shǔ guó èr
属国二
yuè nán
○越南
yuè nán xiān chēng ān nán. shùn zhì chū, ān nán dū tǒng shǐ mò jìng yào lái guī, wèi jí shòu jué ér zú, xún shòu qí zi mò yuán qīng wèi ān nán dū tǒng shǐ.
越南先称安南。顺治初,安南都统使莫敬耀来归,未及授爵而卒,寻授其子莫元清为安南都统使。
shí liù nián bā yuè, jīng lüè dà xué shì hóng chéng chóu shǐ zòu yán ān nán guó qiǎn lì mù yù chuān bó dèng fú suí zhāo yáng bó ruǎn guāng huá, jī qǐ fù xìn jùn wáng jūn qián shū chéng nà kuǎn. shí qī nián jiǔ yuè, lí wéi qí shǐ zì chēng guó wáng, fèng biǎo gòng fāng wù, dì jiā zhī, cì wén qǐ bái jīn. shí bā nián, chì yuē:" zhèn wéi xiū dé lái yuǎn, shèng dài zhī hóng mó nà kuǎn guī rén, rén chén zhī zhèng yì. jì shū chéng ér xiàng huà, yòng xī mìng yǐ xuān ēn. bāo zhōng quàn liáng, diǎn zhì zhòng yě. ěr ān nán guó wáng lí wéi qí, pì chǔ yán fāng, bǎo yǒu jué zhòng. nǎi néng bèi fú shēng jiào, tè xiān qiǎn shǐ lái guī, xún lǎn biǎo wén, kǔn chén kě jiàn. gǔ chēng shí shí jùn jié, wáng shù jī yǒu zhī. yòng xī chì jiǎng yù, réng lài ěr chà guān chāi rén gēn yín bì yī fú děng shì, qiǎn tōng shì xù bān yī yuán bàn sòng zhì guǎng xī, yán tú bō fā bīng mǎ dǎo zhī chū jiāng. ěr shòu zī chǒng mìng, qí yì lì zhōng jié, yǒng zuò píng fān, kè shǒu zhí gòng, pī chéng wú yì. qīn zāi!" wèi jǐ, wéi qí zú, zi wéi zhī sì. xún yòu zú, zi wéi xǐ sì.
十六年八月,经略大学士洪承畴始奏言安南国遣吏目玉川伯邓福绥、朝阳伯阮光华,赍启赴信郡王军前抒诚纳款。十七年九月,黎维祺始自称国王,奉表贡方物,帝嘉之,赐文绮、白金。十八年,敕曰:“朕惟修德来远,盛代之弘谟;纳款归仁,人臣之正谊。既输诚而向化,用锡命以宣恩。褒忠劝良,典至重也。尔安南国王黎维祺,僻处炎方,保有厥众。乃能被服声教,特先遣使来归,循览表文,悃忱可见。古称识时俊杰,王庶几有之。用锡敕奖谕,仍赉尔差官钗仁根银币衣服等事,遣通事序班一员伴送至广西,沿途拨发兵马导之出疆。尔受兹宠命,其益励忠节,永作屏藩,恪守职贡,丕承无斁。钦哉!”未几,维祺卒,子维禔嗣。寻又卒,子维禧嗣。
kāng xī èr nián shí yī yuè, wéi xǐ qiǎn lí xiào děng biǎo xiè, fù gòng fāng wù. sān nián èr yuè, qiǎn nèi yuàn biān xiū wú guāng lǐ bù sī wù zhū zhì yuǎn, yù jì gù wáng wéi qí wéi zhī. wǔ nián wǔ yuè, wéi xǐ jiǎo sòng gù míng wáng yǒng lì chì yìn, qiǎn nèi guó shǐ guǎn hàn lín xué shì chéng fāng cháo lǐ bù láng zhōng zhāng yì bēn cè fēng wéi xǐ wèi ān nán guó wáng, cì dù jīn tuó niǔ yín yìn. liù nián, wéi xǐ duó dū tǒng shǐ mò yuán qīng gāo píng dì, yuán qīng bēn yún nán, shàng shū chén sù, dì mìng ān zhì nán níng. wéi qí yì shàng shū yán xīng bīng fù chóu běn mò.
康熙二年十一月,维禧遣黎斅等表谢,附贡方物。三年二月,遣内院编修吴光、礼部司务朱志远,谕祭故王维祺、维禔。五年五月,维禧缴送故明王永历敕、印,遣内国史馆翰林学士程方朝、礼部郎中张易贲册封维禧为安南国王,赐镀金驼钮银印。六年,维禧夺都统使莫元清高平地,元清奔云南,上疏陈诉,帝命安置南宁。维祺亦上疏言兴兵复仇本末。
chū, míng zhèng dé shí yī nián, shè táng shāo xiāng guān chén gǎo shā qí wáng mò zhǒu zì lì, zhǒu chén dōu lì shì mò dēng yōng tǎo shā gǎo, lì zhǒu xiōng zi huì. jiā jìng yuán nián, dēng yōng zhú huì zì lì, huì zi lí píng jù qīng huá zì wèi yī guó. hòu mò shì jiàn shuāi, dàn bǎo gāo píng yī jùn, shì yì ruò. zhì shì, dì qiǎn nèi yuàn shì dú lǐ xiān gēn bīng bù zhǔ shì yáng zhào jié, jī chì yù wéi xǐ, jiāng gāo píng tǔ dì rén mín guī mò yuán qīng:" gè shǒu qí tǔ, jǐn ěr fān zhí." chū, ān nán dìng wèi sān nián yī gòng. qī nián, wéi xǐ shū qǐng liù nián liǎng gòng bìng jìn, dì rú suǒ qǐng. bā nián, shǐ chén lǐ xiān gēn děng jī huí wéi xǐ fù shū, yán zūn zhǐ jiāng gāo píng fǔ shí lín guǎng yuán shàng láng xià láng tǔ dì rén mín guī mò yuán qīng, yīn zòu chēng lí wéi xǐ suǒ guī tǔ dì, shàng yǒu bǎo lè qī yuán èr zhōu, kūn lún jīn mǎ děng shí èr zǒng shè wèi hái, qǐng zài chì yù quán hái, dì bù xǔ.
初,明正德十一年,社堂烧香官陈暠杀其王莫晭自立,晭臣都力士莫登庸讨杀暠,立晭兄子譓。嘉靖元年,登庸逐譓自立,譓子黎平据清华自为一国。后莫氏渐衰,但保高平一郡,势益弱。至是,帝遣内院侍读李仙根、兵部主事杨兆杰,赍敕谕维禧,将高平土地人民归莫元清:“各守其土,尽尔藩职。”初,安南定为三年一贡。七年,维禧疏请六年两贡并进,帝如所请。八年,使臣李仙根等赍回维禧覆疏,言遵旨将高平府石林、广原、上琅、下琅土地人民归莫元清,因奏称黎维禧所归土地,尚有保乐、七源二州,昆仑、金马等十二总社未还,请再敕谕全还,帝不许。
shì nián, lí wéi xǐ hōng, dì wéi kǒu tūn quán lǐ guó shì. shí sān nián zhēng yuè, wéi kǒu tūn yǐ fù gào, qiǎn péi chén hú shì yáng děng jìn kāng xī bā nián shí yī nián suì gòng, shū yán:" xiān wáng shì shǒu ān nán, wèi nì chén mò dēng yōng cuàn shì, lài fǔ zhèng zhèng yì zhī zǔ jiǎo chú huī fù. mò nì yí niè cuàn jù gāo píng, zhà chén zhà pàn. zhì mò yuán qīng jù chén tǎo zuì, qián rù nèi dì tóu chéng. kāng xī bā nián, fèng mìng lìng hái gāo píng, chén wéi xǐ qīn fèng jūn mìng, gǎn bù lǐn zūn. dàn mò yuán qīng wèi chén bù gòng zhī chóu, gāo píng wèi shì shǒu zhī tǔ, pàn nì qiè jù, huò zài xiāo qiáng. kòu kěn tiān ēn, réng lìng gāo píng shǔ guī běn guó. qiě mò yuán qīng shàng yǒu shì cí jí jì yī fù mò jìng yào wén, nèi yǒu' tú nì tiān cháo' zhī yǔ, jīn jǐn jìng chéng, bìng gòng fāng wù." shì xià bù yì. xún yì:" qián wéi xǐ tuì huán mò yuán qīng gāo píng, qǔ yǒu fù xiāng hè hǎo yìn jié. jīn wéi kǒu tūn suī yán shōu de shì shū jì wén, dàn cǐ wén nián jiǔ, shì cí xì mò jìng yào míng, huò dé zì jìng yào cún shí, huò dé zì yuán qīng jīn rì, shū nán xuán nǐ, yīng chì wéi kǒu tūn chá míng jù tí zài yì." cóng zhī.
是年,黎维禧薨,弟维〈口吞〉权理国事。十三年正月,维〈口吞〉以讣告,遣陪臣胡士扬等进康熙八年、十一年岁贡,疏言:“先王世守安南,为逆臣莫登庸篡弑,赖辅政郑檍之祖剿除恢复。莫逆遗孽篡据高平,乍臣乍叛。至莫元清惧臣讨罪,潜入内地投诚。康熙八年,奉命令还高平,臣维禧钦奉君命,敢不懔遵。但莫元清为臣不共之仇,高平为世守之土,叛逆窃据,祸在萧墙。叩恳天恩,仍令高平属归本国。且莫元清尚有誓辞及祭伊父莫敬耀文,内有‘图逆天朝’之语,今谨敬呈,并贡方物。”事下部议。寻议:“前维禧退还莫元清高平,取有复相和好印结。今维〈口吞〉虽言收得誓书、祭文,但此文年久,誓辞系莫敬耀名,或得自敬耀存时,或得自元清今日,殊难悬拟,应饬维〈口吞〉查明具题再议。”从之。
shí sì nián, lí wéi kǒu tūn zú, dì wéi zhèng quán lǐ guó shì. shí liù nián, dì yù wéi zhèng yuē:" nì zéi wú sān guì, zhí míng jì chuǎng zéi zhī biàn, wěi shēn cóng zéi, yǐ fù sǐ zéi shǒu, qióng cuàn lái guī, niàn qí tóu chéng, xī zhī wáng jué, fāng qiě gǎn ēn tú bào, dān jié zhōng chéng. jù yì yǐ xiāo jìng zhī zī, huái jū zhà zhī jì, yīn móu bù guǐ, zì qǐ xìn duān, jí qǐng bān yí, zhé xíng pàn nì, shān huò jiān guǐ, tú tàn shēng líng. zhèn lián nián qiǎn bīng zhēng tǎo, qín lǒng dǐ dìng, mǐn yuè dàng píng, wéi wú sān guì qiè jù yī yú, gǒu yán dàn xī. jīn dà bīng yún jí, kǒng qí tǐng zǒu, qián cuàn lǐng nán. zī yǐ wáng lěi shì píng fān, xiào zhōng tiān guó, luàn chén zéi zǐ, liàng qiè tóng chóu. jīn yǐ qiǎn zhū jūn dà zhāng tà fá, píng dìng yuè xī, jìn qǔ diān qián. ěr guó rǎng dì xiāng shǔ, sù ān xíng shì, wáng qí lín xuǎn jiàng shì, xié lì jiān chú, mào shǎng róng bāo, cháo yǒu lìng diǎn. qīn zāi, wú fù zhèn mìng!" shí bā nián shí yī yuè, wéi zhèng qìng hè dà jié, shū yán:" nì zéi wú sān guì, biàn luàn shù nián, zǔ chén gòng lù, qiě zài sān xié yòu, pò lìng fú cóng, qū qū yú zhōng, wǎng gǎn yì jié. nǎi yǒu nì chén mò yuán qīng yǔ sān guì mì xiāng dì jié, qián rù gāo píng, tú wèi yǎn xí. jīn yuán zhàng tiān wēi, zhuī qín nì dǎng, míng zhèng qí zuì, yǐ gù píng fān." xǔ zhī.
十四年,黎维〈口吞〉卒,弟维正权理国事。十六年,帝谕维正曰:“逆贼吴三桂,值明季闯贼之变,委身从贼,以父死贼手,穷窜来归,念其投诚,锡之王爵,方且感恩图报,殚竭忠诚。讵意以枭獍之资,怀狙诈之计,阴谋不轨,自启衅端,藉请搬移,辄行叛逆,煽惑奸宄,涂炭生灵。朕连年遣兵征讨,秦、陇底定,闽、粤荡平,惟吴三桂窃据一隅,苟延旦夕。今大兵云集,恐其挺走,潜窜岭南。兹以王累世屏藩,效忠天国,乱臣贼子,谅切同仇。今已遣诸军大张挞伐,平定粤西,进取滇、黔。尔国壤地相属,素谙形势,王其遴选将士,协力歼除,懋赏荣褒,朝有令典。钦哉,无负朕命!”十八年十一月,维正庆贺大捷,疏言:“逆贼吴三桂,变乱数年,阻臣贡路,且再三胁诱,迫令服从,区区愚忠,罔敢易节。乃有逆臣莫元清与三桂密相缔结,潜入高平,图为掩袭。今原仗天威,追擒逆党,明正其罪,以固屏藩。”许之。
èr shí yī nián jiǔ yuè, wéi zhèng qiǎn péi chén jiǎ quán děng biǎo hè mǐn yuè sù qīng, bìng jìn suì gòng fāng wù yòu wèi gù wáng wéi kǒu tūn qǐng xù, yì xù rú lì. shí suǒ gòng jīn yín qì mǐn yǔ běn nèi bù fú, zhào miǎn shēn qiú, qí yú gòng wù zhuó jiǎn bái juàn jiàng zhēn xiāng zhōng hēi xiàn xiāng děng wù. èr shí èr nián sì yuè, qiǎn hàn lín yuàn shì dú míng tú hàn lín yuàn biān xiū sūn zhuō cè fēng lí wéi zhèng wèi ān nán guó wáng, yù shū" zhōng xiào shǒu bāng" sì zì cì zhī. tóng shí qiǎn hàn lín yuàn shì dú wū hēi lǐ bù láng zhōng zhōu càn yù jì gù wáng wéi xǐ wéi kǒu tūn. shí mò yuán qīng yǐ gù, qí dì jìng guāng wèi lí shì suǒ bài, lǜ zhòng lái bēn, dì mìng fā huí ān nán. xún jìng guāng bìng mò sì chéng tǔ fǔ, mò shì suì jué.
二十一年九月,维正遣陪臣甲全等表贺闽、粤肃清,并进岁贡方物;又为故王维〈口吞〉请恤,议恤如例。时所贡金银器皿与本内不符,诏免深求,其馀贡物酌减白绢、降真香、中黑线香等物。二十二年四月,遣翰林院侍读明图、翰林院编修孙卓册封黎维正为安南国王,御书“忠孝守邦”四字赐之。同时遣翰林院侍读邬黑、礼部郎中周灿谕祭故王维禧、维〈口吞〉。时莫元清已故,其弟敬光为黎氏所败,率众来奔,帝命发回安南。寻敬光病殁泗城土府,莫氏遂绝。
èr shí wǔ nián, zēng cì ān nán guó wáng biǎo lǐ wǔ shí, zhe wèi lì. sān shí liù nián, wéi zhèng zòu yán niú mǎ hú dié pǔ yuán sān chù wèi lín jiè tǔ sī qīn zhàn, qǐng gěi hái. dì wèn yún nán xún fǔ shí wén chéng, zhī qí dì shǔ kāi huà fǔ yǐ sān shí yú nián, bìng fēi ān nán gù dì, yí wén zé zhī. wǔ shí qī nián shí yuè, lí wéi zhèng hōng, sì zǐ wéi táo yǐ fù gào, qǐng xí fēng, fù gòng fāng wù. wǔ shí bā nián èr yuè, qiǎn nèi gé zhōng shū dèng tíng zhé hàn lín yuàn biān xiū chéng wén yù jì gù wáng lí wéi zhèng, jiān cè fēng wéi táo wèi ān nán guó wáng.
二十五年,增赐安南国王表里五十,著为例。三十六年,维正奏言牛马、蝴蝶、浦园三处为邻界土司侵占,请给还。帝问云南巡抚石文晟,知其地属开化府已三十馀年,并非安南故地,移文责之。五十七年十月,黎维正薨,嗣子维祹以讣告,请袭封,附贡方物。五十八年二月,遣内阁中书邓廷喆、翰林院编修成文谕祭故王黎维正,兼册封维祹为安南国王。
yōng zhèng èr nián, wéi táo qiǎn péi chén biǎo hè dēng jí, fù gòng fāng wù, cì yù shū" rì nán shì zuò" sì zì. sān nián, yún nán zǒng dū gāo qí zhuō zòu yán:" yún nán kāi huà fǔ yǔ ān nán jiē jiè, zì kāi huà fǔ mǎ bó xùn wài sì shí lǐ zhì qiān chǎng shān xià xiǎo hé nèi yǒu féng chūn lǐ liù zhài, cè zài qiū liáng shí èr shí líng. kāng xī èr shí bā nián, rù yú ān nán. yòu yún nán tōng zhì zài zì kāi huà fǔ wén shān xiàn nán èr bǎi sì shí lǐ zhì dǔ zhòu hé yǔ ān nán wèi jiè. jīn zì kāi huà fǔ zhì xiàn zài zhī mǎ bó xùn, zhǐ yī bǎi èr shí lǐ, jí zhì qiān chǎng shān xià xiǎo hé, yì zhǐ yī bǎi liù shí lǐ, shì qiān chǎng shān xiǎo hé wài shàng yǒu bā shí lǐ, nèi shè dōu lóng nán dān liǎng chǎng, wèi yún nán jiù jìng. suī shī zài qián míng, dàn fēng jiāng suǒ xì, jūn yīng yī bìng qīng zhā, wěi kān lì jiè." dì yù:" dōu lóng nán dān děng chù míng jì yǐ rù ān nán, shì qīn zhàn fēi shǐ yú wǒ cháo. ān nán rù wǒ cháo yǐ lái, lěi shì gōng shùn, bù yí yǔ zhēng chǐ cùn zhī dì." wéi táo xún shū biàn.
雍正二年,维祹遣陪臣表贺登极,附贡方物,赐御书“日南世祚”四字。三年,云南总督高其倬奏言:“云南开化府与安南接界,自开化府马伯汛外四十里至铅厂山下小河内有逢春里六寨,册载秋粮十二石零。康熙二十八年,入於安南。又云南通志载自开化府文山县南二百四十里至赌咒河与安南为界。今自开化府至现在之马伯汛,止一百二十里,即至铅厂山下小河,亦止一百六十里,是铅厂山小河外尚有八十里,内设都龙、南丹两厂,为云南旧境。虽失在前明,但封疆所系,均应一并清查,委勘立界。”帝谕:“都龙、南丹等处明季已入安南,是侵占非始於我朝。安南入我朝以来,累世恭顺,不宜与争尺寸之地。”维祹寻疏辩。
sì zǒng dū è ěr tài shū qǐng yú qiān chǎng shān xià xiǎo hé lí mǎ bó xùn sì shí lǐ lì jiè, wéi táo fù jī cí chén sù. wǔ nián, yù wéi táo yuē:" zhèn tǒng yù huán qū, fán zī chén shù zhī bāng, mò fēi wú tǔ, hé bì jiào lùn cǐ qū qū sì shí lǐ zhī dì. dàn fēn jiāng dìng jiè, zhèng suǒ dāng xiān, hóu diān yào huāng, shì tóng yī tǐ. jīn yuǎn fān méng gǔ, fèng yù zhī xià, mò bù qīn chéng, qǐ ěr guó sù chēng lǐ yì zhī bāng, dú wéi yuè yú dé huà zhī wài zāi? wáng bù bì yǐ qīn zhàn nèi dì wèi xián, quán quán shēn biàn, cǐ nǎi qián rén zhī wù, fēi wáng zhī guò yě. wáng wéi qí zūn yù zhǐ, zhèn bù shēn qiú, tǎng yì huò chí huí, shī qián gōng shùn, zé zì qǔ jiù lì, huái yuǎn zhī rén, qǐ néng xìng yāo? wáng qí qí zāi, wú tì zhèn mìng!" wéi táo gǎn huǐ zòu xiè. dì yīn yǐ mǎ bó xùn wài sì shí lǐ cì wéi táo, réng yǐ mǎ bó xùn zhī xiǎo dǔ zhòu hé wèi jiè. liù nián sān yuè, qiǎn fù dōu yù shǐ háng yì lù nèi gé xué shì rèn lán zhī wǎng ān nán xuān yù, lüè yún:" wáng jīn zì huǐ zhí mí, qíng cí gōng jǐn, zhèn tè pèi shū ēn, jí jiāng mǎ bó xùn wài sì shí lǐ zhī dì, réng cì guó wáng shì shǒu zhī." xún yù è ěr tài yuē:" zhèn jì jiā ēn wài fān, yì dāng fǔ cóng mín biàn. cǐ sì shí lǐ nèi rén mín, ruò yǒu yuán qiān nèi dì zhě, kě gěi zī ān chā diān shěng, wú shǐ shī suǒ. qí yuán jū wài fān shǔ ān nán guǎn xiá zhě, yì tīng qí biàn."
嗣总督鄂尔泰疏请於铅厂山下小河离马伯汛四十里立界,维祹复激词陈诉。五年,谕维祹曰:“朕统驭寰区,凡兹臣庶之邦,莫非吾土,何必较论此区区四十里之地。但分疆定界,政所当先,侯甸要荒,事同一体。今远藩蒙古,奉谕之下,莫不钦承,岂尔国素称礼义之邦,独违越於德化之外哉?王不必以侵占内地为嫌,拳拳申辩,此乃前人之误,非王之过也。王惟祇遵谕旨,朕不深求,傥意或迟回,失前恭顺,则自取咎戾,怀远之仁,岂能幸邀?王其祇哉,无替朕命!”维祹感悔奏谢。帝因以马伯汛外四十里赐维祹,仍以马伯汛之小赌咒河为界。六年三月,遣副都御史杭奕禄、内阁学士任兰枝往安南宣谕,略云:“王今自悔执迷,情词恭谨,朕特沛殊恩,即将马伯汛外四十里之地,仍赐国王世守之。”寻谕鄂尔泰曰:“朕既加恩外藩,亦当俯从民便。此四十里内人民,若有原迁内地者,可给赀安插滇省,毋使失所。其原居外藩属安南管辖者,亦听其便。”
shí yī nián shí yī yuè, lí wéi táo hōng, wáng sì zǐ wéi hù yǐ fù gào, qǐng xí fēng, fù gòng fāng wù. shí èr nián èr yuè, qiǎn hàn lín yuàn shì dú chūn shān bīng kē jǐ shì zhōng lǐ xué yù yù jì gù wáng wéi táo, cè fēng wéi hù wèi ān nán guó wáng. shí sān nián, lí wéi hù hōng, dì wéi yī quán lǐ guó shì. qián lóng èr nián, wéi yī yǐ fù gào, qǐng xí fēng. qiǎn hàn lín yuàn shì dú sōng shòu xiū zhuàn chén tán yù jì gù wáng wéi hù, cè fēng wéi yī wèi ān nán guó wáng. sān nián jiǔ yuè, wéi yī qiǎn shǐ fèng biǎo hè dēng jí, bìng gòng fāng wù.
十一年十一月,黎维祹薨,王嗣子维祜以讣告,请袭封,附贡方物。十二年二月,遣翰林院侍读春山、兵科给事中李学裕谕祭故王维祹,册封维祜为安南国王。十三年,黎维祜薨,弟维祎权理国事。乾隆二年,维祎以讣告,请袭封。遣翰林院侍读嵩寿、修撰陈倓谕祭故王维祜,册封维祎为安南国王。三年九月,维祎遣使奉表贺登极,并贡方物。
jiǔ nián jiǔ yuè, liǎng guǎng zǒng dū mǎ ěr tài zòu:" yuè xī jiān mín yè zhēn sī chū wài yí, yòu jiào wèi fěi, ān nán jī mín liú rù níng míng zhū chù." dì mìng diān yuè jiè jiē ān nán guān ài yán xíng jī chá, wú niàng shì duān. sì liǎng guǎng zǒng dū mǎ ěr tài guǎng xī shǔ fǔ tuō yōng tí dū dòu bīn zòu yán:" nán níng fǔ shǔ qiān lóng tǔ dòng zhī bǎn méng děng ài, tài píng fǔ shǔ sī líng tǔ zhōu zhī chuān huāng děng ài, zhèn nán fǔ shǔ xià léi tǔ zhōu zhī xià shǒu děng ài, gòng sān shí yú kǒu àn, jù bī jìn ān nán, yí dié shí jiàn zhà, tiān kǎ bō bīng, gè tǔ sī dài lǐng tǔ yǒng, è xiǎn shǒu xún, bìng chì dì fāng guān měi nián dōng yuè chá xiū tōng bào. ān nán qū lǘ dì fāng wèi huò wù jù jí zhī suǒ, zuì yǔ yóu ài xiāng jìn. cóng yóu ài chū rù, xiàng shè bì jìn, kāi zhī shí biàn shāng mín. yīng shè kè zhǎng, jī shāng mín wǎng lái, bìng zé dì fāng guān shèn chá chá. zhì píng ér shuǐ kǒu liǎng guān, tōng tài yuán mù mǎ děng dì, yí shè lì tiě liàn héng jiāng lán jié, féng wǔ shí rì kāi yī miàn yǐ tōng shāng." cóng zhī. chū, guǎng xī sī líng zhōu yán biān yǔ ān nán jiē rǎng, xún fǔ shū lù qǐng zāi zhú yǐ dù sī yuè. píng xiáng sī líng tǔ mù yǒu chéng jī qīn ān nán dì zhě, jiāo rén bù gān, héng yǔ zhēng hòng. shí liù nián, zǒng dū sū chāng zòu wén, dì yù shū lù xià bù chá yì.
九年九月,两广总督马尔泰奏:“粤西奸民叶蓁私出外夷,诱教为匪,安南饥民流入宁明诸处。”帝命滇、粤界接安南关隘严行稽查,毋酿事端。嗣两广总督马尔泰、广西署抚托庸、提督豆斌奏言:“南宁府属迁隆土峒之板蒙等隘,太平府属思陵土州之川荒等隘,镇南府属下雷土州之下首等隘,共三十馀口岸,俱逼近安南,宜叠石建栅,添卡拨兵,各土司带领土勇,扼险守巡,并饬地方官每年冬月查修通报。安南驱驴地方为货物聚集之所,最与由隘相近。从由隘出入,向设闭禁,开之实便商民。应设客长,稽商民往来,并责地方官慎察查。至平而、水口两关,通太源、牧马等地,宜设立铁链横江拦截,逢五、十日开一面以通商。”从之。初,广西思陵州沿边与安南接壤,巡抚舒辂请栽竹以杜私越。凭祥、思陵土目有乘机侵安南地者,交人不甘,恒与争閧。十六年,总督苏昌奏闻,帝谕舒辂下部察议。
ān nán yáo fěi pán dào qián dèng chéng yù děng móu luàn, zào huáng páo huáng qí mù yìn, jù jié nèi dì mín yí hé shèng liè děng, sàn zhā zhāo fěi, móu gōng dōu lóng ān běi yí jīng děng chù, wèi ān nán bīng mù zhēn zhī, huò hé shèng liè děng, pán dào qián děng cuàn nì shān qìng jiān. shí jiǔ nián, ān nán bā bǎo hé shā mù huáng guó zhēn yòu huò pán dào qián dèng chéng yù, yún guì zǒng dū shuò sè xùn dé shí, zòu wén zhèng fǎ. chū, guǎng dōng tǔ fěi lǐ wén guāng yǔ shùn huà tǔ háo ruǎn xìng móu jù lù lài tóng nǐ děng chù wèi luàn, fān guān bǔ huò xì zhū yù. èr shí yī nián, xiè sòng lǐ wén guāng shí liù rén yú fú jiàn, mǐn zhè zǒng dū kā ěr jí shàn zòu yán:" ān nán pì chǔ mán zōu, bù gǎn jiāng lǐ wén guāng shàn zì jiā zhū, sòng guī qǐng shì, zú zhēng huái fú zhī chén. yīng jiāng lǐ wén guāng děng zhào jiāo jié wài guó lì, fēn bié chǔ zhì." cóng zhī. èr shí èr nián liù yuè, ān nán fān chuán shī fēng, piāo bó yǒng níng xùn, bō bīng shǒu hù, gěi zī sòng guī, bìng shōu zhù qí jūn xiè, guī shí gěi hái. dì yù:" shōu xiè zhù kù, shū wèi fēi tǐ, kě bān yù yán hǎi tí zhèn zhī zhī." èr shí wǔ nián, mǐn zhè zǒng dū ài bì dá zòu yán:" ān nán biān jìng shā fěi yǔ jiāo mù sū yóu wéi nán, lán rù màn zhuō mǎ lù èr zhài, qiǎng lüè zī shì, yǐ zī qí guó wáng qín jiě yǐ." dì yǐ píng rì xún fáng bù yán, lín shí zhuī bǔ bù lì, qiè zé zhī.
安南瑶匪盘道钳、邓成玉等谋乱,造黄袍、黄旗、木印,句结内地民夷何圣烈等,散劄招匪,谋攻都龙、安北、宜经等处,为安南兵目侦知,获何圣烈等,盘道钳等窜匿山箐间。十九年,安南八宝河沙目黄国珍诱获盘道钳、邓成玉,云贵总督硕色讯得实,奏闻正法。初,广东土匪李文光与顺化土豪阮姓谋踞禄赖、桐狔等处为乱,番官捕获系诸狱。二十一年,械送李文光十六人於福建,闽浙总督喀尔吉善奏言:“安南僻处蛮陬,不敢将李文光擅自加诛,送归请示,足徵怀服之忱。应将李文光等照交结外国例,分别处治。”从之。二十二年六月,安南番船失风,飘泊永宁汛,拨兵守护,给赀送归,并收贮其军械,归时给还。帝谕:“收械贮库,殊为非体,可颁谕沿海提镇知之。”二十五年,闽浙总督爱必达奏言:“安南边境沙匪与交目苏由为难,阑入漫卓、马鹿二寨,抢掠滋事,已咨其国王擒解矣。”帝以平日巡防不严,临时追捕不力,切责之。
èr shí liù nián, lí wéi yī hōng, wáng sì zǐ wéi huán yǐ fù gào, qǐng xí fēng, qiǎn hàn lín yuàn shì dú dé bǎo dà lǐ sì shǎo qīng gù rǔ xiū yù jì gù wáng wéi yī, cè fēng wéi huán wèi ān nán guó wáng. wéi huán yù yǐ bǐ guó wǔ bài shì tiān zhī lǐ shòu fēng, dé bǎo děng zhí bù kě, suí rú yí, lǐ chéng. gù rǔ xiū jì chū jìng, yǐ ān nán wáng sòng yíng yí jié wèi zhōu, yí shū zé zhī, guǎng xī xún fǔ xióng xué péng yǐ wén, rǔ xiū zuò gé zhí. èr shí qī nián sān yuè, dì yù lǐ chén yuē:" ān nán shì wèi shǔ guó, fán yù cháo shǐ cè fēng zhì qí guó, zì yīng zūn xíng sān guì jiǔ kòu tóu lǐ. nǎi guó wáng niǔ yú xiǎo bāng lòu jiàn, yǔ cè shǐ shāng lùn bài guì yí zhù, dé bǎo gù rǔ xiū zhǐ shì chéng lì, shǐ zhōng kè zūn. wài fān bù ān tǐ zhì, bù chén yīng yù xíng xuān shì. sì hòu yù ān nán cè fēng děng shì, jí jiāng yīng xíng diǎn lǐ bìng qián hòu zūn xíng bài guì yí jié gào zhī zhèng fù shǐ, lìng qí yǒng yuǎn zūn xún, zhe wèi lìng." sān shí sì nián, ān nán mò shì hòu huáng gōng zuǎn jū nán zhǎng měng tiān zhài, lí shì bī zhī, lǜ shǔ nèi tóu, wéi huán qǐng suǒ huí chǔ zhì, yí xí zé zhī.
二十六年,黎维祎薨,王嗣子维荁以讣告,请袭封,遣翰林院侍读德保、大理寺少卿顾汝修谕祭故王维祎,册封维荁为安南国王。维荁欲以彼国五拜事天之礼受封,德保等执不可,随如仪,礼成。顾汝修既出境,以安南王送迎仪节未周,遗书责之,广西巡抚熊学鹏以闻,汝修坐革职。二十七年三月,帝谕礼臣曰:“安南世为属国,凡遇朝使册封至其国,自应遵行三跪九叩头礼。乃国王狃於小邦陋见,与册使商论拜跪仪注,德保、顾汝修指示成例,始终恪遵。外藩不谙体制,部臣应预行宣示。嗣后遇安南册封等事,即将应行典礼并前后遵行拜跪仪节告知正副使,令其永远遵循,著为令。”三十四年,安南莫氏后黄公缵居南掌猛天寨,黎氏逼之,率属内投,维荁请索回处治,移檄责之。
sì shí sān nián, ān nán jiě cuàn fěi rù guān, cì wéi huán duàn pǐ. sì shí liù nián, wéi huán qiǎn shǐ xiè ēn, gòng fāng wù. dì mìng shōu shòu, xià cì zhèng gòng zhe jiǎn yī bàn, bìng mìng sì hòu chén xiè biǎo zòu, wú yōng bèi lǐ. wǔ yuè, yù lǐ bù:" běn nián ān nán guó gòng shǐ dào jīng, mìng táng guān yī rén dài wǎng rè hé zhān jìn." sì shí jiǔ nián, dì nán xún, ān nán péi chén huáng zhòng zhèng lí yǒu róng ruǎn táng děng yíng jìn nán chéng wài, cì bì bó yǒu chà, tè cì guó wáng" nán jiāo píng hàn" biǎn é.
四十三年,安南解窜匪入关,赐维荁缎匹。四十六年,维荁遣使谢恩,贡方物。帝命收受,下次正贡著减一半,并命嗣后陈谢表奏,毋庸备礼。五月,谕礼部:“本年安南国贡使到京,命堂官一人带往热河瞻觐。”四十九年,帝南巡,安南陪臣黄仲政、黎有容、阮堂等迎觐南城外,赐币帛有差,特赐国王“南交屏翰”扁额。
wǔ shí yī nián, ān nán ruǎn shì biàn zuò. chū, míng jiā jìng zhōng, ān nán wáng lí wéi tán fù guó, shí qí chén zhèng shì ruǎn shì zhī lì, zì shì shì wèi zuǒ yòu fǔ zhèng. hòu yòu fǔ zhèng chéng ruǎn sǐ yòu gū, jiān shè zuǒ fǔ zhèng yǐ zhuān guó shì, ér chū ruǎn shì yú shùn huà, hào guǎng nán wáng. ruǎn zhèng shì chóu gòu bīng. jí lí wéi huán, quán yì xià yí, jǐn tóng shǒu fǔ. fǔ zhèng zhèng dòng suì shā shì zǐ, jù jīn yìn, móu cuàn guó, ér jì guǎng nán zhī qiáng, nǎi yòu qí tǔ qiú ruǎn yuè ruǎn huì, gòng gōng guǎng nán wáng, miè zhī yú fù chūn. ruǎn huì zì wèi tài dé wáng, zhèng dòng zì wèi zhèng jìng wáng, liǎng bù xiāng xià, wéi huán wú rú hé yě.
五十一年,安南阮氏变作。初,明嘉靖中,安南王黎维潭复国,实其臣郑氏、阮氏之力,自是世为左右辅政。后右辅政乘阮死幼孤,兼摄左辅政以专国事,而出阮氏於顺化,号广南王。阮、郑世仇构兵。及黎维荁,权益下移,仅同守府。辅政郑栋遂杀世子,据金印,谋篡国,而忌广南之强,乃诱其土酋阮岳、阮惠,共攻广南王,灭之於富春。阮惠自为泰德王,郑栋自为郑靖王,两不相下,维荁无如何也。
ān nán suǒ dōu yuē dōng jīng, jí gǔ jiāo zhōu, táng ān nán dū hù zhì suǒ ér yǐ guǎng nán shùn huà èr dào wèi xī jīng, jí gǔ rì nán jiǔ zhēn dì. lí wéi tán qǐ bīng zhī suǒ, yǔ dōng jīng zhōng gé hǎi kǒu, shì wèi guǎng nán ruǎn shì suǒ jù, bīng qiáng yú ān nán. zhì shì, zhèng dòng sǐ, ruǎn huì yǐ zhèng xìng zhuān guó, rén xīn bù fù, nǎi jí chú zhèng shì wéi míng, gōng pò lí chéng, jī miè zhèng dòng zhī zǐ zhèng zōng, ruǎn shì fù zhuān guó, wéi huán kào yǐ liǎng jùn, qiě qī yǐ nǚ. wǔ shí èr nián, wéi huán zú, sì sūn wéi qí lì, ruǎn huì jǐn qǔ xiàng zài zhēn bǎo guī guǎng nán, shǐ zhèng shì zhī chén gòng zhěng liú zhèn dū chéng. gòng zhěng sī fú lí jù ruǎn, nǎi yǐ wáng mìng lǜ bīng duó huí xiàng wǔ shí, ér ruǎn yuè yì yú guǎng nán yào duó qí zī zhòng. ruǎn huì guī, zhì chéng chí yú fù chūn, shǐ qí jiāng ruǎn rèn yǐ bīng shù wàn gōng gòng zhěng yú guó dū. zhěng zhàn sǐ, wéi qí chū wáng, ruǎn rèn suì jù dōng jīng, sì shǒu xiǎn yào, yǒu zì wáng zhī zhì. wǔ shí sān nián xià, ruǎn huì fù yǐ bīng zhū ruǎn rèn yú dōng jīng, ér qǐng wéi qí fù wèi. wéi qí zhī qí pǒ cè, bù gǎn chū. huì zhī mín xīn bù fù, jǐn huǐ wáng gōng, xié zǐ nǚ yù bó zhōu huí fù chūn, liú bīng sān qiān shǒu dōng jīng.
安南所都曰东京,即古交州,唐安南都护治所;而以广南、顺化二道为西京,即古日南、九真地。黎维潭起兵之所,与东京中隔海口,世为广南阮氏所据,兵强於安南。至是,郑栋死,阮惠以郑姓专国,人心不附,乃藉除郑氏为名,攻破黎城,击灭郑栋之子郑宗,阮氏复专国,维荁犒以两郡,且妻以女。五十二年,维荁卒,嗣孙维祁立,阮惠尽取象载珍宝归广南,使郑氏之臣贡整留镇都城。贡整思扶黎拒阮,乃以王命率兵夺回象五十,而阮岳亦於广南要夺其辎重。阮惠归,治城池於富春,使其将阮任以兵数万攻贡整於国都。整战死,维祁出亡,阮任遂据东京,四守险要,有自王之志。五十三年夏,阮惠复以兵诛阮任於东京,而请维祁复位。维祁知其叵测,不敢出。惠知民心不附,尽毁王宫,挟子女玉帛舟回富春,留兵三千守东京。
yǒu gāo píng fǔ dū ruǎn huī sù zhě, hù wéi qí mǔ qī zōng zú èr bǎi kǒu yóu gāo píng dēng zhōu yuǎn dùn zhì bó niǎn xī hé, guǎng xī tài píng fǔ lóng zhōu biān yě, mào sǐ shè shuǐ dēng běi àn, qí bù jí dù hé zhě, jǐn wèi zhuī bīng suǒ shā. liǎng guǎng zǒng dū sūn shì yì guǎng xī xún fǔ sūn yǒng qīng xiān hòu yǐ wén, qiě yán:" tuī gù yǔ duó, wéi shàng suǒ mìng." dì yǐ lí shì shǒu fān fèng gòng bǎi yǒu yú nián, yí chū shī wèn zuì, yǐ xīng miè jì jué. xiān zhì qí jiā yú nán níng, qiǎn qí péi chén lí diǎo ruǎn tíng méi huí guó, mì bào sì sūn. shí ān nán jiāng yù, dōng jù hǎi, xī jiē lǎo wō, nán yǔ zhàn chéng gé yī hǎi kǒu, běi lián guǎng xī yún nán. yǒu èr shí èr fǔ, qí èr fǔ wèi tǔ sī suǒ jū, shí zhǐ èr shí fǔ, gòng fēn shí sān dào. cǐ shí wèi xiàn zhě, qīng huá dào sì fǔ shí wǔ xiàn, xuān guāng dào sān zhōu yī xiàn, xīng huà dào shí zhōu èr xiàn yòu shàng lù wèi xiàn xià lù yǐ xiàn zhě, ān bāng dào sì fǔ shí èr xiàn, shān xī dào wǔ fǔ èr shí sì xiàn, jīng běi dào sì fǔ èr shí xiàn, tài yuán dào sān zhōu bā xiàn qí shàng lù yǐ xiàn xià lù wèi xiàn zhě, shān nán dào jiǔ fǔ sān shí liù xiàn, hǎi yáng dào sì fǔ shí jiǔ xiàn. wéi guǎng nán shùn huà èr dào, běn ruǎn qiú cháo xué, yòu jù gāo píng dào yī fǔ sì zhōu, liàng shān dào yī fǔ qī xiàn, yǐ hàn è nèi dì.
有高平府督阮辉宿者,护维祁母妻宗族二百口由高平登舟远遁至博淰溪河,广西太平府龙州边也,冒死涉水登北岸,其不及渡河者,尽为追兵所杀。两广总督孙士毅、广西巡抚孙永清先后以闻,且言:“推固予夺,惟上所命。”帝以黎氏守藩奉贡百有馀年,宜出师问罪,以兴灭继绝。先置其家於南宁,遣其陪臣黎屌、阮廷枚回国,密报嗣孙。时安南疆域,东距海,西接老挝,南与占城隔一海口,北连广西、云南。有二十二府,其二府为土司所居,实止二十府,共分十三道。此时未陷者,清华道四府十五县,宣光道三州一县,兴化道十州二县;又上路未陷、下路已陷者,安邦道四府十二县,山西道五府二十四县,京北道四府二十县,太源道三州八县;其上路已陷、下路未陷者,山南道九府三十六县,海阳道四府十九县。惟广南、顺化二道,本阮酋巢穴,又据高平道一府四州,谅山道一府七县,以捍遏内地。
dì mìng sūn shì yì yí xí ān nán zhū lù, shì yǐ shùn nì, zǎo fǎn zhèng. shí wéi qí dì wéi kǒu hú wéi kǒu hūn jiē wài chū bì nàn, wéi kǒu hú sǐ xuān guāng chéng, wéi kǒu hūn yóu jīng běi bō péng chǎng lái tóu. sūn shì yì yǐ wéi kǒu hūn yǒu cái qì, yù lìng quán shè guó shì. dì lǜ qí xiōng dì rì hòu xián yí, bù xǔ, nǎi lìng tǔ tián zhōu cén yí dòng hù wéi kǒu hūn chū kǒu, hào zhào yì bīng. huì ruǎn tíng méi děng yǐ sì sūn fù shū zhì, qǐ zhuǎn zòu. yú shì ān nán guó tǔ sī jí wèi xiàn gè zhōu guān bīng zhēng fù wěi dǎng xiàn dì tú, ér guān wài gè chǎng yì yǒng yì jiē qǐ xiǎng tuán liàn, qǐng wèi xiāng dǎo. shí ruǎn huì xiōng dì yì kòu guān qǐng gòng, yǐ qí guó chén mín biǎo zhì, yán lí wéi qí bù zhī cún wáng, qǐng lì gù wáng wéi huán zhī zǐ wēng huáng sī wéi qī kǒu zhǔ guó shì, bìng yíng qí mǔ fēi huí guó. dì zhī ruǎn huì qī wéi qī kǒu yú nuò yì yǔ, jiǎo jì huǎn shī, mìng sūn shì yì yán chì zhī.
帝命孙士毅移檄安南诸路,示以顺逆,早反正。时维祁弟维〈口胡〉、维〈口昬〉皆外出避难,维〈口胡〉死宣光城,维〈口昬〉由京北波篷厂来投。孙士毅以维〈口昬〉有才气,欲令权摄国事。帝虑其兄弟日后嫌疑,不许,乃令土田州岑宜栋护维〈口昬〉出口,号召义兵。会阮廷枚等以嗣孙复书至,乞转奏。於是安南国土司及未陷各州官兵争缚伪党献地图,而关外各厂义勇亦皆乞饷团练,请为乡导。时阮惠兄弟亦叩关请贡,以其国臣民表至,言黎维祁不知存亡,请立故王维荁之子翁皇司维{戚口}主国事,并迎其母妃回国。帝知阮惠欺维{戚口}愚懦易与,狡计缓师,命孙士毅严斥之。
ān nán jìn bīng lù sān: yī, chū guǎng xī zhèn nán guān wèi zhèng dào yī, yóu guǎng dōng qīn zhōu fàn hǎi, guò wū léi shān zhì ān nán hǎi dōng fǔ, wèi táng yǐ qián zhōu shī zhī dào yī, yóu yún nán méng zì xiàn lián huā tān lù xíng zhì ān nán zhī táo jiāng, nǎi míng mù chéng chū shī zhī dào. sūn shì yì jí tí dū xǔ shì hēng lǜ liǎng guǎng bīng yī wàn chū guān, yǐ bā qiān zhí dǎo wáng jīng, yǐ èr qiān zhù liàng shān wèi shēng yuán. qí yún nán tí dū wū dà jīng yǐ bīng bā qiān qǔ dào kāi huà fǔ zhī mǎ bái guān, yú dǔ zhòu hé, rù jiāo zhǐ jiè qiān yǒu bǎi lǐ ér zhì xuān huà zhèn, jiào mù chéng jiù lù shāo jìn. yún guì zǒng dū fù gāng qǐng xíng, dì yǐ yī jūn bù kě èr shuài, mìng zhù guān wài dōu lóng dū xiǎng yùn.
安南进兵路三:一,出广西镇南关为正道;一,由广东钦州泛海,过乌雷山至安南海东府,为唐以前舟师之道;一,由云南蒙自县莲花滩陆行至安南之洮江,乃明沐晟出师之道。孙士毅及提督许世亨率两广兵一万出关,以八千直捣王京,以二千驻谅山为声援。其云南提督乌大经以兵八千取道开化府之马白关,逾赌咒河,入交趾界千有百里而至宣化镇,较沐晟旧路稍近。云贵总督富纲请行,帝以一军不可二帅,命驻关外都龙督饷运。
shí yuè mò, yuè shī chū zhèn nán guān. zhào yǐ ān nán luàn hòu, láo jí bù kān gōng yì, yùn xiǎng yóu nèi dì diān yuè liǎng lù, shè tái zhàn qī shí yú suǒ, suǒ guò qiū bó wú fàn. sūn shì yì xǔ shì hēng yóu liàng shān fēn lù jìn, zǒng bīng shàng wéi shēng fù jiāng qìng chéng lǜ guǎng xī bīng, zǒng bīng zhāng cháo lóng lǐ huà lóng lǜ guǎng dōng bīng. shí tǔ bīng yì yǒng jiē suí háng, shēng yán dà bīng shù shí wàn, gè shǒu ài zéi wàng fēng bēn dùn, wéi è sān jiāng zhī xiǎn yǐ jù. shí yī yuè shí sān rì, shàng wéi shēng qìng chéng lǜ bīng qiān yú, wǔ gǔ dǐ shòu chāng jiāng. zéi tuì bǎo nán àn, wǒ bīng chéng zhī, fú qiáo duàn, jiē chāo fá zhí shàng. shí tiān dà wù, zéi zì xiāng gé shā, wǒ bīng suì jǐn dù, dà pò zhī. zhāng cháo lóng yì pò zéi zhù shí. shí wǔ rì, jìn bīng shì qiú jiāng. jiāng kuò, qiě nán àn yī shān, gāo yú běi àn, zéi jù xiǎn liè pào, wǒ bīng bù néng jié fá. zhū jūn yǐ jiāng shì liáo qū, zéi wàng bù jí yuǎn, nǎi yáng yùn zhú mù zào fú qiáo, shì bì dù, ér qián bīng èr qiān yú shàng yóu èr shí lǐ liū huǎn chù yòng xiǎo zhōu xiāo jì. shí qī rì, chéng fá báo àn xiāng chí. shì shàng yóu bīng yǐ rào chū qí bèi, chéng gāo dà hū xià jī, shēng zhèn shān gǔ. zéi bù zhī wáng shī hé zì jiàng, jiē jīng kuì.
十月末,粤师出镇南关。诏以安南乱后,劳瘠不堪供亿,运饷由内地滇、粤两路,设台站七十馀所,所过秋亳无犯。孙士毅、许世亨由谅山分路进,总兵尚维升、副将庆成率广西兵,总兵张朝龙、李化龙率广东兵。时土兵义勇皆随行,声言大兵数十万,各守隘贼望风奔遁,惟扼三江之险以拒。十一月十三日,尚维升、庆成率兵千馀,五鼓抵寿昌江。贼退保南岸,我兵乘之,浮桥断,皆超筏直上。时天大雾,贼自相格杀,我兵遂尽渡,大破之。张朝龙亦破贼柱石。十五日,进兵市球江。江阔,且南岸依山,高於北岸,贼据险列炮,我兵不能结筏。诸军以江势缭曲,贼望不及远,乃阳运竹木造浮桥,示必渡,而潜兵二千於上游二十里溜缓处用小舟宵济。十七日,乘筏薄岸相持。適上游兵已绕出其背,乘高大呼下击,声震山谷。贼不知王师何自降,皆惊溃。
shí jiǔ rì, báo fù liáng jiāng, jiāng zài guó mén wài, zéi jǐn fá yán jiāng zhú mù, liǎn zhōu duì àn. rán yáo wàng zéi zhèn bù zhěng, zhī qí zhòng wú gù zhì, nǎi mì yuǎn àn xiǎo zhōu, zài bīng bǎi yú, yè zhì jiāng, fù duó xiǎo zhōu sān shí yú, gēng fān dù bīng èr qiān, fēn dǎo zéi yíng. zéi hūn yè bù biàn duō guǎ, dà kuì, fén qí shí yú sōu, huò zǒng bīng hóu bó shù shí. lí míng, dà jūn bì jì. lí shì zōng zú bǎi xìng chū yíng fú dào zuǒ, sūn shì yì xǔ shì hēng rù chéng xuān wèi ér chū. chéng huán tǔ lěi, gāo bù shù chǐ, shàng zhí cóng zhú, nèi yǒu zhuān chéng èr, zé guó wáng suǒ jū, gōng shì yǐ dàng jǐn yǐ. ér lí wéi qí nì mín cūn, shì yè èr gǔ shǐ chū yì yíng jiàn sūn shì yì, jiǔ dùn shǒu xiè. jié wén. chū, wáng shī zhī chū yě, dì lǜ shì chéng hòu, cè fēng wǎng fǎn jī shí, zhì wáng shī jiǔ bào lù yú wài, xiān mìng lǐ bù zhù yìn, nèi gé zhuàn cè, yóu jì jūn qián. sūn shì yì suì yǐ èr shí èr rì xuān zhào cè fēng lí wéi qí wèi ān nán guó wáng, bìng chí bào sūn yǒng qīng guī qí jiā shǔ. wéi qí biǎo xiè, qǐng yú qián lóng wǔ shí wǔ nián yì jīng zhù bā xún wàn shòu. dì mìng qí ān nán quán dìng, wéi qí néng zì lì, xǔ lái zhāo. shì yì yě, chéng sī lí jiù mín yǔ gè chǎng yì yǒng xiān qū xiāng dǎo, yòu xǔ shì hēng zhāng cháo lóng děng xīn zì tái wān lì gōng, jiē shàn zhàn zhī jiāng, gù dé yǐ bīng wàn yú cháng qū shēn rù, bù zā yuè ér fù qí dōu, shí yún nán wū dà jīng zhī bīng shàng wèi zhì yě. zhào fēng sūn shì yì yī děng móu yǒng gōng, xǔ shì hēng yī děng zǐ, zhū jiàng shì shǎng lài yǒu chà.
十九日,薄富良江,江在国门外,贼尽伐沿江竹木,敛舟对岸。然遥望贼阵不整,知其众无固志,乃觅远岸小舟,载兵百馀,夜至江,复夺小舟三十馀,更番渡兵二千,分捣贼营。贼昏夜不辨多寡,大溃,焚其十馀艘,获总兵、侯、伯数十。黎明,大军毕济。黎氏宗族、百姓出迎伏道左,孙士毅、许世亨入城宣慰而出。城环土垒,高不数尺,上植丛竹,内有砖城二,则国王所居,宫室已荡尽矣。而黎维祁匿民村,是夜二鼓始出诣营见孙士毅,九顿首谢。捷闻。初,王师之出也,帝虑事成后,册封往返稽时,致王师久暴露於外,先命礼部铸印,内阁撰册,邮寄军前。孙士毅遂以二十二日宣诏册封黎维祁为安南国王,并驰报孙永清归其家属。维祁表谢,请於乾隆五十五年诣京祝八旬万寿。帝命俟安南全定,维祁能自立,许来朝。是役也,乘思黎旧民与各厂义勇先驱乡导,又许世亨、张朝龙等新自台湾立功,皆善战之将,故得以兵万馀长驱深入,不匝月而复其都,时云南乌大经之兵尚未至也。诏封孙士毅一等谋勇公,许世亨一等子,诸将士赏赉有差。
shí ruǎn huì yǐ dùn guī fù chūn, sūn shì yì móu zào chuán zhuī tǎo. sūn yǒng qīng zòu yán:" guǎng nán jù lí dōu yòu èr qiān lǐ, yòng bīng wàn rén, shè liáng zhàn xū yùn fū shí wàn, yǔ zhèn nán guān zhì lí chéng děng." dì yǐ ān nán cán pò kōng xū, qiě lí shì lěi shì chán ruò, qí xīng fèi wèi bì fēi yùn shù yě. jì dào yuǎn xiǎng jiān, wú kuàng rì lǎo shī dài qí sōu bǔ zhī lǐ, zhào jí bān shī rù guān. ér sūn shì yì tān fú ruǎn wèi gōng, shī bù jí bān, yòu qīng dí, bù shè bèi, sàn qiǎn tǔ jūn yì yǒng, xuán jūn lí chéng yuè yú. ruǎn shì dié zhī xū shí, suì mù qīng cháo chū xí guó dū, wěi wèi lái jiàng zhě, shì yì děng xìn qí kuáng cí, yàn rán bù zhī yě. wǔ shí sì nián zhēng yuè shuò, jūn zhōng zhì jiǔ zhāng lè, yè hū bào ruǎn bīng dà zhì, shǐ cāng huáng yù dí. zéi yǐ xiàng zài dà pào chōng wǒ jūn, zhòng guǎ bù dí, hēi yè zhōng zì xiāng róu lìn. lí wéi qí qiè jiā xiān dùn, diān shī wén pào shēng yì tuì zǒu, sūn shì yì duó dù fù liáng jiāng, jí zhǎn fú qiáo duàn hòu, yóu shì zài àn zhī jūn, tí dū xǔ shì hēng zǒng bīng zhāng cháo lóng, guān bīng fū yì wàn yú, jiē jǐ nì sǐ. shí shì yì zǒu huí zhèn nán, jǐn fén qì guān wài liáng xiè shù shí wàn, shì mǎ hái zhě bù jí bàn. qí yún nán zhī shī, yǐ lí chén huáng wén tōng xiāng dǎo dé quán fǎn. lí wéi qí mǔ zǐ fù lái tóu. zòu wén, dì yǐ shì yì bù zǎo bān shī, ér yòu màn wú chóu bèi, zhì cuò guó wēi sǔn jiàng shì, nǎi chǐ zhí lái jīng dài zuì, yǐ fú kāng ān dài zhī.
时阮惠已遁归富春,孙士毅谋造船追讨。孙永清奏言:“广南距黎都又二千里,用兵万人,设粮站需运夫十万,与镇南关至黎城等。”帝以安南残破空虚,且黎氏累世孱弱,其兴废未必非运数也。既道远饷艰,无旷日老师代其搜捕之理,诏即班师入关。而孙士毅贪俘阮为功,师不即班,又轻敌,不设备,散遣土军义勇,悬军黎城月馀。阮氏谍知虚实,岁暮倾巢出袭国都,伪为来降者,士毅等信其诳词,晏然不知也。五十四年正月朔,军中置酒张乐,夜忽报阮兵大至,始仓皇御敌。贼以象载大炮冲我军,众寡不敌,黑夜中自相蹂躏。黎维祁挈家先遁,滇师闻炮声亦退走,孙士毅夺渡富良江,即斩浮桥断后,由是在岸之军,提督许世亨、总兵张朝龙,官兵夫役万馀,皆挤溺死。时士毅走回镇南,尽焚弃关外粮械数十万,士马还者不及半。其云南之师,以黎臣黄文通乡导得全返。黎维祁母子复来投。奏闻,帝以士毅不早班师,而又漫无筹备,致挫国威、损将士,乃褫职来京待罪,以福康安代之。
ruǎn huì zì zhī gǔ huò, jì jù wáng shī zài tǎo, yòu fāng yǔ xiān luó gòu bīng, kǒng xiān luó zhī chéng qí hòu yě, yú shì kòu guān xiè zuì qǐ xiáng, gǎi míng ruǎn guāng píng, qiǎn qí xiōng zi guāng xiǎn jī biǎo rù gòng, kěn cì fēng hào. lüè yán shǒu guǎng nán yǐ jiǔ shì, yǔ ān nán dí guó, fēi jūn chén. qiě mán chù zì zhēng, fēi gǎn kàng zhōng guó, qǐng lái nián qīn jìn jīng shī, bìng yú guó nèi wèi sǐ suí jiàng shì zhù tán jiàn miào, qǐng bān guān xián shì hào, lì zhǔ fèng sì. yòu wén xiān luó gòng shǐ jiāng rù jīng, kǒng shòu qí méi niè, qǐ tiān cháo wù tīng qí yán. fú kāng ān xiān hòu yǐ wén.
阮惠自知贾祸,既惧王师再讨,又方与暹罗构兵,恐暹罗之乘其后也,於是叩关谢罪乞降,改名阮光平,遣其兄子光显赍表入贡,恳赐封号。略言守广南已九世,与安南敌国,非君臣。且蛮触自争,非敢抗中国,请来年亲觐京师,并於国内为死绥将士筑坛建庙,请颁官衔谥号,立主奉祀。又闻暹罗贡使将入京,恐受其媒孽,乞天朝勿听其言。福康安先后以闻。
dì yǐ wéi qí zài qì qí guó, bìng cè yìn bù néng shǒu, shì tiān yàn lí shì, bù néng zì cún ér ruǎn guāng píng jì qǐng qīn jìn, fēi qián dài mò lí jǐn gòng dài zì jīn rén zhī bǐ. qiě ān nán zì wǔ jì yǐ lái, qū jiǎo wú dīng lǐ chén lí mò hù xiāng tūn shì, qián dài céng jùn xiàn qí dì, fǎn cè wú cháng, shí yōu nán gù. nǎi yǔn qí qǐng, jí fēng ruǎn guāng píng wèi ān nán guó wáng, cè yuē:" zhèn wéi wáng huà xiá tán, fá zuì yīn ér shě fú, hóu fēng kè shǒu, shì dà suǒ yǐ wèi tiān. jiàn chéng kǔn yú huāng zōu, shì qí jì wǎng, pèi ēn gāo yú shǔ guó, jiā yǔ wéi xīn, bēn zī chǒng mìng zhī bān, xù yǐ xùn xíng zhī lǜ. wéi ān nán dì jū yán jiǎo, kāi shí sān dào zhī fēng jiāng, ér lí mín chén shì tiān cháo, xiū bǎi yú nián zhī zhí gòng, měi qū wáng huì, jiù fù fāng yú. zì zāo nàn yǐ liú lí, suì shì wēi ér kòng sù. fāng wèi xīng shī fù guó, zì xiǎo kān yǔ tú cún, hé qī qì yìn wěi chéng, jī ruò réng guī shī shǒu, dài tiān xīn yàn qí báo dé, zhì shì zuò qì yú zhōng lún. ěr ruǎn guāng píng qǐ zì xī shān, jiè sī nán fú, xiàng fěi jūn chén zhī fēn, jìn chéng hūn gòu zhī chóu. xìn qǐ jiāo hòng, qíng shū fù gù. kàng yán xíng yú cāng cù, suī wú xīn ér nán yǎn qián qiān, huǐ zuì jiù yǐ jiān chú, yuán gé miàn ér zì shēn tòng ài. biǎo jiān yuè qǐng, shǐ xiān yóu zǐ yǐ shū chén, chēn xiàn jǐng lái, gōng yǔ míng nián zhī zhù gǔ. zì fēi yǎng yāo fēng jué, róng jí lóng guāng, hé yóu xià lì mín máng, tuǒ zī jiū jí. kuàng wáng zhě wú fēn mín, jù zài bǎn zhāng qí tǔ yǔ, ér shēng rén yǒu sī mù, shì yí jí níng ěr bāng jiā. yuán bù chǒng suí, bǐ píng zhèn fǔ, jīn fēng ěr wèi ān nán guó wáng, xī zhī xīn yìn. yú xì! yǒu xìng yǒu fèi, tiān zǐ wéi shùn tiān ér xíng, wú èr wú yú, guó wáng xián jǔ guó yǐ tīng. wáng qí mào jiāng dān kuǎn, sù shǐ bīng jīng, gù yǔ yǐ zhǎng qí zǐ sūn, wù shǐ bī zī tā zú, xī xīn yǐ qín yú sù yè, wǎng lìng yì yù yǒu bāng, yì jìng fèng fū míng wēi, shù yǒng chéng fū wò diǎn. qīn zāi, wú tì zhèn mìng!" qí lí wéi qí shǎng sān pǐn xián, lìng tóng shǔ xià rén hù lái jīng, guī rù hàn jūn qí xià, jí yǐ wéi qí wèi zuǒ lǐng. yòu lìng ruǎn guāng píng fǎng wèn wéi qí qīn shǔ, hù sòng jìn guān. qí qián ān chā nèi dì zhī xī nán yí rén, yǒu xì huái gù tǔ zhě, bìng lìng ruǎn guāng píng shàn wèi fǔ suí, yǐ shì jīn quán.
帝以维祁再弃其国,并册印不能守,是天厌黎氏,不能自存;而阮光平既请亲觐,非前代莫、黎仅贡代自金人之比。且安南自五季以来,曲、矫、吴、丁、李、陈、黎、莫互相吞噬,前代曾郡县其地,反侧无常,时忧南顾。乃允其请,即封阮光平为安南国王,册曰:“朕惟王化遐覃,伐罪因而舍服,侯封恪守,事大所以畏天。鉴诚悃於荒陬,贳其既往,沛恩膏於属国,嘉与维新,贲兹宠命之颁,勖以训行之率。惟安南地居炎徼,开十三道之封疆,而黎民臣事天朝,修百馀年之职贡,每趋王会,旧附方舆。自遭难以流离,遂式微而控愬。方谓兴师复国,字小堪与图存,何期弃印委城,积弱仍归失守,殆天心厌其薄德,致世祚讫於终沦。尔阮光平起自西山,界斯南服,向匪君臣之分,浸成婚媾之仇。衅启交讧,情殊负固。抗颜行於仓卒,虽无心而难掩前愆,悔罪咎以湔除,原革面而自深痛艾。表笺籥请,使先犹子以抒忱,琛献憬来,躬与明年之祝嘏。自非仰邀封爵,荣藉龙光,曷由下莅民氓,妥兹鸠集。况王者无分民,讵在版章其土宇,而生人有司牧,是宜辑宁尔邦家。爰布宠绥,俾凭镇抚,今封尔为安南国王,锡之新印。於戏!有兴有废,天子惟顺天而行,无贰无虞,国王咸举国以听。王其懋将丹款,肃矢冰兢,固圉以长其子孙,勿使逼滋他族,悉心以勤於夙夜,罔令逸欲有邦,益敬奉夫明威,庶永承夫渥典。钦哉,毋替朕命!”其黎维祁赏三品衔,令同属下人户来京,归入汉军旗下,即以维祁为佐领。又令阮光平访问维祁亲属,护送进关。其前安插内地之西南夷人,有系怀故土者,并令阮光平善为抚绥,以示矜全。
wǔ shí wǔ nián, ruǎn guāng píng lái zhāo zhù lí, tú cì fēng qí zhǎng zǐ ruǎn guāng zuǎn wèi shì zǐ. qī yuè, rù jìn rè hé shān zhuāng, bān cì qīn wáng xià jùn wáng shàng, cì yù zhì shī zhāng, shòu guàn dài guī. qí shí guāng píng shǐ qí dì mào míng lái, guāng píng wèi gǎn qīn dào yě, qí jué zhà rú cǐ. wǔ shí liù nián, jī bài lí wéi kǒu hūn jí wàn xiàng guó zhī shī lái xiàn jié, dì yōu shǎng zhī. wǔ shí qī nián, yì dìng ān nán gòng qī, jiù lì sān nián yī gòng zhě, dìng wèi liǎng nián, liù nián qiǎn shǐ lái zhāo yī cì zhě, dìng wèi sì nián.
五十五年,阮光平来朝祝釐,途次封其长子阮光缵为世子。七月,入觐热河山庄,班次亲王下、郡王上,赐御制诗章,受冠带归。其实光平使其弟冒名来,光平未敢亲到也,其谲诈如此。五十六年,击败黎维〈口昬〉及万象国之师来献捷,帝优赏之。五十七年,议定安南贡期,旧例三年一贡者,定为两年,六年遣使来朝一次者,定为四年。
jiǔ yuè, ruǎn guāng píng zài yì ān bìng gù, shì zǐ ruǎn guāng zuǎn quán guó shì, yǐ fù gào. wǔ shí bā nián zhēng yuè, qiǎn guǎng xī àn chá shǐ chéng lín yù jì, jiā shì zhōng chún, bìng bān cì yù zhì shī, yú mù dào lēi bēi, yǐ biǎo gōng shùn. fēng guāng zuǎn wèi ān nán guó wáng. dì yǐ ruǎn bāng xīn zào, rén xīn wèi dìng, ruǎn guāng zuǎn shàng yòu, qiě ruǎn yuè shàng zài guǎng nán, wú wén chǔ jiǔ wò bīng bǐng, zhǔ shǎo guó yí, kǒng yǒu biàn, tè tiáo fú kāng ān zǒng dū yún guì bèi biān, bìng lìng chéng lín mì zhēn qí guó. chéng lín xuán yǐ guó shì cū dìng wén, nǎi zhǐ.
九月,阮光平在义安病故,世子阮光缵权国事,以讣告。五十八年正月,遣广西按察使成林谕祭,加谥忠纯,并颁赐御制诗,於墓道勒碑,以表恭顺。封光缵为安南国王。帝以阮邦新造,人心未定,阮光缵尚幼,且阮岳尚在广南,吴文楚久握兵柄,主少国疑,恐有变,特调福康安总督云、贵备边,并令成林密侦其国。成林旋以国事觕定闻,乃止。
bā yuè, shǔ liǎng guǎng zǒng dū guō shì xūn zòu ān nán tiān lì huā shān shì. xiān shì ān nán tōng shì, píng ér shuǐ kǒu liǎng guān shāng rén zài qí guó zhī gāo píng zhèn mù mǎ lì shì, yóu ài shāng rén zài liàng shān zhèn zhī qū lǘ lì shì, fēn shè tài hé fēng shèng èr hào, bìng zhì áo zhǎng shì zhǎng gè yī rén, bǎo hù jiān dāng gè yī yuán. ér cóng píng ér guān chū kǒu zhī shāng, bì yóu shuǐ lù xiān dǐ huā shān, jì chéng jǐn èr bǎi yú lǐ. qiě huā shān fù jìn cūn zhuāng chóu mì, zhì shì tiān shè xíng pù, qí shì zhǎng jiān dāng gè yuán, jí yú qū lǘ é nèi pài wǎng. kè mín zhōng yǒu yóu lù lù qián fù mù mǎ zhě, réng tīng qí biàn.
八月,署两广总督郭世勋奏安南添立花山市。先是安南通市,平而、水口两关商人在其国之高凭镇牧马立市,由隘商人在谅山镇之驱驴立市,分设太和、丰盛二号,并置廒长、市长各一人,保护、监当各一员。而从平而关出口之商,必由水路先抵花山,计程仅二百馀里。且花山附近村庄稠密,至是添设行铺,其市长、监当各员,即於驱驴额内派往。客民中有由陆路前赴牧马者,仍听其便。
jiā qìng yuán nián, fú zhōu jiāng jūn kuí lún liǎng guǎng zǒng dū jí qìng xiān hòu zòu yán, huò wū cáo chuán hǎi dào, yǒu ān nán zǒng bīng jí fēng jué chì mìng yìn xìn děng wù. chū, ruǎn shì jù guǎng nán, yǐ shùn huà gǎng wèi mén hù, yǔ zhàn chéng zhēn là xiān luó jiē jiē rǎng, xī nán bīn hǎi. yǒu shāng bó piāo rù hǎi zhě, ruǎn shì zhé mò rù qí huò, jí zhōng guó shāng chuán, yì bèi shuì méi qí bàn, gù hóng máo zhàn là xiān luó zhū guó shāng chuán, jiē yǐ jìn guǎng nán wān wèi jiè. ruǎn guāng píng fù zǐ jì yǐ bīng cuàn guó, guó yòng xū hào, shāng chuán bù zhì, nǎi qiǎn wū cáo chuán bǎi yú zǒng bīng shí èr rén, jiǎ cǎi bàn jūn xiǎng, duō zhāo zhōng guó yán hǎi wáng mìng, dàn yǐ guān jué, zī yǐ qì xiè chuán zhī, shǐ xiāng dǎo rù kòu mǐn yuè jiāng zhè gè shěng. shí zhè shī yù hǎi dào, zhí dà fēng yǔ, yǔ zhōng yǒu huǒ ruò rù zéi zhōu, xī pò sǔn. cān jiāng lǐ chéng lóng lǜ bīng shè shuǐ qǔ zéi pào, bìng sōu huò ān nán chì wén zǒng bīng tóng yìn gè sì. chì chēng" chà cáo duì dà tǒng bīng jìn lù hóu lún guì lì", ér jiào yù wáng míng kē huò sān zéi, yī guǐ wèi yīn zhě, yī míng wáng guì lì, xùn, yún jí lún guì lì yě. tóng shí mǐn zhōng huò tǐng zéi ān nán zǒng bīng fàn guāng xǐ, gōng shù:" ruǎn guāng píng jì dài lí shì, guāng píng sǐ, chuán zi guāng zuǎn, shí yǔ jiù ruǎn gòu bīng, ér jūn fèi yòu kǔ bù gěi, qí zǒng dū chén bǎo yù zhāo jí yuè tǐng sì lüě yú yáng. jì ér ān nán zǒng bīng huáng wén hǎi yǔ zéi guān wǔ cún qī yǒu xì, yǐ èr tǐng tóu chéng yú mǐn, jīn mǐn zhōng zào chuán yòng qí shì yě. lún guì lì zhě, guǎng dōng chéng hǎi rén, tóu fù ān nán, yǔ jiù ruǎn zhàn yǒu gōng, fēng hóu. yǐ xún hǎi, sī jié mǐn dào lái mǐn zhè jié lüè. ān nán tǐng qī shí liù sōu, fēn qián zhōng hòu zhī, lún guì lì tǒng dài hòu zhī. qí tóng yìn fán sì, guì lì zì pèi qí yī, yú sān yìn, sān zǒng bīng yuē yào yuē nán yuē jīn zhě pèi zhī, yào yǐ qín zhǎn, nán jīn zé jūn nì bì yú hǎi" yún. xún fǔ ruǎn yuán zhé guì lì, ér yǐ gōng cí rù zòu.
嘉庆元年,福州将军魁伦、两广总督吉庆先后奏言,获乌艚船海盗,有安南总兵及封爵敕命、印信等物。初,阮氏据广南,以顺化港为门户,与占城、真腊、暹罗皆接壤,西南濒海。有商舶飘入海者,阮氏辄没入其货,即中国商船,亦倍税没其半,故红毛、占腊、暹罗诸国商船,皆以近广南湾为戒。阮光平父子既以兵篡国,国用虚耗,商船不至,乃遣乌艚船百馀、总兵十二人,假采办军饷,多招中国沿海亡命,啖以官爵,资以器械船只,使乡导入寇闽、粤、江、浙各省。时浙师御海盗,值大风雨,雨中有火爇入贼舟,悉破损。参将李成隆率兵涉水取贼炮,并搜获安南敕文、总兵铜印各四。敕称“差艚队大统兵进禄侯伦贵利”,而教谕王鸣珂获三贼,一诡为瘖者,一名王贵利,讯,云即伦贵利也。同时闽中获艇贼安南总兵范光喜,供述:“阮光平既代黎氏,光平死,传子光缵,时与旧阮构兵,而军费又苦不给,其总督陈宝玉招集粤艇肆掠於洋。继而安南总兵黄文海与贼官伍存七有隙,以二艇投诚於闽,今闽中造船用其式也。伦贵利者,广东澄海人,投附安南,与旧阮战有功,封侯。以巡海,私结闽盗来闽、浙劫掠。安南艇七十六艘,分前、中、后支,伦贵利统带后支。其铜印凡四,贵利自佩其一,馀三印,三总兵曰耀、曰南、曰金者佩之,耀已擒斩,南、金则均溺毙於海”云。巡抚阮元磔贵利,而以供辞入奏。
dì mìng jūn jī dà chén zì jì liǎng guǎng zǒng dū, zhào huì ān nán guó wáng. dōng shí èr yuè, ruǎn guāng zuǎn chéng fù, lüè yuē:" xiǎo fān shì méng tiān cháo ēn bì, kuàng gé yú yá, wú néng chóu bào, sī yǐ shèn shǒu jiāng yǔ, yǒng zuò píng hàn. zhī yǐ běn guó jí nán yán hǎi nóng nài dì chū, yǒu zéi qú ruǎn zhǒng, qiè jù qí dì, xiào jù qí wéi dào huǒ, shù wèi hǎi huàn. běn guó zhěng chì hǎi fáng, jiān shōu cāng kè, yǐ lí zéi dǎng, qiě zhù hǎi miàn fān duò zhī yì. lún guì lì zhě, qián jū běn guó, suí tóng shāng bàn xún fáng. jù liào yī bāo cáng huò xīn, sī mán xiǎo fān, jìng gǎn qián yuē fěi chuán, yuè fù nèi yáng, sì xíng jié lüè. yòu shàn zào yìn zhā, zhuǎn xiāng kuáng yòu, qíng zuì zhòng dà, shí wèi fǎ lǜ suǒ bù róng. xiǎo fān bù néng xiān zhú qí jiān, shū yú qián shù. yǎng méng shèng cí pǔ jiàn, dòng xī zhūn chéng, xùn huì yǒu jiā, tiān rì chuí zhào. gōng yì shèng yù, qiě gǎn qiě sǒng. jǐn dāng zūn fèng yí xùn, jìng shǒu fān fēng, lìng běn guó xún hǎi rén yuán, yán jiā jǐng chì, mì shī qián lēi, duàn bù róng jié tóng fěi huǒ, yuè jìng zuò fēi, wù qī guì hǎi yǒng qīng, yǐ shàng fù shèng tiān zǐ huái róu zhī zhì dé, shì suǒ zì miǎn yě." dì yǐ guó wáng bù zhī, shè zhī. èr nián, liǎng guǎng zǒng dū zòu chēng, ān nán guó wáng ruǎn guāng zuǎn chà wěi guān biàn dīng gōng xuě děng, dài lǐng bīng chuán, ná huò dào fàn huáng zhù chén lè děng liù shí yú míng, jiè sòng nèi dì. dì jiàng chì bāo cì, bìng bān cì rú yì yù shān mǎng jǐn shā qì, yǐ shì yōu jiǎng.
帝命军机大臣字寄两广总督,照会安南国王。冬十二月,阮光缵呈覆,略曰:“小番世蒙天朝恩庇,旷格逾涯,无能酬报,思以慎守疆宇,永作屏翰。祗以本国极南沿海农耐地初,有贼渠阮种,窃据其地,啸聚齐桅盗夥,数为海患。本国整饬海防,间收舱客,以离贼党,且助海面帆柁之役。伦贵利者,前居本国,随同商伴巡防。讵料伊包藏祸心,私瞒小番,竟敢潜约匪船,越赴内洋,肆行劫掠。又擅造印劄,转相诳诱,情罪重大,实为法律所不容。小番不能先烛其奸,疏於钤束。仰蒙圣慈普鉴,洞悉肫诚,训诲有加,天日垂照。恭绎圣谕,且感且悚。谨当遵奉彝训,靖守藩封,令本国巡海人员,严加警饬,密施钤勒,断不容结同匪夥,越境作非,务期桂海永清,以上副圣天子怀柔之至德,是所自勉也。”帝以国王不知,赦之。二年,两广总督奏称,安南国王阮光缵差委官弁丁公雪等,带领兵船,拿获盗犯黄柱、陈乐等六十馀名,解送内地。帝降敕褒赐,并颁赐如意、玉山、蟒锦、纱器,以示优奖。
chū, ruǎn guāng píng jì gōng miè guǎng nán wáng ruǎn mǒu, ruǎn mǒu wèi lí wáng xù, qī lí shì yǒu shēn, táo yú nóng nài, nóng nài wèi shuǐ zhēn là jiù dū, jí jiā dìng shěng, jīn zhī xī gòng yě. lí shì shēng zǐ yuē ruǎn fú yìng, běn míng zhǒng, qián nì mín jiān. jí zhǎng, bēn xiān luó. xiān luó wáng gù yǔ ruǎn guāng píng sù chóu, nǎi yǐ nǚ dì guī fú yìng, zhù zhī bīng, gōng kè nóng nài, jù zhī, shì jiàn qiáng, hào" jiù ruǎn", ér chēng ruǎn guāng píng fù zǐ wèi" xīn ruǎn", yì yuē" xī ruǎn". jiù ruǎn yǐ fù chóu wèi cí, duó qí fù chūn jiù dū, shí jiā qìng sì nián yě. liù nián shí yī yuè, ān nán wěi zǒng bīng chén tiān bǎo xié juàn nèi tóu, shǐ zhī ān nán yǔ nóng nài bīng zhēng shì. qī nián bā yuè, nóng nài gōng shēng lóng chéng, ruǎn guāng zuǎn bài zǒu bèi qín. bā yuè, ruǎn fú yìng fù sòng mò guān fú děng sān míng lái yuè, bìng xiàn qí gōng kè fù chūn shí suǒ huò ruǎn guāng zuǎn fēng cè jīn yìn, fèng biǎo tóu chéng. mò guān fú děng jiē zhōng guó dào fàn, shòu ān nán zhāo wǎng tóu shùn, fēng dōng hǎi wáng jí zǒng bīng wěi zhí zhě. dì yǐ" cóng qián ruǎn guāng píng kuǎn quē nèi fù, ēn lǐ yǒu jiā, ruǎn guāng zuǎn sì fú nán jiāo, fù bān chì mìng, bǐ qí shì shǒu wù tì. nǎi sǒu jiān wō dào, sì dú hǎi yáng, fù ēn fǎn shì, mò cǐ wéi shèn! qiě yìn xìn míng qì zhì zhòng, zhé xíng shě qì qián táo, zuì wú kě huàn! qí mìng liǎng guǎng zǒng dū jí qìng fù zhèn nán guān bèi biān, qí ruǎn fú yìng gōng fù ān nán quán jìng yǐ wén." shí èr yuè, ruǎn fú yìng miè ān nán, qiǎn shǐ rù gòng, bèi chén gòu bīng shǐ mò, wèi xiān shì lí shì fù chóu bìng yán qí guó běn gǔ yuè shang zhī dì, jīn jiān bìng ān nán, bù wàng shì shǒu. qǐ yǐ" nán yuè" míng guó. dì yù yǐ" nán yuè" suǒ bāo shén guǎng, jīn liǎng guǎng dì jiē zài qí nèi, ruǎn fú yìng quán yǒu ān nán, yì bù guò jiāo zhǐ gù dì, bù dé yǐ" nán yuè" míng guó. bā nián, gǎi ān nán wèi yuè nán guó. liù yuè, mìng guǎng xī àn chá shǐ qí bù sēn wǎng fēng ruǎn fú yìng wèi yuè nán guó wáng. gài zì ruǎn guāng píng cuàn lí shì shí jiǔ nián, fù miè yú ruǎn fú yìng, sì hòu xiū zhí gòng zhě wèi jiù ruǎn zǐ sūn yǐ.
初,阮光平既攻灭广南王阮某,阮某为黎王婿,妻黎氏有娠,逃於农耐,农耐为水真腊旧都,即嘉定省,今之西贡也。黎氏生子曰阮福映,本名种,潜匿民间。及长,奔暹罗。暹罗王故与阮光平夙仇,乃以女弟归福映,助之兵,攻克农耐,据之,势渐强,号“旧阮”,而称阮光平父子为“新阮”,亦曰“西阮”。旧阮以复仇为辞,夺其富春旧都,时嘉庆四年也。六年十一月,安南伪总兵陈天保携眷内投,始知安南与农耐兵争事。七年八月,农耐攻升隆城,阮光缵败走被擒。八月,阮福映缚送莫观扶等三名来粤,并献其攻克富春时所获阮光缵封册、金印,奉表投诚。莫观扶等皆中国盗犯,受安南招往投顺,封东海王及总兵伪职者。帝以“从前阮光平款阙内附,恩礼有加,阮光缵嗣服南交,复颁敕命,俾其世守勿替。乃薮奸窝盗,肆毒海洋,负恩反噬,莫此为甚!且印信名器至重,辄行舍弃潜逃,罪无可逭!其命两广总督吉庆赴镇南关备边,俟阮福映攻复安南全境以闻。”十二月,阮福映灭安南,遣使入贡,备陈构兵始末,为先世黎氏复仇;并言其国本古越裳之地,今兼并安南,不忘世守。乞以“南越”名国。帝谕以“南越”所包甚广,今两广地皆在其内,阮福映全有安南,亦不过交趾故地,不得以“南越”名国。八年,改安南为越南国。六月,命广西按察使齐布森往封阮福映为越南国王。盖自阮光平篡黎氏十九年,复灭於阮福映,嗣后修职贡者为旧阮子孙矣。
jiǔ nián, qiǎn biān zhì zuǒ lǐng jí ān chā jiāng níng rè hé zhāng jiā kǒu fèng tiān hēi lóng jiāng yī lí děng chù ān nán rén huí guó, lài yín yǒu chà, bìng xǔ lí wéi qí guī zàng. shí yī nián, yuè nán xīng huà zhèn mù qǐng yǐ lín ān fǔ suǒ shǔ liù měng dì fāng wài fù, xí yù wáng zì chéng zhī. ruǎn guāng zuǎn yí zú ruǎn rú quán bì bǔ tóu nèi dì, liǎng guǎng zǒng dū wú xióng guāng zòu qǐng fā jiāo ruǎn fú yìng. dì xián qí wèi shǔ fān qín sòng bū táo, bù xǔ, yì bù xǔ qí bī liú nèi dì. shí sì nián, ruǎn fú yìng qiǎn yuán zhì liàng shān, jī sòng qián lóng liù shí nián xī fēng nán zhǎng guó wáng chì yìn, dì jiā jiǎng zhī.
九年,遣编置佐领及安插江宁、热河、张家口、奉天、黑龙江、伊犁等处安南人回国,赉银有差,并许黎维祁归葬。十一年,越南兴化镇目请以临安府所属六猛地方外附,檄谕王自惩之。阮光缵遗族阮如权避捕投内地,两广总督吴熊光奏请发交阮福映。帝嫌其为属藩擒送逋逃,不许,亦不许其逼留内地。十四年,阮福映遣员至谅山,赍送乾隆六十年锡封南掌国王敕印,帝嘉奖之。
ruǎn fú yìng zhī dé guó yě, jí jiā dìng yǒng lóng bīng lì jū duō, nǎi qǔ èr shěng wèi nián hào, yuē jiā lóng. zài wèi shí qī nián ér hōng, zi fú jiǎo sì. dào guāng yuán nián, qiǎn guǎng xī àn chá shǐ pān gōng chén jī chì yìn wǎng fēng ruǎn fú jiǎo wèi yuè nán guó wáng. jiǔ nián, yuè nán shǐ chén qǐng gǎi gòng dào yóu guǎng dōng shuǐ lù, bù yì bó zhī. shí jiǔ nián, dì yù xiàng lái yuè nán guó èr nián yī gòng, sì nián qiǎn shǐ lái zhāo yī cì, hé liǎng gòng bìng jìn, sì hòu gǎi wéi sì nián qiǎn shǐ lái gòng yī cì, qí gòng wù zhào liǎng gòng bìng jìn zhī shù jiǎn qí bàn. fú jiǎo gǎi yuán míng mìng, zài wèi èr shí yī nián. cháng yǐ bīng duó gāo mán guó hé xiān yí dài dì, fēn tōng jìng wèi sān shí shěng: yuē fù chūn, guó dū yě guǎng nán guǎng yì èr shěng wèi yòu qí guǎng zhì guǎng píng èr shěng wèi zuǒ qí píng shùn fù ān guǎng hé biān hé jiā dìng ān jiāng hé xiān yǒng lóng dìng xiáng jiǔ shěng wèi nán qí hé jìng hǎi yáng guǎng ān qīng huà yì ān nán dìng guǎng píng xīng ān hé nèi běi níng liàng shān gāo píng tài yuán shān xī xuān guāng xīng huà shí liù shěng wèi běi qí. hòu yòu yǐ guǎng yì guǎng zhì gè shěng guò xiǎo, gǎi wéi dào. jiāng yù jiào lì shì wèi dà. wéi xuān guāng shěng xī běi zhí guǎng xī zhèn ān fǔ zhī nán, yǒu dì yuē bǎo lè zhōu, qí qiú nóng xìng, xì lí shì jiù chén, réng niàn gù zhǔ, bù fú xīn wáng, yuè nán jǐn jī mí chù zhī. lí wéi kǒu hūn zǐ sūn táo jū lǎo wō shēn shān zhōng, shí sī jù zhòng fù guó, suǒ wèi lí wáng hòu yě. qí yú lí shì shū zú, hǎo zī shì, jù ān zhì píng shùn yǐ nán gè shěng. yòu zì bǐ qí guó wén jiào zhī lòu, zòu qǐng bān fā kāng xī zì diǎn. qí qǔ shì zé yòng yuán zhì, yǐ jīng yì shī fù kǎo shì.
阮福映之得国也,藉嘉定、永隆兵力居多,乃取二省为年号,曰嘉隆。在位十七年而薨,子福皎嗣。道光元年,遣广西按察使潘恭辰赍敕印往封阮福皎为越南国王。九年,越南使臣请改贡道由广东水路,部议驳之。十九年,帝谕向来越南国二年一贡,四年遣使来朝一次,合两贡并进,嗣后改为四年遣使来贡一次,其贡物照两贡并进之数减其半。福皎改元明命,在位二十一年。尝以兵夺高蛮国河仙一带地,分通境为三十省:曰富春,国都也;广南、广义二省为右圻;广治、广平二省为左圻;平顺、富安、广和、边和、嘉定、安江、河仙、永隆、定祥九省为南圻;河静、海阳、广安、清化、乂安、南定、广平、兴安、河内、北宁、谅山、高平、太原、山西、宣光、兴化十六省为北圻。后又以广义、广治各省过小,改为道。疆域较历世为大。惟宣光省西北直广西镇安府之南,有地曰保乐州,其酋农姓,系黎氏旧臣,仍念故主,不服新王,越南仅羁縻处之。黎维〈口昬〉子孙逃居老挝深山中,时思聚众复国,所谓黎王后也。其馀黎氏疏族,好滋事,俱安置平顺以南各省。又自鄙其国文教之陋,奏请颁发康熙字典。其取士则用元制,以经义、诗赋考试。
dào guāng èr shí yī nián, ruǎn fú jiǎo hōng, qiǎn shǐ gào āi, zhào tíng jìn gòng fāng wù, mìng guǎng xī àn chá shǐ bǎo qīng wǎng fēng qí zi fú fú wèi yuè nán guó wáng. fú fú gǎi yuán shào zhì, zài wèi qī nián. dào guāng èr shí bā nián, hōng, zi fú shí sì. fán cháo shǐ cè fēng, lì shì zhī zài hé nèi. hé nèi jí dōng jīng, qí guó jiàn dū chù yě. jí ruǎn fú yìng dé guó, yǐ dōng jīng lǚ huǐ yú bīng, ér qí xiān rén shì jū lǐng nán, suì qiān dū yú fù chūn shěng, gǎi dōng jīng wèi hé nèi xǐng. fēng shǐ zhì qí guó, réng xún lì zhù jié yú cǐ. ruǎn fú shí sì wèi nián yòu, zòu qǐ tiān shǐ zhì qí guó dū, yóu shì guǎng xī àn chá shǐ láo chóng guāng zhì fù chūn cè fēng yān.
道光二十一年,阮福皎薨,遣使告哀,诏停进贡方物,命广西按察使宝清往封其子福巿为越南国王。福巿改元绍治,在位七年。道光二十八年,薨,子福时嗣。凡朝使册封,历世只在河内。河内即东京,其国建都处也。及阮福映得国,以东京屡毁於兵,而其先人世居岭南,遂迁都於富春省,改东京为河内省。封使至其国,仍循例驻节於此。阮福时嗣位年幼,奏乞天使至其国都,由是广西按察使劳崇光至富春册封焉。
sān shí nián, zhèng zǔ chēn zòu yuè nán guó wáng ruǎn fú shí yīn xiān hòu fèng dào xiào hé ruì huáng hòu, xuān zōng chéng huáng dì yí zhào, nǐ qǐng qiǎn shǐ gōng jìn xiāng lǐ, bìng jìn xiāng pǐn jì wù, yòu jī dì biǎo wén gòng wù qìng hè dēng jí. dì yù xiào hé ruì huáng hòu xuān zōng chéng huáng dì zǐ gōng jūn yǐ fèng yí líng qǐn, zhǐ qí yuǎn lái jìn xiāng. qí qìng hè dēng jí fāng wù, yì wú yōng chéng jìn. xián fēng èr nián, lùn yuè nán guó míng nián lì gòng zhe yú xián fēng sān nián wǔ yuè nèi dào jīng. liù nián, yù yuè nán guó wáng ruǎn fú shí yǐ dīng sì nián zhèng gòng jiè qī, zī chéng láo chóng guāng zòu qǐng yú hé yuè jìn guān. xiàn zài yòng bīng zhū shěng fēn shàng wèi sù qīng, yuè nán guó cǐ cì lì gòng, zhe huǎn zhì xià jiè liǎng gòng bìng jìn.
三十年,郑祖琛奏越南国王阮福时因先后奉到孝和睿皇后,宣宗成皇帝遗诏,拟请遣使恭进香礼,并进香品祭物,又赍递表文、贡物庆贺登极。帝谕孝和睿皇后、宣宗成皇帝梓宫均已奉移陵寝,止其远来进香。其庆贺登极方物,亦无庸呈进。咸丰二年,论越南国明年例贡著於咸丰三年五月内到京。六年,谕越南国王阮福时以丁巳年正贡届期,咨呈劳崇光奏请於何月进关。现在用兵诸省分尚未肃清,越南国此次例贡,著缓至下届两贡并进。
bā nián, fǎ lán xī duó qǔ yuè nán guó xī gòng. xiān shì, míng jì yǒu fǎ lán xī tiān zhǔ jiào tú bù jiào lái ān nán. kāng xī wǔ shí jiǔ nián, fǎ bīng jiàn é luó dì hào pō jiāo zhǐ, shì guān sān rén dēng lù zhì píng shùn shěng, tǔ rén fù ér xiàn zhī wáng. jiàn zhǎng yǔ jiào shī shāng, yǐ zhòng jīn shú guī. cǐ wèi fǎ yuè jiāo shè zhī shǐ. qián lóng shí sì nián, fǎ wáng lù yì shí wǔ mìng pí yì fǔ yà bèi ěr zhě wèi quán quán dà chén, zhì shùn huà fǔ móu tōng shāng, guó wáng bù xǔ. qián lóng shí bā nián, yuè rén dà lù tiān zhǔ jiào tú. wǔ shí yī nián, yuè nèi luàn, ruǎn yuè zì chēng wáng, ruǎn guāng píng shǐ qí zi jǐng ruì yì fǎ guó qǐ yuán. yì nián, suì dìng fǎ yuè tóng méng zhī yuē, gē kūn lún dǎo zhī chá lín gǎng yú fǎ. wèi jǐ, shuǎng yuē. jiā qìng èr shí wǔ nián, fǎ jiàn lái yuè nán cè liáng hǎi kǒu, guó rén jī wáng shā fǎ rén dí yà shì. dào guāng èr shí qī nián, fǎ rén yǐ bīng jiàn zhì chá lín gǎng, dà bài yuè jūn, zhì shì nián suì jìng duó xī gòng, yuè nán dì yī dōu huì yě.
八年,法兰西夺取越南国西贡。先是,明季有法兰西天主教徒布教来安南。康熙五十九年,法兵舰俄罗地号泊交趾,士官三人登陆至平顺省,土人缚而献之王。舰长与教师商,以重金赎归。此为法、越交涉之始。乾隆十四年,法王路易十五命皮易甫亚孛尔者为全权大臣,至顺化府谋通商,国王不许。乾隆十八年,越人大戮天主教徒。五十一年,越内乱,阮岳自称王,阮光平使其子景叡诣法国乞援。翌年,遂订法越同盟之约,割昆仑岛之茶麟港於法。未几,爽约。嘉庆二十五年,法舰来越南测量海口,国人激王杀法人狄亚氏。道光二十七年,法人以兵舰至茶麟港,大败越军,至是年遂径夺西贡,越南第一都会也。
xián fēng shí nián, yù nèi gé:" liú zhǎng yòu zòu yuè nán guó rù gòng jiè qī, xiàn zài guǎng xī jūn wù wèi jùn, dào lù bù níng, qí dīng sì xīn yǒu liǎng jiè lì gòng, zàn xíng zhǎn huǎn." tóng zhì yuán nián, fǎ guó ná pò lún dì sān yǐ hǎi jūn dà jǔ fá yuè nán, duó chá lín gǎng, yuē gē xià jiāo zhǐ biān hé jiā dìng dìng xiáng sān xǐng, kāi tōng shāng sān kǒu, péi cháng èr qiān wàn fú láng, xǔ qí hé. jiā dìng shěng jí xī gòng suǒ zài yě. èr nián, yuè nán guó wáng ruǎn fú shí yīn fèng dào wén zōng xiǎn huáng dì yí zhào, zī qǐng qiǎn shǐ jìn xiāng biǎo hè dēng jí gòng fāng wù, què zhī. sān nián, yuè nán yǐ chǒu lì gòng jí shàng èr jiè liǎng gòng réng mìng zhǎn huǎn.
咸丰十年,谕内阁:“刘长佑奏越南国入贡届期,现在广西军务未竣,道路不宁,其丁巳、辛酉两届例贡,暂行展缓。”同治元年,法国拿破仑第三以海军大举伐越南,夺茶麟港,约割下交趾边和、嘉定、定祥三省,开通商三口,赔偿二千万佛郎,许其和。嘉定省即西贡所在也。二年,越南国王阮福时因奉到文宗显皇帝遗诏,咨请遣使进香、表贺登极、贡方物,卻之。三年,越南乙丑例贡及上二届两贡仍命展缓。
liù nián dōng, guǎng xī tài píng zhèn ān liǎng fǔ tǔ fěi fēng qǐ, guān jūn jī zhī, bài dùn yuè nán. qī nián, guó wáng zī qǐ guǎng xī xún fǔ sū fèng wén dài zòu qǐng bīng yuán jiǎo, dì mìng tí dū féng zi cái lǜ sān shí yíng tǎo zhī. bā nián qī yuè èr shí yī rì, huá jūn yóu zhèn nán guān jìn fā. bā yuè, zéi qiú wú kūn zhàn běi níng, shāng yú chòng, yǐn kǒng què xuè sǐ, zhū zéi dà jù, dà bīng zhì, suì qǐ xiáng. dōng, zéi qiú liáng tiān xī xī bēn xuān guāng, tóu guī hé yáng zéi shǒu huáng chóng yīng. shì nián, fǎ rén gē qǔ yuè nán guó ān jiāng hé xiān yǒng lóng sān xǐng, zì shì xià jiāo zhǐ liù shěng xī lì fǎ bǎn. jiǔ nián, xīng huà shěng bǎo shèng zéi shǒu liú yǒng fú tài yuán shěng sū jiē zéi shǒu dèng zhì xióng jiē lái jiàng. xià sì yuè, huáng chóng yīng dùn rù bǎo lè zhōu bái miáo jiè nèi, tí dū mǎ zi cái bān shī.
六年冬,广西太平、镇安两府土匪蜂起,官军击之,败遁越南。七年,国王咨乞广西巡抚苏凤文代奏请兵援剿,帝命提督冯子材率三十营讨之。八年七月二十一日,华军由镇南关进发。八月,贼酋吴鲲战北宁,伤於铳,饮孔雀血死,诸贼大惧,大兵至,遂乞降。冬,贼酋梁天锡西奔宣光,投归河阳贼首黄崇英。是年,法人割取越南国安江、河仙、永隆三省,自是下交趾六省悉隶法版。九年,兴化省保胜贼首刘永福、太原省苏街贼首邓志雄皆来降。夏四月,黄崇英遁入保乐州白苗界内,提督溤子材班师。
qī yuè, shī cì lóng zhōu, ér huáng chóng yīng fù jù hé yáng, liú yǒng fú fù jù xīng huà zhī bǎo shèng, dèng zhì xióng fù jù tài yuán zhī sū jiē. shí yuè, jiàng zéi sū guó hàn chéng yè xí xiàn liàng shān shěng chéng, běi qí zǒng tǒng duàn shòu sǐ zhī. shí guǎng xī hòu bǔ dào xú yán xù yīn shì zhì liàng shān chéng wài qū lǘ, diào bīng zhù yuè gōng chéng, bù kè. shí yī yuè, zéi qiú ruǎn sì lù zhī píng zhāng shí yī děng fù jù gāo píng shěng, yuè wáng fù kěn chū shī, dì mìng féng zi cái zài dū jūn chū guān, guǎng xī xún fǔ lǐ fú tài qǐng yǐ guǎng dōng hòu bǔ dào huá tíng jié xiāng bàn jūn shì. shí nián xià, féng zi cái cì lóng zhōu. sì yuè èr shí yī rì, zǒng bīng liú yù chéng dū zhū jiàng chū guān cì běi níng. jiǔ yuè, qīn zhōu zhī zhōu chén mǒu yòu qín sū guó hàn, jiè sòng liǎng guǎng zǒng dū ruì líng, zhū zhī, qí zi sū yà dèng dùn rù hǎi, jù gǒu tóu shān. dào yuán huá tíng jié xuán huí guǎng dōng. shí yī nián, guǎng xī xún fǔ liú zhǎng yòu xí dào yuán tán yuǎn jìn lǜ yǒng shí yíng bàn tài píng zhèn ān èr fǔ biān fáng, féng zi cái yì diào huí fáng biān.
七月,师次龙州,而黄崇英复踞河阳,刘永福复踞兴化之保胜,邓志雄复踞太原之苏街。十月,降贼苏国汉乘夜袭陷谅山省城,北圻总统段寿死之。时广西候补道徐延旭因事至谅山城外驱驴,调兵助越攻城,不克。十一月,贼酋阮四、陆之平、张十一等复踞高平省,越王复恳出师,帝命冯子材再督军出关,广西巡抚李福泰请以广东候补道华廷杰襄办军事。十年夏,冯子材次龙州。四月二十一日,总兵刘玉成督诸将出关次北宁。九月,钦州知州陈某诱擒苏国汉,解送两广总督瑞龄,诛之,其子苏亚邓遁入海,踞狗头山。道员华廷杰旋回广东。十一年,广西巡抚刘长佑檄道员覃远琎率勇十营办太平、镇安二府边防,冯子材亦调回防边。
shí èr nián, huá jūn jiāng chè, fǎ rén tū yǐ bīng chuán zhì hé nèi xǐng. guó wáng zī chēng huá zǒng bīng chén dé guì pài duì yā lìng fàng rù. liú zhǎng yòu jù qíng zòu wén, cháo mìng gé zhí tí xùn. fǎ rén suì zhāo zhōng guó sàn yǒng jí yún nán biān jìng bù chěng zhī tú gōng yuè nán gè shěng, qí shǒu chén duō jiàng. zhì tài yuán shěng, shǒu chén zhāo liú yǒng fú xiàng zhù. fǎ bīng zhì, yǒng fú shè fú bài zhī, qín qí shuài ān yè, fǎ rén bài tuì hé nèi xǐng, yǔ wáng hé. wáng qiǎn qí chén ruǎn wén xiáng yǔ yì, fǎ rén suì jiàn guǎn hé nèi, bìng yú bái téng hǎi kǒu shè guān shōu shuì. chū, zéi shǒu huáng chóng yīng wèi wú kūn zhōng biǎo, liú yǒng fú yì wú kūn zhī dǎng. wú kūn sǐ, qí dì wú jīng hé jiā zì shā. huáng chóng yīng liú yǒng fú sù bù xiāng néng, yǒng fú jiàng, yuè nán wáng shòu yǐ sān xǐng tí dū zhī zhí, huáng chóng yīng jù hé yáng wèi dào zì ruò. shí sān nián, liú zhǎng yòu qiǎn liú yù chéng jiāng zuǒ jūn shí yíng, dào yuán zhào wò jiāng yòu jūn shí yíng, yóu zhèn ān fǔ chū guān tǎo huáng chóng yīng. shì nián, fǎ rén bī lìng yuè nán wáng gōng bù tiān zhǔ jiào jí hóng hé tōng háng èr shì, hóng hé jí fù liáng jiāng yě. xuán yòu yǐ bǎo shāng wéi míng, pài bīng zhù shǒu hé nèi hǎi fáng zhū dì, qiě qiú kāi cǎi hóng hé shàng liú kuàng shān. guāng xù yuán nián, zhào wò lián kè dǐ dìng xiàn xiāng ān fǔ gè chù, bǎo lè zhōu tǔ mín jí bái miáo jiē yuē jiàng. chóng yīng lǜ zhòng lái jù, xuán dùn qù. zhào wò dū zhū jūn gōng kè hé yáng lǎo cháo, zéi dǎng chén yà shuǐ jiàng. qī yuè, qín huáng chóng yīng lù zhī. èr nián chūn, bān shī.
十二年,华军将撤,法人突以兵船至河内省。国王咨称华总兵陈得贵派队押令放入。刘长佑据情奏闻,朝命革职提讯。法人遂招中国散勇及云南边境不逞之徒攻越南各省,其守臣多降。至太原省,守臣招刘永福相助。法兵至,永福设伏败之,擒其帅安邺,法人败退河内省,与王和。王遣其臣阮文祥与议,法人遂建馆河内,并於白藤海口设关收税。初,贼首黄崇英为吴鲲中表,刘永福亦吴鲲之党。吴鲲死,其弟吴鲸合家自杀。黄崇英、刘永福素不相能,永福降,越南王授以三省提督之职,黄崇英踞河阳为盗自若。十三年,刘长佑遣刘玉成将左军十营,道员赵沃将右军十营,由镇安府出关讨黄崇英。是年,法人逼令越南王公布天主教及红河通航二事,红河即富良江也。旋又以保商为名,派兵驻守河内、海防诸地,且求开采红河上流矿山。光绪元年,赵沃连克底定县、襄安府各处,保乐州土民及白苗皆约降。崇英率众来拒,旋遁去。赵沃督诸军攻克河阳老巢,贼党陈亚水降。七月,擒黄崇英戮之。二年春,班师。
qī nián, liú zhǎng yòu yí dū yún guì, zhī fǎ rén zhì zài dé yuè nán yǐ kuī diān yuè, shàng shū lüè yuē:" biān shěng zhě, zhōng guó zhī mén hù, wài fān zhě, zhōng guó zhī fān lí. fān lí xiàn zé mén hù wēi, mén hù wēi zé táng shì zhèn. yuè nán wèi diān yuè zhī chún chǐ. tài xī zhū guó, zì yìn dù jí xīn jiā pō bīng láng yǔ shè lì bù tóu yǐ lái, fǎ guó zhī chuí xián yuè nán jiǔ yǐ. kāi shì xī gòng, jù qí yào hài, fù tōng hàn zéi huáng chóng yīng, guī qǔ dōng jīng, jù bīng móu dù hóng jiāng yǐ qīn liàng shān zhū chù, yòu yù gē yuè nán guǎng xī biān jiè dì liù bǎi lǐ wèi zhù bīng zhī suǒ. chén shí rèn guǎng xī xún fǔ, suī bīng pí xiǎng chù, lì qiǎn jiàng zú chū guān wǎng yuán. fǎ rén bù yuè, jié gào tōng shāng yá mén, wèi chén bāo cáng huò xīn, yǒu yì bài méng. lài yì huáng dì chá chén yú zhōng, nǎi dé chū zhù jiǎo zhī shī, nèi wài jiā jī. yuè nán zhāo yòng liú yǒng fú, yǐ zhé fǎ jiāng shā qiú zhī fēng. guǎng xī liǎng jūn, zuǒ lù zé tí dū liú yù chéng qū tài yuán běi níng, yòu lù zé dào yuán zhào wò yóu xīng huà xuān guāng fēn jī zéi dǎng, zhí dǐ ān biān hé yáng, pò chóng yīng cháo xué, jiān qí qú kuí. gù fǎ rén qǐn móu, bù gǎn jù sì tūn bìng zhě, jiāng dǎi yī jì. rán chén měi xiáng xún biān jiāng, zhī fǎ rén zhī zhì zài bì děi yuè nán, yǐ kuī diān yuè zhī jiāo ér tōng chǔ shǔ zhī lù, jiǎo yān sī qǐ, huò jìn qiè fū. nǎi rù qiū yǐ lái, fǎ guó zēng jiā yuè nán shuǐ shī jīng fèi, qí xià yì yuàn yì jiè èr bǎi wǔ shí wàn fú láng, jīng lǐ dōng jīng hǎi wān shuǐ shī. qí hǎi jūn qīng gé luó ài zhú rì chóu huà dōng jīng bīng shì, qí tū ní sī àn yī jié, jí kě jìn xíng, qiè tàn fǎ rén guǒ xù zhì ér qián móu, shì lì ér bèi yuē yě. qiè wén zào cǐ móu zhě wèi bó lǎng shǒu bān, zài yuè nán xī gòng wèi xún jiǎn sī. kāi bù zhī hòu, zhāo rù tǔ yí kè mín zhòng zhì bǎi wàn, mín qíng jiàn qià, wù chǎn rì zēng. jián pǔ zhài suǒ zhāo shāng mín, yì yú bǎi wàn. yùn mǐ chū yáng, suì bǎi wàn dàn, suǒ zhēng fù shuì rù xī gòng kù cáng zhě, suì jì fú láng èr bǎi wǔ shí wàn. jiǎn bù běn huāng sǒu, kāi chéng tōng qú, chē lù fāng guǐ, gōu qú xiū jùn, dōng bù rén gǎn fǎ ēn dé, zhì yuán yǐ liù bǎi wàn kǒu xiàn dì guī fù, gù bó lǎng shǒu bān yǐ yuè nán qíng xíng gào qí zǒng tǒng. fù liáng jiāng yí dài, fǎ yǐ shǐ chuán kāi shì, yì shàng sù yǐ dá lán cāng jiāng tōng zhōng guó zhī huò, jié yóu fāng zhū yí yǐ kuī diān yuè biān jìng, zhù xī gòng zhì jián pǔ zhài tiě lù, yǐ bì hǎi dào zhī yū rào. yuè nán sì jìng jiē yǒu fǎ rén zhī jī, zhèng zhì bù xiū, bīng fù bù zú, shì yǐ wēi rú lěi luǎn. jīn fù xīng bīng tūn shì, jiā yǐ jiǎn bù zhī pàn mín, shì bì cuī bài bù kě zhī zhǔ. tóng zhì shí sān nián, fǎ tí dū jǐn míng pào shì wēi, xī sān xǐng yǐ rù yú fǎ rén zhī shǒu, ér hóng hǎi tōng zhōu, dì xiǎn fù shī. suǒ lì tiáo yuē, wéi bù kěn yǔ yǐ dōng jīng, guó shì jí jí, shì cǐ wèi jī jiǎo. ruò fù shī qí dōng jīng, jí bù qióng jí bīng lì tú miè fù chūn, yǐ wú néng zì lì yǐ. chén yǐ wéi fǎ rén cǐ jǔ, zhì tūn quán jìng. jì dé zhī hòu, bì qǐng lì lǐng shì yú méng zì děng chù, yǐ rǎng shān kuàng jīn xī zhī lì, huò qǔ dào chuān shǔ yǐ tōng jiāng hǎi, jù liè bāng tōng shāng kǒu àn zhī shàng yóu. kuàng diān nán zì tóng zhì yǐ hòu, píng dìng nì huí, qí yú dǎng jié xiá zhě, huò qián cuàn yuè nán shān gǔ, huò bēn yáng bù yì yú fǎ rén, jūn qíng xū shí, biān dì qíng xíng, jǐn xíng xiè lòu, gù shí yǒu yí rén lán rù diān yǐ guān xíng shì. tǎng fǎ fù yuè nán, nì dǎng yòu bì dǎo zhī nèi kòu, chěng qí fǎn shì zhī móu. chén shòu rèn biān fáng, mì ěr wài kòu, bù gǎn wén ér bù gào." zòu rù, bù bào.
七年,刘长佑移督云、贵,知法人志在得越南以窥滇、粤,上疏略曰:“边省者,中国之门户,外藩者,中国之藩篱。藩篱陷则门户危,门户危则堂室震。越南为滇、粤之唇齿。泰西诸国,自印度及新加坡、槟榔屿设立埠头以来,法国之垂涎越南久矣。开市西贡,据其要害,复通悍贼黄崇英,规取东京,聚兵谋渡洪江以侵谅山诸处,又欲割越南、广西边界地六百里为驻兵之所。臣时任广西巡抚,虽兵疲饷绌,立遣将卒出关往援。法人不悦,讦告通商衙门,谓臣包藏祸心,有意败盟。赖毅皇帝察臣愚忠,乃得出助剿之师,内外夹击。越南招用刘永福,以折法将、沙酋之锋。广西两军,左路则提督刘玉成趋太原、北宁,右路则道员赵沃由兴化、宣光分击贼党,直抵安边、河阳,破崇英巢穴,歼其渠魁。故法人寝谋,不敢遽肆吞并者,将逮一纪。然臣每详询边将,知法人之志在必得越南,以窥滇、粤之郊而通楚、蜀之路,狡焉思启,祸近切肤。乃入秋以来,法国增加越南水师经费,其下议院议借二百五十万佛郎,经理东京海湾水师。其海军卿格罗爱逐日筹画东京兵事,俟突尼斯案一结,即可进行,窃叹法人果蓄志而潜谋,嗜利而背约也。窃闻造此谋者为伯朗手般,在越南西贡为巡检司。开埠之后,招入土夷、客民众至百万,民情渐洽,物产日增。柬埔寨所招商民,亦逾百万。运米出洋,岁百万石,所徵赋税入西贡库藏者,岁计佛郎二百五十万。柬埔本荒薮,开成通衢,车路方轨,沟渠修濬,东埔人感法恩德,至原以六百万口献地归附,故伯朗手般以越南情形告其总统。富良江一带,法已驶船开市,议上溯以达澜沧江通中国之货,结楢方诸夷以窥滇、粤边境,筑西贡至柬埔寨铁路,以避海道之迂绕。越南四境皆有法人之迹,政治不修,兵赋不足,势已危如累卵。今复兴兵吞噬,加以柬埔之叛民,势必摧败不可支拄。同治十三年,法提督仅鸣炮示威,西三省已入於法人之手,而红海通舟,地险复失。所立条约,惟不肯与以东京,国势岌岌,恃此为犄角。若复失其东京,即不穷极兵力图灭富春,已无能自立矣。臣以为法人此举,志吞全境。既得之后,必请立领事於蒙自等处,以攘山矿金锡之利,或取道川蜀以通江海,据列邦通商口岸之上游。况滇南自同治以后,平定逆回,其馀党桀黠者,或潜窜越南山谷,或奔洋埠役於法人,军情虚实,边地情形,尽行泄漏,故时有夷人阑入滇以观形势。傥法覆越南,逆党又必导之内寇,逞其反噬之谋。臣受任边防,密迩外寇,不敢闻而不告。”奏入,不报。
shí zhù yīng fǎ shǐ chén zēng jì zé yǐ yuè shì dié yǔ fǎ tíng biàn jí, fú jiàn xún fǔ dīng rì chāng yì shū fǎ yuè shì yǐ wén. dì mìng yǔ běi yáng dà chén lǐ hóng zhāng chóu shāng bàn fǎ, bìng yù yán jiāng yán hǎi dū fǔ, mì wèi chóu bàn. bā nián èr yuè, fǎ rén yǐ bīng jiàn yóu xī gòng shǐ zhì hǎi yáng, móu qǔ dōng jīng, zhí dū zhāng shù shēng yǐ wén, dì yù diān dū xiàng jī yīn yìng. sān yuè, yí zēng guó quán dū liǎng guǎng. fǎ gōng dōng jīng, pò zhī, zhāng shù shēng zòu lìng diān yuè fáng jūn yán shǒu chéng wài, yǐ jiǎo bàn tǔ fěi wéi míng, jí tú jìn bù, bìng lìng guǎng dōng bīng jiàn chū yáng yáo wèi shēng yuán. wǔ yuè, diān dū liú zhǎng yòu qiǎn dào yuán shěn shòu róng dài bīng chū jìng, yǔ guǎng xī guān jūn lián luò shēng shì, bǎo hù yuè nán. bìng zòu yán:" tàn wén fǎ rén pò dōng jīng hòu, tuì zhù lún chuán, rì rì tiān bīng, zēng zhāo qún dào, xuán shǎng wàn jīn gòu liú yǒng fú, shí wàn jīn qǔ bǎo shèng zhōu. yòu fǎ lǐng shì pò chéng hòu, jié lüè shāng zhèng yá mén, chuán shì gè shāng, chū rù huò shuì lìng yǒu xīn zhāng, xiàn réng diào qǔ lù jūn gǎn zào tuō chuán, wèi xī qǔ bǎo shèng zhī jì. yuè wáng pài qí bīng bù shì láng chén tíng sù jiē shǔ hé nèi zǒng dū, qiǎn lì bù shàng shū ruǎn zhèng děng dǐ shān xī yǔ huáng zuǒ yán děng chóu shāng yù dí zhī cè. gè shěng xún fǔ bù àn dà bàn yǔ huáng zuǒ yán liú yǒng fú tóng yuán jué yī sǐ zhàn. sì hòu tǒng lǐng fáng jūn tí dū huáng guì lán bào chēng liú yǒng fú chí fù shān xī, dào jīng liàng shān, lái jiàn. bǐ xiǎo yǐ zhōng yì, gǎn jī fèn fā, jù chēng fēn bīng fù běi níng zhù shǒu bǎo shèng, wàn bù shǐ fǎ rén dé chěng, dàn bīng lì bù zú, wàng tiān cháo wèi yuán. qí hé nèi tàn bào yún, fǎ rén kǒng yuán bīng cù zhì, dāng shì suǒ huò zhī hé nèi xún fǔ, jiāo huán chéng chí cāng kù. xún fǔ bù shòu, chēng fǎ rén wéi yuē nòng bīng, yǐ sǐ zì shì, nǎi zhuǎn jiāo àn chá shǐ. zōng shì ruǎn bà fù yǐ huǒ yào hōng huǐ dōng jīng, yǐ miǎn yuè rén fù jù, qiě shěng bīng lì fēn shǒu. qí lún chuán huò dōng xià hǎi yáng, huò fēn shǐ guǎng nán xī gòng, qí tiān bīng jì jí, cóng shì shàng yóu. fú chá fǎ rén fén lüè dōng jīng, jiǎo móu pǒ cè, yuè nán zhū chén jué jì zhǔ zhàn. shān xī wèi shàng tōng yún nán yào dì, yuè jūn néng xī lì dǐ yù, wēi tè diān yuè biān fáng kě bǎo, jí yuè nán dà jú, yì shàng yǒu zhèn xīng zhī qī. ér yuè dū yǔ zǒng shǔ suǒ yì yǐ diān yuè guì sān xǐng bīng lì hé guī běi qí yī cè, gèng kě chéng shì zǎo tú, yǐ dù kuī sì. rán yuè guó shòu zhì fǎ rén yǐ jiǔ, rén xīn kuāng qiè, cǐ cì jué zhàn shān xī, qī yú bì shèng, shāo yǒu náo bài, zé dà jú bù kān shè xiǎng. gài shān xī yǒu shī, zé fǎ rén xī rù sān jiāng kǒu, bù dú bǎo shèng wú fù zhàng bì, ér diān shěng zì hé dǐ jiāng yǐ xià, jiē xū bù bù shè fáng, yì xíng láo fèi. yǐ shì jī ér lùn, zhōng guó yǒu wàn nán zuò shì zhī chù, qiě bù kě dài shān xī yǒu shī, shǐ wèi shì hòu zhī yuán." xuán zhào zhǎng yòu rù jìn, yǐ cén yù yīng shǔ diān dū.
时驻英法使臣曾纪泽以越事迭与法廷辨诘,福建巡抚丁日昌亦疏法、越事以闻。帝命与北洋大臣李鸿章筹商办法,并谕沿江沿海督抚,密为筹办。八年二月,法人以兵舰由西贡驶至海阳,谋取东京,直督张树声以闻,帝谕滇督相机因应。三月,移曾国荃督两广。法攻东京,破之,张树声奏令滇、粤防军严守城外,以剿办土匪为名,藉图进步,并令广东兵舰出洋遥为声援。五月,滇督刘长佑遣道员沈寿榕带兵出境,与广西官军连络声势,保护越南。并奏言:“探闻法人破东京后,退驻轮船,日日添兵,增招群盗,悬赏万金购刘永福,十万金取保胜州。又法领事破城后,劫掠商政衙门,传示各商,出入货税另有新章,现仍调取陆军赶造拖船,为西取保胜之计。越王派其兵部侍郎陈廷肃接署河内总督,遣吏部尚书阮正等抵山西与黄佐炎等筹商御敌之策。各省巡抚、布、按大半与黄佐炎、刘永福同原决一死战。嗣后统领防军提督黄桂兰报称刘永福驰赴山西,道经谅山,来见。比晓以忠义,感激奋发,据称分兵赴北宁助守保胜,万不使法人得逞,但兵力不足,望天朝为援。其河内探报云,法人恐援兵猝至,当释所获之河内巡抚,交还城池仓库。巡抚不受,称法人违约弄兵,以死自誓,乃转交按察使。宗室阮霸复以火药轰毁东京,以免越人复聚,且省兵力分守。其轮船或东下海阳,或分驶广南、西贡,俟添兵既集,从事上游。伏查法人焚掠东京,狡谋叵测,越南诸臣决计主战。山西为上通云南要地,越军能悉力抵御,微特滇、粤边防可保,即越南大局,亦尚有振兴之期。而粤督与总署所议以滇、粤、桂三省兵力合规北圻一策,更可乘势早图,以杜窥伺。然越国受制法人已久,人心恇怯,此次决战山西,期於必胜,稍有挠败,则大局不堪设想。盖山西有失,则法人西入三江口,不独保胜无复障蔽,而滇省自河底江以下,皆须步步设防,益形劳费。以事机而论,中国有万难坐视之处,且不可待山西有失,始为事后之援。”旋召长佑入觐,以岑毓英署滇督。
liú yǒng fú zhě, guǎng xī shàng ēn zhōu rén. xián fēng jiān guǎng xī luàn, yǒng fú lǜ sān bǎi rén chū zhèn nán guān. shí yuè rén hé jūn chāng jù bǎo shèng, yǒng fú zhú ér qù zhī, suì jù bǎo shèng, suǒ bù qí jiē hēi sè, hào" hēi qí jūn". yǒng fú jì lì gōng, yuè nán shòu sān xǐng tí dū zhí, shí shí zì bèi xiǎng xiè jiǎo fěi, ér huáng zuǒ yán jiē nì bù shàng wén, yuè chén yì duō jì zhī, yǒng fú jī yuàn yú zuǒ yán. zuǒ yán wèi yuè nán fù mǎ, yǐ dà xué shì dū shī, dū fǔ jūn shòu jié zhì. féng zi cái wèi guǎng xī tí dū shí, zuǒ yán yǐ shì lái jiàn, zi cái zuò jiāng tái, lìng yǐ sān guì jiǔ kòu jiàn, zuǒ yán xián zhī cì gǔ. yuè nán yǐ shēn, guó wáng ruǎn fú shí fèn jí jué zhàn, zé lìng zuǒ yán dū yǒng fú chū shī, liù diào bù zhì. fǎ jūn jì yǒng fú, gù yuè wáng shǐ zhōng yǐ rèn zhī.
刘永福者,广西上恩州人。咸丰间广西乱,永福率三百人出镇南关。时粤人何均昌据保胜,永福逐而去之,遂据保胜,所部旗皆黑色,号“黑旗军”。永福既立功,越南授三省提督职,时时自备饷械剿匪,而黄佐炎皆匿不上闻,越臣亦多忌之,永福积怨於佐炎。佐炎为越南驸马,以大学士督师,督抚均受节制。冯子材为广西提督时,佐炎以事来见,子材坐将台,令以三跪九叩见,佐炎衔之次骨。越难已深,国王阮福时愤极决战,责令佐炎督永福出师,六调不至。法军忌永福,故越王始终倚任之。
xiān shì, liú zhǎng yòu mìng fān sī táng jiǒng lǜ jiù bù tún bǎo shèng, zēng guó quán zhì yuè, mìng tí dū huáng dé shèng tǒng bīng fáng qīn zhōu, tí dū wú quán měi lǜ bīng lún bā sōu fáng běi hǎi, guǎng xī fáng jūn tí dū huáng guì lán dào yuán zhào wò xiāng jì chū guān, suǒ wèi sān xǐng hé guī běi qí yě. shí fǎ rén yào zhōng guó huì yì yuè shì, yù diān yuè chóu huà bèi yì. fǎ shǐ bǎo hǎi zhì tiān jīn, mìng běi yáng dà chén huì shāng yuè nán tōng shāng fēn jiè shì yí. lì bù zhǔ shì táng jǐng sōng zì qǐng fù yuè nán zhāo fǔ liú yǒng fú, dì mìng fā yún nán cén yù yīng chāi qiǎn. jiǔ nián zhēng yuè, jǐng sōng nǎi jiǎ dào yuè nán rù diān, xiān zhì yuè yè zēng guó quán, wěi qí yì, zī zhī rù yuè. jiàn yǒng fú, wèi chén sān cè, yán:" yuè wèi fǎ bī, wáng zài dàn xī, chéng yīn bǎo shèng chuán xí ér dìng zhū shěng, qǐng mìng zhòng guó, jiǎ yǐ míng yì, shì chéng zé wáng, cǐ shàng cè yě cì zé tí quán shī jī hé nèi, qū fǎ rén, zhōng guó bì zhù zhī xiǎng, cǐ zhōng cè yě rú zuò shǒu bǎo shèng, shì bài ér tóu zhòng guó, cǐ xià cè yě." yǒng fú yuē:" wēi lì bù zú dāng shàng cè, zhōng cè miǎn wèi zhī."
先是,刘长佑命藩司唐炯率旧部屯保胜,曾国荃至粤,命提督黄得胜统兵防钦州,提督吴全美率兵轮八艘防北海,广西防军提督黄桂兰、道员赵沃相继出关,所谓三省合规北圻也。时法人要中国会议越事,谕滇、粤筹画备议。法使宝海至天津,命北洋大臣会商越南通商分界事宜。吏部主事唐景崧自请赴越南招抚刘永福,帝命发云南岑毓英差遣。九年正月,景崧乃假道越南入滇,先至粤谒曾国荃,韪其议,资之入越。见永福,为陈三策,言:“越为法逼,亡在旦夕,诚因保胜传檄而定诸省,请命中国,假以名义,事成则王,此上策也;次则提全师击河内,驱法人,中国必助之饷,此中策也;如坐守保胜,事败而投中国,此下策也。”永福曰:“微力不足当上策,中策勉为之。”
sān yuè, fǎ jūn pò nán dìng. dì yù guǎng xī bù zhèng shǐ xú yán xù chū guān huì shāng, huáng guì lán zhào wò chóu fáng. lǐ hóng zhāng dīng yōu, duó qíng huí běi yáng dà chén rèn, hóng zhāng kěn cí. zhì shì, mìng hóng zhāng fù guǎng dōng dū bàn yuè nán shì yí, yuè diān guì sān xǐng fáng jūn jūn guī jié zhì. hóng zhāng zòu nǐ fù shàng hǎi tǒng chóu quán jú. fǎ shǐ bǎo hǎi zài tiān jīn yì yuē jiǔ bù xié, fèng diào huí guó, yǐ cān zàn xiè mǎn lù dài lǐ. liú yǒng fú yǔ fǎ rén zhàn yú hé nèi zhī zhǐ qiáo, dà pò fǎ jūn, zhèn zhǎn fǎ jiāng lǐ chéng lì, yuè wáng fēng yǒng fú yī děng nán. xú yán xù zòu liú táng jǐng sōng fáng yíng xiào yòng, bìng chén yǒng fú zhàn jī. dì cù lǐ hóng zhāng huí běi yáng dà chén rèn, bìng xún fǎ shǐ tuō lì gǔ zhì hù zhuàng, lìng hóng zhāng dìng qī huì yì. tuō lì gǔ xún hóng zhāng:" shì fǒu zhù yuè?" hóng zhāng réng yǐ biān jiè jiǎo fěi wèi cí, ér fǎ bīng yǐ zhuǎn gōng shùn huà guó dū, pò qí yì yuē. hóng zhāng yǔ fǎ xīn shǐ dé lǐ yì bù jiù, fǎ bīng shēng yán fàn yuè, guǎng dōng jiè yán. zǒng shǔ zhì fǎ shǐ shū, yán:" yuè nán jiǔ liè fān fēng, lì jīng zhōng guó yòng bīng jiǎo fěi, lì wèi bǎo hù. jīn fǎ rén qīn líng wú yǐ, qǐ néng miè shì? tǎng jìng qīn wǒ jūn zhù zā zhī dì, wéi yǒu jué zhàn, bù néng zuò shì." dì yù xú yán xù chì liú yǒng fú xiàng jī guī fù hé nèi, fǎ jūn rú fàn běi níng, jí lìng jiē zhàn. mìng diān dū zēng bīng fáng biān, táng fǔ xùn fù qián dí bèi zhàn, bìng jì yǒng fú jūn xiǎng. xuán mìng cén yù yīng chū guān dū shī.
三月,法军破南定。帝谕广西布政使徐延旭出关会商,黄桂兰、赵沃筹防。李鸿章丁忧,夺情回北洋大臣任,鸿章恳辞。至是,命鸿章赴广东督办越南事宜,粤、滇、桂三省防军均归节制。鸿章奏拟赴上海统筹全局。法使宝海在天津议约久不协,奉调回国,以参赞谢满禄代理。刘永福与法人战於河内之纸桥,大破法军,阵斩法将李成利,越王封永福一等男。徐延旭奏留唐景崧防营效用,并陈永福战绩。帝促李鸿章回北洋大臣任,并询法使脱利古至沪状,令鸿章定期会议。脱利古询鸿章:“是否助越?”鸿章仍以边界、剿匪为辞,而法兵已转攻顺化国都,迫其议约。鸿章与法新使德理议不就,法兵声言犯粤,广东戒严。总署致法使书,言:“越南久列藩封,历经中国用兵剿匪,力为保护。今法人侵陵无已,岂能蔑视?倘竟侵我军驻紥之地,惟有决战,不能坐视。”帝谕徐延旭饬刘永福相机规复河内,法军如犯北宁,即令接战。命滇督增兵防边,唐蜅迅赴前敌备战,并济永福军饷。旋命岑毓英出关督师。
fǎ bīng pò yuè zhī shān xī shěng, yuè shì yù jí, yǐ péng yù lín wèi qīn chāi dà chén dū yuè shī. péng yù lín zòu:" fǎ rén bī yuè nán lì yuē, yù zhōng guó bù yù hóng hé nán jiè zhī dì, jí xǔ zài yún nán méng zì xiàn tōng shāng, xiǎn xì tú wǒ diān jiāng, jì zhuān wǔ jīn zhī lì. bù tè diān yuè biān jìng bù néng jiě yán, jí guǎng dōng tiān jīn, yì xū yán bèi." shí yuè nán wáng ruǎn fú shí hōng, wú zi, yǐ táng dì sì. fǎ rén chéng yuè xīn sàng, yǐ bīng lún gōng shùn huà hǎi kǒu, rù jù dū chéng. yuè nán sì jūn zài wèi yī yuè, fǔ zhèng ruǎn shuō qǐ tài fēi fèi zhī, gǎi lì ruǎn fú shēng. zhì shì qǐ xiáng yú fǎ, lì yuē èr shí qī tiáo, qí dì yī tiáo jí yán zhōng guó bù dé gàn yù yuè nán shì, cǐ wài zhèng quán lì quán jūn guī fǎ rén, bī wáng yù zhū jiàng tuì bīng, zhòng zài zhú liú yǒng fú yě.
法兵破越之山西省,粤势愈急,以彭玉麟为钦差大臣督粤师。彭玉麟奏:“法人逼越南立约,欲中国不预红河南界之地,及许在云南蒙自县通商,显系图我滇疆,冀专五金之利。不特滇、粤边境不能解严,即广东、天津,亦须严备。”时越南王阮福时薨,无子,以堂弟嗣。法人乘越新丧,以兵轮攻顺化海口,入据都城。越南嗣君在位一月,辅政阮说启太妃废之,改立阮福升。至是乞降於法,立约二十七条,其第一条即言中国不得干预越南事,此外政权、利权均归法人,逼王谕诸将退兵,重在逐刘永福也。
diān fǔ táng jiǒng lǚ cù yǒng fú tuì bīng, yǒng fú yù tuì zhù bǎo shèng, hēi qí jiàng shì jiē fèn nù. fù jiāng huáng shǒu zhōng yán:" gōng kě tuì bǎo shèng, qǐng yǐ quán jūn xiāng fù, shǒu shān xī. yǒu gōng, gōng jū zhī, zuì guī mò jiāng." yǒng fú suì bù fù yán tuì. xú yán xù zòu yán:" yuè rén cāng cù yì hé, yǒu wèi yīn gù jūn wèi zàng quán gù mù qián zhě, yǒu wèi yīn fèi lì zhī xián, tíng chén zhí dǎng gòu huò zhě. dié jiē yuè chén huáng zuǒ yán děng chāo jì hé yuē, yuè chéng wú yǐ bǎo shè jì, zhōng guó yòu hé yǐ gù fān lí? yuè chén zhé yǐ qí zàng gù jūn jí xíng fān àn wèi cí, qǐng wú chè bīng. liú yǒng fú réng zhù shǒu shān xī, sì wáng ruǎn fú shēng sì wèi, jù bǐng gào āi, bìng kěn zhǔn qí qiǎn shǐ yì quē qǐ fēng. yuè guó rén xīn huàn sàn, néng fǒu zì lì, shàng wèi kě zhī." bìng jiāng fǎ yuè hé yuē èr shí qī kuǎn jí yuè chén huáng zuǒ yán lái bǐng lù sòng jūn jī chù.
滇抚唐炯屡促永福退兵,永福欲退驻保胜,黑旗将士皆愤怒。副将黄守忠言:“公可退保胜,请以全军相付,守山西。有功,公居之,罪归末将。”永福遂不复言退。徐延旭奏言:“越人仓卒议和,有谓因故君未葬权顾目前者,有谓因废立之嫌,廷臣植党构祸者。迭接越臣黄佐炎等钞寄和约,越诚无以保社稷,中国又何以固藩篱?越臣辄以俟葬故君即行翻案为词,请无撤兵。刘永福仍驻守山西,嗣王阮福升嗣位,具禀告哀,并恳准其遣使诣阙乞封。越国人心涣散,能否自立,尚未可知。”并将法越和约二十七款及越臣黄佐炎来禀录送军机处。
liǎng jiāng zǒng dū zuǒ zōng táng qǐng chì qián fān sī wáng dé bǎng mù yǒng fù guì biān è zā. shí yī yuè, fǎ rén pò xīng ān shěng, jū xún fǔ bù zhèng àn chá zhì hé nèi qiāng bì zhī. jìn gōng shān xī, pò zhī, liú tuán kuì, yǒng fú tuì shǒu xīng huà chéng. shí èr yuè, sì wáng ruǎn fú shēng bào zú, huò yún wèi fǎ bī zì cái, guó rén lì qián wáng ruǎn fú shí dì sān jì zǐ wèi wáng, fǔ zhèng ruǎn shuō zhī zǐ yě. xú yán xù zòu bào shān xī shī shǒu, běi níng duàn wú tā yú, dì zé qí kuā zhāng. shí nián, táng jǐng sōng zài bǎo shèng shàng shū fǔ shū, yán:" diān guì liǎng jūn ǒu tōng wén bào, wèi rì shén chí, shēng shì shí bù yì lián luò. yuè nán bàn zǎi zhī nèi, sān yì sì jūn, chén shù huáng huáng, lèi yú wú zhǔ. yù péi qí gēn běn yǐ jìng luàn yuán, mò rú qiǎn shī zhí rù shùn huà, fú yì qí jūn, yǐ dìng rén xīn ér qīng fěi dǎng, dí yàn shù jī shāo jí, jūn shì yì yì yú cuò shǒu. ruò bù wéi fān fú jì, běi qí yán biān gè shěng, wǒ bù fáng zhí qǔ, yǐ miǎn zuò shī wài rén. fǒu zé shǒu shǔ liǎng duān, wèi yǒu bù guī yú bài zhě yě."
两江总督左宗棠请饬前藩司王德榜募勇赴桂边扼紥。十一月,法人破兴安省,拘巡抚、布政、按察至河内枪毙之。进攻山西,破之,刘团溃,永福退守兴化城。十二月,嗣王阮福升暴卒,或云畏法逼自裁,国人立前王阮福时第三继子为王,辅政阮说之子也。徐延旭奏报山西失守,北宁断无他虞,帝责其夸张。十年,唐景崧在保胜上枢府书,言:“滇、桂两军偶通文报,为日甚迟,声势实不易连络。越南半载之内,三易嗣君,臣庶皇皇,类於无主。欲培其根本以靖乱源,莫如遣师直入顺化,扶翼其君,以定人心而清匪党,敌焰庶几稍戢,军事亦易於措手。若不为藩服计,北圻沿边各省,我不妨直取,以免坐失外人。否则首鼠两端,未有不归於败者也。”
liú yǒng fú yè cén yù yīng yú jiā yù guān, yù yīng jí yōu lǐ zhī, biān qí jūn wèi shí èr yíng. fǎ jūn jiāng gōng běi níng, yù yīng qiǎn jǐng sōng lǜ yǒng fú quán jūn fù yuán. guì jūn huáng guì lán zhào wò fāng shǒu běi níng, shān xī zhī wéi, guì lán děng zuò shì bù jiù, yǒng fú hàn zhī shēn, jǐng sōng lì jiě zhī, nǎi fù yuán. jǐng sōng quàn guì lán lí chéng zé ài ér shǒu, guì lán bù cóng. èr yuè, fǎ bīng gōng fú liáng, zǒng bīng chén dé guì qǐ yuán, běi níng shī zhì, fú liáng yǐ kuì, fǎ bīng jìn bī běi níng, huáng guì lán zhào wò bài bēn tài yuán, liú yǒng fú yì zuò shì bù jiù. xú yán xù lǎo bìng, yǔ zhào wò yǒu jiù, piān xìn zhī. zhào wò yōng nuò, qí jiāng dǎng mǐn xuān jiān, qī bì yán xù. dí fàn běi níng, mǐn xuān xiān dùn. chén dé guì wèi féng zi cái jiù bù xiāo yǒng shàn zhàn, zi cái céng hé yán xù, yán xù yuàn zhī, bìng yuàn dé guì. jí běi níng xiàn, nǎi zòu lù zhī, mǐn xuān yì zhèng fǎ. yán xù diào dù shī yí, dì mìng gé zhí liú rèn. sān yuè, mìng hú nán xún fǔ pān dǐng xīn bàn guǎng xī guān wài jūn wù, jiē tǒng xú yán xù jūn, huáng guì lán jù zuì yǎng yào sǐ. dì yù:" xú yán xù zhū shǒu liàng shān, jǐn lìng tí dū huáng guì lán dào yuán zhào wò zhù shǒu běi níng, yù dí xiān kuì, shū kān tòng hèn! xú yán xù gé zhí ná wèn, huáng guì lán zhào wò kuì bài qíng xíng, jiāo pān dǐng xīn chá bàn." yǐ wáng dé bǎng shǔ guǎng xī tí dū, dé bǎng cí bù bài. táng jiǒng gé zhí ná wèn, yǐ zhāng kǎi sōng wèi yún nán xún fǔ. běi níng bài hòu, xú yán xù yǐ táng jǐng sōng hù jūn shōu jí bài cán, shēn míng yuē shù. shí táng rén lián shǔ guǎng xī tí dū. fǎ jūn yóu běi níng jìn jù xīng huà, bié yǐ bīng jiàn bā sōu shǐ rù zhōng guó hǎi, kuī xià mén jí shàng hǎi wú sōng kǒu, yán hǎi jiè yán, yú shì zhōng fǎ hé yì qǐ.
刘永福谒岑毓英於家喻关,毓英极优礼之,编其军为十二营。法军将攻北宁,毓英遣景崧率永福全军赴援。桂军黄桂兰、赵沃方守北宁,山西之围,桂兰等坐视不救,永福憾之深,景崧力解之,乃赴援。景崧劝桂兰离城择隘而守,桂兰不从。二月,法兵攻扶良,总兵陈得贵乞援,北宁师至,扶良已溃,法兵进逼北宁,黄桂兰、赵沃败奔太原,刘永福亦坐视不救。徐延旭老病,与赵沃有旧,偏信之。赵沃庸懦,其将党敏宣奸,欺蔽延旭。敌犯北宁,敏宣先遁。陈得贵为冯子材旧部;骁勇善战,子材曾劾延旭,延旭怨之,并怨得贵。及北宁陷,乃奏戮之,敏宣亦正法。延旭调度失宜,帝命革职留任。三月,命湖南巡抚潘鼎新办广西关外军务,接统徐延旭军,黄桂兰惧罪仰药死。帝谕:“徐延旭株守谅山,仅令提督黄桂兰、道员赵沃驻守北宁,遇敌先溃,殊堪痛恨!徐延旭革职拿问,黄桂兰、赵沃溃败情形,交潘鼎新查办。”以王德榜署广西提督,德榜辞不拜。唐炯革职拿问,以张凯嵩为云南巡抚。北宁败后,徐延旭以唐景崧护军收集败残,申明约束。时唐仁廉署广西提督。法军由北宁进据兴化,别以兵舰八艘驶入中国海,窥厦门及上海吴淞口,沿海戒严,於是中、法和议起。
sì yuè, lǐ hóng zhāng yǔ fǎ zǒng bīng fú lù nuò zài tiān jīn shāng dìng tiáo kuǎn, yù diān guì fáng jūn hòu zhǐ jìn zhǐ. hóng zhāng xuán yǐ hé yuē wǔ kuǎn rù gào, dà lüè yán:" zhōng guó nán jiè pí lián běi qí, fǎ guó rèn bǎo hù, bù yú qīn zhàn. zhōng guó yīng xǔ yú pí lián běi qí zhī biān jiè, fǎ yuè huò wù tīng qí yùn xiāo, jiāng lái fǎ yǔ yuè gǎi yuē, jué bù chā rù shāng zhōng guó tǐ miàn zhī yǔ." cháo zhǐ bào kě, yǔ hóng zhāng quán quán huà yā. jì ér fǎ gōng shǐ yǐ jiǎn míng tiáo yuē fǎ wén yǔ hàn wén bù fú xiāng jí, dì zé hóng zhāng bàn lǐ hán hùn, yú lùn jūn jí shǐ hóng zhāng, zhǐ wèi" tōng yí". fǎ shǐ jì jí duān fèi yuē, dì lìng guān wài zhěng jūn yán fáng, ruò bǐ jìng qiú fàn, jí yǔ jiāo suí. mìng cén yù yīng zhāo liú yǒng fú lǜ suǒ bù lái guī. pān dǐng xīn zòu:" fǎ bīng fēn lù tú fàn gǔ sōng tún méi èr chù, guì jūn xiè quē liáng fá, kǒng bù kě shì." dì yǐ qí shì xiè, zé zhī. fǎ bīng yù xún shì liàng shān, dǐ guān yīn qiáo, guì jūn zhǐ zhī, lìng wù rù. fǎ jiāng yǔ wú zhuàng, suì hù jī, shèng zhī. zòu rù, yù jìn guī běi níng, zé fǎ shǐ xiān xíng kāi pào, yīng rèn cháng. lìng gào fǎ wài bù zhǐ fǎ bīng, bìng yù wǒ jūn:" rú bǐ bù lái fàn, bù yí qián jìn." fǎ shǐ xù qǐng hé yì, dì yù guì jūn huí liàng shān, diān jūn huí bǎo shèng, bù dé qīng kāi xìn.
四月,李鸿章与法总兵福禄诺在天津商订条款,谕滇、桂防军候旨进止。鸿章旋以和约五款入告,大略言:“中国南界毗连北圻,法国任保护,不虞侵占。中国应许於毗连北圻之边界,法、越货物听其运销,将来法与越改约,决不插入伤中国体面之语。”朝旨报可,予鸿章全权画押。既而法公使以简明条约法文与汉文不符相诘,帝责鸿章办理含混,舆论均集矢鸿章,指为“通夷”。法使既藉端废约,帝令关外整军严防,若彼竟求犯,即与交绥。命岑毓英招刘永福率所部来归。潘鼎新奏:“法兵分路图犯谷松、屯梅二处,桂军械缺粮乏,恐不可恃。”帝以其饰卸,责之。法兵欲巡视谅山,抵观音桥,桂军止之,令勿入。法将语无状,遂互击,胜之。奏入,谕进规北宁,责法使先行开炮,应认偿。令告法外部止法兵,并谕我军:“如彼不来犯,不宜前进。”法使续请和议,帝谕桂军回谅山,滇军回保胜,不得轻开衅。
fǎ jiāng gū bá yù yǐ bīng jiàn rǎo hǎi jiāng, fǎ shǐ bā dé nuò dòu liú shàng hǎi, bù kěn fù jīn, nǎi gǎi pài zēng guó quán quán quán dà chén, chén bǎo chēn huì bàn, shào yǒu lián liú lín xiáng suí tóng bàn lǐ. yù yán:" bīng fèi xù kuǎn wàn bù néng yǔn. yuè nán xū zhào jiù fēng gòng. liú yǒng fú yī jūn, rú bǐ tí jí, xū yóu wǒ cuò zhì. fēn jiè yīng yú guān wài kòng dì zuò wéi ōu tuō. yún nán tōng shāng yīng zài bǎo shèng, bù dé yú zhí bǎi chōu wǔ." liù yuè, fǎ jiāng gū bá yǐ bīng jiàn bā sōu kuī mǐn hǎi, yù jù dì wèi zhì, xié zhōng guó yì yuē, hé jǐng zhāng pèi lún yǐ wén. fǎ jiàn gōng tái wān zhī jī lóng pào tái, tái fǔ liú míng chuán jù shǒu. zēng guó quán chén bǎo chēn yǔ fǎ shǐ yì yuē yú shàng hǎi, guó quán xǔ gěi fǔ xuè jié fèi wǔ shí wàn, fèng zhǐ shēn chì. yuē yì jiǔ bù jiù, nǎi yī yì zhǔ zhàn. yù cén yù yīng lìng liú yǒng fú xiān xíng jìn bīng, guī fù běi qí, cén yù yīng pān dǐng xīn guān nèi gè jūn lù xù jìn fā. yǐ fǎ rén shī hé, bù gào gè guó.
法将孤拔欲以兵舰扰海疆,法使巴德诺逗留上海,不肯赴津,乃改派曾国荃全权大臣,陈宝琛会办,邵友濂、刘麟祥随同办理。谕言:“兵费、恤款万不能允。越南须照旧封贡。刘永福一军,如彼提及,须由我措置。分界应於关外空地作为瓯脱。云南通商应在保胜,不得逾值百抽五。”六月,法将孤拔以兵舰八艘窥闽海,欲踞地为质,挟中国议约,何璟、张佩纶以闻。法舰攻台湾之基隆炮台,台抚刘铭传拒守。曾国荃、陈宝琛与法使议约於上海,国荃许给抚血卩费五十万,奉旨申斥。约议久不就,乃一意主战。谕岑毓英令刘永福先行进兵,规复北圻,岑毓英、潘鼎新关内各军陆续进发。以法人失和,不告各国。
qī yuè, fǎ gōng shǐ xiè mǎn lù xià qí chū jīng, dì nǎi xuān yù yuē:" yuè nán wèi wǒ fēng gòng zhī guó, èr bǎi yú nián, zài zài shǐ cè, zhōng wài xián zhī. fǎ rén xiān jù nán qí gè shěng, xuán yòu jìn jù hé nèi, lù qí rén mín, lì qí tǔ dì, duó qí fù shuì. yuè nán àn nuò, sī yǔ lì yuē, bìng wèi zòu wén, wǎn huí wú jí. yuè yì yǒu zuì, shì yǐ gū yǔ bāo hán, bù jiā jié wèn. guāng xù bā nián, fǎ shǐ bǎo hǎi zài tiān jīn yǔ lǐ hóng zhāng yì yuē sān tiáo, dāng yǔ zǒng lǐ gè guó shì wù yá mén huì shāng tuǒ chóu, fǎ rén yòu chè shǐ fān fù. yuè zhī shān xī běi níng děng shěng, wèi wǒ jūn zhù zā zhī dì, qīng zhā yuè fěi, bǎo hù shǔ fān, yǔ fǎ guó jué bù xiāng shè. běn nián èr yuè jiān, fǎ bīng jìng lái pū fàn, dāng jīng jiàng zhǐ xuān shì, zhèng nǐ pài yuán jìn qǔ, hū jù yī guó zǒng bīng fú lù nuò xiān xiàng zhōng guó yì hé. qí shí fǎ guó yīn āi jí zhī shì jí jí kě wēi, zhōng guó míng zhī qí shì chù pò bī, běn kě jùn cí jù jué, ér réng shì yǐ dà dù, xǔ qí xíng chéng, tè mìng lǐ hóng zhāng yǔ yì jiǎn míng tiáo yuē wǔ kuǎn, hù xiāng huà yā. liàng shān bǎo shèng děng jūn, yīng zhào yì yú dìng yuē sān yuè hòu diào huí, dié jīng yù chì gè fáng jūn è zā yuán chǔ, bù zhǔn qīng dòng kāi xìn. zhū jūn jiàng shì, fèng lìng wéi jǐn. nǎi fǎ guó bù zūn dìng yuē, hū yú rùn wǔ yuè chū yī chū èr děng rì, yǐ xún biān wéi míng, zhí pū liàng shān fáng yíng, xiān xíng kāi pào hōng jī, wǒ jūn shǐ yǔ zhī jiē zhàng, hù yǒu shā shāng. fǎ rén wéi bèi tiáo yuē, wú duān kāi xìn, shāng wǒ guān bīng, běn yīng yǐ gān gē cóng shì. yīn niàn dìng yuē tōng hǎo èr shí yú nián, yì bù bì yīn cǐ jǐn qì qián méng, réng zhǔn gè guó zǒng lǐ shì wù yá mén yǔ zài jīng fǎ shǐ wǎng fǎn zhào huì, qíng yù lǐ xiǎo, zhì zài zhì sān. rùn wǔ yuè èr shí sì rì, fù míng jiàng yù zhǐ, zhào yuē chè bīng. zhāo shì dà xìn, suǒ yǐ bǎo quán hé jú zhě, shí shǔ rén zhì yì jìn. fǎ rén nǎi jìng shǐ zhōng hù shì, héng suǒ bīng fèi, zì yì yāo xié, zhé yú liù yuè shí wǔ rì zhàn jù tái běi jī lóng shān pào tái, jīng liú míng chuán yíng jiǎo huò shèng. běn yuè chū sān rì, hé jǐng děng fǔ jiē běn lǐng shì zhào huì kāi zhàn, ér fǎ bīng yǐ zì mǎ yǐ xiān qī gōng jī, shāng huài bīng shāng gè chuán. suī jīng guān jūn fén huǐ fǎ chuán, jī huài léi tǐng, bìng zhèn bì fǎ guó bīng guān, shàng wèi dà jiā chéng chuàng. ruò zài qū yǔ hán róng, hé yǐ shēn gōng lùn ér shùn rén xīn? yòng tè jiē qí wú lǐ qíng jié, bù gào tiān xià."
七月,法公使谢满禄下旗出京,帝乃宣谕曰:“越南为我封贡之国,二百馀年,载在史册,中、外咸知。法人先据南圻各省,旋又进据河内,戮其人民,利其土地,夺其赋税。越南闇懦,私与立约,并未奏闻,挽回无及。越亦有罪,是以姑与包涵,不加诘问。光绪八年,法使宝海在天津与李鸿章议约三条,当与总理各国事务衙门会商妥筹,法人又撤使翻覆。越之山西、北宁等省,为我军驻紥之地,清查越匪,保护属藩,与法国绝不相涉。本年二月间,法兵竟来扑犯,当经降旨宣示,正拟派员进取,忽据伊国总兵福禄诺先向中国议和。其时法国因埃及之事岌岌可危,中国明知其势处迫逼,本可峻词拒绝,而仍示以大度,许其行成,特命李鸿章与议简明条约五款,互相画押。谅山、保胜等军,应照议於定约三月后调回,迭经谕饬各防军扼紥原处,不准轻动开衅。诸军将士,奉令维谨。乃法国不遵定约,忽於闰五月初一、初二等日,以巡边为名,直扑谅山防营,先行开炮轰击,我军始与之接仗,互有杀伤。法人违背条约,无端开衅,伤我官兵,本应以干戈从事。因念订约通好二十馀年,亦不必因此尽弃前盟,仍准各国总理事务衙门与在京法使往返照会,情喻理晓,至再至三。闰五月二十四日,复明降谕旨,照约撤兵。昭示大信,所以保全和局者,实属仁至义尽。法人乃竟始终怙饰,横索兵费,恣意要挟,辄於六月十五日占据台北基隆山炮台,经刘铭传迎剿获胜。本月初三日,何璟等甫接本领事照会开战,而法兵已自马尾先期攻击,伤坏兵商各船。虽经官军焚毁法船,击坏雷艇,并阵毙法国兵官,尚未大加惩创。若再曲予含容,何以伸公论而顺人心?用特揭其无理情节,布告天下。”
bā yuè, yù cén yù yīng dū chì liú yǒng fú jí zài fáng gè yíng guī fù běi qí, bìng yù pān dǐng xīn chì gè jūn lián luò shēng shì, fēn lù bìng jìn. tí dū sū yuán chūn yǔ fǎ jūn zhàn yú lù àn xiàn, bài zhī. shí yuè, nèi gé xué shì zhōu dé rùn zòu:" guān jūn jìn qǔ yuè nán, yí yǐ zhèng bīng qiān zhì hé nèi zhī shī, bié yòng qí bīng yóu chē lǐ qū lǎo wō, zǒu āi láo, yǐ àn xí shùn huà, mù yòng diān biān tǔ rén, bì néng dé lì." dé zhǐ jiāo diān dū xiáng chá chóu bàn. shì yuè, sū yuán chūn yǔ fǎ rén zhàn yú zhǐ zuò shè, zhèn zhǎn fǎ bīng guān sì rén. shí yī yuè, wáng dé bǎng jūn dà bài yú fēng gǔ, sū yuán chūn bù wǎng yuán, táng jǐng sōng yǔ liú yǒng fú dīng huái jūn gōng xuān guāng, lì zhàn dà jié, yōu zhào bāo zhī. shí èr yuè shí jiǔ rì, fǎ bīng gōng gǔ sōng, wáng dé bǎng yǐ fēng gǔ zhī bài yuàn sū jūn bù jiù, zhì shì yì bù wǎng yuán, sū jūn bài tuì wēi pō, liàng shān jiè yán. dì mìng féng zi cái bāng bàn guǎng xī guān wài jūn wù. èr shí jiǔ rì, fǎ jūn gōng liàng shān, jù zhī, pān dǐng xīn děng tuì zhù zhèn nán guān, lóng zhōu dà zhèn. táng jǐng sōng liú yǒng fú dīng huái gōng xuān guāng, yuè yú bù néng xià. liàng shān shī shǒu, cén yù yīng lǜ jǐng sōng děng jūn duàn hòu yuán, lìng wù pàn gū zhù, jǐng sōng bù kě. féng zi cái yǔ fǎ jūn zhàn yú wén yuān, hù yǒu shā shāng.
八月,谕岑毓英督饬刘永福及在防各营规复北圻,并谕潘鼎新饬各军联络声势,分路并进。提督苏元春与法军战於陆岸县,败之。十月,内阁学士周德润奏:“官军进取越南,宜以正兵牵制河内之师,别用奇兵由车里趋老挝,走哀牢,以暗袭顺化,募用滇边土人,必能得力。”得旨交滇督详察筹办。是月,苏元春与法人战於纸作社,阵斩法兵官四人。十一月,王德榜军大败於丰谷,苏元春不往援,唐景崧与刘永福、丁槐军攻宣光,力战大捷,优诏褒之。十二月十九日,法兵攻谷松,王德榜以丰谷之败怨苏军不救,至是亦不往援,苏军败退威坡,谅山戒严。帝命冯子材帮办广西关外军务。二十九日,法军攻谅山,据之,潘鼎新等退驻镇南关,龙州大震。唐景崧、刘永福、丁槐攻宣光,月馀不能下。谅山失守,岑毓英虑景崧等军断后援,令勿拚孤注,景崧不可。冯子材与法军战於文渊,互有杀伤。
shí yī nián zhēng yuè chū jiǔ rì, fǎ bīng gōng zhèn nán guān, hōng huǐ guān mén ér qù, tí dū yáng yù kē zhàn mò. pān dǐng xīn tuì zhù hǎi cūn, dì mìng dài zuì lì gōng. yuán chūn tuì zhù mù fǔ. wáng dé bǎng zì fù xiāng zhōng sù jiàng, lǚ cuī yuán bù zhì, dǐng xīn hé zhī, luò zhí, suǒ bù guī yuán chūn xiá. fǎ jūn gōng liú yǒng fú yú xuān guāng, yǒng fú jūn kuì. táng jǐng sōng tuì zhù mù mǎ, qīn lián fáng jí. péng yù lín qǐng diào féng zi cái jūn fáng yuè, cháo zhǐ lìng dǐng xīn yì, dǐng xīn sù bù xié yú zi cái, nǎi mìng zi cái xíng. zi cái yǐ guān wài fáng jǐn, bù kěn tuì, yù lín nǎi lìng zhuān gù guì fáng. dǐng xīn shī jiǔ wú gōng, chǐ zhí, yǐ lǐ bǐng héng hù lǐ guǎng xī xún fǔ, sū yuán chūn dū bàn guǎng xī jūn wù. fǎ bīng jì huǐ zhèn nán guān, táo jūn nàn mín bì jiāng ér xià, guǎng xī quán shěng dà zhèn. zi cái zhì, nǎi lì wèi ān jí.
十一年正月初九日,法兵攻镇南关,轰毁关门而去,提督杨玉科战殁。潘鼎新退驻海村,帝命戴罪立功。元春退驻幕府。王德榜自负湘中宿将,屡催援不至,鼎新劾之,落职,所部归元春辖。法军攻刘永福於宣光,永福军溃。唐景崧退驻牧马,钦、廉防急。彭玉麟请调冯子材军防粤,朝旨令鼎新议,鼎新素不协於子材,乃命子材行。子材以关外防紧,不肯退,玉麟乃令专顾桂防。鼎新师久无功,褫职,以李秉衡护理广西巡抚,苏元春督办广西军务。法兵既毁镇南关,逃军难民蔽江而下,广西全省大震。子材至,乃力为安辑。
zi cái jiǔ zhù yuè xī, sù yǒu wēi huì, guì yuè mín huái zhī, rén xīn shǐ dìng. nǎi yú guān nèi shí lǐ zhī guān qián ài, kuà dōng xī liǎng lǐng jiān, zhù zhǎng qiáng sān lǐ yú, wài jué shēn qiàn, wèi è shǒu jì, zì lǜ suǒ bù zhù zhī, ér lìng wáng xiào qí lēi jūn tún qí hòu wèi jī jiǎo. fǎ bīng yáng yán mǒu rì fàn guān, zi cái nì liào qí bì xiān qī zhì, nǎi yì xiān fā zhì dí, dǐng xīn zhǐ zhī, zi cái lì zhēng, jìng lǜ wáng xiào qí jūn yè fàn dí lěi, shā dí shén duō. fǎ qǐ liàng shān zhī zhòng pū zhèn nán guān, zi cái shì zhòng yuē:" fǎ zài rù guān, wú yǒu hé miàn mù jiàn yuè rén? bì sǐ jù zhī!" shì qì jiē fèn. fǎ gōng zhǎng qiáng, jí pào měng liè, zi cái lēi zhū tǒng jiāng yì lì jiē zhàn, yù tuì hòu zhě shǒu rèn zhī. zhàn hān, zi cái zì kāi bì lǜ liǎng zi xiāng róng xiāng huá zhí chōng dí jūn, zhū jūn yǐ zi cái nián qī shí, fèn shēn xiàn dí, jiē gǎn fèn, shū sǐ zhàn. wáng xiào qí chén jiā lǜ bù jiàng pān yíng zhāng chūn fā děng suí qí hòu, wáng dé bǎng jūn páng zhì, jiā jī zhī, bì fǎ bīng wú suàn. áo zhàn liǎng rì, fǎ jūn zǐ dàn jǐn, dà bài kuì dùn. zi cái lǜ bīng gōng wén yuān, fǎ jūn qì chéng zǒu. zhū jūn sān lù gōng liàng shān, xiào qí dé bǎng zhàn yóu lì, lián zhàn jiē jié. èr yuè shí sān rì, suì kè liàng shān, fǎ xī zhòng dùn. zi cái jìn jūn kè lā mù, bī gōng láng jiǎ, wáng xiào qí jìn jūn guì mén guān, jǐn fù xī nián suǒ zhù biān dì. yuè mín lì zhōng yì wǔ dà tuán èr wàn yú rén, jiē jiàn féng jūn qí zhì. xī gòng yì wén fēng tōng kuǎn. zì hǎi tōng yǐ lái, zhōng guó yǔ wài guó zhàn, wéi shì yì dà jié, zi cái zhī gōng yě.
子材久驻粤西,素有威惠,桂、越民怀之,人心始定。乃於关内十里之关前隘,跨东西两岭间,筑长墙三里馀,外掘深堑,为扼守计,自率所部驻之,而令王孝祺勒军屯其后为犄角。法兵扬言某日犯关,子材逆料其必先期至,乃议先发制敌,鼎新止之,子材力争,径率王孝祺军夜犯敌垒,杀敌甚多。法起谅山之众扑镇南关,子材誓众曰:“法再入关,吾有何面目见粤人?必死拒之!”士气皆愤。法攻长墙,急炮猛烈,子材勒诸统将屹立接战,遇退后者手刃之。战酣,子材自开壁率两子相荣、相华直冲敌军,诸军以子材年七十,奋身陷敌,皆感愤,殊死战。王孝祺、陈嘉率部将潘瀛、张春发等随其后,王德榜军旁至,夹击之,毙法兵无算。鏖战两日,法军子弹尽,大败溃遁。子材率兵攻文渊,法军弃城走。诸军三路攻谅山,孝祺、德榜战尤力,连战皆捷。二月十三日,遂克谅山,法悉众遁。子材进军克拉木,逼攻郎甲,王孝祺进军贵门关,尽复昔年所驻边地。越民立忠义五大团;二万馀人,皆建冯军旗帜。西贡亦闻风通款。自海通以来,中国与外国战,惟是役大捷,子材之功也。
fǎ bīng liù qiān fàn lín táo fǔ, fù fēn liǎng duì yī běi qū kē lǐng ān píng, yī nán qū miǎn wàng měng luó. diān dū cén yù yīng mìng cén yù bǎo lǐ yīng zhēn děng è běi lù, wáng wén shān è nán lù, ér zì lǜ jūn dāng zhōng lù, jiē yǒu zhǎn huò. fǎ jūn suì hé qū lín táo fǔ, diān jūn jù zhàn nán běi lù, huí jūn jiā gōng zhī, zhèn zhǎn fǎ jiāng wǔ rén, fǎ jūn dà kuì.
法兵六千犯临洮府,复分两队;一北趋珂岭、安平,一南趋缅旺、猛罗。滇督岑毓英命岑毓宝、李应珍等扼北路,王文山扼南路,而自率军当中路,皆有斩获。法军遂合趋临洮府,滇军拒战南北路,回军夹攻之,阵斩法将五人,法军大溃。
shí fǎ bīng jiàn jù tái wān zhī péng hú. liàng shān jì dà jié, fǎ rén lì jiè yīng rén hè dé xiàng lǐ hóng zhāng yì hé, yán fǎ rén jiāo huán jī lóng péng hú, bǐ cǐ chè bīng, bù suǒ bīng fèi. hóng zhāng zòu yán:" péng hú jì shī, tái wān bì bù kě bǎo, dāng jí liàng shān yī shèng zhī wēi, yǔ dì hé yuē, zé fǎ bù zhì zài shì yāo qiú." cháo tíng nà qí yì, lì mìng tíng zhàn. lín táo zhī zhàn, nǎi zài tíng zhàn hòu diàn yù wèi dá qián yě. hóng zhāng jù qǐng qiān yuē, lìng zhū jiàng jiē tuì huán biān jiè, jiàng shì è wàn tòng fèn, bù kěn tuì, péng yù lín zhāng zhī dòng lǚ diàn lì zhēng. dì yǐ jīn yuē duàn nán shī xìn, yán yù zūn bàn. fǎ rén yāo qiú zhú liú yǒng fú yú yuè nán, zhāng zhī dòng nǎi nǐ lìng yǒng fú zhù sī qīn, yǒng fú jiān bù kěn xíng, táng jǐng sōng wēi cí xié zhī, cháo zhǐ yán qiè, nǎi miǎn guī yú yuè, shòu zǒng bīng. féng zi cái fèng dū bàn lián qīn biān fáng zhī mìng. yuē jì chéng, yuè nán suì guī fǎ guó bǎo hù yān.
时法兵舰据台湾之澎湖。谅山既大捷,法人力介英人赫德向李鸿章议和,言法人交还基隆、澎湖,彼此撤兵,不索兵费。鸿章奏言:“澎湖既失,台湾必不可保,当藉谅山一胜之威,与缔和约,则法不至再事要求。”朝廷纳其议,立命停战。临洮之战,乃在停战后电谕未达前也。鸿章遽请签约,令诸将皆退还边界,将士扼腕痛愤,不肯退,彭玉麟、张之洞屡电力争。帝以津约断难失信,严谕遵办。法人要求逐刘永福於越南,张之洞乃拟令永福驻思、钦,永福坚不肯行,唐景崧危词胁之,朝旨严切,乃勉归於粤,授总兵。冯子材奉督办廉、钦边防之命。约既成,越南遂归法国保护焉。