fán rén jí xiōng, yǐ xíng wèi zhǔ, yǐ mìng wèi jué. xíng zhě, jǐ zhī zhì yě mìng zhě, tiān zhī zhì yě èr. zài yú jǐ zhě, gù kě wèi yě zài yú tiān zhě, bù kě zhī yě. wū xí zhù qǐng, yì qí zhù yě, rán fēi dé bù xíng. wū shǐ zhù qí zhě, gài suǒ yǐ jiāo guǐ shén ér jiù xì wēi ěr, zhì yú dà mìng sān, mò rú zhī hé sì. pì mín rén zhī qǐng yè yú lì yǐ, kě yǐ jiě wēi guò, bù néng tuō zhèng zuì. shè yǒu rén yú cǐ wǔ, zhòu yè màn wǔ jūn fù zhī jiào, gān fàn xiān wáng zhī jìn, bù kè jǐ xīn, sī gǎi guò liù shàn, ér gǒu zhòu fā qǐng yè, yǐ qiú jiě miǎn, bì bù jǐ yǐ qī. bù ruò xiū jǐ, xiǎo xīn wèi shèn, wú fàn shàng zhī bì lìng yě bā. gù kǒng zǐ bù tīng zǐ lù, ér yún qiū zhī dǎo jiǔ yǐ jiǔ. xiào jīng yún: fū rán, gù shēng zé qīn ān zhī, jì zé guǐ xiǎng zhī. yóu cǐ guān zhī, dé yì wú wéi, guǐ yī shén nǎi xiǎng guǐ shén shòu xiǎng, fú zuò nǎi lóng yī yī. gù shī yún: jiàng fú rǎng rǎng, jiàng fú jiǎn jiǎn, wēi yí bǎn bǎn. jì zuì jì bǎo, fú lù lái fǎn yī èr. cǐ yán rén dé yì měi mào, shén xīn xiǎng zuì bǎo, nǎi fǎn bào zhī yǐ fú yě.
凡人吉凶，以行為主，以命為決。行者，己之質也；命者，天之制也〔二〕。在於己者，固可為也；在於天者，不可知也。巫覡祝請，亦其助也，然非德不行。巫史祝祈者，蓋所以交鬼神而救細微爾，至於大命〔三〕，末如之何〔四〕。譬民人之請謁於吏矣，可以解微過，不能脫正罪。設有人於此〔五〕，晝夜慢侮君父之教，干犯先王之禁，不克己心，思改過〔六〕善，而苟驟發請謁，以求解免，必不幾矣〔七〕。不若修己，小心畏慎，無犯上之必令也〔八〕。故孔子不聽子路，而雲「丘之禱久矣〔九〕」。孝經云：「夫然，故生則親安之，祭則鬼享之。」由此觀之，德義無違，鬼〔一０〕神乃享；鬼神受享，福祚乃隆〔一一〕。故詩云：「降福穰穰，降福簡簡，威儀板板。既醉既飽，福祿來反〔一二〕。」此言人德義美茂，神歆享醉飽，乃反報之以福也。

yī duó àn: cǐ piān lùn què zāi zhì fú, zài jǐ xiū dé, bù zài dǎo sì. shuō suī shì, ér shì bào lù zuò zhě wèi yǒu shén lùn zhě. jiù zuò zhèng liè zhě é.
〔一〕○鐸按：此篇論卻災致福，在己修德，不在禱祀。說雖是，而適暴露作者為有神論者。舊作「正列」者訛。

èr bái hǔ tōng shòu mìng piān yún: mìng zhě hé wèi yě? rén zhī shòu yě, tiān mìng jǐ shǐ shēng zhě yě.
〔二〕白虎通壽命篇云：「命者何謂也？人之壽也，天命己使生者也。」

sān āi shí wǔ nián zuǒ chuán yún: dà mìng yǔn zhuì.
〔三〕哀十五年左傳云：「大命隕墜。」

sì lùn yǔ yún: wú mò rú zhī hé yě yǐ yǐ.
〔四〕論語云：「吾末如之何也已矣。」

wǔ mèng zǐ yún: yǒu rén yú cǐ.
〔五〕孟子云：「有人於此。」

liù guò xià tuō yī zì. duó àn: shào xiào běn yì bǔ qiān zì.
〔六〕「過」下脫一字。○鐸按：邵校本臆補「遷」字。

qī jǐ dú wèi jì. duó àn: zàn xué piān bì wú jǐ yǐ tóng.
〔七〕「幾」讀為「冀」。○鐸按：贊學篇「必無幾矣」同。

bā bì lìng yí dào. shù shè piān yún: jiān guǐ zhī jiǎn shí bā jiǔ, kě shèng bì yě. jí qí lì. huò yún: bì lìng, wèi fá yán ér bì yě.
〔八〕「必令」疑倒。述赦篇云：「奸軌之減十八九，可勝必也。」即其例。或云：「必令，謂罰嚴而必也。」

jiǔ lùn yǔ.
〔九〕論語。

yī guǐ zì jiù tuō.
〔一０〕「鬼」字舊脫。

yī yī zhāo niàn nián zuǒ chuán yún: guǐ shén yòng xiǎng, guó shòu qí fú.
〔一一〕昭廿年左傳云：「鬼神用享，國受其福。」

yī èr shī zhí jìng. bǎn bǎn jīn zuò fǎn fǎn. duó àn: chéng běn rǎng rǎng zuò ráng ráng. ěr yǎ shì xùn: ráng ráng, fú yě. shì wén: jīn zuò ráng. ruǎn yuán jiào kān jì yún: máo shī zhí jìng: rǎng rǎng, zhòng yě. zì cóng hé, yán ruò shǔ jì zhī zhòng duō yě. ěr yǎ: ráng ráng, fú yě. zì cóng shì, yán ráng chú zāi huò, zé shén jiàng zhī fú yě. jīn běn gài jù máo shī gǎi zhī. chén qiáo cōng shī jīng sì jiā yì wén kǎo yún: chū xué jì shí wǔ yǐn shī yì zuò ráng zì, yǔ ěr yǎ jí qián fū lùn hé, shì sān jiā jīn wén yǒu zuò ráng ráng zhě. máo shī ráng zuò ráng, bǎn zuò fǎn, yǔ sān jiā wén yì. rǎng rǎng, zhòng yě. bǎn bǎn, dà yě. fǎn jiè zì, ráng zì é.
〔一二〕詩執競。「板板」今作「反反」。○鐸按：程本「穰穰」作「禳禳」。爾雅釋訓：「禳禳，福也。」釋文：『今作「穰」。』阮元校勘記云：『毛詩執競：「穰穰，眾也。」字從禾，言若黍稷之眾多也。爾雅：「禳禳，福也。」字從示，言禳除災禍，則神降之福也。今本蓋據毛詩改之。』陳喬樅詩經四家異文考云：『初學記十五引詩亦作「禳」字，與爾雅及潛夫論合，是三家今文有作「禳禳」者。毛詩「禳」作「穰」，「板」作「反」，與三家文異。』穰穰，眾也。板板，大也。「反」借字，「禳」字訛。

guó gōng yī yán shén ér jí wáng èr, zhào yīng jì tiān ér sù miè sān, cǐ gài suǒ wèi shén bù xīn qí sì, mín bù jí qí shì yě sì. gù lǔ shǐ shū yuē: guó jiāng xìng, tīng yú mín jiāng wáng, tīng yú shén wǔ. chǔ zhāo bù ráng yún liù, sòng jǐng bù yí jiù qī, zi chǎn jù bì zào bā, zhū wén gōng wéi bo shǐ jiǔ, cǐ jiē shěn jǐ zhī dào, shēn yǐ qí mìng zhě yě yī. yàn píng zhòng yǒu yán: zhù yǒu yì yě, zǔ yì yǒu sǔn yě yī yī. jì liáng zhī jiàn suí hóu yī èr, gōng zhī qí shuō yú gōng yī sān, kě wèi míng hū tiān rén zhī dào, dá hū shén míng zhī fēn yǐ.
虢公〔一〕延神而亟亡〔二〕，趙嬰祭天而速滅〔三〕，此蓋所謂神不歆其祀，民不即其事也〔四〕。故魯史書曰：「國將興，聽於民；將亡，聽於神〔五〕。」楚昭不穰雲〔六〕，宋景不移咎〔七〕，子產距裨灶〔八〕，邾文公違卜史〔九〕，此皆審己知道，身以俟命者也〔一０〕。晏平仲有言：「祝有益也，詛亦有損也〔一一〕。」季梁之諫隋侯〔一二〕，宮之奇說虞公〔一三〕，可謂明乎天人之道，達乎神明之分矣。

yī gōng zì jiù tuō.
〔一〕「公」字舊脫。

èr zhuāng sà èr nián zuǒ chuán. duó àn: shì yì jiàn zhōu yǔ shàng.
〔二〕莊卅二年左傳。○鐸按：事亦見周語上。

sān chéng wǔ nián zuǒ chuán. duó àn: chuán yún: yīng mèng tiān shǐ wèi jǐ: jì yú, yú fú nǚ. jì zhī míng rì ér wáng. cǐ yún jì tiān, jí jì qí shén.
〔三〕成五年左傳。○鐸按：傳云：『嬰夢天使謂己：「祭余，余福女。」祭之明日而亡。』此雲「祭天」，即祭其神。

sì zhāo yuán nián zuǒ chuán.
〔四〕昭元年左傳。

wǔ zhuāng sà èr nián zuǒ chuán.
〔五〕莊卅二年左傳。

liù āi liù nián zuǒ chuán. duó àn: chuán yún shì suì yě, yǒu yún rú zhòng chì niǎo, jiā rì yǐ fēi. chǔ zi shǐ wèn zhū zhōu tài shǐ. zhōu tài shǐ yuē: qí dāng wáng shēn hū! ruò yǒng zhī, kě yí yú lìng yǐn sī mǎ. wáng yuē: chú fù xīn zhī jí, ér zhì zhū gǔ gōng, hé yì? suì fú yǒng. dù zhù: yǒng, ráng jì. cǐ wén ráng dāng wèi ráng. liǎng jīng běn shù gǔ táng běn bù wù.
〔六〕哀六年左傳。○鐸按：傳雲『是歲也，有雲如眾赤鳥，夾日以飛。楚子使問諸周太史。周太史曰：「其當王身乎！若禜之，可移於令尹、司馬。」王曰：「除腹心之疾，而置諸股肱，何益？」遂弗禜。』杜註：「禜，禳祭。」此文「穰」當為「禳」。兩京本、述古堂本不誤。

qī lǚ shì chūn qiū zhì lè piān. duó àn: shì yì jiàn huái nán zǐ dào yīng xùn xīn xù zá shì sì lùn héng biàn xū piān.
〔七〕呂氏春秋制樂篇。○鐸按：事亦見淮南子道應訓、新序雜事四、論衡變虛篇。

bā zhāo shí qī nián zuǒ chuán. duó àn: jù gǔ zì tōng, sú zuò jù. bì zào yù yòng guàn jiǎ yù zàn ráng huǒ, ér zi chǎn jù zhī yě.
〔八〕昭十七年左傳。○鐸按：距、■古字通，俗作「拒」。裨灶欲用瓘、斝、玉瓚禳火，而子產拒之也。

jiǔ wén shí sān nián zuǒ chuán.
〔九〕文十三年左傳。

yī lǐ jì zhōng yōng yún: jūn zǐ jū yì yǐ qí mìng. shēn shàng tuō yī zì, dāng shì xiū zì. mèng zǐ yún: yāo shòu bù èr, xiū shēn yǐ qí zhī, suǒ yǐ lì mìng yě.
〔一０〕禮記中庸云：「君子居易以俟命。」「身」上脫一字，當是「修」字。孟子云：「殀壽不貳，修身以俟之，所以立命也。」

yī yī zhāo niàn nián zuǒ chuán. duó àn: chuán wú xià yě zì, yàn zǐ chūn qīu wài piān tóng. nèi piān jiàn shàng zuò zé zǔ yì yǒu sǔn yě.
〔一一〕昭廿年左傳。○鐸按：傳無下「也」字，晏子春秋外篇同。內篇諫上作「則詛亦有損也」。

yī èr huán liù nián zuǒ chuán. duó àn: suí zì hòu rén suǒ gǎi, chuán zuò suí.
〔一二〕桓六年左傳。○鐸按：「隋」字後人所改，傳作「隨」。

yī sān xī wǔ nián zuǒ chuán. duó àn: cǐ běn zuò gōng qí zhī shuō yú gōng. gōng zhī qí ér chēng gōng qí, yóu jiè zhī tuī chēng jiè tuī jiàn è lì piān jiāo jì piān. shàng wén chǔ zhāo wáng zuò chǔ zhāo, sòng jǐng gōng zuò sòng jǐng, jiē míng zì jiǎn jié zhī lì yě. gōng qí zhī shuō yú gōng, yǔ jì liáng zhī jiàn suí hóu yī lǜ, ruò rú jīn běn, zé jù fǎ cān chà yǐ. bo liè piān: zhōu shǐ zhī shì jìng zhòng, zhuāng shū zhī shì mù zi, xiāng liè piān: táng jǔ zhī xiāng lǐ duì cài zé, xǔ fù zhī xiāng dèng tōng tiáo hóu, yǔ lì bìng yǔ cǐ tóng.
〔一三〕僖五年左傳。○鐸按：此本作「宮奇之說虞公」。宮之奇而稱宮奇，猶介之推稱介推（見遏利篇、交際篇）。上文楚昭王作楚昭，宋景公作宋景，皆名字剪截之例也。「宮奇之說虞公」，與「季梁之諫隋侯」一律，若如今本，則句法參差矣。卜列篇：「周史之筮敬仲，莊叔之筮穆子」，相列篇：「唐舉之相李兌、蔡澤，許負之相鄧通、條侯」，語例並與此同。

fū yāo bù shèng dé yī, xié bù fá zhèng èr, tiān zhī jīng yě sān. suī shí yǒu wéi, rán zhì zhě shǒu qí zhèng dào, ér bù jìn yú yín guǐ. suǒ wèi yín guǐ zhě, xián xié jīng wù sì, fēi yǒu shǒu sī zhēn shén líng yě wǔ. guǐ zhī yǒu cǐ, yóu rén zhī yǒu jiān yán mài píng yǐ gàn qiú zhě yě liù. ruò huò yòu zhī qī, zé yuǎn lái bù zhǐ, ér zhōng bì yǒu jiù bā. guǐ shén yì rán, gù shēn xū yuē: rén zhī suǒ jì, qí qì yán yǐ qǔ zhī. rén wú xìn yān, yāo bù zì zuò jiǔ. shì wèi rén bù kě duō jì, duō jì wàng wèi, shí zhì yāo xiáng.
夫妖不勝德〔一〕，邪不伐正〔二〕，天之經也〔三〕。雖時有違，然智者守其正道，而不近於淫鬼。所謂淫鬼者，閑邪精物〔四〕，非有守司真神靈也〔五〕。鬼之有此，猶人之有奸言賣平以干求者也〔六〕。若或誘之〔七〕，則遠來不止，而終必有咎〔八〕。鬼神亦然，故申繻曰：「人之所忌，其氣炎以取之。人無釁焉，妖不自作〔九〕。」是謂人不可多忌，多忌妄畏，實致妖祥。

yī shǐ jì yīn běn jì: yī zhì yuē: chén wén yāo bù shèng dé.
〔一〕史記殷本紀：『伊陟曰：「臣聞妖不勝德。」』

èr huái nán zǐ móu chēng xùn yún: zhèng shēn zhí xíng, zhòng xié zì xī.
〔二〕淮南子繆稱訓云：「正身直行，眾邪自息。」

sān xiào jīng.
〔三〕孝經。

sì shǐ jì liú hóu shì jiā zàn yún: xué zhě duō yán wú guǐ shén, rán yán yǒu wù. qí dào huì wáng shì jiā: wèi bó shǎo shí, yù qiú jiàn qí xiāng cáo cān, jiā pín wú yǐ zì tōng, nǎi cháng dú zǎo yè sǎo qí xiāng shè rén mén wài. xiāng shè rén guài zhī, yǐ wèi wù ér cì zhī. suǒ yǐn: yáo shì yún: wù, guài wù. shuō wén yún: gǎi, dà gāng mǎo yě. yǐ zhú jīng guǐ. hàn shū yì wén zhì zá zhàn lèi yǒu rén guǐ jīng wù liù chù biàn guài èr shí yī juàn.
〔四〕史記留侯世家贊云：「學者多言無鬼神，然言有物。」齊悼惠王世家：「魏勃少時，欲求見齊相曹參，家貧無以自通，乃常獨早夜掃齊相舍人門外。相舍人怪之，以為物而伺之。」索隱：『姚氏云：「物，怪物。」』說文云：「●改，大剛卯也。以逐精鬼。」漢書藝文志雜占類有人鬼精物六畜變怪二十一卷。

wǔ dà dài lǐ zēng zǐ tiān yuán piān yún: yáng zhī jīng qì yuē shén, yīn zhī jīng qì yuē líng. shén líng zhě, pǐn wù zhī běn yě.
〔五〕大戴禮曾子天員篇云：「陽之精氣曰神，陰之精氣曰靈。神靈者，品物之本也。」

liù mài píng, yǐ shì dào wèi yù. zhōu lǐ xiǎo zǎi: tīng mài mǎi yǐ zhì jì, zhèng sī nóng yún: zhì jì, wèi shì zhōng píng jiǎ, jīn shí yuè píng shì yě. hàn shū shí huò zhì yún: zhū sī shì cháng yǐ sì shí zhōng yuè shí dìng suǒ zhǎng, wèi wù shàng zhōng xià zhī jiǎ, gè zì yòng wèi qí shì píng. fǎ yán xué xíng piān yún: yí hòng zhī shì, bì lì zhī píng. lǐ guǐ zhù: shì wú píng, bì shī guì jiàn zhī zhèng. yán tiě lùn běn yì piān yún: kāi wěi fǔ yú jīng, yǐ lóng huò wù. jiàn jí mǎi, guì zé mài. shì yǐ xiàn guān bù shī shí, shāng jiǎ wú suǒ mào lì, gù yuē píng zhǔn. jìn gēng piān yún: shān hǎi yǒu jìn ér mín bù qīng, guì jiàn yǒu píng ér mín bù yí. xiàn guān shè héng lì zhǔn, rén cóng suǒ yù, suī shǐ wǔ chǐ tóng zǐ shì shì, mò zhī néng qī. jīn bà qù zhī, zé háo mín shàn qí yòng ér zhuān qí lì. jué shì lǘ xiàng, gāo xià zài kǒu wěn, guì jiàn wú cháng. běn yì piān yòu yún: xíng jiān mài píng, nóng mín zhòng kǔ. mài píng jí suǒ wèi gāo xià zài kǒu wěn yě. xù hàn shū wǔ xíng zhì yún: huán dì zhī chū, jīng shī tóng yáo yuē: yóu píng mài yìn zì yǒu píng, bù pì xián háo jí dà xìng. hòu hàn shū dòu wǔ chuán zhāng huái zhù yǐn píng zuò píng. gài xūn chuán zhù yǐn xù hàn shū yún: zhōng píng yuán nián, huáng jīn zéi qǐ, gù wǔ wēi tài shǒu jiǔ quán huáng juàn bèi zhēng shī qī. liáng hú yù zòu zhū juàn, xūn wèi yán dé miǎn. juàn yǐ huáng jīn èr shí jīn xiè xūn. xūn wèi juàn yuē: wú yǐ zi zuì zài bā yì, gù wèi zi yán, wú qǐ mài píng zāi? zhōng cí bù shòu. píng yǔ píng tóng. guō tài hòu xǔ shào chuán: shào yǔ cóng xiōng jìng jù yǒu gāo míng, hǎo gòng hé lùn xiāng dǎng rén wù, měi yuè zhé gèng qí pǐn tí, gù rǔ nán sú yǒu yuè dàn píng yān. yuè dàn píng yì qǔ yuè píng zhī yì. hàn shí shì liè, měi yuè píng dìng guì jiàn, rú jīn shí shuò wàng yǒu zhǎng luò yǐ.
〔六〕賣平，以市道為喻。周禮小宰：「聽賣買以質劑」，鄭司農云：「質劑，謂市中平賈，今時月平是也。」漢書食貨志云：「諸司市常以四時中月實定所掌，為物上中下之賈，各自用為其市平。」法言學行篇云：「一哄之市，必立之平。」李軌註：「市無平，必失貴賤之正。」鹽鐵論本議篇云：「開委府於京，以籠貨物。賤即買，貴則賣。是以縣官不失實，商賈無所貿利，故曰平準。」禁耕篇云：「山海有禁而民不傾，貴賤有平而民不疑。縣官設衡立准，人從所欲，雖使五尺童子適市，莫之能欺。今罷去之，則豪民擅其用而專其利。決市閭巷，高下在口吻，貴賤無常。」本議篇又云：「行奸賣平，農民重苦。」「賣平」即所謂「高下在口吻」也。續漢書五行志云：『桓帝之初，京師童謠曰：「游平賣印自有平，不辟賢豪及大姓。」』後漢書竇武傳章懷注引「平」作「評」。蓋勛傳注引續漢書云：『中平元年，黃巾賊起，故武威太守酒泉黃雋被征失期。梁鵠欲奏誅雋，勛為言得免。雋以黃金二十斤謝勛。勛謂雋曰：「吾以子罪在八議，故為子言，吾豈賣評哉？」終辭不受。』「評」與「平」同。郭太后許劭傳：「劭與從兄靖俱有高名，好共核論鄉黨人物，每月輒更其品題，故汝南俗有月旦評焉。」「月旦評」亦取「月平」之義。漢時市列，每月評定貴賤，如今時朔望有長落矣。

qī shuō wén yún:, xiāng xù hū yě. huò cóng yán xiù.
〔七〕說文云：「●，相訹呼也。或從言、秀。」

bā xuān shí èr nián zuǒ chuán yún: bì yǒu dà jiù.
〔八〕宣十二年左傳云：「必有大咎。」

jiǔ zhuāng shí sì nián zuǒ chuán. yán zhèng yì běn zuò yàn, shì wén zuò yán. àn hàn shū wǔ xíng zhì yì wén zhì bìng zuò yán, yán shī gǔ yuē: yán, dú yǔ yàn tóng. fēng sú tōng guò yù piān yì yún: rén zhī suǒ jì, yán zì qǔ zhī. xù hàn shū wǔ xíng zhì zàn yún: yāo qǐ huò wàng, qì yán yǐ guān. yì yòng cǐ chuán wén yě. duó àn: yàn jí yán zhī hòu chū jiā shēng páng zì. shuō jiàn yáng yù fū xiān shēng jī wēi jū xiǎo xué shù lín juǎn wǔ.
〔九〕莊十四年左傳。「炎」正義本作「焰」，釋文作「炎」。按漢書五行志、藝文志並作「炎」，顏師古曰：『炎，讀與「焰」同。』風俗通過譽篇亦云：「人之所忌，炎自取之。」續漢書五行志贊云：「妖豈或妄，氣炎以觀。」亦用此傳文也。○鐸按：「焰」即「炎」之後出加聲旁字。說見楊遇夫先生積微居小學述林卷五。

qiě rén yǒu jué wèi, guǐ shén yǒu zūn bēi. tiān dì shān chuān shè jì wǔ sì yī bǎi pì qīng shì yǒu gōng yú mín zhě èr, tiān zǐ zhū hóu suǒ mìng sì yě sān. ruò nǎi wū xí zhī wèi dú yǔ sì, xiǎo rén zhī suǒ wàng wèi, tǔ gōng fēi shī jiù mèi běi jūn xián jù dāng lù zhí fú qī shén wǔ, jí mín jiān shàn zhì wēi miè xiǎo jìn, běn fēi tiān wáng suǒ dāng dàn yě liù.
且人有爵位，鬼神有尊卑。天地山川、社稷五祀〔一〕、百辟卿士有功於民者〔二〕，天子諸侯所命祀也〔三〕。若乃巫覡之謂獨語〔四〕，小人之所望畏，土公、飛屍、咎魅、北君、銜聚、當路、直符七神〔五〕，及民間繕治微蔑小禁，本非天王所當憚也〔六〕。

yī lǐ jì wáng zhì yún: tiān zǐ jì tiān dì, zhū hóu jì shè jì, dài fū jì wǔ sì. tiān zǐ jì tiān xià míng shān dà chuān, zhū hóu jì míng shān dà chuān zhī zài qí dì zhě.
〔一〕禮記王制云：「天子祭天地，諸侯祭社稷，大夫祭五祀。天子祭天下名山大川，諸侯祭名山大川之在其地者。」

èr lǐ jì yuè lìng yún: mìng bǎi xiàn yú sì bǎi pì qīng shì yǒu yì yú mín zhě. jì fǎ yún: cǐ jiē yǒu gōng liè yú mín zhě yě.
〔二〕禮記月令云：「命百縣雩祀百辟卿士有益於民者。」祭法云：「此皆有功烈於民者也。」

sān xī sà yī nián zuǒ chuán yún: bù kě yǐ xián chéng wáng zhōu gōng zhī mìng sì.
〔三〕僖卅一年左傳云：「不可以閒成王、周公之命祀。」

sì duó àn: wèi dú yí dāng zuò qǐng dǎo.
〔四〕○鐸按：「謂獨」疑當作「請禱」。

wǔ lùn héng jiě chú piān yún: zhái zhōng zhǔ shén, yǒu shí èr yān. qīng lóng bái hǔ, liè shí èr wèi. lóng hǔ měng shén, tiān zhī zhèng guǐ yě. fēi shī liú xiōng, bù gǎn ān jí. duó àn: zhōu guǎng yè yì lín fù biān yǐn péi shì xīn yán: sú jiān yǒu tǔ gōng zhī shén. tǔ gōng jí jīn sú suǒ wèi tǔ shā, chéng běn zuò shì gōng, é.
〔五〕論衡解除篇云：「宅中主神，有十二焉。青龍、白虎，列十二位。龍虎猛神，天之正鬼也。飛屍流凶，不敢安集。」○鐸按：周廣業意林附編引裴氏新言：「俗間有土公之神。」「土公」即今俗所謂「土煞」，程本作「士公」，訛。

liù hòu hàn shū lái shè hòu lì chuán yún: huáng tài zǐ jīng bìng bù ān, bì xìng ān dì rǔ mǔ yě wáng jūn wáng shèng shě. tài zǐ rǔ mǔ wáng nán chú jiān bǐng jí děng yǐ wèi shèng shě xīn shàn xiū, fàn tǔ jìn, bù kě jiǔ yù. zhōng lí yì chuán zhāng huái zhù yǐn dōng guān jì yuē: yì zài táng yì, chū fèng qián, shuài rén zuò wū, gōng zuò jì bì, wèi jiě tǔ zhù yuē: xìng gōng yì zhě lìng, bǎi xìng wú shì. rú yǒu huò suì, lìng zì dāng zhī. lùn héng jiě chú piān yún: shì jiān shàn zhì zhái shè, záo dì jué tǔ, gōng chéng zuò bì, jiě xiè tǔ shén, míng yuē jiě tǔ. wèi tǔ ǒu rén yǐ xiàng guǐ xíng, lìng wū zhù yán yǐ jiě tǔ shén. yǐ jì zhī hòu, xīn kuài yì xǐ, wèi guǐ shén jiě xiè, yāng huò chú qù.
〔六〕後漢書來歙後歷傳云：「皇太子驚病不安，避幸安帝乳母野王君王聖舍。太子乳母王男、廚監邴吉等以為聖舍新繕修，犯土禁，不可久御。」鍾離意傳章懷注引東觀記曰：『意在堂邑，出俸錢，帥人作屋，功作既畢，為解土祝曰：「興功役者令，百姓無事。如有禍祟，令自當之。」』論衡解除篇云：「世間繕治宅舍，鑿地掘土，功成作畢，解謝土神，名曰解土。為土偶人以像鬼形，令巫祝延以解土神。已祭之後，心快意喜，謂鬼神解謝，殃禍除去。」

jiù shí jīng shī bù fáng yī, dòng gōng zào jìn, yǐ lái jí xiáng yīng ruì èr, zi sūn chāng chì sān, bù néng guò qián. qiě fú yǐ jūn wèi chén, yǐ shàng xū xià, zé bì shì ruò ér qǔ líng, sì dài fēi zhì fú zhī zhāo yě wǔ.
舊時京師不防〔一〕，動功造禁，以來吉祥應瑞〔二〕，子孫昌熾〔三〕，不能過前。且夫以君畏臣，以上需下，則必示弱而取陵，〔四〕殆非致福之招也〔五〕。

yī duó àn: bù fáng èr zì yí yǒu wù.
〔一〕○鐸按：「不防」二字疑有誤。

èr hàn shū chē qiān qiū chuán yún: měi yǒu jí xiáng jiā yīng, shù bāo shǎng chéng xiàng. wáng mǎng chuán yún: shén zhǐ huān xǐ, shēn yǐ fú yīng, jí ruì lèi réng. àn yīng ruì zì dào, ruì yīng jiàn sān shì piān. duó àn: lǚ shì chūn qiū bù qīn piān yún: bù zú yǐ lái shì yǐ, gāo zhù: lái yóu zhì yě. huò lái dāng wèi qiú. lì shū qiú lái duō xiāng luàn, shū lǚ xíng: wéi huò wéi lái, mǎ róng běn zuò qiú. chǔ cè: guǎ rén zhī dé qiú fǎn, yù lǎn rén shì bù yǐn zuò lái. yì zhōu shū dà jù piān: wáng ruò yù lái tiān xià mín yù hǎi èr shí liù shí yǐn rú cǐ, zhōu zhù piān: bǐ guān wàn wù, zé hé wèi lái? mèng zǐ lí lóu piān: shě guǎn dìng, rán hòu lái jiàn zhǎng zhě hū? jīn běn lái bìng wù zuò qiú. shì qí lì.
〔二〕漢書車千秋傳云：「每有吉祥嘉應，數褒賞丞相。」王莽傳云：「神只歡喜，申以福應，吉瑞累仍。」按「應瑞」字倒，「瑞應」見三式篇。○鐸按：呂氏春秋不侵篇云：「不足以來士矣」，高註：『「來」猶「致」也。』或「來」當為「求」。隸書求、來多相亂，書呂刑：「惟貨惟來」，馬融本作「求」。楚策：「寡人之得求反」，御覽人事部引作「來」。逸周書大聚篇：「王若欲來天下民」（玉海二十、六十引如此），周祝篇：「彼觀萬物，則何為來？」孟子離婁篇：「舍館定，然後來見長者乎？」今本「來」並誤作「求」。是其例。

sān shī bì gōng yún: bǐ ěr chāng ér chì. hòu hàn shū xī nán yí chuán zhū fǔ shàng yuǎn yí lè dé gē shī yún: zi sūn chāng chì.
〔三〕詩閟宮云：「俾爾昌而熾。」後漢書西南夷傳朱輔上遠夷樂德歌詩云：「子孫昌熾。」

sì xī bā nián zuǒ chuán yún: shì zhī ruò yǐ. zhāo shí bā nián chuán yún: xià líng shàng tì. duó àn: xū yì wèi yě. zhōu lǐ kǎo gōng jì zhōu rén: mǎ bù qì xū, xiān zhèng zhù: xū, dú wèi wèi xū zhī xū. shì xū yǔ wèi tóng yì. āi liù nián zuǒ chuán: xū, shì zhī xià yě. shí sì nián chuán: xū, shì zhī zéi yě. shì wén bìng yún: xū, yí yě. yí yì wèi qiè kǒng jù zhī yì lǐ jì zá jì: wǔ shí bù zhì huǐ, liù shí bù huǐ, qī shí yǐn jiǔ shí ròu, jiē wèi yí sǐ. zhèng zhù: yí yóu kǒng yě. xún zǐ yòu zuò piān: qí fù bǎi rèn zhī gǔ bù jù, dà dài lǐ quàn xué piān jù zuò yí. guǐ shén yì tiān wáng zhī chén, gù yuē jūn wèi chén, shàng xū xià, shì ruò qǔ líng yě.
〔四〕僖八年左傳云：「示之弱矣。」昭十八年傳云：「下陵上替。」○鐸按：「需」亦「畏」也。周禮考工記輈人：「馬不契需」，先鄭註：『需，讀為「畏需」之「需」。』是「需」與「畏」同義。哀六年左傳：「需，事之下也。」十四年傳：「需，事之賊也。」釋文並云：「需，疑也。」「疑」亦畏怯恐懼之義（禮記雜記：「五十不致毀，六十不毀，七十飲酒食肉，皆為疑死。」鄭註：『「疑」猶「恐」也。』荀子宥坐篇：「其赴百仞之谷不懼」，大戴禮勸學篇「懼」作「疑」）。鬼神亦天王之臣，故曰「君畏臣，上需下，示弱取陵」也。

wǔ yì zhèn tuàn yuē: zhèn lái, kǒng zhì fú yě. zhōu lǐ nán wū: zhāo mǐ yǐ chú jí bìng, zhèng zhù: zhāo, zhāo fú yě.
〔五〕易震彖曰：「震來●●，恐致福也。」周禮男巫：「招弭以除疾病」，鄭註：「招，招福也。」

cháng guān shàng jì yī, rén jūn shēn xiū zhèng èr shǎng fá míng zhě, guó zhì ér mín ān mín ān lè zhě, tiān yuè xǐ ér zēng lì shù. gù shū yuē: wáng yǐ xiǎo mín shòu tiān yǒng mìng sān. kǒng zǐ yuē: tiān zhī suǒ zhù zhě shùn yě, rén zhī suǒ zhù zhě xìn yě. lǚ xìn sī hū shùn, yòu yǐ shàng xián, shì yǐ zì tiān yòu zhī, jí wú bù lì sì. cǐ zuì què xiōng zāi ér zhì fú shàn zhī běn yě wǔ.
嘗觀上記〔一〕，人君身修正〔二〕賞罰明者，國治而民安；民安樂者，天悅喜而增歷數。故書曰：「王以小民受天永命〔三〕。」孔子曰：「天之所助者順也，人之所助者信也。履信思乎順，又以尚賢，是以自天佑之，吉無不利〔四〕。」此最卻凶災而致福善之本也〔五〕。

yī shàng jì zhù jiàn sī xián piān.
〔一〕「上記」注見思賢篇。

èr hàn shū kuāng héng chuán yún: shèng dé chún bèi, mò bù xiū zhèng. jiǎ shān chuán yán shī gǔ zhù: xiū zhèng, wèi xiū shēn zhèng xíng zhě. xuān dì jì yuán kāng yuán nián zhào yún: lì mín jué shēn xiū zhèng.
〔二〕漢書匡衡傳云：「聖德純備，莫不修正。」賈山傳顏師古註：「修正，謂修身正行者。」宣帝紀元康元年詔云：「吏民厥身修正。」

sān zhào gào. duó àn: chén qiáo cōng jīn wén shàng shū jīng shuō kǎo èr shí yún: jīng yán shàng xià qín xù, jí wù qiú zhì guó ān mín zhī dào. mín ān nǎi mìng yǒng. wáng fú zhī yán, yì shù jīn wén shàng shū shuō yě.
〔三〕召誥。○鐸按：陳喬樅今文尚書經說考二十云：『經言「上下勤恤」，即務求治國安民之道。民安乃命永。王符之言，亦述今文尚書說也。』

sì yì xì cí shàng chuán. duó àn: wáng bì běn xián xià lì xià bìng yǒu yě zì, cǐ shěng.
〔四〕易繫辭上傳。○鐸按：王弼本「賢」下「利」下並有「也」字，此省。

wǔ hàn shū lǐ xún chuán yún: xiōng zāi xiāo miè, zi sūn zhī fú bù xuán rì ér zhì. zhì yào zài zhòng zhǎng tǒng chāng yán yún: wáng zhě guān rén wú sī, wéi xián shì qīn, qín xù zhèng shì, lǚ shěng gōng chén, shǎng xī qī yú gōng láo, xíng fá guī hū zhòng è, zhèng píng mín ān, gè dé qí suǒ, zé tiān dì jiāng zì cóng wǒ ér zhèng yǐ, xiū xiáng jiāng zì yīng wǒ ér jí yǐ, è wù jiāng zì shě wǒ ér wáng yǐ. yì yǔ cǐ tóng.
〔五〕漢書李尋傳云：「凶災銷滅，子孫之福不旋日而至。」治要載仲長統昌言云：「王者官人無私，唯賢是親，勤恤政事，屢省功臣，賞錫期於功勞，刑罰歸乎眾惡，政平民安，各得其所，則天地將自從我而正矣，休祥將自應我而集矣，惡物將自舍我而亡矣。」意與此同。