liú zhǎng yòu liú yuè zhāo cén yù yīng dì yù bǎo
劉長佑 劉岳昭 岑毓英弟毓寶
liú zhǎng yòu, zì yìn qú, hú nán xīn níng rén. dào guāng èr shí jiǔ nián bá gòng. yǔ tóng xiàn jiāng zhōng yuán yǒu. xián fēng èr nián, zhōng yuán lǜ xiāng yǒng fù guǎng xī zhù jiǎo, zhǎng yòu cóng. yuè fěi zì guì lín zǒu hú nán, zhōng yuán pò zhī yú suō yī dù, zhǎng yòu yǒu zàn huà gōng, jiǎng xù jiào yù. yòu cóng pò liú yáng zhēng yì táng huì fěi, zhuó zhī xiàn. sān nián, píng héng shān tǔ fěi, zhuó tóng zhī zhí lì zhōu. zhōng yuán yuán hú běi, yù zéi chóng tōng jiān, zhǎng yòu zì zhǎng shā chí yuán, zhàn yú tōng chéng, dà pò zhī, zì shì dú lǐng yī jūn. zhōng yuán shǒu nán chāng, zhǎng yòu xié luó zé nán fù yuán, jiě jí ān wéi, fēn bīng kè tài hé, zhuó zhī fǔ. zhōng yuán xùn lú zhōu, zhǎng yòu xié zhōng yuán dì zhōng jùn lǜ qiān rén chí yuán fú jí, dà fèn, shì miè zéi.
劉長佑,字印渠,湖南新寧人。道光二十九年拔貢。與同縣江忠源友。咸豐二年,忠源率鄉勇赴廣西助剿,長佑從。粵匪自桂林走湖南,忠源破之於蓑衣渡,長佑有贊畫功,獎敘教諭。又從破瀏陽徵義堂會匪,擢知縣。三年,平衡山土匪,擢同知直隸州。忠源援湖北,遇賊崇、通間,長佑自長沙馳援,戰於通城,大破之,自是獨領一軍。忠源守南昌,長佑偕羅澤南赴援,解吉安圍,分兵克泰和,擢知府。忠源殉廬州,長佑偕忠源弟忠濬率千人馳援弗及,大憤,誓滅賊。
wǔ nián, jiāng zhōng shū jiǎo dōng ān zéi bù lì, luò bǐng zhāng yǐ zhǎng yòu jiān tǒng qí zhòng, suǒ bù shǐ shèng. kè dōng ān, zhuī pò zhī xīn níng. liù nián, fù chēn zhōu, zhuó dào yuán. jiāng xī zéi fāng chì, bǐng zhāng zòu yǐ zhǎng yòu lǜ xiāo qǐ jiāng děng zhū jūn fù yuán, kè píng xiāng, jiā àn chá shǐ xián. qiǎn qǐ jiāng fù wàn zài, jìn wéi yuán zhōu, lǚ jī bài yuán zéi. shí yī yuè, jiàng zéi lǐ néng tōng wèi nèi yīng, kè yuán zhōu. qī nián èr yuè, jìn tún tài píng xū. zéi yóu jí ān dà jǔ lái xí, liè zhèn èr shí yú lǐ, yǐ xiāo qí chōng tū, jiāng shì duō sǐ wáng, quán jūn bài kuì. zhǎng yòu xià mǎ yǐn pèi dāo yù zì cái, yíng wù chù liú kūn yī yōng zhī shàng mǎ, tuì bǎo fēn yí. jìn xiàn shì mín zhēng yùn liáng xiè jì zhī, kuì zú jiē lái guī, jūn shì fù zhèn.
五年,江忠淑剿東安賊不利,駱秉章以長佑兼統其眾,所部始盛。克東安,追破之新寧。六年,復郴州,擢道員。江西賊方熾,秉章奏以長佑率蕭啟江等諸軍赴援,克萍鄉,加按察使銜。遣啟江復萬載,進圍袁州,屢擊敗援賊。十一月,降賊李能通為內應,克袁州。七年二月,進屯太平墟。賊由吉安大舉來襲,列陣二十餘里,以驍騎衝突,將士多死亡,全軍敗潰。長佑下馬引佩刀欲自裁,營務處劉坤一擁之上馬,退保分宜。近縣士民爭運糧械濟之,潰卒皆來歸,軍勢復振。
jìn guī lín jiāng, bā yuè, shí dá kāi zì fǔ zhōu lǜ èr shí wàn zhòng lái yuán, zǒng bīng pǔ chéng yáo zhàn xiá jiāng bù lì, zéi báo tài píng xū. zhǎng yòu chéng qí yíng lěi wèi dìng, yuē xiāo qǐ jiāng tián xìng shù hé zhàn, jiāng zhōng yì lǐ míng huì xiān xiàn zhèn, lú xiù fēng rào qí hòu, zòng jī, dà pò zhī, suì wéi jùn chéng. jié wén, zhào jiā qí fèn yǒng, cì hào qí pǔ tú bā tú lǔ. shí èr yuè, kè lín jiāng, jiān zéi qiú zhāng fā jì, jiā bù zhèng shǐ xián. bā nián, zhǎng yòu bìng guī, yǐ liú kūn yī dài tǒng qí zhòng, xiāo qǐ jiāng zì wèi yī jūn, hé kè xīn gàn chóng rén, jìn kè fǔ zhōu. shì nián xià, zhǎng yòu fù zhì jūn, tún jiàn chāng, dié bài zéi yú xīn chéng jīn xī, bài rù fú jiàn jiè. jiāng xī biān jìng sù qīng, jì míng yù jiāng xī dào yuán quē jiǎn fàng.
進規臨江,八月,石達開自撫州率二十萬眾來援,總兵普承堯戰峽江不利,賊薄太平墟。長佑乘其營壘未定,約蕭啟江、田興恕合戰,江忠義、李明惠先陷陣,盧秀峰繞其後,縱擊,大破之,遂圍郡城。捷聞,詔嘉其奮勇,賜號齊普圖巴圖魯。十二月,克臨江,殲賊酋張發紀,加布政使銜。八年,長佑病歸,以劉坤一代統其眾,蕭啟江自為一軍,合克新淦、崇仁,進克撫州。是年夏,長佑復至軍,屯建昌,迭敗賊於新城、金谿,敗入福建界。江西邊境肅清,記名遇江西道員缺簡放。
jiǔ nián, huí jūn hú nán jiǎo chēn guì zéi, jiě yǒng zhōu wéi, jì míng yǐ àn chá shǐ tí zòu. shí dá kāi wéi bǎo qìng, zhǎng yòu yǔ lǐ xù yí fēn è dōng xī liǎng lù, zéi bài zǒu, zhǎng yòu zhuī pò zhī jiǔ gǒng qiáo bái yáng bù dà lín qiáo lú hóng sī, suì cuàn guǎng xī, xiàn xìng ān líng zhōu, zhí pū guì lín. zhǎng yòu bèi dào fù yuán, zéi bù yú qí zhòu zhì, zǒu qìng yuǎn, zhuī jī zhī, suǒ xiàng jiē jié, shòu guǎng xī àn chá shǐ, yú yuè, zhuó bù zhèng shǐ. gōng liǔ zhōu, bá zhī.
九年,回軍湖南剿郴、桂賊,解永州圍,記名以按察使題奏。石達開圍寶慶,長佑與李續宜分扼東西兩路,賊敗走,長佑追破之九鞏橋、白楊埔、大臨橋、蘆洪司,遂竄廣西,陷興安、靈州,直撲桂林。長佑倍道赴援,賊不虞其驟至,走慶遠,追擊之,所向皆捷,授廣西按察使,逾月,擢布政使。攻柳州,拔之。
shí nián, zhuó guǎng xī xún fǔ. sì yuè, kè qìng yuǎn, pò dá kāi yú sī ēn, yòu pò zhī xìng ān, nǎi dùn cuàn. shí guǎng xī tǔ fěi yóu màn yán, dà zhě jù jùn xiàn, xiǎo zhě qiān bǎi wèi qún, shū bīng shū zéi. zhǎng yòu lì rèn, zhěng chì lì zhì, xìng liàn shuǐ shī, fěi fēn jiàn jí. shāng huò liú tōng, shuì lí zēng bèi. jūn shì xiǎng shì chà néng zì gù, bù jǐn yǎng zī lín shěng. shí yī nián, qiǎn liú kūn yī jiǎo liǔ zhōu tǔ fěi, zhǎn qí qú wǔ shēng yáng, yú dǎng jiù fǔ. diào shuǐ lù jūn jiǎo xún zhōu tǐng fěi, kè fǔ chéng, zhǎn qí qú chén kāi. guì zhōu fěi shǒu huáng jīn yì tóu chéng fù pàn, qín zhǎn zhī. tóng zhì yuán nián, zhǎng yòu qīn fù xún zhōu dū fáng, fēn jūn jìn jiǎo, dié kè yào ài. xún zhuó liǎng guǎng zǒng dū, yǐ suǒ bù chǔ jūn fù liú kūn yī jiē tǒng, liú jiǎo guǎng xī zhū fěi.
十年,擢廣西巡撫。四月,克慶遠,破達開於思恩,又破之興安,乃遁竄。時廣西土匪猶蔓延,大者踞郡縣,小者千百為群,倏兵倏賊。長佑蒞任,整飭吏治,興練水師,匪氛漸戢。商貨流通,稅釐增倍。軍事餉事差能自固,不盡仰資鄰省。十一年,遣劉坤一剿柳州土匪,斬其渠伍聲揚,餘黨就撫。調水陸軍剿潯州艇匪,克府城,斬其渠陳開。貴州匪首黃金義投誠復叛,擒斬之。同治元年,長佑親赴潯州督防,分軍進剿,迭克要隘。尋擢兩廣總督,以所部楚軍付劉坤一接統,留剿廣西諸匪。
wèi jǐ, diào zhí lì zǒng dū. shí jiàng niǎn zhāng xī zhū sòng jǐng shī xiān hòu pàn, jī fǔ sāo dòng. èr nián chūn, zhǎng yòu háng hǎi zhì tiān jīn, jí fù héng shuǐ dū shī. sān yuè, pò zéi shù lù, jiān zhāng xī zhū. mìng dū bàn zhí lì shān dōng hé nán sān xǐng jiāo jiè jiǎo fěi shì yí. sòng jǐng shī jù liú guàn zhài gān guān tún, hé shān dōng jūn gōng zhī, yǐ chí yán jiàng jí liú rèn. jiǔ yuè, pò zéi zhāng qiū zhèn, jiān zéi mù yáng diàn yī, jǐng shī yì zǒu, nǎi bà jūn.
未幾,調直隸總督。時降捻張錫珠、宋景詩先後叛,畿輔騷動。二年春,長佑航海至天津,即赴衡水督師。三月,破賊束鹿,殲張錫珠。命督辦直隸、山東、河南三省交界剿匪事宜。宋景詩踞劉貫寨、甘官屯,合山東軍攻之,以遲延降級留任。九月,破賊張秋鎮,殲賊目楊殿一,景詩逸走,乃罷軍。
sì nián, sēng gé lín qìn zhàn mò cáo zhōu, niǎn fěi yì chì, jī nán jiè yán, zhǎng yòu qiǎn bīng zì kāi zhōu zhì zhāng qiū è hé fáng. fèng tiān mǎ zéi rù xǐ fēng kǒu, zuò shū fáng yì chù. bā yuè, niǎn fěi cuàn shān dōng pú fàn nán àn, zhǎng yòu chí fù dà míng, jī zǒu zhī. shū qǐng zhí lì fēn liàn liù jūn, yì dìng yíng zhì, jiā liàn èr jūn, xià bù yì xíng.
四年,僧格林沁戰歿曹州,捻匪益熾,畿南戒嚴,長佑遣兵自開州至張秋扼河防。奉天馬賊入喜峰口,坐疏防議處。八月,捻匪竄山東濮、范南岸,長佑馳赴大名,擊走之。疏請直隸分練六軍,議定營制,加練二軍,下部議行。
liù nián, cāng zhōu xiāo fěi zhāng liù děng jié qìng yún yán shān níng jīn nán pí sì xiàn yán chǎng, shān dōng jiào fěi yīng zhī, bǎo dìng tiān jīn hé jiān sān fǔ shǔ jiē sāo dòng. zhǎng yòu xí qián fān sī táng xùn fāng tún qí hé, niè sī zhāng shù shēng tún zhāng qiū, fáng niǎn. zì lǜ bīng jiǎo bǔ yán xiāo, zéi chéng xū běi zǒu, guò hū tuó hé, zhòng zēng zhì qiān yú, cuàn rǎo zhuō zhōu gù ān yǒng qīng bà zhōu, bī jìn jīng shī, zhào chǐ zhǎng yòu zhí, yǐ dà xué shì guān wén dài zhī. mìng xià shù rì ér xiāo fěi píng, yǔ sān pǐn dǐng dài, lǜ suǒ bù huí jí. xún dōng niǎn píng, zhào niàn qián láo, jìn èr pǐn dǐng dài.
六年,滄州梟匪張六等劫慶雲、鹽山、寧津、南皮四縣鹽場,山東教匪應之,保定、天津、河間三府屬皆騷動。長佑檄前藩司唐訓方屯齊河,臬司張樹聲屯張秋,防捻。自率兵剿捕鹽梟,賊乘虛北走,過滹沱河,眾增至千餘,竄擾涿州、固安、永清、霸州,逼近京師,詔褫長佑職,以大學士官文代之。命下數日而梟匪平,予三品頂戴,率所部回籍。尋東捻平,詔念前勞,晉二品頂戴。
shí nián, qǐ shòu guǎng dōng xún fǔ, xún diào guǎng xī. chū, jiān mín chū guān jié lüè yuè nán, guān bīng bù néng zhì. hàn qiú wú zhōng fú zhū, ér sū guó hàn fù qǐ. jiǔ nián, guǎng xī tí dū féng zi cái jìn jūn lóng zhōu, guó hàn xuán qǐ fǔ yú liǎng guǎng zǒng dū ruì lín, réng zhāo nà wáng mìng, fěi shǒu dèng jiàn xīn céng yà rì, fēn lù sì rǎo. zhì shì zǒng bīng liú yù chéng qín yà rì yú shàng lín shè, zhū zhī. fù huì guǎng dōng jūn gōng kè jiù jiē, chéng shèng dǐ hǎi níng, fěi duō sàn wáng, guó hàn bēn dōng xìng, yì jiù qín. zhǎng yòu zòu yán: lùn yuè nán dà jú, zé yí zhí dǎo hé yáng, yī láo yǒng yì. rán hé yáng jù guān èr qiān yú lǐ, qióng bīng láo fèi, tǎo bǔ wèi nán. jīn nǐ shān dàng hǎi yáng tài yuán, jí huí shī liè shù, yǐ gù fān lí. shù kě fēn zhù yuè zhī zhòng, xié jiǎo qián miáo chōu chū guān zhī bīng, xiān qīng tǔ mǎng. shí yuè, fù jiāng chén dé guì yóu jī lǐ yáng cái kè yuè nán cóng huà fǔ, suì huì liú yù chéng kè tōng huà bái tōng, pò qióng shān běi shān fěi cháo. shí yī nián zhēng yuè, fù bài fěi yú sān xīng shān, qín qí qiú hé sān děng, yú dǎng xī píng. zhǎng yòu xí liú yù chéng zàn tún zhèn fǔ, zī yuè nán guó wáng qiǎn bīng huàn fáng, jiǔ zhī bù zhì yòu yǐ yíng biàn zī shì, bào bīng fēi jì, qī yuè, nǎi chè rù guān nèi, sōu bǔ yán biān fú fěi.
十年,起授廣東巡撫,尋調廣西。初,奸民出關劫掠越南,官兵不能制。悍酋吳終伏誅,而蘇國漢復起。九年,廣西提督馮子材進軍龍州,國漢旋乞撫於兩廣總督瑞麟,仍招納亡命,匪首鄧建新、曾亞日,分路肆擾。至是總兵劉玉成擒亞日於上林社,誅之。復會廣東軍攻克舊街,乘勝抵海寧,匪多散亡,國漢奔東興,亦就擒。長佑奏言:「論越南大局,則宜直搗河陽,一勞永逸。然河陽距關二千餘里,窮兵勞費,討捕為難。今擬芟盪海陽、太原,即回師列戍,以固藩籬。庶可分助越之眾,協剿黔苗;抽出關之兵,先清土莽。」十月,副將陳得貴、游擊李揚才克越南從化府,遂會劉玉成克通化、白通,破瓊山、北山匪巢。十一年正月,復敗匪於三星山,擒其酋何三等,餘黨悉平。長佑檄劉玉成暫屯鎮撫,咨越南國王遣兵換防,久之不至;又以營弁滋事,暴兵非計,七月,乃撤入關內,搜捕沿邊伏匪。
shí fěi qiú huáng chóng yīng yóu jù yuè nán hé yáng, jié bái miáo gōng bǎo lè, rǎo wǒ zhèn ān biān. shí èr nián chūn, zhǎng yòu xí guān nèi wài jūn jī zǒu zhī, mì zòu: yuè nán pín ruò, bǎn zhāng rì cù, fǎ guó cán shí yú bīn hǎi, lí yì hǔ shì yú héng shān, tǒng gāng zé bái miáo tiào liáng, dòng bēn zé huáng qiú xióng jù. jìn wén qí guó jūn chén shū kuǎn fǎ rén, huáng chóng yīng shòu zhí lí yì, suī xì dào tīng zhī yán, yì xì yì zhōng zhī shì. chén qiè wèi lí yì wèi huàn, yuè nán shòu zhī fǎ guó wèi huàn, bù jǐn yuè nán shòu zhī. jīn yù zhěng bì fú shuāi, bì xū dà jǔ shēn rù. ruò hé liǎng yuè zhī lì, kuān yǐ shù nián zhī qī, bù bù shè fáng, jié jié jìn jiǎo, shù jiāo yí kě qī fù zhèn, ér tā zú bù zhì shēng xīn. fǒu zé wéi yǒu shèn gù biān fáng, yán dù gōu jié ér yǐ. shì shí fáng yuè zhū jūn shàng bā qiān rén, zhǎng yòu xí liú yù chéng yǐn jūn běi hái, yǐ liù yíng tún guān wài zhū ài, sì yíng tún guī shùn lóng sà, lìng tán yuǎn jìn bā yíng fēn zhù guān nèi.
時匪酋黃崇英猶踞越南河陽,結白苗攻保樂,擾我鎮安邊。十二年春,長佑檄關內外軍擊走之,密奏:「越南貧弱,版章日蹙,法國蠶食於濱海,黎裔虎視於橫山,桶岡則白苗跳梁,峒奔則黃酋雄踞。近聞其國君臣輸款法人,黃崇英受職黎裔,雖系道聽之言,亦系意中之事。臣竊謂黎裔為患,越南受之;法國為患,不僅越南受之。今欲拯敝扶衰,必須大舉深入。若合兩粵之力,寬以數年之期,步步設防,節節進剿,庶交夷可期復振,而他族不至生心。否則惟有慎固邊防,嚴杜勾結而已。」是時防越諸軍尚八千人,長佑檄劉玉成引軍北還,以六營屯關外諸隘,四營屯歸順、龍卅,令覃遠璡八營分駐關內。
shí yuè, fǎ rén gōng xiàn hé nèi, huáng chóng yīng děng chéng jī xí tài yuán, qián yǔ zhī tōng. shān xī jiān mín xiǎng yīng, běi níng jiè yán. yuè nán qǐ yuán, nǎi lìng liú yù chéng tǒng shí yíng jìn tài yuán wèi zuǒ jūn, dào yuán zhào wò tǒng shí yíng fēn bù zhèn ān wèi yòu jūn. fǎ rén xún yǔ yuè nán yì hé, huáng chóng yīng wèi yuè jiāng liú yǒng fú suǒ bài, qián fú hé yáng, qiǎn dǎng chén yà shuǐ gōng bǎo lè. shí sān nián shí yuè, zhǎng yòu yuè bīng nán níng, lìng zhào wò liú yù chéng jìn jūn. guāng xù yuán nián èr yuè, zhào wò yòu jūn yóu lóng lán dù hé kè tóng wén, bái miáo qì cháo dùn, wò fǔ zhī wèi zhù, suì gōng dǐ dìng xiāng ān, jiē kè zhī. liú yù chéng zuǒ jūn bài zéi bái tōng, zhèn zhǎn dèng zhì xióng. chóng yīng wén shī zhì, sǒu zhōu jiàn xīn jù zuǒ jūn, chén yà shuǐ shǒu měng fǎ, zì dāng yòu jūn, píng xiǎn jù shǒu. wǔ yuè, wò jūn kè niǎn tái, zhí báo hé yáng, chóng yīng bài zǒu. yòu jūn fù bài lù zhī píng yuán zhòng, jìn gōng měng fǎ. chén yà shuǐ huáng jù, qǐ wèi nèi yīng, hé yáng ān biān tóng rì jiàng. chóng yīng dùn zǒu, bǔ huò zhū zhī. liú yù chéng zuǒ jūn yì kè tōng huà bái tōng, zhǎn zhōu jiàn xīn, hé gōng zhě yán, kè zhī. lù zhī píng dùn, xuān guāng jīn shā jiāng shàng xià sù qīng. kǎi chè rù guān.
十月,法人攻陷河內,黃崇英等乘機襲太原,潛與之通。山西奸民響應,北寧戒嚴。越南乞援,乃令劉玉成統十營進太原為左軍,道員趙沃統十營分部鎮安為右軍。法人尋與越南議和,黃崇英為越將劉永福所敗,潛伏河陽,遣黨陳亞水攻保樂。十三年十月,長佑閱兵南寧,令趙沃、劉玉成進軍。光緒元年二月,趙沃右軍由龍闌渡河克同文,白苗棄巢遁,沃撫之為助,遂攻底定、襄安,皆克之。劉玉成左軍敗賊白通,陣斬鄧志雄。崇英聞師至,嗾周建新拒左軍,陳亞水守猛法,自當右軍,憑險拒守。五月,沃軍克淰台,直薄河陽,崇英敗走。右軍復敗陸之平援眾,進攻猛法。陳亞水惶懼,乞為內應,河陽、安邊同日降。崇英遁走,捕獲誅之。劉玉成左軍亦克通化、白通,斬周建新,合攻者岩,克之。陸之平遁,宣光、金沙江上下肅清。凱撤入關。
zhuó yún guì zǒng dū, èr nián, dǐ rèn. xiān shì, diān biān yě fān shā yīng rén mǎ jiā lǐ, wèi jiāo shè jù àn, jí yì dìng, yǔn yú yún nán shè bù tōng shāng. zhào xià qí yì, zhǎng yòu shū yán: yún nán shān chuān shēn zǔ, zhǒng rén guǎng hàn chéng xìng, piāo lüè xíng lǚ. běn dì shēn liàn, shì zhòng héng xíng, xié zhì guān zhǎng. shàng xià cāi jì, fǎ lìng bù xíng. wàn yī fáng hù bù jí, zhì yǒu tóng yú qián àn, huò gèng shén yú qián àn, qí yǒu hài yú yún nán yī yú yóu xiǎo, qí yǒu náo yú zhōng xià quán jú shén dà. qiě yáng rén zhī qián àn nán bàn, yǒu miǎn qí jì wǎng zhī yì zhī hòu huàn nán fáng, yǒu bǎo qí jiāng lái zhī yì. chén kǒng diān shěng guān mín, yú yǐ wǎng zhě bù yǐ wèi xìng miǎn, ér yǐ wèi dé jì jiāng lái zhě bù yǐn wèi qián jiàn, huò gǎn yú xiào yóu. yáng rén tōng shāng, yì zài tú lì, yì duàn wú bù sī yuǎn hài zhī lǐ. yīng qí sān wǔ nián nèi wài guān mín shāo shāo ān dìng, qiǎn yuán shāng bàn. zhǎng yòu yǐ diān shì jiàn dìng, lǚ shū yǐn bìng qǐ bà, yōu zhào wèi liú.
擢雲貴總督,二年,抵任。先是,滇邊野番殺英人馬加理,為交涉鉅案,及議定,允於雲南設埠通商。詔下其議,長佑疏言:「雲南山川深阻,種人獷悍成性,剽掠行旅。本地紳練,恃眾橫行,挾制官長。上下猜忌,法令不行。萬一防護不及,致有同於前案,或更甚於前案,其有害於雲南一隅猶小,其有撓於中夏全局甚大。且洋人知前案難辦,有免其既往之議;知後患難防,有保其將來之議。臣恐滇省官民,於已往者不以為倖免,而以為得計;將來者不引為前鑒,或敢於效尤。洋人通商,意在圖利,亦斷無不思遠害之理。應俟三五年內外官民稍稍安定,遣員商辦。」長佑以滇事漸定,屢疏引病乞罷,優詔慰留。
sì nián, téng yuè jiǎo wài tǔ mù gěng róng gāo děng gōng xiàn gěng mǎ, zhǎng yòu qiǎn jiāng tǎo zhī, róng gāo jiàng yòu jiǎo píng lín ān kāi huà guǎng nán tǔ fěi. chū, téng yuè sū guān xiān zhī luàn, qí dǎng liú bǎo yù táo zhī yě shān. yě shān zài diān miǎn zhī jiāo, qí yí zì wèi jūn zhǎng, bù lì jī shǔ. liú bǎo yù jiū yě guàn shí sān zhǒng jí zhǎn dá yí fú luó kūn shān, shí chū jié lüè. huì miǎn diān qiǎn guān yì téng yuè, chí tú shuō yuē yóu yě shān tōng dào liè shù. zhǎng yòu xí xióng zhāo jìng fù téng yuè, zhào zhū tǔ sī yě guàn shēn jìn yuē, yòu zhū bǎo yù yú qiān yá, zhū yě yí jiē jiě sàn.
四年,騰越徼外土目耿榮高等攻陷耿馬,長佑遣將討之,榮高降;又剿平臨安、開化、廣南土匪。初,騰越蘇關先之亂,其黨劉寶玉逃之野山。野山在滇、緬之交,其夷自為君長,不隸羈屬。劉寶玉糾野貫十三種及盞達夷伏羅坤山,時出劫掠。會緬甸遣官詣騰越,持圖說約由野山通道列戍。長佑檄熊昭鏡赴騰越,召諸土司、野貫申禁約,誘誅寶玉於千崖,諸野夷皆解散。
qī nián, fǎ bīng kuī yuè nán dōng jīng, zhào diān yuè bèi biān. zhǎng yòu shū yán: fǎ rén zì jù jiā dìng yǐ lái, yuè nán sì jìng jiē yǒu shāng bù jiào táng, xié qí jūn chén, yú qí cái lì. qǔ yuè yǔ fǒu, fēi yǒu shèn yì. qí suǒ yǐ chù xīn jī lǜ, nǎi zài tōng shāng yún nán. yǔ qí jì shī yuè jìng, wèi shǒu biān zhī jì, bù ruò chéng qí shǐ dòng, wèi mǐ xìn zhī móu. diān yuè sān xǐng, yǔ yuè jiē rǎng, dōng xī jǐ èr qiān lǐ, yào hài yǔ gòng, láo fèi shū shén. ruò zì sān jiāng kǒu yǐ zhì hǎi yáng, dōng xī jǐn shù bǎi lǐ, yǐ zhōng guó bīng lì wèi zhī yù dí, bīng jù ér lì shěng. yǐ shì fáng shǒu diān yuè biān jìng, láo yì xuán shū. qǐng yǐ guǎng xī bīng èr wàn wèi zhōng lù, guǎng dōng yún nán gè yǐ wàn rén xiāng jī jiǎo. guǎng dōng zhī bīng zì qīn lián ér rù, yún nán zhī bīng chū táo jiāng ér dōng. bié yǐ lún chuán shǒu guǎng dōng shùn huà gǎng kǒu, duàn qí shǒu wěi, fǎ rén bì wú zì quán zhī lǐ. yòu lì yán liú yǒng fú kě yù dí, qǐng mì yù yuè wáng gěi qí bīng shí. shū rù, zhào xià tíng yì.
七年,法兵窺越南東京,詔滇、粵備邊。長佑疏言:「法人自據嘉定以來,越南四境皆有商埠、教堂,脅其君臣,漁其財力。取越與否,非有甚異。其所以處心積慮,乃在通商雲南。與其既失越境,為守邊之計,不若乘其始動,為弭釁之謀。滇、粵三省,與越接壤,東西幾二千里,要害與共,勞費殊甚。若自三江口以至海陽,東西僅數百里,以中國兵力為之禦敵,兵聚而力省。以視防守滇、粵邊境,勞逸懸殊。請以廣西兵二萬為中路,廣東、雲南各以萬人相犄角。廣東之兵自欽、連而入,雲南之兵出洮江而東。別以輪船守廣東順化港口,斷其首尾,法人必無自全之理。」又力言劉永福可禦敵,請密諭越王給其兵食。疏入,詔下廷議。
bā nián, fǎ bīng xiàn dōng jīng, yuè fěi fēn qǐ, guǎng xī yuán bīng zhì tài yuán, zhǎng yòu xí dào yuán shěn shòu róng lǜ jūn chū guān, yǔ wèi shēng yuán. zhǎng yòu lǚ yǐ bìng qǐ bà, wèi liú wèi xǔ. bā yuè, rù jìn, yǔ jiǎ liǎng yuè, jiǔ nián, nǎi xǔ kāi quē huí jí. xún zuò yún nán bào xiāo shī chá, jiàng sān jí. shí sān nián, zú yú jiā. zhào niàn qián gōng, jiā qí duān jǐn lǎo chéng, kāi fù chù fēn, réng yī zǒng dū lì yì xù, shì wǔ shèn. guǎng xī yún nán hú nán bìng lì zhuān cí.
八年,法兵陷東京,越匪紛起,廣西援兵至太原,長佑檄道員沈壽榕率軍出關,與為聲援。長佑屢以病乞罷,慰留未許。八月,入覲,予假兩月,九年,乃許開缺回籍。尋坐雲南報銷失察,降三級。十三年,卒於家。詔念前功,嘉其端謹老成,開復處分,仍依總督例議恤,諡武慎。廣西、雲南、湖南並立專祠。
liú yuè zhāo, zì jìn chén, hú nán xiāng xiāng rén. yǐ wén tóng tóu xiào xiāng jūn. xián fēng liù nián, cóng xiāo qǐ jiāng yuán jiāng xī, zhuǎn zhàn jī gōng, lèi zhuó yǐ zhī xiàn yòng. qǐ jiāng qì qí cái, shǐ lǐng guǒ hòu yíng. qī nián, pò zéi gāo ān yīng gē lǐng, lián bá péng jiā cūn zéi cháo. jìn gōng lín jiāng, jī bài yuán zéi yú tài píng xū. xún kè lín jiāng fǔ chéng, zhuó tóng zhī. bā nián, cóng jiǎo fǔ zhōu zéi, dà jié yú hé jiā cūn xiāng xī zhū chù. chóng rén zéi jù bái bēi xū, yòu pò zhī. yóu shàng dùn dù jìn bī fǔ zhōu, zéi kāi dōng mén yì, fù qí chéng, zhuó zhī fǔ, cì huā líng. jiǔ nián, yuán nán kāng, kè xīn chéng xū, jìn dǎo chí jiāng. qián jūn kuì, yuè zhāo diàn hòu, bì zéi shén zhòng, kè nán ān, yuán xìn fēng, jiě qí wéi, jiā dào yuán xián. shí dá kāi yóu jiāng xī yōng zhòng fàn hú nán, yuè zhāo yí jūn chá líng bèi zhī, ér zéi yǐ qū bǎo qìng, fèng xí chí yuán. zhì liǔ jiā qiáo, è dōng lù, zéi liù wàn yú pū yíng, yuè zhāo xié fù jiāng yú xīng yuán yáng héng shēng děng áo zhàn sān rì, bì zéi shù qiān, yuán jūn dà jí, zéi jiě wéi ér dùn. shì yì yuè zhāo zhàn zuì lì, míng shǐ xiǎn.
劉岳昭,字藎臣,湖南湘鄉人。以文童投效湘軍。咸豐六年,從蕭啟江援江西,轉戰積功,累擢以知縣用。啟江器其才,使領果後營。七年,破賊高安鶯哥嶺,連拔彭家村賊巢。進攻臨江,擊敗援賊於太平墟。尋克臨江府城,擢同知。八年,從剿撫州賊,大捷於何家村、香溪諸處。崇仁賊踞白陂墟,又破之。由上頓渡進偪撫州,賊開東門逸,復其城,擢知府,賜花翎。九年,援南康,克新城墟,進搗池江。前軍潰,岳昭殿後,斃賊甚眾,克南安,援信豐,解其圍,加道員銜。石達開由江西擁眾犯湖南,岳昭移軍茶陵備之,而賊已趨寶慶,奉檄馳援。至柳家橋,遏東路,賊六萬餘撲營,岳昭偕副將余星元、楊恆升等鏖戰三日,斃賊數千,援軍大集,賊解圍而遁。是役岳昭戰最力,名始顯。
shí nián, tún jiāng huá, zéi qiú chén jīn gāng jù guǎng xī hè xiàn, zǔ shān wèi gù, yuè zhāo zhāo xiáng qí dǎng. jìn bá lián táng xiàn, pò hé dōng jiē zéi tún, hé jiǎng yì lǐ jūn kè xiàn chéng, yǐ dào yuán jì míng, jiā àn chá shǐ xián. shì nián dōng, lián pò cuàn fěi yú dào zhōu yí zhāng, xiāng jìng sù qīng, cì hào gǔ yǒng bā tú lǔ.
十年,屯江華,賊酋陳金剛踞廣西賀縣,阻山為固,岳昭招降其黨。進拔蓮塘縣,破河東街賊屯,合蔣益澧軍克縣城,以道員記名,加按察使銜。是年冬,連破竄匪於道州、宜章,湘境肅清,賜號鼓勇巴圖魯。
shí yī nián, luò bǐng zhāng fù sì chuān dū shī, shū qǐng yuè zhāo lǜ suǒ bù cóng xíng. zhōng tú wén yuè fěi chén yù chéng fàn hú běi, xiàn suí zhōu, bǐng zhāng lìng yuè zhāo huí jūn fù yuán, huì zhū jūn kè zhī, yǐ àn chá shǐ jì míng. shí dá kāi yóu lóng shān fàn xuān ēn, kuī cì shī nán, yuè zhāo yíng jī zǒu zhī. ér qián fěi xiàn lái fèng, tóng zhì yuán nián chūn, yuè zhāo jìn jūn kè qí chéng, fēn jūn jié jiǎo, dié jié yú sàn máo hé bái lán bà liǎng hé kǒu, dǐ hēi dòng, zhǎn guó yóu duō. shí dá kāi cuàn sì chuān, wéi fú zhōu, yuè zhāo huì zhī fǔ táng fǔ fù jiāng táng yǒu gēng pò zhī yǎng tiān wō. dù jiāng zhòng qìng jié jī, jiě fú zhōu wéi. zéi bài jù zhǎng níng, gōng kè zhī, fù zhuī bài zhī xiān shì zhài de yòng bà dīng zǐ chǎng. zéi xún jù xù zhōu shuāng lóng chǎng, yuē jiàng zéi guō jí yì nèi yīng, pò qí yíng, yì zéi jìn èr wàn. guì zhōu xún fǔ zhāng liàng jī shū jiàn qí cái, qǐng zhuó yòng, èr nián, shòu yún nán àn chá shǐ sān nián, qiān bù zhèng shǐ jiē wèi zhī rèn, liú sì chuān zhì jūn.
十一年,駱秉章赴四川督師,疏請岳昭率所部從行。中途聞粵匪陳玉成犯湖北,陷隨州,秉章令岳昭回軍赴援,會諸軍克之,以按察使記名。石達開由龍山犯宣恩,窺伺施南,岳昭迎擊走之。而黔匪陷來鳳,同治元年春,岳昭進軍克其城,分軍截剿,迭捷於散毛河、白蘭壩兩河口,抵黑洞,斬馘尤多。石達開竄四川,圍涪州,岳昭會知府唐蜅、副將唐有耕破之仰天窩。渡江重慶截擊,解涪州圍。賊敗踞長寧,攻克之,復追敗之先市寨、得用壩、丁子場。賊尋踞敘州雙龍場,約降賊郭集益內應,破其營,殪賊近二萬。貴州巡撫張亮基疏薦其才,請擢用,二年,授雲南按察使;三年,遷布政使;皆未之任,留四川治軍。
luò bǐng zhāng zòu qiǎn yuán qián, jiǔ yuè, kè rén huái, lián bài mǎ fàn tān jù fěi. sì nián, kè zhēng an, zhuī zéi zhì qīng xī hé, zhǎn qí qú. wǔ nián, zhuó yún nán xún fǔ, jìn guī suī yáng. tiān tāi shān zuì wèi chéng běi xiǎn ài, liè zhèn zhuì qí qián, cóng shān hòu gōng rù, píng qí lěi, tóu chéng zhě sān bǎi yú zhài. suī yáng chéng zéi wú yuán biāo qǐ xiáng, qián xī běi lù shǐ tōng. yóu wēn shuǐ jìn jiǎo, píng lù zhú shān lǎo cháo, shōu xiáng tiě jiàng píng jiǔ cāng bà jí bèi xié yán dòng èr shí yú chù. liù nián, pò shā wō jù zéi, jiě dà dìng wéi. bá dà tún duǒ bà zéi lěi, huì diān jūn píng zhū gǒng qìng miáo, yòu bá píng yuǎn niú chǎng tún miáo cháo. qián xī sù qīng.
駱秉章奏遣援黔,九月,克仁懷,連敗馬氾灘踞匪。四年,克正安,追賊至清溪河,斬其渠。五年,擢雲南巡撫,進規綏陽。天台山最為城北險隘,列陣綴其前,從山後攻入,平其壘,投誠者三百餘寨。綏陽城賊吳元彪乞降,黔西北路始通。由溫水進剿,平菉竹山老巢,收降鐵匠坪、九倉壩及被脅岩洞二十餘處。六年,破沙窩踞賊,解大定圍。拔大屯朵壩賊壘,會滇軍平豬拱箐苗,又拔平遠牛場坉苗巢。黔西肅清。
qī nián, shū chén yún nán jūn shì, mìng fù běn rèn. xún zhuó yún guì zǒng dū, zhù jūn qǔ jìng. jìn gōng xún diān, pò qī xīng qiáo mù chéng, è wén bǐ shān fǎ gǔ shān yào chōng, chǎn píng fù jìn cūn zhuāng zéi lěi. shōu fù guǒ mǎ, dié jié yú táng zi zhāng xú wān zhū chù. yuán zéi dà zhì, wéi gōng guǒ mǎ, gè yíng jiē xiàn, gé zhí liú rèn. bā nián, jiě mǎ lóng wéi, jìn bī xún diān, zéi shǒu mǎ tiān shùn lǐ fāng yuán qǐ fǔ, suì fù qí chéng.
七年,疏陳雲南軍事,命赴本任。尋擢雲貴總督,駐軍曲靖。進攻尋甸,破七星橋木城,扼文筆山、法鼓山要衝,剷平附近村莊賊壘。收復果馬,疊捷於塘子、張徐灣諸處。援賊大至,圍攻果馬,各營皆陷,革職留任。八年,解馬龍圍,進逼尋甸,賊首馬天順、李芳園乞撫,遂復其城。
yún nán niǎn luàn yǐ jiǔ, gè jūn wéi bù zhèng shǐ cén yù yīng suǒ bù zuì qiáng, ér yù yīng sù shàng yì qì, yuè zhāo kāi chéng zhuān rèn, diào fā jìn zhǐ xī tīng zhī. yù yīng xún zhuó xún fǔ, hé zhōng wú qiān zhì, jūn shì rì yǒu qǐ sè. jiǔ nián, kè lì jiāng, fù wēi yuǎn yáo zhōu, fù yǒng běi hè qìng zhèn nán dèng chuān làng qióng, bá fèng yǔ bái mǐ zhuāng zéi cháo, píng mí lēi xiàn zhú yuán jù fěi. shí nián, píng yǒng shàn mán fěi, bá bīn zhōu zéi cháo, píng xiāng lú shān gàng fěi, lián kè hé xī zhī dà dōng gōu xiǎo dōng gōu jí lín ān zhī wǔ shān yí zhài. shí yī nián, fù guì zhōu xìng yì xīn chéng, xiān hòu kè yǒng píng yún nán jí zhào zhōu méng huà tīng gè chéng. gōng dà lǐ shàng xià liǎng guān, fù dà lǐ fǔ chéng, zhū dà qiú dù wén xiù, zhào fù yuán zhí. shí èr nián, diān shěng sù qīng, cì huáng mǎ guà, shū qǐng bì jiàn.
雲南捻亂已久,各軍惟布政使岑毓英所部最強,而毓英素尚意氣,岳昭開誠專任,調發進止悉聽之。毓英尋擢巡撫,和衷無牽制,軍事日有起色。九年,克麗江,復威遠、姚州,復永北、鶴慶、鎮南、鄧川、浪穹,拔鳳羽白米莊賊巢,平彌勒縣竹園踞匪。十年,平永善蠻匪,拔賓州賊巢,平香爐山槓匪,連克河西之大東溝、小東溝及臨安之五山夷寨。十一年,復貴州興義新城,先後克永平、雲南及趙州、蒙化廳各城。攻大理上下兩關,復大理府城,誅大酋杜文秀,詔復原職。十二年,滇省肅清,賜黃馬褂,疏請陛見。
guāng xù yuán nián, yǐ rù jìn qiān yán, yù shǐ lǐ tíng xiāo hé qí guī bì, xià bù yì chǐ zhí. jiǔ nián, zú. shǔ hú nán xún fǔ páng jì yún shū chén: yuè zhāo tǒng bīng shí yú nián, jiàn gōng zhī dì, qián shǔ wèi duō rèn shì zhī jiān, yún nán wèi zuì qǐng fù yuán guān. zhào yǔn zhī.
光緒元年,以入覲遷延,御史李廷簫劾其規避,下部議褫職。九年,卒。署湖南巡撫龐際雲疏陳:「岳昭統兵十餘年,建功之地,黔屬為多;任事之艱,雲南為最;請復原官。」詔允之。
yuè zhāo zhī guī xún diān yě, dù wén xiù qiǎn dǎng wàn yú, zhàn bù lì. cóng dì yuè jùn qǐng yuè zhāo sù hái qǔ jìng, yǐ gù gēn běn. zéi guǒ fēn dǎng wǎng xí, yǐ yǒu bèi bù dé chěng. yuè jùn shǒu mǎ lóng, zéi wéi zhī, cì xiè chū jī, zǒu zhī. gù shǒu shù yuè, liàn bīng dé sān qiān rén, huì gōng xún diān, pò qī xīng qiáo yào ài, zéi cù qǐ xiáng, yóu huái fǎn cè, yuè jùn lǜ sān shí rén rù chéng, shì yǐ tǎn bái, rén xīn shǐ dìng. cì rì, yù yīng bīng yì zhì, fú qí dǎn lüè. yuè jùn xiān yǐ jī gōng zhuó zhì dào yuán, yuè zhāo zhì diān hòu, zhuān rèn yù yīng diān jūn, qí jiù bù duō qiǎn qù yún.
岳昭之規尋甸也,杜文秀遣黨萬餘,戰不利。從弟岳晙請岳昭速還曲靖,以固根本。賊果分黨往襲,以有備不得逞。岳晙守馬龍,賊圍之,伺懈出擊,走之。固守數月,練兵得三千人,會攻尋甸,破七星橋要隘,賊蹙乞降,猶懷反側,岳晙率三十人入城,示以坦白,人心始定。次日,毓英兵亦至,服其膽略。岳晙先以積功擢至道員,岳昭至滇後,專任毓英滇軍,其舊部多遣去雲。
cén yù yīng, zì yàn qīng, guǎng xī xī lín rén. zhū shēng. zhì xiāng tuán, jī tǔ fěi, yǐ gōng xù xiàn chéng. xián fēng liù nián, lǜ yǒng fù yún nán yí xī zhù jiǎo huí fěi. jiǔ nián, kè yí liáng, quán xiàn shì. shí nián, kè lù nán, shǔ zhōu shì, zhuó tóng zhī zhí lì zhōu. jìn gōng chéng jiāng, jiān shǔ zhī fǔ. shí yī nián, kè chéng jiāng zéi lěi, pò kūn yáng hǎi kǒu zéi, yí xī huí fěi lián xiàn chǔ xióng guǎng tōng lù fēng, shěng chéng jiè yán. yù yīng fù yuán, tóng zhì yuán nián, pò zéi dà shù yíng. shí zǒng dū zhāng liàng jī yǐn jí qù, xún fǔ xú zhī míng zhǔ fǔ, huí qiú mǎ rú lóng tōng kuǎn, yù yīng wǎng yù shùn nì, rú lóng xiàn suǒ jù xīn xìng děng bā chéng, zhī míng zòu yǐ yù yīng shè bù zhèng shǐ. xún yǐ ān fǔ gōng, jiā àn chá shǐ xián, cì huā líng. èr nián, huí biàn mǎ róng pàn, qiāng zǒng dū pān duó, yù yīng lǜ suǒ bù yuè yǒng yī qiān, yǔ dì yù bǎo děng shǒu fān shǔ. zhī míng wēi fú yì yù yīng, sī dào jiē jí, fēn bīng shǒu dōng nán mén, mì zhào mǎ rú lóng rù yuán. rú lóng zhì, zhū luàn dǎng, mǎ róng tiào zǒu nán níng, hé mǎ lián shēng jù qǔ jìng bā shǔ. zhào jiā yù yīng shǒu chéng gōng, zhuó dào yuán.
岑毓英,字彥卿,廣西西林人。諸生。治鄉團,擊土匪,以功敘縣丞。咸豐六年,率勇赴雲南迤西助剿回匪。九年,克宜良,權縣事。十年,克路南,署州事,擢同知直隸州。進攻澂江,兼署知府。十一年,克澂江賊壘,破昆陽海口賊,迤西回匪連陷楚雄、廣通、祿豐,省城戒嚴。毓英赴援,同治元年,破賊大樹營。時總督張亮基引疾去,巡撫徐之銘主撫,回酋馬如龍通款,毓英往諭順逆,如龍獻所踞新興等八城,之銘奏以毓英攝布政使。尋以安撫功,加按察使銜,賜花翎。二年,回弁馬榮叛,戕總督潘鐸,毓英率所部粵勇一千,與弟毓寶等守藩署。之銘微服詣毓英,司道皆集,分兵守東、南門,密召馬如龍入援。如龍至,誅亂黨,馬榮跳走南寧,合馬聯升踞曲靖八屬。詔嘉毓英守城功,擢道員。
lǜ shī xī jiǎo, fù fù mín ān níng luó cì gāo míng lù fēng wǔ dìng lù quàn guǎng tōng lù liáng nán ān zhū chéng, jí hēi yuán yǒng sān yán jǐng, jìn dǎo chǔ xióng. huì dōng lù yǒu jǐng, zhī míng xí huí shěng, fēn bīng kè zhān yì píng yí. fù chǔ xióng dū gōng, kè qí chéng. jìn fù dà yáo yún nán zhào zhōu bīn chuān dèng chuān làng qióng hè qìng, fēn dào jìn guī dà lǐ shàng xià guān. sān nián, kè dìng yuǎn, wéi gōng zhèn nán, dà pò yuán zéi yú pǔ péng. mǎ lián shēng fù xiàn zhān yì, fàn mǎ lóng, huí jūn pò zhī yú tiān shēng guān. jìn gōng qǔ jìng, fù mǎ lóng zhān yì. jìn kè xún diān, qín mǎ róng mǎ xìng cái, kè qǔ jìng, qín mǎ lián shēng, bìng zhū zhī. shàng shū zhào guāng shū chéng diān shēn gōng qǐ, yán yù yīng suǒ xiàng yǒu gōng, tè zhào jiā miǎn, xià zǒng dū láo chóng guāng jù shí bǎo zòu. sì nián, sù qīng yí dōng, jiā bù zhèng shǐ xián, cì hào miǎn yǒng bā tú lǔ.
率師西剿,復富民、安寧、羅次、高明、祿豐、武定、祿勸、廣通、陸涼、南安諸城,及黑、元、永三鹽井,進搗楚雄。會東路有警,之銘檄回省,分兵克霑益、平彝。赴楚雄督攻,克其城。進復大姚、雲南、趙州、賓川、鄧川、浪穹、鶴慶,分道進規大理上下關。三年,克定遠,圍攻鎮南,大破援賊於普棚。馬聯升復陷霑益,犯馬龍,回軍破之於天生關。進攻曲靖,復馬龍、霑益。進克尋甸,擒馬榮、馬興才,克曲靖,擒馬聯升,並誅之。尚書趙光疏呈滇紳公啟,言毓英所向有功,特詔嘉勉,下總督勞崇光據實保奏。四年,肅清迤東,加布政使銜,賜號勉勇巴圖魯。
xī lù zì yù yīng jūn yí qù, suǒ kè zhū chéng duō fù xiàn, jǐn cún chǔ xióng wèi shī. yù yīng zhù jūn qǔ jìng, hù shěng chéng yùn dào. wǔ nián, mìng shǔ bù zhèng shǐ, láo chóng guāng zhì shì shǐ zhì diān shòu shì, zòu yǐ tí dū mǎ rú lóng zhuān bàn xī lù, lìng yù yīng dū jiǎo zhū gǒng qìng miáo. zhū gǒng qìng lì guì zhōu wēi níng zhōu, yǔ hǎi mǎ gū xiāng jī jiǎo, shān xī zǔ shēn, miáo qiú táo xīn chūn táo sān chūn fēn jù zhī. jiū jù miáo jiào zhū fěi jí yuè fěi shí dá kāi yú dǎng, fán shí shù wàn rén, dié rǎo diān zhī zhèn xióng yí liáng dà guān zhāo tōng, qián zhī dà dìng qián xī wēi níng bì jié, qiě jí chuān jiāng, sān xǐng huì jiǎo jiǔ wú gōng. yù yīng shàng shū luò bǐng zhāng, wèi quán bù yī zé jūn bù yòng mìng, yuán lǜ diān jūn dú rèn, qī bǎi èr shí rì fù qí cháo, shòu yí xī dào, shǔ bù zhèng shǐ rú gù.
西路自毓英軍移去,所克諸城多復陷,僅存楚雄未失。毓英駐軍曲靖,護省城運道。五年,命署布政使,勞崇光至是始至滇受事,奏以提督馬如龍專辦西路,令毓英督剿豬拱箐苗。豬拱箐隸貴州威寧州,與海馬姑相犄角,山溪阻深,苗酋陶新春、陶三春分據之。糾聚苗、教諸匪及粵匪石達開餘黨,凡十數萬人,迭擾滇之鎮雄、彝良、大關、昭通,黔之大定、黔西、威寧、畢節,且及川疆,三省會剿久無功。毓英上書駱秉章,謂權不一則軍不用命,原率滇軍獨任,期百二十日覆其巢,授迤西道,署布政使如故。
liù nián, zhuó bù zhèng shǐ. èr yuè, shī dǐ zhū gǒng qìng, lìng zhāng bǎo hé lín shǒu huái lǐng èr qiān rén, yóu dà liù kǒu chū èr lóng guān hòu, yǎn xí wú jiā tún, zì dū sān qiān rén gōng guān. zéi qīng cháo chū zhàn, guān hòu pào fā, zéi huí jiù, yù yīng huī jūn jiā jī, sān ài jiē xià, suì duó wú jiā tún, qín zhǎn shù qiān. zéi zì hǎi mǎ gū lái yuán, jié jī zhī, zhǎn qí qiú, yú zéi fǎn bēn. lìng cài biāo liú zhòng qìng fēn jūn wéi jiǎo hǎi mǎ gū, kè hóng yán jiān shān, zéi yuán nǎi duàn, suì bī zhū gǒng qìng lǎo cháo. zéi yǐ jù shí zì shān diān zhuì xià, qū niú mǎ tū yíng, jiāng shì duō shāng wáng, yù yīng dū jūn bó zhàn, zhǎn hàn qiú, zéi shǐ què. yú yíng qián jué shēn kǎn, zéi suǒ fā shí jǐn xiàn kǎn nèi, yòu jiàng luǒ rén, dé zéi xū shí, xuǎn gǎn sǐ shì èr qiān, tián háo yǐ jìn, lián pò mù chéng èr, zhí dǎo qí cháo, zòng huǒ fén zhī, zhǎn guó èr wàn, qín táo xīn chūn jí qí sǐ dǎng, zhé zhī, bá shān nán fù sì wàn yú rén. chéng shèng hé gōng hǎi mǎ gū, fú bīng shān qián hòu, jìn huǐ zéi lěi sān shí yú, yǐ pēn tǒng huán shāo, qín táo sān chūn jí hàn qiú èr bǎi yú rén, jiē zhǎn zhī, zéi xī píng. jì zì jìn bīng zhì shì, jǐn yú qī sì rì, jiā tóu pǐn dǐng dài.
六年,擢布政使。二月,師抵豬拱箐,令張保和、林守懷領二千人,由大溜口出二龍關後,掩襲吳家屯,自督三千人攻關。賊傾巢出戰,關後炮發,賊回救,毓英揮軍夾擊,三隘皆下,遂奪吳家屯,擒斬數千。賊自海馬姑來援,截擊之,斬其酋,餘賊反奔。令蔡標、劉重慶分軍圍剿海馬姑,克紅岩、尖山,賊援乃斷,遂逼豬拱箐老巢。賊以巨石自山顛墜下,驅牛馬突營,將士多傷亡,毓英督軍搏戰,斬悍酋,賊始卻。於營前掘深坎,賊所發石盡陷坎內,誘降倮人,得賊虛實,選敢死士二千,填壕以進,連破木城二,直搗其巢,縱火焚之,斬馘二萬,擒陶新春及其死黨,磔之,拔山男婦四萬餘人。乘勝合攻海馬姑,伏兵山前後,進毀賊壘三十餘,以噴筒環燒,擒陶三春及悍酋二百餘人,皆斬之,賊悉平。計自進兵至是,僅逾期四日,加頭品頂戴。
mǎ rú lóng jiǎo yí xī lǚ shī lì, láo chóng guāng bìng mò, dù wén xiù dà jǔ dōng fàn, lián xiàn èr shí yú chéng, shěng yuán gào jí. shì nián dōng, yù yīng zì zhū gǒng qìng kǎi xuán qǔ jìng, xiān qiǎn dì yù bǎo zhù shěng fáng. qī nián chūn, yáng yán shī chū lù liáng, ér qǔ dào yí liáng qī diān, lián pò dà xiǎo shí bà xiǎo bǎn qiáo gǔ tíng ān jīn mǎ sì zéi lěi, jìn tún dà shù yíng. mǎ rú lóng lái huì, rén xīn shǐ dìng. kūn yáng fěi shǒu yáng zhèn péng yè dù kūn míng chí xí shěng chéng, yù bǎo jī bài zhī, zhèn péng fù chuàng dùn. jìn gōng yáng lín, yù yīng bí shòu qiāng shāng, huí jūn shěng chéng, lián pò shí hǔ guān zéi lěi, qín zéi qú lǐ hóng xūn, zhuó shòu xún fǔ. fù shěng zéi lěi yóu fán, yǔ zhī xiāng chí. zǒng dū liú yuè zhāo chū zhì diān, yóu mǎ lóng jìn jiǎo xún diān, shī lì, zéi shì fù chì.
馬如龍剿迤西屢失利,勞崇光病歿,杜文秀大舉東犯,連陷二十餘城,省垣告急。是年冬,毓英自豬拱箐凱旋曲靖,先遣弟毓寶助省防。七年春,揚言師出陸涼,而取道宜涼、七甸,連破大小石壩、小板橋、古庭庵、金馬寺賊壘,進屯大樹營。馬如龍來會,人心始定。昆陽匪首楊震鵬夜渡昆明池襲省城,毓寶擊敗之,震鵬負創遁。進攻楊林,毓英鼻受槍傷,回軍省城,連破石虎關賊壘,擒賊渠李洪勛,擢授巡撫。附省賊壘猶繁,與之相持。總督劉岳昭初至滇,由馬龍進剿尋甸,失利,賊勢復熾。
yù yīng shū chén jūn shì xiǎng shì, lüè yuē: dù wén xiù qiè jù yí xī shí yǒu sān zài, gēn shēn dì gù. jīn nǐ sān lù jìn bīng, yī chū yí nán qiān zéi shì, yī chū sān yáo yǒng běi duàn zéi yuán, dà jūn yóu chǔ xióng zhèn nán zhí dǎo zhōng jiān, shǐ zéi miàn miàn shòu dí, bù néng jiān gù. chén xuǎn jīng ruì liù wàn, gēng fān zhàn shǒu, jì wú tíng bīng zhī shí, yì miǎn shī lǎo zhī huàn. bīng yǒng wú xū wài mù, yǐ běn shěng bīng jiǎo běn shěng zéi, jì xí dì lì, fù shú zéi qíng. xiàn zài diān shěng bīng yǒng xiāng tuán yǐ diào jí bā wàn yǒu qí, nǐ qí fù shěng nì lěi sù qīng, rèn zhēn cái tài, xuǎn dìng jīng ruì, yǐ zī dé lì. diān shěng lǜ yíng é shè mǎ bù bīng sān wàn qī qiān shù bǎi míng, chéng píng rì jiǔ, xùn liàn duō shū, jiāng bù zhī bīng, bīng bù zhī zhàn. cāng zú yǒu shì, zé mù yǒng yǐ dài bīng xiǎng xū zhī chù, bù néng bù hòu bīng ér xiān yǒng. yú shì bīng dīng yù kùn, yíng wù yì chí. tōng shěng yíng bīng suǒ cún bù jí shí yī, chén nǐ jí cǐ liù wàn rén zhōng, zé bǔ yíng é, mù qián réng lìng suí zhēng, shì jùn zài chì guī wǔ. jì yǒu cháng yè, zì yǒu héng xīn, zé yǐ chéng gōng, shōu xiào bì sù. diān shěng jìn nián yòng bīng, duō jí xiāng yǒng zhī lì, nǐ àn zhōu xiàn zhī dà xiǎo, dìng zhēng diào zhī duō guǎ, gòng biān xiāng yǒng sì shí yíng, fēn liǎng bān suí yíng zhēng tǎo, xiǎng yín réng yóu gè dì chóu juān. liǎng nián zhī nèi, yí xī sù qīng, jí kě cái chè guī nóng. diān shěng bīng yǒng, xiàng yú xiǎng yín zhī wài, měi míng yuè zhī mǐ sān dòu. xiàn nǐ yòng bīng liù wàn, měi nián gòng xū mǐ èr shí yú wàn shí, wèi shù shén jù. lì nián jiē àn chéng shú tián mǔ zhuó chōu lí gǔ, yuē shí fēn qǔ qí yī èr, zī zhù jūn shí, yǔ chuān zhī jīn tiē, qián zhī yì gǔ, míng yì shí tóng. jīn qǐng zhào jiù chōu shōu, bìng jiāng jìn nián kě zhēng dì dīng chōu liáng, quán shù gǎi zhēng liáng mǐ, rú bù fū yòng, zài xíng chóu jià cǎi mǎi jiē jì, yī qí jūn shì sù qīng, fēn bié cái zhǐ. diān shěng lǜ yíng guān bīng fèng xiǎng, yǒu rùn zhī nián, xū yín qī shí wàn liǎng yǒu qí, wú rùn xū yín liù shí sì wàn shù qiān liǎng. xiàn jì yì yǒng wèi bīng, zé xiǎng yín jiào yǒng liáng shāo hòu. tǎng yīn chóu xiǎng wéi jiān, měi yuè xiān gěi bàn xiǎng, jiā yǐ shǎng xū jūn huǒ gè fèi, yuē gòng xū yín bā wàn liǎng. yán kè dì dīng lí shuì zhī wài, měi yuè suǒ duǎn bù guò sān sì wàn liǎng, yīng yóu wài shěng xié bō, jiào zhī xiàng lì xié xiǎng, yǒu jiǎn wú zēng. ruò fā quán xiǎng, zé měi yuè yīng yóu wài shěng bō yín liù wàn, jiào cháng lì suǒ zēng yì shǔ wú jǐ. xiàn zài bù chén zhǐ bō gè shěng xié diān jūn xiǎng, rú zhè jiāng guǎng dōng jiāng xī, jù diān jiào yuǎn, chóu bō qǐ jiè, wǎng fǎn jīng nián, huǎn nán jì jí. qǐng chì gǎi zuò jīng xiǎng, lìng yóu chuān chǔ děng shěng yīng jiě jīng xiǎng, gǎi bō jì diān, liǎng wú zhì ài. zhì yú xuǎn rèn zhèn jiāng, yí bù jū zī gé, bù xī qíng miàn, fán yǒu néng jiāng sān qiān bīng yǐ shàng, cái dāng yī miàn zhě, suī qí míng wèi shàng bēi, yì yí wěi shǔ yào zhí. qí móu yǒng píng cháng, jǐn zhǐ shú xí yíng wù, zòng xì shí quē, lìng yǔ chāi qiǎn, wù shǐ xìng wèi. shū rù, xià bù rú suǒ yì xíng.
毓英疏陳軍事、餉事,略曰:「杜文秀竊踞迤西十有三載,根深蒂固。今擬三路進兵,一出迤南牽賊勢,一出三姚、永北斷賊援,大軍由楚雄、鎮南直搗中堅,使賊面面受敵,不能兼顧。臣選精銳六萬,更番戰守,既無停兵之時,亦免師老之患。兵勇無須外募,以本省兵剿本省賊,既習地利,復熟賊情。現在滇省兵勇鄉團已調集八萬有奇,擬俟附省逆壘肅清,認真裁汰,選定精銳,以資得力。滇省綠營額設馬步兵三萬七千數百名,承平日久,訓練多疏,將不知兵,兵不知戰。倉卒有事,則募勇以代兵;餉需支絀,不能不後兵而先勇。於是兵丁愈困,營務益弛。通省營兵所存不及十一,臣擬即此六萬人中,擇補營額,目前仍令隨征,事竣再飭歸伍。既有常業,自有恆心,責以成功,收效必速。滇省近年用兵,多藉鄉勇之力,擬按州縣之大小,定徵調之多寡,共編鄉勇四十營,分兩班隨營征討,餉銀仍由各地籌捐。兩年之內,迤西肅清,即可裁撤歸農。滇省兵勇,向於餉銀之外,每名月支米三斗。現擬用兵六萬,每年共需米二十餘萬石,為數甚鉅。歷年皆按成熟田畝酌抽釐穀,約十分取其一二,資助軍食,與川之津貼,黔之義穀,名異實同。今請照舊抽收,並將近年可徵地丁抽糧,全數改徵糧米,如不敷用,再行籌價採買接濟,一俟軍事肅清,分別裁止。滇省綠營官兵俸餉,有閏之年,需銀七十萬兩有奇,無閏需銀六十四萬數千兩。現既易勇為兵,則餉銀較勇糧稍厚。倘因籌餉維艱,每月先給半餉,加以賞需軍火各費,約共需銀八萬兩。鹽課、地丁、釐稅之外,每月所短不過三四萬兩,應由外省協撥,較之向例協餉,有減無增。若發全餉,則每月應由外省撥銀六萬,較常例所增亦屬無幾。現在部臣指撥各省協滇軍餉,如浙江、廣東、江西,距滇較遠,籌撥起解,往返經年,緩難濟急。請飭改作京餉,另由川、楚等省應解京餉,改撥濟滇,兩無窒礙。至於選任鎮將,宜不拘資格,不惜情面,凡有能將三千兵以上,才當一面者,雖其名位尚卑,亦宜委署要職。其謀勇平常,僅止熟習營務,縱系實缺,另予差遣,勿使幸位。」疏入,下部如所議行。
bā nián chūn, zéi qiú yáng róng lǜ zhòng shù wàn jù yáng lín zhǎng pō, fēn dǎng jù xiǎo piān qiáo shí lǐ pù yáng fāng āo niú jiē xìng fú sì, shěng chéng dà zhèn. yù yīng dū zhū jūn fēn jiǎo, duó huí xiǎo piān qiáo zhū chù, fù lián bài zhī yú xiāo jiā shān yīng wǔ shān, qín zhǎn yú wàn, huà chú shěng dōng zéi lěi bǎi yú. xī běi liǎng fāng zéi réng fù yú jù shǒu, yù yīng lìng fù jiāng yáng yù kē zǒng bīng lǐ wéi shù děng guī yí xī, yǔ téng yuè yì bīng yuē qī bìng jìn. yú shì fù jiāng zhāng bǎo hé děng kè fù mín kūn yáng, zǒng bīng mǎ zhōng děng kè chéng gòng jìn níng yì mén chéng jiāng lù fēng, yù kē děng kè wǔ dìng lù quàn yuán móu luó cì dìng yuǎn dà yáo, wéi shù děng kè guǎng tōng chǔ xióng nán ān jí hēi láng yuán shuǐ zhū jǐng. fán hàn qiú jù fěi, qín zhǎn dài jǐn, shěng chéng jiě yán, bèi zhào jiā jiǎng.
八年春,賊酋楊榮率眾數萬踞楊林長坡,分黨踞小偏橋、十里舖、羊芳凹、牛街、興福寺,省城大震。毓英督諸軍分剿,奪回小偏橋諸處,復連敗之於蕭家山、鸚鵡山,擒斬逾萬,劃除省東賊壘百餘。西北兩方賊仍負隅拒守,毓英令副將楊玉科、總兵李維述等規迤西,與騰越義兵約期並進。於是副將張保和等克富民、昆陽,總兵馬忠等克呈貢、晉寧、易門、澂江、祿豐,玉科等克武定、祿勸、元謀、羅次、定遠、大姚,維述等克廣通、楚雄、南安及黑琅、元水諸井。凡悍酋劇匪,擒斬殆盡,省城解嚴,被詔嘉獎。
jiǔ nián, chéng jiāng huí fù pàn, jù fǔ chéng, yù yīng lǜ jūn wǎng jiǎo, wéi qí fú, shí nián èr yuè, kè zhī. bìng bá zhú yuán jiāng nà zhū zéi cháo, yí xī jūn yì kè lì jiāng jiàn chuān yǒng běi hè qìng bīn chuān yáo zhōu zhèn nán zhū chéng. shū yán: diān shěng qián shì zhī wù, dōng nán wèi dìng, jù yì xī zhēng, lǚ zhì sàng shī shī dì. jīn tōng chóu quán jú, bì xiān sǎo dàng dōng nán liǎng yí, rán hòu quán jūn xī shàng, fāng wú hòu gù zhī yōu.
九年,澂江回復叛,踞府城,毓英率軍往剿,圍其郛,十年二月,克之。並拔竹園、江那諸賊巢,迤西軍亦克麗江、劍川、永北、鶴慶、賓川、姚州、鎮南諸城。疏言:「滇省前事之誤,東南未定,遽議西征,屢致喪師失地。今通籌全局,必先掃蕩東南兩迤,然後全軍西上,方無後顧之憂。」
shí yī nián, yí dōng yí xī liǎng lù xī píng, xī jūn yì xiān hòu kè fù yǒng chāng dèng chuān làng qióng zhào zhōu yún nán yǒng píng méng huà jí shàng xià liǎng guān, ér dà lǐ zéi yóu jiān shǒu, shì téng yuè shùn níng hù wèi yīng yuán. shí yī yuè, yù yīng qīn wǎng dū zhàn, xiān duàn zéi yuán, zhí báo chéng xià, jué suì dào, xiàn chéng yuán shù shí zhàng, duó dōng nán liǎng mén rù. zéi shǒu nèi chéng, zhòu yè huán gōng, shǒu pí zéi duō sǐ. dù wén xiù qióng cù fú dú, qí dǎng yú zhī chū chéng zhà jiàng, zhǎn shǒu chuán shì, lēi jiǎo jūn xiè, zéi dǎng yóu qǐng huǎn qī. yù yīng lìng yáng yù kē lǜ zhuàng shì èr bǎi rù chéng shòu xiáng, bù zhòng bīng chéng wài jiā jī zhī, zhǎn qiú mù sān bǎi yú míng, shēng qín yáng róng cài tíng dòng mǎ zhòng shān, zhé yú shì. dà lǐ sù qīng, cì huáng mǎ guà, yǔ qí dū wèi shì zhí. shí èr nián, shùn níng yún zhōu téng yuè jiē xià, quán diān dǐ dìng, jiā tài zǐ shǎo bǎo, jìn yī děng qīng chē dū wèi shì zhí.
十一年,迤東、迤西兩路悉平,西軍亦先後克復永昌、鄧川、浪穹、趙州、雲南、永平、蒙化及上下兩關,而大理賊猶堅守,恃騰越、順寧互為應援。十一月,毓英親往督戰,先斷賊援,直薄城下,掘隧道,陷城垣數十丈,奪東南兩門入。賊守內城,晝夜環攻,守陴賊多死。杜文秀窮蹙服毒,其黨舁之出城詐降,斬首傳示,勒繳軍械,賊黨猶請緩期。毓英令楊玉科率壯士二百入城受降,布重兵城外夾擊之,斬酋目三百餘名,生擒楊榮、蔡廷棟、馬仲山,磔於市。大理肅清,賜黃馬褂,予騎都尉世職。十二年,順寧、雲州、騰越皆下,全滇底定,加太子少保,晉一等輕車都尉世職。
shí sān nián, jiān shǔ yún guì zǒng dū. guāng xù èr nián, dīng jì mǔ yōu. wǔ nián, fú què, shòu guì zhōu xún fǔ, jiā bīng bù shàng shū xián. qī nián, diào fú jiàn dū bàn tái wān fáng wù, kāi shān fǔ fān, jùn dà jiǎ xī, zhú tái běi chéng. bā nián, shǔ yún guì zǒng dū, jiǔ nián, shí shòu.
十三年,兼署雲貴總督。光緒二年,丁繼母憂。五年,服闋,授貴州巡撫,加兵部尚書銜。七年,調福建督辦台灣防務,開山撫番,濬大甲溪,築台北城。八年,署雲貴總督,九年,實授。
fǎ yuè bīng shì qǐ, zì qǐng chū guān fù qián dí, tún xìng huà. shí nián, mìng jié zhì guān wài yuè chǔ gè jūn. huì guǎng xī jūn kuì yú běi níng tài yuán, yù yīng quán shī tuì tún bǎo shèng, yǐ wèi fèng mìng, jiàng èr jí liú rèn. qī yuè, mìng jìn jūn jué zhàn, lián fù yuè nán guǎn sī zhèn ān qīng bō xià hé zhū xiàn, tún guǎn sī guān, guī qǔ hé nèi zhū shěng. lìng dīng huái hé xiù lín gōng xuān guāng, yǐ dì léi huǐ qí chéng, qín zhǎn shén zhòng. shí yī nián, jīng chá, kāi fù jiàng jí chù fēn, lìng tán xiū gāng gōng kè miǎn wàng qīng shuǐ qīng shān. fǎ bīng yuán xuān guāng, jué dì yíng yán mào shí yú lǐ è zhī. pò fǎ bīng yú lín táo fǔ, duó méi zhī guān. lián kè bù bá guǎng wēi yǒng xiáng, jìn dǎo shān xī hé nèi, guǎng xī jūn yì shōu fù liàng shān. yuè nán xìng ān níng píng nán dìng xìng huà tài yuán gè shěng wén fēng xiǎng yīng. huì hé yì chéng, zhào bān shī. wǔ yuè, huí zhù biān guān. shí èr nián, huì kān biān jiè, jiān shǔ xún fǔ. shí sān nián, jiǎo shùn níng luǒ hēi yí fěi zhāng dēng fā, píng zhī. shí sì nián, jīng chá, yì xù. shí wǔ nián, huáng tài hòu guī zhèng, jìn tài zǐ tài bǎo. xún zú, zèng tài zǐ tài fù, rù sì xián liáng cí, yún nán guì zhōu jiàn zhuān cí, shì xiāng qín. zi chūn xuān, guān zhì sì chuān zǒng dū.
法越兵事起,自請出關赴前敵,屯興化。十年,命節制關外粵、楚各軍。會廣西軍潰於北寧、太原,毓英全師退屯保勝,以未奉命,降二級留任。七月,命進軍決戰,連復越南館司、鎮安、清波、夏和諸縣,屯館司關,規取河內諸省。令丁槐、何秀林攻宣光,以地雷毀其城,擒斬甚眾。十一年,京察,開復降級處分,令覃修綱攻克緬旺、清水、清山。法兵援宣光,掘地營延袤十餘里扼之。破法兵於臨洮府,奪梅枝關。連克不拔、廣威、永祥,進搗山西、河內,廣西軍亦收復諒山。越南興安、寧平、南定、興化、太原各省聞風響應。會和議成,詔班師。五月,回駐邊關。十二年,會勘邊界,兼署巡撫。十三年,剿順寧倮黑夷匪張登發,平之。十四年,京察,議敘。十五年,皇太后歸政,晉太子太保。尋卒,贈太子太傅,入祀賢良祠,雲南、貴州建專祠,諡襄勤。子春煊,官至四川總督。
dì yù bǎo, cóng yù yīng zhuǎn zhàn yún nán, gōng zuì zhe, lèi zhuó dào yuán, cì hào é tú hún bā tú lǔ. guāng xù shí nián, chū guān yuán jiǎo xuān guāng lín táo, xuán kè guǎng wēi fǔ bù bá xiàn méi zhī guān, cì huáng mǎ guà. shí sì nián, shòu fú jiàn yán fǎ dào, zhuó yún nán àn chá shǐ, quán bù zhèng shǐ, hù xún fǔ, jiān hù zǒng dū. èr shí yī nián, diào guì sà bù zhèng shǐ, wèi xíng, fù diào yún nán. yù bǎo yǒng yú zhàn zhèn, bù ān wén fǎ, yù shǐ pǔ sōng hé qí hù zǒng dū shí, rèn yòng sī rén, zhèng xíng shī dāng, zuò duó zhí, zú yú jiā. yún guì zǒng dū sōng fān shū chén yù bǎo zhàn gōng, zhào fù yuán guān.
弟毓寶,從毓英轉戰雲南,功最著,累擢道員,賜號額圖琿巴圖魯。光緒十年,出關援剿宣光、臨洮,旋克廣威府、不拔縣、梅枝關,賜黃馬褂。十四年,授福建鹽法道,擢雲南按察使,權布政使,護巡撫,兼護總督。二十一年,調貴卅布政使,未行,復調雲南。毓寶勇於戰陣,不諳文法,御史溥松劾其護總督時,任用私人,政刑失當,坐奪職,卒於家。雲貴總督崧蕃疏陳毓寶戰功,詔復原官。
lùn yuē: liú zhǎng yòu pǔ chéng lián yì, lǎo yú jūn shì, shí bìng qí shī zhī cí róu. zì yán: yú shì fēi xié zhèng, bù zì qī yǐ qī rén. fēi shì cí yě. diān yuè chóu biān, yóu yǒu yuǎn jiàn. liú yuè zhāo zhì diān, néng qū jǐ yǐ tīng cén yù yīng. yù yīng yǔ diān shì xiāng zhōng shǐ, bá hù bà cái, jìng chéng kān dìng wěi jī, xìn hū shí shí zhī jié, néng zì shù lì zhě yǐ.
論曰:劉長佑朴誠廉毅,老於軍事,時病其失之慈柔。自言:「於是非邪正,不自欺以欺人。」非飾辭也。滇、粵籌邊,尤有遠見。劉岳昭治滇,能屈己以聽岑毓英。毓英與滇事相終始,跋扈霸才,竟成戡定偉績,信乎識時之傑,能自樹立者已。