fán rén jí xiōng, yǐ xíng wéi zhǔ, yǐ mìng wèi jué. xíng zhě, jǐ zhī zhì yě mìng zhě, tiān zhī zhì yě èr. zài yú jǐ zhě, gù kě wèi yě zài yú tiān zhě, bù kě zhī yě. wū xí zhù qǐng, yì qí zhù yě, rán fēi dé bù xíng. wū shǐ zhù qí zhě, gài suǒ yǐ jiāo guǐ shén ér jiù xì wēi ěr, zhì yú dà mìng sān, mò rú zhī hé sì. pì mín rén zhī qǐng yè yú lì yǐ, kě yǐ jiě wēi guò, bù néng tuō zhèng zuì. shè yǒu rén yú cǐ wǔ, zhòu yè màn wǔ jūn fù zhī jiào, gān fàn xiān wáng zhī jìn, bù kè jǐ xīn, sī gǎi guò liù shàn, ér gǒu zhòu fā qǐng yè, yǐ qiú jiě miǎn, bì bù jǐ yǐ qī. bù ruò xiū jǐ, xiǎo xīn wèi shèn, wú fàn shàng zhī bì lìng yě bā. gù kǒng zǐ bù tīng zǐ lù, ér yún" qiū zhī dǎo jiǔ yǐ jiǔ". xiào jīng yún:" fū rán, gù shēng zé qīn ān zhī, jì zé guǐ xiǎng zhī." yóu cǐ guān zhī, dé yì wú wéi, guǐ yī shén nǎi xiǎng guǐ shén shòu xiǎng, fú zuò nǎi lóng yī yī. gù shī yún:" jiàng fú rǎng rǎng, jiàng fú jiǎn jiǎn, wēi yí bǎn bǎn. jì zuì jì bǎo, fú lù lái fǎn yī èr." cǐ yán rén dé yì měi mào, shén xīn xiǎng zuì bǎo, nǎi fǎn bào zhī yǐ fú yě.
凡人吉凶,以行为主,以命为决。行者,己之质也;命者,天之制也〔二〕。在于己者,固可为也;在于天者,不可知也。巫觋祝请,亦其助也,然非德不行。巫史祝祈者,盖所以交鬼神而救细微尔,至于大命〔三〕,末如之何〔四〕。譬民人之请谒于吏矣,可以解微过,不能脱正罪。设有人于此〔五〕,昼夜慢侮君父之教,干犯先王之禁,不克己心,思改过〔六〕善,而苟骤发请谒,以求解免,必不几矣〔七〕。不若修己,小心畏慎,无犯上之必令也〔八〕。故孔子不听子路,而云“丘之祷久矣〔九〕”。孝经云:“夫然,故生则亲安之,祭则鬼享之。”由此观之,德义无违,鬼〔一0〕神乃享;鬼神受享,福祚乃隆〔一一〕。故诗云:“降福穰穰,降福简简,威仪板板。既醉既饱,福禄来反〔一二〕。”此言人德义美茂,神歆享醉饱,乃反报之以福也。
yī duó àn: cǐ piān lùn què zāi zhì fú, zài jǐ xiū dé, bù zài dǎo sì. shuō suī shì, ér shì bào lù zuò zhě wèi yǒu shén lùn zhě. jiù zuò" zhèng liè" zhě é.
〔一〕○铎按:此篇论却灾致福,在己修德,不在祷祀。说虽是,而适暴露作者为有神论者。旧作“正列”者讹。
èr bái hǔ tōng shòu mìng piān yún:" mìng zhě hé wèi yě? rén zhī shòu yě, tiān mìng jǐ shǐ shēng zhě yě."
〔二〕白虎通寿命篇云:“命者何谓也?人之寿也,天命己使生者也。”
sān āi shí wǔ nián zuǒ zhuàn yún:" dà mìng yǔn zhuì."
〔三〕哀十五年左传云:“大命陨坠。”
sì lún yǔ yún:" wú mò rú zhī hé yě yǐ yǐ."
〔四〕论语云:“吾末如之何也已矣。”
wǔ mèng zǐ yún:" yǒu rén yú cǐ."
〔五〕孟子云:“有人于此。”
liù" guò" xià tuō yī zì. duó àn: shào xiào běn yì bǔ" qiān" zì.
〔六〕“过”下脱一字。○铎按:邵校本臆补“迁”字。
qī" jǐ" dú wéi" jì". duó àn: zàn xué piān" bì wú jǐ yǐ" tóng.
〔七〕“几”读为“冀”。○铎按:赞学篇“必无几矣”同。
bā" bì lìng" yí dào. shù shè piān yún:" jiān guǐ zhī jiǎn shí bā jiǔ, kě shèng bì yě." jí qí lì. huò yún:" bì lìng, wèi fá yán ér bì yě."
〔八〕“必令”疑倒。述赦篇云:“奸轨之减十八九,可胜必也。”即其例。或云:“必令,谓罚严而必也。”
jiǔ lún yǔ.
〔九〕论语。
yī" guǐ" zì jiù tuō.
〔一0〕“鬼”字旧脱。
yī yī zhāo niàn nián zuǒ zhuàn yún:" guǐ shén yòng xiǎng, guó shòu qí fú."
〔一一〕昭廿年左传云:“鬼神用享,国受其福。”
yī èr shī zhí jìng." bǎn bǎn" jīn zuò" fǎn fǎn". duó àn: chéng běn" rǎng rǎng" zuò" ráng ráng". ěr yǎ shì xùn:" ráng ráng, fú yě." shì wén:' jīn zuò" ráng".' ruǎn yuán jiào kān jì yún:' máo shī zhí jìng:" rǎng rǎng, zhòng yě." zì cóng hé, yán ruò shǔ jì zhī zhòng duō yě. ěr yǎ:" ráng ráng, fú yě." zì cóng shì, yán ráng chú zāi huò, zé shén jiàng zhī fú yě. jīn běn gài jù máo shī gǎi zhī.' chén qiáo cōng shī jīng sì jiā yì wén kǎo yún:' chū xué jì shí wǔ yǐn shī yì zuò" ráng" zì, yǔ ěr yǎ jí qián fū lùn hé, shì sān jiā jīn wén yǒu zuò" ráng ráng" zhě. máo shī" ráng" zuò" ráng"," bǎn" zuò" fǎn", yǔ sān jiā wén yì.' rǎng rǎng, zhòng yě. bǎn bǎn, dà yě." fǎn" jiè zì," ráng" zì é.
〔一二〕诗执竞。“板板”今作“反反”。○铎按:程本“穰穰”作“禳禳”。尔雅释训:“禳禳,福也。”释文:‘今作“穰”。’阮元校勘记云:‘毛诗执竞:“穰穰,众也。”字从禾,言若黍稷之众多也。尔雅:“禳禳,福也。”字从示,言禳除灾祸,则神降之福也。今本盖据毛诗改之。’陈乔枞诗经四家异文考云:‘初学记十五引诗亦作“禳”字,与尔雅及潜夫论合,是三家今文有作“禳禳”者。毛诗“禳”作“穰”,“板”作“反”,与三家文异。’穰穰,众也。板板,大也。“反”借字,“禳”字讹。
guó gōng yī yán shén ér jí wáng èr, zhào yīng jì tiān ér sù miè sān, cǐ gài suǒ wèi shén bù xīn qí sì, mín bù jí qí shì yě sì. gù lǔ shǐ shū yuē:" guó jiāng xìng, tīng yú mín jiāng wáng, tīng yú shén wǔ." chǔ zhāo bù ráng yún liù, sòng jǐng bù yí jiù qī, zǐ chǎn jù bì zào bā, zhū wén gōng wéi bo shǐ jiǔ, cǐ jiē shěn jǐ zhī dào, shēn yǐ qí mìng zhě yě yī. yàn píng zhòng yǒu yán:" zhù yǒu yì yě, zǔ yì yǒu sǔn yě yī yī." jì liáng zhī jiàn suí hóu yī èr, gōng zhī qí shuō yú gōng yī sān, kě wèi míng hū tiān rén zhī dào, dá hū shén míng zhī fēn yǐ.
虢公〔一〕延神而亟亡〔二〕,赵婴祭天而速灭〔三〕,此盖所谓神不歆其祀,民不即其事也〔四〕。故鲁史书曰:“国将兴,听于民;将亡,听于神〔五〕。”楚昭不穰云〔六〕,宋景不移咎〔七〕,子产距裨灶〔八〕,邾文公违卜史〔九〕,此皆审己知道,身以俟命者也〔一0〕。晏平仲有言:“祝有益也,诅亦有损也〔一一〕。”季梁之谏隋侯〔一二〕,宫之奇说虞公〔一三〕,可谓明乎天人之道,达乎神明之分矣。
yī" gōng" zì jiù tuō.
〔一〕“公”字旧脱。
èr zhuāng sà èr nián zuǒ zhuàn. duó àn: shì yì jiàn zhōu yǔ shàng.
〔二〕庄卅二年左传。○铎按:事亦见周语上。
sān chéng wǔ nián zuǒ zhuàn. duó àn: chuán yún:' yīng mèng tiān shǐ wèi jǐ:" jì yú, yú fú nǚ." jì zhī míng rì ér wáng.' cǐ yún" jì tiān", jí jì qí shén.
〔三〕成五年左传。○铎按:传云:‘婴梦天使谓己:“祭余,余福女。”祭之明日而亡。’此云“祭天”,即祭其神。
sì zhāo yuán nián zuǒ zhuàn.
〔四〕昭元年左传。
wǔ zhuāng sà èr nián zuǒ zhuàn.
〔五〕庄卅二年左传。
liù āi liù nián zuǒ zhuàn. duó àn: chuán yún' shì suì yě, yǒu yún rú zhòng chì niǎo, jiā rì yǐ fēi. chǔ zi shǐ wèn zhū zhōu tài shǐ. zhōu tài shǐ yuē:" qí dāng wáng shēn hū! ruò yǒng zhī, kě yí yú lìng yǐn sī mǎ." wáng yuē:" chú fù xīn zhī jí, ér zhì zhū gǔ gōng, hé yì?" suì fú yǒng.' dù zhù:" yǒng, ráng jì." cǐ wén" ráng" dāng wèi" ráng". liǎng jīng běn shù gǔ táng běn bù wù.
〔六〕哀六年左传。○铎按:传云‘是岁也,有云如众赤鸟,夹日以飞。楚子使问诸周太史。周太史曰:“其当王身乎!若禜之,可移于令尹、司马。”王曰:“除腹心之疾,而置诸股肱,何益?”遂弗禜。’杜注:“禜,禳祭。”此文“穰”当为“禳”。两京本、述古堂本不误。
qī lǚ shì chūn qiū zhì lè piān. duó àn: shì yì jiàn huái nán zǐ dào yīng xùn xīn xù zá shì sì lùn héng biàn xū piān.
〔七〕吕氏春秋制乐篇。○铎按:事亦见淮南子道应训、新序杂事四、论衡变虚篇。
bā zhāo shí qī nián zuǒ zhuàn. duó àn: jù gǔ zì tōng, sú zuò" jù". bì zào yù yòng guàn jiǎ yù zàn ráng huǒ, ér zǐ chǎn jù zhī yě.
〔八〕昭十七年左传。○铎按:距、■古字通,俗作“拒”。裨灶欲用瓘、斝、玉瓒禳火,而子产拒之也。
jiǔ wén shí sān nián zuǒ zhuàn.
〔九〕文十三年左传。
yī lǐ jì zhōng yōng yún:" jūn zǐ jū yì yǐ qí mìng."" shēn" shàng tuō yī zì, dàng shì" xiū" zì. mèng zǐ yún:" yāo shòu bù èr, xiū shēn yǐ qí zhī, suǒ yǐ lì mìng yě."
〔一0〕礼记中庸云:“君子居易以俟命。”“身”上脱一字,当是“修”字。孟子云:“殀寿不贰,修身以俟之,所以立命也。”
yī yī zhāo niàn nián zuǒ zhuàn. duó àn: chuán wú xià" yě" zì, yàn zǐ chūn qīu wài piān tóng. nèi piān jiàn shàng zuò" zé zǔ yì yǒu sǔn yě".
〔一一〕昭廿年左传。○铎按:传无下“也”字,晏子春秋外篇同。内篇谏上作“则诅亦有损也”。
yī èr huán liù nián zuǒ zhuàn. duó àn:" suí" zì hòu rén suǒ gǎi, chuán zuò" suí".
〔一二〕桓六年左传。○铎按:“隋”字后人所改,传作“随”。
yī sān xī wǔ nián zuǒ zhuàn. duó àn: cǐ běn zuò" gōng qí zhī shuō yú gōng". gōng zhī qí ér chēng gōng qí, yóu jiè zhī tuī chēng jiè tuī jiàn è lì piān jiāo jì piān. shàng wén chǔ zhāo wáng zuò chǔ zhāo, sòng jǐng gōng zuò sòng jǐng, jiē míng zì jiǎn jié zhī lì yě." gōng qí zhī shuō yú gōng", yǔ" jì liáng zhī jiàn suí hóu" yī lǜ, ruò rú jīn běn, zé jù fǎ cēn cī yǐ. bo liè piān:" zhōu shǐ zhī shì jìng zhòng, zhuāng shū zhī shì mù zi", xiāng liè piān:" táng jǔ zhī xiāng lǐ duì cài zé, xǔ fù zhī xiāng dèng tōng tiáo hóu", yǔ lì bìng yǔ cǐ tóng.
〔一三〕僖五年左传。○铎按:此本作“宫奇之说虞公”。宫之奇而称宫奇,犹介之推称介推(见遏利篇、交际篇)。上文楚昭王作楚昭,宋景公作宋景,皆名字剪截之例也。“宫奇之说虞公”,与“季梁之谏隋侯”一律,若如今本,则句法参差矣。卜列篇:“周史之筮敬仲,庄叔之筮穆子”,相列篇:“唐举之相李兑、蔡泽,许负之相邓通、条侯”,语例并与此同。
fū yāo bù shèng dé yī, xié bù fá zhèng èr, tiān zhī jīng yě sān. suī shí yǒu wéi, rán zhì zhě shǒu qí zhèng dào, ér bù jìn yú yín guǐ. suǒ wèi yín guǐ zhě, xián xié jīng wù sì, fēi yǒu shǒu sī zhēn shén líng yě wǔ. guǐ zhī yǒu cǐ, yóu rén zhī yǒu jiān yán mài píng yǐ gàn qiú zhě yě liù. ruò huò yòu zhī qī, zé yuǎn lái bù zhǐ, ér zhōng bì yǒu jiù bā. guǐ shén yì rán, gù shēn xū yuē:" rén zhī suǒ jì, qí qì yán yǐ qǔ zhī. rén wú xìn yān, yāo bù zì zuò jiǔ." shì wèi rén bù kě duō jì, duō jì wàng wèi, shí zhì yāo xiáng.
夫妖不胜德〔一〕,邪不伐正〔二〕,天之经也〔三〕。虽时有违,然智者守其正道,而不近于淫鬼。所谓淫鬼者,闲邪精物〔四〕,非有守司真神灵也〔五〕。鬼之有此,犹人之有奸言卖平以干求者也〔六〕。若或诱之〔七〕,则远来不止,而终必有咎〔八〕。鬼神亦然,故申繻曰:“人之所忌,其气炎以取之。人无衅焉,妖不自作〔九〕。”是谓人不可多忌,多忌妄畏,实致妖祥。
yī shǐ jì yīn běn jì:' yī zhì yuē:" chén wén yāo bù shèng dé."'
〔一〕史记殷本纪:‘伊陟曰:“臣闻妖不胜德。”’
èr huái nán zǐ móu chēng xùn yún:" zhèng shēn zhí xíng, zhòng xié zì xī."
〔二〕淮南子缪称训云:“正身直行,众邪自息。”
sān xiào jīng.
〔三〕孝经。
sì shǐ jì liú hóu shì jiā zàn yún:" xué zhě duō yán wú guǐ shén, rán yán yǒu wù." qí dào huì wáng shì jiā:" wèi bó shǎo shí, yù qiú jiàn qí xiāng cáo cān, jiā pín wú yǐ zì tōng, nǎi cháng dú zǎo yè sǎo qí xiāng shè rén mén wài. xiāng shè rén guài zhī, yǐ wéi wù ér cì zhī." suǒ yǐn:' yáo shì yún:" wù, guài wù."' shuō wén yún:" gǎi, dà gāng mǎo yě. yǐ zhú jīng guǐ." hàn shū yì wén zhì zá zhàn lèi yǒu rén guǐ jīng wù liù chù biàn guài èr shí yī juàn.
〔四〕史记留侯世家赞云:“学者多言无鬼神,然言有物。”齐悼惠王世家:“魏勃少时,欲求见齐相曹参,家贫无以自通,乃常独早夜扫齐相舍人门外。相舍人怪之,以为物而伺之。”索隐:‘姚氏云:“物,怪物。”’说文云:“●改,大刚卯也。以逐精鬼。”汉书艺文志杂占类有人鬼精物六畜变怪二十一卷。
wǔ dà dài lǐ zēng zǐ tiān yuán piān yún:" yáng zhī jīng qì yuē shén, yīn zhī jīng qì yuē líng. shén líng zhě, pǐn wù zhī běn yě."
〔五〕大戴礼曾子天员篇云:“阳之精气曰神,阴之精气曰灵。神灵者,品物之本也。”
liù mài píng, yǐ shì dào wèi yù. zhōu lǐ xiǎo zǎi:" tīng mài mǎi yǐ zhì jì", zhèng sī nóng yún:" zhì jì, wèi shì zhōng píng jiǎ, jīn shí yuè píng shì yě." hàn shū shí huò zhì yún:" zhū sī shì cháng yǐ sì shí zhōng yuè shí dìng suǒ zhǎng, wèi wù shàng zhōng xià zhī jiǎ, gè zì yòng wèi qí shì píng." fǎ yán xué xíng piān yún:" yí hòng zhī shì, bì lì zhī píng." lǐ guǐ zhù:" shì wú píng, bì shī guì jiàn zhī zhèng." yán tiě lùn běn yì piān yún:" kāi wěi fǔ yú jīng, yǐ lóng huò wù. jiàn jí mǎi, guì zé mài. shì yǐ xiàn guān bù shī shí, shāng gǔ wú suǒ mào lì, gù yuē píng zhǔn." jìn gēng piān yún:" shān hǎi yǒu jìn ér mín bù qīng, guì jiàn yǒu píng ér mín bù yí. xiàn guān shè héng lì zhǔn, rén cóng suǒ yù, suī shǐ wǔ chǐ tóng zǐ shì shì, mò zhī néng qī. jīn bà qù zhī, zé háo mín shàn qí yòng ér zhuān qí lì. jué shì lǘ xiàng, gāo xià zài kǒu wěn, guì jiàn wú cháng." běn yì piān yòu yún:" xíng jiān mài píng, nóng mín zhòng kǔ."" mài píng" jí suǒ wèi" gāo xià zài kǒu wěn" yě. xù hàn shū wǔ xíng zhì yún:' huán dì zhī chū, jīng shī tóng yáo yuē:" yóu píng mài yìn zì yǒu píng, bù pì xián háo jí dà xìng."' hòu hàn shū dòu wǔ chuán zhāng huái zhù yǐn" píng" zuò" píng". gài xūn chuán zhù yǐn xù hàn shū yún:' zhōng píng yuán nián, huáng jīn zéi qǐ, gù wǔ wēi tài shǒu jiǔ quán huáng juàn bèi zhēng shī qī. liáng gǔ yù zòu zhū juàn, xūn wèi yán dé miǎn. juàn yǐ huáng jīn èr shí jīn xiè xūn. xūn wèi juàn yuē:" wú yǐ zi zuì zài bā yì, gù wèi zi yán, wú qǐ mài píng zāi?" zhōng cí bù shòu.'" píng" yǔ" píng" tóng. guō tài hòu xǔ shào chuán:" shào yǔ cóng xiōng jìng jù yǒu gāo míng, hǎo gòng hé lùn xiāng dǎng rén wù, měi yuè zhé gèng qí pǐn tí, gù rǔ nán sú yǒu yuè dàn píng yān."" yuè dàn píng" yì qǔ" yuè píng" zhī yì. hàn shí shì liè, měi yuè píng dìng guì jiàn, rú jīn shí shuò wàng yǒu zhǎng luò yǐ.
〔六〕卖平,以市道为喻。周礼小宰:“听卖买以质剂”,郑司农云:“质剂,谓市中平贾,今时月平是也。”汉书食货志云:“诸司市常以四时中月实定所掌,为物上中下之贾,各自用为其市平。”法言学行篇云:“一哄之市,必立之平。”李轨注:“市无平,必失贵贱之正。”盐铁论本议篇云:“开委府于京,以笼货物。贱即买,贵则卖。是以县官不失实,商贾无所贸利,故曰平准。”禁耕篇云:“山海有禁而民不倾,贵贱有平而民不疑。县官设衡立准,人从所欲,虽使五尺童子适市,莫之能欺。今罢去之,则豪民擅其用而专其利。决市闾巷,高下在口吻,贵贱无常。”本议篇又云:“行奸卖平,农民重苦。”“卖平”即所谓“高下在口吻”也。续汉书五行志云:‘桓帝之初,京师童谣曰:“游平卖印自有平,不辟贤豪及大姓。”’后汉书窦武传章怀注引“平”作“评”。盖勋传注引续汉书云:‘中平元年,黄巾贼起,故武威太守酒泉黄隽被征失期。梁鹄欲奏诛隽,勋为言得免。隽以黄金二十斤谢勋。勋谓隽曰:“吾以子罪在八议,故为子言,吾岂卖评哉?”终辞不受。’“评”与“平”同。郭太后许劭传:“劭与从兄靖俱有高名,好共核论乡党人物,每月辄更其品题,故汝南俗有月旦评焉。”“月旦评”亦取“月平”之义。汉时市列,每月评定贵贱,如今时朔望有长落矣。
qī shuō wén yún:", xiāng xù hū yě. huò cóng yán xiù."
〔七〕说文云:“●,相訹呼也。或从言、秀。”
bā xuān shí èr nián zuǒ zhuàn yún:" bì yǒu dà jiù."
〔八〕宣十二年左传云:“必有大咎。”
jiǔ zhuāng shí sì nián zuǒ zhuàn." yán" zhèng yì běn zuò" yàn", shì wén zuò" yán". àn hàn shū wǔ xíng zhì yì wén zhì bìng zuò" yán", yán shī gǔ yuē:' yán, dú yǔ" yàn" tóng.' fēng sú tōng guò yù piān yì yún:" rén zhī suǒ jì, yán zì qǔ zhī." xù hàn shū wǔ xíng zhì zàn yún:" yāo qǐ huò wàng, qì yán yǐ guān." yì yòng cǐ chuán wén yě. duó àn:" yàn" jí" yán" zhī hòu chū jiā shēng páng zì. shuō jiàn yáng yù fū xiān shēng jī wēi jū xiǎo xué shù lín juǎn wǔ.
〔九〕庄十四年左传。“炎”正义本作“焰”,释文作“炎”。按汉书五行志、艺文志并作“炎”,颜师古曰:‘炎,读与“焰”同。’风俗通过誉篇亦云:“人之所忌,炎自取之。”续汉书五行志赞云:“妖岂或妄,气炎以观。”亦用此传文也。○铎按:“焰”即“炎”之后出加声旁字。说见杨遇夫先生积微居小学述林卷五。
qiě rén yǒu jué wèi, guǐ shén yǒu zūn bēi. tiān dì shān chuān shè jì wǔ sì yī bǎi pì qīng shì yǒu gōng yú mín zhě èr, tiān zǐ zhū hóu suǒ mìng sì yě sān. ruò nǎi wū xí zhī wèi dú yǔ sì, xiǎo rén zhī suǒ wàng wèi, tǔ gōng fēi shī jiù mèi běi jūn xián jù dāng lù zhí fú qī shén wǔ, jí mín jiān shàn zhì wēi miè xiǎo jìn, běn fēi tiān wáng suǒ dāng dàn yě liù.
且人有爵位,鬼神有尊卑。天地山川、社稷五祀〔一〕、百辟卿士有功于民者〔二〕,天子诸侯所命祀也〔三〕。若乃巫觋之谓独语〔四〕,小人之所望畏,土公、飞尸、咎魅、北君、衔聚、当路、直符七神〔五〕,及民间缮治微蔑小禁,本非天王所当惮也〔六〕。
yī lǐ jì wáng zhì yún:" tiān zǐ jì tiān dì, zhū hóu jì shè jì, dài fū jì wǔ sì. tiān zǐ jì tiān xià míng shān dà chuān, zhū hóu jì míng shān dà chuān zhī zài qí dì zhě."
〔一〕礼记王制云:“天子祭天地,诸侯祭社稷,大夫祭五祀。天子祭天下名山大川,诸侯祭名山大川之在其地者。”
èr lǐ jì yuè lìng yún:" mìng bǎi xiàn yú sì bǎi pì qīng shì yǒu yì yú mín zhě." jì fǎ yún:" cǐ jiē yǒu gōng liè yú mín zhě yě."
〔二〕礼记月令云:“命百县雩祀百辟卿士有益于民者。”祭法云:“此皆有功烈于民者也。”
sān xī sà yī nián zuǒ zhuàn yún:" bù kě yǐ xián chéng wáng zhōu gōng zhī mìng sì."
〔三〕僖卅一年左传云:“不可以闲成王、周公之命祀。”
sì duó àn:" wèi dú" yí dàng zuò" qǐng dǎo".
〔四〕○铎按:“谓独”疑当作“请祷”。
wǔ lùn héng jiě chú piān yún:" zhái zhōng zhǔ shén, yǒu shí èr yān. qīng lóng bái hǔ, liè shí èr wèi. lóng hǔ měng shén, tiān zhī zhèng guǐ yě. fēi shī liú xiōng, bù gǎn ān jí." duó àn: zhōu guǎng yè yì lín fù biān yǐn péi shì xīn yán:" sú jiān yǒu tǔ gōng zhī shén."" tǔ gōng" jí jīn sú suǒ wèi" tǔ shā", chéng běn zuò" shì gōng", é.
〔五〕论衡解除篇云:“宅中主神,有十二焉。青龙、白虎,列十二位。龙虎猛神,天之正鬼也。飞尸流凶,不敢安集。”○铎按:周广业意林附编引裴氏新言:“俗间有土公之神。”“土公”即今俗所谓“土煞”,程本作“士公”,讹。
liù hòu hàn shū lái shè hòu lì chuán yún:" huáng tài zǐ jīng bìng bù ān, bì xìng ān dì rǔ mǔ yě wáng jūn wáng shèng shě. tài zǐ rǔ mǔ wáng nán chú jiān bǐng jí děng yǐ wéi shèng shě xīn shàn xiū, fàn tǔ jìn, bù kě jiǔ yù." zhōng lí yì chuán zhāng huái zhù yǐn dōng guān jì yuē:' yì zài táng yì, chū fèng qián, shuài rén zuò wū, gōng zuò jì bì, wèi jiě tǔ zhù yuē:" xìng gōng yì zhě lìng, bǎi xìng wú shì. rú yǒu huò suì, lìng zì dāng zhī."' lùn héng jiě chú piān yún:" shì jiān shàn zhì zhái shè, záo dì jué tǔ, gōng chéng zuò bì, jiě xiè tǔ shén, míng yuē jiě tǔ. wèi tǔ ǒu rén yǐ xiàng guǐ xíng, lìng wū zhù yán yǐ jiě tǔ shén. yǐ jì zhī hòu, xīn kuài yì xǐ, wèi guǐ shén jiě xiè, yāng huò chú qù."
〔六〕后汉书来歙后历传云:“皇太子惊病不安,避幸安帝乳母野王君王圣舍。太子乳母王男、厨监邴吉等以为圣舍新缮修,犯土禁,不可久御。”钟离意传章怀注引东观记曰:‘意在堂邑,出俸钱,帅人作屋,功作既毕,为解土祝曰:“兴功役者令,百姓无事。如有祸祟,令自当之。”’论衡解除篇云:“世间缮治宅舍,凿地掘土,功成作毕,解谢土神,名曰解土。为土偶人以像鬼形,令巫祝延以解土神。已祭之后,心快意喜,谓鬼神解谢,殃祸除去。”
jiù shí jīng shī bù fáng yī, dòng gōng zào jìn, yǐ lái jí xiáng yīng ruì èr, zǐ sūn chāng chì sān, bù néng guò qián. qiě fú yǐ jūn wèi chén, yǐ shàng xū xià, zé bì shì ruò ér qǔ líng, sì dài fēi zhì fú zhī zhāo yě wǔ.
旧时京师不防〔一〕,动功造禁,以来吉祥应瑞〔二〕,子孙昌炽〔三〕,不能过前。且夫以君畏臣,以上需下,则必示弱而取陵,〔四〕殆非致福之招也〔五〕。
yī duó àn:" bù fáng" èr zì yí yǒu wù.
〔一〕○铎按:“不防”二字疑有误。
èr hàn shū chē qiān qiū chuán yún:" měi yǒu jí xiáng jiā yìng, shù bāo shǎng chéng xiàng." wáng mǎng chuán yún:" shén zhǐ huān xǐ, shēn yǐ fú yīng, jí ruì lèi réng." àn" yīng ruì" zì dào," ruì yīng" jiàn sān shì piān. duó àn: lǚ shì chūn qiū bù qīn piān yún:" bù zú yǐ lái shì yǐ", gāo zhù:'" lái" yóu" zhì" yě.' huò" lái" dāng wèi" qiú". lì shū qiú lái duō xiāng luàn, shū lǚ xíng:" wéi huò wéi lái", mǎ róng běn zuò" qiú". chǔ cè:" guǎ rén zhī dé qiú fǎn", yù lǎn rén shì bù yǐn zuò" lái". yì zhōu shū dà jù piān:" wáng ruò yù lái tiān xià mín" yù hǎi èr shí liù shí yǐn rú cǐ, zhōu zhù piān:" bǐ guān wàn wù, zé hé wéi lái?" mèng zǐ lí lóu piān:" shě guǎn dìng, rán hòu lái jiàn zhǎng zhě hū?" jīn běn" lái" bìng wù zuò" qiú". shì qí lì.
〔二〕汉书车千秋传云:“每有吉祥嘉应,数褒赏丞相。”王莽传云:“神只欢喜,申以福应,吉瑞累仍。”按“应瑞”字倒,“瑞应”见三式篇。○铎按:吕氏春秋不侵篇云:“不足以来士矣”,高注:‘“来”犹“致”也。’或“来”当为“求”。隶书求、来多相乱,书吕刑:“惟货惟来”,马融本作“求”。楚策:“寡人之得求反”,御览人事部引作“来”。逸周书大聚篇:“王若欲来天下民”(玉海二十、六十引如此),周祝篇:“彼观万物,则何为来?”孟子离娄篇:“舍馆定,然后来见长者乎?”今本“来”并误作“求”。是其例。
sān shī bì gōng yún:" bǐ ěr chāng ér chì." hòu hàn shū xī nán yí chuán zhū fǔ shàng yuǎn yí lè dé gē shī yún:" zǐ sūn chāng chì."
〔三〕诗閟宫云:“俾尔昌而炽。”后汉书西南夷传朱辅上远夷乐德歌诗云:“子孙昌炽。”
sì xī bā nián zuǒ zhuàn yún:" shì zhī ruò yǐ." zhāo shí bā nián chuán yún:" xià líng shàng tì." duó àn:" xū" yì" wèi" yě. zhōu lǐ kǎo gōng jì zhōu rén:" mǎ bù qì xū", xiān zhèng zhù:' xū, dú wéi" wèi xū" zhī" xū".' shì" xū" yǔ" wèi" tóng yì. āi liù nián zuǒ zhuàn:" xū, shì zhī xià yě." shí sì nián chuán:" xū, shì zhī zéi yě." shì wén bìng yún:" xū, yí yě."" yí" yì wèi qiè kǒng jù zhī yì lǐ jì zá jì:" wǔ shí bù zhì huǐ, liù shí bù huǐ, qī shí yǐn jiǔ shí ròu, jiē wèi yí sǐ." zhèng zhù:'" yí" yóu" kǒng" yě.' xún zǐ yòu zuò piān:" qí fù bǎi rèn zhī gǔ bù jù", dà dài lǐ quàn xué piān" jù" zuò" yí". guǐ shén yì tiān wáng zhī chén, gù yuē" jūn wèi chén, shàng xū xià, shì ruò qǔ líng" yě.
〔四〕僖八年左传云:“示之弱矣。”昭十八年传云:“下陵上替。”○铎按:“需”亦“畏”也。周礼考工记辀人:“马不契需”,先郑注:‘需,读为“畏需”之“需”。’是“需”与“畏”同义。哀六年左传:“需,事之下也。”十四年传:“需,事之贼也。”释文并云:“需,疑也。”“疑”亦畏怯恐惧之义(礼记杂记:“五十不致毁,六十不毁,七十饮酒食肉,皆为疑死。”郑注:‘“疑”犹“恐”也。’荀子宥坐篇:“其赴百仞之谷不惧”,大戴礼劝学篇“惧”作“疑”)。鬼神亦天王之臣,故曰“君畏臣,上需下,示弱取陵”也。
wǔ yì zhèn tuàn yuē:" zhèn lái, kǒng zhì fú yě." zhōu lǐ nán wū:" zhāo mǐ yǐ chú jí bìng", zhèng zhù:" zhāo, zhāo fú yě."
〔五〕易震彖曰:“震来●●,恐致福也。”周礼男巫:“招弭以除疾病”,郑注:“招,招福也。”
cháng guān shàng jì yī, rén jūn shēn xiū zhèng èr shǎng fá míng zhě, guó zhì ér mín ān mín ān lè zhě, tiān yuè xǐ ér zēng lì shǔ. gù shū yuē:" wáng yǐ xiǎo mín shòu tiān yǒng mìng sān." kǒng zǐ yuē:" tiān zhī suǒ zhù zhě shùn yě, rén zhī suǒ zhù zhě xìn yě. lǚ xìn sī hū shùn, yòu yǐ shàng xián, shì yǐ zì tiān yòu zhī, jí wú bù lì sì." cǐ zuì què xiōng zāi ér zhì fú shàn zhī běn yě wǔ.
尝观上记〔一〕,人君身修正〔二〕赏罚明者,国治而民安;民安乐者,天悦喜而增历数。故书曰:“王以小民受天永命〔三〕。”孔子曰:“天之所助者顺也,人之所助者信也。履信思乎顺,又以尚贤,是以自天佑之,吉无不利〔四〕。”此最却凶灾而致福善之本也〔五〕。
yī" shàng jì" zhù jiàn sī xián piān.
〔一〕“上记”注见思贤篇。
èr hàn shū kuāng héng chuán yún:" shèng dé chún bèi, mò bù xiū zhèng." jiǎ shān chuán yán shī gǔ zhù:" xiū zhèng, wèi xiū shēn zhèng xíng zhě." xuān dì jì yuán kāng yuán nián zhào yún:" lì mín jué shēn xiū zhèng."
〔二〕汉书匡衡传云:“圣德纯备,莫不修正。”贾山传颜师古注:“修正,谓修身正行者。”宣帝纪元康元年诏云:“吏民厥身修正。”
sān zhào gào. duó àn: chén qiáo cōng jīn wén shàng shū jīng shuō kǎo èr shí yún:' jīng yán" shàng xià qín xù", jí wù qiú zhì guó ān mín zhī dào. mín ān nǎi mìng yǒng. wáng fú zhī yán, yì shù jīn wén shàng shū shuō yě.'
〔三〕召诰。○铎按:陈乔枞今文尚书经说考二十云:‘经言“上下勤恤”,即务求治国安民之道。民安乃命永。王符之言,亦述今文尚书说也。’
sì yì xì cí shàng chuán. duó àn: wáng bì běn" xián" xià" lì" xià bìng yǒu" yě" zì, cǐ shěng.
〔四〕易系辞上传。○铎按:王弼本“贤”下“利”下并有“也”字,此省。
wǔ hàn shū lǐ xún chuán yún:" xiōng zāi xiāo miè, zǐ sūn zhī fú bù xuán rì ér zhì." zhì yào zài zhòng zhǎng tǒng chāng yán yún:" wáng zhě guān rén wú sī, wéi xián shì qīn, qín xù zhèng shì, lǚ shěng gōng chén, shǎng xī qī yú gōng láo, xíng fá guī hū zhòng è, zhèng píng mín ān, gè dé qí suǒ, zé tiān dì jiāng zì cóng wǒ ér zhèng yǐ, xiū xiáng jiāng zì yīng wǒ ér jí yǐ, è wù jiāng zì shě wǒ ér wáng yǐ." yì yǔ cǐ tóng.
〔五〕汉书李寻传云:“凶灾销灭,子孙之福不旋日而至。”治要载仲长统昌言云:“王者官人无私,唯贤是亲,勤恤政事,屡省功臣,赏锡期于功劳,刑罚归乎众恶,政平民安,各得其所,则天地将自从我而正矣,休祥将自应我而集矣,恶物将自舍我而亡矣。”意与此同。