strong fǎn zuì wèi gōng zhú gōng yāo shǎng yù jiǎo yú fǔ xǐ lǔ shí biān strong
反罪為功築宮邀賞 寓剿於撫徙虜實邊
què shuō suí zuǒ wèi dà jiāng jūn yáng huì, zuǒ mìng yǒu gōng, yì míng wèi xióng, chū fēng hán guó gōng, xuán qiě jìn fēng guǎng píng wáng, jiàn bā shí yī huí. zhí zhǎng jìn lǚ, chǒng jué yī shí. zhǎng ān rén shì, hào wèi sì guì zhōng dì yī rén. sì guì chú yáng xióng wài, jiù shì sū wēi gāo jiǒng yú qìng zé. xióng yòu kuān róng xià shì, shén dé zhòng xīn. suí zhǔ jiān yīn cǐ jiā jì, gǎi bài xióng wèi sī kōng. xióng zhī suí zhǔ duó tā bīng bǐng, xū shì tuī chóng, nǎi dù mén xiè kè, bù wén zhèng shì. xún gǎi fēng wèi qīng zhāng wáng, wèi jǐ yòu gǎi fēng wèi ān dé wáng. hái suàn míng zhé bǎo shēn. téng wáng yáng huì, yì jiàn bā shí yī huí. céng shàng zhōu wǔ dì yōng mèi shùn yáng gōng zhǔ, měi xiù ér wén, shí rén hào wèi yáng sān láng. suí zhǔ mìng wèi yōng zhōu mù, qiě cháng yǐn yǔ tóng zuò, hū wèi ā sān, sì fù yì míng wèi zàn. zàn suī wèi suí zhǔ tóng mǔ dì, dàn yīn suí zhǔ cuàn zhōu, tú miè yǔ wén shì, wèi miǎn mù wèi cán rěn. shùn yáng gōng zhǔ, zhěn niàn zōng qīn, gèng jué dé rì xī bēi shāng, yīn shēng zhòu zǔ qiě yǔ dú gū hòu sù bù xiāng róng, yì zēng chàng chù. dú gū hòu jiā shì guì shèng, zī bǐng cōng míng, shū shǐ wú suǒ bù xiǎo, suí zhǔ shén jiā chǒng ài. měi dāng suí zhǔ lín cháo, hòu zhé yǔ bìng niǎn ér jìn, zhì gé fāng zhǐ. mì qiǎn huàn guān cì chá cháo zhèng, shāo yǒu suǒ shī, biàn jí jì yì, qí suí zhǔ tuì cháo, tóng fǎn yàn qǐn, wǎn yán guī jiàn, shí cóng bā jiǔ, gōng zhōng hào wèi èr shèng. yòu cháng yǔ suí zhǔ mì shì, bù dé yǒu yì shēng zǐ. hàn dù kě zhī. kàn guān! shì xiǎng dú gū hòu rú cǐ zhuān chǒng, zěn néng bù hèn jí shùn yáng gōng zhǔ, cóng zhōng gòu shān ne? guǒ rán suí zhǔ tīng xìn hòu yán, quàn zàn lí hūn. zàn nì qíng kàng lì, bù rěn xiāng lí, zài sān qǐ qǐng, shǐ méng suí zhǔ yú yǔn, dàn cóng cǐ ēn lǐ yì shuāi. kāi huáng shí yī nián, zàn cóng shì lì yuán, shì yàn fāng zhōng, hū rán fù tòng yì cháng, piàn kè jí bì. suí zhǔ jiān bìng wèi jiā zèng, qiě xǐ chū shùn yáng gōng zhǔ, chú qù shǔ jí. kàn guān bù bì xì cāi, biàn kě zhī zàn bèi dú sǐ le. shì xī, shàng zhù guó zhèng yì bìng sǐ, què yí shū diào jì, cì shì yuē dá. cháo chén yīn zàn bù dé shì, dài wèi shēn qǐng, cái miǎn qiáng shì yī mù zì.
卻說隋左衛大將軍楊惠,佐命有功,易名為雄,初封邗國公,旋且晉封廣平王,見八十一回。職掌禁旅,寵絕一時。長安人士,號為四貴中第一人。四貴除楊雄外,就是蘇威、高熲、虞慶則。雄又寬容下士,甚得眾心。隋主堅因此加忌,改拜雄為司空。雄知隋主奪他兵柄,虛示推崇,乃杜門謝客,不聞政事。尋改封為清漳王,未幾又改封為安德王。還算明哲保身。滕王楊慧,亦見八十一回。曾尚周武帝邕妹順陽公主,美秀而文,時人號為楊三郎。隋主命為雍州牧,且常引與同坐,呼為阿三,嗣復易名為瓚。瓚雖為隋主同母弟,但因隋主篡周,屠滅宇文氏,未免目為殘忍。順陽公主,軫念宗親,更覺得日夕悲傷,陰生咒詛;且與獨孤後素不相容,益增悵觸。獨孤後家世貴盛,姿稟聰明,書史無所不曉,隋主甚加寵愛。每當隋主臨朝,後輙與並輦而進,至閣方止。密遣宦官伺察朝政,稍有所失,便即記憶,俟隋主退朝,同返燕寢,婉言規諫,十從八九,宮中號為二聖。又嘗與隋主密誓,不得有異生子。悍妒可知。看官!試想獨孤後如此專寵,怎能不恨及順陽公主,從中構煽呢?果然隋主聽信後言,勸瓚離婚。瓚暱情伉儷,不忍相離,再三乞請,始蒙隋主俞允,但從此恩禮益衰。開皇十一年,瓚從事栗園,侍宴方終,忽然腹痛異常,片刻即斃。隋主堅並未加贈,且徙出順陽公主,除去屬籍。看官不必細猜,便可知瓚被毒死了。是夕,上柱國鄭譯病死,卻遺書弔祭,賜諡曰達。朝臣因瓚不得諡,代為申請,才勉強諡一「穆」字。
tài zǐ tōng shì shè rén sū kuí, xì shàng shū yòu pú shè sū wēi zi, shào nián néng wén, yóu zhǎng yīn lǜ, běn míng bó ní, yīn yǐ zhī lè zhù míng, wēi tè lìng gǎi míng wèi kuí. yuè gōng yáng sù, měi jiā qì zhòng, cháng xì yǔ wēi dào: yáng sù wú ér, sū kuí wú fù. shì shí kuí yǔ guó zi bó shì hé tuǒ děng, gòng yì zhèng lè, hù yǒu jǔ yǔ, xiāng chí bù jué, bìng shǐ bǎi liáo huì yì. dà zhòng duō ē fù sū wēi, bù gǎn chù kuí. yú shì zàn tóng kuí yì, shí dé bā jiǔ. tuǒ fèn fèn dào: wǒ xí jiān hán zhàng sì shí yú nián, wèi hòu shēng xiǎo zi suǒ qū rǔ me? suì shàng shū hé wēi fù zǐ, bìng jí lǐ bù shàng shū lú kǎi, lì bù shì láng xuē dào héng, shàng shū yòu chéng wáng hóng, kǎo gōng shì láng lǐ tóng hé děng, shuō tā péng bǐ wèi jiān, làn yòng sī rén. suí zhǔ lìng dì sì zǐ shǔ wáng xiù, xiù běn fēng yuè wáng, jiàn bā shí yī huí, hòu fù gǎi fēng shǔ wáng. jí shàng zhù guó yú qìng zé děng, tuī àn dé shí, nǎi miǎn wēi guān jué, lìng yǐ kāi fēng jiù dì. lú kǎi sī shòu wēi zhǔ, yòng wáng xiào yì wèi shū xué bó shì, yīn zuò zuì chú míng. xuē dào héng děng dàn jiā báo qiǎn, wèi zēng miǎn guān, suì rèn yáng sù wèi yòu pú shè, yǔ gāo jiǒng gòng zhǎng cháo zhèng. sù fēng dù bǐ jiǒng wèi yōu, qì liàng yuǎn bù rú jiǒng, cháo guì rú sū wēi yǐ xià, duō bèi líng miè, suì zhì cè mù. dà jiāng jūn sòng guó gōng hè ruò bì, yóu wèi bù fú, qiě zì sī gōng chū sù yòu, lǐ dāng wèi xiāng, zhì cǐ fǎn wèi sù suǒ duó, yuè jué bù píng yǒu shí rù cháo jìn yè, yǔ duō bù xùn, suí zhǔ jiān yǔ yǔ dào: wǒ yòng gāo jiǒng yáng sù wèi zǎi xiàng, rǔ cháng wèi cǐ èr rén zhǐ néng jiǎn fàn, jiū shì hé yì? ruò bì yīng shēng dào: jiǒng yǔ chén gù jiāo, sù xì chén jiù zǐ, chén sù zhī èr rén cái jù, yuán yǒu cǐ yǔ. jiāo jīn yǐ jí. suí zhǔ bù jīn biàn sè. gōng qīng děng yǎng chéng fēng zhǐ, suì hé ruò bì yì cún yuàn wàng, zuì dāng chù sǐ. suí zhǔ jí yù lìng xì yù, wèi jǐ yòu zhào wèn dào: chén xià shǒu fǎ bù yí, gōng kě zì sī, yǒu wú shēng lǐ? ruò bì dào: chén jiāng bā qiān bīng qín chén shū bǎo, yuàn yīn cǐ shì wàng huó. shū bǎo wèi hán qín hǔ suǒ zhí, ruò bì réng yǐn wèi jǐ gōng, shǐ zhōng bù tuō yī jīn zì. suí zhǔ dào: zhè shì yǐ gé wài zhòng shǎng. ruò bì dào: chén jīn hái gé wài wàng huó. suí zhǔ chóu chú liáng jiǔ, shǐ dài miǎn sǐ zuì, gé zhí wèi mín. guò le nián yú, nǎi réng cì hái jué wèi. sū wēi yì fù jué pī gōng, réng wèi nà yán. shàng zhù guó hán qín hǔ yǔ ruò bì hù zhēng duǎn zhǎng, yě shì gè jīn cái shǐ qì de rén wù, xìng kuī xiǎng nián bù yǒng, shàng dé shàn zhōng.
太子通事舍人蘇夔,系尚書右僕射蘇威子,少年能文,尤長音律,本名伯尼,因以知樂著名,威特令改名為夔。越公楊素,每加器重,嘗戲語威道:「楊素無兒,蘇夔無父。」是時夔與國子博士何妥等,共議正樂,互有齟齬,相持不決,並使百僚會議。大眾多阿附蘇威,不敢黜夔。於是贊同夔議,十得八九。妥憤憤道:「我席間函丈四十餘年,為後生小子所屈辱麼?」遂上書劾威父子,並及禮部尚書盧愷,吏部侍郎薛道衡,尚書右丞王弘,考功侍郎李同和等,說他朋比為奸,濫用私人。隋主令第四子蜀王秀,秀本封越王,見八十一回,後復改封蜀王。及上柱國虞慶則等,推按得實,乃免威官爵,令以開封就第。盧愷私受威囑,用王孝逸為書學博士,因坐罪除名。薛道衡等但加薄譴,未曾免官,遂任楊素為右僕射,與高熲共掌朝政。素風度比熲為優,器量遠不如熲,朝貴如蘇威以下,多被陵蔑,遂致側目。大將軍宋國公賀若弼,尤為不服,且自思功出素右,理當為相,至此反為素所奪,越覺不平;有時入朝晉謁,語多不遜,隋主堅與語道:「我用高熲、楊素為宰相,汝嘗謂此二人只能儉飯,究是何意?」若弼應聲道:「熲與臣故交,素系臣舅子,臣素知二人材具,原有此語。」驕矜已極。隋主不禁變色。公卿等仰承風旨,遂劾若弼意存怨望,罪當處死。隋主即諭令系獄,未幾又召問道:「臣下守法不移,公可自思,有無生理?」若弼道:「臣將八千兵擒陳叔寶,願因此事望活。」叔寶為韓擒虎所縶,若弼仍引為己功,始終不脫一矜字。隋主道:「這事已格外重賞。」若弼道:「臣今還格外望活。」隋主躊躇良久,始貸免死罪,革職為民。過了年余,乃仍賜還爵位。蘇威亦復爵邳公,仍為納言。上柱國韓擒虎與若弼互爭短長,也是個矜才使氣的人物,幸虧享年不永,尚得善終。
xiāng chuán kāi huáng shí liù nián shí yī yuè, qín hǔ zài jiā, lín mǔ jiàn qín hǔ mén qián, yí wèi shén shèng, yīn bù jīn chà wèn. wèi lì dá dào: wǒ děng tè lái yíng wáng. yán qì bù jiàn. yǐ ér lín rén bào jí, hū jīng zǒu rù qín hǔ mén, wèi mén lì suǒ zǔ, bìng rén dà yán dào: wǒ lái yè wáng. mén lì wèn wèi hé wáng? bìng rén dá chēng yán luó wáng. liǎng xià lǐ xuān zào qǐ lái, wèi qín hǔ zǐ dì suǒ wén, chū tàn dé shí, yù tà bìng rén. qín hǔ yì wén shēng chū zǔ, qiǎn guī bìng rén, qiě yǔ zǐ dì dào: shēng wèi shàng zhù guó, sǐ zuò yán luó wáng, wǒ yuàn yì zú le. shì xī biàn jí lí jí, wèi jǐ jí shì, xiǎng nián wǔ shí yǒu wǔ. jiū jìng qín hǔ shì fǒu zuò yán luó wáng, cǐ shì wú cóng què zhèng, dàn bù guò fù zhū yí àn bà le.
相傳開皇十六年十一月,擒虎在家,鄰母見擒虎門前,儀衛甚盛,因不禁詫問。衛吏答道:「我等特來迎王。」言訖不見。已而鄰人暴疾,忽驚走入擒虎門,為門吏所阻,病人大言道:「我來謁王。」門吏問為何王?病人答稱閻羅王。兩下里喧噪起來,為擒虎子弟所聞,出探得實,欲撻病人。擒虎亦聞聲出阻,遣歸病人,且語子弟道:「生為上柱國,死作閻羅王,我願亦足了。」是夕便即罹疾,未幾即逝,享年五十有五。究竟擒虎是否作閻羅王,此事無從確證,但不過付諸疑案罷了。
yuè nián èr yuè, suí zhǔ mìng yáng sù zhì qí zhōu běi, dū zào rén shòu gōng. sù zòu jǔ yǔ wén kǎi fēng dé yí wèi tǔ mù jiān, kǎi yǔ dé yí, zhuān zhī yú mèi, yī jīng wěi rèn, gé wài xiào lì jiān gōng, yú shì yí shān yīn gǔ, chuàng lì gōng diàn, chóng tái lèi xiè, xiāng shǔ bù jué. kě lián zhè bān dīng fū gōng jiàng, zhòu bù dé ān, yè bù dé xiū, hài de shēn pí lì fá, yě méi yǒu yī shēng liáo zhì, dào le yǎn yǎn jiù bì, biàn bǎ shī hái tuī rù kēng gǔ, shī shàng tián shī, chà bù duō shì xiǎo shān yì bān. dāng xià chōng zuò jī zhǐ, zhú chéng píng dì, hǎo róng yì guò le liǎng nián yǒu yú, cái bǎ rén shòu gōng zào chéng. duān dì shì guī mó hóng lì, jīn bì huī huáng, zhǐ rén shù què sǐ le wàn yú, mó mó hu hū de shàng le yī gè zǒng zhàng. wán quán shì gāo xuè tú chéng, zěn de chēng wèi rén shòu?
越年二月,隋主命楊素至岐州北,督造仁壽宮。素奏舉宇文愷、封德彝為土木監,愷與德彝,專知諛媚,一經委任,格外效力監工,於是夷山堙谷,創立宮殿,崇台累榭,相屬不絕。可憐這班丁夫工匠,晝不得安,夜不得休,害得身疲力乏,也沒有醫生療治,到了奄奄就斃,便把屍骸推入坑谷,屍上填屍,差不多似小山一般。當下充作基址,築成平地,好容易過了兩年有餘,才把仁壽宮造成。端的是規模閎麗,金碧輝煌,只人數卻死了萬餘,模模糊糊的上了一個總帳。完全是膏血塗成,怎得稱為仁壽?
suí zhǔ jiān lìng pú shè gāo jiǒng, qián wǎng tàn shì, hái chēng shē huá guò shén, tú shāng rén dīng. suí zhǔ běn lái jié jiǎn, dé jiǒng fù zòu, dāng rán hèn jí yáng sù. sù pō jiā yōu jù, jí qiǎn rén mì qǐ dú gū hòu, wèi: lì dài dì wáng, tǒng yǒu lí gōng bié guǎn, jīn tiān xià tài píng, jǐn zào yī gōng, hé zú yán fèi? dú gū hòu jí rì fù bào, jiào sù bù bì dān yōu, zì rán yǒu fǎ zhuǎn huán. jì ér suí zhǔ jiān qīn wǎng rén shòu gōng, xún shì yī zhōu, guǒ xián tài chǐ, biàn zhào sù miàn jié dào: zhèn jiào rǔ dū zào cǐ gōng, yuán yīn rǔ lǎo chéng qín shèn, zhuó liàng fēng jiǎn, néng tǐ wǒ yì, wèi hé zào dé zhè bān qǐ lì, shǐ wǒ jié yuàn tiān xià? sù wú yán kě dá, bù dé bù kòu tóu xiè zuì. suí zhǔ jiān quán bù lǐ cǎi, zì wǎng biàn diàn xiǎo qì. sù tǎn tè bù ān, kǒng zāo yán qiǎn, fēng dé yí mì yǔ dào: gōng wù guò yōu! qí huáng hòu dào lái, bì yǒu ēn zhào. huà cái shuō bì, yǐ yǒu rén bào chēng huáng hòu jià dào. sù máng shàng qián yíng yè, yóu dú gū hòu miàn jiā wèi láo, suí jí rù jiàn suí zhǔ. sù shàng bù gǎn suí rù, guò le bàn shǎng, yǐ yǒu zhǐ xuān sù rù duì. suí zhǔ shàng zuò, shàng wèi kāi yán, dú gū hòu biàn cóng páng wǎn yù dào: gōng zhī wǒ fū fù nián lǎo, wú yǐ zì yú, gù shèng shì cǐ gōng, shǐ wǒ fū fù ān xiǎng tiān nián, gōng zhēn kě wèi zhōng xiào le. wǒ fū fù èr zì, biàn yǐ jiàn dé dú gū quán chǒng. suí zhǔ suī wèi jiā láo, miàn sè yǐ shì wēn hé, jué bù shì xiān qián yán lì. sù dāng jí bài xiè. dú gū hòu yòu dài wèi shēn qǐng, cì sù qián bǎi wàn mín, juàn sān qiān pǐ. sù fù qǐ dú gū hòu dào: lǎo chén wú gōng kě yán, jiān yì qín láo, yào tuī fēng dé yí wèi shǒu. nìng rén rù cháo, sù shí zuì kuí. dú gū hòu diǎn shǒu dào: dé yí zì dāng lìng shǎng, gōng bù bì ràng cì. sù yīn xiè cì ér tuì. wèi jǐ, jí yǒu zhào zhuó dé yí wèi nèi shǐ shè rén. sì shì suí zhǔ cháng xìng rén shòu gōng, měi chū bì yǔ hòu tóng háng, qiě bō qiǎn gōng nǚ, shǐ zài rén shòu gōng zhōng cháng zhù, chōng dāng guàn kuì sǎ sǎo zhū yì. gōng zhōng bù zú, suí shí xuǎn rù, suí zhǔ jiān yě xīn wèi wù yì, jiàn jiàn de ài liàn shēng sè le. xí sú yí rén, zhōng zhǔ bù miǎn. xiān shì suí píng jiāng nán, dé chén shū bǎo píng fēng, bān cì tū jué dà yì gōng zhǔ. jí qiān jīn gōng zhǔ, jiàn bā shí sān huí. dà yì gōng zhǔ yǐ zuò le dōu lán kè hán de kě hè dūn, qián suī gǎi xìng yáng shì, zhōng fēi suǒ yuàn, bù guò zàn jiù mù qián, miǎn qiáng chéng rèn. jí píng fēng cì zhì, fù chù dòng jiù gǎn, tè jiè zhèn wáng zuò shī, shū rù píng zhōng. shī yún:
隋主堅令僕射高熲,前往探視,還稱奢華過甚,徒傷人丁。隋主本來節儉,得熲復奏,當然恨及楊素。素頗加憂懼,急遣人密啟獨孤後,謂:「歷代帝王,統有離宮別館,今天下太平,僅造一宮,何足言費?」獨孤後即日復報,叫素不必耽憂,自然有法轉圜。既而隋主堅親往仁壽宮,巡視一周,果嫌太侈,便召素麵詰道:「朕叫汝督造此宮,原因汝老成勤慎,酌量豐儉,能體我意,為何造得這般綺麗,使我結怨天下?」素無言可答,不得不叩頭謝罪。隋主堅全不理睬,自往便殿小憩。素忐忑不安,恐遭嚴譴,封德彝密語道:「公勿過憂!俟皇后到來,必有恩詔。」話才說畢,已有人報稱皇后駕到。素忙上前迎謁,由獨孤後面加慰勞,隨即入見隋主。素尚不敢隨入,過了半晌,已有旨宣素入對。隋主上坐,尚未開言,獨孤後便從旁婉諭道:「公知我夫婦年老,無以自娛,故盛飾此宮,使我夫婦安享天年,公真可謂忠孝了。」我夫婦二字,便已見得獨孤權寵。隋主雖未加勞,面色已是溫和,絕不似先前嚴厲。素當即拜謝。獨孤後又代為申請,賜素錢百萬緡,絹三千匹。素復啟獨孤後道:「老臣無功可言,監役勤勞,要推封德彝為首。」佞人入朝,素實罪魁。獨孤後點首道:「德彝自當另賞,公不必讓賜。」素因謝賜而退。未幾,即有詔擢德彝為內史舍人。嗣是隋主嘗幸仁壽宮,每出必與後同行,且撥遣宮女,使在仁壽宮中常住,充當盥饋灑掃諸役。宮中不足,隨時選入,隋主堅也心為物役,漸漸的愛戀聲色了。習俗移人,中主不免。先是隋平江南,得陳叔寶屏風,頒賜突厥大義公主。即千金公主,見八十三回。大義公主已做了都藍可汗的可賀敦,前雖改姓楊氏,終非所願,不過暫救目前,勉強承認。及屏風賜至,復觸動舊感,特借陣亡作詩,書入屏中。詩云:
shèng shuāi děng zhāo lù, shì dào ruò fú píng. róng huá shí nán shǒu, chí tái zhōng zì píng. fù guì jīn ān zài? kōng shì xiě dān qīng. bēi jiǔ héng wú lè, xián gē jù yǒu shēng? yú běn huáng jiā zǐ, piāo liú rù lǔ tíng. yī zhāo dǔ chéng bài, huái bào hū zòng héng. gǔ lái gòng rú cǐ, fēi wǒ dú shēn míng. wéi yǒu zhāo jūn zài, piān shāng yuǎn jià qíng.
盛衰等朝露,世道若浮萍。榮華實難守,池台終自平。富貴今安在?空事寫丹青。杯酒恆無樂,弦歌詎有聲?余本皇家子,漂流入虜庭。一朝睹成敗,懷抱忽縱橫。古來共如此,非我獨申名。唯有昭君在,偏傷遠嫁情。
zhè shǒu shī chuán rù suí tíng, suí zhǔ zhī tā shī zhōng yù yì, bù miǎn huái hèn, zì shì lǐ cì qǐn báo. nà dà yì gōng zhǔ, què yě wú yì, jì yǐ sān cì gǎi jiào, fù yǔ hú rén ān suì jiā àn dì sī tōng, shì yǒu liú rén yáng qīn, wáng rù tū jué, miù yún: péng guó gōng liú chǎng, yǐ yǔ qī zú yǔ wén shì lián luò, zhǐ rì qǐ shì, qǐng tū jué fā bīng wài yīng, dìng kě miè suí yún yún. dà yì gōng zhǔ yǐ wèi yǒu xì kě chéng, suì shān dòng dōu lán kè hán, bù xiū zhí gòng, qián chū rǎo biān. suí zhǔ fù shǐ chē qí jiāng jūn zhǎng sūn chéng, chí wǎng tū jué, chuán chì jié wèn. chéng jiàn dà yì gōng zhǔ, pō yǒu wēi cí, gōng zhǔ yǔ yì bù qū. chéng bù yǔ duō biàn, dàn zài tū jué zhù le xún rì, zhēn chá jī mì, yǐ zhī dōu lán pàn suí, xìn yóu yáng qīn jí gōng zhǔ, qiě jiāng gōng zhǔ sī shì, yì xiòng dé dà lüè, dāng jí qǐ chéng guī cháo, xiáng bào suí zhǔ.
這首詩傳入隋廷,隋主知她詩中寓意,不免懷恨,自是禮賜寢薄。那大義公主,卻也無義,既已三次改醮,復與胡人安遂迦暗地私通,適有流人楊欽,亡入突厥,謬云:「彭國公劉昶,已與妻族宇文氏聯絡,指日起事,請突厥發兵外應,定可滅隋」云云。大義公主以為有隙可乘,遂煽動都藍可汗,不修職貢,潛出擾邊。隋主復使車騎將軍長孫晟,馳往突厥,傳敕詰問。晟見大義公主,頗有微辭,公主語亦不屈。晟不與多辯,但在突厥住了旬日,偵察機密,已知都藍叛隋,釁由楊欽及公主,且將公主私事,亦詗得大略,當即起程歸朝,詳報隋主。
suí zhǔ zài qiǎn chéng wǎng suǒ yáng qīn, dōu lán bù yǔ, dàn guǐ chēng wú cǐ liú rén. chéng mì lù tū jué dá guān, fǎng dé yáng qīn suǒ zài, chéng yè yǎn bǔ, guǒ dé huò qīn, suì qiān shì dōu lán, dōu lán wú cí kě duì. chéng suǒ xìng zhí yán bù huì, jìng jiāng gōng zhǔ sī tōng ān suì jiā, yī bìng shuō chū. dōu lán kè hán yě bù jīn xiū cán mǎn miàn, lì bǎ ān suì jiā ná xià, jiāo fù yǔ chéng. fān qiú shàng yǒu chǐ xīn, bù ruò qiān jīn gōng zhǔ zhī hòu yán. chéng jí jiāng èr rén yā huí, bìng chù sǐ xíng. suí zhǔ jiā chéng yǒu gōng, jiā shòu kāi fǔ yí tóng sān sī, réng shǐ jī chì xī xíng, chuán yǔ dōu lán, fèi qù dà yì gōng zhǔ míng hào. dōu lán kè hán shàng lián ài gōng zhǔ, bù rěn fèi chì, suí zài cì sòng měi jì sì rén, ěr yòu dōu lán. dōu lán dé le sì gè měi rén ér, zì rán bǎ dà yì gōng zhǔ lěng dàn xià qù.
隋主再遣晟往索楊欽,都藍不與,但詭稱無此流人。晟密賂突厥達官,訪得楊欽所在,乘夜掩捕,果得獲欽,遂牽示都藍,都藍無詞可對。晟索性直言不諱,竟將公主私通安遂迦,一併說出。都藍可汗也不禁羞慚滿面,立把安遂迦拿下,交付與晟。番酋尚有恥心,不若千金公主之厚顏。晟即將二人押回,並處死刑。隋主嘉晟有功,加授開府儀同三司,仍使齎敕西行,傳語都藍,廢去大義公主名號。都藍可汗尚憐愛公主,不忍廢斥,隋再賜送美妓四人,餌誘都藍。都藍得了四個美人兒,自然把大義公主冷淡下去。
suí nèi shǐ shì láng péi jǔ, wèi bì shǐ dōu lán shā sǐ gōng zhǔ, fāng wú hòu huàn. yī zài chuán yù, dōu lán bù cóng. shí chù luó hóu zi rǎn gàn, zì hào tū lì kè hán, zhèn shǒu běi fāng, dú qiǎn rén zhì suí, qǐ xǔ hé qīn. suí zhǔ shǐ péi jǔ yǔ yǔ dào: néng shā dà yì gōng zhǔ, fāng kě xǔ hūn. tū lì wén yán, biàn niē zào yáo chuán, wèi: gōng zhǔ jiāng móu hài dōu lán. yī miàn yí dōu lán shū, tiāo dòng nù yì. dōu lán guǒ rán zhōng jì, jìng jiāng dà yì gōng zhǔ shā sǐ. yín fù gāi sǐ jiǔ yǐ. dāng xià bào dá suí tíng, gèng shàng biǎo qiú hūn. zhǎng sūn chéng yǐ zǎo guī guó, dú rù què xiàn yì dào: chén guān yōng yú lǘ jí dōu lán kè hán, jiàn bā shí sān huí. fǎn fù wú xìn, bù guò yǔ diàn jué yǒu xì, yù yī wǒ cháo, jiù shǐ xǔ jié hūn yīn, jiāng lái bì zhì pàn qù. kuàng jīn shǐ de shàng zhǔ, yǎng tuō shēng wēi, diàn jué rǎn gàn, lì bù néng jù, huò qiě shòu bǐ qū cè, gèng wèi wǒ huàn, jì bù rú zhāo fǔ rǎn gàn, xǔ yǔ tōng hūn, shǐ tā nán xǐ rù biān, wèi wǒ bǎo zhàng, yōng yú lǘ suī yǒu yì xīn, liào yì wú néng wèi le. shǐ zhōng bù wài fǎn jiān jì. suí zhǔ yī yì, jí qiǎn chéng wèi yù rǎn gàn, xǔ shàng gōng zhǔ. rǎn gàn xǐ chū wàng wài, hòu dài zhǎng sūn chéng, yōu lǐ sòng guī. wéi gōng zhǔ shàng wèi zhǐ dìng, rǎn gàn yě wèi jù lái yíng, yòu yán dàng le sān sì nián.
隋內史侍郎裴矩,謂必使都藍殺死公主,方無後患。一再傳諭,都藍不從。時處羅侯子染干,自號突利可汗,鎮守北方,獨遣人至隋,乞許和親。隋主使裴矩與語道:「能殺大義公主,方可許婚。」突利聞言,便捏造謠傳,謂:「公主將謀害都藍。」一面貽都藍書,挑動怒意。都藍果然中計,竟將大義公主殺死。淫婦該死久矣。當下報達隋廷,更上表求婚。長孫晟已早歸國,獨入闕獻議道:「臣觀雍虞閭即都藍可汗,見八十三回。反覆無信,不過與玷厥有隙,欲依我朝,就使許結婚姻,將來必致叛去。況今使得尚主,仰托聲威,玷厥、染干,力不能拒,或且受彼驅策,更為我患,計不如招撫染干,許與通婚,使他南徙入邊,為我保障,雍虞閭雖有異心,料亦無能為了。」始終不外反間計。隋主依議,即遣晟慰諭染干,許尚公主。染干喜出望外,厚待長孫晟,優禮送歸。惟公主尚未指定,染干也未遽來迎,又延宕了三、四年。
zhè sān sì nián jiān, shì jī bù yī, wèi biàn lǚ shù, suǒ yǒu nèi wài dà shì, xiòng xiòng kě jì: yī shì shǐ wàn suì zhēng fú nán níng mán qiú cuàn zhèn, shōu xiáng sān shí yú bù luò, lè shí míng gōng èr shì zhōu fǎ shàng tǎo píng guì zhōu lǐ shuài lǐ guāng shì, lìng qiǎn líng hú zhěng wèi zǒng guǎn, zhèn dìng huá yí sān shì hàn wáng liàng dōng fá gāo lì, wú gōng ér hái, gāo lì wáng yuán yì qiǎn shǐ xiè zuì. zhè sān jiàn shì duì wài de jūn zhèng. hái yǒu bīng zhōu zǒng guǎn jìn wáng guǎng, diào zhèn yáng zhōu, dì qín wáng jùn diào zhèn bīng zhōu. jùn xìng hǎo shē, yòu duō nèi chǒng, fēi cuī shì qí dù, zhì dú guā zhōng, jùn shí guā zhì jí, zhēng hái miǎn guān, cuī fēi cì sǐ. yáng sù jìn jiàn suí zhǔ, wèi bù yīng yán qiǎn qín wáng. suí zhǔ dào: zhōu gōng shàng zhū guǎn cài, wǒ bù jí zhōu gōng, zěn néng wèi zi fèi fǎ? hòu lái jùn bìng yǐ dǔ, shǐ fù bài shàng zhù guó, wèi jǐ jí mò. hái shì sù sǐ wèi xìng. lǔ gōng yú qìng zé, yǒu ài qiè yǔ zhǎng shǐ shén zhù xiāng jiān, shén zhù wū gào qìng zé móu fǎn, jìng shā qìng zé, shén zhù dé shòu fēng zhù guó. yí yáng gōng wáng shì jī, chū zhèn liáng zhōu, yǔ huáng fǔ xiào xié yǒu xì, xiào xié shàng shū gào biàn, wèi shì jī cháng lìng dào rén xiàng miàn, dào rén wèi xiāng fǎ dà guì, bìng yán shì jī qī yīng zuò huáng hòu, shì jī yīn cǐ shēng móu, qǐng zǎo rì chéng chù. suí zhǔ yě bù biàn xū shí, biàn zhào hái shì jī, zhì zhū sǐ xíng. zuǒ wèi dà jiāng jūn yuán mín, yòu wèi dà jiāng jūn yuán zhòu, jí zuǒ pú shè gāo jiǒng, céng shòu shì jī kuì yí, zhì shì bìng fā. liǎng yuán bà guān, wéi jiǒng dé xìng miǎn, xiào xié yòu dé bài wèi shàng dà jiāng jūn. dōu yóu cāi jì gōng chén, yǐ zhì xìn chán lù jiù. dà dū dū cuī zhǎng rén fàn fǎ dāng zhǎn, suí zhǔ yīn cuī yǔ hòu yǒu zhōng biǎo qīn, yì yù jiǎn miǎn, hòu dú kǎi qǐng dào: jì fàn guó fǎ, zěn de gù sī? zhǎng rén suì zuò sǐ. hòu yì mǔ dì dú gū tuó, wèi yán zhōu cì shǐ, yǒu bì shì māo guǐ, néng qū lìng shā rén. huì hòu yǔ yáng sù qī, tóng shí lí bìng, yī guān mù wèi māo guǐ jí, suí zhǔ yí yóu tuó suǒ wèi, lìng gāo jiǒng děng xùn jū, dé le zhèng jù, yǒu zhào cì tuó zì jǐn. hòu sān rì bù shí, tì tuó qǐng mìng, qiě qì yǔ suí zhǔ dào: tuó ruò zhōng zhèng hài mín, qiè bù gǎn yán. jīn wèi qiè zhì sǐ, qiè shí tòng xīn, gǎn qǐ jiā ēn shè yòu! nǎi jiǎn tuó sǐ zuì yī chóu, dú gū hòu kě wèi diāo jiǎo, kàn guān mò bèi mán guò! wéi yán jìn zhōng dú yǎn mèi děng xié shù, yǒu fàn bì chéng, tóu yù sì yì, zhè shù jiàn shì zhì nèi de xíng zhèng. lüè xù yī bān, yǐ jiàn suí zhǔ wǎn zhèng zhī duō shī.
這三、四年間,事跡不一,未便縷述,所有內外大事,詗詗可紀:一是史萬歲征服南寧蠻酋爨震,收降三十餘部落,勒石銘功;二是周法尚討平桂州俚帥李光仕,另遣令狐整為總管,鎮定華夷;三是漢王諒東伐高麗,無功而還,高麗王元亦遣使謝罪。這三件是對外的軍政。還有并州總管晉王廣,調鎮揚州,弟秦王俊調鎮并州。俊性好奢,又多內寵,妃崔氏奇妒,置毒瓜中,俊食瓜致疾,征還免官,崔妃賜死。楊素進諫隋主,謂不應嚴譴秦王。隋主道:「周公尚誅管蔡,我不及周公,怎能為子廢法?」後來俊病已篤,始復拜上柱國,未幾即歿。還是速死為幸。魯公虞慶則,有愛妾與長史什柱相奸,什柱誣告慶則謀反,竟殺慶則,什柱得受封柱國。宜陽公王世積,出鎮涼州,與皇甫孝諧有隙,孝諧上書告變,謂世積嘗令道人相面,道人謂相法大貴,並言世積妻應作皇后,世積因此生謀,請早日懲處。隋主也不辨虛實,便召還世積,置諸死刑。左衛大將軍元旻,右衛大將軍元胄,及左僕射高熲,曾受世積饋遺,至是並發。兩元罷官,惟熲得倖免,孝諧又得拜為上大將軍。都由猜忌功臣,以致信讒戮舊。大都督崔長仁犯法當斬,隋主因崔與後有中表親,意欲減免,後獨慨請道:「既犯國法,怎得顧私?」長仁遂坐死。後異母弟獨孤陀,為延州刺史,有婢事貓鬼,能驅令殺人。會後與楊素妻,同時罹病,醫官目為貓鬼疾,隋主疑由陀所為,令高熲等訊鞫,得了證據,有詔賜陀自盡。後三日不食,替陀請命,且泣語隋主道:「陀若盅政害民,妾不敢言。今為妾致死,妾實痛心,敢乞加恩赦宥!」乃減陀死罪一籌,獨孤後可謂刁狡,看官莫被瞞過!惟嚴禁盅毒魘魅等邪術,有犯必懲,投御四裔,這數件是治內的刑政。略敘一斑,已見隋主晚政之多失。
dào le kāi huáng shí jiǔ nián, fù cóng shì xī zhēng, tè mìng hàn wáng liàng wèi yuán shuài, shǐ lǜ gāo jiǒng yáng sù yàn róng děng, fēn tǎo tū jué. tū jué běi bù tū lì kè hán, jí rǎn gàn. jì dé suí zhǔ xǔ hūn, yuē yuè sān nián yǒu yú, nǎi qiǎn shǐ yíng nǚ. suí zhǔ lìng fān shǐ jū tài cháng sì, yǎn xí liù lǐ, yòu jīng shù xún, fāng qiǎn zōng nǚ ān yì gōng zhǔ, suí fān shǐ chū sài hé qīn, bìng lìng niú hóng sū wēi hú lǜ xiào qīng děng, xiāng jì wèi shǐ, hòu jié tū lì. tū lì yì lǚ cì cháo gòng, qián hòu bù jué. suí zhǔ yī zhǎng sūn chéng yì, yù tū lì nán xǐ, shǐ réng jū dōu jīn shān, zuò wèi píng fān, tū lì dāng rán zūn mìng. dōu lán kè hán wén tū lì dé shàng gōng zhǔ, zì jǐ fǎn bù dé suǒ qiú, qì dé wú míng huǒ gāo qǐ sān zhàng, suì zhào yǔ bù zhòng dào: wǒ nǎi tū jué dà kè hán, nán dào fǎn bù jí rǎn gàn me? bù zhòng yì wèi bù píng, suì sǒng yǒng dōu lán rù kòu. dōu lán biàn shì jué cháo gòng, qīn lüè suí biān. tū lì cì zhī dòng jìng, zhé qiǎn shǐ zòu wén, biān bǐ dé yù xiān jiè bèi, bù shǐ dōu lán chěng zhì. dōu lán yīn dà xiū gōng jù, móu rù kòu dà tóng chéng, yòu yóu tū lì qiǎn rén chí bào. suí zhǔ jí shǐ zuǒ pú shè gāo jiǒng, lǜ bīng chū shuò zhōu dào, yòu pú shè yáng sù, lǜ bīng chū líng zhōu dào, shàng zhù guó yàn róng lǜ bīng chū yōu zhōu dào, tǒng guī yuán shuài hàn wáng liàng jié zhì. liàng wèi suí zhǔ shǎo zǐ, sù méng chǒng ài, bù yuàn lín róng, nǎi yán qī chū fā, yí wù jūn qíng. dōu lán kè hán, jìng yǔ dá tóu kè hán hé bīng, xí jī tū lì, tū lì cāng cù chū zhàn, yī bài tú dì, qì zhàng nán bēn, xiōng dì zǐ zhí, jǐn wèi suǒ shā. dōu lán zhuī jī tū lì, dù hé rù wèi zhōu, tū lì bù luò sàn wáng. qiǎo zhí zhǎng sūn chéng chū shǐ tū lì, zhōng tú xiāng zhí, suì yǔ chéng yī tóng nán zǒu, shǒu xià zhǐ yǒu wǔ rén, yán tú shōu de fān zhòng shù bǎi qí. tū lì jí yǔ mì móu dào: jīn bīng bài rù cháo, bù guò yī gè jiàng rén, dà suí tiān zǐ, qǐ kěn lǐ wǒ? wǒ yǔ dá tóu běn wú chóu xì, bù ruò tóu bǐ wèi shì. chéng jiàn tā fù ěr mì tán, liào zhī tū lì yǐ yǒu yì tú, suì mì qiǎn cóng rén wǎng fú yuǎn zhèn, lìng sù jǔ sì fēng. tū lì yuǎn yuǎn qiáo zhe, jiàn yǒu sì fēng qí qǐ, bù jīn chà wèn. chéng suí dá dào: wǒ guó biān fáng, zéi shǎo, jǔ èr fēng, lái duō, jǔ sān fēng, dà bī, jǔ sì fēng. jīn sì fēng jù jǔ, dìng shì wàng jiàn zéi zhì, duō ér qiě jìn lī. tū lì wèi chéng suǒ dài, bù dé yǐ suí chéng nán xià, chí yì rù cháo. suí zhǔ hòu cì tū lì, bìng qiān chéng wèi zuǒ xūn wèi biāo qí jiāng jūn.
到了開皇十九年,復從事西征,特命漢王諒為元帥,使率高熲、楊素、燕榮等,分討突厥。突厥北部突利可汗,即染干。既得隋主許婚,約越三年有餘,乃遣使迎女。隋主令番使居太常寺,演習六禮,又經數旬,方遣宗女安義公主,隨番使出塞和親,並令牛弘、蘇威、斛律孝卿等,相繼為使,厚結突利。突利亦屢次朝貢,前後不絕。隋主依長孫晟議,諭突利南徙,使仍居都斤山,作為屏藩,突利當然遵命。都藍可汗聞突利得尚公主,自己反不得所求,氣得無名火高起三丈,遂召語部眾道:「我乃突厥大可汗,難道反不及染幹麼?」部眾亦為不平,遂慫恿都藍入寇。都藍便誓絕朝貢,侵掠隋邊。突利伺知動靜,輙遣使奏聞,邊鄙得預先戒備,不使都藍逞志。都藍因大修攻具,謀入寇大同城,又由突利遣人馳報。隋主亟使左僕射高熲,率兵出朔州道,右僕射楊素,率兵出靈州道,上柱國燕榮率兵出幽州道,統歸元帥漢王諒節制。諒為隋主少子,素蒙寵愛,不願臨戎,乃延期出發,貽誤軍情。都藍可汗,竟與達頭可汗合兵,襲擊突利,突利倉猝出戰,一敗塗地,棄帳南奔,兄弟子侄,盡為所殺。都藍追擊突利,渡河入蔚州,突利部落散亡。巧值長孫晟出使突利,中途相值,遂與晟一同南走,手下只有五人,沿途收得番眾數百騎。突利即與密謀道:「今兵敗入朝,不過一個降人,大隋天子,豈肯禮我?我與達頭本無讎隙,不若投彼為是。」晟見他附耳密談,料知突利已有異圖,遂密遣從人往伏遠鎮,令速舉四烽。突利遠遠瞧着,見有四烽齊起,不禁詫問。晟隨答道:「我國邊防,賊少,舉二烽,來多,舉三烽,大逼,舉四烽。今四烽俱舉,定是望見賊至,多而且近哩。」突利為晟所紿,不得已隨晟南下,馳驛入朝。隋主厚賜突利,並遷晟為左勛衛驃騎將軍。
shì dōu lán kè hán yì qiǎn shǐ zhì suí tíng, suí zhǔ lìng yǔ tū lì biàn nán. tū lì lǐ zhí qì zhuàng, nǎi chì tuì dōu lán shǐ rén. dōu lán dì dōu sù liù, yì bù zhí dōu lán suǒ wèi, qì jiā bēn suí. suí zhǔ fā chū zhēn wán, shǐ tū lì zhuǎn zèng dōu sù liù, dōu sù liù yì kuài wèi yì cháng. yú shì chì shū fēn dǎi, cuī cù gāo jiǒng yáng sù děng, jìn jūn xī tǎo. gāo jiǒng chū shuò zhōu, shǐ shàng zhù guó zhào zhòng qīng, lǜ bīng sān qiān wèi xiān fēng, zhì zú lí shān, yǔ dōu lán jūn xiāng yù, jiāo zhàn qī rì, dà pò dōu lán jūn, zhuī bēn zhì qǐ fú pō. dōu lán dà jǔ qián lái, wéi zhù zhòng qīng, zhòng qīng bǎi shè fāng zhèn, sì miàn jù zhàn, xiāng chí zhì wǔ rì. gāo jiǒng zì lǜ jūn wǎng yuán, hé bīng jiā jī, fù pò dōu lán, zhuī bēn qī bǎi yú lǐ, lǔ dé shēng chù rén kǒu, yǐ qiān wàn jì, nǎi shōu jūn ér hái. yáng sù chū líng zhōu, kě qiǎo yù zhe dá tóu, sù bù shè lù jiǎo, dàn lìng zhū jūn shàng mǎ liè zhèn. dá tóu dà xǐ, chēng wèi tiān cì, jí huī jīng qí shí yú wàn, lái tū sù jūn. shàng yí tóng sān sī zhōu luó, suí sù cóng jūn, máng xiàng sù xiàn yì dào: zéi zhèn wèi zhěng, sù jī wèi shì. sù diǎn shǒu chēng shàn. luó suì lǜ ruì qí chū zhàn, sù dū dà bīng jiē yīng. tū jué xiàng shì qí bīng, chōng tū wú qián, bù yì cǐ cì suí jūn, què yě fēi cháng lì hài, zòng héng chí zhòu, bù kě dǐ dǎng, fān bīng lì jí bēn sàn. dá tóu chí le yī bù, shēn shàng yǐ shòu le shù chuàng, zhǐ hǎo rěn tòng jí bēn. suí jūn zhuī shā yī zhèn, fú huò shén duō, liǎng lù fān jūn, dōu cuàn chū sài wài qù le. fān bīng shí shì wú yòng.
適都藍可汗亦遣使至隋廷,隋主令與突利辯難。突利理直氣壯,乃叱退都藍使人。都藍弟都速六,亦不直都藍所為,棄家奔隋。隋主發出珍玩,使突利轉贈都速六,都速六亦快慰異常。於是敕書分逮,催促高熲、楊素等,進軍西討。高熲出朔州,使上柱國趙仲卿,率兵三千為先鋒,至族蠡山,與都藍軍相遇,交戰七日,大破都藍軍,追奔至乞伏泊。都藍大舉前來,圍住仲卿,仲卿擺設方陣,四面拒戰,相持至五日。高熲自率軍往援,合兵夾擊,復破都藍,追奔七百餘里,虜得牲畜人口,以千萬計,乃收軍而還。楊素出靈州,可巧遇着達頭,素不設鹿角,但令諸軍上馬列陣。達頭大喜,稱為天賜,即麾精騎十餘萬,來突素軍。上儀同三司周羅,隨素從軍,忙向素獻議道:「賊陣未整,速擊為是。」素點首稱善。羅遂率銳騎出戰,素督大兵接應。突厥向恃騎兵,衝突無前,不意此次隋軍,卻也非常厲害,縱橫馳驟,不可抵擋,番兵立即奔散。達頭遲了一步,身上已受了數創,只好忍痛急奔。隋軍追殺一陣,俘獲甚多,兩路番軍,都竄出塞外去了。番兵實是無用。
suí zhǔ yīn fēng tū lì wèi qǐ mín kè hán, shǐ zhǎng sūn chéng zhì shuò zhōu, dū jiàn dà lì chéng, wèi qǐ mín zhái jū dì. tū jué sàn zhòng, duō guī qǐ mín, nán nǚ gòng yuē wàn yú kǒu. ān yì gōng zhǔ suī yóu qǐ mín qiè xǐ, tú zhōng dié shòu jīng kǔ, jìng zhì bìng mò. suí zhǔ fù qiǎn zōng nǚ yì chéng gōng zhǔ, jià yǔ qǐ mín, qiě pì xià shèng èr zhōu jiān kuàng dì, shǐ de xù mù, zài lìng shàng zhù guó zhào zhòng qīng tún bīng wǔ yuán, wèi qǐ mín dài yù dá tóu. dài zhōu zǒng guǎn hán hóng děng, lǜ bù qí yī wàn, wǎng zhèn héng ān, zuò wèi shēng yuán. dá tóu fù jí shí wàn qí rù kòu, hán hóng chū zhàn bài jī. wéi zhòng qīng yāo jī dá tóu, dé zhǎn lǔ shǒu qiān yú jí, dá tóu chí qù. suí zhǔ yòng zhǎng sūn chéng yán, fù jiāng qǐ mín xǐ zhì wǔ yuán, miǎn zhì bù cè, yī miàn zài qiǎn yáng sù děng chū jī dōu lán. shī wèi chū sài, dōu lán yǐ wèi bù xià suǒ shā, dá tóu zì lì wèi bù jiā kè hán, tū jué dà luàn. qǐ mín fèng suí zhǔ mìng, qiǎn bù lì fēn dào zhāo wèi, jiàng fù shén zhòng. yuè nián mèng xià, dá tóu yǐ fǔ dìng jìng nèi, fù lái fàn sāi. yǒu zhào lìng jìn wáng guǎng wèi tǒng shuài, dài tóng yáng sù shǐ wàn suì zhǎng sūn chéng děng, fēn tú chū jī. chéng mìng zhì dú shuǐ zhōng, tū jué rén chù, qǔ yǐn duō sǐ, jí jīng wèi tiān yāng, yín yè dùn qù. yú rú quǎn shǐ. shǐ wàn suì zhuī chū sài wài, zhì dà jīn shān, jiāng jí dá tóu. dá tóu wèn suí jiāng wèi shuí? tàn qí shuō shì shǐ wàn suì. dá tóu dà jù, fēi mǎ jí bēn, yú zhòng bù jí dùn zǒu, bèi wàn suì dū bīng zòng jī, zhǎn shǒu shù qiān, yòu běi rù shā qì shù bǎi lǐ, jiàn sì chù fá rén, fāng cái nán guī. jì ér dá tóu fù qiǎn cóng zi qí lì fá, lái gōng qǐ mín, suí yòu fā bīng wǎng jiù, yǔ qǐ mín jī tuì qí lì fá. qǐ mín shàng biǎo chén xiè dào: dà suí shèng rén kè hán, rú tiān wú bù fù, dì wú bù zài, rǎn gàn shì kū mù gèng róng, kū gǔ gèng ròu, qiān shì wàn shì, dāng wèi dà suí diǎn sī yáng mǎ lī. suí zhǔ yòu lìng zhào zhòng qīng zēng zhú jīn hé dìng xiāng èr chéng, bǎo hù qǐ mín, qǐ mín yì gǎn ēn bù zhì. xiǎo zi yǒu shī yǒng dào:
隋主因封突利為啟民可汗,使長孫晟至朔州,督建大利城,為啟民宅居地。突厥散眾,多歸啟民,男女共約萬餘口。安義公主雖由啟民挈徙,途中迭受驚苦,竟致病歿。隋主復遣宗女義成公主,嫁與啟民,且辟夏、勝二州間曠地,使得畜牧,再令上柱國趙仲卿屯兵五原,為啟民代御達頭。代州總管韓洪等,率步騎一萬,往鎮恆安,作為聲援。達頭復集十萬騎入寇,韓洪出戰敗績。惟仲卿邀擊達頭,得斬虜首千餘級,達頭馳去。隋主用長孫晟言,復將啟民徙至五原,免致不測,一面再遣楊素等出擊都藍。師未出塞,都藍已為部下所殺,達頭自立為步迦可汗,突厥大亂。啟民奉隋主命,遣部吏分道招慰,降附甚眾。越年孟夏,達頭已撫定境內,復來犯塞。有詔令晉王廣為統帥,帶同楊素、史萬歲、長孫晟等,分途出擊。晟命置毒水中,突厥人畜,取飲多死,即驚為天殃,夤夜遁去。愚如犬豕。史萬歲追出塞外,至大斤山,將及達頭。達頭問隋將為誰?探騎說是史萬歲。達頭大懼,飛馬急奔,餘眾不及遁走,被萬歲督兵縱擊,斬首數千,又北入沙磧數百里,見四處乏人,方才南歸。既而達頭復遣從子俟利伐,來攻啟民,隋又發兵往救,與啟民擊退俟利伐。啟民上表陳謝道:「大隋聖人可汗,如天無不復,地無不載,染干似枯木更榮,枯骨更肉,千世萬世,當為大隋典司羊馬哩。」隋主又令趙仲卿增築金河、定襄二城,保護啟民,啟民益感恩不置。小子有詩詠道:
qū qū xiǎo huì shì jī mí, yú lǔ hé zhī zuò bèi qī?
區區小惠示羈縻,愚虜何知坐被欺?
zhǐ shì hé qīn zhōng xià cè, shāng xīn yuǎn jià gǎn liú lí.
只是和親終下策,傷心遠嫁感流離。
qǐ mín jì chéng xīn nèi shǔ, běi gù wú yōu, suí zhǔ diào hái gè jūn shuài, gòng xiǎng tài píng, jiū jìng suí tíng néng fǒu jiǔ ān, róng zhì xià huí xù xù.
啟民既誠心內屬,北顧無憂,隋主調還各軍帥,共享太平,究竟隋廷能否久安,容至下回續敘。
xiāo hé zhú wèi yāng gōng, hàn gāo yǐ qí zhuàng lì ér chì zhī, yáng sù zhú rén shòu gōng, suí zhǔ yì yǐ qí zhuàng lì ér jí zhī, liǎng zhǔ chū yì, gù shén shàn yě. nǎi hàn gāo yīn xiāo hé zhī jiǎo biàn, yì nù wèi xǐ, suí zhǔ yīn dú gū hòu zhī huí hù, fǎn zuì wèi gōng, shì jiē wèi wù yù suǒ bì, yǐ zhì zì xiāng máo dùn, qián hòu bù fú. qiě suí zhǔ zhī cāi jì gōng chén, yì yǔ hàn gāo xiāng lèi, yī niàn wèi mín, zhuǎn niàn jí wèi qī nú, qī nú zhī niàn yī shēng, yú shì zhǒng zhǒng cāi xián, yīn zhī ér qǐ. wéi suí zhī lì shì, yuǎn bù ruò hàn zhī líng zhǎng zhě, hàn zhī dé guó yǐ zhèng, ér suí shí cuàn qiè ér lái, kuàng gèng yǒu tú miè zhōu shì zhī dà è yé? zhǎng sūn chéng liǎng móu tū jué, xiān yǐ fǎn jiān jì zhì shā bō lüè, jì yǐ fǎn jiān jì yù tū lì, fān nú zōng zú, zì xiāng tú jiǎn, ér suí shì shōu yú rén zhī lì, chéng gù yǒu dà zào yú suí zhě. rán lóu jìng hé qīn, gōng bù bǔ huàn, hàn zhī ěr xiōng nú, suí zhī yòu tū jué, jiē bù dé wèi shàng cè. tiān zǐ yǒu dào, shǒu zài sì yí, qǐ bì zhà shù wèi zāi? qǐ bì yòng ér nǚ zǐ yǐ dàn zhī zāi? ér fān lǔ zhī tān lì wú qīn, gèng bù zú dào yǐ.
蕭何築未央宮,漢高以其壯麗而斥之,楊素築仁壽宮,隋主亦以其壯麗而嫉之,兩主初意,固甚善也。乃漢高因蕭何之狡辯,易怒為喜,隋主因獨孤後之回護,反罪為功,是皆為物慾所蔽,以致自相矛盾,前後不符。且隋主之猜忌功臣,亦與漢高相類,一念為民,轉念即為妻孥,妻孥之念一生,於是種種猜嫌,因之而起。惟隋之歷世,遠不若漢之靈長者,漢之得國以正,而隋實篡竊而來,況更有屠滅周氏之大惡耶?長孫晟兩謀突厥,先以反間計制沙缽略,繼以反間計馭突利,番奴宗族,自相屠翦,而隋適收漁人之利,晟固有大造於隋者。然婁敬和親,功不補患,漢之餌匈奴,隋之誘突厥,皆不得為上策。天子有道,守在四夷,豈必詐術為哉?豈必用兒女子以啗之哉?而番虜之貪利無親,更不足道矣。