strong hé qú strong yī
河渠一

huáng hé
△黃河

zhōng guó hé huàn, lì dài xiáng yǐ. yǒu qīng shǒu zhòng zhì hé, tàn hé yuán yǐ qióng shuǐ huàn. shèng zǔ chū, mìng shì wèi lā xī wǎng qióng hé yuán, zhì è dūn tǎ lā, jí xīng xiù hǎi. gāo zōng fù qiǎn shì wèi ā mí dá wǎng, xī yú xīng xiù gèng sān bǎi lǐ, nǎi dé zhī ā lēi tǎn gá dá sū lǎo shān. zì gǔ qióng hé yuán, wú rú shì zhī xiáng qiě què zhě. rán cǐ yóu zhòng yuán yě. ruò qí chū yuán, zé chū cōng lǐng, yǔ hàn shū hé. dōng xíng wèi kā shí gá ěr hé, yòu dōng huì yè ěr qiāng hé tián zhū shuǐ, wèi tǎ lǐ mù hé, ér huì yú luó bù nào ěr. dōng nán qián xíng shā qì qiān wǔ bǎi lǐ, zài chū wèi ā lēi tǎn hé. fú liú chū jiàn, zhé zuò huáng jīn sè, méng rén wèi jīn ā lēi tǎn, yīn yǐ míng zhī. shì wèi hé zhī zhòng yuán. dōng běi huì xīng xiù hǎi shuǐ, xíng èr qiān qī bǎi lǐ, zhì hé zhōu jī shí guān rù zhōng guó. jīng xíng shān jiān, bù néng wèi dà huàn. yī chū lóng mén, zhì xíng yáng yǐ dōng, dì jiē píng yǎn, wéi lài dī fáng wèi zhī xiàn. ér zhì zhī zhě wǎng wǎng wéi shuǐ zhī xìng, nì shuǐ zhī shì, yǐ yǔ shuǐ zhēng dì, shèn qiě yīn yuán wèi lì, zhì kuì jué shí wén, láo fèi wú děng, huàn yǒu bù kě shèng yán zhě.
中國河患，歷代詳矣。有清首重治河，探河源以窮水患。聖祖初，命侍衛拉錫往窮河源，至鄂敦塔拉，即星宿海。高宗復遣侍衛阿彌達往，西逾星宿更三百里，乃得之阿勒坦噶達蘇老山。自古窮河源，無如是之詳且確者。然此猶重源也。若其初源，則出蔥嶺，與漢書合。東行為喀什噶爾河，又東會葉爾羌、和闐諸水，為塔里木河，而匯於羅布淖爾。東南潛行沙磧千五百里，再出為阿勒坦河。伏流初見，輒作黃金色，蒙人謂金「阿勒坦」，因以名之。是為河之重源。東北會星宿海水，行二千七百里，至河州積石關入中國。經行山間，不能為大患。一出龍門，至滎陽以東，地皆平衍，惟賴堤防為之限。而治之者往往違水之性，逆水之勢，以與水爭地，甚且因緣為利，致潰決時聞，勞費無等，患有不可勝言者。

zì míng chóng zhēn mò lǐ zì chéng jué hé guàn biàn liáng, qí hòu lǚ sāi lǚ jué. shùn zhì yuán nián xià, huáng hé zì fù gù dào, yóu kāi fēng jīng lán yí shāng yú, qì cáo dān dàng shān fēng pèi xiāo xú zhōu líng bì suī níng pī sù qiān táo yuán, dōng jìng qīng hé yǔ huái hé, lì yún tī guān rù hǎi. qiū, jué wēn xiàn, mìng nèi mì shū yuàn xué shì yáng fāng xìng zǒng dū hé dào, zhù jì níng. èr nián xià, jué kǎo chéng, yòu jué wáng jiā yuán. fāng xìng yán: zì zāo chuǎng luàn, guān cuàn fū táo, wú rén fáng shǒu. fú qiū xùn zhǎng, běi àn xiǎo sòng cáo jiā kǒu xī chōng jué, jì níng yǐ nán tián lú duō yān méi. yí chéng shuǐ shì shāo hé, jiū gōng jí zhú. shàng mìng gōng bù lín yuán kān yì xié xiū. qī yuè, jué liú tōng jí, yī qū cáo dān jí nán yáng rù yùn, yī qū tǎ ér wān wèi jiā wān, qīn yū yùn dào, xià liú xú pī huái yáng yì duō chōng jué. shì nián mèng xiàn hǎi zǐ cūn zhì dù kǒu cūn hé qīng èr rì, zhào fēng hé shén wèi xiǎn yòu tōng jì jīn lóng sì dài wáng, mìng hé chén zhì jì. míng nián, liú tōng jí sāi, quán hé xià zhù, shì tuān jī, yóu wèn shàng jué rù shǔ shān hú. wǔ nián, jué lán yáng.
自明崇禎末李自成決河灌汴梁，其後屢塞屢決。順治元年夏，黃河自復故道，由開封經蘭、儀、商、虞，迄曹、單、碭山、豐、沛、蕭、徐州、靈壁、睢寧、邳、宿遷、桃源，東逕清河與淮合，歷雲梯關入海。秋，決溫縣，命內秘書院學士楊方興總督河道，駐濟寧。二年夏，決考城，又決王家園。方興言：「自遭闖亂，官竄夫逃，無人防守。伏秋汛漲，北岸小宋、曹家口悉衝決，濟寧以南田廬多淹沒。宜乘水勢稍涸，鳩工急築。」上命工部遴員勘議協修。七月，決流通集，一趨曹、單及南陽入運，一趨塔兒灣、魏家灣，侵淤運道，下流徐、邳、淮陽亦多衝決。是年孟縣海子村至渡口村河清二日，詔封河神為顯佑通濟金龍四大王，命河臣致祭。明年，流通集塞，全河下注，勢湍激，由汶上決入蜀山湖。五年，決蘭陽。

qī nián bā yuè, jué jīng lóng zhū yuán zhài, zhí wǎng shā wān, kuì yùn dī, xié wèn yóu dà qīng hé rù hǎi. fāng xìng yòng hé dào fāng dà yóu yán, xiān zhú shàng yóu zhǎng lǚ dī, è qí lái shì, zài zhú xiǎo zhǎng dī. bā nián, sāi zhī. jiǔ nián, jué fēng qiū dài wáng miào, chōng pǐ xiàn chéng, shuǐ yóu zhǎng yuán qū dōng chāng, huài píng ān dī, běi rù hǎi, dà wèi cáo qú gěng. fā dīng fū shù wàn zhì zhī, xuán zhú xuán jué. gěi shì zhōng xǔ zuò méi, yù shǐ yáng shì xué chén fěi jiāo zhāng qǐng kān jiǔ hé gù dào, shǐ hé běi liú rù hǎi. fāng xìng yán: huáng hé gǔ jīn tóng huàn, ér zhì hé gǔ jīn yì yí. sòng yǐ qián zhì hé, dàn lìng rù hǎi yǒu lù, kě nán yì kě běi. yuán míng yǐ qì wǒ cháo, dōng nán cáo yùn, yóu qīng kǒu zhì dǒng kǒu èr bǎi yú lǐ, bì jí huáng wèi zhuǎn shū, shì zhì hé jí suǒ yǐ zhì cáo, kě yǐ nán bù kě yǐ běi. ruò shùn shuǐ běi xíng, wú lùn cáo yùn bù tōng, zhuǎn kǒng jué chū zhī shuǐ dōng xī bēn dàng, bù kě shōu shí. jīn nǎi yù xún yǔ jiù jī, zhòng jiā shū dǎo, shì bì bié zhú zhǎng dī, jiào zhī zēng bēi péi báo, nán yì xiǎo rán. qiě hé liú xié shā, shù zhī yī, zé shuǐ jí shā liú, bō zhī jiǔ, zé shuǐ huǎn shā jī, shù nián zhī hòu, hé réng tā xǐ, hé yǐ jì yùn? shàng rán qí yán, nǎi yú dīng jiā zhài záo qú yǐn liú, yǐ shā shuǐ shì.
七年八月，決荊隆朱源寨，直往沙灣，潰運堤，挾汶由大清河入海。方興用河道方大猷言，先築上游長縷堤，遏其來勢，再築小長堤。八年，塞之。九年，決封丘大王廟，沖圮縣城，水由長垣趨東昌，壞平安堤，北入海，大為漕渠梗。發丁夫數萬治之，旋築旋決。給事中許作梅，御史楊世學、陳斐交章請勘九河故道，使河北流入海。方興言：「黃河古今同患，而治河古今異宜。宋以前治河，但令入海有路，可南亦可北。元、明以迄我朝，東南漕運，由清口至董口二百餘里，必藉黃為轉輸，是治河即所以治漕，可以南不可以北。若順水北行，無論漕運不通，轉恐決出之水東西奔盪，不可收拾。今乃欲尋禹舊跡，重加疏導，勢必別築長堤，較之增卑培薄，難易曉然。且河流挾沙，束之一，則水急沙流，播之九，則水緩沙積，數年之後，河仍他徙，何以濟運？」上然其言，乃於丁家寨鑿渠引流，以殺水勢。

shì nián, fù jué pī zhōu, yòu jué xiáng fú zhū yuán zhài. hù bù zuǒ shì láng wáng yǒng jí yù shǐ yáng shì xué jūn yán: zhì hé bì xiān zhì huái, dǎo huái bì xiān dǎo hǎi kǒu, gài huái wèi hé zhī xià liú, ér bīn hǎi zhū zhōu xiàn yòu wèi huái zhī xià liú. qǐ xià hé cáo zhòng chén, fán hǎi kǒu yǒu wèi jiān mín dǔ sè zhě, jǐn xíng shū jùn. qí cáo dī zhá kǒu, yīn shí qǐ bì, rán hòu xún liú ér shàng. zhì yú hé shēn, tī qiǎn qù yū, shǐ hé shēn yù shēn, zú yǐ róng shuǐ. yì jiē bù guǒ xíng. shí yī nián, fù jué dài wáng miào. gěi shì zhōng lín qǐ lóng hé fāng xìng qīn mào, shàng jiě fāng xìng rèn, qiǎn dà lǐ qīng wú kù lǐ gōng kē zuǒ gěi shì zhōng xǔ zuò méi wǎng àn. qǐ lóng zuò wū, fù fāng xìng rèn. shí sān nián, sāi dài wáng miào, fèi yín bā shí wàn.
是年，複決邳州，又決祥符朱源寨。戶部左侍郎王永吉、御史楊世學均言：「治河必先治淮，導淮必先導海口，蓋淮為河之下流，而濱海諸州縣又為淮之下流。乞下河、漕重臣，凡海口有為奸民堵塞者，盡行疏濬。其漕堤閘口，因時啟閉，然後循流而上。至於河身，剔淺去淤，使河身愈深，足以容水。」議皆不果行。十一年，複決大王廟。給事中林起龍劾方興侵冒，上解方興任，遣大理卿吳庫禮、工科左給事中許作梅往按。起龍坐誣，複方興任。十三年，塞大王廟，費銀八十萬。

shí sì nián, fāng xìng qǐ xiū, yǐ lì bù zuǒ shì láng zhū zhī xī dài zhī. shì nián jué xiáng fú huái gē da, suí sāi. shí wǔ nián, jué yáng chái gōu yáo jiā wān, xuán sāi. fù jué yáng wǔ mù jiā lóu. shí liù nián, jué guī rén dī. xiān shì yù shǐ sūn kě huà shū chén huái huáng dī gōng, shì xià zǒng hé. zhī xī yán: táo yuán fèi jiā zuǐ jí ān dōng wǔ kǒu yū diàn jiǔ, gōng fán fèi jù. qiě huáng hé yàn chēng shén hé, nán bǎo bù xuán jùn xuán yū, wéi yǒu jiā yì xiū fáng, bǔ piān jiù bì ér yǐ. zhī xī chén liǎng hé lì hài, tiáo shàng gōng chéng qì jù fū yì wù liào bā bì. yòu yán: yīn cái qì shǐ, yòng rén suǒ jí. dú zhì hé zhī shì, fēi dàn bó wú yǐ nài fēng yǔ zhī láo, fēi jīng xì wú yǐ chá fáng hù zhī lǐ, fēi cí duàn jiān xíng wú yǐ jǐn qún fū zhī lì, fēi yǒng wǎng zhí qián wú yǐ yīng cāng cù zhī jī, gù fēi yù xuǎn hé yuán bù kě. yīn chén yù xuǎn zhī fǎ èr: yuē jiàn yòng, yuē chǔ cái ān xí zhī fǎ èr: yuē jiǔ rèn, yuē jiāo dài. yòu tiáo shàng hé zhèng shí shì: yuē yì zēng hé nán fū yì, yuē jūn pài huái gōng fū yì, yuē chá yì tōng huì hé gōng, yuē jiàn shè liǔ yuán, yuē yán tī bì duān, yuē lí hé kuàng jǐn yín liǎng, yuē shèn zhòng zhí shǒu, yuē míng dìng hé gōng zhuān zhí, yuē shēn míng jī quàn dà diǎn, yuē zhuó yì bō bǔ fū yì. jūn yǔn xíng.
十四年，方興乞休，以吏部左侍郎朱之錫代之。是年決祥符槐疙疸，隨塞。十五年，決陽柴溝姚家灣，旋塞。複決陽武慕家樓。十六年，決歸仁堤。先是御史孫可化疏陳淮、黃堤工，事下總河。之錫言：「桃源費家嘴及安東五口淤淀久，工繁費鉅。且黃河諺稱『神河』，難保不旋濬旋淤，惟有加意修防，補偏救弊而已。」之錫陳兩河利害，條上工程、器具、夫役、物料八弊。又言：「因材器使，用人所亟。獨治河之事，非澹泊無以耐風雨之勞，非精細無以察防護之理，非慈斷兼行無以盡群夫之力，非勇往直前無以應倉猝之機，故非預選河員不可。」因陳預選之法二：曰薦用，曰儲才；諳習之法二：曰久任，曰交代。又條上河政十事：曰議增河南夫役，曰均派淮工夫役，曰察議通惠河工，曰建設柳園，曰嚴剔弊端，曰釐覈曠盡銀兩，曰慎重職守，曰明定河工專職，曰申明激勸大典，曰酌議撥補夫役。均允行。

shí qī nián, jué chén zhōu guō jiā bù yú chéng luó jiā kǒu, suí sāi. kāng xī yuán nián wǔ yuè, jué cáo xiàn shí xiāng lú wǔ zhì dà cūn suī níng mèng jiā wān. liù yuè, jué kāi fēng huáng liàn jí, guàn xiáng fú zhōng mù yáng wǔ qǐ tōng xǔ wèi shì fú gōu qī xiàn. qī yuè, zài jué guī rén dī. hé shì jì nì rù qīng kǒu, yòu xié suī hú zhū shuǐ zì jué kǒu rù, yǔ hóng zé hú lián, zhí qū gāo yàn, chōng jué dí jiā bà, liú chéng dà jiàn jiǔ, huái yáng zì shì suì yǐ zāi gào. èr nián, jué suī níng wǔ guān yíng jí zhū jiā yíng. sān nián, jué qǐ xiàn jí xiáng fú yán jiā zhài, zài jué zhū jiā yíng, xuán sāi. sì nián sì yuè, hé jué shàng yóu, guàn yú chéng yǒng chéng xià yì, yòu jué ān dōng máo liáng kǒu.
十七年，決陳州郭家埠、虞城羅家口，隨塞。康熙元年五月，決曹縣石香爐、武陟大村、睢寧孟家灣。六月，決開封黃練集，灌祥符、中牟、陽武、杞、通許、尉氏、扶溝七縣。七月，再決歸仁堤。河勢既逆入清口，又挾睢、湖諸水自決口入，與洪澤湖連，直趨高堰，衝決翟家壩，流成大澗九，淮陽自是歲以災告。二年，決睢寧武官營及朱家營。三年，決杞縣及祥符閻家寨，再決朱家營，旋塞。四年四月，河決上游，灌虞城、永城、夏邑，又決安東茆良口。

wǔ nián, zhī xī zú, yǐ guì zhōu zǒng dū yáng mào xūn wèi hé dào zǒng dū. liù nián, jué táo yuán yān dūn xiāo xiàn shí jiāng jūn miào, yú nián sāi zhī. yòu jué táo yuán huáng jiā zuǐ, yǐ sāi fù jué, yán hé zhōu xiàn xī shòu shuǐ huàn, qīng hé chōng méi yóu shén, sān chà hé yǐ xià shuǐ bù méi gàn. huáng hé xià liú jì zǔ, shuǐ shì jǐn zhù hóng zé hú, gāo yóu shuǐ gāo jǐ èr zhàng, chéng mén dǔ sè, xiāng mín nì bì shù wàn, qiǎn guān juān zhèn. dōng, mìng míng zhū děng xiāng shì hǎi kǒu, kāi tiān fēi shí tà bái jū děng zhá, huǐ bái jū jiān mín bì zhá bēi.
五年，之錫卒，以貴州總督楊茂勛為河道總督。六年，決桃源煙墩、蕭縣石將軍廟，逾年塞之。又決桃源黃家嘴，已塞複決，沿河州縣悉受水患，清河沖沒尤甚，三汊河以下水不沒骭。黃河下流既阻，水勢盡注洪澤湖，高郵水高几二丈，城門堵塞，鄉民溺斃數萬，遣官蠲賑。冬，命明珠等相視海口，開天妃、石闥、白駒等閘，毀白駒奸民閉閘碑。

bā nián, jué qīng hé sān chà kǒu, yòu jué qīng shuǐ tán. fù dōu yù shǐ mǎ shào céng xún yán yù shǐ lǐ táng jiāo zhāng hé mào xūn bù zhí, bà zhī, yǐ luó duō wèi hé dào zǒng dū. jiǔ nián, jué cáo xiàn niú shì tún, yòu jué dān xiàn qiào lóu sì, guàn qīng hé xiàn zhì. shì suì wǔ yuè bào fēng yǔ, huái huáng bìng yì, zhuàng xiè gāo yàn shí gōng liù shí yú duàn, chōng jué wǔ zhàng yú, gāo bǎo děng hú shòu huái huáng hé lì zhī zhǎng, gāo yàn jǐ tā, huái yáng jí jí kě yú. gōng kē gěi shì zhōng lǐ zōng kǒng shū yán: shuǐ zhī hé cóng zhū jué kǒu yǐ zhù yú hú yě, jiāng dū gāo bǎo wú suì bù fáng dī zēng dī, yǔ shuǐ jù gāo. yǐ shù qiān lǐ bēn hàn zhī shuǐ, gōng yī xiàn gū gāo zhī dī, zhí xī fēng gǔ làng, yī xiè wàn qǐng, ér jiāng gāo bǎo tài yǐ dōng wú tián dì, xìng huà yǐ běi wú chéng guō shì lú. tā rú lù yáng píng wàng zhū hú, qiǎn xiá bù néng shòu shuǐ. gè hé gǎng shū jùn bù shí, fàn gōng dī xià zhū zhá jiǔ fèi, rù hǎi gǎng kǒu jǐn sāi. suī jīng dà chén huì yuè, yán chì kāi zhá chū shuǐ, ér nián shēn gōng dà, suǒ fèi bù zī, jiān wèi bàng hǎi jiān zào suǒ gé, jìng bù guǒ xíng. shuǐ yū huí zhì dōng běi miào wān kǒu rù hǎi, qī yì tián shè shěn méi, dòng jīng suì shí. bǐ sù shuǐ fāng xiāo, ér xīn suì héng liú yòu yǐ zhǒng zhì yǐ. yù shǐ xú yuè yì yán gāo yàn yí chéng dōng shuǐ luò shí dà jiā xiū zhú. yú shì qǐ táo yuán dōng zhì lóng wáng miào, yīn jiù zhǐ jiā zhú dà dī sān qiān sān bǎi sān shí zhàng yǒu qí. là hòu bīng jiě shuǐ yì, yán hé cūn shè lín mù chǎn shuā dài jǐn.
八年，決清河三汊口，又決清水潭。副都御史馬紹曾、巡鹽御史李棠交章劾茂勛不職，罷之，以羅多為河道總督。九年，決曹縣牛市屯，又決單縣譙樓寺，灌清河縣治。是歲五月暴風雨，淮、黃並溢，撞卸高堰石工六十餘段，衝決五丈餘，高、寶等湖受淮、黃合力之漲，高堰幾塌，淮陽岌岌可虞。工科給事中李宗孔疏言：「水之合從諸決口以注於湖也，江都、高、寶無歲不防堤增堤，與水俱高。以數千里奔悍之水，攻一線孤高之堤，值西風鼓浪，一瀉萬頃，而江、高、寶、泰以東無田地，興化以北無城郭室廬。他如淥陽、平望諸湖，淺狹不能受水。各河港疏濬不時，范公堤下諸閘久廢，入海港口盡塞。雖經大臣會閱，嚴飭開閘出水，而年深工大，所費不貲，兼為傍海奸灶所格，竟不果行。水迂迴至東北廟灣口入海，七邑田舍沈沒，動經歲時。比宿水方消，而新歲橫流又已踵至矣。」御史徐越亦言高堰宜乘冬水落時大加修築。於是起桃源東至龍王廟，因舊址加築大堤三千三百三十丈有奇。臘後冰解水溢，沿河村舍林木剷刷殆盡。

shí nián chūn, hé yì xiāo xiàn. liù yuè, jué qīng hé wǔ bǎo táo yuán chén jiā lóu. bā yuè, yòu jué qī lǐ gōu. yǐ wáng guāng yù zǒng dū hé dào. guāng yù qǐng fù míng pān jì xún suǒ jiàn cuī bà zhèn děng sān bà, ér yí jì tài bà yú huáng jiā zuǐ jiù hé dì, yǐ fēn shā shuǐ shì. shì suì, máo liáng kǒu sāi. shí yī nián qiū, jué xiāo xiàn liǎng hé kǒu pī zhōu táng chí jiù chéng, yòu yì yú chéng, qiǎn xué shì guō tíng zuò děng lǚ kān. shí èr nián, táo yuán qī lǐ gōu sāi. shí sān nián, jué táo yuán xīn zhuāng kǒu jí wáng jiā yíng, yòu zì xīn hé zhèng jiā kǒu běi jué. shí sì nián, jué xú zhōu pān jiā táng sù qiān cài jiā lóu, yòu jué suī níng huā shān bà, fù guàn qīng hé zhì, mín duō liú wáng. shí wǔ nián xià, jiǔ yǔ, hé dào guàn hóng zé hú, gāo yàn bù néng zhī, jué kǒu sān shí sì. cáo dī bēng kuì, gāo yóu zhī qīng shuǐ tán, lù màn gōu zhī dà zé wān, gòng jué sān bǎi yú zhàng, yáng shǔ jiē bèi shuǐ, piào nì wú suàn. shàng qiǎn gōng bù shàng shū jì rú xī hù bù shì láng yī sāng ā fǎng jiū lì bìng. shì suì yòu jué sù qiān bái yáng hé yú jiā gāng, qīng hé zhāng jiā zhuāng wáng jiā yíng, ān dōng xíng jiā kǒu èr pù kǒu, shān yáng luó jiā kǒu. sāi táo yuán xīn zhuāng.
十年春，河溢蕭縣。六月，決清河五堡、桃源陳家樓。八月，又決七里溝。以王光裕總督河道。光裕請復明潘季馴所建崔壩鎮等三壩，而移季太壩於黃家嘴舊河地，以分殺水勢。是歲，茆良口塞。十一年秋，決蕭縣兩河口、邳州塘池舊城，又溢虞城，遣學士郭廷祚等履勘。十二年，桃源七里溝塞。十三年，決桃源新莊口及王家營，又自新河鄭家口北決。十四年，決徐州潘家塘、宿遷蔡家樓，又決睢寧花山壩，復灌清河治，民多流亡。十五年夏，久雨，河倒灌洪澤湖，高堰不能支，決口三十四。漕堤崩潰，高郵之清水潭，陸漫溝之大澤灣，共決三百餘丈，揚屬皆被水，漂溺無算。上遣工部尚書冀如錫、戶部侍郎伊桑阿訪究利病。是歲又決宿遷白洋河、於家岡，清河張家莊、王家營，安東邢家口、二鋪口，山陽羅家口。塞桃源新莊。

shí liù nián, rú xī děng fù chén hé gōng huài kuì qíng xíng, guāng yù jiě rèn kān wèn. yǐ ān huī xún fǔ jìn fǔ wèi hé dū. fǔ yán: zhì hé dāng shěn quán jú, bì hé hé dào yùn dào wèi yī tǐ, ér hòu zhì kě wú bì. hé dào zhī biàn qiān, zǒng yóu yì zhì hé zhě duō jǐn lì yú cáo sōu jīng xíng zhī chù, qí tā jué kǒu, zé yǐ wèi wú guān yùn dào ér huǎn shì zhī, yǐ zhì hé dào rì huài, yùn dào yīn zhī rì gěng. hé shuǐ guǒ shā ér xíng, quán lài gè chù qīng shuǐ bìng lì zhù shuā, shǐ néng bēn qū guī hǎi. jīn hé shēn suǒ yǐ rì qiǎn, jiē yóu cóng qián guī rén dī děng jué kǒu bù jí dǔ sè zhī suǒ zhì. chá zì qīng jiāng pǔ zhì hǎi kǒu, yuē zhǎng sān bǎi lǐ, xiàng rì hé miàn zài qīng jiāng pǔ shí gōng zhī xià, jīn zé shí gōng yǔ dì píng yǐ. xiàng rì hé shēn shēn èr sān sì zhàng bù děng, jīn zé shēn zhě bù guò bā jiǔ chǐ, qiǎn zhě jǐn èr sān chǐ yǐ. hé yū yùn yì yū, jīn huái ān chéng dié bēi yú hé dǐ yǐ. yùn yū, qīng jiāng yǔ làn ní qiǎn jǐn yū, jīn hóng zé hú dǐ jiàn chéng píng lù yǐ. hé shēn jì diàn gāo ruò cǐ, ér huáng liú guǒ shā zhī shuǐ zì xī běi lái, zhòu yè bù xī, yī zhì xú pī sù táo, jí huǎn ruò sǎn màn. chén mù jiàn hé shā wú rì bù jī, hé shēn wú rì bù jiā gāo, ruò bù dà xiū zhì, bù tè hóng zé hú jiàn chéng lù dì, jiāng nán ér yùn hé, dōng ér qīng jiāng pǔ yǐ xià, yū shā rì shén, xíng jiàn sān miàn yōng è, ér hé wú qù lù, shì bì chōng tū nèi kuì, hé nán shān dōng jù yǒu lún xū shěn nì zhī yōu, bǐ shí suī fèi qiān wàn jīn qián, yì nán kè qī bǔ jiù. yīn fēn liè dà xiū shì yí bā: yuē qǔ tǔ zhú dī, shǐ hé kuān shēn yuē kāi qīng kǒu jí làn ní qiǎn yǐn hé, shǐ de yǐn huái shuā huáng yuē jiā zhú gāo jiā yàn dī àn yuē zhōu qiáo zhá zhì dí jiā bà jué kǒu sān shí sì, xū cì dì dǔ sè yuē shēn tiāo qīng kǒu zhì qīng shuǐ tán yùn dào, zēng péi dōng xī liǎng dī yuē huái yáng tián jí shāng chuán huò wù, zhuó nà xiū hé yín yuē cái bìng hé yuán yǐ zhuān zé chéng yuē àn lǐ shè bīng, huà dī fēn shǒu. tíng yì yǐ jūn wù wèi jùn, dà xiū mù fū duō, yí zàn tíng. shū zài shàng, wéi gǎi yùn tǔ yòng fū wèi chē yùn, yú xī rú suǒ qǐng.
十六年，如錫等覆陳河工壞潰情形，光裕解任勘問。以安徽巡撫靳輔為河督。輔言：「治河當審全局，必合河道、運道為一體，而後治可無弊。河道之變遷，總由議治河者多盡力於漕艘經行之處，其他決口，則以為無關運道而緩視之，以致河道日壞，運道因之日梗。河水裹沙而行，全賴各處清水併力助刷，始能奔趨歸海。今河身所以日淺，皆由從前歸仁堤等決口不即堵塞之所致。查自清江浦至海口，約長三百里，向日河面在清江浦石工之下，今則石工與地平矣。向日河身深二三四丈不等，今則深者不過八九尺，淺者僅二三尺矣。河淤運亦淤，今淮安城堞卑於河底矣。運淤，清江與爛泥淺盡淤，今洪澤湖底漸成平陸矣。河身既墊高若此，而黃流裹沙之水自西北來，晝夜不息，一至徐、邳、宿、桃，即緩弱散漫。臣目見河沙無日不積，河身無日不加高，若不大修治，不特洪澤湖漸成陸地，將南而運河，東而清江浦以下，淤沙日甚，行見三面壅遏，而河無去路，勢必衝突內潰，河南、山東俱有淪胥沈溺之憂，彼時雖費千萬金錢，亦難剋期補救。」因分列大修事宜八：曰取土築堤，使河寬深；曰開清口及爛泥淺引河，使得引淮刷黃；曰加築高家堰堤岸；曰周橋閘至翟家壩決口三十四，須次第堵塞；曰深挑清口至清水潭運道，增培東西兩堤；曰淮揚田及商船貨物，酌納修河銀；曰裁併河員以專責成；曰按里設兵，畫堤分守。廷議以軍務未竣，大修募夫多，宜暫停。疏再上，惟改運土用夫為車運，餘悉如所請。

yú shì gè gōng bìng jǔ. dà tiāo qīng kǒu làn ní qiǎn yǐn hé sì, jí qīng kǒu zhì yún tī guān hé dào, chuàng zhú guān wài shù shuǐ dī wàn bā qiān yú zhàng, sāi yú jiā gāng wǔ jiā dūn dà jué kǒu shí liù, yòu zhú lán yáng zhōng mù yí fēng shāng qiū yuè dī jí yú chéng zhōu jiā dī. míng nián, chuàng jiàn wáng jiā yíng zhāng jiā zhuāng jiǎn shuǐ bà èr, zhú zhōu qiáo dí bà dī èr shí wǔ lǐ, jiā péi gāo jiā yàn zhǎng dī, shān qīng ān sān xiàn huáng hé liǎng àn jí hú yàn, dà xiǎo jué kǒu jǐn sāi. yōu zhào bāo měi. shí bā nián, jiàn nán àn dàng shān máo chéng pù běi àn dà gǔ shān jiǎn shuǐ shí bà gè yī, yǐ shā shàng liú shuǐ shì. èr shí nián, sāi yáng jiā zhuāng, gài jué wǔ nián yǐ. shì suì zēng jiàn gāo yóu nán běi gǔn shuǐ bà bā, xú zhōu zhǎng fán dà bà wài yuè dī qiān liù bǎi bā shí jiǔ zhàng.
於是各工並舉。大挑清口、爛泥淺引河四，及清口至雲梯關河道，創築關外束水堤萬八千餘丈，塞於家岡、武家墩大決口十六，又築蘭陽、中牟、儀封、商丘月堤及虞城周家堤。明年，創建王家營、張家莊減水壩二，築周橋翟壩堤二十五里，加培高家堰長堤，山、清、安三縣黃河兩岸及湖堰，大小決口盡塞。優詔褒美。十八年，建南岸碭山毛城鋪、北岸大谷山減水石壩各一，以殺上流水勢。二十年，塞楊家莊，蓋決五年矣。是歲增建高郵南北滾水壩八，徐州長樊大壩外月堤千六百八十九丈。

dà xiū zhì shì yǐ sān nián, hé wèi jǐn fù gù dào, fǔ zì hé. bù yì chǐ zhí, shàng mìng liú rèn. èr shí yī nián, jué sù qiān xú jiā wān, suí sāi. yòu jué xiāo jiā dù. xiān shì hé shēn jǐn yī xiàn, fǔ jǐn dǔ yáng jiā zhuāng, yù shù shuǐ shuā zhī, ér yǐn hé qiǎn zhǎi, yū shuā dǐng fèi, yù xú jiā wān dī bēi zé jué, xiāo jiā dù tǔ sōng zé yòu jué. huì hòu bǔ bù zhèng shǐ cuī wéi yǎ shàng hé fáng chú yì, tiáo liè èr shí sì shì, qǐng jǐn biàn fǔ qián fǎ. shàng qiǎn shàng shū yī sāng ā shì láng sòng wén yùn lǚ kān, mìng wéi yǎ suí wǎng. wéi yǎ yù jǐn huǐ jiǎn shuǐ bà, bié tú tiāo zhú. yī sāng ā děng yán fǔ suǒ jiàn gōng chéng gù duō bù jiān, gǎi zhú yì wèi bì chéng gōng. fǔ yì shēn biàn gōng jiāng cì dì gào jùn, bù yí yǒu suǒ gèng zhāng. bìng xià tíng yì. yīn zhào fǔ zhì jīng, fǔ yán xiāo jiā kǒu míng zhèng kě sài, wéi yǎ yì bù kě xíng, shàng shì zhī, mìng hái gōng. èr shí èr nián chūn, xiāo jiā dù sāi, hé guī gù dào. míng nián, shàng nán xún yuè hé, cì shī bāo měi.
大修至是已三年，河未盡復故道，輔自劾。部議褫職，上命留任。二十一年，決宿遷徐家灣，隨塞。又決蕭家渡。先是河身僅一線，輔盡堵楊家莊，欲束水刷之，而引河淺窄，淤刷鼎沸，遇徐家灣堤卑則決，蕭家渡土松則又決。會候補布政使崔維雅上河防芻議，條列二十四事，請盡變輔前法。上遣尚書伊桑阿、侍郎宋文運履勘，命維雅隨往。維雅欲盡毀減水壩，別圖挑築。伊桑阿等言輔所建工程固多不堅，改築亦未必成功。輔亦申辨「工將次第告竣，不宜有所更張」。並下廷議。因召輔至京，輔言「蕭家口明正可塞，維雅議不可行」，上是之，命還工。二十二年春，蕭家渡塞，河歸故道。明年，上南巡閱河，賜詩褒美。

èr shí sì nián qiū, fǔ yǐ hé nán dì zài shàng yóu, hé nán yǒu shī, zé jiāng nán hé dào yū diàn bù xuán zhǒng. nǎi zhú kǎo chéng yí fēng dī qī qiān jiǔ bǎi bā shí jiǔ zhàng, fēng qiū jīng lóng kǒu dà yuè dī sān bǎi sān shí zhàng, xíng yáng sào gōng sān bǎi shí zhàng, yòu záo suī níng nán àn lóng hǔ shān jiǎn shuǐ zhá sì. shàng niàn gāo yóu zhū zhōu hú yì yān mín tián, mìng ān huī àn chá shǐ yú chéng lóng xiū zhì hǎi kǒu jí xià hé, tīng fǔ jié zhì. xuán zhào fǔ chéng lóng zhì jīng jí yì. chéng lóng lì zhǔ kāi jùn hǎi kǒu fǔ yán xià hé hǎi kǒu gāo nèi dì wǔ chǐ, yīng zhú zhǎng dī gāo zhàng liù chǐ, shù shuǐ qū hǎi. suǒ jiàn bù hé, xià tíng chén yì, yì gè chí yī shuō. shàng yǐ jiǎng guān qiáo lái jiāng běi rén, zhào wèn, lái yán fǔ yì fēi shì. yīn qiǎn shàng shū sà mù hā děng kān yì, hái yán kāi hǎi kǒu wú yì. huì jiāng níng xún fǔ tāng bīn rù wèi shàng shū, xún zhī, bīn yán hǎi kǒu kāi zé jī shuǐ kě xiè, wéi gāo yóu xìng huà mín lǜ huǐ lú mù wèi bù biàn ěr. nǎi chù sà mù hā, bān nèi tǎng èr shí wàn, mìng shì láng sūn zài fēng dǒng qí yì. shí yòu yǒu dū xiū xià hé yí xiān sāi jiǎn shuǐ bà zhī yì, shàng bù xǔ. zhào fǔ rù duì, fǔ yán nán bà yǒng sāi, kǒng huái ruò bù dí huáng qiáng, yí yú gāo jiā yàn wài zēng zhú zhòng dī, jié shuǐ chū qīng kǒu bù rù xià hé, tíng dīng xī děng chù gōng chéng. chéng lóng shí rèn zhí fǔ, shì yǐ fǔ shū, réng yán xià hé yí jùn, xiū zhòng dī láo fèi wú yì. yì bù jué. fù qiǎn shàng shū fú lún děng kān yì, fú lún zhǔ fǔ yì. èr shí qī nián, yù shǐ guō xiù hé fǔ zhì hé wú jī, nèi wài chén gōng yì jiāo zhāng lùn zhī, nǎi tíng zhú zhòng dī, miǎn fǔ guān, yǐ mǐn zhè zǒng dū wáng xīn mìng dài zhī, réng dū xiū xià hé, juān zài fēng jí, yǐ xué shì kǎi yīn bù dài zhī.
二十四年秋，輔以河南地在上游，河南有失，則江南河道淤淀不旋踵。乃築考城、儀封堤七千九百八十九丈，封丘荊隆口大月堤三百三十丈，滎陽埽工三百十丈，又鑿睢寧南岸龍虎山減水閘四。上念高郵諸州湖溢淹民田，命安徽按察使于成龍修治海口及下河，聽輔節制。旋召輔、成龍至京集議。成龍力主開濬海口；輔言下河海口高內地五尺，應築長堤高丈六尺，束水趨海。所見不合，下廷臣議，亦各持一說。上以講官喬萊江北人，召問，萊言輔議非是。因遣尚書薩穆哈等勘議，還言開海口無益。會江寧巡撫湯斌入為尚書，詢之，斌言海口開則積水可泄，惟高郵、興化民慮毀廬墓為不便耳。乃黜薩穆哈，頒內帑二十萬，命侍郎孫在豐董其役。時又有督修下河宜先塞減水壩之議，上不許。召輔入對，輔言南壩永塞，恐淮弱不敵黃強，宜於高家堰外增築重堤，截水出清口不入下河，停丁溪等處工程。成龍時任直撫，示以輔疏，仍言下河宜濬，修重堤勞費無益。議不決。復遣尚書佛倫等勘議，佛倫主輔議。二十七年，御史郭琇劾輔治河無績，內外臣工亦交章論之，乃停築重堤，免輔官，以閩浙總督王新命代之，仍督修下河，鐫在豐級，以學士凱音布代之。

míng nián, shàng nán xún, yuè gāo jiā yàn, wèi zhū chén yuē: cǐ dī pō jiān gù, rán yì bù kě wú jiǎn shuǐ bà yǐ fáng shuǐ dà chōng jué. dàn jìn fǔ yù yú jiù dī wài gèng zhú zhòng dī, shí shǔ wú yì. bìng yǐ fǔ yú xiǎn gōng xiū tiāo shuǐ bà, lìng shuǐ shì huí huǎn, shén shàn. chē jià hái jīng, fù qí guān. sān shí yī nián, xīn mìng bà, réng lìng fǔ wèi hé dū. fǔ yǐ shuāi jí cí, mìng shùn tiān fǔ chéng xú tíng xǐ fù zhī. fǔ qǐng yú huáng hé liǎng àn zhí liǔ zhǒng cǎo, duō shè hán dòng, jù bào kě. shì dōng, fǔ zú, shàng wén, tàn dào, yǔ qí dū wèi shì zhí. yǐ yú chéng lóng wèi hé dū.
明年，上南巡，閱高家堰，謂諸臣曰：「此堤頗堅固，然亦不可無減水壩以防水大衝決。但靳輔欲於舊堤外更築重堤，實屬無益。」並以輔於險工修挑水壩，令水勢回緩，甚善。車駕還京，復其官。三十一年，新命罷，仍令輔為河督。輔以衰疾辭，命順天府丞徐廷璽副之。輔請於黃河兩岸值柳種草，多設涵洞，俱報可。是冬，輔卒，上聞，嘆悼，予騎都尉世職。以于成龍為河督。

yuè èr nián, zhào xún chéng lóng yuē: jiǎn shuǐ bà guǒ kě sài fǒu? duì yuē: bù yí sāi, réng zhào fǔ suǒ xiū ér xíng. shàng yuē: rú cǐ, hé bù zǎo chén? ěr pái xiàn tā rén zé yì, shēn rèn zǒng hé zé nán, fēi míng yàn yé? sān shí sì nián, chéng lóng zāo fù yōu, yǐ cáo dū dǒng ān guó dài zhī. míng nián, dà shuǐ, jué zhāng jiā zhuāng, hé huì dān qìn bī xíng zé, xǐ zhì gāo bù. yòu jué ān dōng tóng jiā yíng, shuǐ rù shè yáng hú. shì suì zhú lán huáng dà bà, yú yún tī guān tiāo yǐn hé qiān èr bǎi yú zhàng, yú guān wài mǎ jiā gǎng dǎo huáng yóu nán cháo hé dōng zhù rù hǎi. qù lù bù chàng, shàng yóu yì kuì, ér hé huàn rì jí. sān shí liù nián, jué shí jiā mǎ tóu. míng nián, réng yǐ chéng lóng wèi hé dū. sān shí bā nián chūn, shàng nán xún, lín shì gāo jiā yàn děng dī, wèi zhū chén yuē: zhì hé shàng cè, wéi yǐ shēn jùn hé shēn wèi yào. hé dǐ jùn shēn, zé hóng zé hú shuǐ zhí dá huáng hé, xìng huà yán chéng děng qī zhōu xiàn wú fàn làn zhī huàn, tián chǎn zì rán hé chū. ruò bù zhì yuán, zhì liú zhōng wú bì yì. jīn huáng huái jiāo huì zhī kǒu guò yú jìng zhí, yīng jiāng hé huái zhī dī gè yí dōng wān qū tà zhú, shǐ zhī xié xíng huì liú, zé huáng bù zhì dào guàn yǐ.
越二年，召詢成龍曰：「減水壩果可塞否？」對曰：「不宜塞，仍照輔所修而行。」上曰：「如此，何不早陳？爾排陷他人則易，身任總河則難，非明驗耶？」三十四年，成龍遭父憂，以漕督董安國代之。明年，大水，決張家莊，河會丹、沁偪滎澤，徙治高埠。又決安東童家營，水入射陽湖。是歲築攔黃大壩，於雲梯關挑引河千二百餘丈，於關外馬家港導黃由南潮河東注入海。去路不暢，上游易潰，而河患日亟。三十六年，決時家馬頭。明年，仍以成龍為河督。三十八年春，上南巡，臨視高家堰等堤，謂諸臣曰：「治河上策，惟以深浚河身為要。河底浚深，則洪澤湖水直達黃河，興化、鹽城等七州縣無汎濫之患，田產自然涸出。若不治源，治流終無裨益。今黃、淮交會之口過於徑直，應將河、淮之堤各迤東灣曲拓築，使之斜行會流，則黃不致倒灌矣。」

míng nián, chéng lóng zú, yǐ liǎng jiāng zǒng dū zhāng péng hé wèi hé dū. shì suì sāi shí jiā mǎ tóu, cóng péng hé xiān shū hǎi kǒu zhī qǐng, jǐn chāi yún tī guān wài lán huáng bà, cì míng dà qīng kǒu jiàn sù qiān běi àn lín huáng wài kǒu shí zhá, xú zhōu nán àn yáng jiā lóu zhì duàn jiā zhuāng yuè dī. sì shí yī nián, shàng wèi yǒng dìng hé shí dī shén yǒu yì, yù tuī xíng huáng hé liǎng àn, zì xú zhōu zhì qīng kǒu jiē xiū shí dī. péng hé yán jiàn zhú shí gōng, bì dì jī jiān shí. wéi hé xìng mí cháng, shā tǔ sōng fú, shí dī gōng fán fèi jù, gào chéng nán yǐ yù liào. suì zuò bà. sì shí èr nián, shàng nán xún, yuè shì hé gōng, zhì hé chén zhēn yǐ cì péng hé. qiū, yí jiàn zhōng hé chū shuǐ kǒu yú yáng jiā lóu, bī liū nán qū, qīng shuǐ chàng liú dí huáng, hǎi kǒu dà tōng, hé dǐ rì shēn, huáng shuǐ bù yú dào guàn. shàng jiā péng hé jī, jiā tài zǐ tài bǎo. sì shí liù nián bā yuè, jué fēng xiàn wú jiā zhuāng, suí sāi. míng nián, péng hé rù wèi xíng bù shàng wèi, yǐ zhào shì xiǎn dài zhī. sì shí bā nián liù yuè, jué lán yáng léi jiā jí yí fēng hóng shào wān jí shuǐ yì zhāng jiā zhuāng gè dī.
明年，成龍卒，以兩江總督張鵬翮為河督。是歲塞時家馬頭，從鵬翮先疏海口之請，盡拆雲梯關外攔黃壩，賜名大清口；建宿遷北岸臨黃外口石閘，徐州南岸楊家樓至段家莊月堤。四十一年，上謂永定河石堤甚有益，欲推行黃河兩岸，自徐州至清口皆修石堤。鵬翮言「建築石工，必地基堅實。惟河性靡常，沙土鬆浮，石堤工繁費鉅，告成難以預料」。遂作罷。四十二年，上南巡，閱視河工，制河臣箴以賜鵬翮。秋，移建中河出水口於楊家樓，逼溜南趨，清水暢流敵黃，海口大通，河底日深，黃水不虞倒灌。上嘉鵬翮績，加太子太保。四十六年八月，決豐縣吳家莊，隨塞。明年，鵬翮入為刑部尚為，以趙世顯代之。四十八年六月，決蘭陽雷家集、儀封洪邵灣及水驛張家莊各堤。

liù shí nián bā yuè, jué wǔ zhì zhān jiā diàn mǎ yíng kǒu wèi jiā kǒu, dà liù běi qū, zhù huá xiàn zhǎng yuán dōng míng, duó yùn hé, zhì zhāng qiū, yóu wǔ kōng qiáo rù yán hé guī hǎi. zì hé gōng gào chéng, huáng liú shùn guǐ, ān lán shí yú nián yǐ, zhì shì qiǎn péng hé děng wǎng kān. jiǔ yuè, sāi zhān jiā diàn wèi jiā kǒu shí yī yuè, sāi mǎ yíng kǒu. shì xiǎn bà, yǐ chén péng nián shǔ hé dào zǒng dū. liù shí yī nián zhēng yuè, mǎ yíng kǒu fù jué, guàn zhāng qiū, bēn zhù dà qīng hé. liù yuè, qìn shuǐ bào zhǎng, chōng tā qín jiā chǎng nán běi bà tái jí dīng chuán bāng dà bà. shí wáng jiā gōu yǐn hé chéng, yǐn liū yóu dōng nán huì xíng zé rù zhèng hé, mǎ yíng dī yīn wú yàng. péng nián fù yú guǎng wǔ shān guān zhuāng yù tiāo yǐn hé bǎi sì shí yú zhàng yǐ fēn shuǐ shì. jiǔ yuè, qín jiā chǎng nán bà fǔ sāi, běi bà yòu jué, mǎ yíng yì màn kāi shí èr yuè, sāi zhī.
六十年八月，決武陟詹家店、馬營口、魏家口，大溜北趨，注滑縣、長垣、東明，奪運河，至張秋，由五空橋入鹽河歸海。自河工告成，黃流順軌，安瀾十餘年矣，至是遣鵬翮等往勘。九月，塞詹家店、魏家口；十一月，塞馬營口。世顯罷，以陳鵬年署河道總督。六十一年正月，馬營口複決，灌張秋，奔注大清河。六月，沁水暴漲，沖塌秦家廠南北壩台及釘船幫大壩。時王家溝引河成，引溜由東南會滎澤入正河，馬營堤因無恙。鵬年復於廣武山官莊峪挑引河百四十餘丈以分水勢。九月，秦家廠南壩甫塞，北壩又決，馬營亦漫開；十二月，塞之。

yōng zhèng yuán nián liù yuè, jué zhōng mù shí lǐ diàn lóu jiā zhuāng, yóu liú jiā zhài nán rù jiǎ lǔ hé. huì péng nián zú, qí sū lēi wèi zǒng hé, lǜ jiǎ lǔ hé xià zhù zhī shuǐ, shān xū gāo yàn lín hú dī gōng bù néng róng nà, jí yí xiāng jī dǔ bì, shàng mìng bīng bù shì láng jī céng yún chí wǎng xié yì. qī yuè, jué liáng jiā yíng zhān jiā diàn, fù qiǎn dà xué shì zhāng péng hé wǎng xié xiū, shì yuè sāi. jiǔ yuè, jué zhèng zhōu lái tóng zhài mín dī, zhèng mín wā yáng wǔ gù dī xiè shuǐ, bìng chōng jué zhōng mù yáng qiáo guān dī, xún sāi. shì suì jiàn qīng kǒu dōng xī shù shuǐ bà yǐ yù huáng xù qīng. èr nián, yǐ jī céng yún wèi fù zǒng hé, zhù wǔ zhì, xiá hé nán hé wù, dōng hé fēn zhì zì cǐ shǐ. liù yuè, jué yí fēng dà zhài lán yáng bǎn qiáo, yú yuè sāi zhī.
雍正元年六月，決中牟十里店、婁家莊，由劉家寨南入賈魯河。會鵬年卒，齊蘇勒為總河，慮賈魯河下注之水，山盱、高堰臨湖堤工不能容納，亟宜相機堵閉，上命兵部侍郎嵇曾筠馳往協議。七月，決梁家營、詹家店，復遣大學士張鵬翮往協修，是月塞。九月，決鄭州來童寨民堤，鄭民挖陽武故堤泄水，並衝決中牟楊橋官堤，尋塞。是歲建清口東西束水壩以御黃蓄清。二年，以嵇曾筠為副總河，駐武陟，轄河南河務，東河分治自此始。六月，決儀封大寨、蘭陽板橋，逾月塞之。

sān nián liù yuè, jué suī níng zhū jiā hǎi, dōng zhù hóng zé hú. míng nián sì yuè, sāi wèi jùn, hé shuǐ dǒu zhǎng, chōng tā dōng àn bà tái, suī níng hóng sì táo yuán sù qiān xī bèi yān, mìng liǎng guǎng zǒng dū kǒng yù xún chí kān xié fáng, shí èr yuè sāi. shì yuè hé qīng, qǐ shǎn xī fǔ gǔ qì jiāng nán táo yuán. wǔ nián, qí sū lēi yǐ zhū jiā hǎi sù chēng xiǎn yào, zēng zhú jiā bà yuè dī fáng fēng sào, bìng yú dà liù dǐng chōng chù xuē dǒu àn wèi xié pō, xuán mì yè dà liǔ yú pō shàng, yǐ dǐ liū zhī shàn shuā. jiǔ zhī, dà liù guī zhōng hóng, liǔ zhī zhān guà ní zǐ, xī chéng shā tān, yì xiǎn wèi píng, gōng bù láo ér fèi shén shěng. yīn qǐng fán hé yá dǒu jùn chù, jù fǎng cǐ xíng. liù nián, céng yún nèi qiān lǐ bù shàng shū, fù zǒng hé rú gù, mìng shǔ guǎng dōng àn chá shǐ yǐn jì shàn xié lǐ jiāng nán hé wù.
三年六月，決睢寧朱家海，東注洪澤湖。明年四月，塞未竣，河水陡漲，沖塌東岸壩台，睢寧、虹、泗、桃源、宿遷悉被淹，命兩廣總督孔毓珣馳勘協防，十二月塞。是月河清，起陝西府谷訖江南桃源。五年，齊蘇勒以朱家海素稱險要，增築夾壩月堤、防風埽，並於大溜頂沖處削陡岸為斜坡，懸密葉大柳於坡上，以抵溜之汕刷。久之，大溜歸中泓，柳枝沾掛泥滓，悉成沙灘，易險為平，工不勞而費甚省。因請凡河崖陡峻處，俱仿此行。六年，曾筠內遷禮部尚書，副總河如故，命署廣東按察使尹繼善協理江南河務。

qī nián, gǎi hé dào zǒng dū wèi jiāng nán hé dào zǒng dū, zhù qīng jiāng, yǐ kǒng yù xún rèn, shěng fù zǒng hé. yǐ céng yún wèi shān dōng hé dào zǒng dū, zhù jì níng. shàng yǐ míng chén pān jì xún yǒu měi suì pài fū jiā gāo dī shēn wǔ cùn zhī yì, qián jìn fǔ yì yǐ wèi yán, jì suì fèi bù guò sān sì wàn, xià liǎng hé zǒng dū yì. yù xún děng qǐng zhuó huǎn jí, fēn nián lún liú jiā bèi, yuē suì xū èr wàn yú jīn, xià bù yì xíng. bā nián, yù xún zú, céng yún diào dū nán hé, tián wén jìng jiān shǔ dōng hé zǒng dū. wǔ yuè, chì jiàn hé zhōu kǒu wài hé yuán shén miào chéng, jiā fēng hào. shì yuè, hé qīng, qǐ jī shí guān qì sā lǎ chéng chá hàn sī. shì suì jué sù qiān jí táo yuán shěn jiā zhuāng, xuán sāi. yǐ fēng qiū jīng lóng kǒu dà liù dǐng chōng kāi hēi gāng kǒu zhì liǔ yuán kǒu yǐn hé sān qiān sān bǎi wǔ shí zhàng. shí nián, zēng xiū gāo yàn shí dī chéng. shí yī nián, jiǎn pài bù yuàn sī yuán fù nán hé xué xí, qī yǐ sān nián. shòu céng yún wén huá diàn dà xué shì jiān lì bù shàng shū, dū nán hé rú gù, mìng liǎng huái yán zhèng gāo bīn jiù xí hé wù. céng yún xuán zāo mǔ yōu, bīn shǔ nán hé zǒng dū.
七年，改河道總督為江南河道總督，駐清江，以孔毓珣任，省副總河。以曾筠為山東河道總督，駐濟寧。上以明臣潘季馴有每歲派夫加高堤身五寸之議，前靳輔亦以為言，計歲費不過三四萬，下兩河總督議。毓珣等請酌緩急，分年輪流加倍，約歲需二萬餘金，下部議行。八年，毓珣卒，曾筠調督南河，田文鏡兼署東河總督。五月，敕建河州口外河源神廟成，加封號。是月，河清，起積石關訖撒喇城查漢斯。是歲決宿遷及桃源沈家莊，旋塞。以封丘荊隆口大溜頂沖開黑堈口至柳園口引河三千三百五十丈。十年，增修高堰石堤成。十一年，揀派部院司員赴南河學習，期以三年。授曾筠文華殿大學士兼吏部尚書，督南河如故，命兩淮鹽政高斌就習河務。曾筠旋遭母憂，斌署南河總督。

qián lóng yuán nián sì yuè, hé shuǐ dà zhǎng, yóu dàng shān máo chéng pù zhá kǒu xiōng yǒng nán xià, dī duō chōng tā, pān jiā dào kǒu píng dì shuǐ shēn sān wǔ chǐ. shàng yǐ xià liú duō zài xiāo sù líng hóng suī níng wǔ hé děng zhōu xiàn, jīn zhǐ yì jùn shàng yuán ér wú shū tōng xià yóu zhī cè, zé shuǐ wú guī sù, xià jiāng nán hé nán gè dū fǔ jì liǎng zǒng hé wěi kān huì yì, bìng yí nán fù zǒng hé zhù xú zhōu yǐ zhuān dū shuài. xuán gāo bīn qǐng jùn máo chéng pù yí xià hé dào, jīng xú xiāo suī sù líng hóng zhì sì zhōu ān hé dǒu mén, yū zhí liù bǎi yú lǐ, yǐ dá hóng zé, chū qīng kǒu huì huáng, ér huái yáng jīng yuán xià zhī fāng děng yán qí bù biàn. míng nián, zhào bīn xún wèn, bīn huì tú chéng lǎn, nǎi zhī zhī fāng děng suǒ yán shī shí, lìng tóng zǒng dū qìng fù què gū dìng yì, bìng jiāng kāi jùn yǒu lì wú hài, xiǎo yù huái yáng shì mín. chū, bīn shū jùn máo chéng pù shuǐ dào, bié kāi xīn kǒu sāi jiù kǒu, yǐ miǎn huáng hé dào guàn. zhì sān nián qiū, hé zhǎng guàn yùn, lùn zhě duō guī jiù xīn kāi yùn kǒu. bīn yán: shí yuè hòu huáng shuǐ píng tuì, hú shuǐ chàng liú, xīn yū suí liū shuā qù, kě wú yú qiǎn sè. sì nián, bīn yòu yán shàng nián qīng shuǐ wēi ruò, shí zhí huáng shuǐ yì zhǎng, bìng fēi kāi xīn kǒu suǒ zhì, ér nán rén yán zhě bù yǐ. shàng qiǎn dà xué shì è ěr tài chí kān, yì yán xīn kǒu yí kāi. míng nián, huáng liū réng nán bī qīng kǒu, fǎng sòng chén yáo zuǒ fǎ, zhì shè mù lóng èr, tiāo liū běi xíng.
乾隆元年四月，河水大漲，由碭山毛城鋪閘口洶湧南下，堤多衝塌，潘家道口平地水深三五尺。上以下流多在蕭、宿、靈、虹、睢寧、五河等州縣，今止議濬上源而無疏通下游之策，則水無歸宿，下江南、河南各督撫暨兩總河委勘會議，並移南副總河駐徐州以專督率。旋高斌請濬毛城鋪迤下河道，經徐、蕭、睢、宿、靈、虹至泗州安河陡門，紆直六百餘里，以達洪澤，出清口會黃，而淮揚京員夏之芳等言其不便。明年，召斌詢問，斌繪圖呈覽，乃知之芳等所言失實，令同總督慶復確估定議，並將開濬有利無害，曉喻淮揚士民。初，斌疏濬毛城鋪水道，別開新口塞舊口，以免黃河倒灌。至三年秋，河漲灌運，論者多歸咎新開運口。斌言：「十月後黃水平退，湖水暢流，新淤隨溜刷去，可無虞淺澀。」四年，斌又言「上年清水微弱，時值黃水異漲，並非開新口所致」，而南人言者不已。上遣大學士鄂爾泰馳勘，亦言新口宜開。明年，黃溜仍南逼清口，仿宋陳堯佐法，制設木龍二，挑溜北行。

liù nián, bīn yǐ sù qiān zhì táo yuán qīng hé èr bǎi yú lǐ, hé liú tuān jī, běi àn zhǐ lǚ dī liù, bìng wú yáo dī, yòu nèi bī yùn hé, jiāng yùn hé nán àn lǚ dī tōng zhú gāo hòu, zuò huáng hé běi àn yáo dī, gèng yú lǚ dī nèi zé yào zēng zhú gé dī jiǔ. wèi chéng, bīn diào dū zhí lì, wán yán wěi jì zhī. xiān shì shàng yǐ hé liū bī qīng kǒu, dào yàng wèi huàn, zhào xún kāng xī jiān jiù jī, kāi táo zhuāng yǐn hé, dǎo huáng shǐ běi, qiǎn è ěr tài huì kān. yì fǔ dìng, yǐ xùn shuǐ zhòu zhǎng tíng gōng, bīn yì qù rèn. zhì shì, wán yán wěi lǜ yǐn hé bù jiù, yú qīng kǒu yí xī huáng hé nán àn shè mù lóng tiāo liū běi zǒu, yǐn hé zhī yì suì qǐn. jué hòu sì shí yī nián, shàng jué yì kāi zhī, yú nián gōng jùn, xīn hé zhí dǐ zhōu jiā zhuāng, huì qīng dōng xià, dào yàng zhī huàn yǒng jué.
六年，斌以宿遷至桃源、清河二百餘里，河流湍激，北岸只縷堤六，並無遙堤，又內逼運河，將運河南岸縷堤通築高厚，作黃河北岸遙堤，更於縷堤內擇要增築格堤九。未成，斌調督直隸，完顏偉繼之。先是上以河溜逼清口，倒漾為患，詔循康熙間舊跡，開陶莊引河，導黃使北，遣鄂爾泰會勘。議甫定，以汛水驟漲停工，斌亦去任。至是，完顏偉慮引河不就，於清口迤西、黃河南岸設木龍挑溜北走，引河之議遂寢。厥後四十一年，上決意開之，逾年工竣，新河直抵周家莊，會清東下，倒漾之患永絕。

qī nián, jué fēng xiàn shí lín huáng cūn, duó liū dōng qū, yòu jué pèi xiàn lǚ dī, xuán sāi. wán yán wěi diào dū dōng hé, gǎi bái zhōng shān nán hé zǒng dū. chū fēng pèi jué shí, dà xué shì chén shì guān wǎng kān, tiān jiàn gǔn shuǐ shí bà èr yú tiān rán nán běi èr bà chù, yǐ fēn xiè shuǐ shì. shí nián, jué fù níng chén jiā pǔ. shí huái huáng jiāo zhǎng, yán hé zhōu xiàn bèi yān. cáo dū gù cóng yán: chén jiā pǔ bī jìn hǎi kǒu, yǐ xià shí yú lǐ xiàng wú dī gōng, měi yù shuǐ zhǎng, rèn qí sàn yì. ruò réng yú cǐ dǔ sè, shì yǔ shuǐ zhēng dì, fèi duō yì shǎo, yīng yú shàng liú zhú yáo dī yǐ shù shuǐ shì. shì xià nè qīn gāo bīn, réng yì sāi jiù jué kǒu. shí yī nián, zhōng shān bà, gù cóng shǔ nán zǒng hé, jiàn mù lóng sān yú ān dōng xī mén, bī liū nán qū, zì mù lóng yǐ shàng jiē yū tān, huà xiǎn wèi píng. shí sān nián, cóng diào dū dōng hé, zhào dà xué shì gāo bīn guǎn nán hé shì. bīn yǐ yún tī guān xià èr tào zhǎng chū shā tān, dà liù nán qū, zhí bī tiān fēi gōng xīn jiā dàng dī gōng, kāi fēn shuǐ yǐn hé, bìng xiū bǔ xú zhōu dōng mén wài zhé liè shí dī. cóng yì yǐ xiáng fú shí jiǔ bǎo nán àn rì yū, dà liù běi qū bī dī gēn, jiàn nán běi bà tái, bìng yú bà wài juǎn sào qiān chūn. shí liù nián liù yuè, jué yáng wǔ, mìng bīn fù gōng, huì cóng dǔ zhú, shí yī yuè sāi. shí qī nián, shàng yǐ yù shěng hé àn dà dī wài yǒu dà xíng dī yī, lián jiē zhí dōng, nián jiǔ cán quē, zài zhí lì zhě, lìng fāng guān chéng kān xiū, qí shān dōng jiè nèi, yǒu wú shàn shuā cán quē, lìng è róng ān chá xiū. è róng ān yán cáo dān èr xiàn dà xíng dī dà xiǎo cán quē sān qiān sì bǎi sān shí zhàng, bìng jiā bāng bēi báo, bǔ zhú quē kǒu sān bǎi sān shí yú zhàng, shū jùn dī nán xiè shuǐ hé yǐ xuān pō shuǐ.
七年，決豐縣石林、黃村，奪溜東趨，又決沛縣縷堤，旋塞。完顏偉調督東河，改白鍾山南河總督。初豐、沛決時，大學士陳世倌往勘，添建滾水石壩二於天然南北二壩處，以分泄水勢。十年，決阜寧陳家浦。時淮、黃交漲，沿河州縣被淹。漕督顧琮言：「陳家浦逼近海口，以下十餘里向無堤工，每遇水漲，任其散溢。若仍於此堵塞，是與水爭地，費多益少，應於上流築遙堤以束水勢。」事下訥親、高斌，仍議塞舊決口。十一年，鍾山罷，顧琮署南總河，建木龍三於安東西門，逼溜南趨，自木龍以上皆淤灘，化險為平。十三年，琮調督東河，詔大學士高斌管南河事。斌以雲梯關下二套漲出沙灘，大溜南趨，直逼天妃宮辛家盪堤工，開分水引河，並修補徐州東門外蟄裂石堤。琮亦以祥符十九堡南岸日淤，大溜北趨逼堤根，建南北壩台，並於壩外卷埽簽椿。十六年六月，決陽武，命斌赴工，會琮堵築，十一月塞。十七年，上以豫省河岸大堤外有大行堤一，連接直、東，年久殘缺，在直隸者，令方觀承勘修，其山東界內，有無汕刷殘缺，令鄂容安查修。鄂容安言曹、單二縣大行堤大小殘缺三千四百三十丈，並加幫卑薄，補築缺口三百三十餘丈，疏濬堤南泄水河以宣坡水。

shí bā nián qiū, jué yáng wǔ shí sān bǎo. jiǔ yuè, jué tóng shān zhāng jiā mǎ lù, chōng tā nèi dī lǚ yuè dī èr bǎi yú zhàng, nán zhù líng hóng zhū yì, rù hóng zé hú, duó huái ér xià. yǐ yǐn jì shàn dū nán hé, qiǎn shàng shū shū hè dé xié bái zhōng shān chí fù xié lǐ. tóng zhī lǐ tūn shǒu bèi zhāng bīn qīn tǎng wù gōng, wèi xué xí hé wù bù zhèng shǐ fù lēi hè suǒ hé, kān shí, zhì zhī fǎ. gāo bīn jí xié lǐ zhāng shī zài zuò shī chá, fù shì xíng xíng. shì dōng, hé sāi.
十八年秋，決陽武十三堡。九月，決銅山張家馬路，沖塌內堤、縷越堤二百餘丈，南注靈、虹諸邑，入洪澤湖，奪淮而下。以尹繼善督南河，遣尚書舒赫德偕白鍾山馳赴協理。同知李焞、守備張賓侵帑誤工，為學習河務布政使富勒赫所劾，勘實，置之法。高斌及協理張師載坐失察，縛視行刑。是冬，河塞。

fāng tóng shān zhī shǐ jué yě, xià tíng yì, lì bù shàng shū sūn jiā gàn dú zhǔ kāi jiǎn hé yǐn shuǐ rù dà qīng hé, lüè yán: zì shùn kāng yǐ lái, hé jué běi àn shí zhī jiǔ. běi àn jué, kuì yùn zhě bàn, bù kuì zhě bàn. fán qí kuì dào, jiē yóu dà qīng hé rù hǎi zhě yě. gài dà qīng hé dōng nán jiē tài shān jī jiǎo, qí dào gèn gǔ bù huài, yì bù qiān yí. qián nán běi fēn liú shí, yǐ shòu hé zhī bàn. jí zhāng qiū kuì jué, qiě shòu hé zhī quán, wèi wén yǒu chōng chéng guō yān rén mín zhī shì, zé cǐ hé zhī yǒu lì wú hài, yǐ zú zhēng yǐ. jīn tóng shān jué kǒu bù néng shōu gōng, shàng xià liǎng jiāng èr sān shí zhōu xiàn zhī jī shuǐ bù néng xiāo hé, gù chén yán kāi jiǎn hé yě. shàng yóu jiǎn zé xià yóu wēi, jué kǒu yì sāi, jī shuǐ zǎo xiāo. dàn hé liú tuān jí, shè kāi jiǎn hé ér duó liū yǐ chū, bù kě bù fáng, gù chén yán jiǎn rù dà qīng hé yě. xiàn kāi jiǎn hé shù chù, jiē jù dà qīng hé bù yuǎn. jì dà qīng hé suǒ jīng, zhǐ dōng ā jì yáng bīn zhōu lì jīn sì wǔ zhōu xiàn, jí yǒu màn yì, bù guò piān zāi, rěn sì wǔ zhōu xiàn zhī piān zāi, kě jiǎn liǎng jiāng èr sān shí zhōu xiàn zhī jī shuǐ, bìng jiě huái yáng liǎng fǔ zhī jí nán, cǐ qí lì hài qīng zhòng, bù dài zhì zhě ér hòu zhī yě. jiǎn hé kāi hòu, jīng liǎng sān zhōu xiàn jìng, huò yǒu màn yì, zhú tǔ gěng yǐ yù zhī, yī rù dà qīng hé, zé hé shēn shēn guǎng, liǎng àn dǔ zhú chù shén shǎo, jì fèi bù guò yī èr shí wàn, ér suǒ shěng xià yóu jué kǒu zhī gōng fèi, zhèn jì zhī qián mǐ, zhì shǎo yī èr bǎi wàn, cǐ qí dé shī duō guǎ, yì bù dài zhì zhě ér hòu zhī yě. jì wú biàn yú cǐ zhě. shàng lǜ xíng shì gé ài, bù néng yòng.
方銅山之始決也，下廷議，吏部尚書孫嘉淦獨主開減河引水入大清河，略言：「自順、康以來，河決北岸十之九。北岸決，潰運者半，不潰者半。凡其潰道，皆由大清河入海者也。蓋大清河東南皆泰山基腳，其道亘古不壞，亦不遷移。前南北分流時，已受河之半。及張秋潰決，且受河之全，未聞有沖城郭淹人民之事，則此河之有利無害，已足徵矣。今銅山決口不能收功，上下兩江二三十州縣之積水不能消涸，故臣言開減河也。上游減則下游微，決口易塞，積水早消。但河流湍急，設開減河而奪溜以出，不可不防，故臣言減入大清河也。現開減河數處，皆距大清河不遠。計大清河所經，只東阿、濟陽、濱州、利津四五州縣，即有漫溢，不過偏災，忍四五州縣之偏災，可減兩江二三十州縣之積水，並解淮、揚兩府之急難，此其利害輕重，不待智者而後知也。減河開後，經兩三州縣境，或有漫溢，築土埂以御之，一入大清河，則河身深廣，兩岸堵築處甚少，計費不過一二十萬，而所省下游決口之工費，賑濟之錢米，至少一二百萬，此其得失多寡，亦不待智者而後知也。計無便於此者。」上慮形勢隔礙，不能用。

zì tóng shān sāi hòu, yuè dī nèi jī shuǐ shàng shēn qī bā chǐ zhì zhàng bā jiǔ chǐ. shàng mìng yú yǐn hé dōu shuǐ bà nán zài kāi yǐn hé fēn liū, shǐ xīn gōng bù shòu chōng jī. èr shí yī nián, jué sūn jiā jí, suí sāi. míng nián èr yuè, shàng nán xún zhì tiān fēi zhá yuè mù lóng. shí zhōng shān diào zǒng nán hé, xié dōng hé zǒng dū zhāng shī zài yán: xú zhōu nán běi àn xiāng jù shén pò, yī yù shèng zhǎng, shí yǒu kuì jué. qǐng tiāo jùn yū qiǎn, zēng zhú dī gōng, bìng dǔ zhù běi àn zhī hé, wèi nán běi fēn chóu zhī jì. zhì kě. èr shí sān nián, mìng ān huī xún fǔ gāo jìn xié lǐ nán hé. qiū qī yuè, jué dòu jiā zhài xīn zhú tǔ bà, zhí zhù máo chéng pù, màn kāi jīn mén tǔ bà. jìn yán: tǔ bà guò gāo, zǔ è shuǐ shì, yǐ zhì yōng jué, bù xū zài zhú. shàng bù xǔ, bìng lìng kāi jiǎng jiā yíng fù jiā wā yǐn hé réng dǎo rù huáng. èr shí liù nián qī yuè, qìn huáng bìng zhǎng, wǔ zhì xíng zé yáng wǔ xiáng fú lán yáng tóng shí jué shí wǔ kǒu, zhōng mù zhī yáng qiáo jué shù bǎi zhàng, dà liù zhí qū jiǎ lǔ hé. qiǎn dà xué shì liú tǒng xūn gōng zhào huì chí kān, xún fǔ cháng jūn qǐng xiān zhú nán àn. shàng wèi hé liú duó liū, yí jí dǔ yáng qiáo, jūn yán dà miù, diào fǔ jiāng xī, yǐ hú bǎo quán wèi hé nán xún fǔ, bìng lìng gāo jìn fù yù xié lǐ. shí yī yuè sāi, shàng wén dà xǐ, mìng yú gōng suǒ lì hé shén miào.
自銅山塞後，月堤內積水尚深七八尺至丈八九尺。上命於引河兜水壩南再開引河分溜，使新工不受衝激。二十一年，決孫家集，隨塞。明年二月，上南巡至天妃閘閱木龍。時鍾山調總南河，偕東河總督張師載言：「徐州南北岸相距甚迫，一遇盛漲，時有潰決。請挑濬淤淺，增築堤工，並堵筑北岸支河，為南北分籌之計。」制可。二十三年，命安徽巡撫高晉協理南河。秋七月，決竇家寨新築土壩，直注毛城鋪，漫開金門土壩。晉言：「土壩過高，阻遏水勢，以致壅決，不須再築。」上不許，並令開蔣家營、傅家窪引河仍導入黃。二十六年七月，沁、黃並漲，武陟、滎澤、陽武、祥符、蘭陽同時決十五口，中牟之楊橋決數百丈，大溜直趨賈魯河。遣大學士劉統勛、公兆惠馳勘，巡撫常鈞請先築南岸。上謂河流奪溜，宜亟堵楊橋，鈞言大謬，調撫江西，以胡寶瑔為河南巡撫，並令高晉赴豫協理。十一月塞，上聞大喜，命於工所立河神廟。

sān shí nián, shàng nán xún, jì hé shén, yuè qīng kǒu dōng bà mù lóng huì jì zhá. sān shí yī nián, jué tóng pèi tīng zhī hán jiā táng, xuán sāi. sān shí sān nián, yù fǔ ā sī hā qǐng yǐ yù gōng jié shěng yín jiā zhú dī àn, zǒng hé wú sì jué yán: yù shěng hé miàn kuān, liū shì qù lái wú dìng, xuán xiǎn xuán píng, ruò jiāng tǔ sào huà wèi chéng shù, kǒng gè gōng yuán shì wèi nián lì é zhī, zhuǎn qǐ xìng gōng mào xiāo zhī bì. yì suì qǐn. míng nián, sì jué yán: tóng wǎ xiāng liū shì shàng dī, yáng qiáo dà gōng zì sì wǔ sào zhì èr shí yī sào jù dǐng chōng yíng liū. qǐng yú táo xùn wèi jiè chāi xiū, jiā xiāng céng tǔ céng chái, xiāng yā jiān shí. liǎng àn dà dī wài duō zhī hé jī shuǐ, xùn fā shí, yǐn liū zhù dī, yí duō zhú tǔ bà lán jié. shàng jù kě qí zòu. sān shí qī nián, dōng hé zǒng dū yáo lì dé yán: qián zhú tǔ bà, bǎo gù dī gēn, pín suì ān lán, yǐ zhe chéng xiào. qǐng qí dōng chūn xián kuàng, péi zhú tǔ bà, mì zāi liǔ zhū, bǐ shù nián hòu gōu cáo yū píng, kě yǒng gù dī gēn. shàng jiā jiǎng zhī.
三十年，上南巡，祭河神，閱清口東壩木龍惠濟閘。三十一年，決銅沛廳之韓家堂，旋塞。三十三年，豫撫阿思哈請以豫工節省銀加築堤岸，總河吳嗣爵言：「豫省河面寬，溜勢去來無定，旋險旋平，若將土埽劃為成數，恐各工員視為年例額支，轉啟興工冒銷之弊。」議遂寢。明年，嗣爵言：「銅瓦廂溜勢上隄，楊橋大工自四五埽至二十一埽俱頂沖迎溜。請於桃汛未屆拆修，加鑲層土層柴，鑲壓堅實。兩岸大堤外多支河積水，汛發時，引溜注堤，宜多築土壩攔截。」上俱可其奏。三十七年，東河總督姚立德言：「前築土壩，保固堤根，頻歲安瀾，已著成效。請俟冬春閒曠，培築土壩，密栽柳株，俾數年後溝槽淤平，可永固堤根。」上嘉獎之。

sān shí bā nián wǔ yuè, hé yì cháo yì, zhǎng zhì èr zhàng wǔ chǐ, mín jū duō piào méi. sān shí jiǔ nián bā yuè, jué nán hé lǎo bà kǒu, dà liù yóu shān zǐ hú xià zhù mǎ jiā dàng shè yáng hú rù hǎi, bǎn zhá huái ān jù bèi yān méi, xún sāi. sì shí yī nián, sì jué yán huáng shuǐ dào guàn hóng hú yùn hé, qīng kǒu tiāo wā yǐn hé kǒng yú shì wú jì. huì nèi qiān, sà zài shǔ nán zǒng hé, shàng mìng xié jiāng nán zǒng dū gāo jìn kān yì. jìn děng yán: chén jìn zài gōng èr shí yú nián, lì jīng dào guàn. wéi yǒu jiāng qīng kǒu tōng hú yǐn hé tiāo wā, shǐ de chàng liú, huì huáng dōng zhù, bìng lì shuā shā, zé huáng hé bù jùn zì shēn, hǎi kǒu bù shū zì zhì, bǔ piān jiù bì, wéi cǐ yī fǎ. yòu yán: qīng kǒu xī suǒ jiàn mù lóng, yuán jì pái liū běi qū, shuā táo zhuāng jī tǔ, shǐ huáng bù bī qīng. dàn zhòu nán jǐn shuā, yí yú táo zhuāng jī tǔ zhī běi kāi yī yǐn hé, shǐ huáng lí qīng kǒu jiào yuǎn, zhì zhōu jiā zhuāng huì qīng dōng zhù, bù wéi kě miǎn dào guàn, yū shā jiàn kě gōng shuā, jí wéi yàn yì zī wěn gù, suǒ wèi zhì huái jí yǐ zhì huáng yě. míng nián èr yuè, yǐn hé chéng. shàng xǐ chéng cǐ jù gōng, yī láo yǒng yì, kě fèi shù bǎi nián jí qīng dí huáng zhī shuō, chì jiàn hé shén miào yú xīn kǒu shí bà, zì zhì wén jì zhī.
三十八年五月，河溢朝邑，漲至二丈五尺，民居多漂沒。三十九年八月，決南河老壩口，大溜由山子湖下注馬家盪、射陽湖入海，板閘、淮安俱被淹沒，尋塞。四十一年，嗣爵言黃水倒灌洪湖、運河，清口挑挖引河恐於事無濟。會內遷，薩載署南總河，上命偕江南總督高晉勘議。晉等言：「臣晉在工二十餘年，歷經倒灌。惟有將清口通湖引河挑挖，使得暢流，匯黃東注，並力刷沙，則黃河不濬自深，海口不疏自治，補偏救弊，惟此一法。」又言：「清口西所建木龍，原冀排溜北趨，刷陶莊積土，使黃不逼清。但驟難盡刷，宜於陶莊積土之北開一引河，使黃離清口較遠，至周家莊會清東注，不惟可免倒灌，淤沙漸可攻刷，即圩堰亦資穩固，所謂治淮即以治黃也。」明年二月，引河成。上喜成此鉅工，一勞永逸，可廢數百年藉清敵黃之說，飭建河神廟於新口石壩，自製文記之。

sì shí sān nián, jué xiáng fú, xún rì sāi zhī. rùn liù yuè, jué yí fēng shí liù bǎo, kuān qī shí yú zhàng, dì zài zhū kǒu shàng, chè liū tuān jí, yóu suī zhōu níng líng yǒng chéng zhí dá bó zhōu zhī wō hé rù huái. mìng gāo jìn lǜ shú ān hé wù yuán biàn fù yù xié dǔ, bō liǎng huái yán kè yín wǔ shí wàn jiāng xī cáo liáng sān shí wàn zhèn xù zāi mín, bìng qiǎn shàng shū yuán shǒu dòng kān bàn. bā yuè, shàng yóu dié zhǎng, xù tā èr bǎi èr shí yú zhàng, shí liù bǎo yǐ sāi fù jué. shí èr yuè zài sāi zhī. yuè rì, shí hé yì dōng xī bà xiāng jì zhé xiàn. qiǎn dà xué shì gōng ā guì chí kān. míng nián sì yuè, běi bà fù xiàn èr shí yú zhàng. shàng niàn yí gōng qí qiè, yǐ gǔ yǒu shěn bì lǐ hé shì, tè bān bái bì jì wén, mìng ā guì děng yì gōng suǒ zhì jì. sì shí wǔ nián èr yuè sāi. shì yì yě, lì shí èr zài, fèi tǎng wǔ bǎi yú wàn, dǔ zhú wǔ cì shǐ hé, mìng yú táo zhuāng hé shén miào jiàn bēi jì zhī. liù yuè, jué suī níng guō jiā dù, yòu jué kǎo chéng cáo xiàn, wèi jǐ jù sāi. shí yī yuè, zhāng jiā yóu fáng sāi ér fù kāi.
四十三年，決祥符，旬日塞之。閏六月，決儀封十六堡，寬七十餘丈，地在諸口上，掣溜湍急，由睢州、寧陵、永城直達亳州之渦河入淮。命高晉率熟諳河務員弁赴豫協堵，撥兩淮鹽課銀五十萬、江西漕糧三十萬賑恤災民，並遣尚書袁守侗勘辦。八月，上游迭漲，續塌二百二十餘丈，十六堡已塞複決。十二月再塞之。越日，時和驛東西壩相繼蟄陷。遣大學士公阿桂馳勘。明年四月，北壩復陷二十餘丈。上念儀工綦切，以古有沈璧禮河事，特頒白璧祭文，命阿桂等詣工所致祭。四十五年二月塞。是役也，歷時二載，費帑五百餘萬，堵築五次始合，命於陶莊河神廟建碑記之。六月，決睢寧郭家渡，又決考城、曹縣，未幾俱塞。十一月，張家油房塞而復開。

sì shí liù nián wǔ yuè, jué suī níng wèi jiā zhuāng, dà liù zhù hóng zé hú. qī yuè, jué yí fēng, màn kǒu èr shí yú, běi àn shuǐ shì quán zhù qīng lóng gāng. shí èr yuè, jiāng sāi fù zhé tā, dà liù quán chè yóu màn kǒu xià zhù. sì shí qī nián, liǎng cì dǔ sè, jiē fù zhé tā. ā guì děng qǐng zì lán yáng sān bǎo dà bà wài zēng zhú nán dī, kāi yǐn hé bǎi qī shí yú lǐ, dǎo shuǐ xià zhù, yóu shāng qiū qī bǎo chū dī guī rù zhèng hé, chè liū shǐ quán guī gù dào, qū jiā lóu màn kǒu zì kě dǔ bì. shàng cóng qí yán. míng nián èr yuè, yǐn hé chéng, sān yuè sāi. sì shí jiǔ nián bā yuè, jué suī zhōu èr bǎo, réng qiǎn ā guì fù gōng dū shuài, shí yī yuè sāi.
四十六年五月，決睢寧魏家莊，大溜注洪澤湖。七月，決儀封，漫口二十餘，北岸水勢全注青龍岡。十二月，將塞復蟄塌，大溜全掣由漫口下注。四十七年，兩次堵塞，皆復蟄塌。阿桂等請自蘭陽三堡大壩外增築南堤，開引河百七十餘里，導水下注，由商丘七堡出堤歸入正河，掣溜使全歸故道，曲家樓漫口自可堵閉。上從其言。明年二月，引河成，三月塞。四十九年八月，決睢州二堡，仍遣阿桂赴工督率，十一月塞。

xiān shì shàng niàn yù gōng lián suì màn yì, dī fáng wài wú xuān xiè zhī lù, yù jiù shì jiàn jiǎn shuǐ bà, bǐ dà xùn shí yǒu suǒ fēn xiè, xià ā guì jí hé fǔ zhū chén kān yì. zhì shì, ā guì děng yán: yù shěng dī gōng, xíng zé zhèng zhōu tǔ xìng gāo jiān, jù guǎng wǔ shān jìn, wú yōng shè jiǎn bà. zhōng mù yǐ xià, shā tǔ jiā zá, huò xì chún shā, jiàn bà bù néng bǎo gù. zhì dī nán xiè shuǐ gè hé, wéi jiǎ lǔ hé xì xiè shuǐ yào lù. jīng zhèng zhōu zhōng mù xiáng fú wèi shì fú gōu xī huá zhì zhōu jiā kǒu rù shā hé. yòu huì jì xì jiǎ lǔ zhī hé, èr hé zhǎi xiá yū diàn, rú xū jiǎn huáng, yīng dà jiā tiāo jùn, xū fèi hào fán, fēi yī shí suǒ néng jí shì. wéi lán yí gāo jiā zhài hé shì zuò wān, ruò tiāo jùn qǔ zhí, yǐn liū běi zhù, hé dào kě yǐ chàng xíng. shàng rán zhī. wǔ shí yī nián qiū, jué táo yuán sī jiā zhuāng yān dūn, shí yuè sāi. míng nián xià, fù jué suī zhōu, shí yuè sāi. shí èr yuè, shān xī hé qīng èr xún, zì yǒng níng yǐ xià zhǎng qiān sān bǎi lǐ. wǔ shí sì nián xià, jué suī níng zhōu jiā lóu, shí yuè sāi. wǔ shí jiǔ nián, jué fēng běi qǔ jiā zhuāng, xún sāi.
先是上念豫工連歲漫溢，堤防外無宣洩之路，欲就勢建減水壩，俾大汛時有所分泄，下阿桂及河、撫諸臣勘議。至是，阿桂等言：「豫省堤工，滎澤、鄭州土性高堅，距廣武山近，毋庸設減壩。中牟以下，沙土夾雜，或系純沙，建壩不能保固。至堤南泄水各河，惟賈魯河系泄水要路。經鄭州、中牟、祥符、尉氏、扶溝、西華至周家口入沙河。又惠濟系賈魯支河，二河窄狹淤墊，如須減黃，應大加挑浚，需費浩繁，非一時所能集事。惟蘭、儀、高家寨河勢坐灣，若挑濬取直，引溜北注，河道可以暢行。」上然之。五十一年秋，決桃源司家莊、煙墩，十月塞。明年夏，複決睢州，十月塞。十二月，山西河清二旬，自永寧以下長千三百里。五十四年夏，決睢寧周家樓，十月塞。五十九年，決豐北曲家莊，尋塞。

jiā qìng yuán nián liù yuè, jué fēng xùn liù bǎo, shuā kāi yùn hé yú jiā zhuāng dī, shuǐ yóu fēng pèi běi zhù shān dōng jīn xiāng yú tái, yàng rù zhāo yáng wēi shān gè hú, chuān rù yùn hé, màn yì liǎng àn, jiāng sū shān yáng qīng hé duō bèi yān. nán hé zǒng dū lán xī dì dǎo shuǐ rù lìn jiā shān bà, yǐn hé yóu jīng shān qiáo fēn dá sù qiān zhū hú, yòu qǐ fàng sù qiān shí jiā hé zhú luò bà táo yuán gù jiā zhuāng dī, xiè shuǐ réng rù hé xià zhù, bìng yú màn kǒu xī nán tiāo wā jiù hé, yǐn liū dōng qū rù zhèng hé, huì tú yǐ wén. shàng lìng qǔ zhí xiàng nán ér dōng, zhǎn kuān kāi wā, bǐ liū shì zhí zhù zhèng hé, jiào wèi dé lì. mìng liǎng jiāng zǒng dū sū líng ā shān dōng bù zhèng shǐ kāng jī tián huì kān chóu bàn. shí yī yuè, fù yīn líng xùn zhé tā bà shēn èr shí yú zhàng, shí sū líng ā àn shì jiāng xī, gǎi mìng dōng hé zǒng dū lǐ fèng hàn fù gōng huì bàn. míng nián èr yuè sāi, jiā fèng hàn tài zǐ tài bǎo, diào dū liǎng jiāng, jiān guǎn nán hé shì. shì nián qī yuè, hé yì cáo xùn èr shí wǔ bǎo.
嘉慶元年六月，決豐汛六堡，刷開運河余家莊堤，水由豐、沛北注山東金鄉、魚台，漾入昭陽、微山各湖，穿入運河，漫溢兩岸，江蘇山陽、清河多被淹。南河總督蘭錫第導水入藺家山壩，引河由荊山橋分達宿遷諸湖，又啟放宿遷十家河竹絡壩、桃源顧家莊堤，泄水仍入河下注，並於漫口西南挑挖舊河，引溜東趨入正河，繪圖以聞。上令取直向南而東，展寬開挖，俾溜勢直注正河，較為得力。命兩江總督蘇凌阿、山東布政使康基田會勘籌辦。十一月，復因凌汛蟄塌壩身二十餘丈，時蘇凌阿按事江西，改命東河總督李奉翰赴工會辦。明年二月塞，加奉翰太子太保，調督兩江，兼管南河事。是年七月，河溢曹汛二十五堡。

sān nián chūn, bà gōng zài zhé, fèng hàn zì hé, qiǎn dà xué shì liú yōng shàng shū qìng guì lǚ kān, bìng zé wèn fèng hàn děng yīn xún. yōng děng yán màn kǒu yǐ diē chéng táng, xuàn jiè líng xùn, qǐng zhǎn zhì qiū hòu xìng gōng. bā yuè, yì suī zhōu, shuǐ rù hóng zé hú. shàng yóu shuǐ shì jì fēn, cáo gōng suì yǐ shí yuè sāi. míng nián zhēng yuè, suī gōng yì sāi. sān yuè, yǐ hé nán bù zhèng shǐ wú jǐng shǔ dōng hé zǒng dū. jǐng yán: yù dōng liǎng àn dī gōng zhàng chǐ jiā zēng, ér yū diàn rú gù, bìng zài fēng cáo suī dié jīng màn yì, suī sāi hòu shùn guǐ ān lán, rán yǐn hé bù néng kuān chàng, qiě xú chéng hé xiá, páng xiè guò duō, suì chéng zhōng gěng. qù yū zhī fǎ, wéi zài shù shuǐ gōng shā, yǐ dī shù shuǐ. wén jiāng nán hé chén kāng jī tián péi zhú dī gōng, jí wèi rèn zhēn, yīng lìng zhuó kàn dī sào qíng xíng, shǒu hù zhá bà, xuān xiè yǒu dù, zì kě rì jiàn shēn tōng. shàng mìng yǔ jī tián shāng bàn. bā yuè, jué dàng xùn shào jiā bà. shí èr yuè, yǐ sāi fù shèn lòu, yòu liào chuán bù jiè, yán shāo dài jǐn, jī tián duó zhí liú gōng, diào jǐng dū nán hé, yǐ hé nán bù zhèng shǐ wáng bǐng tāo wèi dōng hé zǒng dū, yí dōng hé liào wù xùn jì nán hé.
三年春，壩工再蟄，奉翰自劾，遣大學士劉墉、尚書慶桂履勘，並責問奉翰等因循。墉等言漫口已跌成塘，眴屆凌汛，請展至秋後興工。八月，溢睢州，水入洪澤湖。上游水勢既分，曹工遂以十月塞。明年正月，睢工亦塞。三月，以河南布政使吳璥署東河總督。璥言：「豫東兩岸堤工丈尺加增，而淤墊如故，病在豐、曹、睢疊經漫溢，雖塞後順軌安瀾，然引河不能寬暢，且徐城河狹，旁泄過多，遂成中梗。去淤之法，惟在束水攻沙，以堤束水。聞江南河臣康基田培築堤工，極為認真，應令酌看堤埽情形，守護閘壩，宣洩有度，自可日見深通。」上命與基田商辦。八月，決碭汛邵家壩。十二月，已塞復滲漏，又料船不戒，延燒殆盡，基田奪職留工，調璥督南河，以河南布政使王秉韜為東河總督，移東河料物迅濟南河。

wǔ nián dōng, shào jiā bà sāi. liù nián jiǔ yuè, yì xiāo nán táng jiā wān, shí yī yuè sāi. bā nián jiǔ yuè, jué fēng qiū héng jiā lóu, dà liù bēn zhù, dōng běi yóu fàn xiàn dá zhāng qiū, chuān yùn hé dōng qū yán hé, jīng lì jīn rù hǎi. zhí lì zhǎng yuán dōng píng kāi zhōu jūn bèi shuǐ chéng zāi. shàng chì bù zhèng shǐ zhān zhù fǔ xù, fù qiǎn hóng lú qīng tōng ēn děng zhì zhèn, bīng bù shì láng nà yàn bǎo fù gōng, huì tóng dōng hé zǒng dū jī chéng zhì dǔ zhú. míng nián èr yuè sāi.
五年冬，邵家壩塞。六年九月，溢蕭南唐家灣，十一月塞。八年九月，決封丘衡家樓，大溜奔注，東北由范縣達張秋，穿運河東趨鹽河，經利津入海。直隸長垣、東平、開州均被水成災。上飭布政使瞻住撫恤，復遣鴻臚卿通恩等治賑，兵部侍郎那彥寶赴工，會同東河總督嵇承志堵築。明年二月塞。

shí nián rùn liù yuè, liǎng jiāng zǒng dū tiě bǎo yán: hé fáng zhī bìng, yǒu wèi hǎi kǒu bù lì zhě, yǒu wèi hóng hú yū diàn zhě, yǒu wèi hé shēn gāo yǎng zhě. cǐ sān shuō jiē kě wù lùn. wéi yí zhuān lì yú qīng kǒu, dà xiū gè zhá bà, jiè hú shuǐ shuā shā ér hé zhì. hú shuǐ yǒu lù rù huáng, bù yú yōng zhì, ér hú yì zhì. shàng jiā qí yán míng xī è yào. zhì wèi qīng shuǐ dí huáng, suǒ zhēng zài gāo xià bù zài shēn qiǎn, suǒ lùn gù shì, dàn hú bù shēn, yān néng duō xù? shì bì xù shēn rán hòu lì néng dí huáng. qí dà xùn hòu, huì shāng nán hé zǒng dū xú duān, xùn jiāng gāo yàn wǔ bà, jí gè zhá bà zhī hé, zhuó liàng shī gōng. shí yǒu yì yóu wáng yíng jiǎn bà gǎi hé jīng liù táng hé rù hǎi zhě, tiě bǎo xié nán hé zǒng dū dài jūn yuán shàng yán: xīn hé dī zhǎng sì bǎi lǐ, zhōng duàn màn shuǐ shén guǎng, jí nán shī gōng, bì xū èr sān nián zhī jiǔ, yuē fèi sān sì bǎi wàn. dǔ zhú jiǎn bà, bù guò èr sān yuè, fèi zhǐ èr bǎi yú wàn. qiě jiù hé yǒu gù dào kě xún, shī gōng jiào yì. shàng cóng zhī. shí yī nián sì yuè, bīng bù shì láng wú jǐng zài dū dōng hé. liù yuè, fù zhì nán fù zǒng hé, jiàng xú duān wèi zhī. qī yuè, jué sù qiān zhōu jiā lóu. bā yuè, jué guō jiā fáng. xiān hòu sāi zhī.
十年閏六月，兩江總督鐵保言：「河防之病，有謂海口不利者，有謂洪湖淤墊者，有謂河身高仰者。此三說皆可勿論。惟宜專力於清口，大修各閘壩，借湖水刷沙而河治。湖水有路入黃，不虞壅滯，而湖亦治。」上嘉其言明晰扼要。「至謂清水敵黃，所爭在高下不在深淺，所論固是，但湖不深，焉能多蓄？是必蓄深然後力能敵黃。俟大汛後，會商南河總督徐端，迅將高堰五壩，及各閘壩支河，酌量施工。」時有議由王營減壩改河經六塘河入海者，鐵保偕南河總督戴均元上言：「新河堤長四百里，中段漫水甚廣，急難施工，必須二三年之久，約費三四百萬。堵築減壩，不過二三月，費只二百餘萬。且舊河有故道可尋，施工較易。」上從之。十一年四月，兵部侍郎吳璥再督東河。六月，復置南副總河，降徐端為之。七月，決宿遷周家樓。八月，決郭家房。先後塞之。

shí èr nián liù yuè, màn shān ān mǎ gǎng kǒu zhāng jiā zhuāng, fēn liú yóu guàn kǒu rù hǎi, xuán sāi. qī yuè, jué yún tī guān wài chén jiā pǔ, fēn liú qiáng bàn yóu wǔ xīn gǎng rù shè yáng hú zhù hǎi. shí sān nián èr yuè, chén jiā pǔ sāi. tiě bǎo děng qǐng fù máo chéng pù shí bà wáng yíng jiǎn bà, péi liǎng àn dà dī, jiē zhú yún tī guān wài zhǎng dī, jí péi gāo yàn shān xū dī hòu tǔ pō. qiǎn dà xué shì zhǎng lín děng chí kān. tài pú sì qīng mò zhān lù yán: hé rù jiāng nán, wéi zī huái yǐ wèi dǐ yù. huái cuì qī shí èr hé zhī shuǐ huì yú hóng zé, yǐ yàn xū shí dī wǔ bà shù zhī, lìng chū qīng kǒu huì huáng rù hǎi, cǐ jí shù shuǐ gōng shā zhī dào. jīn zhì nán hé, yí xiān zhì qīng kǒu, bǎo shǒu wǔ bà. wǔ bà bù qīng qǐ xiè, zé hú shuǐ kě bìng lì shuā huáng. huáng bù dǎo guàn, yùn hé zì kě shū tōng. jīn hé chén qǐng jiē zhú yún tī guān wài zhǎng dī èr bǎi yú lǐ, zé yú zuò wān qǔ zhí chù, bì xū tiān zhú sào duàn yǐ wèi fáng hù. jì shè xiū fáng, bì tiān jiàn tīng yíng, duō shè guān bīng. shì tú duō mí fèi zhī fán, wèi bì shōu shù shuā zhī xiào. zhì wèi xiū fù máo chéng gǔn bà, tiāo wā hóng suī, wèi jiǎn huáng liú yì zhǎng, yǐ bǎo xú chéng zé kě, ruò shì cǐ zhù qīng jì yùn zé bù kě. zì huáng shuǐ rù hú yū tíng, shuǐ shì bēn zhù, yàn xū wǔ bà qiě nán fáng shǒu, yòu hé néng shǐ zhī chàng chū qīng kǒu? gù jiā péi wǔ bà, shǐ hú shuǐ chàng chū, xī lì dí huáng, shùn liú zhí xià, jí kě táo shuā hé shēn yǐ rù hǎi. yù shǐ xú liàng yán: tiě bǎo děng tiáo chén xiū fáng gè shì, wéi yú yuán yì gāo yàn shí tǎn pō, wèi zēng chóu jí xù qīng shuā huáng, zhuān zài gù shǒu gāo yàn, shí dé quán hé guān jiàn, yǐ róu zhì gāng, qí fǎ zuì shàn. fēng làng chōng jī, zhì pō zé píng. rán quán yàn jù dé tǎn pō wài hù, zé wǔ bà kě yǒng bì bù kāi, qīng shuǐ kě quán lì shuā huáng, huái yáng kě zhǎng dēng rèn xí, cǐ wàn shì yǒng tú ér mù qián jí wù yě. hǎi kǒu, wěi lǘ yě. qīng kǒu, yān hóu yě. gāo yàn zé xīn fù yě. yào hài zhī dì, yí xiān zhe lì. jǐng yì yǐ wèi yán. zhǎng lín děng fù chēng: máo chéng bà yì zhì chōng jué, yīng wú yōng yì. wáng yíng jiǎn bà jī shuǐ tài shēn, nán yǐ shī gōng. qǐng gǎi jiàn gǔn bà yú qí xī, bìng tiān zhú shí bà. zhì suì shí tǎn pō, gōng duàn mián zhǎng, shí nán cù bàn, xiān zhú tǔ pō. yú rú tiě bǎo yán. jūn yuán bìng miǎn, duān fù dū nán hé.
十二年六月，漫山、安馬港口、張家莊，分流由灌口入海，旋塞。七月，決雲梯關外陳家浦，分流強半由五辛港入射陽湖注海。十三年二月，陳家浦塞。鐵保等請復毛城鋪石壩、王營減壩，培兩岸大堤，接築雲梯關外長堤，及培高堰、山盱堤后土坡。遣大學士長麟等馳勘。太僕寺卿莫瞻菉言：「河入江南，惟資淮以為抵禦。淮萃七十二河之水匯於洪澤，以堰、盱石堤五壩束之，令出清口匯黃入海，此即束水攻沙之道。今治南河，宜先治清口，保守五壩。五壩不輕啟泄，則湖水可併力刷黃。黃不倒灌，運河自可疏通。今河臣請接築雲梯關外長堤二百餘里，則於坐灣取直處，必須添築埽段以為防護。既設修防，必添建廳營，多設官兵。是徒多糜費之煩，未必收束刷之效。至謂修復毛城滾壩，挑挖洪、濉，為減黃流異漲，以保徐城則可，若恃此助清濟運則不可。自黃水入湖淤停，水勢奔注，堰、盱五壩且難防守，又何能使之暢出清口？故加培五壩，使湖水暢出，悉力敵黃，順流直下，即可淘刷河身以入海。」御史徐亮言：「鐵保等條陳修防各事，惟於原議高堰石坦坡，未曾籌及蓄清刷黃，專在固守高堰，實得全河關鍵，以柔制剛，其法最善。風浪衝擊，至坡則平。然全堰俱得坦坡外護，則五壩可永閉不開，清水可全力刷黃，淮陽可長登衽席，此萬世永圖而目前急務也。海口，尾閭也。清口，咽喉也。高堰則心腹也。要害之地，宜先著力。」璥亦以為言。長麟等覆稱：「毛城壩易致衝決，應無庸議。王營減霸積水太深，難以施工。請改建滾壩於其西，並添築石壩。至碎石坦坡，工段綿長，時難猝辦，先築土坡。」餘如鐵保言。均元病免，端復督南河。

chū, chén jiā pǔ màn yì, yóu shè yáng hú páng qū rù hǎi. tiě bǎo děng yǐ tiāo hé fèi jù, jìng yóu shè yáng hú rù hǎi, jiào zhèng hé wèi jìn, yīn yǒu gǎi hé dào zhī yì. zhì shì, mìng jǐng děng lǚ kān. jǐng děng yán: qián míng jí kāng xī jiān suǒ yǒu guàn hé rù hǎi zhī lù, fù zhé jù zài. xiàn běi cháo hé huì liú mǎ gǎng kǒu zhāng jiā zhuāng màn shuǐ shàng zài, yōng jī kě jiàn. qù lù bù chàng, yòu bù néng shuā chū hé cáo, cǐ wài gèng wú kě lìng pì hǎi kǒu zhī lù. réng qǐng xiū fù gù dào, jiē zhú yún tī guān wài dà dī, shù shuǐ dōng zhù. shàng rú qí yán. shì nián liù yuè, jué táng zǐ duì àn qiān gēn qí gān jí hé huā táng, chè tōng lín hú zhuān bǎi yú zhàng, táng zǐ duì àn jí qiān gēn qí gān suí sāi, hé huā táng jì dǔ fù zhé. duān zài jiàng fù zǒng hé, yǐ jǐng zǒng nán hé. míng nián zhēng yuè sāi. shì nián dōng, zhú gāo yàn suì shí tǎn pō. shí wǔ nián bā yuè, duān fù dū nán hé, shěng fù zǒng hé. shí yī yuè, dà fēng jī làng, jué shān xū shǔ rén yì zhì sān bà zhuān shí dī sān qiān yú zhàng, jí gāo yàn shǔ zhuān shí dī qiān qī bǎi yú zhàng. duān qǐ gāo yóu chē luó dà bà jí xià yóu guī jiāng gè zhá bà, bìng xiān dǔ rén zhì bà yǐ xiè shuǐ shì. shí jǐng yǎng bìng jiā jū, shàng chuí xún bàn fǎ. jǐng yán yì bà yīng yī lǜ dǔ zhú, gāo yàn shí gōng yóu xū yú míng nián dà xùn qián xiū jùn. shàng jiā suǒ lùn qiè yào. wèi jǐ, rén yì zhì sān bà jí mǎ gǎng jù sāi, hé guī zhèng dào rù hǎi.
初，陳家浦漫溢，由射陽湖旁趨入海。鐵保等以挑河費鉅，徑由射陽湖入海，較正河為近，因有改河道之議。至是，命璥等履勘。璥等言：「前明及康熙間所有灌河入海之路，覆轍俱在。現北潮河匯流馬港口、張家莊漫水尚在，壅積可見。去路不暢，又不能刷出河槽，此外更無可另闢海口之路。仍請修復故道，接築雲梯關外大堤，束水東注。」上如其言。是年六月，決堂子對岸千根棋杆及荷花塘，掣通臨湖磚百餘丈，堂子對岸及千根棋杆隨塞，荷花塘既堵復蟄。端再降副總河，以璥總南河。明年正月塞。是年冬，築高堰碎石坦坡。十五年八月，端復督南河，省副總河。十一月，大風激浪，決山盱屬仁、義、智三壩磚石堤三千餘丈，及高堰屬磚石堤千七百餘丈。端啟高郵車邏大壩及下游歸江各閘壩，並先堵仁、智壩以泄水勢。時璥養病家居，上垂詢辦法。璥言義壩應一律堵築，高堰石工尤須於明年大汛前修竣。上嘉所論切要。未幾，仁、義、智三壩及馬港俱塞，河歸正道入海。

míng nián sì yuè, mǎ gǎng fù jué. wǔ yuè, wáng yíng jiǎn bà zhé xiàn. qī yuè, jué pī běi mián guǎi shān jí xiāo nán lǐ jiā lóu. shí èr yuè, wáng yíng jiǎn bà sāi. shí qī nián èr yuè, lǐ jiā lóu yì sāi. shí bā nián jiǔ yuè, jué suī zhōu jí suī nán xuē jiā lóu táo běi dīng jiā zhuāng, chǐ dōng hé zǒng dū lǐ hēng tè zhí, yǐ jūn yuán dài zhī. míng nián zhēng yuè, jūn yuán nèi zhào, qǐ jǐng zài dū dōng hé, dǒng lǐ suī gōng. èr shí nián èr yuè sāi. èr shí sān nián liù yuè, yì yú chéng. èr shí sì nián qī yuè, yì yí fēng jí lán yáng, zài yì xiáng fú chén liú zhōng mù, duó yè guān cháo zhí, yǐ lǐ hóng bīn dū dōng hé. jǐng shí wèi xíng bù shàng shū, xié wǎng huì chóu. wèi jǐ, chén liú xiáng fú zhōng mù jù sāi, ér wǔ zhì lǚ dī jué, guān cháo lián dǔ gōu cáo wǔ. yòu jué mǎ yíng bà, duó liū dōng qū, chuān yùn zhù dà qīng hé, fēn èr dào rù hǎi. yí fēng quē kǒu xún hé. shàng mìng jiā shì guān cháo hé gàn. jūn yuán yǐ dà xué shì xié shì láng nà yàn bǎo lǚ kān. nà yàn bǎo liú dū mǎ yíng bà gōng. jiǔ zhī, bà jī bù dìng, hóng bīn bèi chì zé, suì yǐ bù ān hé wù cí. shàng nù, duó qí zhí, guān cháo fù dū dōng hé. èr shí wǔ nián sān yuè, mǎ yíng kǒu sāi, jiā hé shén jīn lóng sì dài wáng huáng dài wáng zhū dài wáng fēng hào. shì yuè yí fēng yòu màn tā, xuē guān cháo jí yù fǔ qí shàn zhí. xuān zōng lì, réng mìng jǐng jí nà yàn bǎo fù gōng huì bàn, shí èr yuè sāi.
明年四月，馬港複決。五月，王營減壩蟄陷。七月，決邳北綿拐山及蕭南李家樓。十二月，王營減壩塞。十七年二月，李家樓亦塞。十八年九月，決睢州及睢南薛家樓、桃北丁家莊，褫東河總督李亨特職，以均元代之。明年正月，均元內召，起璥再督東河，董理睢工。二十年二月塞。二十三年六月，溢虞城。二十四年七月，溢儀封及蘭陽，再溢祥符、陳留、中牟，奪葉觀潮職，以李鴻賓督東河。璥時為刑部尚書，偕往會籌。未幾，陳留、祥符、中牟俱塞，而武陟縷堤決，觀潮連堵溝槽五。又決馬營壩，奪溜東趨，穿運注大清河，分二道入海。儀封缺口尋涸。上命枷示觀潮河干。均元以大學士偕侍郎那彥寶履勘。那彥寶留督馬營壩工。久之，壩基不定，鴻賓被斥責，遂以不諳河務辭。上怒，奪其職，觀潮復督東河。二十五年三月，馬營口塞，加河神金龍四大王、黃大王、朱大王封號。是月儀封又漫塌，削觀潮及豫撫琦善職。宣宗立，仍命璥及那彥寶赴工會辦，十二月塞。

dào guāng yuán nián, lǐ bù yòu shì láng wú xuǎn yán: jù yù shǐ wáng yún jǐn hán chēng, qù dōng huí jí guò hé, shěn shì yuán wǔ yáng wǔ yī dài, dī gāo rú lǐng, dī nèi shén bēi. xiàng lái dī gāo yú tān yuē zhàng bā chǐ, zì mǎ yíng bà màn jué, tān yū, dī gāo yú tān bù guò bā jiǔ chǐ. ruò bù jí yú zēng dī, kǒng zhì xià shèng zhǎng, bù miǎn yǒu chū dī zhī huàn. shàng mìng hé dū zhāng wén hào xié yù fǔ yáo zǔ tóng lǚ kān. sān nián, jiāng dū sūn yù tíng. hé dū lí shì xù jiā péi nán hé liǎng àn dà dī, lìng gāo chū shèng zhǎng shuǐ hén sì wǔ chǐ, chú yǒu gōng jí xiǎn yào chù dī dǐng lìng gū jiā kuān, yú xī yǐ zhàng wǔ chǐ jí èr zhàng wèi dù. wǔ yuè gōng jùn. sì nián shí yī yuè, dà fēng, jué gāo yàn shí sān bǎo, shān xū zhōu qiáo zhī xī làng ān huài shí dī wàn yī qiān yú zhàng, duó wén hào zhí, yǐ yán lǎng dū nán hé, qiǎn shàng shū wén fú wāng tíng zhēn chí kān. shì jiǎng xué shì pān xī ēn yán: xù qīng dí huáng, xiāng chuán chéng fǎ. dà xùn jiāng zhì, zé jí dǔ yù huáng bà, shǐ huáng shuǐ quán lì dōng qū. jīn wén hào chí dǔ cǐ bà, zhì huáng hé dào guàn, niàng chéng rú cǐ jù huàn. qiě yù chóu jiǎn xiè, dāng zài xià yóu. nǎi zhé kāi xiáng fú zhá, jiǎn huáng rù hú. bà kǒu jì guàn yú xià, zhá kǒu fù guàn yú shàng, huáng wú chū lù, hú diàn jí gāo, wèi huàn bù kě shèng yán. xún wén fú děng yì yǐ wèi yán. wén hào qiǎn shù. yù tíng chǐ zhí liú rèn. shí èr yuè, shí sān bǎo xī làng ān jūn sāi.
道光元年，禮部右侍郎吳烜言：「據御史王雲錦函稱，去冬回籍過河，審視原武、陽武一帶，堤高如嶺，堤內甚卑。向來堤高於灘約丈八尺，自馬營壩漫決，灘淤，堤高於灘不過八九尺。若不急於增堤，恐至夏盛漲，不免有出堤之患。」上命河督張文浩偕豫撫姚祖同履勘。三年，江督孫玉庭。河督黎世序加培南河兩岸大堤，令高出盛漲水痕四五尺，除有工及險要處堤頂另估加寬，餘悉以丈五尺及二丈為度。五月工竣。四年十一月，大風，決高堰十三堡，山盱周橋之息浪菴壞石堤萬一千餘丈，奪文浩職，以嚴烺督南河，遣尚書文孚、汪廷珍馳勘。侍講學士潘錫恩言：「蓄清敵黃，相傳成法。大汛將至，則急堵御黃壩，使黃水全力東趨。今文浩遲堵此壩，致黃河倒灌，釀成如此巨患。且欲籌減泄，當在下游。乃輒開祥符閘，減黃入湖。壩口既灌於下，閘口復灌於上，黃無出路，湖墊極高，為患不可勝言。」尋文孚等亦以為言。文浩遣戍。玉庭褫職留任。十二月，十三堡、息浪菴均塞。

wǔ nián shí yuè, dōng hé zǒng dū zhāng jǐng yán: zì lái dāng fú qiū dà xùn, hé yuán jiē cāng huáng bēn zǒu, jiù hù bù huáng. jí zhì shuǐ luò, zé yǐ xiàn zài kě bǎo wú yú, bù fù qiú shū shuā hé shēn zhī cè, jiàn zhì qīng shuǐ bù néng chàng chū, hé dǐ rì gāo. dī shēn dì zēng, chéng guō jū mín, jǐn zài shuǐ dǐ zhī xià. wéi zhàng suì jī jīn qián, tái hé yú zuì gāo zhī chù. shàng jiā suǒ yán qiè zhòng shí bì. chū, qí shàn děng yǒu gǎi yí hǎi kǒu yǐ jiǎn huáng, pāo hù shí pō yǐ xù qīng zhī yì. zhì shì, jǐng yán guàn hé hǎi kǒu lǚ gǎi lǚ jué, zì bù kě qīng yì gèng zhāng, jí suì shí tǎn pō, yì yǒu yì jí liú bì zhě. yóu bù kě bù cóng zhǎng jì yì. shì yuè zēng péi hé nán shí sān tīng shān dōng cáo hé liáng hé èr tīng dī yàn bà qiāng gè gōng, jiē cóng jǐng qǐng yě.
五年十月，東河總督張井言：「自來當伏秋大汛，河員皆倉皇奔走，救護不遑。及至水落，則以現在可保無虞，不復求疏刷河身之策，漸至清水不能暢出，河底日高。堤身遞增，城郭居民，盡在水底之下。惟仗歲積金錢，抬河於最高之處。」上嘉所言切中時弊。初，琦善等有改移海口以減黃，拋護石坡以蓄清之議。至是，井言灌河海口屢改屢決，自不可輕易更張，即碎石坦坡，亦有議及流弊者。尤不可不從長計議。是月增培河南十三廳、山東漕河、糧河二廳堤堰壩戧各工，皆從井請也。

liù nián chūn, hé fù zhǎng, mìng jǐng xié qí shàn lǎng huì kān hǎi kǒu. qí shàn lǎng zhī hǎi kǒu bù néng gǎi, nǎi tiáo shàng wǔ shì, jiē yī shí bǔ jū zhī jì. jǐng yán: lǚ kān xià yóu, hé bìng zhōng mǎn, yū tān gěng sè nán shū, hǎi kǒu wú kě yí gǎi, qǐng yóu ān dōng dōng mén gōng xià běi àn bié zhú xīn dī, gǎi běi dī wèi nán dī, xiāng jù bā lǐ shí lǐ, zhōng tiāo yǐn hé, dǎo hé yóu běi bàng jiù hé xíng zhì sī wǎng bīn rù hǎi. hé shuǐ gāo dī nèi tān zhàng wǔ liù chǐ, yǐn hé tiāo shēn yī zhàng, zé shuǐ shì gāo xià jǐ sān zhàng, xíng shì shùn lì. zì dōng mén gōng zhì yù huáng bà liù shí lǐ, qù lù jì chàng, shàng yóu kě luò shuǐ sì wǔ chǐ. huáng luò zé yù bà kě qǐ, shù qīng bà, tiāo qīng shuǐ, wài chū shuā huáng, dǐ yū gōng jǐn, huáng kě luò zhì zhàng yú. hú shuǐ xù qī bā chǐ, yǐ wèi jiàn líng, shí gōng yì bǎo. shàng shàn qí cè. yú shì lǎng zuò yàn xū xīn gōng chè xiè, jiàng sān pǐn diào shǔ dōng hé, ér yǐ jǐng dū nán hé, huái yáng dào pān xī ēn fù zhī, shǐ jīng huà qí shì. ér qí shàn yǐ gǎi hé fēi cè, qǐng qǐ wáng jiā yíng jiǎn bà, jiāng zhèng hé tiāo wā shēn tōng, fàng qīng shuǐ shuā dí, zài dǔ bà wǎn huáng guī zhèng hé. yǐ yǔn xíng yǐ, gěi shì zhōng yáng xuān yán: jiā qìng zhōng wáng jiā yíng jiǎn bà kāi, shàng xià yóu zhōu xiàn jù zāi. rú zhǐ jiǎn huáng bù duó liū, hé bì zòu chóu fǔ xù? jīn zòu qǐ jiǎn bà, zhì yù jí fǔ xuè jié dǔ kǒu shì yí, jí yǔ cóng qián qíng xíng wú yì. xià yōng shàng kuì, bù kě bù fáng. shì xià jiāng dū hé dū huì yì. jǐng chū yì ān dōng gǎi hé, shí náo zhī zhě wèi dōng mén gōng sào wài yǒu jiù pāo suì shí, zhèng dāng yān hóu, kǒng yǒu zǔ è. jǐng wèi yǒu shí chù kě qǐ chú qí wú gōng suì shí qiān yú fāng, dàn shàng xià chè tōng, yì duàn bù zhì ài quán hé. rán yì zhě zhōng yǐ wèi yí. jí jǐng jiàn xuān zòu, fù yán: jiā qìng jiān jiǎn bà yù shuǐ hòu, cì nián huáng réng dào guàn, jīn hé dǐ yū gāo zhàng sì wǔ chǐ, qǐ rú dāng shí shēn tōng. jiān yǐ hóng hú shí gōng yǐn huàn shén duō, běn nián èr yuè, cún shuǐ zhàng èr chǐ bā cùn, yù fēng yǐ duō chè xiè. qiū hòu hú shuǐ zhǐ néng xù zhì sān zhàng, dōng lìng yǒu hào wú zēng, lái nián zhòng yùn jīng xíng, bì huáng shuǐ zhǐ cún èr zhàng bā jiǔ chǐ, qīng fāng gāo yú huáng yī chǐ. ruò huáng jiā gāo, jí chéng dào guàn. yù huáng bà wài hé dǐ diàn gāo, yū yùn yū hú, wèi hài bù xiǎo. qiě hǎi zhōu jī shuǐ wèi xiāo, yán hé yáo dī dì gāo, qù lù bù chàng, qǐ bà hòu hé bì tái gāo, tú shēn sì yì zhī zāi, wú bǔ quán hé zhī bìng. qǐng yú jiǎn bà yí xià ān dōng mén gōng shàng shān ān tīng lǐ gōng yáo dī wài zhù běi dī, xié xiàng qū dōng, réng yǔ qián yì gǎi hé dī gōng xiāng lián, zēng zhǎng qī qiān yú zhàng, tiāo hé zhì bā tào jí rù zhèng hé. lǐ gōng zhì bā tào jiù dī zhǎng sì wàn yī qiān zhàng, qǔ zhí zhú dī, jǐn zhǎng sān wàn èr qiān yú zhàng, kě bì dōng mén suì shí zhī zǔ. hé jiǎn qīng gāo, cáo xíng zì lì. dū chén yì yǐ kāi fàng jiǎn bà yǐ jīng zòu dìng, bù dé yǐ páng guān yī yán zhé sī biàn jì, bìng lú liè qī nán bó chén suǒ yì. chén yǐ zhú tiáo zhì fù. shū rù, shàng zhōng yǐ gǎi hé wèi chuàng jǔ, cóng qí shàn yì.
六年春，河復漲，命井偕琦善、烺會勘海口。琦善、烺知海口不能改，乃條上五事，皆一時補苴之計。井言：「履勘下游，河病中滿，淤灘梗塞難疏，海口無可移改，請由安東東門工下北岸別築新堤，改北堤為南堤，相距八里十里，中挑引河，導河由北傍舊河行至絲網濱入海。河水高堤內灘丈五六尺，引河挑深一丈，則水勢高下幾三丈，形勢順利。自東門工至御黃壩六十里，去路既暢，上游可落水四五尺。黃落則御壩可啟，束清壩，挑清水，外出刷黃，底淤攻盡，黃可落至丈餘。湖水蓄七八尺，已為建瓴，石工易保。」上善其策。於是烺坐堰、盱新工掣卸，降三品調署東河，而以井督南河，淮揚道潘錫恩副之，使經畫其事。而琦善以改河非策，請啟王家營減壩，將正河挑挖深通，放清水刷滌，再堵壩挽黃歸正河。已允行矣，給事中楊煊言：「嘉慶中王家營減壩開，上下游州縣俱災。如止減黃不奪溜，何必奏籌撫恤？今奏啟減壩，至預及撫血卩堵口事宜，即與從前情形無異。下壅上潰，不可不防。」事下江督、河督會議。井初議安東改河，時撓之者謂東門工埽外有舊拋碎石，正當咽喉，恐有阻遏。井謂有石處可啟除其吳工碎石千餘方，但上下掣通，亦斷不致礙全河。然議者終以為疑。及井見煊奏，復言：「嘉慶間減壩遇水後，次年黃仍倒灌，今河底淤高丈四五尺，豈如當時深通。兼以洪湖石工隱患甚多，本年二月，存水丈二尺八寸，遇風已多掣卸。秋後湖水止能蓄至三丈，冬令有耗無增，來年重運經行，必黃水止存二丈八九尺，清方高於黃一尺。若黃加高，即成倒灌。御黃壩外河底墊高，淤運淤湖，為害不小。且海州積水未消，鹽河遙堤地高，去路不暢，啟壩後河必抬高，徒深四邑之災，無補全河之病。請於減壩迤下安東門工上山安廳李工遙隄外筑北堤，斜向趨東，仍與前議改河堤工相連，增長七千餘丈，挑河至八套即入正河。李工至八套舊堤長四萬一千丈，取直築堤，僅長三萬二千餘丈，可避東門碎石之阻。河減清高，漕行自利。督臣意以開放減壩已經奏定，不得以旁觀一言輒思變計，並臚列七難駁臣所議。臣已逐條致覆。」疏入，上終以改河為創舉，從琦善議。

shí yī nián qī yuè, jué yáng hé tīng shí sì bǎo jí mǎ péng wān, shí èr yuè sāi. shí èr nián bā yuè, jué xiáng fú. jiǔ yuè, táo yuán jiān mín chén ruì yīn hé shuǐ shèng zhǎng, jiū zhòng dào wā yú jiā wān dà dī, fàng yū féi tián, zhì jué kǒu kuān dà, chè quán liū rù hú. táo nán tōng pàn tián ruì děng chǐ zhí qiǎn shù. shì yuè xiáng fú sāi. míng nián zhēng yuè, yú jiā wān sāi. shí wǔ nián, yǐ lì yù měi wèi dōng hé zǒng dū. shí yuán wǔ xùn chuàn gōu shòu shuǐ kuān sān bǎi yú zhàng, xíng sì shí yú lǐ, zhì yáng wǔ xùn gōu wěi fù rù dà hé, yòu hé qìn hé jí wǔ zhì xíng zé zhū tān shuǐ bì zhù dī xià. liǎng xùn sù wú gōng, gù wú jiē liào, dī nán běi jiē shuǐ, bù néng qǔ tǔ zhú dī. yù měi shì yòng pāo zhuān fǎ, yú shòu chōng chù pāo zhuān chéng bà. liù shí yú bà fǔ chéng, fēng yǔ dà zhì, zhī hé shǒu wěi jué, ér bà rú gù. lǚ shì jiē xiào. suì qǐng jiǎn jiē shí yín jiān bèi zhuān jià, lìng yán hé mín shè yáo shāo zhuān, měi fāng shí kě gòu èr fāng zhuān. xíng zhī shù nián, shěng tǎng bǎi sān shí yú wàn, ér gōng yì jiān. huì yǒu bù biàn qí shì zhě, chí yì yì. yú shì yù shǐ lǐ chún qǐng tíng shāo zhuān. shàng qiǎn chún suí shàng shū jìng zhēng lǚ kān, zú yǐ liū shēn jí zé zhuān bù kě shì, tíng zhī. shí jiǔ nián, yù měi fù yǐ zhuān gōng dé lì shěng fèi wèi yán, nǎi yǔn yú běi àn zhī mǎ yíng xíng yuán liǎng dī, nán àn zhī xiáng fú xià xùn chén liú xùn, gè gòu zhuān wǔ qiān fāng bèi yòng.
十一年七月，決楊河廳十四堡及馬棚灣，十二月塞。十二年八月，決祥符。九月，桃源奸民陳瑞因河水盛漲，糾眾盜挖於家灣大堤，放淤肥田，致決口寬大，掣全溜入湖。桃南通判田銳等褫職遣戍。是月祥符塞。明年正月，於家灣塞。十五年，以栗毓美為東河總督。時原武汛串溝受水寬三百餘丈，行四十餘里，至陽武汛溝尾復入大河，又合沁河及武陟、滎澤諸灘水畢注堤下。兩汛素無工，故無稭料，堤南北皆水，不能取土築堤。毓美試用拋磚法，於受沖處拋磚成壩。六十餘壩甫成，風雨大至，支河首尾決，而壩如故。屢試皆效。遂請減稭石銀兼備磚價，令沿河民設窯燒磚，每方石可購二方磚。行之數年，省帑百三十餘萬，而工益堅。會有不便其事者，持異議。於是御史李蓴請停燒磚。上遣蓴隨尚書敬徵履勘，卒以溜深急則磚不可恃，停之。十九年，毓美復以磚工得力省費為言，乃允於北岸之馬營、滎原兩堤，南岸之祥符下汛、陳留汛，各購磚五千方備用。

èr shí yī nián liù yuè, jué xiáng fú, dà liù quán chè, shuǐ wéi shěng chéng. hé dū wén chōng qǐng zhào suī gōng màn kǒu, zàn huǎn dǔ zhú. qiǎn dà xué shì wáng dǐng tōng zhèng shǐ huì chéng kān yì. wén chōng yòu qǐng qiān shěng zhì, shàng mìng tóng yù fǔ niú jiàn kān yì. shí hé liū yóu guī dé chén zhōu zhé rù wō huì huái zhù hóng zé hú, chāi zhǎn yù huáng shù qīng gè bà, shàng bù zú zī xuān xiè, bìng zhǎn fàng lǐ zhì rén bà, yì hé yì qǐ fàng. bā yuè, jiàn yán jié yú bái lù, shuǐ shì jiàn luò, chéng yuán kě wú yú, zì wèi biàn qīng yì qiān yí. dǐng děng yán: hé liú suí shí biàn qiān, zì gǔ qì wú shàng cè, rán duàn wú jué ér bù sāi sāi ér bù sù zhī lǐ. rú wén chōng yán, qí yī èr nián zài sāi, qiě yǐn suī gōng wèi zhèng. chá huáng shuǐ jīng ān huī huì hóng zé, xuān xiè bù jí, zé gāo yàn wēi, huái yáng jǐn chéng jù jìn. kuàng xīn hé suǒ jīng, xū gèng zhú xīn dī, gōng fèi jūn nán shù jì. jí xìng ér jí shì, ér cǐ yī èr nián zhī jiǔ, shù shí zhōu xiàn yì wàn shēng líng liú lí, qǐ kān shè xiǎng. qiě suī gōng màn kǒu yǔ cǐ bù tóng. hé chén suǒ zòu, duàn bù kě xíng. shū rù, jiě wén chōng rèn, jiā shì hé gàn, yǐ zhū xiāng jì zhī.
二十一年六月，決祥符，大溜全掣，水圍省城。河督文沖請照睢工漫口，暫緩堵築。遣大學士王鼎、通政使慧成勘議。文沖又請遷省治，上命同豫撫牛鑒勘議。時河溜由歸德、陳州折入渦會淮注洪澤湖，拆展御黃、束清各壩，尚不足資宣洩，並展放禮、智、仁壩，義河亦啟放。八月，鑒言節逾白露，水勢漸落，城垣可無虞，自未便輕議遷移。鼎等言：「河流隨時變遷，自古迄無上策，然斷無決而不塞、塞而不速之理。如文沖言，俟一二年再塞，且引睢工為證。查黃水經安徽匯洪澤，宣洩不及，則高堰危，淮揚盡成巨浸。況新河所經，須更築新堤，工費均難數計。即幸而集事，而此一二年之久，數十州縣億萬生靈流離，豈堪設想。且睢工漫口與此不同。河臣所奏，斷不可行。」疏入，解文沖任，枷示河干，以朱襄繼之。

èr shí èr nián, xiáng fú sāi, yòng tǎng liù bǎi yú wàn, jiā dǐng tài zǐ tài shī. qī yuè, jué táo yuán shí wǔ bǎo xiāo jiā zhuāng, liū chuān yùn yóu liù táng hé xià zhù. wèi jǐ, shí wǔ bǎo guà yū, xiāo jiā zhuāng kǒu shuā kuān bǎi jiǔ shí yú zhàng, chè dòng dà liù, zhèng hé duàn liú. hé dū lín qìng yì yù gǎi dào, qiǎn shàng shū jìng zhēng liào hóng quán lǚ kān. jìng zhēng děng yán, gǎi hé yǒu ài yùn dào, wéi yǒu xùn dǔ màn kǒu, wǎn guī gù dào, qí míng nián jūn chuán huí kōng hòu, zhú bà hé lóng, cóng zhī. shí yī yuè, yǐ lì bù shì láng pān xī ēn zǒng dū nán hé. èr shí sān nián, yù shǐ léi yǐ xián yán, jué kǒu wú yōng dǔ sè, qǐng gǎi jiù wèi zhī, yǐ tōng yùn dào. xià xī ēn kān yì. xī ēn yán guàn kǒu fēi kě xíng hé zhī dì, běi àn wú kě gǎi hé zhī lǐ, bù gǎn qīng yì gèng zhāng, cáo chuán réng yóu zhōng hé guàn táng. shàng rán zhī, gèng mìng shì láng chéng gāng shùn tiān fǔ yǐn lǐ dé huì kān. liù yuè, jué zhōng mù, shuǐ qū zhū xiān zhèn, lì tōng xǔ fú gōu tài kāng rù wō huì huái. fù qiǎn jìng zhēng děng fù kān, yǐ zhōng xiáng wèi dōng hé zǒng dū, hóng quán dū gōng. xuán yǐ shàng shū lín kuí dài jìng zhēng. èr shí sì nián zhēng yuè, dà fēng, bà gōng zhé dòng, xuán dōng bà lián shī wǔ zhàn, lín kuí děng jiàng chù yǒu chà, réng liú gōng dū bàn. qī yuè, shàng yǐ pín nián jūn xiǎng hé gōng yī shí bìng jí, jīng fèi zhī chù, yì yù huǎn zhì míng qiū xìng zhú. zhōng xiáng děng lì chén bù kě. shí èr yuè sāi, yòng tǎng qiān yī bǎi jiǔ shí yú wàn. èr shí jiǔ nián liù yuè, jué wú chéng. shí yuè, mìng shì láng fú jì lǚ kān, huì tóng dǔ hé.
二十二年，祥符塞，用帑六百餘萬，加鼎太子太師。七月，決桃源十五堡、蕭家莊，溜穿運由六塘河下注。未幾，十五堡掛淤，蕭家莊口刷寬百九十餘丈，掣動大溜，正河斷流。河督麟慶意欲改道，遣尚書敬徵、廖鴻荃履勘。敬徵等言，改河有礙運道，惟有汛堵漫口，挽歸故道，俟明年軍船回空後，築壩合龍，從之。十一月，以吏部侍郎潘錫恩總督南河。二十三年，御史雷以諴言，決口無庸堵塞，請改舊為支，以通運道。下錫恩勘議。錫恩言灌口非可行河之地，北岸無可改河之理，不敢輕議更張，漕船仍由中河灌塘。上然之，更命侍郎成剛、順天府尹李德會勘。六月，決中牟，水趨朱仙鎮，歷通許、扶溝、太康入渦會淮。復遣敬徵等赴勘，以鍾祥為東河總督，鴻荃督工。旋以尚書麟魁代敬徵。二十四年正月，大風，壩工蟄動，旋東壩連失五占，麟魁等降黜有差，仍留工督辦。七月，上以頻年軍餉河工一時並集，經費支絀，意欲緩至明秋興築。鍾祥等力陳不可。十二月塞，用帑千一百九十餘萬。二十九年六月，決吳城。十月，命侍郎福濟履勘，會同堵合。

xián fēng yuán nián rùn bā yuè, jué fēng běi xià xùn sān bǎo, dà liù quán chè, zhèng hé duàn liú. shí shì láng ruì cháng diǎn shì jiāng nán, mìng shì jùn biàn dào wǎng kān, yòu mìng fú jiàn àn chá shǐ chá wén jīng chí fù huì bàn. sān nián zhēng yuè, fēng běi sān bǎo sāi, chì jiàn hé shén miào, cóng hé dū yáng yǐ zēng qǐng yě. wǔ yuè dà yǔ, shuǐ zhǎng liū jí, fēng běi dà bà fù zhé tā sān shí yú zhàng. shàng zé yǐ zēng jí chéng xiū gè yuán jiā bèi fá péi.
咸豐元年閏八月，決豐北下汛三堡，大溜全掣，正河斷流。時侍郎瑞常典試江南，命試竣便道往勘，又命福建按察使查文經馳赴會辦。三年正月，豐北三堡塞，敕建河神廟，從河督楊以增請也。五月大雨，水長溜急，豐北大壩復蟄塌三十餘丈。上責以增及承修各員加倍罰賠。

wǔ nián liù yuè, jué lán yáng tóng wǎ xiāng, duó liū yóu zhǎng yuán dōng míng zhì zhāng qiū, chuān yùn zhù dà qīng hé rù hǎi, zhèng hé duàn liú. shàng niàn jūn wù wèi píng, xiǎng xǔ bù jì, ruò néng yīn shì lì dǎo, shǐ huáng liú tōng chàng rù hǎi, zé lán yáng jué kǒu jí kě zàn huǎn dǔ zhú. shì xià hé dū lǐ jūn chá zòu. jūn xuán chén sān shì: yuē shùn hé zhú niàn. dōng xī qiān yú lǐ zhú dī, suǒ fèi bù zī, hé gǎn qīng yì. chú hé jìn chéng yuán bù néng bù zhú dī bà yǐ zī dǐ yù, yú nǐ jiù màn shuǐ suǒ jí, zhuó dìng niàn jī, quàn mín jiē zhú, gāo bù guò sān chǐ, shuǐ xiǎo jiè yǐ lán zǔ, shuǐ dà tīng qí màn guò. sàn shuǐ wú lì, suí màn suí yū, dì miàn jiàn gāo, qiě biàn shā qì wèi wò rǎng yǐ. yuē yù wān qiè tān. hé xìng xǐ zuò wān, měi zhì zhǎng shuǐ, yù wān zé nù ér héng jué. wéi yú zuò wān zhī duì miàn, quàn lìng qiē chú tān zuǐ, yǐ kuān hé shì, shuǐ zhǎng jí kě shuā zhí, jiù xià yù chàng, bìng kě miǎn dōu tān chōng jué zhī yú. yuē dǔ jié zhī liú. xiàn zài huáng liú màn yì, jì bù néng zhú jiān dī yǐ shù qí liú, yòu bù néng tiāo yǐn hé yǐ shā qí shì, yí chéng dōng lìng shuǐ ruò liū píng, quàn mín zhú bà duàn liú, zài yú yǐ xià gōu cáo kuà zhú tǔ gé, gāo chū shù chǐ. màn shuǐ zài rù, shàng wú lái yuán, xià wú qù lù, jì jiàn yū chéng píng lù. dōng fǔ chóng ēn yì yǐ wèi yán. shàng lìng zhí lì shān dōng hé nán gè dū fǔ tuǒ wèi quàn bàn.
五年六月，決蘭陽銅瓦廂，奪溜由長垣、東明至張秋，穿運注大清河入海，正河斷流。上念軍務未平，餉糈不繼，若能因勢利導，使黃流通暢入海，則蘭陽決口即可暫緩堵築。事下河督李鈞察奏。鈞旋陳三事：「曰順河築埝。東西千餘里築堤，所費不貲，何敢輕議。除河近城垣不能不築堤壩以資抵禦，餘擬就漫水所及，酌定埝基，勸民接築，高不過三尺，水小藉以攔阻，水大聽其漫過。散水無力，隨漫隨淤，地面漸高，且變沙磧為沃壤矣。曰遇灣切灘。河性喜坐灣，每至漲水，遇灣則怒而橫決。惟於坐灣之對面，勸令切除灘嘴，以寬河勢，水漲即可刷直，就下愈暢，並可免兜灘衝決之虞。曰堵截支流。現在黃流漫溢，既不能築堅堤以束其流，又不能挑引河以殺其勢，宜乘冬令水弱溜平，勸民築壩斷流，再於以下溝槽跨築土格，高出數尺。漫水再入，上無來源，下無去路，冀漸淤成平陸。」東撫崇恩亦以為言。上令直隸、山東、河南各督撫妥為勸辦。

shí yī nián, yù shǐ xuē shū táng yán: nán hé zì huáng shuǐ gǎi dào, xià yóu yǐ wú gōng kě xiū, qǐng shěng nán hé zǒng dū jí tīng yuán. xià tíng chén yì. shì láng shěn zhào lín yán: dǎo hé shǐ zì shén yǔ, jiǔ hé gù dào jiē zài shān dōng, rù hǎi chù zài jīn cāng zhōu, shì yǔ gòng zhī hé, gù yóu dōng běi rù hǎi. zì hàn wáng mǎng shí hé xǐ qiān shèng rù hǎi, ér yǔ zhī gù dào shī. lì dōng hàn qì suí táng, cóng wú biàn yì. sòng shén zōng shí, hé fēn nán běi liǎng pài bìng xíng, běi pài yóu běi qīng hé rù hǎi. jí jīn dà qīng hé. zhì yuán zhì yuán jiān, huì tōng hé chéng, jù hé běi xíng ài yùn, ér běi liú sāi. lì jīn wǔ liù bǎi nián, hé lǚ běi jué, wú bù wǎn zhī shǐ nán. shuō zhě wèi hé yī rù yùn, bì xié ní shā yǐ rù hǎi, ér yùn dào yì yū, gù shùn hé zhī xìng, běi xíng wèi yí. qián lóng cháo, sūn jiā gàn qǐng kāi jiǎn hé rù dà qīng hé yī shū, yán zhī shén xiáng, zú pò běi xíng ài yùn zhī yí. fū hé rù dà qīng, yóu lì jīn rù hǎi, zhèng jīn huáng hé suǒ gǎi zhī dào. xiàn zài zhāng qiū yǐ dōng, zì yú shān zhì lì jīn hǎi kǒu, jiē zhú mín yàn, wéi lán yí zhī běi zhāng qiū zhī nán, hé zì jué kǒu ér chū, duó zhào wáng hé jí jiù yǐn hé, fàn làn píng yuán, tián lú jiǔ bèi yān jìn. zhāng qiū gāo jiā lín jiù yàn cán quē guò duō, gōng chéng zuì jù. rú dōng míng zhǎng yuán hé zé yùn chéng, qí péi zhú jiào zhāng qiū wèi yì. yí chéng cǐ shí shùn shuǐ zhī xìng, tīng qí yóu dà qīng hé rù hǎi, yù lìng shēn mín lì chóu cuò bàn, huò yīng kāi jiǎn hé, huò yīng zhú dī yàn, tǒng yú shuǐ luò xìng gōng. hé qìng shùn guǐ, mín lè lì tián, quē é zhī dì dīng kě fù, lì nián zhī zhèn jì kě tíng, jiù cǐ cái qù nán hé zǒng dū jí tīng yuán, kě shěng suì tǎng shù shí wàn, ér guī dé xú huái yī dài dì jǐ qiān lǐ, jūn kě biàn wèi wò rǎng, zhú jiàn bō zhǒng shēng kē, shì yì yī jǔ ér jiān shù shàn zhě yǐ. xià zhí dū héng fú dōng fǔ wén yù yù fǔ qìng lián dōng hé zǒng dū huáng zàn tāng kān yì. liù yuè, shěng nán hé zǒng dū, jí huái yáng huái hǎi fēng běi xiāo nán sù nán sù běi táo nán táo běi gè dào tīng, gǎi zhì huái yáng xú hǎi bīng bèi dào, jiān xiá hé wù.
十一年，御史薛書堂言：「南河自黃水改道，下游已無工可修，請省南河總督及廳員。」下廷臣議。侍郎沈兆霖言：「導河始自神禹，九河故道皆在山東，入海處在今滄州，是禹貢之河，固由東北入海。自漢王莽時河徙千乘入海，而禹之故道失。歷東漢迄隋、唐，從無變異。宋神宗時，河分南北兩派並行，北派由北清河入海。即今大清河。至元至元間，會通河成，懼河北行礙運，而北流塞。歷今五六百年，河屢北決，無不挽之使南。說者謂河一入運，必挾泥沙以入海，而運道亦淤，故順河之性，北行為宜。乾隆朝，孫嘉淦請開減河入大清河一疏，言之甚詳，足破北行礙運之疑。夫河入大清，由利津入海，正今黃河所改之道。現在張秋以東，自魚山至利津海口，皆築民堰，惟蘭儀之北、張秋之南，河自決口而出，奪趙王河及舊引河，汎濫平原，田廬久被淹浸。張秋高家林舊堰殘缺過多，工程最鉅。如東明、長垣、菏澤、鄆城，其培築較張秋為易。宜乘此時順水之性，聽其由大清河入海，諭令紳民力籌措辦，或應開減河，或應築堤堰，統於水落興工。河慶順軌，民樂力田，缺額之地丁可復，歷年之賑濟可停，就此裁去南河總督及廳員，可省歲帑數十萬，而歸德、徐、淮一帶地幾千里，均可變為沃壤，逐漸播種升科，似亦一舉而兼數善者矣。」下直督恆福、東撫文煜、豫撫慶廉、東河總督黃贊湯勘議。六月，省南河總督，及淮揚、淮海、豐北、蕭南、宿南、宿北、桃南、桃北各道廳，改置淮揚徐海兵備道，兼轄河務。

tóng zhì èr nián, fù shěng lán yí yí suī suī níng shāng yú cáo kǎo wǔ tīng. liù yuè, màn shàng nán gè tīng shǔ, shuǐ yóu lán yáng xià zhù, zhí dōng jìng nèi hé chū cūn zhuāng, fù bèi yān méi. hé zé dōng míng pú fàn qí hé lì jīn děng zhōu xiàn, shuǐ jiē bī chéng xià. shǔ hé dū tán tíng xiāng shàng yán: hé yǐ běi xíng, lán shuǐ wéi shì mín niàn, cóng wèi yì shū dǎo, kǒng jiàn cì yū diàn, hǎi kǒu shāo yǒu hàn gé zǔ zhì, shì gèng wèi nán. chá pú fàn yī dài jiù yǒu jīn dī, qián chén rèn dōng fǔ shí, shè fǎ xiū zhú, wèi jiǔ fù bèi chōng quē, shàng yóu pí lián zhí lì kāi zhōu chù yì yǒu chōng quē. kāi zhōu bù xiū, pú fàn zhú yì wú yì. dōng zhǎng zhī niàn, kāi pú zhī dī, xū shè fǎ jí zī dū mín xiū zhú, shù kě yǐ wèi chéng chí ér bǎo lú mù. cǐ wài jì wèi zhuān shè hé yuán, yào zài yán hé dì fāng guān dū shuài xiū lǐ, bìng quàn zhù póu jí, yǐ zhù mín lì zhī bù dǎi. qǐng chì xià zhí dū dōng fǔ xùn jiāng lán yáng xià yóu màn yì dì fāng, jiǎn yuán huì tóng gāi zhōu xiàn tuǒ bàn. cóng zhī. shí èr yuè yòu yán: jīn nián xià qiū yīn yǔ, lái yuán zhī shèng, jiǒng yì xún cháng. yī gǔ zhí xià kāi zhōu, yī gǔ páng qū dìng táo cáo dān. yù shěng yǐ yǒu dī bà, xìng huò bǎo quán. zhí dōng zé wú, bù néng bù tīng qí fàn làn. qì jīn bàn zài, zhí lì wèi wén rú hé jīng huà. kāi zhōu quē kǒu, yì wèi xìng gōng. zhì shān dōng bèi hài yóu shēn. huò yù péi zhú dī niàn, huò yù shū jùn zhī hé, yì wú yí dìng. pú zhōu jīn dī, yì yīn kāi wèi dòng gōng. bù néng xìng bàn. shùn jiè chūn xùn, hé yǐ yù zhī? chén qiǎn yùn hé dào zōng jì chén lǚ kān, zhí zhì lì jīn zhī tiě mén guān, cè liàng shuǐ shì, shēn zhì liù qī zhàng, qù lù bù wèi bù chàng, ér shàng yóu réng dào chù páng yì, zé dà qīng hé shēn tài xiá bù néng róng nà zhī gù. rú pú tái qí dōng jì yáng zhǎng qīng píng yīn féi chéng mín niàn quē kǒu, kuān shù zhàng huò shù shí zhàng, bù xià sān sì shí chù, bù jiā xiū zhú, zé lái suì yī rán màn yān. shì yù qiú xià yóu yǒng diàn, bì xiān kāi zhī qú yǐ jiǎn zhǎng shuǐ, ér hòu gōng yǒu kě shī. bì jiāng fù jìn tú hài mǎ jiá èr hé shè fǎ shū jùn, shù shuǐ yǒu fèn xiè, zài dǔ gè quē kǒu, bìng zhú bà yǐ hù jìn shuǐ gè chéng yuán, cǐ dà qīng hé xià yóu zhī dāng xiān liào lǐ zhě yě. zhì kāi pú jīn dī jí pí lián hé zé zhī shǐ jiā dī, dāng xiān dǔ zhú, bìng jiā péi jiù yàn, zé yào jiē xiū, cǐ dà qīng hé shàng yóu zhī dāng xiān jīng huà zhě yě. fù xià zhí dū liú zhǎng yòu dōng fǔ yán jìng míng huì chóu. míng nián sān yuè, yǐ pú zhōu dāng hé chōng, yǔn jìng míng qǐng, yí zhì jiù chéng, bìng zhú dī hàn yù.
同治二年，復省蘭儀、儀睢、睢寧、商虞、曹考五廳。六月，漫上南各廳屬，水由蘭陽下注，直、東境內涸出村莊，復被淹沒。菏澤、東明、濮、范、齊河、利津等州縣，水皆逼城下。署河督譚廷襄上言：「河已北行，攔水惟恃民埝，從未議疏導，恐漸次淤墊，海口稍有扞格阻滯，事更為難。查濮、范一帶舊有金堤，前臣任東撫時，設法修築，未久復被沖缺，上游毗連直隸開州處亦有沖缺。開州不修，濮、范築亦無益。東、長之埝，開、濮之堤，須設法集貲督民修築，庶可以衛城池而保廬墓。此外既未專設河員，要在沿河地方官督率修理，並勸助裒集，以助民力之不逮。請飭下直督、東撫迅將蘭陽下游漫溢地方，揀員會同該州縣妥辦。」從之。十二月又言：「今年夏秋陰雨，來源之盛，迥異尋常。一股直下開州，一股旁趨定陶、曹、單。豫省以有堤壩，幸獲保全。直、東則無，不能不聽其汎濫。迄今半載，直隸未聞如何經畫。開州缺口，亦未興工。至山東被害尤深。或欲培築堤埝，或欲疏濬支河，議無一定。濮州金堤，亦因開未動工。不能興辦。瞬屆春汛，何以御之？臣遣運河道宗稷辰履勘，直至利津之鐵門關，測量水勢，深至六七丈，去路不為不暢，而上游仍到處旁溢，則大清河身太狹不能容納之故。如蒲台、齊東、濟陽、長清、平陰、肥城民埝缺口，寬數丈或數十丈，不下三四十處，不加修築，則來歲依然漫淹。是欲求下游永奠，必先開支渠以減漲水，而後功有可施。必將附近徒駭、馬頰二河設法疏濬，庶水有分泄，再堵各缺口，並築壩以護近水各城垣，此大清河下游之當先料理者也。至開、濮金堤及毗連菏澤之史家堤，當先堵築，並加培舊堰，擇要接修，此大清河上游之當先經畫者也。」復下直督劉長佑、東撫閻敬銘會籌。明年三月，以濮州當河沖，允敬銘請，移治舊城，並築堤捍禦。

wǔ nián qī yuè, jué shàng nán tīng hú jiā tún. zhǎng yòu yán: liū shì qū zhòng xī běi, xīn xiū jīn dī, gài bèi chōng shuā. kāi zhōu chōng kāi zhī hé shù dào, zì kāi huá zhī dù jiā zhài zhì kāi pú jiè zhī chén jiā zhuāng, xiǎn gōng wǔ duàn, zhǎng jiǔ qiān liù bǎi yú zhàng, jūn xū jiā hòu péi gāo, fāng zī hàn yù. wéi shàng yóu zài yù, xià yóu zài dōng, fēi zhí lì yī shěng suǒ néng bàn lǐ. yīng huì tóng sān xǐng tǒng chóu quán xiū, zài xíng shè xùn, bō kuǎn bèi liào, shù kě yī láo yǒng yì. zì hé liú gǎi dào, zhí lì dī gōng yīng bìng guī hé dū guǎn xiá, zuò yù zhí dōng sān xǐng hé dū, yǐ zhuān zé chéng. shū rù, mìng hé dū sū tíng kuí lǚ kān, huì tóng sān xǐng dū fǔ chóu yì.
五年七月，決上南廳胡家屯。長佑言：「溜勢趨重西北，新修金堤，概被沖刷。開州沖開支河數道，自開、滑之杜家寨至開、濮界之陳家莊，險工五段，長九千六百餘丈，均須加厚培高，方資捍禦。惟上游在豫，下游在東，非直隸一省所能辦理。應會同三省統籌全修，再行設汛，撥款備料，庶可一勞永逸。自河流改道，直隸堤工應並歸河督管轄，作豫、直、東三省河督，以專責成。」疏入，命河督蘇廷魁履勘，會同三省督撫籌議。

qī nián liù yuè, jué xíng zé shí bǎo, yòu màn wǔ zhì zhào fán cūn, shuǐ shì xià zhù yǐng shòu rù hóng zé hú. shì láng hú jiā yù yán: bù yí zhuān sāi xíng zé xīn kǒu shū lán yáng jiù kǒu, yí fǎng gǔ rén fā zú zhì hé chéng fǎ, chì gè jiāng lǐng dū shuài fēn duàn tiāo jùn jiù hé, yī lǜ shēn tōng, rán hòu jué shàng yóu zhī shuǐ, chè liū dōng xíng, shù hé nán zhī huàn bù yí yú hé běi, zhì hé jí suǒ yǐ zhì cáo. xià zhí dū céng guó fān è dū lǐ hàn zhāng jiāng dū mǎ xīn yí cáo dū zhāng zhī wàn, jí hé dū, jiāng sū hé nán shān dōng ān huī gè xún fǔ tuǒ yì. guó fān děng yán: yǐ jīn rì shí shì jì zhī, hé yǒu bù néng zhòu xíng guī fù zhě sān. lán yáng màn jué yǐ shí sì nián, zì tóng wǎ xiāng zhì yún tī guān yǐ xià, liǎng àn dī zhǎng qiān yú lǐ, suì jiǔ tíng xiū, dī tā hé yū, jīn yù zhào jiù shí tiāo shēn péi gāo, kǒng fēi shù qiān wàn jīn bù néng chǎn shì. qiě tīng yíng jiǔ cái, bīng fū xīng sàn, yī yī fù shè, réng yīng fēn chǔ liào wù, xiāng bàn sào bà, bìng yù chóu fáng xiǎn zhī fèi, yòu suì xū shù bǎi wàn jīn. dāng cǐ jūn wù chū píng, kù cáng kōng xū, ān cóng chóu cǐ jù kuǎn? yī yě. xíng zé dì chù shàng yóu, lùn xíng shì zì yīng xiān dǔ xíng zé, lán gōng shì nán bìng jǔ. shǐ xíng kǒu chè dòng quán huáng, zé lán gōng kě yǐ gān hé. jīn xíng kǒu fēn liū wú duō, dà liù réng yóu lán kǒu zhí zhù lì jīn rù hǎi, qí shuǐ miàn zhī kuān, diē táng zhī shēn, shī gōng zhī nán, jiào zhī xíng gōng zì zēng shù bèi. xíng gōng dǔ hé wú qī, lán gōng gèng wú bǎ wò. yuán zòu jué fàng jiù hé, chè liū dōng xíng, shì yán zhī tài yì. qiě shùn jiāo chūn lìng, xìng gōng yǐ nán. èr yě. hàn jué suān zǎo, zài jué hù zǐ, wèi fā zú zhì hé zhī shǐ. yuán míng fā dīng fū gōng yì, yì yǐ shí shù wàn jì. xiàn zài zhí dōng jiāng yù niǎn fēn fǔ jìng, ér tǔ fěi yóu yǒng zài zài xū fáng. suǒ liú yǒng yíng, duàn nán jǐn fù hé gàn, yì duàn bù fū fēn tiāo zhī yòng. ruò zài tiān mù shù shí wàn dīng fū, jù jí yán huáng shù qiān lǐ jiān, jià yù shī yí, zī shēng shì duān, yóu wèi kě lǜ. sān yě. yīng qí guó kù chōng yíng, zài yì dà jǔ. yīn shí zhì yí, wéi yǒu gǎn dǔ xíng gōng, wèi bǎo quán yù wǎn huái yáng xià yóu zhī jì. shàng rán zhī. bā nián zhēng yuè, xíng zé sāi.
七年六月，決滎澤十堡，又漫武陟趙樊村，水勢下注潁、壽入洪澤湖。侍郎胡家玉言：「不宜專塞滎澤新口、疏蘭陽舊口，宜仿古人發卒治河成法，飭各將領督率分段挑濬舊河，一律深通，然後決上游之水，掣溜東行，庶河南之患不移於河北，治河即所以治漕。」下直督曾國藩、鄂督李瀚章、江督馬新貽、漕督張之萬，及河督，江蘇、河南、山東、安徽各巡撫妥議。國藩等言：「以今日時勢計之，河有不能驟行規復者三。蘭陽漫決已十四年，自銅瓦廂至雲梯關以下，兩岸堤長千餘里，歲久停修，堤塌河淤，今欲照舊時挑深培高，恐非數千萬金不能蕆事。且廳營久裁，兵夫星散，一一復設，仍應分儲料物，廂辦埽壩，並預籌防險之費，又歲須數百萬金。當此軍務初平，庫藏空虛，安從籌此鉅款？一也。滎澤地處上游，論形勢自應先堵滎澤，蘭工勢難並舉。使滎口掣動全黃，則蘭工可以乾涸。今滎口分溜無多，大溜仍由蘭口直注利津入海，其水面之寬，跌塘之深，施工之難，較之滎工自增數倍。滎工堵合無期，蘭工更無把握。原奏決放舊河，掣溜東行，似言之太易。且瞬交春令，興工已難。二也。漢決酸棗，再決瓠子，為發卒治河之始。元、明發丁夫供役，亦以十數萬計。現在直、東、江、豫捻氛甫靖，而土匪游勇在在須防。所留勇營，斷難盡赴河干，亦斷不敷分挑之用。若再添募數十萬丁夫，聚集沿黃數千裡間，駕馭失宜，滋生事端，尤為可慮。三也。應俟國庫充盈，再議大舉。因時制宜，惟有趕堵滎工，為保全豫、皖、淮揚下游之計。」上然之。八年正月，滎澤塞。

shí nián bā yuè, jué yùn chéng hòu jiā lín, dōng zhù nán wàng hú, yòu yóu wèn shàng jiā xiáng jì níng zhī zhào wáng niú lǎng děng hé, zhí qū dōng nán, rù nán yáng hú. shí tíng kuí nèi zhào, mìng xīn hé dū qiáo sōng nián huì tóng dōng fǔ dīng bǎo zhēn kān bàn. bǎo zhēn fāng yǐ bìng zài gào, nǎi xié hù fǔ wén bīn zhì gōng xiāng dù. wén bīn yán: hé chén yuǎn zài yù shěng, ruò wǎng fǎn zī shāng, kǒng wù yào gōng. yī miàn fēi zī hé chén lín pài zhǎng bà, bìng guǎn lǐ zhèng zá liào chǎng yuán biàn, jí ān xí gōng chéng zhī biàn bīng gōng jiàng, dài tóng qì jù, yú nián nèi lái dōng, yī miàn yóu chén chóu gòu yīng xū liào wù, yǐ qī yīng shǒu. shàng zé sōng nián kè qī xìng gōng, sōng nián yán yǐ chì yuán gū wěi yuán bìng shú xí gōng chéng rén yuán fù dōng tīng qiǎn, bìng chì gòu bèi zhú lǎn, jí mì gù kǔn xiāng chuán zhī bèi tí yòng. wéi yǐ jiāo lì chūn, chūn shuǐ shùn shēng, bàn gōng shū wú bǎ wò. bìng yí shū wén bīn zhǔ chí qí shì. wén bīn bù néng jué. bǎo zhēn lì jí shì shì, shàng yán hé chén zhí sī hé dào, jiāng chén shēn rèn dì fāng, jūn zé wú páng dài. nǎi sōng nián yī gài wěi zhī dì fāng, bù zhī yòng yì suǒ zài. xiàn zài yǐ guò lì chūn, ruò zài hòu qí de xìn yǐ dìng xíng zhǐ, kǒng wù yào gōng. qiě cǐ kǒu bù dǔ, bì màn yān cáo yǎn jì shí yú zhōu xiàn. ruò zài xiàng nán bēn zhù, zé qīng huái lǐ xià hé gèng xíng chī zhòng. sōng nián jì lì yì wěi xiè, chén ruò bì yuè zǔ zhī xián, zhǎn zhuǎn qiān yán, shí yǒu wàn gǎn bù jí zhī shì. wéi yǒu lì jí xiāo jiǎ, qīn fù gōng cì, zé rì kāi gōng, qí sōng nián suǒ qiǎn yuán biàn dào gōng, jí zé chéng gāi gōng yuán děng yī shǒu jīng lǐ, kè qī wán gōng, bǎo quán dà jú. yīng qǐng pò gé bǎo jiǎng, yǐ zhāo jī quàn. tǎng gǎn yáng fèng yīn wéi, yǒu xīn yí wù, yī jīng yàn shí, yīng qǐng pián yí xíng shì, jí jiāng gāi yuán biàn zhèng fǎ gōng cì, yǐ wèi wǎng shàng yāng mín zhě jiè. shàng jiā qí yǒng yú rèn shì, bìng yù sōng nián dāng hé zhōng gòng jì, bù jù jiā zé yě.
十年八月，決鄆城侯家林，東注南旺湖，又由汶上、嘉祥、濟寧之趙王、牛朗等河，直趨東南，入南陽湖。時廷魁內召，命新河督喬松年會同東撫丁寶楨勘辦。寶楨方以病在告，乃偕護撫文彬至工相度。文彬言：「河臣遠在豫省，若往返咨商，恐誤要工。一面飛咨河臣遴派掌壩，並管理正雜料廠員弁，及諳習工程之弁兵工匠，帶同器具，於年內來東，一面由臣籌購應需料物，以期應手。」上責松年剋期興工，松年言已飭原估委員並熟習工程人員赴東聽遣，並飭購備竹纜，及覓雇綑鑲船隻備提用。惟已交立春，春水瞬生，辦工殊無把握。並移書文彬主持其事。文彬不能決。寶楨力疾視事，上言；「河臣職司河道，疆臣身任地方，均責無旁貸。乃松年一概諉之地方，不知用意所在。現在已過立春，若再候其的信以定行止，恐誤要工。且此口不堵，必漫淹曹、兗、濟十餘州縣。若再向南奔注，則清、淮、里下河更形吃重。松年既立意諉卸，臣若避越俎之嫌，展轉遷延，實有萬趕不及之勢。惟有力疾銷假，親赴工次，擇日開工，俟松年所遣員弁到工，即責成該工員等一手經理，剋期完工，保全大局。應請破格保獎，以昭激勸。倘敢陽奉陰違，有心貽誤，一經驗實，應請便宜行事，即將該員弁正法工次，以為罔上殃民者戒。」上嘉其勇於任事，並諭松年當和衷共濟，不遽加責也。

shí yī nián èr yuè, hòu jiā lín sāi, yǔ bǎo zhēn yōu xù. xiān shì tóng zhī jiǎng zuò jǐn tiáo shàng hé yùn shì yí, cháo tíng pō wěi qí yì, xià hé cáo fǔ chén yì zòu. wèi jǐ, hòu jiā lín jué, sōng nián bǎo zhēn yì jiàn jǔ yǔ. jí bǎo zhēn sāi hòu jiā lín, sōng nián shàng yán: zuò jǐn suǒ chén, zhuō rán yǒu jiàn, kě yǐ cǎi qǔ. bìng chēng dōng jìng huáng shuǐ rì yù fàn làn, yùn dào rì yù yū sè, yí zhú dī shù huáng, xiān dǔ huò jiā qiáo zhū kǒu, bìng xiū nán běi àn zhǎng dī, bǐ huáng qū zhāng qiū yǐ jì yùn. tiāo jùn zhāng qiū yí nán běi yū sè, xiū jiàn zhá bà, yǐ lì cáo xíng. shàng yǐ sōng nián yì zài yīn shì lì dǎo, bù wèi wú jiàn, lìng bǎo zhēn wén bīn xiáng yì, wú gù zhí jǐ jiàn. xuán fù chēng mù qián zhì huáng zhī fǎ, bù wài dǔ tóng wǎ xiāng yǐ fù huái xú gù dào, yǔ dōng shěng zhú dī jí yóu lì jīn rù hǎi liǎng cè. gù wèi èr zhě zhī zhōng, yǐ zhú dī shù huáng wèi yōu, ér shàng xià yóu jūn guī huǎn bàn, chén shí wèi jiàn qí kě. zì tóng wǎ xiāng zhì mǔ lì zuǐ, jì qiān sān bǎi yú lǐ, chuàng jiàn nán běi liǎng dī, xiāng jù qiān jì, yuē xū shí lǐ. chú xiàn zài yān méi bù jì wài, shàng xū qì dì shù qiān wàn qǐng, qí zhōng jū mín bù zhī jǐ yì wàn, zuò hé ān chā? shì yǒu sǔn yú cái fù zhě yī yě. dōng shěng yán hé zhōu xiàn, zì èr sān lǐ zhì qī bā lǐ zhě bù xià shí yú. ruò qí hé qí dōng pú tái lì jīn, jiē jìn zài lín shuǐ, zhú dī bì xū qiān bì, shì yǒu nán yú jiàn zhì zhě èr yě. dà qīng hé jìn jiē tài shān lù, shān yīn shuǐ xī běi zhù, chú xiǎo qīng liū mí zhū hé jūn kě zì xíng rù hǎi, yú xī yǐ dà qīng hé wèi wěi lǘ. zhì dī shù huáng yǐ hòu, shuǐ shì tái gāo, xiàng suǒ xiè shuǐ zhī chù, liú zhá zé yú dào guàn, dǔ è zé shuǐ wú suǒ guī, shì yǒu fáng yú shuǐ lì zhě sān yě. dōng gāng yán chǎng, zuò luò lì jīn zhān huà shòu guāng lè ān děng xiàn, bīn lín dà qīng hé liǎng àn. zì huáng yóu dà qīng rù hǎi, yán chuán zhòng zài, sù xíng yú tuān liú, shén xíng zǔ zhì, ér tān dì jiān bèi màn yì, chǎn yán rì chù, hǎi tān bèi huáng yū yuǎn, nà cháo shén nán, dōng gāng bì zhì huī fèi, sī xiāo yì yīn ér fēng qǐ. shì yǒu ài yú cuó gāng zhě sì yě. chén bǎo zhēn shēn rèn dì fāng, yú tōng shěng dà jú suǒ guān, gù yí zhí chén wú yǐn. rán shǐ yú zhì yùn cáo guǒ yǒu bǎ wò, zé jīng cāng wèi gēn běn zhì jì, yóu dāng quán lì hài zhī qīng zhòng, ér liàng wèi biàn tōng. chén děng shú sī shěn jì, shí wèi jiàn qí kě shì, ér shēn jué qí kě lǜ. shì réng yǐ dǔ hé tóng wǎ xiāng shǐ fù huái xú gù dào wèi zhèng bàn. bìng chén sì biàn. yù shǐ yóu bǎi chuān yì yán hé yùn bìng zhì, yí xiáng chóu tuǒ bàn. shū rù, tíng yì bù néng jué.
十一年二月，侯家林塞，予寶楨優敘。先是同知蔣作錦條上河、運事宜，朝廷頗韙其議，下河、漕、撫臣議奏。未幾，侯家林決，松年、寶楨意見齟齬。及寶楨塞侯家林，松年上言：「作錦所陳，卓然有見，可以採取。並稱東境黃水日愈汎濫，運道日愈淤塞，宜築堤束黃，先堵霍家橋諸口，並修南北岸長堤，俾黃趨張秋以濟運。挑濬張秋迤南北淤塞，修建閘壩，以利漕行。」上以松年意在因勢利導，不為無見，令寶楨、文彬詳議，毋固執己見。旋覆稱；「目前治黃之法，不外堵銅瓦廂以復淮、徐故道，與東省築堤即由利津入海兩策。顧謂二者之中，以築堤束黃為優，而上下游均歸緩辦，臣實未見其可。自銅瓦廂至牡蠣嘴，計千三百餘里，創建南北兩堤，相距牽計，約須十里。除現在淹沒不計外，尚須棄地數千萬頃，其中居民不知幾億萬，作何安插？是有損於財賦者一也。東省沿河州縣，自二三里至七八里者不下十餘。若齊河、齊東、蒲台、利津，皆近在臨水，築堤必須遷避，是有難於建置者二也。大清河近接泰山麓，山陰水悉北注，除小清、溜瀰諸河均可自行入海，餘悉以大清河為尾閭。置堤束黃以後，水勢抬高，向所泄水之處，留閘則虞倒灌，堵遏則水無所歸，是有妨於水利者三也。東綱鹽場，坐落利津、霑化、壽光、樂安等縣，濱臨大清河兩岸。自黃由大清入海，鹽船重載，溯行於湍流，甚形阻滯，而灘地間被漫溢，產鹽日絀，海灘被黃淤遠，納潮甚難，東綱必至隳廢，私梟亦因而蜂起。是有礙於鹺綱者四也。臣寶楨身任地方，於通省大局所關，固宜直陳無隱。然使於治運漕果有把握，則京倉為根本至計，猶當權利害之輕重，而量為變通。臣等熟思審計，實未見其可恃，而深覺其可慮。似仍以堵合銅瓦廂使復淮、徐故道為正辦。」並陳四便。御史游百川亦言河、運並治，宜詳籌妥辦。疏入，廷議不能決。

xià zhí dū lǐ hóng zhāng. hóng zhāng yīn qiǎn yuán zhōu lì qí yù xú hǎi, fǎng chá cè liàng, qī de yào lǐng. shí èr nián liù yuè, shàng yán: zhì hé zhī cè, yuán bù wài gōng qīn wáng děng shěn dì shì, shí shuǐ xìng, zhuó gōng chéng, quán lì hài sì yǔ, ér yóu yǐ shuǐ shì shùn nì wèi yào. xiàn zài tóng wǎ xiāng jué kǒu kuān yuē shí lǐ, diē táng guò shēn, shuǐ hé shí yóu yú yī èr zhàng. jiù hé shēn gāo, jué kǒu yǐ xià, shuǐ miàn èr sān zhàng bù děng. rú yù wǎn hé fù gù, bì tiāo shēn yǐn hé sān zhàng yú, fāng néng xī liū dōng qū. chá qián lóng jiān lán yáng qīng lóng gāng zhī yì, fèi tǎng zhì èr qiān yú wàn. ā guì yán yǐn hé shēn zhì zhàng liù chǐ, rén lì wú kě zài shī, jīn qǐ néng tiāo shēn zhì sān zhàng yú hū? shí lǐ kǒu mén jìn zhàn hé lóng, yì shǔ chuàng jiàn. guó chū yǐ lái, huáng hé jué kǒu kuān bù guò sān sì bǎi zhàng, qiě lǚ dǔ lǚ kuì, cháng yuè shù nián ér bù chéng. jīn qǐ néng hé lóng ér bǎo gù hū? qiě yóu lán yáng xià dǐ huái xú zhī jiù hé, shēn gāo yú píng dì sān sì zhàng. nián lái bì shuǐ zhī mín, yí zhù qí zhōng, cūn luò jiàn duō, hé miáo wú jì. ruò wǎn dì zhōng sān zhàng zhī shuǐ, kuà xíng yú dì shàng sān zhàng zhī hé, qí tíng yū dài kuì wēi xiǎn mò bǎo qíng xíng, yǒu mù zhě wú bù zhī zhī. suì jiǔ dī gān, jí jiā xiū zhì, bì yǒu shòu bìng bù yì jiàn zhī chù. wàn yī shàng yóu fàng liū, xià yóu xuán jué, shōu shí gèng nán. yì zhě huò yǐ hé běi xíng zé chuān yùn, wèi yùn dào jì, zhōng bù néng bù qiáng zhī shǐ nán yǐ huì qīng kǒu. chén chá jiā qìng yǐ hòu qīng kǒu yū diàn, xià lìng huáng gāo yú qīng, yǐ bù néng qǐ bà sòng yùn. dào guāng yǐ hòu, yù huáng bà jìng zhì zhōng suì bù qǐ, suì gǎi yòng guàn táng zhī fǎ, zì huáng pǔ xiè huáng rù hú. hú shēn dùn gāo, yùn hé shuǐ shǎo, guàn táng yòu bù biàn, suì gǎi háng hǎi yùn. jīn jí néng fù gù dào, yì bù néng zhòu fù hé yùn, fēi hé yī nán xíng, jí kě jiǎo xìng wú shì. cǐ huái xú gù dào shì nán wǎn fù, qiě yú cáo yùn wú yì zhī shí zài qíng xíng yě. zhì hé chén suǒ qǐng jiù dōng jìng shù huáng jì yùn yī jié, chá qīng kǒu yū diàn, jí jiè huáng jì yùn zhī bìng. jīn zhāng qiū yùn hé kuān jǐn shù zhàng, liǎng àn fèi tǔ rú shān, ruò yǐn zhòng zhuó zhī huáng, yǐ zhá bà jié xuān yòng zhī, shuǐ shì tái gāo, qí yū bèi sù. rén lì jǐ hé, ān néng tiāo cǐ rì jìn zhī shā? qiě suǒ tiāo zhī shā, réng duī jī yú jī nián fèi tǔ zhī shàng, liǎng lín fēng dàng, hé dǐ rì gāo, zhá yì yōng sè, jiǔ zhī huáng bì nán yǐn. míng hóng zhì zhōng, jīng lóng kǒu, tóng wǎ xiāng lǚ cì dà jué, jiē yīn yǐn huáng jì zhāng qiū zhī yùn, suì zhì dǎo xì làn shāng. lín qīng dì shì dī yú zhāng qiū shù zhàng, ér bì yǐ hòu wú chè liū duó hé zhī hài, chén yì bù gǎn xìn yě. zhì huò jiā qiáo dǔ kǒu zhú dī, gōng yóu bù yì. gāi chù běn fēi jué kǒu nǎi dà liù jīng xíng zhī dì, liǎng tóu wú àn, yī wàng fú shā, bìng wú zhēn tǔ kě qǔ. miǎn qiáng duī zhú, jié jié bī liū xià zhù, kǒng fú shā yì tā, shí zú yīng hé zhī nù, ér suǒ hào shí duō. yī zāo kuì jué, shuǐ réng bié chuān yùn dào, ér bù zhuān huì zhāng qiū, qǐ fēi quán gōng jǐn qì? zhì zuò jǐn nǐ dǎo wèi jì yùn, yuán yīn zhāng qiū yǐ běi wú qīng shuǐ guàn yùn, gù wèi cǐ yì. chá yuán cūn jí yí nán yǒu huáng hé gù dào, dì duō jī shā, shī gōng bù yì. qiě yǐ quán huái zhī shuǐ bù néng dí huáng, shàng zhì dào guàn tíng yū, qǐ yī qīng qiǎn zhī wèi, suì néng yù huáng jì yùn yé? qí yì gài xí qǔ shān dōng zhū shuǐ jì yùn zhī fǎ. bù zhī tài shān zhī yáng, shuǐ jiē xī liú, yīn shì lì dǎo, shí liù zhōu xiàn bǎi bā shí quán zhī shuǐ, yuán wàng pài duō, zì zú jì yùn. wèi shuǐ lái yuán, shén ruò zuì shùn, jīn bì qū qǔ shǐ zhī nán xíng, shì duō bù biàn. cǐ jiè huáng jì yùn jí zhú dī shù shuǐ jūn wú bǎ wò, yǔ dǎo wèi jì yùn zhī shí zài qíng xíng yě. wéi hé jì bù néng wǎn fù gù dào, zé dōng jìng cái fù yǒu shāng, shuǐ lì yǒu ài, chéng chí nán yǐ yí zhì, yán chǎng jiān bèi màn yān, rú bǎo zhēn suǒ chén, chéng shǔ kě lǜ. chén chá dà qīng hé yuán kuān bù guò shí yú zhàng, jīn yǐ shuā kuān bàn lǐ yú, dōng chūn shuǐ hé, shàng shēn èr sān zhàng, àn gāo shuǐ miàn yòu èr sān zhàng, shì bù xùn shí hé cáo néng róng wǔ liù zhàng, bēn téng xùn jí, shuǐ xíng dì zhōng, cǐ rén lì mò kě wǎn huí zhī shì, yì sì dǎo yǐ qiú ér bù kě dé zhī shì. mù xià běi àn zì qí hé zhì lì jīn, nán àn qí dōng pú tái, jiē jiē zhú mín niàn, suī gāo jǐn zhàng xǔ, xún zhī tǔ rén, yù shèng zhǎng chū cáo bù guò shù chǐ, shàng kě dǐ yù. dài yīn xiù jiāng zhū hé, yì jīng zé shuǎ zhú dī, xùn zhì zé zhǎng, xùn guò zé xiāo, shòu zāi bù zhòng. zhì qí hé jì yáng qí dōng pú tái lì jīn gè chéng, jìn lín hé àn shí jiǔ, nián lái xìng fáng shǒu wú huàn, yǐ hòu xiāng shì shè shī. ruò zhòu yì qiān xǐ, jīng fèi wú chóu, mín qíng nán yù, wú cǐ bàn fǎ. dōng shěng yán chǎng zài hǎi kǒu zhě, suī shòu huáng yū chǎn yán bù wàng, jīng fǔ chén nán yùn jiāo jì zhī yán shí wèi jiē jì, yǐn dì wú yú dàn shí, wéi jià zhí shāo áng ěr. hé zài dōng shěng gù bù néng wú hài, dàn dé shè fǎ wéi chí, shàng bù zhì wèi dà huàn. xī qián lóng zhōng, tóng shān jué kǒu bù néng chéng gōng, sūn jiā gàn céng yǒu fèn hé rù dà qīng zhī shū. qí hòu lán yáng dà gōng lǚ bài chuí chéng, jī huáng yòu yǒu gǎi hé dà qīng zhī qǐng. cǐ wài qiú yuē xiū qián dà xīn hú zōng xù sūn xīng yǎn wèi yuán zhū chén yì zhě gèng duō. qí shí hé wèi běi liú, shàng yù wǎn zhī shǐ běi. jīn hé zì běi liú, nǎi yù wǎn shǐ nán liú, qǐ fēi fú nì shuǐ xìng? dà dǐ nán hé dǔ zhú yī cì, tōng qiān yuē qī bā bǎi wàn, suì xiū yuē qī bǎi yú wàn, shí wèi wú dǐ zhī hè. jīn hé běi xǐ, jìn èr shí nián wèi yǒu dà biàn, yì wèi duō fèi jù kuǎn, bǐ zhī wǎng dài, yǐ shǔ xìng shì. qiě huán gǒng shén jīng, yóu dé xíng shèng. zì tóng wǎ xiāng dōng jué, yuè niǎn zhū nì cuàn rǎo cáo jì, jǐ wú xū rì, wèi néng guò hé yī bù, ér běi àn fáng shǒu yǒu suǒ píng yī, gèng wèi jī fǔ bǎi shì zhī lì. cǐ liǎng xiāng bǐ jiào, hé zài dōng suī bù jí zhì ér hòu huàn shāo qīng, hé huí nán jí néng dà zhì ér hòu huàn shén zhòng zhī shí zài qíng xíng yě. jìn shì zhì hé jiān yán zhì yùn, suì zhì liǎng nán, zú wú zhǎng cè. chén yú yǐ wèi tiān yǔ zhèng fù, yǐ sū zhè wèi dà zōng, guó jiā zhì ān zhī dào, yóu yǐ hǎi fáng wèi zhòng. jīn yán hǎi yáng bó pián jí, wèi qiān gǔ chuàng jú, yǐ bù néng bì guān zì zhì. zhèng bù fáng jiè hǎi yùn zhuǎn shū zhī biàn, zhú jiàn tuī guǎng, yǐ kuò shāng lù ér shí jūn chǔ. sū zhè cáo liáng, xiàn jì tǒng yóu hǎi yùn, chén qián zhāo zhì huá shāng gòu zào lún chuán dā yùn, jiàn yǒu chéng xiào, yóu hǎi chuán jiě jīn, jiào wèi biàn sù. zhì hǎi dào suī bù chàng tōng, hé wù wèi kě quán fèi, cǐ shí zhì hé zhī fǎ, bù wài gǔ rén yīn shuǐ suǒ zài, zēng lì dī fáng yī yǔ. chá běi àn zhāng qiū yǐ shàng, yǒu gǔ dà jīn dī kě shì yǐ wèi gù, zhāng qiū yǐ xià, àn gāo shuǐ shēn, yīng yóu dōng fǔ suí shí chì jiāng mín niàn bǎo hù jiā péi. zhì hòu jiā lín shàng xià mín niàn yīng fǎng zhào guān dī bàn fǎ, yī lǜ jiā gāo péi hòu, gèng wèi jiǔ yuǎn zhī jì. yòu tóng wǎ xiāng jué kǒu, shuǐ shì rì xiàng dōng tān shuā, jiǔ bì fàn làn nán qū. qǐng chì sōng nián chá kàn xíng shì, liàng zhú dī niàn, yǔ cáo zhōu zhī dī xiāng jiē, bǐ zī zhōu fáng ér qī shùn guǐ. zhì nán hé gù dào qiān yú lǐ, jū mín zhàn zhǒng fēng shōu, bìng qǐng chá míng shēng kē, yǐ miǎn sī kěn zhēng duó zhī huàn. shū rù, yì nǎi dìng.
下直督李鴻章。鴻章因遣員周曆齊、豫、徐、海，訪察測量，期得要領。十二年六月，上言：「治河之策，原不外恭親王等『審地勢，識水性，酌工程，權利害』四語，而尤以水勢順逆為要。現在銅瓦廂決口寬約十里，跌塘過深，水涸時猶逾一二丈。舊河身高，決口以下，水面二三丈不等。如欲挽河復故，必挑深引河三丈餘，方能吸溜東趨。查乾隆間蘭陽青龍岡之役，費帑至二千餘萬。阿桂言引河深至丈六尺，人力無可再施，今豈能挑深至三丈餘乎？十里口門進占合龍，亦屬創見。國初以來，黃河決口寬不過三四百丈，且屢堵屢潰，常閱數年而不成。今豈能合龍而保固乎？且由蘭陽下抵淮、徐之舊河，身高於平地三四丈。年來避水之民，移住其中，村落漸多，禾苗無際。若挽地中三丈之水，跨行於地上三丈之河，其停淤待潰、危險莫保情形，有目者無不知之。歲久堤乾，即加修治，必有受病不易見之處。萬一上游放溜，下游旋決，收拾更難。議者或以河北行則穿運，為運道計，終不能不強之使南以會清口。臣查嘉慶以後清口淤墊，夏令黃高於清，已不能啟壩送運。道光以後，御黃壩竟至終歲不啟，遂改用灌塘之法，自黃浦泄黃入湖。湖身頓高，運河水少，灌塘又不便，遂改行海運。今即能復故道，亦不能驟復河運，非河一南行，即可僥倖無事。此淮、徐故道勢難挽復，且於漕運無益之實在情形也。至河臣所請就東境束黃濟運一節，查清口淤墊，即借黃濟運之病。今張秋運河寬僅數丈，兩岸廢土如山，若引重濁之黃，以閘壩節宣用之，水勢抬高，其淤倍速。人力幾何，安能挑此日進之沙？且所挑之沙，仍堆積於積年廢土之上，兩淋風盪，河底日高，閘亦壅塞，久之黃必難引。明弘治中，荊龍口，銅瓦廂屢次大決，皆因引黃濟張秋之運，遂致導隙濫觴。臨清地勢低於張秋數丈，而必以後無掣溜奪河之害，臣亦不敢信也。至霍家橋堵口築堤，工尤不易。該處本非決口、乃大溜經行之地，兩頭無岸，一望浮沙，並無真土可取。勉強堆築，節節逼溜下注，恐浮沙易塌，實足攖河之怒，而所耗實多。一遭潰決，水仍別穿運道，而不專會張秋，豈非全功盡棄？至作錦擬導衛濟運，原因張秋以北無清水灌運，故為此議。查元村集迤南有黃河故道，地多積沙，施工不易。且以全淮之水不能敵黃，尚致倒灌停淤，豈一清淺之衛，遂能御黃濟運耶？其意蓋襲取山東諸水濟運之法。不知泰山之陽，水皆西流，因勢利導，十六州縣百八十泉之水，源旺派多，自足濟運。衛水來源，甚弱最順，今必屈曲使之南行，勢多不便。此借黃濟運及築堤束水均無把握，與導衛濟運之實在情形也。惟河既不能挽復故道，則東境財賦有傷，水利有礙，城池難以移置，鹽場間被漫淹，如寶楨所陳，誠屬可慮。臣查大清河原寬不過十餘丈，今已刷寬半里餘，冬春水涸，尚深二三丈，岸高水面又二三丈，是不汛時河槽能容五六丈，奔騰迅疾，水行地中，此人力莫可挽回之事，亦祀禱以求而不可得之事。目下北岸自齊河至利津，南岸齊東、蒲台，皆接築民埝，雖高僅丈許，詢之土人，遇盛漲出槽不過數尺，尚可抵禦。岱陰、繡江諸河，亦經擇耍築堤，汛至則漲，汛過則消，受災不重。至齊河、濟陽、齊東、蒲台、利津各城，近臨河岸十九，年來幸防守無患，以後相勢設施。若驟議遷徙，經費無籌，民情難喻，無此辦法。東省鹽場在海口者，雖受黃淤產鹽不旺，經撫臣南運膠濟之鹽時為接濟，引地無虞淡食，惟價值稍昂耳。河在東省固不能無害，但得設法維持，尚不至為大患。昔乾隆中，銅山決口不能成功，孫嘉淦曾有分河入大清之疏。其後蘭陽大工屢敗垂成，嵇璜又有改河大清之請。此外裘曰修、錢大昕、胡宗緒、孫星衍、魏源諸臣議者更多。其時河未北流，尚欲挽之使北。今河自北流，乃欲挽使南流，豈非拂逆水性？大抵南河堵築一次，通牽約七八百萬，歲修約七百餘萬，實為無底之壑。今河北徙，近二十年未有大變，亦未多費巨款，比之往代，已屬幸事。且環拱神京，尤得形勝。自銅瓦廂東決，粵、捻諸逆竄擾曹、濟，幾無虛日，未能過河一步，而北岸防守有所憑依，更為畿輔百世之利。此兩相比較，河在東雖不亟治而後患稍輕，河回南即能大治而後患甚重之實在情形也。近世治河兼言治運，遂致兩難，卒無長策。臣愚以為天庾正賦，以蘇、浙為大宗，國家治安之道，尤以海防為重。今沿海洋舶駢集，為千古創局，已不能閉關自治。正不妨借海運轉輸之便，逐漸推廣，以擴商路而實軍儲。蘇、浙漕糧，現既統由海運，臣前招致華商購造輪船搭運，漸有成效，由海船解津，較為便速。至海道雖不暢通，河務未可全廢，此時治河之法，不外古人『因水所在，增立堤防』一語。查北岸張秋以上，有古大金堤可恃以為固，張秋以下，岸高水深，應由東撫隨時飭將民埝保護加培。至侯家林上下民埝應仿照官堤辦法，一律加高培厚，更為久遠之計。又銅瓦廂決口，水勢日向東坍刷，久必汎濫南趨。請飭松年察看形勢，量築堤埝，與曹州之堤相接，俾資周防而期順軌。至南河故道千餘里，居民占種豐收，並請查明升科，以免私墾爭奪之患。」疏入，議乃定。

shì nián xià qiū, jué kāi zhōu jiāo qiū pú zhōu lán zhuāng, yòu jué dōng míng zhī yuè xīn zhuāng shí zhuāng hù mín niàn, fēn liū qū jīn xiāng jiā xiáng sù qiān shù yáng rù liù táng hé. bǎo zhēn kān yóu yùn chéng zhāng jiā zhī mén zhú dī dǔ sè. xuán qǐ jiǎ zhǎn mù. shí sān nián chūn, liū yì nán qū, kuì màn bù kě shōu shí, jiāng dū lèi zhāng gào zāi. jiǔ yuè, bǎo zhēn huí rèn, gǎi yóu hé zé jiǎ zhuāng jiàn bà. shí èr yuè xìng gōng.
是年夏秋，決開州焦丘、濮州蘭莊，又決東明之岳新莊、石莊戶民埝，分溜趨金鄉、嘉祥、宿遷、沭陽入六塘河。寶楨勘由鄆城張家支門築堤堵塞。旋乞假展墓。十三年春，溜益南趨，潰漫不可收拾，江督累章告災。九月，寶楨回任，改由菏澤賈莊建壩。十二月興工。

guāng xù yuán nián sān yuè, dōng míng jué sāi, bìng zhú lǐ lián zhuāng yǐ xià nán dī èr bǎi wǔ shí lǐ. shí hé dū céng guó quán qǐng shè nán àn qī tīng. bù yì qí zhí dōng yù chóu yǒu fáng xùn de kuǎn zài dìng. èr nián chūn, shǔ dōng fǔ lǐ yuán huá yán: huáng hé nán dī, zì jiǎ zhuāng zhì dōng píng èr bǎi yú lǐ jūn wán gù, wéi shàng yóu pí lián zhí yù, zì dōng míng xiè zhài zhì kǎo chéng qī shí yú lǐ, bìng wú dī àn, cǐ gōng kè bù kě huǎn. xī nián hòu jiā lín sāi, hòu chù yú fèi duō, wèi xiá gù wèn, suì zhì jiǎ zhuāng jué kǒu. cǐ cì jiǎ zhuāng yǐ xià dī suī wán gù, shàng yóu ruò bù xiū zhú, shè yǒu màn jué, qǐ wéi qián gōng jǐn qì, hé nán ān huī jiāng sū réng rán shòu hài, shān dōng shǒu dāng qí chōng wú lùn yǐ. chén nǐ diào yíng yǒng, jiān gù mín fū, zhú cǐ qī shí yú lǐ zhǎng dī. shēn kǒng hū yīng bù líng, yǐ shāng zhí dū yù fǔ xié lì xiāng bàn. zhì pú fàn zhī mín, zì huáng hé gǎi dào, hūn diàn shí yǒu yú nián. jiǎ zhuāng jué hòu, shāo yǒu shēng jī, jí jiǎ zhuāng sāi, shòu zāi rú gù. chá nán dī jù běi miàn jīn dī liù qī shí lǐ, yǐ píng bì jīng shī zé kě, yú pú fàn cūn zhuāng tián mǔ zé bù néng bǎo wèi. gāi chù shēn mín yuán xiū běi dī, wéi lì yǒu wèi zhī, qǐng zhuó jiā jīn tiē, jì chéng yǐ hòu, pài biàn yǒng yī lǜ xiū fáng, pú fàn yáng gǔ shòu zhāng dōng ā wǔ xiàn dì mǔ kě hé chū qiān yú qǐng. yòu chá pú fàn yǐ shàng, yǒu huáng shuǐ èr dào. nǐ yú shòu zhāng dōng ā jìng nèi xīn hé wěi lǘ, chōu tiāo yǐn hé èr, jì guī bìng yī qú. yú nán dī zhī běi huáng hé zhī nán, zài lì xiǎo dī yǐ shù shuǐ, yòu kě hé chū dì mǔ qiān yú qǐng. zhì běi dī shàng yóu nèi yǒu bā lǐ xì kāi zhōu xiá, ruò bù yī lǜ xiū zhú, bù wéi běi dī tú láo wú gōng, jí jī fǔ yì nán bǎo bù shòu qí huàn. yǐ shāng zhí dū qiǎn yuán xié zhù, tuǒ sù chǎn gōng. wéi suǒ yā zhí yù dì mǔ, gāi chù jū mín wú shén dà yì, ér shān dōng bǎi xìng shòu yì wú qióng, zì yīng yóu shān dōng zhé cháng dì jià. shàng yóu shōu shù jì zhǎi, xià yóu shuǐ liū shì jí, bù kě bù fáng. zì dōng píng zhì lì jīn hǎi kǒu jiǔ bǎi yú lǐ, yǐ chì yán hé zhōu xiàn jiù mín dī jiā péi, zhuó gěi jīn tiē, yǐ gōng dài zhèn. gè xiàng tōng jì xū fèi èr qiān yú wàn. cǐ huáng hé dà duàn nǐ bàn qíng xíng yě. shì xià suǒ sī.
光緒元年三月，東明決塞，並築李連莊以下南堤二百五十里。時河督曾國荃請設南岸七廳。部議俟直、東、豫籌有防汛的款再定。二年春，署東撫李元華言：「黃河南堤，自賈莊至東平二百餘里均完固，惟上游毗連直、豫，自東明謝寨至考城七十餘里，並無堤岸，此工刻不可緩。昔年侯家林塞，後怵於費多，未暇顧問，遂至賈莊決口。此次賈莊以下堤雖完固，上游若不修築，設有漫決，豈惟前功盡棄，河南、安徽、江蘇仍然受害，山東首當其衝無論已。臣擬調營勇，兼雇民夫，築此七十餘里長堤。深恐呼應不靈，已商直督、豫撫協力襄辦。至濮、范之民，自黃河改道，昏墊十有餘年。賈莊決後，稍有生機，及賈莊塞，受災如故。查南堤距北面金堤六七十里，以屏蔽京師則可，於濮、范村莊田畝則不能保衛。該處紳民原修北堤，惟力有未支，請酌加津貼，既成以後，派弁勇一律修防，濮、范、陽穀、壽張、東阿五縣地畝可涸出千餘頃。又查濮、范以上，有黃水二道。擬於壽張、東阿境內新河尾閭，抽挑引河二，冀歸併一渠。於南堤之北、黃河之南，再立小堤以束水，又可涸出地畝千餘頃。至北堤上游內有八里系開州轄，若不一律修築，不惟北堤徒勞無功，即畿輔亦難保不受其患。已商直督遣員協助，妥速蕆功。惟所壓直、豫地畝，該處居民無甚大益，而山東百姓受益無窮，自應由山東折償地價。上游收束既窄，下游水溜勢急，不可不防。自東平至利津海口九百餘里，已飭沿河州縣就民堤加培，酌給津貼，以工代賑。各項通計需費二千餘萬。此黃河大段擬辦情形也。」事下所司。

wǔ nián, jué lì chéng sāo gōu. míng nián, fù jué. bā nián, jué lì chéng táo yuán, shí yī yuè sāi. jiǔ nián, dōng fǔ chén shì jié chuàng jiàn zhāng qiū yǐ xià liǎng àn dà dī. shí shān dōng shù zāo hé huàn, cháo shì lǚ yǐ wèi yán. shàng qiǎn shì láng yóu bǎi chuān chí wǎng huì kān. bǎi chuān yán: zì lái lùn hé zhě, fēn chí nán xíng běi xíng èr shuō. chén xiáng chá xíng shì, jiāng lái yù fú qiū shèng zhǎng, fù zhé ér dōng, zì xún gù dào, yì wèi kě zhī. ruò wǎn yǐ rén lì, zé shì yǒu wàn nán. yī zé běi dī jué hòu, yǐ chōng shuā jìng jǐn, zhú dī jìn zhàn, gōng yǐ shèn jù. qiě quán hé zhèng liú běi xíng, zhōng liú dǔ yù yǐ tú hé lóng, bì zhèn hài fēi cháng, bàn lǐ shū wú bǎ wò. yī zé gù dào páng shā lǐng shì nán tiāo dòng, qiě xú hǎi yī dài hé shēn hé chū yū dì qiān yú lǐ, mín jǐn kěn zhǒng, yī dàn qū ér zhī tā, mín qǐ gān xīn shī yè? cǐ nán xíng zhī shuō yīng wú yōng yì yě. zhì dà qīng hé běn wèn jì jiāo huì, zì huáng liú guàn rù, chū yóu shuǐ xíng dì zhōng, jīn zé hé shēn yū diàn, jì huàn shuǐ bù néng xiè, zì jì hé shàng xià, běi zé jì yáng huì mín bīn zhōu lì jīn, nán zé qīng chéng zhāng qiū lì chéng zhì zōu zhǎng gāo bó, màn jué shí yī chù. qiè wéi hé rù jì dú yǐ èr shí bā nián, qí shǐ wù yú shān dōng wú bàn hé chéng àn, yòu mín zì wèi dī niàn, zòng lǚ kāi jué, wèi kěn xíng zhū zòu dú, yí huàn zhì sī. jīn zé fàn làn shù bǎi lǐ, piào méi shù bǎi cūn, biàn lì zāi qū, shāng xīn cǎn mù. jǐn nǐ bàn fǎ sān. yī, shū tōng hé dào. huáng chū rù jì, shàng néng róng nà, yū diàn rì gāo, zhì hǎi kǒu yóu rì xíng yū sè. shā yū shuǐ dǐ, rén lì nán shī, jì wéi duō yòng chuán zhī, gè dài tiě bì hùn jiāng lóng, shàng xià tuō shuā, shǐ bù néng tíng xù, rì jiàn guā shēn. shū dǎo zhī fāng, shì wú
五年，決歷城溞溝。明年，複決。八年，決歷城桃園，十一月塞。九年，東撫陳士傑創建張秋以下兩岸大堤。時山東數遭河患，朝士屢以為言。上遣侍郎游百川馳往會勘。百川言：「自來論河者，分持南行北行二說。臣詳察形勢，將來遇伏秋盛漲，復折而東，自尋故道，亦未可知。若挽以人力，則勢有萬難。一則北堤決後，已沖刷淨盡，築堤進占，工已甚鉅。且全河正流北行，中流堵御以圖合龍，必震駭非常，辦理殊無把握。一則故道旁沙嶺勢難挑動，且徐、海一帶河身涸出淤地千餘里，民盡墾種，一旦驅而之他，民豈甘心失業？此南行之說應無庸議也。至大清河本汶、濟交會，自黃流灌入，初猶水行地中，今則河身淤墊，既患水不能泄，自濟河上下，北則濟陽、惠民、濱州、利津，南則青城、章丘、歷城至鄒、長、高、博，漫決十一處。竊惟河入濟瀆已二十八年，其始誤於山東無辦河成案，誘民自為堤埝，縱屢開決，未肯形諸奏牘，貽患至斯。今則泛濫數百里，漂沒數百村，遍歷災區，傷心慘目。謹擬辦法三。一，疏通河道。黃初入濟，尚能容納，淤墊日高，至海口尤日形淤塞。沙淤水底，人力難施，計惟多用船隻，各帶鐵篦混江龍，上下拖刷，使不能停蓄，日漸刮深。疏導之方，似無