sù tì fà tóu shùn, bǎo quán shēn jiā. běn fǔ fǎng dé gāi xiàn chéng kūn yù ruò xì hǎo rén, ěr děng bǎi xìng jí biàn jù bǎo, běn fǔ tí xù guǎn ěr xiàn rú yǒu wǔ zhí guān yuán yì jù bǎo zhuàng, réng qián tí xù, zhào jiù guǎn shì. běn fǔ bù rěn shā ěr bǎi xìng, ěr děng xì dà qīng cháo chì zǐ, qián liáng yóu xiǎo, tì fà wèi dà. jīn qiū chéng zhī shí, ěr děng zài xiāng zhě jí biàn wù nóng, zài chéng zhě jí biàn mào yì ěr děng jí zǎo tóu shùn, běn fǔ duàn bù dòng ěr yī sī yī lì yě. tè yù. èr shí wǔ rì, jiāng yīn tōng yì gōng yì huí shū qí lüè yuē: jiāng yīn lǐ lè zhī bāng, zhōng yì sù zhe. zhǐ yǐ biàn gé dà gù, suí shí cóng sú. fāng wèi suī jīng yì dài, shàng bù gǎi yì guān wén wù zhī jiù qǐ yì tì fà yī lìng, dà fú rén xīn. shì yǐ chéng xiāng lǎo yòu shì sǐ bù cóng, jiān chí bù èr. lǚ cì bīng lín jìng shàng, shèng bài xiāng chí, jiē xì gè xiāng zhèn qín wáng yì shī wén fēng fù dòu ruò chéng zhōng dà zhòng qí xīn gù shǒu, bìng wèi cháng qīng dí yě. jīn tiān xià dà shì suǒ zhēng, bù zài yī yì sū háng yī dài jù wú dìng jú, hé bì liàn cǐ yī fāng, chēng bīng bù jiě! kuàng jì wèi yì jǔ, biàn dāng ài yǎng bǎi xìng, shōu shí rén xīn hé gù lǚ shā shāo huǐ, shǐ tiān nù rén yuàn, cǎn mù tòng xīn? wèi jīn zhī jì, dāng sù shōu bīng, jìng tīng sū háng dà jùn xíng zhǐ sū háng ruò xíng, hé yǒu jiāng yīn yī yì! bù rán, zòng bǎi wàn lín chéng, jiāng yīn sǐ shǒu zhī zhì yǐ jué, duàn bù gǒu qiě qiú shēng yě. jǐn yǔ zhū gōng yuē, zǒng yǐ sū háng wèi lǜ. cóng fǒu wéi mìng, yú wú suǒ yán huò chuán zhū shēng wáng huá zuò.
閏六月二十四日,降將劉良佐在東城外,射進箭書勸降;其言曰:『傳諭鄉紳士庶人等知悉:照得本府原為安撫地方,況南北兩直、山陝、河南、山東等處俱已剃髮,惟爾江陰等處敢抗國令,何不顧身家性命耶?今本府奉旨平定江陰,大兵一、二日即到。爾等速薙髮投順,保全身家。本府訪得該縣程昆玉若系好人,爾等百姓即便具保,本府題敘管爾縣;如有武職官員亦具保狀,仍前題敘,照舊管事。本府不忍殺爾百姓,爾等系大清朝赤子,錢糧猶小,薙髮為大。今秋成之時,爾等在鄉者即便務農,在城者即便貿易;爾等及早投順,本府斷不動爾一絲一粒也。特諭』。二十五日,江陰通邑公議回書;其略曰:『江陰禮樂之邦,忠義素着。止以變革大故,隨時從俗。方謂雖經易代,尚不改衣冠、文物之舊;豈意薙髮一令,大拂人心。是以城鄉老幼誓死不從,堅持不二。屢次兵臨境上,勝敗相持,皆系各鄉鎮勤王義師聞風赴斗;若城中大眾齊心固守,並未嘗輕敵也。今天下大勢所爭,不在一邑;蘇、杭一帶俱無定局,何必戀此一方,稱兵不解!況既為義舉,便當愛養百姓,收拾人心;何故屢殺燒毀,使天怒人怨,慘目痛心?為今之計,當速收兵,靜聽蘇、杭大郡行止;蘇、杭若行,何有江陰一邑!不然,縱百萬臨城,江陰死守之志已決,斷不苟且求生也。謹與諸公約,總以蘇、杭為率。從否唯命,余無所言』(或傳諸生王華作)。
bā yuè chū liù rì, dà qīng jiāng fú zhòng jiǎ bī shēn, xì shuāng dāo shuāng fǔ jí jiàn shǒu zhí qiāng dēng chéng huǐ zhì dié, shì shén yǒng měng. shǒu zhě yǐ guān mù hàn yù, yòng qiāng cì zhī, jù zhé bù néng shāng. huò yuē: zhǐ yǒu miàn kě cì ěr. suì qún cì qí miàn, páng yī rén yòng gōu qiāng tiāo qí jiǎ, nǎi pū guān zhōng yòu yī rén zhǎn zhī, shǒu zhòng shí bā jīn. chí yǐ shì chéng xià bīng, jiē guì qiú shǒu jí jiāng shī zhì xià, qǔ qù fèng hé, guà xiào sān rì, shè jiào chéng xià zhāo hún. yǒu liù rén fú hóng jiàn yī guì bài, chéng shàng pào fā, xī bèi shāng hài. liú liáng zuǒ bǎi jì quàn jiàng, chéng zhōng qiǎn sì rén chū yì liáng zuǒ hòu dài zhī, yuē yuē: shù le shùn mín qí, tì tóu shù shí zhōu xíng chéng shàng, jí tuì bīng yǐ. yī rén xiān hái bào. sān rén hòu qù, gè sòng shí jīn jí hái bái yīng yuán jìng nì kuì yín shì. cì rì, sì chéng lì shùn mín qí hū chéng xià hū yuē: zuó xiān huí yī xiàng gōng, shàng wèi yǒu yín, tè sòng zhì cǐ. chéng zhōng wén zhī, yí sān rén wèi jiān, jí shā zhī. qiě nèi yǒu bù yuàn jiàng zhě, yú shì bá shùn mín qí, fù shù dà míng qí, shǒu zhī rú gù. gōng chéng rì jí, nèi wài shā shāng xiāng dāng rán jiāng mín zhòu yè jù zhàn, yì shén pí yǐ. píng rì gōng chéng, chéng huài, yè bàn xiū qì chéng wài jīng yǐ wèi shén. shì shí chéng zhōng yì jí, rén rén yǒu bì sǐ zhī zhì. zhōng qiū, jiā jiā chàng yǐn, rú shēng jì rán.
八月初六日,大清將服重甲逼身,系雙刀、雙斧及箭手執槍登城;毀雉堞,勢甚勇猛。守者以棺木捍禦,用槍刺之,俱折不能傷。或曰:『止有面可刺耳』。遂群刺其面,旁一人用鈎槍挑其甲,乃仆棺中;又一人斬之,首重十八斤。持以示城下兵,皆跪求首級;將屍擲下,取去縫合,掛孝三日,設醮城下招魂。有六人服紅箭衣跪拜,城上炮發,悉被傷害。劉良佐百計勸降,城中遣四人出議;良佐厚待之,約曰:『豎了「順民」旗,薙頭數十周行城上,即退兵矣』。一人先還報。三人後去,各送十金;及還白應元竟匿饋銀事。次日,四城立「順民」旗;忽城下呼曰:『昨先回一相公,尚未有銀,特送至此』。城中聞之,疑三人為間,即殺之。且內有不願降者,於是拔「順民」旗,復豎「大明」旗,守之如故。攻城日急,內外殺傷相當;然江民晝夜拒戰,亦甚疲矣。平日攻城,城壞,夜半修訖;城外驚以為神。是時城中益急,人人有必死之志。中秋,家家暢飲,如生祭然。
shí jiǔ rì, bèi lēi tǒng bīng zhì, xún chéng xià zhě sān fù dēng jūn shān wàng zhī, wèi zuǒ yòu yuē: cǐ chéng zhōu xíng yě, nán shǒu běi wěi ruò gōng nán běi, bì bù pò. wéi gōng qí zhōng, zé pò yǐ. shōu yán chéng mín jiā guō tiě, zhù dàn zi zhòng èr shí jīn nà dà pào zhōng, yòng zhǎng zhú lóng shèng pào. èr shí rì, gǔ chuī qián dǎo, pào shǒu pī hóng xiàn sān rì nèi pò chéng. zài nán mén cè fā pào, shí ní jù suì chéng bēng, suì bù kě xiū. zhòng kùn bèi yǐ shèn, jì wú suǒ chū, dài sǐ ér yǐ. chén míng yù bù yóu jiē jí, cóng ní duī zǒu shàng chéng rán huǒ fā pào, jī sǐ dà bīng yì zhòng. dōng xī nán sān mén jiān shǒu, ér běi mén yī bǎo rén dú shǎo bèi lēi yú dà pào jūn shān xià, bā yuè èr shí rì èr gēng hòu yǐ dà pào lián jī, chéng duò. fù yǔ, suì zuǒ yòu liǎng lù fā pào bù zhǐ, duō zhì tiě shí. wéi zhōng lù yī pào zhǐ yǒu láng yān, bù nà tiě shí, gàn xiǎng ér bù shāng rén yān màn zhàng tiān, zhǐ chǐ bù biàn. shǒu zhě wèi pào shēng pī lì, bīng nán jù rù bù zhī jìng yóu zhōng lù hēi yān nèi tū rù, yuè mǎ chéng shàng dà shè, shǒu zhě kuì sàn, chéng suì xiàn. xū yú, dà bīng jù jí kǒng yǒu fú, lì shì bàn rì. zhì wǔ hòu, chéng zhōng dà fèi, suì xià. yǒu shào nián wǔ bǎi rén xiāng wèi yuē: zǒng shì yī sǐ! bó zhàn yú ān lì qiáo, shā shāng shén zhòng, lì jǐn ér bài hé zhǎng sān shí yú zhàng, jī shī yǔ qiáo qí. shā zhì yè, shǐ shōu bīng shī hái mǎn dào, jiā wú xū jǐng. fán sān rì zhǐ.
十九日,貝勒統兵至,巡城下者三;復登君山望之,謂左右曰:『此城舟形也,南首北尾;若攻南北,必不破。惟攻其中,則破矣』。收沿城民家鍋鐵,鑄彈子重二十斤納大炮中,用長竹籠盛炮。二十日,鼓吹前導,炮手披紅;限三日內破城。在南門側發炮,石泥俱碎;城崩,遂不可修。眾困憊已甚,計無所出,待死而已。陳明遇不由階級,從泥堆走上城;燃火發炮,擊死大兵亦眾。東、西、南三門堅守,而北門一堡人獨少;貝勒舁大炮君山下,八月二十日二更後以大炮連擊,城墮。復雨,遂左右兩路發炮不止,多置鐵石。惟中路一炮止有狼煙,不納鐵石,干響而不傷人;煙漫障天,咫尺不辨。守者謂炮聲霹靂,兵難遽入;不知竟由中路黑煙內突入,躍馬城上大射,守者潰散,城遂陷。須臾,大兵俱集;恐有伏,立視半日。至午後,城中大沸,遂下。有少年五百人相謂曰:『總是一死』!搏戰於安利橋,殺傷甚眾,力盡而敗;河長三十餘丈,積屍與橋齊。殺至夜,始收兵;屍骸滿道,家無虛井。凡三日止。
shí èr sān suì tóng zǐ bù shā. yǒu yī sì yǎn jǐng, sǐ zhě rú shì. yī rén qū xià, hòu yǒu zhuàng zhě tí qǐ wèi zhī yuē: ràng wǒ xiān xià. zhuàng zhě sǐ ér tí qǐ zhě fǎn shēng, yì shù yě. guān yīn sì hòu huá yán ān jí máo gōng cí, yǒu sān rén bì yú wéi tuó tóu shàng tiān huā bǎn nèi bīng yǐ qiāng cì zhī ér qù, dé miǎn. yǒu yī rén qū fó diàn yǐn chù, yǐ yǒu yī rén zài nèi yǐ ér fù yī rén zhì, sān rén tóng nì. zhì dì sān rì, è bù kě rěn, yī rén yǒu shēng mǐ yī jū, chū ér jūn fēn. shí dà yǔ, shēn shǒu shòu yán shuǐ hé mǐ ér yǐn, dé bù sǐ. yǒu xiōng dì èr rén chí qiāng yǐn xiàng zhōng qū chù, duì lì bīng bù zhī zhí rù, xiōng cì pū zhī, dì zhuāi qù. hòu bīng jì zhì, fù rú qián fǎ, fán shā shí liù rén. shì yī bīng jì jìn, wàng jiàn qián bīng bèi shā, zǒu chū yǐn shí yú rén bìng jìn. suì zǒu wū shàng, bèi zhí shā zhī.
十二、三歲童子不殺。有一四眼井,死者如市。一人趨下,後有壯者提起謂之曰:『讓我先下』。壯者死而提起者反生,亦數也。觀音寺後華嚴庵(即毛公祠),有三人避於韋馱頭上天花板內;兵以槍刺之而去,得免。有一人趨佛殿隱處,已有一人在內;已而復一人至,三人同匿。至第三日,餓不可忍,一人有生米一掬,出而均分。時大雨,伸手受檐水和米而飲,得不死。有兄弟二人持槍隱衖中曲處,對立;兵不知直入,兄刺仆之,弟拽去。後兵繼至,復如前法,凡殺十六人。適一兵繼進,望見前兵被殺,走出;引十餘人並進。遂走屋上,被執殺之。
yán yīng yuán zài nán mén gù zhèn dōng jiā, zì wěn. yǒu huáng ěr xī yǔ zhī shàn, jiàn qí pèi dāo yī, yòu shǒu cì xīn, yǎng sǐ tíng zhōng. huáng yù liàn zhī, shì bīng zhì, qì ér zǒu hòu shāo dìng, mì qí shī, shī suǒ zài yǐ. yì rén yì zhī, wèi lì miào cí yān. dà qīng bīng rù, sù rán qǐ jìng.
閻應元在南門顧振東家,自刎。有黃爾錫與之善,見其佩刀一,右手刺心,仰死庭中。黃欲殮之,適兵至,棄而走;後稍定,覓其屍,失所在矣。邑人義之,為立廟祠焉。大清兵入,肅然起敬。
qī xūn zì shí píng, qīng yáng xiāng rén. hé mén zì fén tí bì yuē: dà míng zhōng shū shè rén qī xūn hé mén xùn jié chù. dà qīng bīng qū jìn, jiàn shā zé hóng páo yǎng wò yú dì, gài huī yǐng yě. jué yīn fēng lǐn liè, jù ér fǎn zǒu.
戚勛字石屏,青暘鄉人。合門自焚;題壁曰:『大明中書舍人戚勛合門殉節處』。大清兵趨進,見紗幘紅袍仰臥於地,蓋灰影也。覺陰風凜烈,懼而返走。
chéng bì jiàn shì jí, jiǎ qǐ shī chū chéng, gù miǎn.
程璧見勢急,假乞師出城,故免。
yǒu yī jiā mǔ zǐ èr rén, chéng pò, qí zi bì yú guān yīn sì dà zhōng nèi shàng yǐ shéng xuán xì, xià tà yī héng bǎn. jí yè zǒu guī, yǔ mǔ qǐn wèi míng, zhí qū rù zhōng nèi. rú cǐ liǎng rì yè yǐ zhì dì sān yè guī, duì mǔ dà kū: wú jīn rì sǐ yǐ! mǔ wèn gù? zǐ yuē: qián liǎng yè, shén zhì sì nèi diǎn sǐ zhě xìng míng, bù jí wǒ zuó xī yǐ hū wǒ míng zài nèi yǐ, gù zhī bì sǐ. shì yè, tóng mǔ sù yú jiā hān qǐn jí jué, yǐ tiān míng yǐ. liáng qiāng yù qū sì, shì yù dà qīng bīng, guǒ bèi shā.
有一家母子二人,城破,其子避於觀音寺大鐘內;上以繩懸系,下踏一橫板。及夜走歸,與母寢;未明,直趨入鍾內。如此兩日夜矣;至第三夜歸,對母大哭:『吾今日死矣』!母問故?子曰:『前兩夜,神至寺內點死者姓名,不及我;昨夕已呼我名在內矣,故知必死』。是夜,同母宿於家酣寢;及覺,已天明矣。踉蹌欲趨寺,適遇大清兵,果被殺。
yǒu yī shū lì, yǔ kǒng xiàn chéng shàn. kǒng shēng hú zhōu wèi zhī xiàn, xié lì wèi zhǔ wén. zài shǔ zhōng, mèng shén wèi zhī yuē: rǔ shì liù wàn qī qiān shù nèi rén, hé bù sù guī! jì jué, bù jiě suǒ wèi. qǐng guī, kǒng liú zhī fù mèng wáng zǔ yǔ, yì rán. huì kǒng wù gù, xīng chí guī. shí jiāng yīn shì qǐ bīng, jiāng bì chéng yǐ, yì yù chū chéng qí fù mà yuē: bù xiào zǐ, qù wǒ ér zhī wài yé? fù yù sòng mǔ chū chéng, yì bù tīng. lì yǐ fù mǔ jiā kǒu zài chéng, bù dé yǐ ér zhǐ. hòu hé mén yù nán, guǒ fú qián mèng.
有一書吏,與孔縣丞善。孔升湖州為知縣,攜吏為主文。在署中,夢神謂之曰:『汝是六萬七千數內人,何不速歸』!既覺,不解所謂。請歸,孔留之;復夢亡祖語,亦然。會孔物故,星馳歸。時江陰適起兵,將閉城矣,意欲出城;其父罵曰:『不孝子,去我而之外耶』?復欲送母出城,亦不聽。吏以父母家口在城,不得已而止。後合門遇難,果符前夢。
jiāng yīn yě shǐ yún: yǒu míng zhī jì, shì lín wú xiū è zhī xīn: jū gāo guān xiǎng zhòng míng, yǐ méng miàn qǐ lián wèi dé yì ér fēng jiāng dà shuài, wú bù fǎn gē nèi xiàng. dú chén yán èr diǎn shǐ, nǎi yú yī chéng jiàn yì xiàng shǐ shǒu jīng kǒu rú shì, zé jiāng nán bù zhì gǒng shǒu xiàn rén yǐ. shí wèi zhī yǔ yuē: bā shí rì dài fā xiào zhōng, biǎo tài zǔ shí qī cháo rén wù liù wàn rén tóng xīn sǐ yì, cún dà míng sān bǎi lǐ jiāng shān.
「江陰野史」云:『有明之季,士林無羞惡之心:居高官、享重名,以蒙面乞憐為得意;而封疆大帥,無不反戈內向。獨陳、閻二典史,乃於一城見義;向使守京口如是,則江南不至拱手獻人矣。時為之語曰:「八十日戴發效忠,表太祖十七朝人物;六萬人同心死義,存大明三百里江山」』。
cì nián zhēng yuè shuò, hé chéng bǎi xìng wú yī rén bù pī má zhě, cǎn shén! jí shí yī yuè shí yī rì, jiāng yīn fù jiū zhòng, bù kè ér zǒu. fǔ chén tǔ guó bǎo yù tú zhī, lài liú zhī xiàn bù cóng, zhǐ míng qín huò yī yì suì ān.
次年正月朔,合城百姓無一人不披麻者,慘甚!及十一月十一日,江陰復糾眾,不克而走。撫臣土國寶欲屠之,賴劉知縣不從,指名擒獲;一邑遂安。
dāng gōng chéng jí shí, xiāng mín wèi nú pú zhě gōu jié shù bǎi qiān rén, wèn běn zhǔ suǒ wén shū shāo chí zé shā zhī, fén qí shì lú. fán zhù táng liú huáng yáng qí děng chù, mò bù jiē rán rén rén wèi jù. yáng qí xú liàng gōng, chóng zhēn gēng chén qīn cì jìn shì bèi nú shā sǐ. qī yǔ sān zi zhū shēng, jù yù hài dú jì zǐ rǔ cōng dùn miǎn. wèi jǐ shì píng, wèi zhǔ zhě yì duō qín pū gān xīn yān. gù lìng féng shì rén, shǔ rén, yù jū liú huáng xiāng bīng qǐ, yǒu zhāng xìng yǐ jiù shí bèi chī shí wǔ bǎn, zhì chí fǔ shā zhī. hóu dòng céng shǒu jiā dìng chéng hóu dòng céng hào guǎng chéng, jiā dìng rén tiān qǐ yǐ chǒu jìn shì. lì guān zhì shùn tiān fǔ chéng, wèi fù ér jīng shī xiàn. hóng guāng lì, zhào wèi zuǒ tōng zhèng. dòng céng jiàn cháo shì guāi miù, suì bù fù.
當攻城急時,鄉民為奴僕者勾結數百千人,問本主索文書;稍遲則殺之,焚其室廬。凡祝塘、琉璜、暘祁等處,莫不皆然;人人畏懼。暘祁徐亮工,崇禎庚辰欽賜進士;被奴殺死。妻與三子諸生,俱遇害;獨季子汝聰遁免。未幾事平,為主者亦多擒仆甘心焉。故令馮士仁,蜀人,寓居琉璜;鄉兵起,有張姓以舊時被笞十五板,至持斧殺之。侯峒曾守嘉定城侯峒曾號廣成,嘉定人;天啟乙丑進士。歷官至順天府丞,未赴而京師陷。宏光立,召為左通政。峒曾見朝事乖謬,遂不赴。
rùn liù yuè, yì rén qǐ yì, tuī wèi méng zhǔ yǔ zi yuán yǎn yuán jié dà zhì bīng shí. lǐ chéng dòng jiàng dà qīng wèi jiāng, èr shí èr rì lái zhēng yì chéng dòng céng yuē jìn shì huáng chún yào gòng wèi sǐ shǒu, bǎi jì yù zhī. gōng chéng zhě duō sǐ, jiě ér fù wéi zhě zài sǐ shǒu shí èr rì. qī yuè chū sì rì tiān hū dà yǔ, píng dì jī shù chǐ chéng yī yú bēng, chéng dòng báo dōng mén shàng. dòng céng yǔ èr zi yóu zhǐ huī xiàng zhàn, xiāng mín zhēng yù fú zhī qù: dòng céng yuē: wú jì yǔ chéng shǒu, chéng wáng yǔ wáng qù hé zhī? qū bài jiā miào, fù chí sǐ. yuán yǎn yuán jié xiāng bào rù shuǐ. chéng dòng hèn zhī, zhǎn qí shǒu tí yuē: yuán xiōng yǐ xùn yú chéng zhōng. yǒu jīn shēng zhě, yè qiè qí shǒu cáng qiè. dòng céng zhī shū rù shōu qí shī, fāng liàn, yǒu kū shēng zì wài lái zhě, zé jīn shēng fù qiè zhì yě.
閏六月,邑人起義,推為盟主;與子元演、元潔大治兵食。李成棟降大清為將,二十二日來爭邑城;峒曾約進士黃淳耀共為死守,百計御之。攻城者多死,解而復圍者再;死守十二日。七月初四日天忽大雨,平地積數尺;城一隅崩,成棟薄東門上。峒曾與二子猶指揮巷戰,鄉民爭欲扶之去:峒曾曰:『吾既與城守,城亡與亡;去何之』?趨拜家廟,赴池死。元演、元潔相抱入水。成棟恨之,斬其首;題曰:『元兇以徇於城中』。有金生者,夜竊其首藏篋。峒曾之叔入收其屍,方殮,有哭聲自外來者,則金生負篋至也。
jǔ rén zhāng xī méi gōng yòng yuán gōng yòng guǎng xià yún jiāo táng quán chāng jiē sǐ. běi mén yǒu jiǎ zhū mǒu zhě, xī yǐ jiā cái zuǒ jūn chéng pò, yòu jiā rén jǐn rù yī zhōu zì chén.
舉人張錫眉、龔用圓、龔用廣、夏雲蛟、唐全昌皆死。北門有賈朱某者,悉以家財佐軍;城破,誘家人盡入一舟自沉。
dòng céng dì qí céng zuò cáng chén zi lóng, zhí zhì guān dà mà sǐ. èr pū yì mà bù jué sǐ.
峒曾弟岐曾坐藏陳子龍,執至官;大罵死。二仆亦罵不絕死。
qí céng dà mà nán, èr pū yì mà gèng nán fēi liè zhàng fū ér néng rú shì hū! dòng zēng fù zi xiōng dì zhǔ pú zhī jì, chéng shèng shì yǐ!
岐曾大罵難,二仆亦罵更難;非烈丈夫而能如是乎!峒曾父子、兄弟、主僕之際,誠盛事矣!
huáng chún yào yuān yào tóng shǒu yù jiā dìng chéng
黃淳耀、淵耀同守御嘉定城
huáng chún yào zì yùn shēng, hào táo ān chóng zhēn rén wǔ jǔ rén, guǐ wèi jìn shì. dì yuān yào, zì wěi gōng. chún yào sù yǔ sēng xìng rú shàn, xìng yì fēi chún yào bù jiāo.
黃淳耀字蘊生,號陶庵;崇禎壬午舉人,癸未進士。弟淵耀,字偉恭。淳耀素與僧性如善,性亦非淳耀不交。
yǐ yǒu rùn liù yuè, dà qīng bīng wéi jiā dìng. chún yào jū chéng zhōng sì nèi yuān yào sù chéng dié, zhòu yè jù zhàn. qī yuè, shì yì jí, chún yào yǔ yuān yào yuē: chéng pò, chí xìn yú wǒ. yuān yào sù wén ruò, chéng wèi pò sān rì, liǎng mù hū tū chū, qīng tiě sè, zhuàng rú suī yáng jīn xī lóng qǐ. dié duò, shí ní dà dài zhōng zhòng shù bǎi jīn, yòng zhǎng mù jiān zhī, dēng chéng xiū qì zhòng yì yān. guǐ chǒu chéng pò, qū bào chún yào yuē: wú le shā mào shì ěr! zi ruò hé? yuān yào yuē: wú yì wán xiù cái shì, fù hé yán! chún yào zhěng páo fú yuān yào yì rú guān, tóng yì sì zhōng. chún yào tí bì yuē: hóng guāng yuán nián liù yuè chū sì rì, yí chén huáng chún yào zì cái yú xī chéng sēng shè. wū hū! jìn bù néng xuān lì wáng cháo, tuì bù néng jié shēn zì yǐn dú shū guǎ yì, xué dào wú chéng! gěng gěng bù mèi, cǐ xīn ér yǐ.
乙酉閏六月,大清兵圍嘉定。淳耀居城中寺內;淵耀宿城堞,晝夜拒戰。七月,勢益急,淳耀語淵耀曰:『城破,馳信於我』。淵耀素文弱,城未破三日,兩目忽突出,青鐵色,狀如睢陽;筋悉隆起。堞墮,實泥大袋中重數百斤,用長木肩之,登城修訖;眾異焉。癸丑城破,趨報淳耀曰:『吾了紗帽事耳!子若何』?淵耀曰:『吾亦完秀才事,復何言』!淳耀整袍服、淵耀亦儒冠,同縊寺中。淳耀題壁曰:『宏光元年六月初四日,遺臣黃淳耀自裁於西城僧舍。嗚呼!進不能宣力王朝,退不能潔身自隱;讀書寡益,學道無成!耿耿不昧,此心而已』。
shí bì nán zhě xī qū sì zhōng, dà qīng bīng rù sì, jù shā zhī cì jí xìng rú, xìng rú yuē: wú bì guān èr shí nián yǐ! bīng wèn hé rén? xìng rú gào zhī mò rán qù. bīng jì zhì, wèn dá rú qián. bīng suǒ bǎo, xìng rú dá yǐ wú yǒu bīng yuē: dà shī zhǔ gōng yǎng, qǐ wú bǎo hū? xìng rú zhǐ dì yuē: ruò cǐ shī héng mǎn dì, jiǎ yǒu bǎo, yì shì yǐ nài hé zuò shǒu yú cǐ! bīng yuē: wú bǎo, shā yǐ. xìng rú yuē shā zé shā ěr, bǎo zhōng yú wú yǒu cǐ yì qián shì niè, nài zhī hé zāi! bīng wèn jù fǒu? xìng rú yuē: yì ān bì zhī! bīng yuē: biàn chéng jiē shī, rǔ wèi hū? xìng rú yuē: shā shàng bù wèi, hé kuàng shī yé. bīng yuē: dǎo hǎo! wú gěi yī jiàn yú rǔ, yǐ xuán sì mén zì cǐ, wú yǒu rù zhī zhě yǐ. nǎi qù. bīng guǒ bù rù. jí chū qī rì, mǎi èr guān liàn chún yào yuān yào, jù jiāng shī, jué wú è qì. zhòng shī huì fǔ nán wén, guǒ yǐ lú xí fén zhī.
時避難者悉趨寺中,大清兵入寺,俱殺之;次及性如,性如曰:『吾閉關二十年矣』!兵問何人?性如告之;默然去。兵繼至,問答如前。兵索寶,性如答以無;有兵曰:『大施主供養,豈無寶乎』?性如指地曰:『若此屍橫滿地,假有寶,亦逝矣;奈何坐守於此』!兵曰:『無寶,殺矣』。性如曰『殺則殺耳,寶終於無有;此亦前世孽,奈之何哉』!兵問懼否?性如曰:『亦安避之』!兵曰:『遍城皆屍,汝畏乎』?性如曰:『殺尚不畏,何況屍耶』。兵曰:『倒好!吾給一箭於汝,以懸寺門;自此,無有入之者矣』。乃去。兵果不入。及初七日,買二棺殮淳耀、淵耀,俱殭屍,絕無惡氣。眾屍穢腐難聞,裹以蘆席焚之。
biān nián yí wén zhū shū jù zài yuān yào wèi chún yào zhī xiōng.
「編年」、「遺聞」諸書俱載淵耀為淳耀之兄。
zhū jí huáng qǐ bīng shǒu kūn shān
朱集璜起兵守崑山
zhū jí huáng zì yǐ fā, kūn shān suì gòng shēng. sù yǒu xué xíng, wèi xiāng jǐng suǒ tuī.
朱集璜字以發,崑山歲貢生。素有學行,為鄉井所推。
nán jīng jì wáng, yì rén yì jù shǒu ér xiàn chéng yán mào cái yǐ qiǎn shǐ tóu chéng, yòng wèi zhī xiàn. yǐ yǒu liù yuè, shì mín qǐ yì bīng zhǎn mào cái, tuī jiù jiāng wáng zuǒ cái wèi bīng zhǔ, yíng jiù lìng yáng yǒng yán rù chéng jù shǒu. yǒng yán, hé nán rén shàn qí shè.
南京既亡,邑人議拒守;而縣丞閻茂才已遣使投誠,用為知縣。乙酉六月,士民起義兵斬茂才,推舊將王佐才為兵主,迎舊令楊永言入城拒守。永言,河南人;善騎射。
kàng yù ruò gān rì, jí huáng xié shǒu shén lì. qī qiě chū wǔ rì, dà qīng bīng zhì chéng xià chū liù rì, pào jī xī chéng, kuì ér rù. jí huáng bèi zhí, dà mà bù qū, jiàn shā.
抗禦若干日,集璜協守甚力。七且初五日,大清兵至城下;初六日,炮擊西城,潰而入。集璜被執,大罵不屈,見殺。
gù jiāng wáng gōng yáng nián qī shí, fèn yǒng lì zhàn sǐ. táo yǎn zhě zì guī zhì, zhū shēng yǐ lǐ xué chēng. jū jī míng táng, qù chéng èr shí yú lǐ fāng lǜ xiāng bīng sān bǎi rén fù yuán, tú zhōng wén chéng pò ér kuì. páng huáng jiǔ zhī, nǎi yuē: yǐ fā qí sǐ yǐ, hòu zhī zāi? shì xī jù hù zì yì ér tā shū zé yún zì wěn yě. yuán rèn láng shān zǒng bīng wáng zuǒ cái wèi luàn bīng shā sǐ, yī jiā lǎo yòu jù xùn.
故將王公揚年七十,奮勇力戰死。陶琰者字圭稚,諸生;以理學稱。居雞鳴塘,去城二十餘里;方率鄉兵三百人赴援,途中聞城破而潰。彷徨久之,乃曰:『以發其死矣,後之哉』?是夕拒戶自縊(而他書則雲自刎也)。原任狼山總兵王佐才為亂兵殺死,一家老幼俱殉。
jīn shēng jiāng tiān yì qǐ bīng shǒu jī xī
金聲、江天一起兵守績溪
jīn shēng zì zhèng xī, xiū níng rén chóng zhēn wù chén jìn shì, shòu biān xiū. nán jīng xiàn, yǔ qí mén rén jiāng tiān yī jiū liàn yì yǒng. yǐ rùn liù yuè fèng tài zǔ gāo huáng dì xiàng, lǜ shì mín bài kū, móu qǐ bīng. tiān yī yuē: huī zhōu zhū yì jiē yǒu zǔ ài, dú jī xī yī miàn dāng kǒng dào, qí dì píng yí yí zhú guān ài, zhòng bīng jù zhī. suì zhú cóng shān guān, tún jūn qí zhōng. yú shì níng guó qiū zǔ dé jīng xiàn yǐn mín xìng huī zhōu wēn huáng guì chí wú yīng jī duō yīng zhī, suì bá níng guó jīng jīng zhū xiàn.
金聲字正希,休寧人;崇禎戊辰進士,授編修。南京陷,與其門人江天一糾練義勇。以閏六月奉太祖高皇帝像,率士民拜哭,謀起兵。天一曰:『徽州諸邑皆有阻隘,獨績溪一面當孔道,其地平迤;宜築關隘,重兵據之』。遂築叢山關,屯軍其中。於是寧國邱祖德、涇縣尹民興、徽州溫璜、貴池吳應箕多應之,遂拔寧國、旌、涇諸縣。
yǐ ér dà bīng gōng jī xī, tiān yī dēng pí shǒu yù, chū yíng zhàn: shā shāng xiāng dāng, xiāng chí lěi yuè. jiàng jiāng zhāng tiān lù yú jiān dào cóng xīn lǐng rù, shǒu lǐng zhě xiān kuì. jiǔ yuè èr shí rì, huī gù yù shǐ huáng shù zhà chēng yuán bīng rù jī xī, shēng jiàn qí fā wèi tì yì guān rú gù, xìn zhī chéng suì xiàn. shēng hū yuē: huī mín zhī shǒu, wú shǐ zhī dì zhí wú qù, wù cán mín! tiān yī zhuī jí zhī, tóng xì zhì nán jīng. hóng chéng chóu yǐ yǒu nián yì, quàn zhī yuē: duō shǎo chén zǐ, jīn jù wáng mò gōng yí yīng tiān shùn tiān, wú tú zì kǔ! shēng mò rán. zhū shēng jiāng tiān yī dà yán yuē: liú fāng bǎi shì yí chòu wàn nián, qiān gǔ zhī xià, zài cǐ yī shí bù kě cuò guò! qiě mà chéng chóu yuē: rǔ wèi tiān cháo dà chén, bù néng sǐ ér fǎn yòu rén yé! chéng chóu mìng zuǒ yòu duàn qí shé, tiān yī mà bù jué yuē suì shā zhī. shēng yì mà kǒu: chóng zhēn shì rǔ jūn, jīn hé zài? fù zài quán zhōu, jīn hé yǒu? rǔ wú jūn wú fù, yǔ qín shòu hé yì! chéng chóu yuē: mà wǒ jí shì, nài shí bù dé yǐ ěr. yù wáng yì yù liú zhī shēng dà mà. chéng chóu yuē: shǐ wèi sēng kě hū? shēng yuē: hé yǐ chēng zhōng chén! fù jǐ shǒu dà mà. chéng chóu yuē: chéng bǐ zhī míng. suì shā zhī jǐn jié qí hóu ér bù duàn qí jǐng, yǐ shì quán shī. yī sēng shōu zàng, mù kè chū guān. jǔ zú xùn yì. xué zhě chēng wèi zhèng xī xiān shēng.
已而大兵攻績溪,天一登陴守御,出迎戰:殺傷相當,相持累月。降將張天祿於間道從新嶺入,守嶺者先潰。九月二十日,徽故御史黃澍詐稱援兵入績溪,聲見其發未薙、衣冠如故,信之;城遂陷。聲呼曰:『徽民之守,吾使之;第執吾去,勿殘民』!天一追及之,同系至南京。洪承疇以有年誼,勸之曰:『多少臣子,今俱亡歿;公宜應天順天,毋徒自苦』!聲默然。諸生江天一大言曰:『流芳百世、遺臭萬年,千古之下,在此一時;不可錯過』!且罵承疇曰:『汝為天朝大臣,不能死而反誘人耶』!承疇命左右斷其舌,天一罵不絕曰;遂殺之。聲亦罵口:『崇禎是汝君,今何在?父在泉州,今何有?汝無君、無父,與禽獸何異』!承疇曰:『罵我極是,奈時不得已耳』。豫王亦欲留之;聲大罵。承疇曰:『使為僧可乎』?聲曰:『何以稱忠臣』!復戟手大罵。承疇曰:『成彼之名』。遂殺之;僅截其喉而不斷其頸,以示全屍。一僧收葬,木客出棺。舉族殉義。學者稱為正希先生。
tiān yī, zì wén shí. tiān yī wài tóng sǐ zhě, yǒu chén jì yù wú guó zhēn yú yuán yīng. tóng qǐ bīng zhě, shè xiàn zhū shēng xiàng yuǎn hóng shì kuí fù jiāng luó téng jiāo mǐn shì yīng dū sī wāng yǐ yù xiān hòu bèi zhí, bù qū sǐ. fù jì: yī xiàn xiū níng, jù shǔ huī zhōu fǔ. yǐ yǒu sì yuè dà qīng bīng yóu wèi zhì, yì zhī nú pú jié shí èr zhài, suǒ jiā zhǔ wén shū shāo fú qí yì, suì fén shā zhī. jiē yún: huáng dì yǐ huàn, jiā zhǔ yì yīng zuò pū shì wǒ bèi yǐ! zhǔ pú jù xiōng dì xiāng chēng. shí yǒu jià qǔ zhě, xīn rén jiē bù xíng, jìng wú yī rén wèi tóng pú. dà yuē yǔ jiāng yīn zhī biàn lüè tóng, ér yī xiàn gèng shén. yán jí xiū níng, xiū níng liáng jiā zǐ wén zhī dà jù, suì lì qī shí èr shè fù guì zhě xiě liáng yín, bǎo hù dì fāng. zhī xiàn ōu yáng xuàn, jiāng xī rén yāo yì shēn yǐn, tòng kū qǐ yì. jīn shēng huáng gēng děng yì jǔ bīng, ér tóng pú yú shì bù gǎn dòng.
天一,字文石。天一外同死者,有陳際遇、吳國禎、余元英。同起兵者,歙縣諸生項遠、洪士魁、副將羅騰蛟、閔士英、都司汪以玉;先後被執,不屈死。附記:黟縣、休寧,俱屬徽州府。乙酉四月大清兵猶未至,邑之奴僕結十二寨,索家主文書;稍拂其意,遂焚殺之。皆云:『皇帝已換,家主亦應作仆事我輩矣』!主僕俱兄弟相稱。時有嫁娶者,新人皆步行,竟無一人為僮僕。大約與江陰之變略同,而黟縣更甚。延及休寧,休寧良家子聞之大懼,遂立七十二社;富貴者寫糧銀,保護地方。知縣歐陽鉉,江西人;邀邑紳飲,痛哭起義。金聲、黃賡等亦舉兵,而僮僕於是不敢動。
fù zhāng tiān lù xí xiū níng: tiān lù zì guì wú, shǎn xī yú lín rén míng jiāng, jiàng dà qīng wèi zǒng róng. yǐ yǒu jiǔ yuè èr shí èr rì, yǐn bīng xià huī zhōu, jù xiū níng liù shí lǐ. yì rén wén zhī, yī xī zǒu kōng. shí yuè shuò, tiān lù zhì xiū níng, xià lìng tì fà. zhī xiàn ōu yáng xuàn dùn qù, yì shēn jīn shēng yuē: wú bù chū, kǒng bǎi xìng bèi hài! nǎi jiàn tiān lù, zhí jiě nán jīng. shí lóng wǔ xiāng huáng dào zhōu qiǎn wáng zǒng róng lǜ bīng qiān liù bǎi rén zhì huī zhōu, yì lǚ cóng zhě fù shù qiān yǔ tiān lù zhàn, hù yǒu shèng fù. hòu wáng bīng jiàn shāng, nǎi qù. gài wáng xì háng zhōu sī kè, yì mǐn zhōng, yòng huì dé guān, běn fēi jiāng cái bù xià yǒu fēng yún léi yǔ fù jiāng sì rén, ér xiāng bīng duō shì rén, yòu bù xí zhàn, gù bài. shí èr rì, yòu yǒu zhèng bīng zhù xiū níng ér tiān lù zhù huī zhōu, yú sān shí rì wǔ hòu lǜ zǒng róng hè mǒu biàn mǒu wǔ rén yǐn bīng wàn rén jí xíng qī shí lǐ, zhì xiū níng gāo yàn zhù yíng. shí yī gǔ yǐ, jì rán bù rǎo tiān lù shè hǔ pí yǐ ér zuò. lòu xià sì gǔ, qǐ mǎ jí chí bǎi lǐ chén zhì huáng yuán xiǎo hé dì fāng. shí wèi bǐng xū zhēng yuè shuò, zhèng bīng yǐ chú xī zuì wò, fāng qǐ hè suì, jìng bù jí bèi, ér dà bīng yǐ rù yíng yǐ suì dà bài. tiān lù zhuī chū lǐng, zhì huī zhōu jí cháng shān děng chù, jù jiàng zhī. chū, tiān qǐ chóng zhēn zhī jì, huī zhōu fāng yī zǎo wèi shǎn xī fǔ chén shí tiān lù wèi qí pái guān. zhì shì, tiān lù yè fāng fū rén, qiǎn bīng hù qí jiā jūn lìng sù rán.
附張天祿襲休寧:天祿字桂吾,陝西榆林人;明將,降大清為總戎。乙酉九月二十二日,引兵下徽州,距休寧六十里。邑人聞之,一夕走空。十月朔,天祿至休寧,下令薙髮。知縣歐陽鉉遁去,邑紳金聲曰:『吾不出,恐百姓被害』!乃見天祿,執解南京。時隆武相黃道周遣王總戎率兵千六百人至徽州,義旅從者複數千;與天祿戰,互有勝負。後王兵漸傷,乃去。蓋王系杭州絲客,詣閩中,用賄得官,本非將材;部下有風、雲、雷、雨副將四人,而鄉兵多市人,又不習戰,故敗。十二日,又有鄭兵駐休寧;而天祿駐徽州,於三十日午後率總戎賀某、卞某五人引兵萬人疾行七十里,至休寧高堰駐營。時一鼓矣,寂然不擾;天祿設虎皮椅而坐。漏下四鼓,起馬疾馳百里;晨至黃源小河地方。時為丙戌正月朔,鄭兵以除夕醉臥,方起賀歲,竟不及備,而大兵已入營矣;遂大敗。天祿追出嶺,至徽州及常山等處,俱降之。初,天啟、崇禎之際,徽州方一藻為陝西撫臣;時天祿為旗牌官。至是,天祿謁方夫人,遣兵護其家;軍令肅然。
lú xiàng guān móu gōng yí xìng chéng
盧象觀謀攻宜興城
lú xiàng guān zì yòu zhé, yí xìng rén gù shān xī xuān dà zǒng dū xiàng shēng zhī dì yě. chóng zhēn guǐ wèi jìn shì, shòu jīn xī zhī xiàn wèi shì, gǎi zhōng shū shè rén.
盧象觀字幼哲,宜興人;故山西宣大總督象升之弟也。崇禎癸未進士,授金溪知縣;未仕,改中書舍人。
dà bīng nán xià, xiàng guān yǔ zōng shì zi yù xī hú, xiāng yǔ tòng kū rù yú zhōng sù cí, shì tóng qǐ bīng. zhì máo shān, tuī dū bù gù jiāng chén tǎn gōng wèi jiāng. shí dà bīng yǐ jù yí xìng chéng, ér xiāng zhèn yōng zhòng xī guī xiàng guān, suì dé wū hé shù wàn, móu pò chéng. zì lǜ qián duì xiān xíng, tǎn gōng dà jūn jì hòu. xíng sān shí lǐ, zhì yī zhèn xiàng guān qiǎn shǐ chān chéng zhōng, hái bào wú bīng, xìn zhī jìng bù qí tǎn gōng, shēn lǜ sān shí qí jí qū rù chéng. bù zhī dà bīng zhù yíng chéng wài píng yě, gài lì yú chí tū yě. shǒu zú jiàn xiàng guān zhì, dēng chéng shè shǐ wài yíng dà bīng chí rù, xiàng guān yù yú qū xiàng, bèi wéi. tǎn gōng yǐn bīng bàn dào, wèn liú bīng yuē: lú gōng ān zài? bīng yuē: shì bào chéng zhōng wú bīng, qīng qí xiān rù yǐ. tǎn gōng dà jīng yuē: shū shēng bù xiǎo bīng shì, shēn wèi dà shuài, qīng zhì cǐ hū! jí xuǎn jīng qí sān bǎi fù yuán. jiàn xiàng guān jiá zhōng èr shǐ, wēi shén shā tuì dà bīng, yǐ jǐ mǎ shòu xiàng guān chí chū chéng, zì wèi jù hòu. chū, xiāng bīng shén shèng, yuán cǐ shī shì. dà bīng suì zhǎng qū xià xiāng, zhì zhōng tú guò zhèn, tǎn gōng zhù qiáo shàng dà bīng qí zhì, tǎn gōng lián shā qī rén, bù dé guò qiáo nǎi yóu tā dào tián hé ér dù, xiāng bīng bù néng yù, xī kuì. tǎn gōng lì qiáo shàng, sì miàn jiē dà bīng, lì zhàn sǐ dà bīng luán zhī. xiàng guān zhī kūn jì zǐ zhí sǐ zhě, fán sì shí wǔ rén.
大兵南下,象觀與宗室子遇西湖,相與痛哭;入於忠肅祠,誓同起兵。至茅山,推督部故將陳坦公為將。時大兵已踞宜興城,而鄉鎮擁眾悉歸象觀,遂得烏合數萬,謀破城。自率前隊先行,坦公大軍繼後。行三十里,至一鎮;象觀遣使覘城中,還報無兵,信之;竟不俟坦公,身率三十騎疾趨入城。不知大兵駐營城外平野,蓋利於馳突也。守卒見象觀至,登城射矢;外營大兵馳入,象觀遇於曲巷,被圍。坦公引兵半道,問留兵曰:『盧公安在』?兵曰:『適報城中無兵,輕騎先入矣』。坦公大驚曰:『書生不曉兵事,身為大帥,輕至此乎』!即選精騎三百赴援。見象觀頰中二矢,危甚;殺退大兵,以己馬授象觀馳出城,自為拒後。初,鄉兵甚盛,緣此失勢。大兵遂長驅下鄉,至中途過鎮,坦公駐橋上;大兵騎至,坦公連殺七人,不得過橋;乃由他道填河而渡,鄉兵不能御,悉潰。坦公立橋上,四面皆大兵,力戰死;大兵臠之。象觀之昆季子侄死者,凡四十五人。
dà bīng jiāng dǎo lú shì gù jū, zú rén móu xiàn xiàng guān yǐ miè huò wén zhī, suì lǜ sān bǎi rén rù hú. shí jiù shēn wáng qí shēng jīng běn chè yōng zhòng hú zhōng, xiàng guān shù qián shì qiě yún yí xìng bù zú wèi, bù rú qǔ hú zhōu. yú shì wáng jīng lǜ bīng lù xíng, xiàng guān yóu shuǐ dào. hū yù dà bīng, yǔ zhàn, zhòng guǎ bù dí zuǒ yòu yù tuì, yǐ yáng fān yǐ. xiàng guān chí dāo duàn suǒ yuē: shì sǐ yú cǐ bù qù! suì bèi shā.
大兵將搗盧氏故居,族人謀獻象觀以滅禍;聞之,遂率三百人入湖。時舊紳王其升、荊本徹擁眾湖中,象觀述前事;且雲宜興不足為,不如取湖州。於是王、荊率兵陸行,象觀由水道。忽遇大兵,與戰,眾寡不敵;左右欲退,已揚帆矣。象觀持刀斷索曰:『誓死於此不去』!遂被殺。
lú xiàng jìn, xiàng guān dì yě bù tì fà, yáng kuáng. yǐ chǒu qī yuè, bǔ zhì yù zhōng gài yī mén zhōng yì yún.
盧象晉,象觀弟也;不薙髮,佯狂。已丑七月,捕置獄中;蓋一門忠義雲。
cǐ yí xìng rén kǒu shù, ér xiàng jìn zé bié wén yě. wú yīng jī qǐ bīng chí zhōu
此宜興人口述,而象晉則別聞也。吳應箕起兵池州
wú yīng jī zì cì wěi, hào lóu shān guì chí rén. fù mǒu yǐn zhě, jiā gù xí rú. shǎo zé liè yě shī gǔ wén cí, yì qì héng lì, wèi fù shè lǐng xiù. chóng zhēn rén wǔ xiāng shì fù bǎng. shí guó shì rì jí, yīng jī hào qí jì huà cè, mén zá jìn wǔ fū jiè shì, bù fù jīng shēng zì chù.
吳應箕字次尾,號樓山;貴池人。父某隱者,家故習儒。少則獵冶詩、古文詞,意氣橫厲,為復社領袖。崇禎壬午鄉試副榜。時國事日棘,應箕好奇計劃策,門雜進武夫介士,不復經生自處。
huì shì biàn, nán tǔ lù shěn, zhōng yì zhě qǐ huī fù cì wěi yuē: wú yǒu yǐ zì jiàn yǐ! shǔ shī yú bì yuē: hán wáng zǐ fáng fèn, qín dì lǔ lián chǐ! shuài yì ér mén tú, jiū hé quán yǒng, yǔ qí cáo gōng jùn chéng bù kè, tóng shì zhě dùn. yǐ dú mù shì zhì zhòng, yǐ jì fù dōng liú jiàn dé. shí shè zhōu jīn shēng shǒu chàng yì, fèng lóng wǔ shuò, zhuó dōu yù shǐ, dé chéng zhì zhuān bài dié shǔ yīng jī chí zhōu tuī guān, jiān jì jūn shì, shì shǐ zhāng. ér shēng xiān bài, shī yuán shēn liàn zú shēn shān, fēi xí jùn zhì, yǔ jiē chǒu dǐ. yuàn jiā zhēn jiān bǎi chū, dà bīng bī zhàn, kuì nì wù yuán qí mén jiè. bèi huò bù qū yǔ guān bīng xié, zhé jù shàng zuò, yì jìng zhòng zhī bù jiā hài. yī zú yǐ dāo rèn zhī, chì yuē: wú tóu qǐ rǔ kě duàn yé? nǎi shēn jǐng, wèi zǒng bīng huáng mǒu yuē: yǐ cǐ fán gōng! rán wú qù wú guān, jiāng yǐ jiàn xiān cháo yú dì xià yǐ. qí jiù xíng chù, xuè jī sǎ zhī bù qù. tóu rù guó mén rú shēng, lì sān rì bù biàn rén xián yì zhī.
會世變,南土陸沈,忠義者起恢復;次尾曰:『吾有以自見矣』!署詩於壁曰:『韓亡子房奮,秦帝魯連恥』!帥義兒門徒,糾合拳勇,與其曹攻郡城;不克,同事者遁。已獨募士治眾,以計復東流、建德。時歙州金聲首倡義,奉隆武朔,擢都御史,得承制專拜牒;署應箕池州推官,監紀軍事,勢始彰。而聲先敗,失援;身練卒深山,飛檄郡治,語皆醜詆。怨家偵間百出,大兵逼戰,潰;匿婺源祁門界。被獲不屈;與官兵偕,輒踞上坐,亦敬重之、不加害。一卒以刀刃之,叱曰:『吾頭豈汝可斷耶』?乃伸頸,謂總兵黃某曰:『以此煩公!然毋去吾冠,將以見先朝於地下矣』。其就刑處,血跡灑之不去。頭入國門如生,歷三日不變;人咸異之。
huáng yù qí qǐ bīng xíng táng
黃毓祺起兵行塘
huáng yù qí zì jiè zǐ, jiāng yīn rén gòng shēng. hǎo xué, yǒu shèng míng. qí mén rén xú qū zì pèi yù, yì yǐ qì jié zhe. jiāng yīn chéng shǒu, yù qí yǔ qū qǐ bīng xíng táng yǐ yīng lǔ jiān guó yáo shòu bīng bù shàng shū, cì chì yìn. chéng pò, wáng mìng huái nán.
黃毓祺字介子,江陰人;貢生。好學,有盛名。其門人徐趨字佩玉,亦以氣節着。江陰城守,毓祺與趨起兵行塘以應;魯監國遙授兵部尚書,賜敕印。城破,亡命淮南。
míng nián dōng, zhēn chéng zhōng wú bèi, lǜ wáng chūn děng shí sì rén lái xí bù kè. qū bèi huò, dīng hài zhēng yuè bā rì shā zhī. bǔ tóng móu zhě, yù qí yuǎn yì shōu qí èr zi dà zhàn dà hóng, xiōng dì zhēng wèi sǐ. yù qí zài tài zhōu, jì shū suǒ shàn jiāng chún yī, yóu yòng gù shí yìn chún yī zhī kè chí zhī. chún yī jù, suì gào biàn. yù qí jiàn zhí, rù jiāng níng. yù chéng jiāng xíng, mén rén dèng dà lín gào zhī qī mìng qǔ xí yī zì liǎn, fū zuò ér shì, lù qí shī. dà lín hào qì, shú zhī guī zàng biàn fú wèi huáng guān qù. dà lín zì qǐ xī.
明年冬,偵城中無備,率王春等十四人來襲;不克。趨被獲,丁亥正月八日殺之。捕同謀者,毓祺遠逸;收其二子大湛、大紅,兄弟爭為死。毓祺在泰州,寄書所善江純一,猶用故時印;純一之客持之。純一懼,遂告變。毓祺見執,入江寧。獄成將刑,門人鄧大臨告之期;命取襲衣自斂,趺坐而逝,戮其屍。大臨號泣,贖之歸葬;變服為黃冠去。大臨字起西。
yù qí zài yù, zì zhù xiǎo yóu xiān shī zhù bì, fù dèng qǐ xī yún. qí shī yún: dà mèng shuí fēn chǒu yǔ yán, bái yáng fēng qǐ zǒng máng rán, hù yuán wú yòng cóng rén pōu, gāo wèi néng míng kǔ zì jiān. guì zhé lán cuī chéng duǎn jǐng, xiāo fū ài wǎn qǐ zhǎng nián! guī tú bù xiàng xū wú mì, xiǔ gǔ tú wèi màn cǎo chán. wèi chóu cǎo shèng dào miáo xī, rì mù xú kàn hé chā guī. hé chù xiān shēng duō hǎo hǎo, cǐ zhōng jū shì gù fēi fēi. féi yú bù kěn lián jiāo shòu, bǎo yàn piān néng xiào hè jī. qǐng dú méng zhuāng qí wù lùn, héng kòng bái yuè lěng qīn yī fēi fēi jū shì, wáng xìng yǔ cháng zèng shī yuē: zuò zhōng shàng kè yǒu wáng shēng, wèn xùn jū rán zì zǐ míng jié dù shēng míng tóng bào biàn, xiàng gōng shì yè yǔ huái yīn. chū qí zhì shèng sān jūn fú, shǒu zhèng tuī chéng wàn wù píng wén wǔ zhǐ jīn shuí dé shì, yīn jūn yáo jiàn gǔ rén qíng. zhū liáng wáng tiě qiāng yàn zhāng zhào sòng wáng wén zhēng dàn jiē zì zǐ míng, gù yún. sàn fā rén jiān hàn màn yóu, fēng chuī bái rì hū xī liú. táo shā guàn xià xié fēi yàn, kǒng què piān féng dǐ chù niú. xiāng lǐ xiǎo ér cháo bài xiāng, jiāng hú bào kè yè fēng hóu. shén xiān chì shé rú fēi diàn, kāi kǒu shū guāng xiào bù xiū bài xiāng zhě wú jiù shí zhī shǒu fēng hóu zhě yǒu xǐ cūn zhī jūn, jiē xiǎo ér bào kè yě. táo shā zhī yú fēi yàn gǔ niú zhī yú kǒng què, yǒu hé xiāng jí ér xià zhī chù zhī, zhēn kě fù zhī yī xiào! xī fēng yǐn lù zhī shén rén, qǐ zhēng yān huǒ shí cǎi wēi xíng gē zhī yì shì, qǐ zhēng jù qiáo sù zāi! fù zhōng shū rèn tā rén shài, dú bí kūn cóng shén chù xuán? wéi yǒu dān xīn jiān zì ài, rěn néng záo pò huà wèi tú cǐ lì qiū qián yī rì qī xī zuò yě! zuì wú gēn dì shì rén qún, huì hé zhēn chéng ǒu ěr wén shā jì jīng ōu cháng fàn fàn, fēng qián luò yè zì fēn fēn. diào tóu dōng hǎi suí yān wù, qū zhǐ xī yuán sàn yǔ yún. kuàng fù yán liáng kān jué dào, bà líng chóu shā gù jiāng jūn zōng mén yún: rú chóng niè mù, ǒu ěr chéng wén rén shēng wú gēn dì, huì hé yì rú shì. dù gōng bù shī: cháo fù diào tóu bù kěn zhù, dōng jiāng rù hǎi jì yān wù. fēng yún sàn liú, yī bié rú yǔ cǐ wǔ guān zhōng láng jiāng suǒ yǐ yǒu xī yuán bīn kè zhī gǎn yě! bǎi nián shì shì yì qí píng, lěng yǎn cháng guān jú lǚ gèng wū huì zhǐ kān tóng huàn nán, lóng yán nán yǔ gòng shēng píng. yáo kōng zì yǒu jī yīng jī, gǔ lù céng wú jiāo tù héng? wèi bào hán lú bìng sòng què, zhǐ jīn gōng děng yīn dāng pēng dù jiāng hòu, shī jiē wèi shǒu biàn qǔ qù zhǐ cún xiǎo yóu xiān shù zhāng. hǎi líng yù zhōng, duō suǒ shū zhě. yǒu rén luó xué zhì qǐng yǔ měi zhāng xià zuò yī xiǎo zhù zhù bì, fù mén rén dèng qǐ xī. jiē hū! yóu xiān shī, yù yán yě jí zhù, yì fēi de jiě. hòu shì zhī yǒu huáng jiè zǐ, shù jǐ bù mèi wǒ xīn!
毓祺在獄,自注「小遊仙詩」;注畢,付鄧起西雲。其詩云:『大夢誰分丑與妍,白楊風起總茫然,瓠緣無用從人剖,膏為能明苦自煎。桂折蘭摧誠短景,蕭敷艾菀豈長年!歸途不向虛無覓,朽骨徒為蔓草纏』。『為愁草盛稻苗稀,日暮徐看荷鍤歸。何處先生多好好,此中居士故非非。肥魚不肯憐蛟瘦,飽鷃偏能笑鶴飢。請讀蒙莊「齊物論」,橫空白月冷侵衣(非非居士,王姓;予嘗贈詩曰:「坐中上客有王生,問訊居然字子明;節度聲名同豹變,相公事業與槐陰。出奇制勝三軍服,守正推誠萬物平;文武只今誰得似,因君遙見古人情」。朱梁王鐵槍彥章、趙宋王文正旦皆字子明,故云)』。『散發人間汗漫遊,風吹白日忽西流。淘沙慣嚇斜飛燕,孔雀偏逢牴觸牛。鄉里小兒朝拜相,江湖暴客夜封侯。神仙赤舌如飛電,開口舒光笑不休(拜相者無救時之手、封侯者有洗村之軍,皆小兒暴客也。淘沙之於飛燕、牯牛之於孔雀,有何相及而嚇之、觸之,真可付之一笑!吸風飲露之神人,豈爭煙火食;採薇行歌之義士,豈爭鉅橋粟哉)』!『腹中書任他人曬,犢鼻褌從甚處懸?惟有丹心堅自愛,忍能鑿破化為圖(此立秋前一日七夕作也)』!『最無根蒂是人群,會合真成偶爾文;沙際驚鷗常泛泛,風前落葉自紛紛。掉頭東海隨煙霧,屈指西園散雨雲。況復炎涼堪絕倒,灞陵愁殺故將軍(宗門云:「如蟲齧木,偶爾成文;人生無根蒂,會合亦如是」。杜工部詩:「巢父掉頭不肯住,東將入海際煙霧」。風雲散流,一別如雨;此五官中郎將所以有西園賓客之感也)』!『百年世事奕棋枰,冷眼常觀局屢更;烏喙只堪同患難,龍顏難與共昇平。遙空自有飢鷹擊,古路曾無蛟兔橫?為報韓盧並宋鵲,只今公等因當烹(渡江後,詩皆為守弁取去;止存「小遊仙」數章。海陵獄中,多索書者。友人羅學制請予每章下作一小注;注畢,付門人鄧起西。嗟乎!「遊仙詩」,寓言也;即注,亦非的解。後世知有黃介子,庶幾不昧我心)』!
fù jì: jiè zǐ jū jiāng yīn yuè chéng qiáo, sù yǒu wén xué yǔ cháng shú wǔ jǔ xǔ yàn dá shàn. yàn dá yǔ nán tōng zhōu jiān shēng xuē jì zhōu dì sì zǐ chēng mò nì. xuē zi yì zhū shēng, jū xiāng jiān hú dàng qiáo. jiā zī sān wàn, shòu lóng wǔ zhì, pèi zhè zhí jūn mén yìn, dé sī shǔ guān shǔ wěi wèi bo zhě. yóu tōng zhōu, yǔ yàn dá zhǔ yú xuē xuē shēng gǎi chēng zhōu xiàng gōng. shí jiāng yīn yǒu xú mó zhě, zì ěr cān yì jì shí yān. yù qí jū jiǔ zhī, fán yóu jī cān jiāng zì hǎi shàng lái jiàn zhě suī mǎn zhuāng, jí rù yè, jù qīng yī chuí shǒu, zhòng mò zhī zhī. jì ér yù qí zuò yī lián, rén pō yí zhī. jiāng qǐ yì, qiǎn xú mó wǎng cháng shú qián qiān yì chù tí yín wǔ qiān, yòng xún fǔ yìn. mó yòu yǔ huī zhōu jiāng mǒu shàn. jiāng shì dǔ ér tān lì, sù yǔ dà qīng bīng wǎng hái. zhī yù qí shì, wèi fǎn bì xié zhòng zī fā zhī, kě dé hòu lì. jí zhì cháng shú, qián qiān yì xīn zhī shì bù mì bì bài, suì què zhī. mó chí kōng hán hái, jiāng mǒu yì yíng gào biàn suì zhí yù qí jí bì shēng yī mén, jiě yú nán jīng bù yuàn, xī shā zhī. qián qiān yì yǐ dá shū zuǒ tǎn, dé miǎn rán yǐ yòng huì sān shí wàn yǐ.
附記:介子居江陰月成橋,素有文學;與常熟武舉許彥達善。彥達與南通州監生薛繼周第四子稱莫逆。薛子亦諸生,居鄉間湖盪橋。家貲三萬,受隆武制,佩浙直軍門印,得私署官屬;偽為卜者。游通州,與彥達主於薛;薛生改稱周相公。時江陰有徐摩者,字爾參;亦寄食焉。毓祺居久之,凡游擊、參將自海上來見者雖滿裝,及入謁,俱青衣垂手,眾莫之知。既而毓祺作一聯,人頗疑之。將起義,遣徐摩往常熟錢謙益處提銀五千,用巡撫印。摩又與徽州江某善。江嗜賭而貪利,素與大清兵往還。知毓祺事,謂返必挾重貲;發之,可得厚利。及至常熟,錢謙益心知事不密必敗,遂卻之。摩持空函還,江某詣營告變;遂執毓祺及薜生一門,解於南京部院,悉殺之。錢謙益以答書左袒,得免;然已用賄三十萬矣。
wáng móu qū shì rén qǐ yì sǐ
王謀驅市人起義死
wáng móu zì xiàn zhī, hào chūn tái wú xī rén. běn háng xìng, jì zhī xiān shēng yì mǔ dì yě. fù huì zhōu mù, gāo cái bó xué jī zhì yǐ méi. gōng jū sān, yòu sì nán mén wáng shì suì yīn wáng xìng. chóng zhēn jǐ mǎo gēng chén zhī jì, xùn méng luò shè, yí jiā jū yān. měi rì bū, zhé zhì xiān shēng zhāi zhōng, qīng tán piàn shǎng ér qù. xìng mǐn ér shì yǐn, xiān shēng měi yǐ wèi kuáng.
王謀字獻之,號春台;無錫人。本杭姓,濟之先生異母弟也。父諱州牧,高才博學;齎志以沒。公居三,幼嗣南門王氏;遂因王姓。崇禎己卯、庚辰之際,訓蒙洛社,移家居焉。每日晡,輒至先生齋中,清談片晌而去。性敏而嗜飲,先生每以為狂。
bǐng xū zhòng dōng, gōng jiāng qǐ yì. shí xiān shēng jū jiāng yīn, yòu yǐ píng rì xìng jǐn, gù bù gǎn gào. gōng suǒ jīng guǎn hé shù, bo zhī bù jí zài bo zhào yì xiōng, dà nù, zhì kè tǒng yú dì. cì rì, suì xíng lǜ xiāng bīng wàn rén, yè báo jùn chéng, jī wěi fén mén, jiāng pò. xiāo tài shǒu wén bào, dēng chéng wàng zhī, jù bái bù guǒ shǒu nǎi yuē: zéi yè zhì, bì fēi míng bīng. qīn lǜ shī, qǐ mén chū zhàn. yǒu jiā dīng wēn tái zhě, qín yī rén zhǎn zhī, jiāng shǒu jí fēi zhì kōng zhōng. xiāng bīng běn wū hé, jù mài cài ér, sù bù zhī bīng cù jiàn shǒu jí fēi duò, jiē jīng, xī kuì zǒu. gōng pí xuē bù xíng, dào fù huá xiāo shǒu chí qí tū zhuī, suì bèi huò. tíng jiàn bù guì, xiāo tài shǒu wèn hé rén? gōng yuē: xiān fēng wáng móu yě. yán xíng kǎo wèn, gōng yóu zì chǐ qí zhòng! dà mà bù qū. xiāo shǒu yì yì zhī, yīn xià yù. cǐ shí yī yuè shí yī rì shì. jiǔ zhī, zhòng qiú yuè yù, gōng dú bù zǒu suì jiàn shā. jiē hū! wéi bù zhī zhōng, fēi wú yì shì. xī hū! qí zi dān hán, bù kè chuán zhī yú shì yě.
丙戌仲冬,公將起義。時先生居江陰,又以平日性謹,故不敢告。公索精管輅術,卜之不吉;再卜兆益凶,大怒,擲課筒於地。次日,遂行;率鄉兵萬人,夜薄郡城,積葦焚門,將破。蕭太守聞報,登城望之,俱白布裹首;乃曰:『賊夜至,必非明兵』。親率師,啟門出戰。有家丁溫台者,擒一人斬之,將首級飛擲空中。鄉兵本烏合,俱賣菜兒,素不知兵;猝見首級飛墮,皆驚,悉潰走。公皮靴步行,道復滑;蕭守馳騎突追,遂被獲。廷見不跪,蕭太守問何人?公曰:『先鋒王謀也』。嚴刑拷問,公猶自侈其眾!大罵不屈。蕭守亦異之,因下獄。此十一月十一日事。久之,眾囚越獄,公獨不走;遂見殺。嗟乎!韋布之中,非無義士。惜乎!其子單寒,不克傳之於世也。
yǔ sī dāng rì qū shì rén wéi jùn chéng, yóu shì táng bì dāng chē yáng ròu tóu hǔ qí yū zhuàng gù bù zú dào! suǒ nán, bīn sǐ bù qū yù kāi bù tuō suī gǔ zhī liè shì, hé yǐ jiā yān!
予思當日驅市人圍郡城,猶似螳臂當車、羊肉投虎;其迂戇固不足道!所難,瀕死不屈、獄開不脫;雖古之烈士,何以加焉!
wú yì qǐ bīng tún zhǎng bái dàng wú yì zì rì shēng, hào shuò qīng wú jiāng rén, chóng zhēn dīng chǒu jìn shì. zǔ bāng zhēn, jiā jìng guǐ chǒu jìn shì guān tài pú.
吳易起兵屯長白盪吳易字日生,號朔清;吳江人,崇禎丁丑進士。祖邦禎,嘉靖癸丑進士;官太僕。
hóng guāng lì, jiàn shǐ kě fǎ yú yáng zhōu qí qí cái, tí shòu zhí fāng zhǔ shì, liú zhī jiān jūn. yǐ yǒu, fèng xí zhēng xiǎng wèi hái ér yáng zhōu shī. liù yuè, dà bīng xùn wú jiāng, xiàn chéng zhū guó zuǒ yǐ chéng jiàng. zhū shēng wú jiàn yù qǐ bīng zhū zhī, tú shǒu rù xiàn tíng, mà guó zuǒ guó zuǒ zhí sòng sū zhōu, shā yú xū mén xué shì jiē. yì wén ér āi zhī, lǜ zhòng qín guó zuǒ shòu jiàn fù rǔ yán, lìng shā yǐ jì jiàn. suì qǐ bīng, jǐn dé sān shí rén qī rì, zhòng zhì sān bǎi bìng sān shí sōu, jū zhǎng bái dàng, chū méi wǔ hú sān mǎo jiān. huì sōng jiāng dào shǒu shěn pān yǒu tú qiān sì bǎi rén, jié lüè bù cháng. zhū shēn huàn zhī, yí shū yú yì yì qǐ bīng wǎng zhàn, yǐ jì qín zhī. shěn pān jiàng, bìng qí zhòng, huò sōu qī shí.
宏光立,見史可法於揚州;奇其才,題授職方主事,留之監軍。乙酉,奉檄征餉未還而揚州失。六月,大兵徇吳江,縣丞朱國佐以城降。諸生吳鑒欲起兵誅之,徒手入縣庭,罵國佐;國佐執送蘇州,殺於胥門學士街。易聞而哀之,率眾擒國佐授鑒父汝延,令殺以祭鑒。遂起兵,僅得三十人;七日,眾至三百並三十艘,居長白盪,出沒五湖、三泖間。會松江盜首沈潘有徒千四百人,劫掠不常。諸紳患之,移書於易;易起兵往戰,以計擒之。沈潘降,並其眾,獲艘七十。
jū wú hé, yì bài zhòng yuē: zhèn jiāng dié bào: dà qīng bīng èr qiān mǒu shí guò cǐ, yuàn yāo zhī! suì wěi zuò nóng chuán, měi lǐ fú bīng yú hú bīn, fán sān shí lǐ.
居無何,易拜眾曰:『鎮江諜報:大清兵二千某時過此,願邀之』!遂偽作農船,每里伏兵於湖濱,凡三十里。