shǔ guó èr
屬國二
yuè nán
○越南
yuè nán xiān chēng ān nán. shùn zhì chū, ān nán dōu tǒng shǐ mò jìng yào lái guī, wèi jí shòu jué ér zú, xún shòu qí zi mò yuán qīng wèi ān nán dōu tǒng shǐ.
越南先稱安南。順治初,安南都統使莫敬耀來歸,未及授爵而卒,尋授其子莫元清為安南都統使。
shí liù nián bā yuè, jīng lüè dà xué shì hóng chéng chóu shǐ zòu yán ān nán guó qiǎn lì mù yù chuān bó dèng fú suī cháo yáng bó ruǎn guāng huá, jī qǐ fù xìn jùn wáng jūn qián shū chéng nà kuǎn. shí qī nián jiǔ yuè, lí wéi qí shǐ zì chēng guó wáng, fèng biǎo gòng fāng wù, dì jiā zhī, cì wén qǐ bái jīn. shí bā nián, chì yuē: zhèn wéi xiū dé lái yuǎn, shèng dài zhī hóng mó nà kuǎn guī rén, rén chén zhī zhèng yì. jì shū chéng ér xiàng huà, yòng xī mìng yǐ xuān ēn. bāo zhōng quàn liáng, diǎn zhì zhòng yě. ěr ān nán guó wáng lí wéi qí, pì chù yán fāng, bǎo yǒu jué zhòng. nǎi néng bèi fú shēng jiào, tè xiān qiǎn shǐ lái guī, xún lǎn biǎo wén, kǔn chén kě jiàn. gǔ chēng shí shí jùn jié, wáng shù jǐ yǒu zhī. yòng xī chì jiǎng yù, réng lài ěr chà guān chāi rén gēn yín bì yī fú děng shì, qiǎn tōng shì xù bān yī yuán bàn sòng zhì guǎng xī, yán tú bō fā bīng mǎ dǎo zhī chū jiāng. ěr shòu zī chǒng mìng, qí yì lì zhōng jié, yǒng zuò píng fān, kè shǒu zhí gòng, pī chéng wú yì. qīn zāi! wèi jǐ, wéi qí zú, zi wéi zhī sì. xún yòu zú, zi wéi xǐ sì.
十六年八月,經略大學士洪承疇始奏言安南國遣吏目玉川伯鄧福綏、朝陽伯阮光華,齎啟赴信郡王軍前抒誠納款。十七年九月,黎維祺始自稱國王,奉表貢方物,帝嘉之,賜文綺、白金。十八年,敕曰:「朕惟修德來遠,盛代之弘謨;納款歸仁,人臣之正誼。既輸誠而向化,用錫命以宣恩。褒忠勸良,典至重也。爾安南國王黎維祺,僻處炎方,保有厥眾。乃能被服聲教,特先遣使來歸,循覽表文,悃忱可見。古稱識時俊傑,王庶幾有之。用錫敕獎諭,仍賚爾差官釵仁根銀幣衣服等事,遣通事序班一員伴送至廣西,沿途撥發兵馬導之出疆。爾受茲寵命,其益勵忠節,永作屏藩,恪守職貢,丕承無斁。欽哉!」未幾,維祺卒,子維禔嗣。尋又卒,子維禧嗣。
kāng xī èr nián shí yī yuè, wéi xǐ qiǎn lí xiào děng biǎo xiè, fù gòng fāng wù. sān nián èr yuè, qiǎn nèi yuàn biān xiū wú guāng lǐ bù sī wù zhū zhì yuǎn, yù jì gù wáng wéi qí wéi zhī. wǔ nián wǔ yuè, wéi xǐ jiǎo sòng gù míng wáng yǒng lì chì yìn, qiǎn nèi guó shǐ guǎn hàn lín xué shì chéng fāng cháo lǐ bù láng zhōng zhāng yì bì cè fēng wéi xǐ wèi ān nán guó wáng, cì dù jīn tuó niǔ yín yìn. liù nián, wéi xǐ duó dōu tǒng shǐ mò yuán qīng gāo píng dì, yuán qīng bēn yún nán, shàng shū chén sù, dì mìng ān zhì nán níng. wéi qí yì shàng shū yán xìng bīng fù chóu běn mò.
康熙二年十一月,維禧遣黎斅等表謝,附貢方物。三年二月,遣內院編修吳光、禮部司務朱志遠,諭祭故王維祺、維禔。五年五月,維禧繳送故明王永曆敕、印,遣內國史館翰林學士程方朝、禮部郎中張易賁冊封維禧為安南國王,賜鍍金駝鈕銀印。六年,維禧奪都統使莫元清高平地,元清奔雲南,上疏陳訴,帝命安置南寧。維祺亦上疏言興兵復仇本末。
chū, míng zhèng dé shí yī nián, shè táng shāo xiāng guān chén gǎo shā qí wáng mò zhǒu zì lì, zhǒu chén dōu lì shì mò dēng yōng tǎo shā gǎo, lì zhǒu xiōng zi huì. jiā jìng yuán nián, dēng yōng zhú huì zì lì, huì zi lí píng jù qīng huá zì wèi yī guó. hòu mò shì jiàn shuāi, dàn bǎo gāo píng yī jùn, shì yì ruò. zhì shì, dì qiǎn nèi yuàn shì dú lǐ xiān gēn bīng bù zhǔ shì yáng zhào jié, jī chì yù wéi xǐ, jiāng gāo píng tǔ dì rén mín guī mò yuán qīng: gè shǒu qí tǔ, jǐn ěr fān zhí. chū, ān nán dìng wèi sān nián yī gòng. qī nián, wéi xǐ shū qǐng liù nián liǎng gòng bìng jìn, dì rú suǒ qǐng. bā nián, shǐ chén lǐ xiān gēn děng jī huí wéi xǐ fù shū, yán zūn zhǐ jiāng gāo píng fǔ shí lín guǎng yuán shàng láng xià láng tǔ dì rén mín guī mò yuán qīng, yīn zòu chēng lí wéi xǐ suǒ guī tǔ dì, shàng yǒu bǎo lè qī yuán èr zhōu, kūn lún jīn mǎ děng shí èr zǒng shè wèi hái, qǐng zài chì yù quán hái, dì bù xǔ.
初,明正德十一年,社堂燒香官陳暠殺其王莫晭自立,晭臣都力士莫登庸討殺暠,立晭兄子譓。嘉靖元年,登庸逐譓自立,譓子黎平據清華自為一國。後莫氏漸衰,但保高平一郡,勢益弱。至是,帝遣內院侍讀李仙根、兵部主事楊兆傑,齎敕諭維禧,將高平土地人民歸莫元清:「各守其土,盡爾藩職。」初,安南定為三年一貢。七年,維禧疏請六年兩貢並進,帝如所請。八年,使臣李仙根等齎回維禧覆疏,言遵旨將高平府石林、廣原、上琅、下琅土地人民歸莫元清,因奏稱黎維禧所歸土地,尚有保樂、七源二州,崑崙、金馬等十二總社未還,請再敕諭全還,帝不許。
shì nián, lí wéi xǐ hōng, dì wéi kǒu tūn quán lǐ guó shì. shí sān nián zhēng yuè, wéi kǒu tūn yǐ fù gào, qiǎn péi chén hú shì yáng děng jìn kāng xī bā nián shí yī nián suì gòng, shū yán: xiān wáng shì shǒu ān nán, wèi nì chén mò dēng yōng cuàn shì, lài fǔ zhèng zhèng yì zhī zǔ jiǎo chú huī fù. mò nì yí niè cuàn jù gāo píng, zhà chén zhà pàn. zhì mò yuán qīng jù chén tǎo zuì, qián rù nèi dì tóu chéng. kāng xī bā nián, fèng mìng lìng hái gāo píng, chén wéi xǐ qīn fèng jūn mìng, gǎn bù lǐn zūn. dàn mò yuán qīng wèi chén bù gòng zhī chóu, gāo píng wèi shì shǒu zhī tǔ, pàn nì qiè jù, huò zài xiāo qiáng. kòu kěn tiān ēn, réng lìng gāo píng shǔ guī běn guó. qiě mò yuán qīng shàng yǒu shì cí jí jì yī fù mò jìng yào wén, nèi yǒu tú nì tiān cháo zhī yǔ, jīn jǐn jìng chéng, bìng gòng fāng wù. shì xià bù yì. xún yì: qián wéi xǐ tuì hái mò yuán qīng gāo píng, qǔ yǒu fù xiāng hè hǎo yìn jié. jīn wéi kǒu tūn suī yán shōu de shì shū jì wén, dàn cǐ wén nián jiǔ, shì cí xì mò jìng yào míng, huò dé zì jìng yào cún shí, huò dé zì yuán qīng jīn rì, shū nán xuán nǐ, yīng chì wéi kǒu tūn chá míng jù tí zài yì. cóng zhī.
是年,黎維禧薨,弟維〈口吞〉權理國事。十三年正月,維〈口吞〉以訃告,遣陪臣胡士揚等進康熙八年、十一年歲貢,疏言:「先王世守安南,為逆臣莫登庸篡弒,賴輔政鄭檍之祖剿除恢復。莫逆遺孽篡據高平,乍臣乍叛。至莫元清懼臣討罪,潛入內地投誠。康熙八年,奉命令還高平,臣維禧欽奉君命,敢不懍遵。但莫元清為臣不共之仇,高平為世守之土,叛逆竊據,禍在蕭牆。叩懇天恩,仍令高平屬歸本國。且莫元清尚有誓辭及祭伊父莫敬耀文,內有『圖逆天朝』之語,今謹敬呈,並貢方物。」事下部議。尋議:「前維禧退還莫元清高平,取有復相和好印結。今維〈口吞〉雖言收得誓書、祭文,但此文年久,誓辭系莫敬耀名,或得自敬耀存時,或得自元清今日,殊難懸擬,應飭維〈口吞〉查明具題再議。」從之。
shí sì nián, lí wéi kǒu tūn zú, dì wéi zhèng quán lǐ guó shì. shí liù nián, dì yù wéi zhèng yuē: nì zéi wú sān guì, zhí míng jì chuǎng zéi zhī biàn, wěi shēn cóng zéi, yǐ fù sǐ zéi shǒu, qióng cuàn lái guī, niàn qí tóu chéng, xī zhī wáng jué, fāng qiě gǎn ēn tú bào, dān jié zhōng chéng. jù yì yǐ xiāo jìng zhī zī, huái jū zhà zhī jì, yīn móu bù guǐ, zì qǐ xìn duān, jí qǐng bān yí, zhé xíng pàn nì, shān huò jiān guǐ, tú tàn shēng líng. zhèn lián nián qiǎn bīng zhēng tǎo, qín lǒng dǐ dìng, mǐn yuè dàng píng, wéi wú sān guì qiè jù yī yú, gǒu yán dàn xī. jīn dà bīng yún jí, kǒng qí tǐng zǒu, qián cuàn lǐng nán. zī yǐ wáng lěi shì píng fān, xiào zhōng tiān guó, luàn chén zéi zi, liàng qiè tóng chóu. jīn yǐ qiǎn zhū jūn dà zhāng tà fá, píng dìng yuè xī, jìn qǔ diān qián. ěr guó rǎng dì xiāng shǔ, sù ān xíng shì, wáng qí lín xuǎn jiāng shì, xié lì jiān chú, mào shǎng róng bāo, cháo yǒu lìng diǎn. qīn zāi, wú fù zhèn mìng! shí bā nián shí yī yuè, wéi zhèng qìng hè dà jié, shū yán: nì zéi wú sān guì, biàn luàn shù nián, zǔ chén gòng lù, qiě zài sān xié yòu, pò lìng fú cóng, qū qū yú zhōng, wǎng gǎn yì jié. nǎi yǒu nì chén mò yuán qīng yǔ sān guì mì xiāng dì jié, qián rù gāo píng, tú wèi yǎn xí. jīn yuán zhàng tiān wēi, zhuī qín nì dǎng, míng zhèng qí zuì, yǐ gù píng fān. xǔ zhī.
十四年,黎維〈口吞〉卒,弟維正權理國事。十六年,帝諭維正曰:「逆賊吳三桂,值明季闖賊之變,委身從賊,以父死賊手,窮竄來歸,念其投誠,錫之王爵,方且感恩圖報,殫竭忠誠。詎意以梟獍之資,懷狙詐之計,陰謀不軌,自啟釁端,藉請搬移,輒行叛逆,煽惑奸宄,塗炭生靈。朕連年遣兵征討,秦、隴底定,閩、粵蕩平,惟吳三桂竊據一隅,苟延旦夕。今大兵雲集,恐其挺走,潛竄嶺南。茲以王累世屏藩,效忠天國,亂臣賊子,諒切同仇。今已遣諸軍大張撻伐,平定粵西,進取滇、黔。爾國壤地相屬,素諳形勢,王其遴選將士,協力殲除,懋賞榮褒,朝有令典。欽哉,無負朕命!」十八年十一月,維正慶賀大捷,疏言:「逆賊吳三桂,變亂數年,阻臣貢路,且再三脅誘,迫令服從,區區愚忠,罔敢易節。乃有逆臣莫元清與三桂密相締結,潛入高平,圖為掩襲。今原仗天威,追擒逆黨,明正其罪,以固屏藩。」許之。
èr shí yī nián jiǔ yuè, wéi zhèng qiǎn péi chén jiǎ quán děng biǎo hè mǐn yuè sù qīng, bìng jìn suì gòng fāng wù yòu wèi gù wáng wéi kǒu tūn qǐng xù, yì xù rú lì. shí suǒ gòng jīn yín qì mǐn yǔ běn nèi bù fú, zhào miǎn shēn qiú, qí yú gòng wù zhuó jiǎn bái juàn jiàng zhēn xiāng zhōng hēi xiàn xiāng děng wù. èr shí èr nián sì yuè, qiǎn hàn lín yuàn shì dú míng tú hàn lín yuàn biān xiū sūn zhuō cè fēng lí wéi zhèng wèi ān nán guó wáng, yù shū zhōng xiào shǒu bāng sì zì cì zhī. tóng shí qiǎn hàn lín yuàn shì dú wū hēi lǐ bù láng zhōng zhōu càn yù jì gù wáng wéi xǐ wéi kǒu tūn. shí mò yuán qīng yǐ gù, qí dì jìng guāng wèi lí shì suǒ bài, lǜ zhòng lái bēn, dì mìng fā huí ān nán. xún jìng guāng bìng mò sì chéng tǔ fǔ, mò shì suì jué.
二十一年九月,維正遣陪臣甲全等表賀閩、粵肅清,並進歲貢方物;又為故王維〈口吞〉請恤,議恤如例。時所貢金銀器皿與本內不符,詔免深求,其餘貢物酌減白絹、降真香、中黑線香等物。二十二年四月,遣翰林院侍讀明圖、翰林院編修孫卓冊封黎維正為安南國王,御書「忠孝守邦」四字賜之。同時遣翰林院侍讀鄔黑、禮部郎中周燦諭祭故王維禧、維〈口吞〉。時莫元清已故,其弟敬光為黎氏所敗,率眾來奔,帝命發回安南。尋敬光病歿泗城土府,莫氏遂絕。
èr shí wǔ nián, zēng cì ān nán guó wáng biǎo lǐ wǔ shí, zhe wèi lì. sān shí liù nián, wéi zhèng zòu yán niú mǎ hú dié pǔ yuán sān chù wèi lín jiè tǔ sī qīn zhàn, qǐng gěi hái. dì wèn yún nán xún fǔ shí wén chéng, zhī qí dì shǔ kāi huà fǔ yǐ sān shí yú nián, bìng fēi ān nán gù dì, yí wén zé zhī. wǔ shí qī nián shí yuè, lí wéi zhèng hōng, sì zǐ wéi táo yǐ fù gào, qǐng xí fēng, fù gòng fāng wù. wǔ shí bā nián èr yuè, qiǎn nèi gé zhōng shū dèng tíng zhé hàn lín yuàn biān xiū chéng wén yù jì gù wáng lí wéi zhèng, jiān cè fēng wéi táo wèi ān nán guó wáng.
二十五年,增賜安南國王表里五十,著為例。三十六年,維正奏言牛馬、蝴蝶、浦園三處為鄰界土司侵占,請給還。帝問雲南巡撫石文晟,知其地屬開化府已三十餘年,並非安南故地,移文責之。五十七年十月,黎維正薨,嗣子維祹以訃告,請襲封,附貢方物。五十八年二月,遣內閣中書鄧廷喆、翰林院編修成文諭祭故王黎維正,兼冊封維祹為安南國王。
yōng zhèng èr nián, wéi táo qiǎn péi chén biǎo hè dēng jí, fù gòng fāng wù, cì yù shū rì nán shì zuò sì zì. sān nián, yún nán zǒng dū gāo qí zhuō zòu yán: yún nán kāi huà fǔ yǔ ān nán jiē jiè, zì kāi huà fǔ mǎ bó xùn wài sì shí lǐ zhì qiān chǎng shān xià xiǎo hé nèi yǒu féng chūn lǐ liù zhài, cè zài qiū liáng shí èr shí líng. kāng xī èr shí bā nián, rù yú ān nán. yòu yún nán tōng zhì zài zì kāi huà fǔ wén shān xiàn nán èr bǎi sì shí lǐ zhì dǔ zhòu hé yǔ ān nán wèi jiè. jīn zì kāi huà fǔ zhì xiàn zài zhī mǎ bó xùn, zhǐ yī bǎi èr shí lǐ, jí zhì qiān chǎng shān xià xiǎo hé, yì zhǐ yī bǎi liù shí lǐ, shì qiān chǎng shān xiǎo hé wài shàng yǒu bā shí lǐ, nèi shè dōu lóng nán dān liǎng chǎng, wèi yún nán jiù jìng. suī shī zài qián míng, dàn fēng jiāng suǒ xì, jūn yīng yī bìng qīng zhā, wěi kān lì jiè. dì yù: dōu lóng nán dān děng chù míng jì yǐ rù ān nán, shì qīn zhàn fēi shǐ yú wǒ cháo. ān nán rù wǒ cháo yǐ lái, lěi shì gōng shùn, bù yí yǔ zhēng chǐ cùn zhī dì. wéi táo xún shū biàn.
雍正二年,維祹遣陪臣表賀登極,附貢方物,賜御書「日南世祚」四字。三年,雲南總督高其倬奏言:「雲南開化府與安南接界,自開化府馬伯汛外四十里至鉛廠山下小河內有逢春里六寨,冊載秋糧十二石零。康熙二十八年,入於安南。又雲南通志載自開化府文山縣南二百四十里至賭咒河與安南為界。今自開化府至現在之馬伯汛,止一百二十里,即至鉛廠山下小河,亦止一百六十里,是鉛廠山小河外尚有八十里,內設都龍、南丹兩廠,為雲南舊境。雖失在前明,但封疆所系,均應一併清查,委勘立界。」帝諭:「都龍、南丹等處明季已入安南,是侵占非始於我朝。安南入我朝以來,累世恭順,不宜與爭尺寸之地。」維祹尋疏辯。
sì zǒng dū è ěr tài shū qǐng yú qiān chǎng shān xià xiǎo hé lí mǎ bó xùn sì shí lǐ lì jiè, wéi táo fù jī cí chén sù. wǔ nián, yù wéi táo yuē: zhèn tǒng yù huán qū, fán zī chén shù zhī bāng, mò fēi wú tǔ, hé bì jiào lùn cǐ qū qū sì shí lǐ zhī dì. dàn fēn jiāng dìng jiè, zhèng suǒ dāng xiān, hóu diān yào huāng, shì tóng yī tǐ. jīn yuǎn fān méng gǔ, fèng yù zhī xià, mò bù qīn chéng, qǐ ěr guó sù chēng lǐ yì zhī bāng, dú wéi yuè yú dé huà zhī wài zāi? wáng bù bì yǐ qīn zhàn nèi dì wèi xián, quán quán shēn biàn, cǐ nǎi qián rén zhī wù, fēi wáng zhī guò yě. wáng wéi qí zūn yù zhǐ, zhèn bù shēn qiú, tǎng yì huò chí huí, shī qián gōng shùn, zé zì qǔ jiù lì, huái yuǎn zhī rén, qǐ néng xìng yāo? wáng qí qí zāi, wú tì zhèn mìng! wéi táo gǎn huǐ zòu xiè. dì yīn yǐ mǎ bó xùn wài sì shí lǐ cì wéi táo, réng yǐ mǎ bó xùn zhī xiǎo dǔ zhòu hé wèi jiè. liù nián sān yuè, qiǎn fù dōu yù shǐ háng yì lù nèi gé xué shì rèn lán zhī wǎng ān nán xuān yù, lüè yún: wáng jīn zì huǐ zhí mí, qíng cí gōng jǐn, zhèn tè pèi shū ēn, jí jiāng mǎ bó xùn wài sì shí lǐ zhī dì, réng cì guó wáng shì shǒu zhī. xún yù è ěr tài yuē: zhèn jì jiā ēn wài fān, yì dāng fǔ cóng mín biàn. cǐ sì shí lǐ nèi rén mín, ruò yǒu yuán qiān nèi dì zhě, kě gěi zī ān chā diān shěng, wú shǐ shī suǒ. qí yuán jū wài fān shǔ ān nán guǎn xiá zhě, yì tīng qí biàn.
嗣總督鄂爾泰疏請於鉛廠山下小河離馬伯汛四十里立界,維祹復激詞陳訴。五年,諭維祹曰:「朕統馭寰區,凡茲臣庶之邦,莫非吾土,何必較論此區區四十里之地。但分疆定界,政所當先,侯甸要荒,事同一體。今遠藩蒙古,奉諭之下,莫不欽承,豈爾國素稱禮義之邦,獨違越於德化之外哉?王不必以侵占內地為嫌,拳拳申辯,此乃前人之誤,非王之過也。王惟祇遵諭旨,朕不深求,儻意或遲回,失前恭順,則自取咎戾,懷遠之仁,豈能幸邀?王其祇哉,無替朕命!」維祹感悔奏謝。帝因以馬伯汛外四十里賜維祹,仍以馬伯汛之小賭咒河為界。六年三月,遣副都御史杭奕祿、內閣學士任蘭枝往安南宣諭,略云:「王今自悔執迷,情詞恭謹,朕特沛殊恩,即將馬伯汛外四十里之地,仍賜國王世守之。」尋諭鄂爾泰曰:「朕既加恩外藩,亦當俯從民便。此四十里內人民,若有原遷內地者,可給貲安插滇省,毋使失所。其原居外藩屬安南管轄者,亦聽其便。」
shí yī nián shí yī yuè, lí wéi táo hōng, wáng sì zǐ wéi hù yǐ fù gào, qǐng xí fēng, fù gòng fāng wù. shí èr nián èr yuè, qiǎn hàn lín yuàn shì dú chūn shān bīng kē gěi shì zhōng lǐ xué yù yù jì gù wáng wéi táo, cè fēng wéi hù wèi ān nán guó wáng. shí sān nián, lí wéi hù hōng, dì wéi yī quán lǐ guó shì. qián lóng èr nián, wéi yī yǐ fù gào, qǐng xí fēng. qiǎn hàn lín yuàn shì dú sōng shòu xiū zhuàn chén tán yù jì gù wáng wéi hù, cè fēng wéi yī wèi ān nán guó wáng. sān nián jiǔ yuè, wéi yī qiǎn shǐ fèng biǎo hè dēng jí, bìng gòng fāng wù.
十一年十一月,黎維祹薨,王嗣子維祜以訃告,請襲封,附貢方物。十二年二月,遣翰林院侍讀春山、兵科給事中李學裕諭祭故王維祹,冊封維祜為安南國王。十三年,黎維祜薨,弟維禕權理國事。乾隆二年,維禕以訃告,請襲封。遣翰林院侍讀嵩壽、修撰陳倓諭祭故王維祜,冊封維禕為安南國王。三年九月,維禕遣使奉表賀登極,並貢方物。
jiǔ nián jiǔ yuè, liǎng guǎng zǒng dū mǎ ěr tài zòu: yuè xī jiān mín yè zhēn sī chū wài yí, yòu jiào wèi fěi, ān nán jī mín liú rù níng míng zhū chù. dì mìng diān yuè jiè jiē ān nán guān ài yán xíng jī chá, wú niàng shì duān. sì liǎng guǎng zǒng dū mǎ ěr tài guǎng xī shǔ fǔ tuō yōng tí dū dòu bīn zòu yán: nán níng fǔ shǔ qiān lóng tǔ dòng zhī bǎn méng děng ài, tài píng fǔ shǔ sī líng tǔ zhōu zhī chuān huāng děng ài, zhèn nán fǔ shǔ xià léi tǔ zhōu zhī xià shǒu děng ài, gòng sān shí yú kǒu àn, jù bī jìn ān nán, yí dié shí jiàn shān, tiān kǎ bō bīng, gè tǔ sī dài lǐng tǔ yǒng, è xiǎn shǒu xún, bìng chì dì fāng guān měi nián dōng yuè chá xiū tōng bào. ān nán qū lǘ dì fāng wèi huò wù jù jí zhī suǒ, zuì yǔ yóu ài xiāng jìn. cóng yóu ài chū rù, xiàng shè bì jìn, kāi zhī shí biàn shāng mín. yīng shè kè zhǎng, jī shāng mín wǎng lái, bìng zé dì fāng guān shèn chá chá. zhì píng ér shuǐ kǒu liǎng guān, tōng tài yuán mù mǎ děng dì, yí shè lì tiě liàn héng jiāng lán jié, féng wǔ shí rì kāi yī miàn yǐ tōng shāng. cóng zhī. chū, guǎng xī sī líng zhōu yán biān yǔ ān nán jiē rǎng, xún fǔ shū hé qǐng zāi zhú yǐ dù sī yuè. píng xiáng sī líng tǔ mù yǒu chéng jī qīn ān nán dì zhě, jiāo rén bù gān, héng yǔ zhēng hòng. shí liù nián, zǒng dū sū chāng zòu wén, dì yù shū hé xià bù chá yì.
九年九月,兩廣總督馬爾泰奏:「粵西奸民葉蓁私出外夷,誘教為匪,安南饑民流入寧明諸處。」帝命滇、粵界接安南關隘嚴行稽查,毋釀事端。嗣兩廣總督馬爾泰、廣西署撫托庸、提督豆斌奏言:「南寧府屬遷隆土峒之板蒙等隘,太平府屬思陵土州之川荒等隘,鎮南府屬下雷土州之下首等隘,共三十餘口岸,俱逼近安南,宜疊石建柵,添卡撥兵,各土司帶領土勇,扼險守巡,並飭地方官每年冬月查修通報。安南驅驢地方為貨物聚集之所,最與由隘相近。從由隘出入,向設閉禁,開之實便商民。應設客長,稽商民往來,並責地方官慎察查。至平而、水口兩關,通太源、牧馬等地,宜設立鐵鏈橫江攔截,逢五、十日開一面以通商。」從之。初,廣西思陵州沿邊與安南接壤,巡撫舒輅請栽竹以杜私越。憑祥、思陵土目有乘機侵安南地者,交人不甘,恆與爭閧。十六年,總督蘇昌奏聞,帝諭舒輅下部察議。
ān nán yáo fěi pán dào qián dèng chéng yù děng móu luàn, zào huáng páo huáng qí mù yìn, jù jié nèi dì mín yí hé shèng liè děng, sàn zhā zhāo fěi, móu gōng dōu lóng ān běi yí jīng děng chù, wèi ān nán bīng mù zhēn zhī, huò hé shèng liè děng, pán dào qián děng cuàn nì shān qìng jiān. shí jiǔ nián, ān nán bā bǎo hé shā mù huáng guó zhēn yòu huò pán dào qián dèng chéng yù, yún guì zǒng dū shuò sè xùn dé shí, zòu wén zhèng fǎ. chū, guǎng dōng tǔ fěi lǐ wén guāng yǔ shùn huà tǔ háo ruǎn xìng móu jù lù lài tóng nǐ děng chù wèi luàn, fān guān bǔ huò xì zhū yù. èr shí yī nián, xiè sòng lǐ wén guāng shí liù rén yú fú jiàn, mǐn zhè zǒng dū kā ěr jí shàn zòu yán: ān nán pì chù mán zōu, bù gǎn jiāng lǐ wén guāng shàn zì jiā zhū, sòng guī qǐng shì, zú zhēng huái fú zhī chén. yīng jiāng lǐ wén guāng děng zhào jiāo jié wài guó lì, fēn bié chù zhì. cóng zhī. èr shí èr nián liù yuè, ān nán fān chuán shī fēng, piāo pō yǒng níng xùn, bō bīng shǒu hù, gěi zī sòng guī, bìng shōu zhù qí jūn xiè, guī shí gěi hái. dì yù: shōu xiè zhù kù, shū wèi fēi tǐ, kě bān yù yán hǎi tí zhèn zhī zhī. èr shí wǔ nián, mǐn zhè zǒng dū ài bì dá zòu yán: ān nán biān jìng shā fěi yǔ jiāo mù sū yóu wèi nán, lán rù màn zhuō mǎ lù èr zhài, qiǎng lüè zī shì, yǐ zī qí guó wáng qín jiě yǐ. dì yǐ píng rì xún fáng bù yán, lín shí zhuī bǔ bù lì, qiè zé zhī.
安南瑤匪盤道鉗、鄧成玉等謀亂,造黃袍、黃旗、木印,句結內地民夷何聖烈等,散劄招匪,謀攻都龍、安北、宜經等處,為安南兵目偵知,獲何聖烈等,盤道鉗等竄匿山箐間。十九年,安南八寶河沙目黃國珍誘獲盤道鉗、鄧成玉,雲貴總督碩色訊得實,奏聞正法。初,廣東土匪李文光與順化土豪阮姓謀踞祿賴、桐狔等處為亂,番官捕獲系諸獄。二十一年,械送李文光十六人於福建,閩浙總督喀爾吉善奏言:「安南僻處蠻陬,不敢將李文光擅自加誅,送歸請示,足徵懷服之忱。應將李文光等照交結外國例,分別處治。」從之。二十二年六月,安南番船失風,飄泊永寧汛,撥兵守護,給貲送歸,並收貯其軍械,歸時給還。帝諭:「收械貯庫,殊為非體,可頒諭沿海提鎮知之。」二十五年,閩浙總督愛必達奏言:「安南邊境沙匪與交目蘇由為難,闌入漫卓、馬鹿二寨,搶掠滋事,已咨其國王擒解矣。」帝以平日巡防不嚴,臨時追捕不力,切責之。
èr shí liù nián, lí wéi yī hōng, wáng sì zǐ wéi huán yǐ fù gào, qǐng xí fēng, qiǎn hàn lín yuàn shì dú dé bǎo dà lǐ sì shǎo qīng gù rǔ xiū yù jì gù wáng wéi yī, cè fēng wéi huán wèi ān nán guó wáng. wéi huán yù yǐ bǐ guó wǔ bài shì tiān zhī lǐ shòu fēng, dé bǎo děng zhí bù kě, suí rú yí, lǐ chéng. gù rǔ xiū jì chū jìng, yǐ ān nán wáng sòng yíng yí jié wèi zhōu, yí shū zé zhī, guǎng xī xún fǔ xióng xué péng yǐ wén, rǔ xiū zuò gé zhí. èr shí qī nián sān yuè, dì yù lǐ chén yuē: ān nán shì wèi shǔ guó, fán yù cháo shǐ cè fēng zhì qí guó, zì yīng zūn xíng sān guì jiǔ kòu tóu lǐ. nǎi guó wáng niǔ yú xiǎo bāng lòu jiàn, yǔ cè shǐ shāng lùn bài guì yí zhù, dé bǎo gù rǔ xiū zhǐ shì chéng lì, shǐ zhōng kè zūn. wài fān bù ān tǐ zhì, bù chén yīng yù xíng xuān shì. sì hòu yù ān nán cè fēng děng shì, jí jiāng yīng xíng diǎn lǐ bìng qián hòu zūn xíng bài guì yí jié gào zhī zhèng fù shǐ, lìng qí yǒng yuǎn zūn xún, zhe wèi lìng. sān shí sì nián, ān nán mò shì hòu huáng gōng zuǎn jū nán zhǎng měng tiān zhài, lí shì bī zhī, lǜ shǔ nèi tóu, wéi huán qǐng suǒ huí chù zhì, yí xí zé zhī.
二十六年,黎維禕薨,王嗣子維荁以訃告,請襲封,遣翰林院侍讀德保、大理寺少卿顧汝修諭祭故王維禕,冊封維荁為安南國王。維荁欲以彼國五拜事天之禮受封,德保等執不可,隨如儀,禮成。顧汝修既出境,以安南王送迎儀節未周,遺書責之,廣西巡撫熊學鵬以聞,汝修坐革職。二十七年三月,帝諭禮臣曰:「安南世為屬國,凡遇朝使冊封至其國,自應遵行三跪九叩頭禮。乃國王狃於小邦陋見,與冊使商論拜跪儀注,德保、顧汝修指示成例,始終恪遵。外藩不諳體制,部臣應預行宣示。嗣後遇安南冊封等事,即將應行典禮並前後遵行拜跪儀節告知正副使,令其永遠遵循,著為令。」三十四年,安南莫氏後黃公纘居南掌猛天寨,黎氏逼之,率屬內投,維荁請索回處治,移檄責之。
sì shí sān nián, ān nán jiě cuàn fěi rù guān, cì wéi huán duàn pǐ. sì shí liù nián, wéi huán qiǎn shǐ xiè ēn, gòng fāng wù. dì mìng shōu shòu, xià cì zhèng gòng zhe jiǎn yī bàn, bìng mìng sì hòu chén xiè biǎo zòu, wú yōng bèi lǐ. wǔ yuè, yù lǐ bù: běn nián ān nán guó gòng shǐ dào jīng, mìng táng guān yī rén dài wǎng rè hé zhān jìn. sì shí jiǔ nián, dì nán xún, ān nán péi chén huáng zhòng zhèng lí yǒu róng ruǎn táng děng yíng jìn nán chéng wài, cì bì bó yǒu chà, tè cì guó wáng nán jiāo píng hàn biǎn é.
四十三年,安南解竄匪入關,賜維荁緞匹。四十六年,維荁遣使謝恩,貢方物。帝命收受,下次正貢著減一半,並命嗣後陳謝表奏,毋庸備禮。五月,諭禮部:「本年安南國貢使到京,命堂官一人帶往熱河瞻覲。」四十九年,帝南巡,安南陪臣黃仲政、黎有容、阮堂等迎覲南城外,賜幣帛有差,特賜國王「南交屏翰」扁額。
wǔ shí yī nián, ān nán ruǎn shì biàn zuò. chū, míng jiā jìng zhōng, ān nán wáng lí wéi tán fù guó, shí qí chén zhèng shì ruǎn shì zhī lì, zì shì shì wèi zuǒ yòu fǔ zhèng. hòu yòu fǔ zhèng chéng ruǎn sǐ yòu gū, jiān shè zuǒ fǔ zhèng yǐ zhuān guó shì, ér chū ruǎn shì yú shùn huà, hào guǎng nán wáng. ruǎn zhèng shì chóu gòu bīng. jí lí wéi huán, quán yì xià yí, jǐn tóng shǒu fǔ. fǔ zhèng zhèng dòng suì shā shì zǐ, jù jīn yìn, móu cuàn guó, ér jì guǎng nán zhī qiáng, nǎi yòu qí tǔ qiú ruǎn yuè ruǎn huì, gòng gōng guǎng nán wáng, miè zhī yú fù chūn. ruǎn huì zì wèi tài dé wáng, zhèng dòng zì wèi zhèng jìng wáng, liǎng bù xiāng xià, wéi huán wú rú hé yě.
五十一年,安南阮氏變作。初,明嘉靖中,安南王黎維潭復國,實其臣鄭氏、阮氏之力,自是世為左右輔政。後右輔政乘阮死幼孤,兼攝左輔政以專國事,而出阮氏於順化,號廣南王。阮、鄭世仇構兵。及黎維荁,權益下移,僅同守府。輔政鄭棟遂殺世子,據金印,謀篡國,而忌廣南之強,乃誘其土酋阮岳、阮惠,共攻廣南王,滅之於富春。阮惠自為泰德王,鄭棟自為鄭靖王,兩不相下,維荁無如何也。
ān nán suǒ dōu yuē dōng jīng, jí gǔ jiāo zhōu, táng ān nán dōu hù zhì suǒ ér yǐ guǎng nán shùn huà èr dào wèi xī jīng, jí gǔ rì nán jiǔ zhēn dì. lí wéi tán qǐ bīng zhī suǒ, yǔ dōng jīng zhōng gé hǎi kǒu, shì wèi guǎng nán ruǎn shì suǒ jù, bīng qiáng yú ān nán. zhì shì, zhèng dòng sǐ, ruǎn huì yǐ zhèng xìng zhuān guó, rén xīn bù fù, nǎi jí chú zhèng shì wèi míng, gōng pò lí chéng, jī miè zhèng dòng zhī zǐ zhèng zōng, ruǎn shì fù zhuān guó, wéi huán kào yǐ liǎng jùn, qiě qī yǐ nǚ. wǔ shí èr nián, wéi huán zú, sì sūn wéi qí lì, ruǎn huì jǐn qǔ xiàng zài zhēn bǎo guī guǎng nán, shǐ zhèng shì zhī chén gòng zhěng liú zhèn dū chéng. gòng zhěng sī fú lí jù ruǎn, nǎi yǐ wáng mìng lǜ bīng duó huí xiàng wǔ shí, ér ruǎn yuè yì yú guǎng nán yào duó qí zī zhòng. ruǎn huì guī, zhì chéng chí yú fù chūn, shǐ qí jiāng ruǎn rèn yǐ bīng shù wàn gōng gòng zhěng yú guó dōu. zhěng zhàn sǐ, wéi qí chū wáng, ruǎn rèn suì jù dōng jīng, sì shǒu xiǎn yào, yǒu zì wáng zhī zhì. wǔ shí sān nián xià, ruǎn huì fù yǐ bīng zhū ruǎn rèn yú dōng jīng, ér qǐng wéi qí fù wèi. wéi qí zhī qí pǒ cè, bù gǎn chū. huì zhī mín xīn bù fù, jǐn huǐ wáng gōng, xié zǐ nǚ yù bó zhōu huí fù chūn, liú bīng sān qiān shǒu dōng jīng.
安南所都曰東京,即古交州,唐安南都護治所;而以廣南、順化二道為西京,即古日南、九真地。黎維潭起兵之所,與東京中隔海口,世為廣南阮氏所據,兵強於安南。至是,鄭棟死,阮惠以鄭姓專國,人心不附,乃藉除鄭氏為名,攻破黎城,擊滅鄭棟之子鄭宗,阮氏復專國,維荁犒以兩郡,且妻以女。五十二年,維荁卒,嗣孫維祁立,阮惠盡取象載珍寶歸廣南,使鄭氏之臣貢整留鎮都城。貢整思扶黎拒阮,乃以王命率兵奪回象五十,而阮岳亦於廣南要奪其輜重。阮惠歸,治城池於富春,使其將阮任以兵數萬攻貢整於國都。整戰死,維祁出亡,阮任遂據東京,四守險要,有自王之志。五十三年夏,阮惠復以兵誅阮任於東京,而請維祁復位。維祁知其叵測,不敢出。惠知民心不附,盡毀王宮,挾子女玉帛舟回富春,留兵三千守東京。
yǒu gāo píng fǔ dū ruǎn huī sù zhě, hù wéi qí mǔ qī zōng zú èr bǎi kǒu yóu gāo píng dēng zhōu yuǎn dùn zhì bó niǎn xī hé, guǎng xī tài píng fǔ lóng zhōu biān yě, mào sǐ shè shuǐ dēng běi àn, qí bù jí dù hé zhě, jǐn wèi zhuī bīng suǒ shā. liǎng guǎng zǒng dū sūn shì yì guǎng xī xún fǔ sūn yǒng qīng xiān hòu yǐ wén, qiě yán: tuī gù yǔ duó, wéi shàng suǒ mìng. dì yǐ lí shì shǒu fān fèng gòng bǎi yǒu yú nián, yí chū shī wèn zuì, yǐ xìng miè jì jué. xiān zhì qí jiā yú nán níng, qiǎn qí péi chén lí diǎo ruǎn tíng méi huí guó, mì bào sì sūn. shí ān nán jiāng yù, dōng jù hǎi, xī jiē lǎo wō, nán yǔ zhàn chéng gé yī hǎi kǒu, běi lián guǎng xī yún nán. yǒu èr shí èr fǔ, qí èr fǔ wèi tǔ sī suǒ jū, shí zhǐ èr shí fǔ, gòng fēn shí sān dào. cǐ shí wèi xiàn zhě, qīng huá dào sì fǔ shí wǔ xiàn, xuān guāng dào sān zhōu yī xiàn, xìng huà dào shí zhōu èr xiàn yòu shàng lù wèi xiàn xià lù yǐ xiàn zhě, ān bāng dào sì fǔ shí èr xiàn, shān xī dào wǔ fǔ èr shí sì xiàn, jīng běi dào sì fǔ èr shí xiàn, tài yuán dào sān zhōu bā xiàn qí shàng lù yǐ xiàn xià lù wèi xiàn zhě, shān nán dào jiǔ fǔ sān shí liù xiàn, hǎi yáng dào sì fǔ shí jiǔ xiàn. wéi guǎng nán shùn huà èr dào, běn ruǎn qiú cháo xué, yòu jù gāo píng dào yī fǔ sì zhōu, liàng shān dào yī fǔ qī xiàn, yǐ hàn è nèi dì.
有高平府督阮輝宿者,護維祁母妻宗族二百口由高平登舟遠遁至博淰溪河,廣西太平府龍州邊也,冒死涉水登北岸,其不及渡河者,盡為追兵所殺。兩廣總督孫士毅、廣西巡撫孫永清先後以聞,且言:「推固予奪,惟上所命。」帝以黎氏守藩奉貢百有餘年,宜出師問罪,以興滅繼絕。先置其家於南寧,遣其陪臣黎屌、阮廷枚回國,密報嗣孫。時安南疆域,東距海,西接老撾,南與占城隔一海口,北連廣西、雲南。有二十二府,其二府為土司所居,實止二十府,共分十三道。此時未陷者,清華道四府十五縣,宣光道三州一縣,興化道十州二縣;又上路未陷、下路已陷者,安邦道四府十二縣,山西道五府二十四縣,京北道四府二十縣,太源道三州八縣;其上路已陷、下路未陷者,山南道九府三十六縣,海陽道四府十九縣。惟廣南、順化二道,本阮酋巢穴,又據高平道一府四州,諒山道一府七縣,以捍遏內地。
dì mìng sūn shì yì yí xí ān nán zhū lù, shì yǐ shùn nì, zǎo fǎn zhèng. shí wéi qí dì wéi kǒu hú wéi kǒu hūn jiē wài chū bì nán, wéi kǒu hú sǐ xuān guāng chéng, wéi kǒu hūn yóu jīng běi bō péng chǎng lái tóu. sūn shì yì yǐ wéi kǒu hūn yǒu cái qì, yù lìng quán shè guó shì. dì lǜ qí xiōng dì rì hòu xián yí, bù xǔ, nǎi lìng tǔ tián zhōu cén yí dòng hù wéi kǒu hūn chū kǒu, hào zhào yì bīng. huì ruǎn tíng méi děng yǐ sì sūn fù shū zhì, qǐ zhuǎn zòu. yú shì ān nán guó tǔ sī jí wèi xiàn gè zhōu guān bīng zhēng fù wěi dǎng xiàn dì tú, ér guān wài gè chǎng yì yǒng yì jiē qǐ xiǎng tuán liàn, qǐng wèi xiāng dǎo. shí ruǎn huì xiōng dì yì kòu guān qǐng gòng, yǐ qí guó chén mín biǎo zhì, yán lí wéi qí bù zhī cún wáng, qǐng lì gù wáng wéi huán zhī zǐ wēng huáng sī wéi qī kǒu zhǔ guó shì, bìng yíng qí mǔ fēi huí guó. dì zhī ruǎn huì qī wéi qī kǒu yú nuò yì yǔ, jiǎo jì huǎn shī, mìng sūn shì yì yán chì zhī.
帝命孫士毅移檄安南諸路,示以順逆,早反正。時維祁弟維〈口胡〉、維〈口昬〉皆外出避難,維〈口胡〉死宣光城,維〈口昬〉由京北波篷廠來投。孫士毅以維〈口昬〉有才氣,欲令權攝國事。帝慮其兄弟日後嫌疑,不許,乃令土田州岑宜棟護維〈口昬〉出口,號召義兵。會阮廷枚等以嗣孫復書至,乞轉奏。於是安南國土司及未陷各州官兵爭縛偽黨獻地圖,而關外各廠義勇亦皆乞餉團練,請為鄉導。時阮惠兄弟亦叩關請貢,以其國臣民表至,言黎維祁不知存亡,請立故王維荁之子翁皇司維{戚口}主國事,並迎其母妃回國。帝知阮惠欺維{戚口}愚懦易與,狡計緩師,命孫士毅嚴斥之。
ān nán jìn bīng lù sān: yī, chū guǎng xī zhèn nán guān wèi zhèng dào yī, yóu guǎng dōng qīn zhōu fàn hǎi, guò wū léi shān zhì ān nán hǎi dōng fǔ, wèi táng yǐ qián zhōu shī zhī dào yī, yóu yún nán méng zì xiàn lián huā tān lù xíng zhì ān nán zhī táo jiāng, nǎi míng mù chéng chū shī zhī dào. sūn shì yì jí tí dū xǔ shì hēng lǜ liǎng guǎng bīng yī wàn chū guān, yǐ bā qiān zhí dǎo wáng jīng, yǐ èr qiān zhù liàng shān wèi shēng yuán. qí yún nán tí dū wū dà jīng yǐ bīng bā qiān qǔ dào kāi huà fǔ zhī mǎ bái guān, yú dǔ zhòu hé, rù jiāo zhǐ jiè qiān yǒu bǎi lǐ ér zhì xuān huà zhèn, jiào mù chéng jiù lù shāo jìn. yún guì zǒng dū fù gāng qǐng xíng, dì yǐ yī jūn bù kě èr shuài, mìng zhù guān wài dōu lóng dū xiǎng yùn.
安南進兵路三:一,出廣西鎮南關為正道;一,由廣東欽州泛海,過烏雷山至安南海東府,為唐以前舟師之道;一,由雲南蒙自縣蓮花灘陸行至安南之洮江,乃明沐晟出師之道。孫士毅及提督許世亨率兩廣兵一萬出關,以八千直搗王京,以二千駐諒山為聲援。其雲南提督烏大經以兵八千取道開化府之馬白關,逾賭咒河,入交趾界千有百里而至宣化鎮,較沐晟舊路稍近。雲貴總督富綱請行,帝以一軍不可二帥,命駐關外都龍督餉運。
shí yuè mò, yuè shī chū zhèn nán guān. zhào yǐ ān nán luàn hòu, láo jí bù kān gōng yì, yùn xiǎng yóu nèi dì diān yuè liǎng lù, shè tái zhàn qī shí yú suǒ, suǒ guò qiū bó wú fàn. sūn shì yì xǔ shì hēng yóu liàng shān fēn lù jìn, zǒng bīng shàng wéi shēng fù jiāng qìng chéng lǜ guǎng xī bīng, zǒng bīng zhāng cháo lóng lǐ huà lóng lǜ guǎng dōng bīng. shí tǔ bīng yì yǒng jiē suí xíng, shēng yán dà bīng shù shí wàn, gè shǒu ài zéi wàng fēng bēn dùn, wéi è sān jiāng zhī xiǎn yǐ jù. shí yī yuè shí sān rì, shàng wéi shēng qìng chéng lǜ bīng qiān yú, wǔ gǔ dǐ shòu chāng jiāng. zéi tuì bǎo nán àn, wǒ bīng chéng zhī, fú qiáo duàn, jiē chāo fá zhí shàng. shí tiān dà wù, zéi zì xiāng gé shā, wǒ bīng suì jǐn dù, dà pò zhī. zhāng cháo lóng yì pò zéi zhù shí. shí wǔ rì, jìn bīng shì qiú jiāng. jiāng kuò, qiě nán àn yī shān, gāo yú běi àn, zéi jù xiǎn liè pào, wǒ bīng bù néng jié fá. zhū jūn yǐ jiāng shì liáo qū, zéi wàng bù jí yuǎn, nǎi yáng yùn zhú mù zào fú qiáo, shì bì dù, ér qián bīng èr qiān yú shàng yóu èr shí lǐ liū huǎn chù yòng xiǎo zhōu xiāo jì. shí qī rì, chéng fá báo àn xiāng chí. shì shàng yóu bīng yǐ rào chū qí bèi, chéng gāo dà hū xià jī, shēng zhèn shān gǔ. zéi bù zhī wáng shī hé zì jiàng, jiē jīng kuì.
十月末,粵師出鎮南關。詔以安南亂後,勞瘠不堪供億,運餉由內地滇、粵兩路,設台站七十餘所,所過秋亳無犯。孫士毅、許世亨由諒山分路進,總兵尚維升、副將慶成率廣西兵,總兵張朝龍、李化龍率廣東兵。時土兵義勇皆隨行,聲言大兵數十萬,各守隘賊望風奔遁,惟扼三江之險以拒。十一月十三日,尚維升、慶成率兵千餘,五鼓抵壽昌江。賊退保南岸,我兵乘之,浮橋斷,皆超筏直上。時天大霧,賊自相格殺,我兵遂盡渡,大破之。張朝龍亦破賊柱石。十五日,進兵市球江。江闊,且南岸依山,高於北岸,賊據險列炮,我兵不能結筏。諸軍以江勢繚曲,賊望不及遠,乃陽運竹木造浮橋,示必渡,而潛兵二千於上游二十里溜緩處用小舟宵濟。十七日,乘筏薄岸相持。適上游兵已繞出其背,乘高大呼下擊,聲震山谷。賊不知王師何自降,皆驚潰。
shí jiǔ rì, báo fù liáng jiāng, jiāng zài guó mén wài, zéi jǐn fá yán jiāng zhú mù, liǎn zhōu duì àn. rán yáo wàng zéi zhèn bù zhěng, zhī qí zhòng wú gù zhì, nǎi mì yuǎn àn xiǎo zhōu, zài bīng bǎi yú, yè zhì jiāng, fù duó xiǎo zhōu sān shí yú, gēng fān dù bīng èr qiān, fēn dǎo zéi yíng. zéi hūn yè bù biàn duō guǎ, dà kuì, fén qí shí yú sōu, huò zǒng bīng hóu bó shù shí. lí míng, dà jūn bì jì. lí shì zōng zú bǎi xìng chū yíng fú dào zuǒ, sūn shì yì xǔ shì hēng rù chéng xuān wèi ér chū. chéng huán tǔ lěi, gāo bù shù chǐ, shàng zhí cóng zhú, nèi yǒu zhuān chéng èr, zé guó wáng suǒ jū, gōng shì yǐ dàng jǐn yǐ. ér lí wéi qí nì mín cūn, shì yè èr gǔ shǐ chū yì yíng jiàn sūn shì yì, jiǔ dùn shǒu xiè. jié wén. chū, wáng shī zhī chū yě, dì lǜ shì chéng hòu, cè fēng wǎng fǎn jī shí, zhì wáng shī jiǔ bào lù yú wài, xiān mìng lǐ bù zhù yìn, nèi gé zhuàn cè, yóu jì jūn qián. sūn shì yì suì yǐ èr shí èr rì xuān zhào cè fēng lí wéi qí wèi ān nán guó wáng, bìng chí bào sūn yǒng qīng guī qí jiā shǔ. wéi qí biǎo xiè, qǐng yú qián lóng wǔ shí wǔ nián yì jīng zhù bā xún wàn shòu. dì mìng qí ān nán quán dìng, wéi qí néng zì lì, xǔ lái cháo. shì yì yě, chéng sī lí jiù mín yǔ gè chǎng yì yǒng xiān qū xiāng dǎo, yòu xǔ shì hēng zhāng cháo lóng děng xīn zì tái wān lì gōng, jiē shàn zhàn zhī jiāng, gù dé yǐ bīng wàn yú zhǎng qū shēn rù, bù zā yuè ér fù qí dōu, shí yún nán wū dà jīng zhī bīng shàng wèi zhì yě. zhào fēng sūn shì yì yī děng móu yǒng gōng, xǔ shì hēng yī děng zǐ, zhū jiāng shì shǎng lài yǒu chà.
十九日,薄富良江,江在國門外,賊盡伐沿江竹木,斂舟對岸。然遙望賊陣不整,知其眾無固志,乃覓遠岸小舟,載兵百餘,夜至江,復奪小舟三十餘,更番渡兵二千,分搗賊營。賊昏夜不辨多寡,大潰,焚其十餘艘,獲總兵、侯、伯數十。黎明,大軍畢濟。黎氏宗族、百姓出迎伏道左,孫士毅、許世亨入城宣慰而出。城環土壘,高不數尺,上植叢竹,內有磚城二,則國王所居,宮室已盪盡矣。而黎維祁匿民村,是夜二鼓始出詣營見孫士毅,九頓首謝。捷聞。初,王師之出也,帝慮事成後,冊封往返稽時,致王師久暴露於外,先命禮部鑄印,內閣撰冊,郵寄軍前。孫士毅遂以二十二日宣詔冊封黎維祁為安南國王,並馳報孫永清歸其家屬。維祁表謝,請於乾隆五十五年詣京祝八旬萬壽。帝命俟安南全定,維祁能自立,許來朝。是役也,乘思黎舊民與各廠義勇先驅鄉導,又許世亨、張朝龍等新自台灣立功,皆善戰之將,故得以兵萬餘長驅深入,不匝月而復其都,時雲南烏大經之兵尚未至也。詔封孫士毅一等謀勇公,許世亨一等子,諸將士賞賚有差。
shí ruǎn huì yǐ dùn guī fù chūn, sūn shì yì móu zào chuán zhuī tǎo. sūn yǒng qīng zòu yán: guǎng nán jù lí dōu yòu èr qiān lǐ, yòng bīng wàn rén, shè liáng zhàn xū yùn fū shí wàn, yǔ zhèn nán guān zhì lí chéng děng. dì yǐ ān nán cán pò kōng xū, qiě lí shì lěi shì chán ruò, qí xìng fèi wèi bì fēi yùn shù yě. jì dào yuǎn xiǎng jiān, wú kuàng rì lǎo shī dài qí sōu bǔ zhī lǐ, zhào jí bān shī rù guān. ér sūn shì yì tān fú ruǎn wèi gōng, shī bù jí bān, yòu qīng dí, bù shè bèi, sàn qiǎn tǔ jūn yì yǒng, xuán jūn lí chéng yuè yú. ruǎn shì dié zhī xū shí, suì mù qīng cháo chū xí guó dōu, wěi wèi lái jiàng zhě, shì yì děng xìn qí kuáng cí, yàn rán bù zhī yě. wǔ shí sì nián zhēng yuè shuò, jūn zhōng zhì jiǔ zhāng lè, yè hū bào ruǎn bīng dà zhì, shǐ cāng huáng yù dí. zéi yǐ xiàng zài dà pào chōng wǒ jūn, zhòng guǎ bù dí, hēi yè zhōng zì xiāng róu lìn. lí wéi qí qiè jiā xiān dùn, diān shī wén pào shēng yì tuì zǒu, sūn shì yì duó dù fù liáng jiāng, jí zhǎn fú qiáo duàn hòu, yóu shì zài àn zhī jūn, tí dū xǔ shì hēng zǒng bīng zhāng cháo lóng, guān bīng fū yì wàn yú, jiē jǐ nì sǐ. shí shì yì zǒu huí zhèn nán, jǐn fén qì guān wài liáng xiè shù shí wàn, shì mǎ hái zhě bù jí bàn. qí yún nán zhī shī, yǐ lí chén huáng wén tōng xiāng dǎo dé quán fǎn. lí wéi qí mǔ zǐ fù lái tóu. zòu wén, dì yǐ shì yì bù zǎo bān shī, ér yòu màn wú chóu bèi, zhì cuò guó wēi sǔn jiāng shì, nǎi chǐ zhí lái jīng dài zuì, yǐ fú kāng ān dài zhī.
時阮惠已遁歸富春,孫士毅謀造船追討。孫永清奏言:「廣南距黎都又二千里,用兵萬人,設糧站需運夫十萬,與鎮南關至黎城等。」帝以安南殘破空虛,且黎氏累世孱弱,其興廢未必非運數也。既道遠餉艱,無曠日老師代其搜捕之理,詔即班師入關。而孫士毅貪俘阮為功,師不即班,又輕敵,不設備,散遣土軍義勇,懸軍黎城月餘。阮氏諜知虛實,歲暮傾巢出襲國都,偽為來降者,士毅等信其誑詞,晏然不知也。五十四年正月朔,軍中置酒張樂,夜忽報阮兵大至,始倉皇禦敵。賊以象載大炮沖我軍,眾寡不敵,黑夜中自相蹂躪。黎維祁挈家先遁,滇師聞炮聲亦退走,孫士毅奪渡富良江,即斬浮橋斷後,由是在岸之軍,提督許世亨、總兵張朝龍,官兵夫役萬餘,皆擠溺死。時士毅走回鎮南,盡焚棄關外糧械數十萬,士馬還者不及半。其雲南之師,以黎臣黃文通鄉導得全返。黎維祁母子復來投。奏聞,帝以士毅不早班師,而又漫無籌備,致挫國威、損將士,乃褫職來京待罪,以福康安代之。
ruǎn huì zì zhī jiǎ huò, jì jù wáng shī zài tǎo, yòu fāng yǔ xiān luó gòu bīng, kǒng xiān luó zhī chéng qí hòu yě, yú shì kòu guān xiè zuì qǐ xiáng, gǎi míng ruǎn guāng píng, qiǎn qí xiōng zi guāng xiǎn jī biǎo rù gòng, kěn cì fēng hào. lüè yán shǒu guǎng nán yǐ jiǔ shì, yǔ ān nán dí guó, fēi jūn chén. qiě mán chù zì zhēng, fēi gǎn kàng zhōng guó, qǐng lái nián qīn jìn jīng shī, bìng yú guó nèi wèi sǐ suī jiāng shì zhú tán jiàn miào, qǐng bān guān xián shì hào, lì zhǔ fèng sì. yòu wén xiān luó gòng shǐ jiāng rù jīng, kǒng shòu qí méi niè, qǐ tiān cháo wù tīng qí yán. fú kāng ān xiān hòu yǐ wén.
阮惠自知賈禍,既懼王師再討,又方與暹羅構兵,恐暹羅之乘其後也,於是叩關謝罪乞降,改名阮光平,遣其兄子光顯齎表入貢,懇賜封號。略言守廣南已九世,與安南敵國,非君臣。且蠻觸自爭,非敢抗中國,請來年親覲京師,並於國內為死綏將士築壇建廟,請頒官銜諡號,立主奉祀。又聞暹羅貢使將入京,恐受其媒孽,乞天朝勿聽其言。福康安先後以聞。
dì yǐ wéi qí zài qì qí guó, bìng cè yìn bù néng shǒu, shì tiān yàn lí shì, bù néng zì cún ér ruǎn guāng píng jì qǐng qīn jìn, fēi qián dài mò lí jǐn gòng dài zì jīn rén zhī bǐ. qiě ān nán zì wǔ jì yǐ lái, qū jiǎo wú dīng lǐ chén lí mò hù xiāng tūn shì, qián dài céng jùn xiàn qí dì, fǎn cè wú cháng, shí yōu nán gù. nǎi yǔn qí qǐng, jí fēng ruǎn guāng píng wèi ān nán guó wáng, cè yuē: zhèn wéi wáng huà xiá tán, fá zuì yīn ér shě fú, hóu fēng kè shǒu, shì dà suǒ yǐ wèi tiān. jiàn chéng kǔn yú huāng zōu, shì qí jì wǎng, pèi ēn gāo yú shǔ guó, jiā yǔ wéi xīn, bì zī chǒng mìng zhī bān, xù yǐ xùn xíng zhī lǜ. wéi ān nán dì jū yán jiǎo, kāi shí sān dào zhī fēng jiāng, ér lí mín chén shì tiān cháo, xiū bǎi yú nián zhī zhí gòng, měi qū wáng huì, jiù fù fāng yú. zì zāo nán yǐ liú lí, suì shì wēi ér kòng sù. fāng wèi xìng shī fù guó, zì xiǎo kān yǔ tú cún, hé qī qì yìn wěi chéng, jī ruò réng guī shī shǒu, dài tiān xīn yàn qí báo dé, zhì shì zuò qì yú zhōng lún. ěr ruǎn guāng píng qǐ zì xī shān, jiè sī nán fú, xiàng fěi jūn chén zhī fēn, jìn chéng hūn gòu zhī chóu. xìn qǐ jiāo hòng, qíng shū fù gù. kàng yán xíng yú cāng zú, suī wú xīn ér nán yǎn qián qiān, huǐ zuì jiù yǐ jiān chú, yuán gé miàn ér zì shēn tòng ài. biǎo jiān yuè qǐng, shǐ xiān yóu zi yǐ shū chén, chēn xiàn jǐng lái, gōng yǔ míng nián zhī zhù gǔ. zì fēi yǎng yāo fēng jué, róng jí lóng guāng, hé yóu xià lì mín máng, tuǒ zī jiū jí. kuàng wáng zhě wú fēn mín, jù zài bǎn zhāng qí tǔ yǔ, ér shēng rén yǒu sī mù, shì yí jí níng ěr bāng jiā. yuán bù chǒng suī, bǐ píng zhèn fǔ, jīn fēng ěr wèi ān nán guó wáng, xī zhī xīn yìn. yú xì! yǒu xìng yǒu fèi, tiān zǐ wéi shùn tiān ér xíng, wú èr wú yú, guó wáng xián jǔ guó yǐ tīng. wáng qí mào jiāng dān kuǎn, sù shǐ bīng jīng, gù yǔ yǐ zhǎng qí zi sūn, wù shǐ bī zī tā zú, xī xīn yǐ qín yú sù yè, wǎng lìng yì yù yǒu bāng, yì jìng fèng fū míng wēi, shù yǒng chéng fū wò diǎn. qīn zāi, wú tì zhèn mìng! qí lí wéi qí shǎng sān pǐn xián, lìng tóng shǔ xià rén hù lái jīng, guī rù hàn jūn qí xià, jí yǐ wéi qí wèi zuǒ lǐng. yòu lìng ruǎn guāng píng fǎng wèn wéi qí qīn shǔ, hù sòng jìn guān. qí qián ān chā nèi dì zhī xī nán yí rén, yǒu xì huái gù tǔ zhě, bìng lìng ruǎn guāng píng shàn wèi fǔ suī, yǐ shì jīn quán.
帝以維祁再棄其國,並冊印不能守,是天厭黎氏,不能自存;而阮光平既請親覲,非前代莫、黎僅貢代自金人之比。且安南自五季以來,曲、矯、吳、丁、李、陳、黎、莫互相吞噬,前代曾郡縣其地,反側無常,時憂南顧。乃允其請,即封阮光平為安南國王,冊曰:「朕惟王化遐覃,伐罪因而舍服,侯封恪守,事大所以畏天。鑒誠悃於荒陬,貰其既往,沛恩膏於屬國,嘉與維新,賁茲寵命之頒,勖以訓行之率。惟安南地居炎徼,開十三道之封疆,而黎民臣事天朝,修百餘年之職貢,每趨王會,舊附方輿。自遭難以流離,遂式微而控愬。方謂興師復國,字小堪與圖存,何期棄印委城,積弱仍歸失守,殆天心厭其薄德,致世祚訖於終淪。爾阮光平起自西山,界斯南服,向匪君臣之分,浸成婚媾之仇。釁啟交訌,情殊負固。抗顏行於倉卒,雖無心而難掩前愆,悔罪咎以湔除,原革面而自深痛艾。表箋籥請,使先猶子以抒忱,琛獻憬來,躬與明年之祝嘏。自非仰邀封爵,榮藉龍光,曷由下蒞民氓,妥茲鳩集。況王者無分民,詎在版章其土宇,而生人有司牧,是宜輯寧爾邦家。爰布寵綏,俾憑鎮撫,今封爾為安南國王,錫之新印。於戲!有興有廢,天子惟順天而行,無貳無虞,國王咸舉國以聽。王其懋將丹款,肅矢冰兢,固圉以長其子孫,勿使逼滋他族,悉心以勤於夙夜,罔令逸欲有邦,益敬奉夫明威,庶永承夫渥典。欽哉,毋替朕命!」其黎維祁賞三品銜,令同屬下人戶來京,歸入漢軍旗下,即以維祁為佐領。又令阮光平訪問維祁親屬,護送進關。其前安插內地之西南夷人,有繫懷故土者,並令阮光平善為撫綏,以示矜全。
wǔ shí wǔ nián, ruǎn guāng píng lái cháo zhù lí, tú cì fēng qí zhǎng zi ruǎn guāng zuǎn wèi shì zǐ. qī yuè, rù jìn rè hé shān zhuāng, bān cì qīn wáng xià jùn wáng shàng, cì yù zhì shī zhāng, shòu guān dài guī. qí shí guāng píng shǐ qí dì mào míng lái, guāng píng wèi gǎn qīn dào yě, qí jué zhà rú cǐ. wǔ shí liù nián, jī bài lí wéi kǒu hūn jí wàn xiàng guó zhī shī lái xiàn jié, dì yōu shǎng zhī. wǔ shí qī nián, yì dìng ān nán gòng qī, jiù lì sān nián yī gòng zhě, dìng wèi liǎng nián, liù nián qiǎn shǐ lái cháo yī cì zhě, dìng wèi sì nián.
五十五年,阮光平來朝祝釐,途次封其長子阮光纘為世子。七月,入覲熱河山莊,班次親王下、郡王上,賜御製詩章,受冠帶歸。其實光平使其弟冒名來,光平未敢親到也,其譎詐如此。五十六年,擊敗黎維〈口昬〉及萬象國之師來獻捷,帝優賞之。五十七年,議定安南貢期,舊例三年一貢者,定為兩年,六年遣使來朝一次者,定為四年。
jiǔ yuè, ruǎn guāng píng zài yì ān bìng gù, shì zǐ ruǎn guāng zuǎn quán guó shì, yǐ fù gào. wǔ shí bā nián zhēng yuè, qiǎn guǎng xī àn chá shǐ chéng lín yù jì, jiā shì zhōng chún, bìng bān cì yù zhì shī, yú mù dào lēi bēi, yǐ biǎo gōng shùn. fēng guāng zuǎn wèi ān nán guó wáng. dì yǐ ruǎn bāng xīn zào, rén xīn wèi dìng, ruǎn guāng zuǎn shàng yòu, qiě ruǎn yuè shàng zài guǎng nán, wú wén chǔ jiǔ wò bīng bǐng, zhǔ shǎo guó yí, kǒng yǒu biàn, tè diào fú kāng ān zǒng dū yún guì bèi biān, bìng lìng chéng lín mì zhēn qí guó. chéng lín xuán yǐ guó shì cū dìng wén, nǎi zhǐ.
九月,阮光平在義安病故,世子阮光纘權國事,以訃告。五十八年正月,遣廣西按察使成林諭祭,加諡忠純,並頒賜御製詩,於墓道勒碑,以表恭順。封光纘為安南國王。帝以阮邦新造,人心未定,阮光纘尚幼,且阮岳尚在廣南,吳文楚久握兵柄,主少國疑,恐有變,特調福康安總督雲、貴備邊,並令成林密偵其國。成林旋以國事觕定聞,乃止。
bā yuè, shǔ liǎng guǎng zǒng dū guō shì xūn zòu ān nán tiān lì huā shān shì. xiān shì ān nán tōng shì, píng ér shuǐ kǒu liǎng guān shāng rén zài qí guó zhī gāo píng zhèn mù mǎ lì shì, yóu ài shāng rén zài liàng shān zhèn zhī qū lǘ lì shì, fēn shè tài hé fēng shèng èr hào, bìng zhì áo zhǎng shì zhǎng gè yī rén, bǎo hù jiān dāng gè yī yuán. ér cóng píng ér guān chū kǒu zhī shāng, bì yóu shuǐ lù xiān dǐ huā shān, jì chéng jǐn èr bǎi yú lǐ. qiě huā shān fù jìn cūn zhuāng chóu mì, zhì shì tiān shè xíng pù, qí shì zhǎng jiān dāng gè yuán, jí yú qū lǘ é nèi pài wǎng. kè mín zhōng yǒu yóu lù lù qián fù mù mǎ zhě, réng tīng qí biàn.
八月,署兩廣總督郭世勛奏安南添立花山市。先是安南通市,平而、水口兩關商人在其國之高憑鎮牧馬立市,由隘商人在諒山鎮之驅驢立市,分設太和、豐盛二號,並置廒長、市長各一人,保護、監當各一員。而從平而關出口之商,必由水路先抵花山,計程僅二百餘里。且花山附近村莊稠密,至是添設行鋪,其市長、監當各員,即於驅驢額內派往。客民中有由陸路前赴牧馬者,仍聽其便。
jiā qìng yuán nián, fú zhōu jiāng jūn kuí lún liǎng guǎng zǒng dū jí qìng xiān hòu zòu yán, huò wū cáo chuán hǎi dào, yǒu ān nán zǒng bīng jí fēng jué chì mìng yìn xìn děng wù. chū, ruǎn shì jù guǎng nán, yǐ shùn huà gǎng wèi mén hù, yǔ zhàn chéng zhēn là xiān luó jiē jiē rǎng, xī nán bīn hǎi. yǒu shāng bó piāo rù hǎi zhě, ruǎn shì zhé méi rù qí huò, jí zhōng guó shāng chuán, yì bèi shuì méi qí bàn, gù hóng máo zhàn là xiān luó zhū guó shāng chuán, jiē yǐ jìn guǎng nán wān wèi jiè. ruǎn guāng píng fù zǐ jì yǐ bīng cuàn guó, guó yòng xū hào, shāng chuán bù zhì, nǎi qiǎn wū cáo chuán bǎi yú zǒng bīng shí èr rén, jiǎ cǎi bàn jūn xiǎng, duō zhāo zhōng guó yán hǎi wáng mìng, dàn yǐ guān jué, zī yǐ qì xiè chuán zhī, shǐ xiāng dǎo rù kòu mǐn yuè jiāng zhè gè shěng. shí zhè shī yù hǎi dào, zhí dà fēng yǔ, yǔ zhōng yǒu huǒ ruò rù zéi zhōu, xī pò sǔn. cān jiāng lǐ chéng lóng lǜ bīng shè shuǐ qǔ zéi pào, bìng sōu huò ān nán chì wén zǒng bīng tóng yìn gè sì. chì chēng chà cáo duì dà tǒng bīng jìn lù hóu lún guì lì, ér jiào yù wáng míng kē huò sān zéi, yī guǐ wèi yīn zhě, yī míng wáng guì lì, xùn, yún jí lún guì lì yě. tóng shí mǐn zhōng huò tǐng zéi ān nán zǒng bīng fàn guāng xǐ, gōng shù: ruǎn guāng píng jì dài lí shì, guāng píng sǐ, chuán zi guāng zuǎn, shí yǔ jiù ruǎn gòu bīng, ér jūn fèi yòu kǔ bù gěi, qí zǒng dū chén bǎo yù zhāo jí yuè tǐng sì lüě yú yáng. jì ér ān nán zǒng bīng huáng wén hǎi yǔ zéi guān wǔ cún qī yǒu xì, yǐ èr tǐng tóu chéng yú mǐn, jīn mǐn zhōng zào chuán yòng qí shì yě. lún guì lì zhě, guǎng dōng chéng hǎi rén, tóu fù ān nán, yǔ jiù ruǎn zhàn yǒu gōng, fēng hóu. yǐ xún hǎi, sī jié mǐn dào lái mǐn zhè jié lüè. ān nán tǐng qī shí liù sōu, fēn qián zhōng hòu zhī, lún guì lì tǒng dài hòu zhī. qí tóng yìn fán sì, guì lì zì pèi qí yī, yú sān yìn, sān zǒng bīng yuē yào yuē nán yuē jīn zhě pèi zhī, yào yǐ qín zhǎn, nán jīn zé jūn nì bì yú hǎi yún. xún fǔ ruǎn yuán zhé guì lì, ér yǐ gōng cí rù zòu.
嘉慶元年,福州將軍魁倫、兩廣總督吉慶先後奏言,獲烏艚船海盜,有安南總兵及封爵敕命、印信等物。初,阮氏據廣南,以順化港為門戶,與占城、真臘、暹羅皆接壤,西南瀕海。有商舶飄入海者,阮氏輒沒入其貨,即中國商船,亦倍稅沒其半,故紅毛、占臘、暹羅諸國商船,皆以近廣南灣為戒。阮光平父子既以兵篡國,國用虛耗,商船不至,乃遣烏艚船百餘、總兵十二人,假採辦軍餉,多招中國沿海亡命,啖以官爵,資以器械船隻,使鄉導入寇閩、粵、江、浙各省。時浙師御海盜,值大風雨,雨中有火爇入賊舟,悉破損。參將李成隆率兵涉水取賊炮,並搜獲安南敕文、總兵銅印各四。敕稱「差艚隊大統兵進祿侯倫貴利」,而教諭王鳴珂獲三賊,一詭為瘖者,一名王貴利,訊,雲即倫貴利也。同時閩中獲艇賊安南總兵范光喜,供述:「阮光平既代黎氏,光平死,傳子光纘,時與舊阮構兵,而軍費又苦不給,其總督陳寶玉招集粵艇肆掠於洋。繼而安南總兵黃文海與賊官伍存七有隙,以二艇投誠於閩,今閩中造船用其式也。倫貴利者,廣東澄海人,投附安南,與舊阮戰有功,封侯。以巡海,私結閩盜來閩、浙劫掠。安南艇七十六艘,分前、中、後支,倫貴利統帶後支。其銅印凡四,貴利自佩其一,餘三印,三總兵曰耀、曰南、曰金者佩之,耀已擒斬,南、金則均溺斃於海」雲。巡撫阮元磔貴利,而以供辭入奏。
dì mìng jūn jī dà chén zì jì liǎng guǎng zǒng dū, zhào huì ān nán guó wáng. dōng shí èr yuè, ruǎn guāng zuǎn chéng fù, lüè yuē: xiǎo fān shì méng tiān cháo ēn bì, kuàng gé yú yá, wú néng chóu bào, sī yǐ shèn shǒu jiāng yǔ, yǒng zuò píng hàn. zhī yǐ běn guó jí nán yán hǎi nóng nài dì chū, yǒu zéi qú ruǎn zhǒng, qiè jù qí dì, xiào jù qí wéi dào huǒ, shù wèi hǎi huàn. běn guó zhěng chì hǎi fáng, jiān shōu cāng kè, yǐ lí zéi dǎng, qiě zhù hǎi miàn fān duò zhī yì. lún guì lì zhě, qián jū běn guó, suí tóng shāng bàn xún fáng. jù liào yī bāo cáng huò xīn, sī mán xiǎo fān, jìng gǎn qián yuē fěi chuán, yuè fù nèi yáng, sì xíng jié lüè. yòu shàn zào yìn zhā, zhuǎn xiāng kuáng yòu, qíng zuì zhòng dà, shí wèi fǎ lǜ suǒ bù róng. xiǎo fān bù néng xiān zhú qí jiān, shū yú qián shù. yǎng méng shèng cí pǔ jiàn, dòng xī zhūn chéng, xùn huì yǒu jiā, tiān rì chuí zhào. gōng yì shèng yù, qiě gǎn qiě sǒng. jǐn dāng zūn fèng yí xùn, jìng shǒu fān fēng, lìng běn guó xún hǎi rén yuán, yán jiā jǐng chì, mì shī qián lēi, duàn bù róng jié tóng fěi huǒ, yuè jìng zuò fēi, wù qī guì hǎi yǒng qīng, yǐ shàng fù shèng tiān zǐ huái róu zhī zhì dé, shì suǒ zì miǎn yě. dì yǐ guó wáng bù zhī, shè zhī. èr nián, liǎng guǎng zǒng dū zòu chēng, ān nán guó wáng ruǎn guāng zuǎn chà wěi guān biàn dīng gōng xuě děng, dài lǐng bīng chuán, ná huò dào fàn huáng zhù chén lè děng liù shí yú míng, jiè sòng nèi dì. dì jiàng chì bāo cì, bìng bān cì rú yì yù shān mǎng jǐn shā qì, yǐ shì yōu jiǎng.
帝命軍機大臣字寄兩廣總督,照會安南國王。冬十二月,阮光纘呈覆,略曰:「小番世蒙天朝恩庇,曠格逾涯,無能酬報,思以慎守疆宇,永作屏翰。祗以本國極南沿海農耐地初,有賊渠阮種,竊據其地,嘯聚齊桅盜夥,數為海患。本國整飭海防,間收艙客,以離賊黨,且助海面帆柁之役。倫貴利者,前居本國,隨同商伴巡防。詎料伊包藏禍心,私瞞小番,竟敢潛約匪船,越赴內洋,肆行劫掠。又擅造印劄,轉相誑誘,情罪重大,實為法律所不容。小番不能先燭其奸,疏於鈐束。仰蒙聖慈普鑒,洞悉肫誠,訓誨有加,天日垂照。恭繹聖諭,且感且悚。謹當遵奉彝訓,靖守藩封,令本國巡海人員,嚴加警飭,密施鈐勒,斷不容結同匪夥,越境作非,務期桂海永清,以上副聖天子懷柔之至德,是所自勉也。」帝以國王不知,赦之。二年,兩廣總督奏稱,安南國王阮光纘差委官弁丁公雪等,帶領兵船,拿獲盜犯黃柱、陳樂等六十餘名,解送內地。帝降敕褒賜,並頒賜如意、玉山、蟒錦、紗器,以示優獎。
chū, ruǎn guāng píng jì gōng miè guǎng nán wáng ruǎn mǒu, ruǎn mǒu wèi lí wáng xù, qī lí shì yǒu shēn, táo yú nóng nài, nóng nài wèi shuǐ zhēn là jiù dōu, jí jiā dìng shěng, jīn zhī xī gòng yě. lí shì shēng zǐ yuē ruǎn fú yìng, běn míng zhǒng, qián nì mín jiān. jí zhǎng, bēn xiān luó. xiān luó wáng gù yǔ ruǎn guāng píng sù chóu, nǎi yǐ nǚ dì guī fú yìng, zhù zhī bīng, gōng kè nóng nài, jù zhī, shì jiàn qiáng, hào jiù ruǎn, ér chēng ruǎn guāng píng fù zǐ wèi xīn ruǎn, yì yuē xī ruǎn. jiù ruǎn yǐ fù chóu wèi cí, duó qí fù chūn jiù dōu, shí jiā qìng sì nián yě. liù nián shí yī yuè, ān nán wěi zǒng bīng chén tiān bǎo xié juàn nèi tóu, shǐ zhī ān nán yǔ nóng nài bīng zhēng shì. qī nián bā yuè, nóng nài gōng shēng lóng chéng, ruǎn guāng zuǎn bài zǒu bèi qín. bā yuè, ruǎn fú yìng fù sòng mò guān fú děng sān míng lái yuè, bìng xiàn qí gōng kè fù chūn shí suǒ huò ruǎn guāng zuǎn fēng cè jīn yìn, fèng biǎo tóu chéng. mò guān fú děng jiē zhōng guó dào fàn, shòu ān nán zhāo wǎng tóu shùn, fēng dōng hǎi wáng jí zǒng bīng wěi zhí zhě. dì yǐ cóng qián ruǎn guāng píng kuǎn què nèi fù, ēn lǐ yǒu jiā, ruǎn guāng zuǎn sì fú nán jiāo, fù bān chì mìng, bǐ qí shì shǒu wù tì. nǎi sǒu jiān wō dào, sì dú hǎi yáng, fù ēn fǎn shì, mò cǐ wèi shén! qiě yìn xìn míng qì zhì zhòng, zhé xíng shě qì qián táo, zuì wú kě huàn! qí mìng liǎng guǎng zǒng dū jí qìng fù zhèn nán guān bèi biān, qí ruǎn fú yìng gōng fù ān nán quán jìng yǐ wén. shí èr yuè, ruǎn fú yìng miè ān nán, qiǎn shǐ rù gòng, bèi chén gòu bīng shǐ mò, wèi xiān shì lí shì fù chóu bìng yán qí guó běn gǔ yuè shang zhī dì, jīn jiān bìng ān nán, bù wàng shì shǒu. qǐ yǐ nán yuè míng guó. dì yù yǐ nán yuè suǒ bāo shén guǎng, jīn liǎng guǎng dì jiē zài qí nèi, ruǎn fú yìng quán yǒu ān nán, yì bù guò jiāo zhǐ gù dì, bù dé yǐ nán yuè míng guó. bā nián, gǎi ān nán wèi yuè nán guó. liù yuè, mìng guǎng xī àn chá shǐ qí bù sēn wǎng fēng ruǎn fú yìng wèi yuè nán guó wáng. gài zì ruǎn guāng píng cuàn lí shì shí jiǔ nián, fù miè yú ruǎn fú yìng, sì hòu xiū zhí gòng zhě wèi jiù ruǎn zi sūn yǐ.
初,阮光平既攻滅廣南王阮某,阮某為黎王婿,妻黎氏有娠,逃於農耐,農耐為水真臘舊都,即嘉定省,今之西貢也。黎氏生子曰阮福映,本名種,潛匿民間。及長,奔暹羅。暹羅王故與阮光平夙仇,乃以女弟歸福映,助之兵,攻克農耐,據之,勢漸強,號「舊阮」,而稱阮光平父子為「新阮」,亦曰「西阮」。舊阮以復仇為辭,奪其富春舊都,時嘉慶四年也。六年十一月,安南偽總兵陳天保攜眷內投,始知安南與農耐兵爭事。七年八月,農耐攻升隆城,阮光纘敗走被擒。八月,阮福映縛送莫觀扶等三名來粵,並獻其攻克富春時所獲阮光纘封冊、金印,奉表投誠。莫觀扶等皆中國盜犯,受安南招往投順,封東海王及總兵偽職者。帝以「從前阮光平款闕內附,恩禮有加,阮光纘嗣服南交,復頒敕命,俾其世守勿替。乃藪奸窩盜,肆毒海洋,負恩反噬,莫此為甚!且印信名器至重,輒行捨棄潛逃,罪無可逭!其命兩廣總督吉慶赴鎮南關備邊,俟阮福映攻復安南全境以聞。」十二月,阮福映滅安南,遣使入貢,備陳構兵始末,為先世黎氏復仇;並言其國本古越裳之地,今兼併安南,不忘世守。乞以「南越」名國。帝諭以「南越」所包甚廣,今兩廣地皆在其內,阮福映全有安南,亦不過交趾故地,不得以「南越」名國。八年,改安南為越南國。六月,命廣西按察使齊布森往封阮福映為越南國王。蓋自阮光平篡黎氏十九年,復滅於阮福映,嗣後修職貢者為舊阮子孫矣。
jiǔ nián, qiǎn biān zhì zuǒ lǐng jí ān chā jiāng níng rè hé zhāng jiā kǒu fèng tiān hēi lóng jiāng yī lí děng chù ān nán rén huí guó, lài yín yǒu chà, bìng xǔ lí wéi qí guī zàng. shí yī nián, yuè nán xìng huà zhèn mù qǐng yǐ lín ān fǔ suǒ shǔ liù měng dì fāng wài fù, xí yù wáng zì chéng zhī. ruǎn guāng zuǎn yí zú ruǎn rú quán bì bǔ tóu nèi dì, liǎng guǎng zǒng dū wú xióng guāng zòu qǐng fā jiāo ruǎn fú yìng. dì xián qí wèi shǔ fān qín sòng bū táo, bù xǔ, yì bù xǔ qí bī liú nèi dì. shí sì nián, ruǎn fú yìng qiǎn yuán zhì liàng shān, jī sòng qián lóng liù shí nián xī fēng nán zhǎng guó wáng chì yìn, dì jiā jiǎng zhī.
九年,遣編置佐領及安插江寧、熱河、張家口、奉天、黑龍江、伊犁等處安南人回國,賚銀有差,並許黎維祁歸葬。十一年,越南興化鎮目請以臨安府所屬六猛地方外附,檄諭王自懲之。阮光纘遺族阮如權避捕投內地,兩廣總督吳熊光奏請發交阮福映。帝嫌其為屬藩擒送逋逃,不許,亦不許其逼留內地。十四年,阮福映遣員至諒山,齎送乾隆六十年錫封南掌國王敕印,帝嘉獎之。
ruǎn fú yìng zhī dé guó yě, jí jiā dìng yǒng lóng bīng lì jū duō, nǎi qǔ èr shěng wèi nián hào, yuē jiā lóng. zài wèi shí qī nián ér hōng, zi fú jiǎo sì. dào guāng yuán nián, qiǎn guǎng xī àn chá shǐ pān gōng chén jī chì yìn wǎng fēng ruǎn fú jiǎo wèi yuè nán guó wáng. jiǔ nián, yuè nán shǐ chén qǐng gǎi gòng dào yóu guǎng dōng shuǐ lù, bù yì bó zhī. shí jiǔ nián, dì yù xiàng lái yuè nán guó èr nián yī gòng, sì nián qiǎn shǐ lái cháo yī cì, hé liǎng gòng bìng jìn, sì hòu gǎi wèi sì nián qiǎn shǐ lái gòng yī cì, qí gòng wù zhào liǎng gòng bìng jìn zhī shù jiǎn qí bàn. fú jiǎo gǎi yuán míng mìng, zài wèi èr shí yī nián. cháng yǐ bīng duó gāo mán guó hé xiān yī dài dì, fēn tōng jìng wèi sān shí shěng: yuē fù chūn, guó dōu yě guǎng nán guǎng yì èr shěng wèi yòu qí guǎng zhì guǎng píng èr shěng wèi zuǒ qí píng shùn fù ān guǎng hé biān hé jiā dìng ān jiāng hé xiān yǒng lóng dìng xiáng jiǔ shěng wèi nán qí hé jìng hǎi yáng guǎng ān qīng huà yì ān nán dìng guǎng píng xìng ān hé nèi běi níng liàng shān gāo píng tài yuán shān xī xuān guāng xìng huà shí liù shěng wèi běi qí. hòu yòu yǐ guǎng yì guǎng zhì gè shěng guò xiǎo, gǎi wèi dào. jiāng yù jiào lì shì wèi dà. wéi xuān guāng shěng xī běi zhí guǎng xī zhèn ān fǔ zhī nán, yǒu dì yuē bǎo lè zhōu, qí qiú nóng xìng, xì lí shì jiù chén, réng niàn gù zhǔ, bù fú xīn wáng, yuè nán jǐn jī mí chù zhī. lí wéi kǒu hūn zi sūn táo jū lǎo wō shēn shān zhōng, shí sī jù zhòng fù guó, suǒ wèi lí wáng hòu yě. qí yú lí shì shū zú, hǎo zī shì, jù ān zhì píng shùn yǐ nán gè shěng. yòu zì bǐ qí guó wén jiào zhī lòu, zòu qǐng bān fā kāng xī zì diǎn. qí qǔ shì zé yòng yuán zhì, yǐ jīng yì shī fù kǎo shì.
阮福映之得國也,藉嘉定、永隆兵力居多,乃取二省為年號,曰嘉隆。在位十七年而薨,子福皎嗣。道光元年,遣廣西按察使潘恭辰齎敕印往封阮福皎為越南國王。九年,越南使臣請改貢道由廣東水路,部議駁之。十九年,帝諭向來越南國二年一貢,四年遣使來朝一次,合兩貢並進,嗣後改為四年遣使來貢一次,其貢物照兩貢並進之數減其半。福皎改元明命,在位二十一年。嘗以兵奪高蠻國河仙一帶地,分通境為三十省:曰富春,國都也;廣南、廣義二省為右圻;廣治、廣平二省為左圻;平順、富安、廣和、邊和、嘉定、安江、河仙、永隆、定祥九省為南圻;河靜、海陽、廣安、清化、乂安、南定、廣平、興安、河內、北寧、諒山、高平、太原、山西、宣光、興化十六省為北圻。後又以廣義、廣治各省過小,改為道。疆域較歷世為大。惟宣光省西北直廣西鎮安府之南,有地曰保樂州,其酋農姓,系黎氏舊臣,仍念故主,不服新王,越南僅羈縻處之。黎維〈口昬〉子孫逃居老撾深山中,時思聚眾復國,所謂黎王后也。其餘黎氏疏族,好滋事,俱安置平順以南各省。又自鄙其國文教之陋,奏請頒發康熙字典。其取士則用元制,以經義、詩賦考試。
dào guāng èr shí yī nián, ruǎn fú jiǎo hōng, qiǎn shǐ gào āi, zhào tíng jìn gòng fāng wù, mìng guǎng xī àn chá shǐ bǎo qīng wǎng fēng qí zi fú fú wèi yuè nán guó wáng. fú fú gǎi yuán shào zhì, zài wèi qī nián. dào guāng èr shí bā nián, hōng, zi fú shí sì. fán cháo shǐ cè fēng, lì shì zhī zài hé nèi. hé nèi jí dōng jīng, qí guó jiàn dū chù yě. jí ruǎn fú yìng dé guó, yǐ dōng jīng lǚ huǐ yú bīng, ér qí xiān rén shì jū lǐng nán, suì qiān dōu yú fù chūn shěng, gǎi dōng jīng wèi hé nèi shěng. fēng shǐ zhì qí guó, réng xún lì zhù jié yú cǐ. ruǎn fú shí sì wèi nián yòu, zòu qǐ tiān shǐ zhì qí guó dōu, yóu shì guǎng xī àn chá shǐ láo chóng guāng zhì fù chūn cè fēng yān.
道光二十一年,阮福皎薨,遣使告哀,詔停進貢方物,命廣西按察使寶清往封其子福巿為越南國王。福巿改元紹治,在位七年。道光二十八年,薨,子福時嗣。凡朝使冊封,歷世只在河內。河內即東京,其國建都處也。及阮福映得國,以東京屢毀於兵,而其先人世居嶺南,遂遷都於富春省,改東京為河內省。封使至其國,仍循例駐節於此。阮福時嗣位年幼,奏乞天使至其國都,由是廣西按察使勞崇光至富春冊封焉。
sān shí nián, zhèng zǔ chēn zòu yuè nán guó wáng ruǎn fú shí yīn xiān hòu fèng dào xiào hé ruì huáng hòu, xuān zōng chéng huáng dì yí zhào, nǐ qǐng qiǎn shǐ gōng jìn xiāng lǐ, bìng jìn xiāng pǐn jì wù, yòu jī dì biǎo wén gòng wù qìng hè dēng jí. dì yù xiào hé ruì huáng hòu xuān zōng chéng huáng dì zǐ gōng jūn yǐ fèng yí líng qǐn, zhǐ qí yuǎn lái jìn xiāng. qí qìng hè dēng jí fāng wù, yì wú yōng chéng jìn. xián fēng èr nián, lùn yuè nán guó míng nián lì gòng zhe yú xián fēng sān nián wǔ yuè nèi dào jīng. liù nián, yù yuè nán guó wáng ruǎn fú shí yǐ dīng sì nián zhèng gòng jiè qī, zī chéng láo chóng guāng zòu qǐng yú hé yuè jìn guān. xiàn zài yòng bīng zhū shěng fēn shàng wèi sù qīng, yuè nán guó cǐ cì lì gòng, zhe huǎn zhì xià jiè liǎng gòng bìng jìn.
三十年,鄭祖琛奏越南國王阮福時因先後奉到孝和睿皇后,宣宗成皇帝遺詔,擬請遣使恭進香禮,並進香品祭物,又齎遞表文、貢物慶賀登極。帝諭孝和睿皇后、宣宗成皇帝梓宮均已奉移陵寢,止其遠來進香。其慶賀登極方物,亦無庸呈進。咸豐二年,論越南國明年例貢著於咸豐三年五月內到京。六年,諭越南國王阮福時以丁巳年正貢屆期,咨呈勞崇光奏請於何月進關。現在用兵諸省分尚未肅清,越南國此次例貢,著緩至下屆兩貢並進。
bā nián, fǎ lán xī duó qǔ yuè nán guó xī gòng. xiān shì, míng jì yǒu fǎ lán xī tiān zhǔ jiào tú bù jiào lái ān nán. kāng xī wǔ shí jiǔ nián, fǎ bīng jiàn é luó dì hào pō jiāo zhǐ, shì guān sān rén dēng lù zhì píng shùn shěng, tǔ rén fù ér xiàn zhī wáng. jiàn zhǎng yǔ jiào shī shāng, yǐ zhòng jīn shú guī. cǐ wèi fǎ yuè jiāo shè zhī shǐ. qián lóng shí sì nián, fǎ wáng lù yì shí wǔ mìng pí yì fǔ yà bèi ěr zhě wèi quán quán dà chén, zhì shùn huà fǔ móu tōng shāng, guó wáng bù xǔ. qián lóng shí bā nián, yuè rén dà lù tiān zhǔ jiào tú. wǔ shí yī nián, yuè nèi luàn, ruǎn yuè zì chēng wáng, ruǎn guāng píng shǐ qí zi jǐng ruì yì fǎ guó qǐ yuán. yì nián, suì dìng fǎ yuè tóng méng zhī yuē, gē kūn lún dǎo zhī chá lín gǎng yú fǎ. wèi jǐ, shuǎng yuē. jiā qìng èr shí wǔ nián, fǎ jiàn lái yuè nán cè liàng hǎi kǒu, guó rén jī wáng shā fǎ rén dí yà shì. dào guāng èr shí qī nián, fǎ rén yǐ bīng jiàn zhì chá lín gǎng, dà bài yuè jūn, zhì shì nián suì jìng duó xī gòng, yuè nán dì yī dōu huì yě.
八年,法蘭西奪取越南國西貢。先是,明季有法蘭西天主教徒布教來安南。康熙五十九年,法兵艦俄羅地號泊交趾,士官三人登陸至平順省,土人縛而獻之王。艦長與教師商,以重金贖歸。此為法、越交涉之始。乾隆十四年,法王路易十五命皮易甫亞孛爾者為全權大臣,至順化府謀通商,國王不許。乾隆十八年,越人大戮天主教徒。五十一年,越內亂,阮岳自稱王,阮光平使其子景叡詣法國乞援。翌年,遂訂法越同盟之約,割崑崙島之茶麟港於法。未幾,爽約。嘉慶二十五年,法艦來越南測量海口,國人激王殺法人狄亞氏。道光二十七年,法人以兵艦至茶麟港,大敗越軍,至是年遂徑奪西貢,越南第一都會也。
xián fēng shí nián, yù nèi gé: liú zhǎng yòu zòu yuè nán guó rù gòng jiè qī, xiàn zài guǎng xī jūn wù wèi jùn, dào lù bù níng, qí dīng sì xīn yǒu liǎng jiè lì gòng, zàn xíng zhǎn huǎn. tóng zhì yuán nián, fǎ guó ná pò lún dì sān yǐ hǎi jūn dà jǔ fá yuè nán, duó chá lín gǎng, yuē gē xià jiāo zhǐ biān hé jiā dìng dìng xiáng sān xǐng, kāi tōng shāng sān kǒu, péi cháng èr qiān wàn fú láng, xǔ qí hé. jiā dìng shěng jí xī gòng suǒ zài yě. èr nián, yuè nán guó wáng ruǎn fú shí yīn fèng dào wén zōng xiǎn huáng dì yí zhào, zī qǐng qiǎn shǐ jìn xiāng biǎo hè dēng jí gòng fāng wù, què zhī. sān nián, yuè nán yǐ chǒu lì gòng jí shàng èr jiè liǎng gòng réng mìng zhǎn huǎn.
咸豐十年,諭內閣:「劉長佑奏越南國入貢屆期,現在廣西軍務未竣,道路不寧,其丁巳、辛酉兩屆例貢,暫行展緩。」同治元年,法國拿破崙第三以海軍大舉伐越南,奪茶麟港,約割下交趾邊和、嘉定、定祥三省,開通商三口,賠償二千萬佛郎,許其和。嘉定省即西貢所在也。二年,越南國王阮福時因奉到文宗顯皇帝遺詔,咨請遣使進香、表賀登極、貢方物,卻之。三年,越南乙丑例貢及上二屆兩貢仍命展緩。
liù nián dōng, guǎng xī tài píng zhèn ān liǎng fǔ tǔ fěi fēng qǐ, guān jūn jī zhī, bài dùn yuè nán. qī nián, guó wáng zī qǐ guǎng xī xún fǔ sū fèng wén dài zòu qǐng bīng yuán jiǎo, dì mìng tí dū féng zi cái lǜ sān shí yíng tǎo zhī. bā nián qī yuè èr shí yī rì, huá jūn yóu zhèn nán guān jìn fā. bā yuè, zéi qiú wú kūn zhàn běi níng, shāng yú chòng, yǐn kǒng què xuè sǐ, zhū zéi dà jù, dà bīng zhì, suì qǐ xiáng. dōng, zéi qiú liáng tiān xī xī bēn xuān guāng, tóu guī hé yáng zéi shǒu huáng chóng yīng. shì nián, fǎ rén gē qǔ yuè nán guó ān jiāng hé xiān yǒng lóng sān xǐng, zì shì xià jiāo zhǐ liù shěng xī lì fǎ bǎn. jiǔ nián, xìng huà shěng bǎo shèng zéi shǒu liú yǒng fú tài yuán shěng sū jiē zéi shǒu dèng zhì xióng jiē lái jiàng. xià sì yuè, huáng chóng yīng dùn rù bǎo lè zhōu bái miáo jiè nèi, tí dū mǎ zi cái bān shī.
六年冬,廣西太平、鎮安兩府土匪蜂起,官軍擊之,敗遁越南。七年,國王咨乞廣西巡撫蘇鳳文代奏請兵援剿,帝命提督馮子材率三十營討之。八年七月二十一日,華軍由鎮南關進發。八月,賊酋吳鯤戰北寧,傷於銃,飲孔雀血死,諸賊大懼,大兵至,遂乞降。冬,賊酋梁天錫西奔宣光,投歸河陽賊首黃崇英。是年,法人割取越南國安江、河仙、永隆三省,自是下交趾六省悉隸法版。九年,興化省保勝賊首劉永福、太原省蘇街賊首鄧志雄皆來降。夏四月,黃崇英遁入保樂州白苗界內,提督溤子材班師。
qī yuè, shī cì lóng zhōu, ér huáng chóng yīng fù jù hé yáng, liú yǒng fú fù jù xìng huà zhī bǎo shèng, dèng zhì xióng fù jù tài yuán zhī sū jiē. shí yuè, jiàng zéi sū guó hàn chéng yè xí xiàn liàng shān shěng chéng, běi qí zǒng tǒng duàn shòu sǐ zhī. shí guǎng xī hòu bǔ dào xú yán xù yīn shì zhì liàng shān chéng wài qū lǘ, diào bīng zhù yuè gōng chéng, bù kè. shí yī yuè, zéi qiú ruǎn sì lù zhī píng zhāng shí yī děng fù jù gāo píng shěng, yuè wáng fù kěn chū shī, dì mìng féng zi cái zài dū jūn chū guān, guǎng xī xún fǔ lǐ fú tài qǐng yǐ guǎng dōng hòu bǔ dào huá tíng jié xiāng bàn jūn shì. shí nián xià, féng zi cái cì lóng zhōu. sì yuè èr shí yī rì, zǒng bīng liú yù chéng dū zhū jiāng chū guān cì běi níng. jiǔ yuè, qīn zhōu zhī zhōu chén mǒu yòu qín sū guó hàn, jiè sòng liǎng guǎng zǒng dū ruì líng, zhū zhī, qí zi sū yà dèng dùn rù hǎi, jù gǒu tóu shān. dào yuán huá tíng jié xuán huí guǎng dōng. shí yī nián, guǎng xī xún fǔ liú zhǎng yòu xí dào yuán tán yuǎn jìn lǜ yǒng shí yíng bàn tài píng zhèn ān èr fǔ biān fáng, féng zi cái yì diào huí fáng biān.
七月,師次龍州,而黃崇英復踞河陽,劉永福復踞興化之保勝,鄧志雄復踞太原之蘇街。十月,降賊蘇國漢乘夜襲陷諒山省城,北圻總統段壽死之。時廣西候補道徐延旭因事至諒山城外驅驢,調兵助越攻城,不克。十一月,賊酋阮四、陸之平、張十一等復踞高平省,越王復懇出師,帝命馮子材再督軍出關,廣西巡撫李福泰請以廣東候補道華廷傑襄辦軍事。十年夏,馮子材次龍州。四月二十一日,總兵劉玉成督諸將出關次北寧。九月,欽州知州陳某誘擒蘇國漢,解送兩廣總督瑞齡,誅之,其子蘇亞鄧遁入海,踞狗頭山。道員華廷傑旋迴廣東。十一年,廣西巡撫劉長佑檄道員覃遠璡率勇十營辦太平、鎮安二府邊防,馮子材亦調回防邊。
shí èr nián, huá jūn jiāng chè, fǎ rén tū yǐ bīng chuán zhì hé nèi shěng. guó wáng zī chēng huá zǒng bīng chén dé guì pài duì yā lìng fàng rù. liú zhǎng yòu jù qíng zòu wén, cháo mìng gé zhí tí xùn. fǎ rén suì zhāo zhōng guó sàn yǒng jí yún nán biān jìng bù chěng zhī tú gōng yuè nán gè shěng, qí shǒu chén duō jiàng. zhì tài yuán shěng, shǒu chén zhāo liú yǒng fú xiàng zhù. fǎ bīng zhì, yǒng fú shè fú bài zhī, qín qí shuài ān yè, fǎ rén bài tuì hé nèi shěng, yǔ wáng hé. wáng qiǎn qí chén ruǎn wén xiáng yǔ yì, fǎ rén suì jiàn guǎn hé nèi, bìng yú bái téng hǎi kǒu shè guān shōu shuì. chū, zéi shǒu huáng chóng yīng wèi wú kūn zhōng biǎo, liú yǒng fú yì wú kūn zhī dǎng. wú kūn sǐ, qí dì wú jīng hé jiā zì shā. huáng chóng yīng liú yǒng fú sù bù xiāng néng, yǒng fú jiàng, yuè nán wáng shòu yǐ sān xǐng tí dū zhī zhí, huáng chóng yīng jù hé yáng wèi dào zì ruò. shí sān nián, liú zhǎng yòu qiǎn liú yù chéng jiāng zuǒ jūn shí yíng, dào yuán zhào wò jiāng yòu jūn shí yíng, yóu zhèn ān fǔ chū guān tǎo huáng chóng yīng. shì nián, fǎ rén bī lìng yuè nán wáng gōng bù tiān zhǔ jiào jí hóng hé tōng háng èr shì, hóng hé jí fù liáng jiāng yě. xuán yòu yǐ bǎo shāng wèi míng, pài bīng zhù shǒu hé nèi hǎi fáng zhū dì, qiě qiú kāi cǎi hóng hé shàng liú kuàng shān. guāng xù yuán nián, zhào wò lián kè dǐ dìng xiàn xiāng ān fǔ gè chù, bǎo lè zhōu tǔ mín jí bái miáo jiē yuē jiàng. chóng yīng lǜ zhòng lái jù, xuán dùn qù. zhào wò dū zhū jūn gōng kè hé yáng lǎo cháo, zéi dǎng chén yà shuǐ jiàng. qī yuè, qín huáng chóng yīng lù zhī. èr nián chūn, bān shī.
十二年,華軍將撤,法人突以兵船至河內省。國王咨稱華總兵陳得貴派隊押令放入。劉長佑據情奏聞,朝命革職提訊。法人遂招中國散勇及雲南邊境不逞之徒攻越南各省,其守臣多降。至太原省,守臣招劉永福相助。法兵至,永福設伏敗之,擒其帥安鄴,法人敗退河內省,與王和。王遣其臣阮文祥與議,法人遂建館河內,並於白藤海口設關收稅。初,賊首黃崇英為吳鯤中表,劉永福亦吳鯤之黨。吳鯤死,其弟吳鯨合家自殺。黃崇英、劉永福素不相能,永福降,越南王授以三省提督之職,黃崇英踞河陽為盜自若。十三年,劉長佑遣劉玉成將左軍十營,道員趙沃將右軍十營,由鎮安府出關討黃崇英。是年,法人逼令越南王公布天主教及紅河通航二事,紅河即富良江也。旋又以保商為名,派兵駐守河內、海防諸地,且求開採紅河上流礦山。光緒元年,趙沃連克底定縣、襄安府各處,保樂州土民及白苗皆約降。崇英率眾來拒,旋遁去。趙沃督諸軍攻克河陽老巢,賊黨陳亞水降。七月,擒黃崇英戮之。二年春,班師。
qī nián, liú zhǎng yòu yí dū yún guì, zhī fǎ rén zhì zài dé yuè nán yǐ kuī diān yuè, shàng shū lüè yuē: biān shěng zhě, zhōng guó zhī mén hù, wài fān zhě, zhōng guó zhī fān lí. fān lí xiàn zé mén hù wēi, mén hù wēi zé táng shì zhèn. yuè nán wèi diān yuè zhī chún chǐ. tài xī zhū guó, zì yìn dù jí xīn jiā pō bīn láng yǔ shè lì bù tóu yǐ lái, fǎ guó zhī chuí xián yuè nán jiǔ yǐ. kāi shì xī gòng, jù qí yào hài, fù tōng hàn zéi huáng chóng yīng, guī qǔ dōng jīng, jù bīng móu dù hóng jiāng yǐ qīn liàng shān zhū chù, yòu yù gē yuè nán guǎng xī biān jiè dì liù bǎi lǐ wèi zhù bīng zhī suǒ. chén shí rèn guǎng xī xún fǔ, suī bīng pí xiǎng chù, lì qiǎn jiāng zú chū guān wǎng yuán. fǎ rén bù yuè, jié gào tōng shāng yá mén, wèi chén bāo cáng huò xīn, yǒu yì bài méng. lài yì huáng dì chá chén yú zhōng, nǎi dé chū zhù jiǎo zhī shī, nèi wài jiā jī. yuè nán zhāo yòng liú yǒng fú, yǐ zhé fǎ jiāng shā qiú zhī fēng. guǎng xī liǎng jūn, zuǒ lù zé tí dū liú yù chéng qū tài yuán běi níng, yòu lù zé dào yuán zhào wò yóu xìng huà xuān guāng fēn jī zéi dǎng, zhí dǐ ān biān hé yáng, pò chóng yīng cháo xué, jiān qí qú kuí. gù fǎ rén qǐn móu, bù gǎn jù sì tūn bìng zhě, jiāng dǎi yī jì. rán chén měi xiáng xún biān jiāng, zhī fǎ rén zhī zhì zài bì děi yuè nán, yǐ kuī diān yuè zhī jiāo ér tōng chǔ shǔ zhī lù, jiǎo yān sī qǐ, huò jìn qiè fū. nǎi rù qiū yǐ lái, fǎ guó zēng jiā yuè nán shuǐ shī jīng fèi, qí xià yì yuàn yì jiè èr bǎi wǔ shí wàn fú láng, jīng lǐ dōng jīng hǎi wān shuǐ shī. qí hǎi jūn qīng gé luó ài zhú rì chóu huà dōng jīng bīng shì, qí tū ní sī àn yī jié, jí kě jìn xíng, qiè tàn fǎ rén guǒ xù zhì ér qián móu, shì lì ér bèi yuē yě. qiè wén zào cǐ móu zhě wèi bó lǎng shǒu bān, zài yuè nán xī gòng wèi xún jiǎn sī. kāi bù zhī hòu, zhāo rù tǔ yí kè mín zhòng zhì bǎi wàn, mín qíng jiàn qià, wù chǎn rì zēng. jián pǔ zhài suǒ zhāo shāng mín, yì yú bǎi wàn. yùn mǐ chū yáng, suì bǎi wàn shí, suǒ zhēng fù shuì rù xī gòng kù cáng zhě, suì jì fú láng èr bǎi wǔ shí wàn. jiǎn bù běn huāng sǒu, kāi chéng tōng qú, chē lù fāng guǐ, gōu qú xiū jùn, dōng bù rén gǎn fǎ ēn dé, zhì yuán yǐ liù bǎi wàn kǒu xiàn dì guī fù, gù bó lǎng shǒu bān yǐ yuè nán qíng xíng gào qí zǒng tǒng. fù liáng jiāng yī dài, fǎ yǐ shǐ chuán kāi shì, yì shàng sù yǐ dá lán cāng jiāng tōng zhōng guó zhī huò, jié yóu fāng zhū yí yǐ kuī diān yuè biān jìng, zhù xī gòng zhì jián pǔ zhài tiě lù, yǐ bì hǎi dào zhī yū rào. yuè nán sì jìng jiē yǒu fǎ rén zhī jī, zhèng zhì bù xiū, bīng fù bù zú, shì yǐ wēi rú lěi luǎn. jīn fù xìng bīng tūn shì, jiā yǐ jiǎn bù zhī pàn mín, shì bì cuī bài bù kě zhī zhǔ. tóng zhì shí sān nián, fǎ tí dū jǐn míng pào shì wēi, xī sān xǐng yǐ rù yú fǎ rén zhī shǒu, ér hóng hǎi tōng zhōu, dì xiǎn fù shī. suǒ lì tiáo yuē, wéi bù kěn yǔ yǐ dōng jīng, guó shì jí jí, shì cǐ wèi jī jiǎo. ruò fù shī qí dōng jīng, jí bù qióng jí bīng lì tú miè fù chūn, yǐ wú néng zì lì yǐ. chén yǐ wèi fǎ rén cǐ jǔ, zhì tūn quán jìng. jì dé zhī hòu, bì qǐng lì lǐng shì yú méng zì děng chù, yǐ rǎng shān kuàng jīn xī zhī lì, huò qǔ dào chuān shǔ yǐ tōng jiāng hǎi, jù liè bāng tōng shāng kǒu àn zhī shàng yóu. kuàng diān nán zì tóng zhì yǐ hòu, píng dìng nì huí, qí yú dǎng jié xiá zhě, huò qián cuàn yuè nán shān gǔ, huò bēn yáng bù yì yú fǎ rén, jūn qíng xū shí, biān dì qíng xíng, jǐn xíng xiè lòu, gù shí yǒu yí rén lán rù diān yǐ guān xíng shì. tǎng fǎ fù yuè nán, nì dǎng yòu bì dǎo zhī nèi kòu, chěng qí fǎn shì zhī móu. chén shòu rèn biān fáng, mì ěr wài kòu, bù gǎn wén ér bù gào. zòu rù, bù bào.
七年,劉長佑移督雲、貴,知法人志在得越南以窺滇、粵,上疏略曰:「邊省者,中國之門戶,外藩者,中國之藩籬。藩籬陷則門戶危,門戶危則堂室震。越南為滇、粵之唇齒。泰西諸國,自印度及新加坡、檳榔嶼設立埠頭以來,法國之垂涎越南久矣。開市西貢,據其要害,復通悍賊黃崇英,規取東京,聚兵謀渡洪江以侵諒山諸處,又欲割越南、廣西邊界地六百里為駐兵之所。臣時任廣西巡撫,雖兵疲餉絀,立遣將卒出關往援。法人不悅,訐告通商衙門,謂臣包藏禍心,有意敗盟。賴毅皇帝察臣愚忠,乃得出助剿之師,內外夾擊。越南招用劉永福,以折法將、沙酋之鋒。廣西兩軍,左路則提督劉玉成趨太原、北寧,右路則道員趙沃由興化、宣光分擊賊黨,直抵安邊、河陽,破崇英巢穴,殲其渠魁。故法人寢謀,不敢遽肆吞併者,將逮一紀。然臣每詳詢邊將,知法人之志在必得越南,以窺滇、粵之郊而通楚、蜀之路,狡焉思啟,禍近切膚。乃入秋以來,法國增加越南水師經費,其下議院議借二百五十萬佛郎,經理東京海灣水師。其海軍卿格羅愛逐日籌畫東京兵事,俟突尼斯案一結,即可進行,竊嘆法人果蓄志而潛謀,嗜利而背約也。竊聞造此謀者為伯朗手般,在越南西貢為巡檢司。開埠之後,招入土夷、客民眾至百萬,民情漸洽,物產日增。柬埔寨所招商民,亦逾百萬。運米出洋,歲百萬石,所徵賦稅入西貢庫藏者,歲計佛郎二百五十萬。柬埔本荒藪,開成通衢,車路方軌,溝渠修濬,東埔人感法恩德,至原以六百萬口獻地歸附,故伯朗手般以越南情形告其總統。富良江一帶,法已駛船開市,議上溯以達瀾滄江通中國之貨,結楢方諸夷以窺滇、粵邊境,筑西貢至柬埔寨鐵路,以避海道之迂繞。越南四境皆有法人之跡,政治不修,兵賦不足,勢已危如累卵。今復興兵吞噬,加以柬埔之叛民,勢必摧敗不可支拄。同治十三年,法提督僅鳴炮示威,西三省已入於法人之手,而紅海通舟,地險復失。所立條約,惟不肯與以東京,國勢岌岌,恃此為犄角。若復失其東京,即不窮極兵力圖滅富春,已無能自立矣。臣以為法人此舉,志吞全境。既得之後,必請立領事於蒙自等處,以攘山礦金錫之利,或取道川蜀以通江海,據列邦通商口岸之上游。況滇南自同治以後,平定逆回,其餘黨桀黠者,或潛竄越南山谷,或奔洋埠役於法人,軍情虛實,邊地情形,盡行泄漏,故時有夷人闌入滇以觀形勢。儻法覆越南,逆黨又必導之內寇,逞其反噬之謀。臣受任邊防,密邇外寇,不敢聞而不告。」奏入,不報。
shí zhù yīng fǎ shǐ chén céng jì zé yǐ yuè shì dié yǔ fǎ tíng biàn jié, fú jiàn xún fǔ dīng rì chāng yì shū fǎ yuè shì yǐ wén. dì mìng yǔ běi yáng dà chén lǐ hóng zhāng chóu shāng bàn fǎ, bìng yù yán jiāng yán hǎi dū fǔ, mì wèi chóu bàn. bā nián èr yuè, fǎ rén yǐ bīng jiàn yóu xī gòng shǐ zhì hǎi yáng, móu qǔ dōng jīng, zhí dū zhāng shù shēng yǐ wén, dì yù diān dū xiāng jī yīn yīng. sān yuè, yí céng guó quán dū liǎng guǎng. fǎ gōng dōng jīng, pò zhī, zhāng shù shēng zòu lìng diān yuè fáng jūn yán shǒu chéng wài, yǐ jiǎo bàn tǔ fěi wèi míng, jí tú jìn bù, bìng lìng guǎng dōng bīng jiàn chū yáng yáo wèi shēng yuán. wǔ yuè, diān dū liú zhǎng yòu qiǎn dào yuán shěn shòu róng dài bīng chū jìng, yǔ guǎng xī guān jūn lián luò shēng shì, bǎo hù yuè nán. bìng zòu yán: tàn wén fǎ rén pò dōng jīng hòu, tuì zhù lún chuán, rì rì tiān bīng, zēng zhāo qún dào, xuán shǎng wàn jīn gòu liú yǒng fú, shí wàn jīn qǔ bǎo shèng zhōu. yòu fǎ lǐng shì pò chéng hòu, jié lüè shāng zhèng yá mén, chuán shì gè shāng, chū rù huò shuì lìng yǒu xīn zhāng, xiàn réng diào qǔ lù jūn gǎn zào tuō chuán, wèi xī qǔ bǎo shèng zhī jì. yuè wáng pài qí bīng bù shì láng chén tíng sù jiē shǔ hé nèi zǒng dū, qiǎn lì bù shàng shū ruǎn zhèng děng dǐ shān xī yǔ huáng zuǒ yán děng chóu shāng yù dí zhī cè. gè shěng xún fǔ bù àn dà bàn yǔ huáng zuǒ yán liú yǒng fú tóng yuán jué yī sǐ zhàn. sì hòu tǒng lǐng fáng jūn tí dū huáng guì lán bào chēng liú yǒng fú chí fù shān xī, dào jīng liàng shān, lái jiàn. bǐ xiǎo yǐ zhōng yì, gǎn jī fèn fā, jù chēng fēn bīng fù běi níng zhù shǒu bǎo shèng, wàn bù shǐ fǎ rén dé chěng, dàn bīng lì bù zú, wàng tiān cháo wèi yuán. qí hé nèi tàn bào yún, fǎ rén kǒng yuán bīng cù zhì, dāng shì suǒ huò zhī hé nèi xún fǔ, jiāo hái chéng chí cāng kù. xún fǔ bù shòu, chēng fǎ rén wéi yuē nòng bīng, yǐ sǐ zì shì, nǎi zhuǎn jiāo àn chá shǐ. zōng shì ruǎn bà fù yǐ huǒ yào hōng huǐ dōng jīng, yǐ miǎn yuè rén fù jù, qiě shěng bīng lì fēn shǒu. qí lún chuán huò dōng xià hǎi yáng, huò fēn shǐ guǎng nán xī gòng, qí tiān bīng jì jí, cóng shì shàng yóu. fú chá fǎ rén fén lüè dōng jīng, jiǎo móu pǒ cè, yuè nán zhū chén jué jì zhǔ zhàn. shān xī wèi shàng tōng yún nán yào dì, yuè jūn néng xī lì dǐ yù, wēi tè diān yuè biān fáng kě bǎo, jí yuè nán dà jú, yì shàng yǒu zhèn xìng zhī qī. ér yuè dū yǔ zǒng shǔ suǒ yì yǐ diān yuè guì sān xǐng bīng lì hé guī běi qí yī cè, gèng kě chéng shì zǎo tú, yǐ dù kuī cì. rán yuè guó shòu zhì fǎ rén yǐ jiǔ, rén xīn kuāng qiè, cǐ cì jué zhàn shān xī, qī yú bì shèng, shāo yǒu náo bài, zé dà jú bù kān shè xiǎng. gài shān xī yǒu shī, zé fǎ rén xī rù sān jiāng kǒu, bù dú bǎo shèng wú fù zhàng bì, ér diān shěng zì hé dǐ jiāng yǐ xià, jiē xū bù bù shè fáng, yì xíng láo fèi. yǐ shì jī ér lùn, zhōng guó yǒu wàn nán zuò shì zhī chù, qiě bù kě dài shān xī yǒu shī, shǐ wèi shì hòu zhī yuán. xuán zhào zhǎng yòu rù jìn, yǐ cén yù yīng shǔ diān dū.
時駐英法使臣曾紀澤以越事迭與法廷辨詰,福建巡撫丁日昌亦疏法、越事以聞。帝命與北洋大臣李鴻章籌商辦法,並諭沿江沿海督撫,密為籌辦。八年二月,法人以兵艦由西貢駛至海陽,謀取東京,直督張樹聲以聞,帝諭滇督相機因應。三月,移曾國荃督兩廣。法攻東京,破之,張樹聲奏令滇、粵防軍嚴守城外,以剿辦土匪為名,藉圖進步,並令廣東兵艦出洋遙為聲援。五月,滇督劉長佑遣道員沈壽榕帶兵出境,與廣西官軍連絡聲勢,保護越南。並奏言:「探聞法人破東京後,退駐輪船,日日添兵,增招群盜,懸賞萬金購劉永福,十萬金取保勝州。又法領事破城後,劫掠商政衙門,傳示各商,出入貨稅另有新章,現仍調取陸軍趕造拖船,為西取保勝之計。越王派其兵部侍郎陳廷肅接署河內總督,遣吏部尚書阮正等抵山西與黃佐炎等籌商禦敵之策。各省巡撫、布、按大半與黃佐炎、劉永福同原決一死戰。嗣後統領防軍提督黃桂蘭報稱劉永福馳赴山西,道經諒山,來見。比曉以忠義,感激奮發,據稱分兵赴北寧助守保勝,萬不使法人得逞,但兵力不足,望天朝為援。其河內探報雲,法人恐援兵猝至,當釋所獲之河內巡撫,交還城池倉庫。巡撫不受,稱法人違約弄兵,以死自誓,乃轉交按察使。宗室阮霸復以火藥轟毀東京,以免越人復聚,且省兵力分守。其輪船或東下海陽,或分駛廣南、西貢,俟添兵既集,從事上游。伏查法人焚掠東京,狡謀叵測,越南諸臣決計主戰。山西為上通雲南要地,越軍能悉力抵禦,微特滇、粵邊防可保,即越南大局,亦尚有振興之期。而粵督與總署所議以滇、粵、桂三省兵力合規北圻一策,更可乘勢早圖,以杜窺伺。然越國受製法人已久,人心恇怯,此次決戰山西,期於必勝,稍有撓敗,則大局不堪設想。蓋山西有失,則法人西入三江口,不獨保勝無復障蔽,而滇省自河底江以下,皆須步步設防,益形勞費。以事機而論,中國有萬難坐視之處,且不可待山西有失,始為事後之援。」旋召長佑入覲,以岑毓英署滇督。
liú yǒng fú zhě, guǎng xī shàng ēn zhōu rén. xián fēng jiān guǎng xī luàn, yǒng fú lǜ sān bǎi rén chū zhèn nán guān. shí yuè rén hé jūn chāng jù bǎo shèng, yǒng fú zhú ér qù zhī, suì jù bǎo shèng, suǒ bù qí jiē hēi sè, hào hēi qí jūn. yǒng fú jì lì gōng, yuè nán shòu sān xǐng tí dū zhí, shí shí zì bèi xiǎng xiè jiǎo fěi, ér huáng zuǒ yán jiē nì bù shàng wén, yuè chén yì duō jì zhī, yǒng fú jī yuàn yú zuǒ yán. zuǒ yán wèi yuè nán fù mǎ, yǐ dà xué shì dū shī, dū fǔ jūn shòu jié zhì. féng zi cái wèi guǎng xī tí dū shí, zuǒ yán yǐ shì lái jiàn, zi cái zuò jiāng tái, lìng yǐ sān guì jiǔ kòu jiàn, zuǒ yán xián zhī cì gǔ. yuè nán yǐ shēn, guó wáng ruǎn fú shí fèn jí jué zhàn, zé lìng zuǒ yán dū yǒng fú chū shī, liù diào bù zhì. fǎ jūn jì yǒng fú, gù yuè wáng shǐ zhōng yǐ rèn zhī.
劉永福者,廣西上恩州人。咸豐間廣西亂,永福率三百人出鎮南關。時粵人何均昌據保勝,永福逐而去之,遂據保勝,所部旗皆黑色,號「黑旗軍」。永福既立功,越南授三省提督職,時時自備餉械剿匪,而黃佐炎皆匿不上聞,越臣亦多忌之,永福積怨於佐炎。佐炎為越南駙馬,以大學士督師,督撫均受節制。馮子材為廣西提督時,佐炎以事來見,子材坐將台,令以三跪九叩見,佐炎銜之次骨。越難已深,國王阮福時憤極決戰,責令佐炎督永福出師,六調不至。法軍忌永福,故越王始終倚任之。
xiān shì, liú zhǎng yòu mìng fān sī táng jiǒng lǜ jiù bù tún bǎo shèng, céng guó quán zhì yuè, mìng tí dū huáng dé shèng tǒng bīng fáng qīn zhōu, tí dū wú quán měi lǜ bīng lún bā sōu fáng běi hǎi, guǎng xī fáng jūn tí dū huáng guì lán dào yuán zhào wò xiāng jì chū guān, suǒ wèi sān xǐng hé guī běi qí yě. shí fǎ rén yào zhōng guó huì yì yuè shì, yù diān yuè chóu huà bèi yì. fǎ shǐ bǎo hǎi zhì tiān jīn, mìng běi yáng dà chén huì shāng yuè nán tōng shāng fēn jiè shì yí. lì bù zhǔ shì táng jǐng sōng zì qǐng fù yuè nán zhāo fǔ liú yǒng fú, dì mìng fā yún nán cén yù yīng chāi qiǎn. jiǔ nián zhēng yuè, jǐng sōng nǎi jiǎ dào yuè nán rù diān, xiān zhì yuè yè céng guó quán, wěi qí yì, zī zhī rù yuè. jiàn yǒng fú, wèi chén sān cè, yán: yuè wèi fǎ bī, wáng zài dàn xī, chéng yīn bǎo shèng chuán xí ér dìng zhū shěng, qǐng mìng zhòng guó, jiǎ yǐ míng yì, shì chéng zé wáng, cǐ shàng cè yě cì zé tí quán shī jī hé nèi, qū fǎ rén, zhōng guó bì zhù zhī xiǎng, cǐ zhōng cè yě rú zuò shǒu bǎo shèng, shì bài ér tóu zhòng guó, cǐ xià cè yě. yǒng fú yuē: wēi lì bù zú dāng shàng cè, zhōng cè miǎn wèi zhī.
先是,劉長佑命藩司唐炯率舊部屯保勝,曾國荃至粵,命提督黃得勝統兵防欽州,提督吳全美率兵輪八艘防北海,廣西防軍提督黃桂蘭、道員趙沃相繼出關,所謂三省合規北圻也。時法人要中國會議越事,諭滇、粵籌畫備議。法使寶海至天津,命北洋大臣會商越南通商分界事宜。吏部主事唐景崧自請赴越南招撫劉永福,帝命發雲南岑毓英差遣。九年正月,景崧乃假道越南入滇,先至粵謁曾國荃,韙其議,資之入越。見永福,為陳三策,言:「越為法逼,亡在旦夕,誠因保勝傳檄而定諸省,請命中國,假以名義,事成則王,此上策也;次則提全師擊河內,驅法人,中國必助之餉,此中策也;如坐守保勝,事敗而投中國,此下策也。」永福曰:「微力不足當上策,中策勉為之。」
sān yuè, fǎ jūn pò nán dìng. dì yù guǎng xī bù zhèng shǐ xú yán xù chū guān huì shāng, huáng guì lán zhào wò chóu fáng. lǐ hóng zhāng dīng yōu, duó qíng huí běi yáng dà chén rèn, hóng zhāng kěn cí. zhì shì, mìng hóng zhāng fù guǎng dōng dū bàn yuè nán shì yí, yuè diān guì sān xǐng fáng jūn jūn guī jié zhì. hóng zhāng zòu nǐ fù shàng hǎi tǒng chóu quán jú. fǎ shǐ bǎo hǎi zài tiān jīn yì yuē jiǔ bù xié, fèng diào huí guó, yǐ cān zàn xiè mǎn lù dài lǐ. liú yǒng fú yǔ fǎ rén zhàn yú hé nèi zhī zhǐ qiáo, dà pò fǎ jūn, zhèn zhǎn fǎ jiāng lǐ chéng lì, yuè wáng fēng yǒng fú yī děng nán. xú yán xù zòu liú táng jǐng sōng fáng yíng xiào yòng, bìng chén yǒng fú zhàn jī. dì cù lǐ hóng zhāng huí běi yáng dà chén rèn, bìng xún fǎ shǐ tuō lì gǔ zhì hù zhuàng, lìng hóng zhāng dìng qī huì yì. tuō lì gǔ xún hóng zhāng: shì fǒu zhù yuè? hóng zhāng réng yǐ biān jiè jiǎo fěi wèi cí, ér fǎ bīng yǐ zhuǎn gōng shùn huà guó dōu, pò qí yì yuē. hóng zhāng yǔ fǎ xīn shǐ dé lǐ yì bù jiù, fǎ bīng shēng yán fàn yuè, guǎng dōng jiè yán. zǒng shǔ zhì fǎ shǐ shū, yán: yuè nán jiǔ liè fān fēng, lì jīng zhōng guó yòng bīng jiǎo fěi, lì wèi bǎo hù. jīn fǎ rén qīn líng wú yǐ, qǐ néng miè shì? tǎng jìng qīn wǒ jūn zhù zā zhī dì, wéi yǒu jué zhàn, bù néng zuò shì. dì yù xú yán xù chì liú yǒng fú xiàng jī guī fù hé nèi, fǎ jūn rú fàn běi níng, jí lìng jiē zhàn. mìng diān dū zēng bīng fáng biān, táng fǔ xùn fù qián dí bèi zhàn, bìng jì yǒng fú jūn xiǎng. xuán mìng cén yù yīng chū guān dū shī.
三月,法軍破南定。帝諭廣西布政使徐延旭出關會商,黃桂蘭、趙沃籌防。李鴻章丁憂,奪情回北洋大臣任,鴻章懇辭。至是,命鴻章赴廣東督辦越南事宜,粵、滇、桂三省防軍均歸節制。鴻章奏擬赴上海統籌全局。法使寶海在天津議約久不協,奉調回國,以參贊謝滿祿代理。劉永福與法人戰於河內之紙橋,大破法軍,陣斬法將李成利,越王封永福一等男。徐延旭奏留唐景崧防營效用,並陳永福戰績。帝促李鴻章回北洋大臣任,並詢法使脫利古至滬狀,令鴻章定期會議。脫利古詢鴻章:「是否助越?」鴻章仍以邊界、剿匪為辭,而法兵已轉攻順化國都,迫其議約。鴻章與法新使德理議不就,法兵聲言犯粵,廣東戒嚴。總署致法使書,言:「越南久列藩封,歷經中國用兵剿匪,力為保護。今法人侵陵無已,豈能蔑視?倘竟侵我軍駐紥之地,惟有決戰,不能坐視。」帝諭徐延旭飭劉永福相機規復河內,法軍如犯北寧,即令接戰。命滇督增兵防邊,唐蜅迅赴前敵備戰,並濟永福軍餉。旋命岑毓英出關督師。
fǎ bīng pò yuè zhī shān xī shěng, yuè shì yù jí, yǐ péng yù lín wèi qīn chà dà chén dū yuè shī. péng yù lín zòu: fǎ rén bī yuè nán lì yuē, yù zhōng guó bù yù hóng hé nán jiè zhī dì, jí xǔ zài yún nán méng zì xiàn tōng shāng, xiǎn xì tú wǒ diān jiāng, jì zhuān wǔ jīn zhī lì. bù tè diān yuè biān jìng bù néng jiě yán, jí guǎng dōng tiān jīn, yì xū yán bèi. shí yuè nán wáng ruǎn fú shí hōng, wú zi, yǐ táng dì sì. fǎ rén chéng yuè xīn sàng, yǐ bīng lún gōng shùn huà hǎi kǒu, rù jù dū chéng. yuè nán sì jūn zài wèi yī yuè, fǔ zhèng ruǎn shuō qǐ tài fēi fèi zhī, gǎi lì ruǎn fú shēng. zhì shì qǐ xiáng yú fǎ, lì yuē èr shí qī tiáo, qí dì yī tiáo jí yán zhōng guó bù dé gàn yù yuè nán shì, cǐ wài zhèng quán lì quán jūn guī fǎ rén, bī wáng yù zhū jiāng tuì bīng, zhòng zài zhú liú yǒng fú yě.
法兵破越之山西省,粵勢愈急,以彭玉麟為欽差大臣督粵師。彭玉麟奏:「法人逼越南立約,欲中國不預紅河南界之地,及許在雲南蒙自縣通商,顯系圖我滇疆,冀專五金之利。不特滇、粵邊境不能解嚴,即廣東、天津,亦須嚴備。」時越南王阮福時薨,無子,以堂弟嗣。法人乘越新喪,以兵輪攻順化海口,入據都城。越南嗣君在位一月,輔政阮說啟太妃廢之,改立阮福升。至是乞降於法,立約二十七條,其第一條即言中國不得干預越南事,此外政權、利權均歸法人,逼王諭諸將退兵,重在逐劉永福也。
diān fǔ táng jiǒng lǚ cù yǒng fú tuì bīng, yǒng fú yù tuì zhù bǎo shèng, hēi qí jiāng shì jiē fèn nù. fù jiāng huáng shǒu zhōng yán: gōng kě tuì bǎo shèng, qǐng yǐ quán jūn xiāng fù, shǒu shān xī. yǒu gōng, gōng jū zhī, zuì guī mò jiāng. yǒng fú suì bù fù yán tuì. xú yán xù zòu yán: yuè rén cāng zú yì hé, yǒu wèi yīn gù jūn wèi zàng quán gù mù qián zhě, yǒu wèi yīn fèi lì zhī xián, tíng chén zhí dǎng gòu huò zhě. dié jiē yuè chén huáng zuǒ yán děng chāo jì hé yuē, yuè chéng wú yǐ bǎo shè jì, zhōng guó yòu hé yǐ gù fān lí? yuè chén zhé yǐ qí zàng gù jūn jí xíng fān àn wèi cí, qǐng wú chè bīng. liú yǒng fú réng zhù shǒu shān xī, sì wáng ruǎn fú shēng sì wèi, jù bǐng gào āi, bìng kěn zhǔn qí qiǎn shǐ yì què qǐ fēng. yuè guó rén xīn huàn sàn, néng fǒu zì lì, shàng wèi kě zhī. bìng jiāng fǎ yuè hé yuē èr shí qī kuǎn jí yuè chén huáng zuǒ yán lái bǐng lù sòng jūn jī chù.
滇撫唐炯屢促永福退兵,永福欲退駐保勝,黑旗將士皆憤怒。副將黃守忠言:「公可退保勝,請以全軍相付,守山西。有功,公居之,罪歸末將。」永福遂不復言退。徐延旭奏言:「越人倉卒議和,有謂因故君未葬權顧目前者,有謂因廢立之嫌,廷臣植黨構禍者。迭接越臣黃佐炎等鈔寄和約,越誠無以保社稷,中國又何以固藩籬?越臣輒以俟葬故君即行翻案為詞,請無撤兵。劉永福仍駐守山西,嗣王阮福升嗣位,具稟告哀,並懇准其遣使詣闕乞封。越國人心渙散,能否自立,尚未可知。」並將法越和約二十七款及越臣黃佐炎來稟錄送軍機處。
liǎng jiāng zǒng dū zuǒ zōng táng qǐng chì qián fān sī wáng dé bǎng mù yǒng fù guì biān è zā. shí yī yuè, fǎ rén pò xìng ān shěng, jū xún fǔ bù zhèng àn chá zhì hé nèi qiāng bì zhī. jìn gōng shān xī, pò zhī, liú tuán kuì, yǒng fú tuì shǒu xìng huà chéng. shí èr yuè, sì wáng ruǎn fú shēng bào zú, huò yún wèi fǎ bī zì cái, guó rén lì qián wáng ruǎn fú shí dì sān jì zi wèi wáng, fǔ zhèng ruǎn shuō zhī zǐ yě. xú yán xù zòu bào shān xī shī shǒu, běi níng duàn wú tā yú, dì zé qí kuā zhāng. shí nián, táng jǐng sōng zài bǎo shèng shàng shū fǔ shū, yán: diān guì liǎng jūn ǒu tōng wén bào, wèi rì shén chí, shēng shì shí bù yì lián luò. yuè nán bàn zài zhī nèi, sān yì sì jūn, chén shù huáng huáng, lèi yú wú zhǔ. yù péi qí gēn běn yǐ jìng luàn yuán, mò rú qiǎn shī zhí rù shùn huà, fú yì qí jūn, yǐ dìng rén xīn ér qīng fěi dǎng, dí yàn shù jǐ shāo jí, jūn shì yì yì yú cuò shǒu. ruò bù wèi fān fú jì, běi qí yán biān gè shěng, wǒ bù fáng zhí qǔ, yǐ miǎn zuò shī wài rén. fǒu zé shǒu shǔ liǎng duān, wèi yǒu bù guī yú bài zhě yě.
兩江總督左宗棠請飭前藩司王德榜募勇赴桂邊扼紥。十一月,法人破興安省,拘巡撫、布政、按察至河內槍斃之。進攻山西,破之,劉團潰,永福退守興化城。十二月,嗣王阮福升暴卒,或雲畏法逼自裁,國人立前王阮福時第三繼子為王,輔政阮說之子也。徐延旭奏報山西失守,北寧斷無他虞,帝責其誇張。十年,唐景崧在保勝上樞府書,言:「滇、桂兩軍偶通文報,為日甚遲,聲勢實不易連絡。越南半載之內,三易嗣君,臣庶皇皇,類於無主。欲培其根本以靖亂源,莫如遣師直入順化,扶翼其君,以定人心而清匪黨,敵焰庶幾稍戢,軍事亦易於措手。若不為藩服計,北圻沿邊各省,我不妨直取,以免坐失外人。否則首鼠兩端,未有不歸於敗者也。」
liú yǒng fú yè cén yù yīng yú jiā yù guān, yù yīng jí yōu lǐ zhī, biān qí jūn wèi shí èr yíng. fǎ jūn jiāng gōng běi níng, yù yīng qiǎn jǐng sōng lǜ yǒng fú quán jūn fù yuán. guì jūn huáng guì lán zhào wò fāng shǒu běi níng, shān xī zhī wéi, guì lán děng zuò shì bù jiù, yǒng fú hàn zhī shēn, jǐng sōng lì jiě zhī, nǎi fù yuán. jǐng sōng quàn guì lán lí chéng zé ài ér shǒu, guì lán bù cóng. èr yuè, fǎ bīng gōng fú liáng, zǒng bīng chén dé guì qǐ yuán, běi níng shī zhì, fú liáng yǐ kuì, fǎ bīng jìn bī běi níng, huáng guì lán zhào wò bài bēn tài yuán, liú yǒng fú yì zuò shì bù jiù. xú yán xù lǎo bìng, yǔ zhào wò yǒu jiù, piān xìn zhī. zhào wò yōng nuò, qí jiāng dǎng mǐn xuān jiān, qī bì yán xù. dí fàn běi níng, mǐn xuān xiān dùn. chén dé guì wèi féng zi cái jiù bù xiāo yǒng shàn zhàn, zi cái céng hé yán xù, yán xù yuàn zhī, bìng yuàn dé guì. jí běi níng xiàn, nǎi zòu lù zhī, mǐn xuān yì zhèng fǎ. yán xù diào dù shī yí, dì mìng gé zhí liú rèn. sān yuè, mìng hú nán xún fǔ pān dǐng xīn bàn guǎng xī guān wài jūn wù, jiē tǒng xú yán xù jūn, huáng guì lán jù zuì yǎng yào sǐ. dì yù: xú yán xù zhū shǒu liàng shān, jǐn lìng tí dū huáng guì lán dào yuán zhào wò zhù shǒu běi níng, yù dí xiān kuì, shū kān tòng hèn! xú yán xù gé zhí ná wèn, huáng guì lán zhào wò kuì bài qíng xíng, jiāo pān dǐng xīn chá bàn. yǐ wáng dé bǎng shǔ guǎng xī tí dū, dé bǎng cí bù bài. táng jiǒng gé zhí ná wèn, yǐ zhāng kǎi sōng wèi yún nán xún fǔ. běi níng bài hòu, xú yán xù yǐ táng jǐng sōng hù jūn shōu jí bài cán, shēn míng yuē shù. shí táng rén lián shǔ guǎng xī tí dū. fǎ jūn yóu běi níng jìn jù xìng huà, bié yǐ bīng jiàn bā sōu shǐ rù zhōng guó hǎi, kuī shà mén jí shàng hǎi wú sōng kǒu, yán hǎi jiè yán, yú shì zhōng fǎ hé yì qǐ.
劉永福謁岑毓英於家喻關,毓英極優禮之,編其軍為十二營。法軍將攻北寧,毓英遣景崧率永福全軍赴援。桂軍黃桂蘭、趙沃方守北寧,山西之圍,桂蘭等坐視不救,永福憾之深,景崧力解之,乃赴援。景崧勸桂蘭離城擇隘而守,桂蘭不從。二月,法兵攻扶良,總兵陳得貴乞援,北寧師至,扶良已潰,法兵進逼北寧,黃桂蘭、趙沃敗奔太原,劉永福亦坐視不救。徐延旭老病,與趙沃有舊,偏信之。趙沃庸懦,其將黨敏宣奸,欺蔽延旭。敵犯北寧,敏宣先遁。陳得貴為馮子材舊部;驍勇善戰,子材曾劾延旭,延旭怨之,並怨得貴。及北寧陷,乃奏戮之,敏宣亦正法。延旭調度失宜,帝命革職留任。三月,命湖南巡撫潘鼎新辦廣西關外軍務,接統徐延旭軍,黃桂蘭懼罪仰藥死。帝諭:「徐延旭株守諒山,僅令提督黃桂蘭、道員趙沃駐守北寧,遇敵先潰,殊堪痛恨!徐延旭革職拿問,黃桂蘭、趙沃潰敗情形,交潘鼎新查辦。」以王德榜署廣西提督,德榜辭不拜。唐炯革職拿問,以張凱嵩為雲南巡撫。北寧敗後,徐延旭以唐景崧護軍收集敗殘,申明約束。時唐仁廉署廣西提督。法軍由北寧進據興化,別以兵艦八艘駛入中國海,窺廈門及上海吳淞口,沿海戒嚴,於是中、法和議起。
sì yuè, lǐ hóng zhāng yǔ fǎ zǒng bīng fú lù nuò zài tiān jīn shāng dìng tiáo kuǎn, yù diān guì fáng jūn hòu zhǐ jìn zhǐ. hóng zhāng xuán yǐ hé yuē wǔ kuǎn rù gào, dà lüè yán: zhōng guó nán jiè pí lián běi qí, fǎ guó rèn bǎo hù, bù yú qīn zhàn. zhōng guó yīng xǔ yú pí lián běi qí zhī biān jiè, fǎ yuè huò wù tīng qí yùn xiāo, jiāng lái fǎ yǔ yuè gǎi yuē, jué bù chā rù shāng zhōng guó tǐ miàn zhī yǔ. cháo zhǐ bào kě, yǔ hóng zhāng quán quán huà yā. jì ér fǎ gōng shǐ yǐ jiǎn míng tiáo yuē fǎ wén yǔ hàn wén bù fú xiāng jié, dì zé hóng zhāng bàn lǐ hán hùn, yú lùn jūn jí shǐ hóng zhāng, zhǐ wèi tōng yí. fǎ shǐ jì jí duān fèi yuē, dì lìng guān wài zhěng jūn yán fáng, ruò bǐ jìng qiú fàn, jí yǔ jiāo suī. mìng cén yù yīng zhāo liú yǒng fú lǜ suǒ bù lái guī. pān dǐng xīn zòu: fǎ bīng fēn lù tú fàn gǔ sōng tún méi èr chù, guì jūn xiè quē liáng fá, kǒng bù kě shì. dì yǐ qí shì xiè, zé zhī. fǎ bīng yù xún shì liàng shān, dǐ guān yīn qiáo, guì jūn zhǐ zhī, lìng wù rù. fǎ jiāng yǔ wú zhuàng, suì hù jī, shèng zhī. zòu rù, yù jìn guī běi níng, zé fǎ shǐ xiān xíng kāi pào, yīng rèn cháng. lìng gào fǎ wài bù zhǐ fǎ bīng, bìng yù wǒ jūn: rú bǐ bù lái fàn, bù yí qián jìn. fǎ shǐ xù qǐng hé yì, dì yù guì jūn huí liàng shān, diān jūn huí bǎo shèng, bù dé qīng kāi xìn.
四月,李鴻章與法總兵福祿諾在天津商訂條款,諭滇、桂防軍候旨進止。鴻章旋以和約五款入告,大略言:「中國南界毗連北圻,法國任保護,不虞侵占。中國應許於毗連北圻之邊界,法、越貨物聽其運銷,將來法與越改約,決不插入傷中國體面之語。」朝旨報可,予鴻章全權畫押。既而法公使以簡明條約法文與漢文不符相詰,帝責鴻章辦理含混,輿論均集矢鴻章,指為「通夷」。法使既藉端廢約,帝令關外整軍嚴防,若彼竟求犯,即與交綏。命岑毓英招劉永福率所部來歸。潘鼎新奏:「法兵分路圖犯谷松、屯梅二處,桂軍械缺糧乏,恐不可恃。」帝以其飾卸,責之。法兵欲巡視諒山,抵觀音橋,桂軍止之,令勿入。法將語無狀,遂互擊,勝之。奏入,諭進規北寧,責法使先行開炮,應認償。令告法外部止法兵,並諭我軍:「如彼不來犯,不宜前進。」法使續請和議,帝諭桂軍回諒山,滇軍回保勝,不得輕開釁。
fǎ jiāng gū bá yù yǐ bīng jiàn rǎo hǎi jiāng, fǎ shǐ bā dé nuò dòu liú shàng hǎi, bù kěn fù jīn, nǎi gǎi pài céng guó quán quán quán dà chén, chén bǎo chēn huì bàn, shào yǒu lián liú lín xiáng suí tóng bàn lǐ. yù yán: bīng fèi xù kuǎn wàn bù néng yǔn. yuè nán xū zhào jiù fēng gòng. liú yǒng fú yī jūn, rú bǐ tí jí, xū yóu wǒ cuò zhì. fēn jiè yīng yú guān wài kòng dì zuò wèi ōu tuō. yún nán tōng shāng yīng zài bǎo shèng, bù dé yú zhí bǎi chōu wǔ. liù yuè, fǎ jiāng gū bá yǐ bīng jiàn bā sōu kuī mǐn hǎi, yù jù dì wèi zhì, xié zhōng guó yì yuē, hé jǐng zhāng pèi lún yǐ wén. fǎ jiàn gōng tái wān zhī jī lóng pào tái, tái fǔ liú míng chuán jù shǒu. céng guó quán chén bǎo chēn yǔ fǎ shǐ yì yuē yú shàng hǎi, guó quán xǔ gěi fǔ xuè jié fèi wǔ shí wàn, fèng zhǐ shēn chì. yuē yì jiǔ bù jiù, nǎi yī yì zhǔ zhàn. yù cén yù yīng lìng liú yǒng fú xiān xíng jìn bīng, guī fù běi qí, cén yù yīng pān dǐng xīn guān nèi gè jūn lù xù jìn fā. yǐ fǎ rén shī hé, bù gào gè guó.
法將孤拔欲以兵艦擾海疆,法使巴德諾逗留上海,不肯赴津,乃改派曾國荃全權大臣,陳寶琛會辦,邵友濂、劉麟祥隨同辦理。諭言:「兵費、恤款萬不能允。越南須照舊封貢。劉永福一軍,如彼提及,須由我措置。分界應於關外空地作為甌脫。雲南通商應在保勝,不得逾值百抽五。」六月,法將孤拔以兵艦八艘窺閩海,欲踞地為質,挾中國議約,何璟、張佩綸以聞。法艦攻台灣之基隆炮台,台撫劉銘傳拒守。曾國荃、陳寶琛與法使議約於上海,國荃許給撫血卩費五十萬,奉旨申斥。約議久不就,乃一意主戰。諭岑毓英令劉永福先行進兵,規復北圻,岑毓英、潘鼎新關內各軍陸續進發。以法人失和,不告各國。
qī yuè, fǎ gōng shǐ xiè mǎn lù xià qí chū jīng, dì nǎi xuān yù yuē: yuè nán wèi wǒ fēng gòng zhī guó, èr bǎi yú nián, zài zài shǐ cè, zhōng wài xián zhī. fǎ rén xiān jù nán qí gè shěng, xuán yòu jìn jù hé nèi, lù qí rén mín, lì qí tǔ dì, duó qí fù shuì. yuè nán àn nuò, sī yǔ lì yuē, bìng wèi zòu wén, wǎn huí wú jí. yuè yì yǒu zuì, shì yǐ gū yǔ bāo hán, bù jiā jié wèn. guāng xù bā nián, fǎ shǐ bǎo hǎi zài tiān jīn yǔ lǐ hóng zhāng yì yuē sān tiáo, dāng yǔ zǒng lǐ gè guó shì wù yá mén huì shāng tuǒ chóu, fǎ rén yòu chè shǐ fān fù. yuè zhī shān xī běi níng děng shěng, wèi wǒ jūn zhù zā zhī dì, qīng zhā yuè fěi, bǎo hù shǔ fān, yǔ fǎ guó jué bù xiāng shè. běn nián èr yuè jiān, fǎ bīng jìng lái pū fàn, dāng jīng jiàng zhǐ xuān shì, zhèng nǐ pài yuán jìn qǔ, hū jù yī guó zǒng bīng fú lù nuò xiān xiàng zhōng guó yì hé. qí shí fǎ guó yīn āi jí zhī shì jí jí kě wēi, zhōng guó míng zhī qí shì chù pò bī, běn kě jùn cí jù jué, ér réng shì yǐ dà dù, xǔ qí xíng chéng, tè mìng lǐ hóng zhāng yǔ yì jiǎn míng tiáo yuē wǔ kuǎn, hù xiāng huà yā. liàng shān bǎo shèng děng jūn, yīng zhào yì yú dìng yuē sān yuè hòu diào huí, dié jīng yù chì gè fáng jūn è zā yuán chù, bù zhǔn qīng dòng kāi xìn. zhū jūn jiāng shì, fèng lìng wéi jǐn. nǎi fǎ guó bù zūn dìng yuē, hū yú rùn wǔ yuè chū yī chū èr děng rì, yǐ xún biān wèi míng, zhí pū liàng shān fáng yíng, xiān xíng kāi pào hōng jī, wǒ jūn shǐ yǔ zhī jiē zhàng, hù yǒu shā shāng. fǎ rén wéi bèi tiáo yuē, wú duān kāi xìn, shāng wǒ guān bīng, běn yīng yǐ gān gē cóng shì. yīn niàn dìng yuē tōng hǎo èr shí yú nián, yì bù bì yīn cǐ jǐn qì qián méng, réng zhǔn gè guó zǒng lǐ shì wù yá mén yǔ zài jīng fǎ shǐ wǎng fǎn zhào huì, qíng yù lǐ xiǎo, zhì zài zhì sān. rùn wǔ yuè èr shí sì rì, fù míng jiàng yù zhǐ, zhào yuē chè bīng. zhāo shì dà xìn, suǒ yǐ bǎo quán hé jú zhě, shí shǔ rén zhì yì jǐn. fǎ rén nǎi jìng shǐ zhōng hù shì, héng suǒ bīng fèi, zì yì yào xié, zhé yú liù yuè shí wǔ rì zhàn jù tái běi jī lóng shān pào tái, jīng liú míng chuán yíng jiǎo huò shèng. běn yuè chū sān rì, hé jǐng děng fǔ jiē běn lǐng shì zhào huì kāi zhàn, ér fǎ bīng yǐ zì mǎ wěi xiān qī gōng jī, shāng huài bīng shāng gè chuán. suī jīng guān jūn fén huǐ fǎ chuán, jī huài léi tǐng, bìng zhèn bì fǎ guó bīng guān, shàng wèi dà jiā chéng chuàng. ruò zài qū yǔ hán róng, hé yǐ shēn gōng lùn ér shùn rén xīn? yòng tè jiē qí wú lǐ qíng jié, bù gào tiān xià.
七月,法公使謝滿祿下旗出京,帝乃宣諭曰:「越南為我封貢之國,二百餘年,載在史冊,中、外咸知。法人先據南圻各省,旋又進據河內,戮其人民,利其土地,奪其賦稅。越南闇懦,私與立約,並未奏聞,挽回無及。越亦有罪,是以姑與包涵,不加詰問。光緒八年,法使寶海在天津與李鴻章議約三條,當與總理各國事務衙門會商妥籌,法人又撤使翻覆。越之山西、北寧等省,為我軍駐紥之地,清查越匪,保護屬藩,與法國絕不相涉。本年二月間,法兵竟來撲犯,當經降旨宣示,正擬派員進取,忽據伊國總兵福祿諾先向中國議和。其時法國因埃及之事岌岌可危,中國明知其勢處迫逼,本可峻詞拒絕,而仍示以大度,許其行成,特命李鴻章與議簡明條約五款,互相畫押。諒山、保勝等軍,應照議於定約三月後調回,迭經諭飭各防軍扼紥原處,不准輕動開釁。諸軍將士,奉令維謹。乃法國不遵定約,忽於閏五月初一、初二等日,以巡邊為名,直撲諒山防營,先行開炮轟擊,我軍始與之接仗,互有殺傷。法人違背條約,無端開釁,傷我官兵,本應以干戈從事。因念訂約通好二十餘年,亦不必因此盡棄前盟,仍准各國總理事務衙門與在京法使往返照會,情喻理曉,至再至三。閏五月二十四日,復明降諭旨,照約撤兵。昭示大信,所以保全和局者,實屬仁至義盡。法人乃竟始終怙飾,橫索兵費,恣意要挾,輒於六月十五日占據台北基隆山炮台,經劉銘傳迎剿獲勝。本月初三日,何璟等甫接本領事照會開戰,而法兵已自馬尾先期攻擊,傷壞兵商各船。雖經官軍焚毀法船,擊壞雷艇,並陣斃法國兵官,尚未大加懲創。若再曲予含容,何以伸公論而順人心?用特揭其無理情節,布告天下。」
bā yuè, yù cén yù yīng dū chì liú yǒng fú jí zài fáng gè yíng guī fù běi qí, bìng yù pān dǐng xīn chì gè jūn lián luò shēng shì, fēn lù bìng jìn. tí dū sū yuán chūn yǔ fǎ jūn zhàn yú lù àn xiàn, bài zhī. shí yuè, nèi gé xué shì zhōu dé rùn zòu: guān jūn jìn qǔ yuè nán, yí yǐ zhèng bīng qiān zhì hé nèi zhī shī, bié yòng qí bīng yóu chē lǐ qū lǎo wō, zǒu āi láo, yǐ àn xí shùn huà, mù yòng diān biān tǔ rén, bì néng dé lì. dé zhǐ jiāo diān dū xiáng chá chóu bàn. shì yuè, sū yuán chūn yǔ fǎ rén zhàn yú zhǐ zuò shè, zhèn zhǎn fǎ bīng guān sì rén. shí yī yuè, wáng dé bǎng jūn dà bài yú fēng gǔ, sū yuán chūn bù wǎng yuán, táng jǐng sōng yǔ liú yǒng fú dīng huái jūn gōng xuān guāng, lì zhàn dà jié, yōu zhào bāo zhī. shí èr yuè shí jiǔ rì, fǎ bīng gōng gǔ sōng, wáng dé bǎng yǐ fēng gǔ zhī bài yuàn sū jūn bù jiù, zhì shì yì bù wǎng yuán, sū jūn bài tuì wēi pō, liàng shān jiè yán. dì mìng féng zi cái bāng bàn guǎng xī guān wài jūn wù. èr shí jiǔ rì, fǎ jūn gōng liàng shān, jù zhī, pān dǐng xīn děng tuì zhù zhèn nán guān, lóng zhōu dà zhèn. táng jǐng sōng liú yǒng fú dīng huái gōng xuān guāng, yuè yú bù néng xià. liàng shān shī shǒu, cén yù yīng lǜ jǐng sōng děng jūn duàn hòu yuán, lìng wù pàn gū zhù, jǐng sōng bù kě. féng zi cái yǔ fǎ jūn zhàn yú wén yuān, hù yǒu shā shāng.
八月,諭岑毓英督飭劉永福及在防各營規復北圻,並諭潘鼎新飭各軍聯絡聲勢,分路並進。提督蘇元春與法軍戰於陸岸縣,敗之。十月,內閣學士周德潤奏:「官軍進取越南,宜以正兵牽制河內之師,別用奇兵由車裡趨老撾,走哀牢,以暗襲順化,募用滇邊土人,必能得力。」得旨交滇督詳察籌辦。是月,蘇元春與法人戰於紙作社,陣斬法兵官四人。十一月,王德榜軍大敗於豐谷,蘇元春不往援,唐景崧與劉永福、丁槐軍攻宣光,力戰大捷,優詔褒之。十二月十九日,法兵攻谷松,王德榜以豐谷之敗怨蘇軍不救,至是亦不往援,蘇軍敗退威坡,諒山戒嚴。帝命馮子材幫辦廣西關外軍務。二十九日,法軍攻諒山,據之,潘鼎新等退駐鎮南關,龍州大震。唐景崧、劉永福、丁槐攻宣光,月餘不能下。諒山失守,岑毓英慮景崧等軍斷後援,令勿拚孤注,景崧不可。馮子材與法軍戰於文淵,互有殺傷。
shí yī nián zhēng yuè chū jiǔ rì, fǎ bīng gōng zhèn nán guān, hōng huǐ guān mén ér qù, tí dū yáng yù kē zhàn mò. pān dǐng xīn tuì zhù hǎi cūn, dì mìng dài zuì lì gōng. yuán chūn tuì zhù mù fǔ. wáng dé bǎng zì fù xiāng zhōng sù jiāng, lǚ cuī yuán bù zhì, dǐng xīn hé zhī, luò zhí, suǒ bù guī yuán chūn xiá. fǎ jūn gōng liú yǒng fú yú xuān guāng, yǒng fú jūn kuì. táng jǐng sōng tuì zhù mù mǎ, qīn lián fáng jí. péng yù lín qǐng diào féng zi cái jūn fáng yuè, cháo zhǐ lìng dǐng xīn yì, dǐng xīn sù bù xié yú zi cái, nǎi mìng zi cái xíng. zi cái yǐ guān wài fáng jǐn, bù kěn tuì, yù lín nǎi lìng zhuān gù guì fáng. dǐng xīn shī jiǔ wú gōng, chǐ zhí, yǐ lǐ bǐng héng hù lǐ guǎng xī xún fǔ, sū yuán chūn dū bàn guǎng xī jūn wù. fǎ bīng jì huǐ zhèn nán guān, táo jūn nán mín bì jiāng ér xià, guǎng xī quán shěng dà zhèn. zi cái zhì, nǎi lì wèi ān jí.
十一年正月初九日,法兵攻鎮南關,轟毀關門而去,提督楊玉科戰歿。潘鼎新退駐海村,帝命戴罪立功。元春退駐幕府。王德榜自負湘中宿將,屢催援不至,鼎新劾之,落職,所部歸元春轄。法軍攻劉永福於宣光,永福軍潰。唐景崧退駐牧馬,欽、廉防急。彭玉麟請調馮子材軍防粵,朝旨令鼎新議,鼎新素不協於子材,乃命子材行。子材以關外防緊,不肯退,玉麟乃令專顧桂防。鼎新師久無功,褫職,以李秉衡護理廣西巡撫,蘇元春督辦廣西軍務。法兵既毀鎮南關,逃軍難民蔽江而下,廣西全省大震。子材至,乃力為安輯。
zi cái jiǔ zhù yuè xī, sù yǒu wēi huì, guì yuè mín huái zhī, rén xīn shǐ dìng. nǎi yú guān nèi shí lǐ zhī guān qián ài, kuà dōng xī liǎng lǐng jiān, zhú zhǎng qiáng sān lǐ yú, wài jué shēn qiàn, wèi è shǒu jì, zì lǜ suǒ bù zhù zhī, ér lìng wáng xiào qí lēi jūn tún qí hòu wèi jī jiǎo. fǎ bīng yáng yán mǒu rì fàn guān, zi cái nì liào qí bì xiān qī zhì, nǎi yì xiān fā zhì dí, dǐng xīn zhǐ zhī, zi cái lì zhēng, jìng lǜ wáng xiào qí jūn yè fàn dí lěi, shā dí shén duō. fǎ qǐ liàng shān zhī zhòng pū zhèn nán guān, zi cái shì zhòng yuē: fǎ zài rù guān, wú yǒu hé miàn mù jiàn yuè rén? bì sǐ jù zhī! shì qì jiē fèn. fǎ gōng zhǎng qiáng, jí pào měng liè, zi cái lēi zhū tǒng jiāng yì lì jiē zhàn, yù tuì hòu zhě shǒu rèn zhī. zhàn hān, zi cái zì kāi bì lǜ liǎng zi xiāng róng xiāng huá zhí chōng dí jūn, zhū jūn yǐ zi cái nián qī shí, fèn shēn xiàn dí, jiē gǎn fèn, shū sǐ zhàn. wáng xiào qí chén jiā lǜ bù jiāng pān yíng zhāng chūn fā děng suí qí hòu, wáng dé bǎng jūn páng zhì, jiā jī zhī, bì fǎ bīng wú suàn. áo zhàn liǎng rì, fǎ jūn zi dàn jǐn, dà bài kuì dùn. zi cái lǜ bīng gōng wén yuān, fǎ jūn qì chéng zǒu. zhū jūn sān lù gōng liàng shān, xiào qí dé bǎng zhàn yóu lì, lián zhàn jiē jié. èr yuè shí sān rì, suì kè liàng shān, fǎ xī zhòng dùn. zi cái jìn jūn kè lā mù, bī gōng láng jiǎ, wáng xiào qí jìn jūn guì mén guān, jǐn fù xī nián suǒ zhù biān dì. yuè mín lì zhōng yì wǔ dà tuán èr wàn yú rén, jiē jiàn féng jūn qí zhì. xī gòng yì wén fēng tōng kuǎn. zì hǎi tōng yǐ lái, zhōng guó yǔ wài guó zhàn, wéi shì yì dà jié, zi cái zhī gōng yě.
子材久駐粵西,素有威惠,桂、越民懷之,人心始定。乃於關內十里之關前隘,跨東西兩嶺間,築長牆三里餘,外掘深塹,為扼守計,自率所部駐之,而令王孝祺勒軍屯其後為犄角。法兵揚言某日犯關,子材逆料其必先期至,乃議先發制敵,鼎新止之,子材力爭,徑率王孝祺軍夜犯敵壘,殺敵甚多。法起諒山之眾撲鎮南關,子材誓眾曰:「法再入關,吾有何面目見粵人?必死拒之!」士氣皆憤。法攻長牆,急炮猛烈,子材勒諸統將屹立接戰,遇退後者手刃之。戰酣,子材自開壁率兩子相榮、相華直衝敵軍,諸軍以子材年七十,奮身陷敵,皆感憤,殊死戰。王孝祺、陳嘉率部將潘瀛、張春發等隨其後,王德榜軍旁至,夾擊之,斃法兵無算。鏖戰兩日,法軍子彈盡,大敗潰遁。子材率兵攻文淵,法軍棄城走。諸軍三路攻諒山,孝祺、德榜戰尤力,連戰皆捷。二月十三日,遂克諒山,法悉眾遁。子材進軍克拉木,逼攻郎甲,王孝祺進軍貴門關,盡復昔年所駐邊地。越民立忠義五大團;二萬餘人,皆建馮軍旗幟。西貢亦聞風通款。自海通以來,中國與外國戰,惟是役大捷,子材之功也。
fǎ bīng liù qiān fàn lín táo fǔ, fù fēn liǎng duì yī běi qū kē lǐng ān píng, yī nán qū miǎn wàng měng luó. diān dū cén yù yīng mìng cén yù bǎo lǐ yīng zhēn děng è běi lù, wáng wén shān è nán lù, ér zì lǜ jūn dāng zhōng lù, jiē yǒu zhǎn huò. fǎ jūn suì hé qū lín táo fǔ, diān jūn jù zhàn nán běi lù, huí jūn jiā gōng zhī, zhèn zhǎn fǎ jiāng wǔ rén, fǎ jūn dà kuì.
法兵六千犯臨洮府,復分兩隊;一北趨珂嶺、安平,一南趨緬旺、猛羅。滇督岑毓英命岑毓寶、李應珍等扼北路,王文山扼南路,而自率軍當中路,皆有斬獲。法軍遂合趨臨洮府,滇軍拒戰南北路,回軍夾攻之,陣斬法將五人,法軍大潰。
shí fǎ bīng jiàn jù tái wān zhī péng hú. liàng shān jì dà jié, fǎ rén lì jiè yīng rén hè dé xiàng lǐ hóng zhāng yì hé, yán fǎ rén jiāo hái jī lóng péng hú, bǐ cǐ chè bīng, bù suǒ bīng fèi. hóng zhāng zòu yán: péng hú jì shī, tái wān bì bù kě bǎo, dāng jí liàng shān yī shèng zhī wēi, yǔ dì hé yuē, zé fǎ bù zhì zài shì yāo qiú. cháo tíng nà qí yì, lì mìng tíng zhàn. lín táo zhī zhàn, nǎi zài tíng zhàn hòu diàn yù wèi dá qián yě. hóng zhāng jù qǐng qiān yuē, lìng zhū jiāng jiē tuì hái biān jiè, jiāng shì è wàn tòng fèn, bù kěn tuì, péng yù lín zhāng zhī dòng lǚ diàn lì zhēng. dì yǐ jīn yuē duàn nán shī xìn, yán yù zūn bàn. fǎ rén yāo qiú zhú liú yǒng fú yú yuè nán, zhāng zhī dòng nǎi nǐ lìng yǒng fú zhù sī qīn, yǒng fú jiān bù kěn xíng, táng jǐng sōng wēi cí xié zhī, cháo zhǐ yán qiè, nǎi miǎn guī yú yuè, shòu zǒng bīng. féng zi cái fèng dū bàn lián qīn biān fáng zhī mìng. yuē jì chéng, yuè nán suì guī fǎ guó bǎo hù yān.
時法兵艦據台灣之澎湖。諒山既大捷,法人力介英人赫德向李鴻章議和,言法人交還基隆、澎湖,彼此撤兵,不索兵費。鴻章奏言:「澎湖既失,台灣必不可保,當藉諒山一勝之威,與締和約,則法不至再事要求。」朝廷納其議,立命停戰。臨洮之戰,乃在停戰後電諭未達前也。鴻章遽請簽約,令諸將皆退還邊界,將士扼腕痛憤,不肯退,彭玉麟、張之洞屢電力爭。帝以津約斷難失信,嚴諭遵辦。法人要求逐劉永福於越南,張之洞乃擬令永福駐思、欽,永福堅不肯行,唐景崧危詞脅之,朝旨嚴切,乃勉歸於粵,授總兵。馮子材奉督辦廉、欽邊防之命。約既成,越南遂歸法國保護焉。