shī yǒu rù lè bù rù lè zhī fēn gǔ zhōng zhī shī yuē:" yǐ yǎ yǐ nán." zǐ yuē:" yǎ sòng gè dé qí suǒ." fū èr nán yě, bīn zhī qī yuè yě, xiǎo yǎ zhèng shí liù piān, dà yá zhèng shí bā piān, sòng yě, shī zhī rù lè zhě yě. bèi yǐ xià shí èr guó zhī fù yú èr nán zhī hòu, ér wèi zhī fēng chī yǐ xià liù piān zhī fù yú bīn, ér yì wèi zhī bīn liù yuè yǐ xià wǔ shí bā piān zhī fù yú xiǎo yǎ, mín láo yǐ xià shí sān piān zhī fù yú dà yá, ér wèi zhī biàn yǎ: shī rù lè zhě yě. lè jì:" zi xià duì wèi wén hóu yuē:' yún zhě, zhèng yīn hǎo làn yín zhì, sòng yīn yàn nǚ nì zhì, wèi yīn qū shù fán zhì, qí yīn áo pì qiáo zhì: cǐ sì zhě, jiē yín yú sè ér hài yú dé, shì yǐ jì sì fú yòng yě.'" zhū zǐ yuē:" èr nán zhèng fēng, fáng zhōng zhī lè yě, xiāng lè yě. èr yǎ zhī zhèng yǎ, cháo tíng zhī lè yě. shāng zhōu zhī sòng, zōng miào zhī lè yě. zhì biàn yǎ zé shuāi, zhōu qīng shì zhī zuò, yǐ yán shí zhèng zhī dé shī. ér bèi yōng fù yǐ xià, zé tài shī suǒ chén, yǐ guān mín fēng zhě ěr, fēi zōng miào yàn xiǎng zhī suǒ yòng yě." dàn jù chéng dà chāng zhī biàn, zé èr nán zì wèi zhī nán, ér bié lì zhèng fēng zhī mù zhě fēi.
○诗有入乐不入乐之分《鼓钟》之诗曰:“以雅以南。”子曰:“雅、颂各得其所。”夫二南也,豳之《七月》也,小雅正十六篇,大雅正十八篇,颂也,诗之入乐者也。邶以下十二国之附于二南之后,而谓之风;《鸱》以下六篇之附于豳,而亦谓之豳;《六月》以下五十八篇之附于小雅,《民劳》以下十三篇之附于大雅,而谓之变雅:《诗》入乐者也。《乐记》:“子夏对魏文侯曰:‘云者,郑音好滥淫志,宋音燕女溺志,卫音趋数烦志,齐音敖辟乔志:此四者,皆淫于色而害于德,是以祭祀弗用也。’”朱子曰:“二南正风,房中之乐也,乡乐也。二雅之正雅,朝廷之乐也。商、周之颂,宗庙之乐也。至变雅则衰,周卿士之作,以言时政之得失。而邶、庸阝以下,则太师所陈,以观民风者耳,非宗庙、燕享之所用也。”但据程大昌之辩,则二南自谓之南,而别立正风之目者非。
sì shī zhōu nán zhào nán, nán yě, fēi fēng yě. bīn wèi zhī bīn shī, yì wèi zhī yǎ, yì wèi zhī sòng, ér fēi fēng yě. nán bīn yǎ sòng wèi sì shī, ér liè guó zhī fēng fù yān, cǐ shī zhī běn xù yě.
○四诗周南、召南,南也,非风也。豳谓之豳诗,亦谓之雅,亦谓之颂,而非风也。南、豳、雅、颂为四诗,而列国之风附焉,此诗之本序也。
kǒng zǐ shān shī kǒng zǐ shān shī, suǒ yǐ cún liè guó zhī fēng yě, yǒu shàn yǒu bù shàn, jiān ér cún zhī. yóu gǔ zhī tài shī chén shī, yǐ guān mín fēng ér jì zhá tīng zhī, yǐ zhī qí guó zhī xīng shuāi. zhèng yǐ èr zhě zhī bìng chén, gù kě yǐ guān, kě yǐ tīng. shì fēi èr dì, shí fēi shàng gǔ, gù bù néng shǐ sì fāng zhī fēng yǒu zhēn ér wú yín, yǒu zhì ér wú luàn yě. wén wáng zhī huà bèi yú nán guó, ér běi bǐ shā fá zhī shēng, wén wáng bù néng huà yě. shǐ qí shī shàng cún, ér rù fū zǐ zhī shān, bì jiāng cún nán yīn yǐ xì wén wáng zhī fēng, cún běi yīn yǐ xì zhòu zhī fēng, ér bù róng yú méi yī yě. shì yǐ sāng zhōng zhī piān, qín wěi zhī zuò, fū zǐ bù shān, zhì yín fēng yě. shū yú tián wèi yù duàn zhī cí, yáng zhī shuǐ jiāo liáo wèi cóng wò zhī yǔ, fū zǐ bù shān, zhe luàn běn le mín. yín bēn zhī shī lù zhī, bù yī ér zhǐ zhě, suǒ yǐ zhì qí fēng zhī shén yě. yī guó jiē yín, ér zhōng yǒu bù biàn zhě yān, zé jí lù zhī, jiāng zhòng zi wèi rén yán yě, nǚ yuē jī míng xiāng jǐng yǐ qín shēng yě, chū qí dōng mén bù mù hū sè yě, héng mén bù yuàn wài yě, xuǎn qí cí, bǐ qí yīn, qù qí fán qiě làn zhě, cǐ fū zǐ zhī suǒ wèi shān yě. hòu zhī jū rú bù dá zhǐ, nǎi wèi yín bēn zhī zuò, bù dàng lù yú shèng rén zhī jīng. shì hé yì táng tài zǐ hóng wèi shāng chén shì jūn, bù dàng zài yú chūn qiū zhī cè hū? zhēn xī yuán wén zhāng zhèng zōng, qí suǒ xuǎn shī yī sǎo qiān gǔ zhī lòu, guī zhī zhèng zhǐ. rán bìng qí yǐ lǐ wèi zōng, bù dé shī rén zhī qù. qiě rú gǔ shī shí jiǔ shǒu, suī fēi yī rén zhī zuò, ér hàn dài zhī fēng lüè jù hū cǐ. jīn yǐ xī yuán zhī suǒ shān zhě dú zhī," bù rú yǐn měi jiǔ, bèi fú wán yǔ sù", hé yǐ yì hū táng shī shān yǒu shū zhī piān" liáng rén wéi gǔ huān, wǎng jià huì qián suí", gài yì bèi shī" xióng zhì yú fēi" zhī yì" qiān niú zhī nǚ" yì fǎng dà dōng," tù sī nǚ luó" qíng tóng chē qiān. shí jiǔ zuò zhōng wú shén yōu liè, bì yǐ fāng yín zhèng sú zhī zhǐ yán wèi shéng xuē, suī jiǎo zhāo míng zhī wǎng, kǒng shī guó fēng zhī yì. liù dài fú huá, gù dāng shān luò, shǐ xú yǔ bù dé wéi rén, chén suí bù dé wèi dài, wú nǎi tài shèn? qǐ fēi zhí lǐ zhī guò hū!
○孔子删诗孔子删诗,所以存列国之风也,有善有不善,兼而存之。犹古之太师陈诗,以观民风;而季札听之,以知其国之兴衰。正以二者之并陈,故可以观,可以听。世非二帝,时非上古,固不能使四方之风有贞而无淫,有治而无乱也。文王之化被于南国,而北鄙杀伐之声,文王不能化也。使其诗尚存,而入夫子之删,必将存南音以系文王之风,存北音以系纣之风,而不容于没一也。是以《桑中》之篇,《溱洧》之作,夫子不删,志淫风也。《叔于田》为誉段之辞,《扬之水》、《椒聊》为从沃之语,夫子不删,著乱本了民。淫奔之诗录之,不一而止者,所以志其风之甚也。一国皆淫,而中有不变者焉,则亟录之,《将仲子》畏人言也,《女曰鸡鸣》相警以勤生也,《出其东门》不慕乎色也,《衡门》不愿外也,选其辞,比其音,去其烦且滥者,此夫子之所谓删也。后之拘儒不达旨,乃谓淫奔之作,不当录于圣人之经。是何异唐太子弘谓商臣弑君,不当载于《春秋》之策乎?真希元《文章正宗》,其所选诗一扫千古之陋,归之正旨。然病其以理为宗,不得诗人之趣。且如《古诗十九首》,虽非一人之作,而汉代之风略具乎此。今以希元之所删者读之,“不如饮美酒,被服纨与素”,何以异乎《唐诗·山有枢》之篇;“良人惟古欢,枉驾惠前绥”,盖亦邶诗“雄雉于飞”之义;“牵牛织女”意仿《大东》,“兔丝女萝”情同《车牵》。十九作中无甚优劣,必以坊淫正俗之旨严为绳削,虽矫昭明之枉,恐失国风之义。六代浮华,固当芟落,使徐、庾不得为人,陈、隋不得为代,无乃太甚?岂非执理之过乎!
hé bǐ nóng yǐ shān táng kǎo suǒ zài lín shì yuē:" èr nán zhī shī suī dà gài měi shī, yì yǒu cì shī, bù tú xī zhōu zhī shī, ér dōng zhōu yì yǔ yān, jù hé bǐ nóng yǐ zhī shī kě zhī yǐ. qí yuē' píng wáng zhī sūn, qí hóu zhī zǐ', kǎo chūn qiū zhuāng gōng yuán nián shū wáng jī guī yú qí, cǐ nǎi huán wáng nǚ píng wáng xià jià yú qí xiāng gōng, fēi píng wáng sūn qí hóu zi ér hé? shuō zhě bì yù yǐ wéi xī zhōu zhī shī, yú shí wèi yǒu píng wáng, nǎi yǐ' píng' wèi píng zhèng zhī wáng,' qí' wèi qí yī zhī hóu, yǔ shū yán' níng wáng' tóng yì, cǐ wàng yě. jù shī rén yù yán qí rén zhī zǐ sūn, zé bì zhí yán zhī, rú chēng wèi zhuāng jiāng, zé yuē' qí hóu zhī zǐ. wèi hóu zhī qī, dōng gōng zhī mèi, xíng hóu zhī yí'. měi hán hóu qǔ qī, zé yuē' fén wáng zhī shēng, jué fù zhī zǐ'. yòu hé yí hū? qiě qí shī, cì shī yě, yǐ wáng jī tú yǒu róng sè zhī shèng, ér wú sù zhī dé, hé yǐ shǐ rén huà zhī? gù yuē' hé bǐ nóng yǐ, táng dì zhī huá. hé bù sù, wáng jī zhī chē'. shī rén ruò yuē yán qí róng sè gù rú táng dì yǐ, rán wáng jī zhī chē hú bù sù hū? shì jī zhī yě." àn cǐ shuō huán wáng nǚ píng wáng sūn zé shì, qí yuē cì shī, yú yì wèi yǔn. gài shī zì bèi yōng fù yǐ qì yú guì cáo, jiē tài shī zhī suǒ chén zhě yě. qí zhōng yǒu měi yǒu cì, ruò èr nán zhī shī zé yòng zhī wèi yàn lè, yòng zhī wèi xiāng lè, yòng zhī wèi shè lè, yòng zhī wèi fáng zhōng lè, ér gǔ zhōng zhī zú zhāng suǒ wèi" yǐ yǎ yǐ nán", chūn qiū chuán suǒ wèi" xiàng nán", wén wáng shì zǐ suǒ wèi" xū gǔ nán" zhě yě, ān dé yǒu cì? cǐ bì dōng zhōu zhī hòu, qí shī kě yǐ cún èr nán zhī yí yīn, ér shèng rén fù zhī yú piān zhě yě. qiě zì píng wáng zhī dōng, zhōu dé rì yǐ shuāi yǐ. mài hé zhī qǔ, gé zhī zhàn, jǐ wú yǐ lìng yú xiōng dì zhī guó. qiě zhuāng wáng zhī shì, lǔ wèi jìn zhèng rì yǐ duō gù, yú shì wáng jī xià jià, yǐ shù yuán yú qiáng dà zhī qí, xún méng fǔ zhī zhuì yán, jì hūn yīn zhī sù hǎo. qiě qí xià jià zhī shí yóu néng xiū zhōu zhī jiù diǎn, ér róng sè zhī shèng lǐ jié zhī bèi yǒu kě qǔ yān. shèng rén ān dé bù lù zhī, yǐ shì xìng zhōu dào yú dōng fāng zhī yì hū? gài dōng zhōu yǐ hòu zhī shī dé fù èr nán zhě, wéi cǐ yī piān ér yǐ. hòu zhī rú zhě nǎi yí zhī, ér wéi shì fēn fēn zhī shuō, shì wū zhī shèng rén zhī yì zāi. huò yuē: shī zhī suǒ yán, dàn chēng qí róng sè, hé yě? yuē: gǔ zhě fù yǒu sì dé, ér róng qí yī yě. yán qí róng zé dé kě zhī yǐ. gù shuò rén zhī shī měi qí jūn fū rén zhě, zhì wú suǒ bù jí qí xíng róng. ér yě jūn zhī zhēn yì yún:" yǒu nǚ rú yù." jí táng rén wéi fēi zhǔ bēi wén, yì duō yǒu yù qí zī sè zhě. qǐ ruò sòng dài yǐ xià zhī rén, yǐ cǐ wéi huì, ér bù dào hū. fū fù rén lún zhī běn, hūn yīn wáng dào zhī dà, xià jià yú qí, shēng jiù zhī guó, tài gōng zhī hòu, xiān wáng yǐ zhōu lǐ zhì zhū hóu zhī běn yě. shī zhī dé fù yú nán zhě yǐ cǐ. shě shì zé dōng zhōu yǐ hòu shì wú kě chēng, ér mín jiān zhī yáo cì jiē shǔ zhī wáng fēng yǐ. kuàng èr nán zhī yǔ mín fēng qí lái zì bié, xuān wáng zhī shì wèi cháng wú yǎ, zé píng wáng yǐ xià qǐ suì wú nán? huò zhě cǐ shī zhī jiù fù yú nán, ér fū zǐ bù shān, yào yì bù yì hū xiàng zhě zhī shuō yě. hé bǐ nóng yǐ yǐ zhuāng wáng zhī shì ér fù yú zhào nán, qí yǔ wén hóu zhī mìng yǐ píng wáng zhī shì ér fù yú shū yī yě.
○何彼农矣《山堂考索》载林氏曰:“二南之诗虽大概美诗,亦有刺诗,不徒西周之诗,而东周亦与焉,据《何彼农矣》之诗可知矣。其曰‘平王之孙,齐侯之子’,考《春秋·庄公元年》书王姬归于齐,此乃桓王女平王下嫁于齐襄公,非平王孙、齐侯子而何?说者必欲以为西周之诗,于时未有平王,乃以‘平’为平正之王,‘齐’为齐一之侯,与书言‘宁王’同义,此妄也。据诗人欲言其人之子孙,则必直言之,如称卫庄姜,则曰‘齐侯之子。卫侯之妻,东宫之妹,邢侯之姨’。美韩侯取妻,则曰‘汾王之甥,蹶父之子’。又何疑乎?且其诗,刺诗也,以王姬徒有容色之盛,而无肃之德,何以使人化之?故曰‘何彼农矣,唐棣之华。曷不肃,王姬之车’。诗人若曰言其容色固如唐棣矣,然王姬之车胡不肃乎?是讥之也。”按此说桓王女、平王孙则是,其曰刺诗,于义未允。盖诗自邶、庸阝以讫于桧、曹,皆太师之所陈者也。其中有美有刺,若二南之诗则用之为燕乐,用之为乡乐,用之为射乐,用之为房中乐,而《鼓钟》之卒章所谓“以雅以南”,《春秋传》所谓“象南”,《文王世子》所谓“胥鼓南”者也,安得有刺?此必东周之后,其诗可以存二南之遗音,而圣人附之于篇者也。且自平王之东,周德日以衰矣。麦禾之取,葛之战,几无以令于兄弟之国。且庄王之世,鲁、卫、晋、郑日以多故,于是王姬下嫁,以树援于强大之齐,寻盟府之坠言,继昏姻之夙好。且其下嫁之时犹能修周之旧典,而容色之盛、礼节之备有可取焉。圣人安得不录之,以示兴周道于东方之意乎?盖东周以后之诗得附二南者,惟此一篇而已。后之儒者乃疑之,而为是纷纷之说,是乌知圣人之意哉。或曰:诗之所言,但称其容色,何也?曰:古者妇有四德,而容其一也。言其容则德可知矣。故《硕人》之诗美其君夫人者,至无所不极其形容。而《野麇》之贞亦云:“有女如玉。”即唐人为妃主碑文,亦多有誉其姿色者。岂若宋代以下之人,以此为讳,而不道乎。夫妇人伦之本,昏姻王道之大,下嫁于齐,甥舅之国,太公之后,先王以周礼治诸侯之本也。诗之得附于南者以此。舍是则东周以后事无可称,而民间之谣刺皆属之王风矣。况二南之与民风其来自别,宣王之世未尝无雅,则平王以下岂遂无南?或者此诗之旧附于南,而夫子不删,要亦不异乎向者之说也。《何彼农矣》以庄王之事而附于召南,其与《文侯之命》以平王之事而附于《书》一也。
bèi yōng fù wèi bèi yōng fù wèi běn sān jiān zhī dì, zì kāng shū zhī fēng wèi jiǔ ér tǒng yú wèi yǐ. cǎi shī zhě yóu cún qí jiù míng, wèi zhī bèi yōng fù wèi.
○邶庸阝卫邶、庸阝、卫本三监之地,自康叔之封未久而统于卫矣。采诗者犹存其旧名,谓之邶、庸阝、卫。
bèi yōng fù wèi zhě, zǒng míng yě. bù dàng fēn mǒu piān wèi bèi, mǒu piān wèi yōng fù piān wèi wèi. fēn ér wèi sān zhě, hàn rú zhī wù. yǐ cǐ shī zhī jiǎn dú duō, gù fēn sān míng, yǐ gè guān zhī, ér fēi fū zǐ zhī jiù yě. kǎo zhī zuǒ shì chuán xiāng gōng èr shí jiǔ nián:" jì lǐ guān lè yú lǔ, wèi zhī gē bèi yōng fù wèi, yuē:" měi zāi, yuān hū! yōu ér bù kùn zhě yě. wú wén wèi kāng shū wǔ gōng zhī dé rú shì, shì qí wèi fēng hū?" ér xiāng gōng sān shí yī nián běi gōng wén zi zhī yán yǐn wèi shī yuē:" wēi yí dì dì, bù yuē bèi yōng fù wèi, zhuān yán zhī zé yuē wèi, yī yě. yóu zhī yán yīn shāng, yán jīng chǔ yún ěr. yì zhě xī zhōu zhī shí, gù yǒu bèi yōng fù zhī shī, jí yōu wáng zhī wáng ér yì zhī, ér dà shī zhī zhí yóu bù gǎn fèi qí míng hū? rán míng suī jiù ér cí zé jīn yǐ.
邶庸阝卫者,总名也。不当分某篇为邶,某篇为庸阝篇为卫。分而为三者,汉儒之误。以此诗之简独多,故分三名,以各冠之,而非夫子之旧也。考之《左氏传·襄公二十九年》:“季礼观乐于鲁,为之歌邶庸阝卫,曰:“美哉,渊乎!忧而不困者也。吾闻卫康叔、武公之德如是,是其卫风乎?”而《襄公三十一年》北宫文子之言引《卫诗》曰:“威仪棣棣,不曰邶庸阝卫,专言之则曰卫,一也。犹之言殷商,言荆楚云尔。意者西周之时,故有邶庸阝之诗,及幽王之亡而轶之,而大师之职犹不敢废其名乎?然名虽旧而辞则今矣。
bèi yōng fù zhī wáng jiǔ yǐ, gù dà shī dàn yǒu qí míng. ér sān guó tóng fēng, wú fēi wèi rén zhī zuò. guì zhī wáng wèi jiǔ, ér shī shàng cún, gù bié yú zhèng, ér gè zì wèi fēng. fěi fēng zhī piān, qí xī zhōu wèi wáng zhī rì hū? bèi yōng fù wèi, sān guó yě, fēi sān jiān yě. yīn zhī shí, bāng jī qiān lǐ, zhōu zé fēn zhī wèi sān guó, jīn qí xiāng jù bù guò bǎi yú lǐ, rú dì lǐ zhì suǒ yán, yú bǎi lǐ zhī jiān ér lì cǐ sān jiān, yòu bìng wǔ gēng ér wèi yī jiān, jiē fēi yě. sòng chén fù liáng yǐ wéi zì jīng yǐ nán, cài shū jiān zhī, guǎn shū hé nán, huò shū hé běi. cài, gù cài guó. guǎn zé guǎn chéng. huò suǒ wèi huò tài shān yě. qí dì mián guǎng, bù dé wèi bèi yōng fù wèi yě. lí xǔ èr guó xǔ wú fēng, ér zài chí zhī shī lù yú yōng fù. lí wú fēng, ér shì wēi máo qiū zhī shī lù yú bèi. shèng rén chǎn yōu zhè zhǐ, xìng miè zhī xīn yě.
邶、庸阝之亡久矣,故大师但有其名。而三国同风,无非卫人之作。桧之亡未久,而诗尚存,故别于郑,而各自为风。匪风之篇,其西周未亡之日乎?邶、庸阝、卫,三国也,非三监也。殷之时,邦畿千里,周则分之为三国,今其相距不过百余里,如《地理志》所言,于百里之间而立此三监,又并武庚而为一监,皆非也。宋陈傅良以为自荆以南,蔡叔监之,管叔河南,霍叔河北。蔡,故蔡国。管则管城。霍所谓霍太山也。其地绵广,不得为邶、庸阝、卫也。○黎许二国许无风,而《载驰》之诗录于庸阝。黎无风,而《式微》、《旄丘》之诗录于邶。圣人阐幽这旨,兴灭之心也。
zhū gū bó zǐ quán shuǐ zhī shī, qí yuē" zhū jī", yóu shuò rén zhī" shù jiāng". gǔ zhī lái yìng ér wèi zhí dì zhě, bì jiē tóng xìng zhī guó. qí nián zhī cháng yòu, xù zhī zhāo mù, zé bù kě zhī yě, gù yǒu zhū gū bó zǐ zhī chēng, yóu lǐ zhī yán bó fù bó xiōng yě. guì wèi xiǎo jūn, ér néng qiān yǐ xià qí zhòng qiè, cǐ suǒ wèi" qí jūn zhè mèi bù rú qí dì" zhě yǐ.
○诸姑伯姊《泉水》之诗,其曰“诸姬”,犹《硕人》之“庶姜”。古之来媵而为侄娣者,必皆同姓之国。其年之长幼,序之昭穆,则不可知也,故有诸姑伯姊之称,犹《礼》之言伯父、伯兄也。贵为小君,而能谦以下其众妾,此所谓“其君这袂不如其娣”者矣。
wáng shì" wáng shì shì wǒ, zhèng shì yī pí yì wǒ." fán jiāo yú dà guó, cháo pìn huì méng zhēng fá zhī shì, wèi zhī wáng shì. qí guó zhī shì, wèi zhī zhèng shì.
○王事“王事适我,政事一埤益我。”凡交于大国,朝聘会盟征伐之事,谓之王事。其国之事,谓之政事。
cháo qí yú xī" cháo qí yú xī, chóng cháo qí yǔ." zhū zǐ yǐn zhōu lǐ shí huī zhù, yǐ qí wèi hóng shì yě. wèi bù zhōng cháo ér yǔ zhǐ zé wèi rán. yàn yuē:" dōng hóng qíng, xī hóng yǔ." gài hóng ní zá luàn zhī jiāo, wú lùn yǔ qíng, ér jiē fēi tiān dì zhī zhèng qì. chǔ xiāng wáng dēng yún mèng zhī tái, wàng gāo táng zhī guān, suǒ wèi zhāo yún zhě yě.
○朝齐于西“朝齐于西,崇朝其雨。”朱子引《周礼》十晖注,以齐为虹是也。谓不终朝而雨止则未然。谚曰:“东虹晴,西虹雨。”盖虹霓杂乱之交,无论雨晴,而皆非天地之正气。楚襄王登云梦之台,望高唐之观,所谓朝云者也。
wáng bèi yōng fù wèi wáng, liè guó zhī míng, qí shǐ yú chéng kāng zhī shì hū? wéi zhōu wáng fǔ wàn bāng, xún hóu diān, ér dà shī chén shī yǐ guān mín fēng. qí cǎi yú shāng zhī gù dū zhě, zé xì zhī bèi yōng fù wèi qí cǎi yú dōng dōu zhě, zé xì zhī wáng qí cǎi yú liè guó zhě, zé gè xì zhī qí guó. zhì lí shān zhī huò, xiān wáng zhī shī lǜ yǐ quē yì, ér kǒng zǐ suǒ lù zhě jiē píng wáng yǐ hòu zhī shī, cǐ biàn fēng zhī suǒ yóu míng yě. shī suī biàn, ér dà shī zhī běn míng zé bù gǎn biàn, cǐ shí èr guó zhī suǒ yǐ yóu cún qí jiù yě. xiān rú wèi wáng zhī míng bù dàng chái yú liè guó, ér wèi zhī shuō yuē:" liè shǔ lí yú guó fēng, qí wáng dé yú bāng jūn.
○王邶、庸阝、卫、王,列国之名,其始于成康之世乎?惟周王抚万邦,巡侯甸,而大师陈诗以观民风。其采于商之故都者,则系之邶、庸阝、卫;其采于东都者,则系之王;其采于列国者,则各系之其国。至骊山之祸,先王之诗率已阙轶,而孔子所录者皆平王以后之诗,此变风之所由名也。诗虽变,而大师之本名则不敢变,此十二国之所以犹存其旧也。先儒谓王之名不当侪于列国,而为之说曰:“列《黍离》于国风,齐王德于邦君。
zì yōu wáng yǐ shàng, dà shī suǒ chén zhī shī wáng yǐ. chūn qiū shí, jūn qīng dài fū zhī fù shī wú jí zhī zhě, cǐ kǒng zǐ zhī suǒ bù dé jiàn yě, shì gù shī wú zhèng fēng.
自幽王以上,大师所陈之诗亡矣。春秋时,君卿大夫之赋诗无及之者,此孔子之所不得见也,是故诗无正风。
èr nán yě, bīn yě, xiǎo dà yá yě, jiē xī zhōu zhī shī yě, zhì yú yōu wáng ér zhǐ. qí yú shí èr guó fēng, zé dōng zhōu zhī shī yě. wáng zhě zhī jī xī ér shī wáng, xī zhōu zhī shī wáng yě, shī wáng ér liè guó zhī shì jī bù kě dé ér jiàn, yú shì jìn zhī chéng chǔ zhī wù lǔ zhī chūn qiū chū yān, shì zhī wèi shī wáng rán hòu chūn qiū zuò yě. zhōu sòng, xī zhōu zhī shī yě. lǔ sòng dōng zhōu zhī shī yě. chéng kāng zhī shì, lǔ qǐ wú shī? ér jīn jī yǐ wáng yǐ. gù yuē shī wáng, liè guó zhī shī wáng yě. qí zuò yú tiān zǐ zhī bāng zhě, yǐ yǎ yǐ nán, yǐ bīn yǐ sòng, zé gù wèi cháng wáng yě.
二南也,豳也,小大雅也,皆西周之诗也,至于幽王而止。其余十二国风,则东周之诗也。王者之迹熄而诗亡,西周之诗亡也,诗亡而列国之事迹不可得而见,于是晋之《乘》、楚之《杌》、鲁之《春秋》出焉,是之谓诗亡然后《春秋》作也。周颂,西周之诗也。鲁颂、东周之诗也。成康之世,鲁岂无诗?而今迹已亡矣。故曰诗亡,列国之诗亡也。其作于天子之邦者,以雅以南,以豳以颂,则固未尝亡也。
rì zhī xī yǐ" jī qī yú shí, rì zhī xī yǐ, yáng niú xià lái." jūn zǐ dāng guī zhī shí yě. zhì shì ér bù guī, rú zhī hé wù sī yě?
○日之夕矣“鸡栖于埘,日之夕矣,羊牛下来。”君子当归之时也。至是而不归,如之何勿思也?
" jūn zǐ yǐ xiàng huì rù yàn xī, rì zhī xī yǐ ér bù lái, zé qí fù sī zhī yǐ. cháo chū ér wǎn guī, zé qí mǔ wàng zhī yǐ." yè jū yú wài, zé qí yǒu diào zhī yǐ." yú wén" rì xī wèi tuì". shì yǐ zūn wú bo yè zhī bīn, qú lù yǒu xiāo xíng zhī jìn. gù yuē:" jiàn xīng ér xíng zhě, wéi zuì rén yǔ bēn fù mǔ zhī sàng zhě hū?" zhì yú jiǔ dé shuāi ér hān shēn cháng yè, guān xié zuò ér hūn yè qǐ āi, tiān dì zhī qì guāi ér huì míng zhī jié luàn yǐ. dà chē" qǐ bù ěr sī, wèi zi bù gǎn", mín miǎn ér wú chǐ yě." suī sù wǒ sòng, yì bù nǚ cóng", yǒu chǐ qiě gé yě.
“君子以向晦入宴息,日之夕矣而不来,则其妇思之矣。朝出而晚归,则其母望之矣。”夜居于外,则其友吊之矣。”于文“日夕为退”。是以樽无卜夜之宾,衢路有宵行之禁。故曰:“见星而行者,惟罪人与奔父母之丧者乎?”至于酒德衰而酣身长夜,官邪作而昏夜乞哀,天地之气乖而晦明之节乱矣。○大车“岂不尔思,畏子不敢”,民免而无耻也。“虽速我讼,亦不女从”,有耻且格也。
zhèng zì bèi zhì cáo, jiē zhōu chū dà shī zhè cì xù. xiān bèi yōng fù wèi, yīn zhī gù dū yě. cì zhī yǐ wáng, zhōu dōng dōu yě. hé yǐ zhī qí wèi zhōu chū zhī cì xù? bèi yōng fù yě, jìn ér wèi zhī táng yě, jiē xī zhōu zhī jiù yě. wéi zhèng nǎi xuān wáng suǒ fēng, zhōng xīng zhī hòu shǐ lì qí míng yú dà shī. ér liè yú zhū guó zhī xiān zhě, zhèng yì wáng jī zhī nèi yě, gù cì yú wáng yě. huán gōng zhī shí, qí shī bù cún, gù shǒu zī yī yě.
○郑自邶至曹,皆周初大师这次序。先邶、庸阝、卫,殷之故都也。次之以王,周东都也。何以知其为周初之次序?邶、庸阝也,晋而谓之唐也,皆西周之旧也。惟郑乃宣王所封,中兴之后始立其名于大师。而列于诸国之先者,郑亦王畿之内也,故次于王也。桓公之时,其诗不存,故首《缁衣》也。
chǔ wú zhū guó wú shī wú chǔ zhī wú shī, yǐ qí jiàn wáng ér shān zhī yǔ? fēi yě, tài shī zhī běn wú yě. chǔ zhī xiān xióng yì pì zài jīng shān, bì lù lán lǚ, yǐ chù cǎo mǎng, wéi shì táo hú jí shǐ, yǐ gòng yù wáng shì, ér zhōu wú fēn qì. qí yáng zhī méng, chǔ wèi jīng mán, zhì máo, shè wàng biǎo, yǔ xiān móu shǒu liáo ér bù yǔ méng. shì yì wú shī zhī kě cǎi yǐ. kuàng yú wú zì shòu mèng yǐ qián, wèi tōng zhōng guó zhě hū? téng xuē zhī wú shī, wēi yě. ruò nǎi guó kuài jiē wèi zhèng miè, ér guó dú wú shī chén cài jiē liè chūn qiū zhī huì méng, ér cài dú wú shī, yǒu sī shī qí chuán ěr. bīn zì zhōu nán zhì bīn, tǒng wèi zhī guó fēng. cǐ xiān rú zhī wù, chéng tài zhī biàn zhī xiáng yǐ. bīn shī bù shǔ yú guó fēng, zhōu shì zhī guó wú bīn. cǐ fēi tài shī suǒ cǎi, zhōu gōng zhuī wáng yè zhī shǐ, zuò wéi qī yuè zhī shī, jiān yǎ sòng zhī shēng, ér yòng zhī qí bào zhī shì. zhōu lǐ zhāng:" nì shǔ yíng hán, zé shè bīn shī qí nián yú tián zǔ, zé shè bīn yǎ jì là zé shè bīn sòng." xuě shān wáng shì yuē:" cǐ yī shī ér sān yòng yě." chī yǐ xià huò zhōu gōng zhī zuò, huò wèi zhōu gōng ér zuò, zé mián fù yú bīn yān. suī bù yǐ hé lè, rán yǔ èr nán tóng wèi yǒu zhōu shèng shí zhī shī, fēi dōng zhōu yǐ hòu liè guó zhī fēng yě, gù tā wú kě fù.
○楚吴诸国无诗吴、楚之无诗,以其僭王而删之与?非也,太师之本无也。楚之先熊绎辟在荆山,筚路蓝缕,以处草莽,惟是桃弧棘矢,以共御王事,而周无分器。岐阳之盟,楚为荆蛮,置茅,设望表,与鲜牟守燎而不与盟。是亦无诗之可采矣。况于吴自寿梦以前,未通中国者乎?滕、薛之无诗,微也。若乃虢、郐皆为郑灭,而虢独无诗;陈、蔡皆列《春秋》之会盟,而蔡独无诗,有司失其传尔。○豳自周南至豳,统谓之国风。此先儒之误,程泰之辨之详矣。豳诗不属于国风,周世之国无豳。此非太师所采,周公追王业之始,作为《七月》之诗,兼雅颂之声,而用之祈报之事。《周礼·章》:“逆暑迎寒,则歙豳诗;祈年于田祖,则歙豳雅;祭蜡则歙豳颂。”雪山王氏曰:“此一诗而三用也。”《鸱》以下或周公之作,或为周公而作,则绵附于豳焉。虽不以合乐,然与二南同为有周盛时之诗,非东周以后列国之风也,故他无可附。
yán sī qí shǐ cóng" yǔ wǒ gōng tián, suì jí wǒ sī," xiān gōng ér hòu sī yě." yán sī qí shǐ cóng, xiàn shǐ kāi yú gōng," xiān sī ér hòu gōng yě. zì tiān xià wéi jiā, gè qīn qí qīn, gè zi qí zi, ér rén zhī yǒu sī, gù qíng zhī suǒ bù néng miǎn yǐ. gù xiān wáng fú wèi zhī jìn fēi wéi fú jìn, qiě cóng ér xù zhī. jiàn guó qīn hóu, zuò tǔ mìng shì, huà jǐng fēn tián, hé tiān xià zhī sī yǐ chéng tiān xià zhī gōng, cǐ suǒ yǐ wéi wáng zhèng yě. zhì yú dāng guān zhī xùn zé yuē yǐ gōng miè sī, rán ér lù zú yǐ dài qí gēng, tián zú yǐ gōng qí jì, shǐ zhī wú jiāng mǔ zhī jiē, shì rén zhī zhé, yòu suǒ yǐ xù qí sī yě. cǐ yì bù míng jiǔ yǐ. shì zhī jūn zǐ bì yuē: yǒu gōng ér wú sī, cǐ hòu dài zhī měi yán, fēi xiān wáng zhī zhì xùn yě.
○言私其〈豕从〉“雨我公田,遂及我私,”先公而后私也。“言私其〈豕从〉,献〈豕开〉于公,”先私而后公也。自天下为家,各亲其亲,各子其子,而人之有私,固情之所不能免矣。故先王弗为之禁;非惟弗禁,且从而恤之。建国亲侯,胙土命氏,画井分田,合天下之私以成天下之公,此所以为王政也。至于当官之训则曰以公灭私,然而禄足以代其耕,田足以供其祭,使之无将母之嗟,室人之谪,又所以恤其私也。此义不明久矣。世之君子必曰:有公而无私,此后代之美言,非先王之至训也。
chéng kuāng shì jiāng jūn zǐ bù qīn huò huì," shù bó jiān jiān, shí zhū kuāng fěi". fēi wéi jǐn shì zhī dào, yì suǒ yǐ yuǎn cái ér yǎng chǐ yě. wàn lì yǐ hòu, shì dài fū jiāo jì duō yòng bái jīn, nǎi yóu fēng zhū shū cè zhī jiān, jìn zì hūn rén zhī shǒu. jīn zé qīn chéng zuò shàng, jìng chū huái zhōng, jiāo shōu bù jiǎ tā rén, chá huà wú fēi cǐ wù, yì guān ér wèi náng tuó zhī jì, cháo liè ér yǒu shì jǐng zhī róng. ruò nǎi shí yí jīn ér duì guǎn níng, yǐ bèi náng ér chóu wēn jiào, céng wú kuì sè, liǎo bù guān qíng, gù qí yí yě. rán zé xiān wáng zhì wèi kuāng fěi zhī wén zhě, qǐ fēi jìn yú wèi rán zhī qián, ér shì rén yǐ yuǎn cái zhī yì zhě hū? yǐ cǐ fāng mín, mín yóu qīng lǐ ér zhòng huò.
○承筐是将君子不亲货贿,“束帛戋戋,实诸筐篚”。非惟尽饰之道,亦所以远财而养耻也。万历以后,士大夫交际多用白金,乃犹封诸书册之间,进自阍人之手。今则亲呈坐上,径出怀中,交收不假他人,茶话无非此物,衣冠而为囊橐之寄,朝列而有市井之容。若乃拾遗金而对管宁,倚被囊而酬温峤,曾无愧色,了不关情,固其宜也。然则先王制为筐篚之文者,岂非禁于未然之前,而示人以远财之义者乎?以此坊民,民犹轻礼而重货。
qìng wú bù yí" qìng wú bù yí", yí shì jiā, yí xiōng dì, yí zǐ sūn, yí mín rén yě." jí juān wèi shí xǐ, shì yòng xiào xiǎng, shì yuè cí cháng, yú gōng xiān wáng", dé wàn guó zhī huān xīn, yǐ shì qí xiān wáng yě.
○罄无不宜“罄无不宜”,宜室家,宜兄弟,宜子孙,宜民人也。“吉蠲为饣喜,是用孝享,礻龠祠尝,于公先王”,得万国之欢心,以事其先王也。
mín zhī zhì yǐ rì yòng yǐn shí" mín zhī zhì yǐ, rì yòng yǐn shí." fū shǐ jī zhì rì shēng, ér jiān wěi méng qǐ, shàng xià qiě bù xiāng ān, shén xī zì ér jiàng fú hū? yǒu qǐ xìn xiǎn fū zhī zú, zé gāo hòu chóng jiàng fú xiáng yǒu zhāng wèi huàn zhī mín, zé sì wáng wǎng huò kè shòu. shì gù yǒu dào zhī shì, rén chún gōng páng, shāng pǔ nǚ tóng, shàng xià jiē yǒu jiā dé, ér zhì zhì xīn xiāng gǎn yú shén míng yǐ. rán zé qí tiān yǒng mìng zhī shí, bì zài yú guān mín. ér zhuó diāo wéi pǔ, qí dào hé yóu? zé bì yǐ hòu shēng wèi běn.
○民之质矣日用饮食“民之质矣,日用饮食。”夫使机智日生,而奸伪萌起,上下且不相安,神奚自而降福乎?有起信险肤之族,则高后崇降弗祥;有张为幻之民,则嗣王罔或克寿。是故有道之世,人醇工庞,商朴女童,上下皆有嘉德,而至治馨香感于神明矣。然则祈天永命之实,必在于观民。而斫雕为朴,其道何由?则必以厚生为本。
qún lí, shù rén yě. bǎi xìng, bǎi guān yě. mín zhī zhì yǐ, jiān bǎi guān yǔ shù rén ér yán, yóu yuē" rén zhī shēng yě zhí" yě.
群黎,庶人也。百姓,百官也。民之质矣,兼百官与庶人而言,犹曰“人之生也直”也。
xiǎo rén suǒ féi" xiǎo rén suǒ féi." gǔ zhì yī chē jiǎ shì sān rén, bù zú qī shí èr rén, chuī jiā zǐ shí rén, gù shǒu yī zhuāng wǔ rén, jiù yǎng wǔ rén, qiáo jí wǔ rén. suí chē ér dòng, rú zú zhī féi yě. bù chéng xiāng zī, duǎn cháng xiāng wèi, xíng zhǐ xiāng fú, cǐ suǒ yǐ wéi jié zhì zhī shī yě. gé zhī zhàn, zhèng yuán fán gāo qú mí yǐ zhōng jūn fèng gōng, wèi yú lì zhī chén, xiān piān hòu wǔ, wǔ chéng mí féng, zú bù suí chē, yù quē jí bǔ, sī yǐ yì yǐ. dà lǔ zhī shī, wèi shū qǐng huǐ chē yǐ wéi xíng, wǔ chéng wèi sān wǔ. wèi wǔ chén yǐ xiāng lí, liǎng yú qián, wǔ yú hòu, zhuān wèi yòu jiǎo, cān wèi zuǒ jiǎo, piān wèi qián jù. zhuān rèn bù zú, yǐ qǔ jié sù, rán yì bì shān lín xiǎn zǔ zhī dì, ér hòu kě yòng yě. bù bù dàng qí, yú shì zhào wǔ líng wáng wèi biàn fú qí shè zhī lìng, ér hòu shì yīn zhī. suǒ yǐ qǔ shèng yú dí zhě yì qīng yì sù, ér yī bài tú dì, yì wú yǐ zì bǎo, rán hòu zhī chē zhàn zhī wèi móu yuǎn yǐ.
○小人所腓“小人所腓。”古制一车甲士三人,步卒七十二人,炊家子十人,固守衣装五人,厩养五人,樵汲五人。随车而动,如足之腓也。步乘相资,短长相卫,行止相扶,此所以为节制之师也。葛之战,郑原繁、高渠弥以中军奉公,为鱼丽之陈,先偏后伍,伍乘弥缝,卒不随车,遇阙即补,斯已异矣。大卤之师,魏舒请毁车以为行,五乘为三伍。为五陈以相离,两于前,伍于后,专为右角,参为左角,偏为前拒。专任步卒,以取捷速,然亦必山林险阻之地,而后可用也。步不当骑,于是赵武灵王为变服骑射之令,而后世因之。所以取胜于敌者、益轻益速,而一败涂地,亦无以自保,然后知车战之为谋远矣。
zhōng chūn qiū èr bǎi sì shí èr nián, chē zhàn zhī shí, wèi yǒu zhǎn shǒu zhì yú lèi wàn zhě. chē zhàn fèi ér shǒu gōng xìng yǐ. xiān wáng zhī yòng bīng, fú zhī ér yǐ, bù qī yú duō shā yě. shā rén zhī zhōng yòu yǒu lǐ yān, yǐ cǐ dú tiān xià ér mín cóng zhī, bù yì yí hū.
终春秋二百四十二年,车战之时,未有斩首至于累万者。车战废而首功兴矣。先王之用兵,服之而已,不期于多杀也。杀人之中又有礼焉,以此毒天下而民从之,不亦宜乎。
sòng shěn kuò duì shén zōng yán:" chē zhàn zhī lì jiàn yú lì shì. rán gǔ rén suǒ wèi bīng chē zhě, qīng chē yě. wǔ yù zhé xuán, lì yú jié sù. jīn zhī mín jiān zī chē zhòng dà, rì bù néng sān shí lǐ, gù shì wèi zhī tài píng chē, dàn kě shī yú wú shì zhī rì ěr."
宋沈括对神宗言:“车战之利见于历世。然古人所谓兵车者,轻车也。五御折旋,利于捷速。今之民间辎车重大,日不能三十里,故世谓之太平车,但可施于无事之日尔。”
biàn yǎ liù yuè cǎi qǐ chē gōng jí rì, xuān wáng zhōng xīng zhī zuò, hé yǐ wéi biàn yǎ hū? cǎi qǐ chuán yuē:" yán zhōu shì zhī qiáng, chē fú zhī měi yě." yán qí qiáng měi sī liè yǐ. guān fū lù míng yǐ xià zhū piān, qí yú jūn chén xiōng dì péng yǒu zhī jiān, wú bù qū dāng ér wèi cháng yǒu kuā dà zhī cí. dà yá zhī chēng wén wǔ, jiē běn qí jìng tiān qín mín zhī yì, zhì qí yán fá shāng zhī gōng shèng yǐ dà yǐ, bù guò yuē" huì cháo qīng míng" ér zhǐ. rán zé xuān wáng zhī shī bù yǒu chǐ yú qián rén zhě hū? yī chuán ér zhōu suì wáng. wū hū, cǐ tài zǐ jìn suǒ yǐ wèi" wǒ xiān wáng lì xuān yōu píng ér tān tiān huò", gù bù dài miǎn shuǐ zhī yōu qí fù zhī cì ér hòu jiàn zhī yě.
○变雅《六月》、《采芑》、《车攻》、《吉日》,宣王中兴之作,何以为变雅乎?《采芑》传曰:“言周室之强,车服之美也。”言其强美斯劣矣。观夫《鹿鸣》以下诸篇,其于君臣兄弟朋友之间,无不曲当而未尝有夸大之辞。大雅之称文武,皆本其敬天勤民之意,至其言伐商之功盛矣大矣,不过曰“会朝清明”而止。然则宣王之诗不有侈于前人者乎?一传而周遂亡。呜呼,此太子晋所以谓“我先王厉、宣、幽、平而贪天祸”,固不待沔水之忧、祈父之刺而后见之也。
dà yuán" báo fá yán yǔn, zhì yú dà yuán." máo zhèng jiē bù xiáng qí dì. qí yǐ wéi jīn tài yuán yáng qǔ xiàn zhě, shǐ yú zhū zǐ, ér yú wèi gǎn xìn yě. gǔ zhī yán dà yuán zhě duō yǐ, ruò cǐ shì bì xiān qiú jīng yáng suǒ zài, ér hòu dà yuán kě dé ér míng yě. hàn shū dì lǐ zhì: ān dìng jùn yǒu jīng yáng xiàn, kāi tóu shān zài xī, yǔ gòng jīng shuǐ suǒ chū. hòu hàn shū líng dì jì:" duàn pò xiān líng qiāng yú jīng yáng." zhù:" jīng yáng xiàn shǔ ān dìng, zài yuán zhōu." jùn xiàn zhì:" yuán zhōu píng liáng xiàn, běn hàn jīng yáng xiàn dì, jīn xiàn xī sì shí lǐ jīng yáng gù chéng shì yě." rán zé dà yuán dāng jí jīn zhī píng liáng, ér hòu wèi lì wèi yuán zhōu, yì shì qǔ gǔ dà yuán zhī míng ěr. jì zhōu rén zhī yù yán yǔn, bì zài jīng, yuán zhī jiān. ruò jìn yáng zhī tài yuán, zài dà hé zhī dōng, jù zhōu jīng qiān wǔ bǎi lǐ, qǐ yǒu kòu cóng xī lái, bīng nǎi dōng chū zhě hū? gù yuē" tiān zǐ mìng wǒ chéng bǐ shuò fāng". ér guó yǔ" xuān wáng liào mín yú dà yuán", yì yǐ qí dì jìn biān ér wèi yù róng zhī bèi, bì bù liào zhī yú jìn guó yě. yòu àn hàn shū jiǎ juān zhī yán," qín dì nán bù guò mǐn yuè, běi bù guò dà yuán, ér tiān xià kuì pàn". yì shì píng liáng ér fēi jìn yáng yě. ruò shū yǔ gòng" jì xiū dà yuán, zhì yú yuè yáng", chūn qiū" jìn xún wú shuài shī bài dí yú dà yuán", jí zǐ chǎn duì shū xiàng:" xuān fén táo, zhàng dà zé, yǐ chù dà yuán", zé shì jīn zhī jìn yáng. ér qǐ kě yǐ jìn zhī dà yuán wèi zhōu zhī zài yuán hū?
○大原“薄伐严狁,至于大原。”毛、郑皆不详其地。其以为今太原阳曲县者,始于朱子,而愚未敢信也。古之言大原者多矣,若此是必先求泾阳所在,而后大原可得而明也。《汉书·地理志》:安定郡有泾阳县,开头山在西,《禹贡》泾水所出。《后汉书·灵帝纪》:“段破先零羌于泾阳。”注:“泾阳县属安定,在原州。”《郡县志》:“原州平凉县,本汉泾阳县地,今县西四十里泾阳故城是也。”然则大原当即今之平凉,而后魏立为原州,亦是取古大原之名尔。计周人之御严狁,必在泾,原之间。若晋阳之太原,在大河之东,距周京千五百里,岂有寇从西来,兵乃东出者乎?故曰“天子命我城彼朔方”。而《国语》“宣王料民于大原”,亦以其地近边而为御戎之备,必不料之于晋国也。又按《汉书》贾捐之言,“秦地南不过闽越,北不过大原,而天下溃畔”。亦是平凉而非晋阳也。若《书·禹贡》“既修大原,至于岳阳”,《春秋》“晋荀吴帅师败狄于大原”,及子产对叔向:“宣汾、洮,障大泽,以处大原”,则是今之晋阳。而岂可以晋之大原为周之在原乎?
wú dú zhú shū jì nián, ér zhī zhōu zhī shì yǒu róng huò yě, gài shǐ yú mù wáng zhī zhēng quǎn róng. liù shī xī zhǐ, wú bù lǜ fú, yú shì qiān róng yú tài yuán. yǐ dú wǔ zhī bīng ér wèi xǐ róng zhī shì, zhì yú yú quán, huò mǎ qiān pǐ. zé shì xī rì suǒ nèi xǐ zhě, jīn wèi kòu ér zhēng zhī yě. xuān wáng zhī shì, suī hào zhōng xīng. sān shí sān nián, wáng shī fá tài yuán zhī róng, bù kè. sān shí bā nián, fá tiáo róng bēn róng, wáng shī bài bū. sān shí jiǔ nián, fá qiāng róng, zhàn yú qiān mǔ, wáng shī bài bū. sì shí nián, liào mín yú tài yuán. qí yǔ hòu hàn xī qiāng zhī pàn dà lüè xiāng sì. yōu wáng liù nián, mìng bó shì shuài shī fá liù jì zhī róng, wáng shī bài bū. yú shì guān zhōng zhī dì, róng dé yǐ zhěng jū qí jiān, ér shǎn dōng zhī shēn hóu zhì yǔ zhī jié méng ér rù kòu, gài xuān wáng zhī shì, qí huàn rú hàn zhī ān dì yě. yōu wáng zhī shì, qí huàn rú jìn zhī huái dì yě. róng zhī suǒ yóu lái fēi yī rì zhī gù, ér sān chuān zhī zhèn hú zhī yáo jiē shì huì qí shí zhě yě. rán zé xuān wáng zhī gōng jì yì bù guò táng zhī xuān zōng, ér zhōu rén zhī měi xuān yì yóu lǔ rén zhī sòng xī yě, shì liè ér wén chǐ yǐ. shū bù jìn yán, shì yǐ lùn qí shì yě rú máo gōng zhě, qǐ fēi dú jiàn qí qíng yú yì yán zhī biǎo zhě zāi. yǒu yán zì kǒu yǒu yán, huì yán yě. ruò zhèng xiǎng zhào mèng, ér bó yǒu fù chún bēn zhī shī shì yě. jūn zǐ zài guān, yán guān, zài fǔ yán fǔ, zài kù yán kù, zài cháo yán cháo. xiá wǔ zhī tài bù jí yú xiǎo rén, xuè làng zhī cí bù jiā yú fēi qiè. zì shì shàng tōng fāng, rén ān màn, sòng yù dēng qiáng zhī jiàn, chún yú miè zhú zhī huān, suì nǎi gào zhī jūn wáng, chuán zhī wén zì, wàng qí huì lùn, xù wèi měi tán. yǐ zhì zhí nǚ shǒu zhī yán, fā zì lín sàng zhī jì niè fēi chún zhī yǒng, xuān yú shì yàn zhī yú. yú shì yáo tóu ér wǔ bā fēng, lián bì ér gē wàn suì, qù rén lún, wú jūn zǐ, ér guó mìng suí zhī yǐ. zāng sūn gē jiàn wèi hóu yú lái fù, tuì ér gào qí rén yuē:" wèi hóu qí bù dé rù yǐ, qí yán fèn tǔ yě. wáng ér bù biàn, hé yǐ fù guó?" yǐ fèn tǔ yù qí yán, yóu shī zhī yǒu yán yě.
吾读《竹书纪年》,而知周之世有戎祸也,盖始于穆王之征犬戎。六师西指,无不率服,于是迁戎于太原。以黩武之兵而为徙戎之事,至于俞泉,获马千匹。则是昔日所内徙者,今为寇而征之也。宣王之世,虽号中兴。三十三年,王师伐太原之戎,不克。三十八年,伐条戎、奔戎,王师败逋。三十九年,伐羌戎,战于千亩,王师败逋。四十年,料民于太原。其与后汉西羌之叛大略相似。幽王六年,命伯士帅师伐六济之戎,王师败逋。于是关中之地,戎得以整居其间,而陕东之申侯至与之结盟而入寇,盖宣王之世,其患如汉之安帝也。幽王之世,其患如晋之怀帝也。戎之所由来非一日之故,而三川之震、弧之谣皆适会其时者也。然则宣王之功计亦不过唐之宣宗,而周人之美宣亦犹鲁人之颂僖也,事劣而文侈矣。书不尽言,是以论其世也如毛公者,岂非独见其情于意言之表者哉。○莠言自口莠言,秽言也。若郑享赵孟,而伯有赋《鹑奔》之诗是也。君子在官,言官,在府言府,在库言库,在朝言朝。狎侮之态不及于小人,谑浪之辞不加于妃妾。自世尚通方,人安慢,宋玉登墙之见,淳于灭烛之欢,遂乃告之君王,传之文字,忘其秽论,叙为美谈。以至执女手之言,发自临丧之际;啮妃唇之咏,宣于侍宴之余。于是摇头而舞八风,连臂而歌万岁,去人伦,无君子,而国命随之矣。臧孙纥见卫侯于来阝,退而告其人曰:“卫侯其不得入矣,其言粪土也。亡而不变,何以复国?”以粪土喻其言,犹诗之莠言也。
huáng fù wáng shì fāng sāo, rén xīn wēi jù. huáng fù yǐ bǐng guó zhī dà chén, ér yíng yì yú xiàng, yú shì sān yǒu shì zhī duō cáng zhě suí zhī ér qù yǐ, shù mín zhī yǒu chē mǎ zhě suí zhī ér qù yǐ, gài yì zhī xī róng zhī yǐ bī, ér wáng shì zhī jiāng qīng yě. yǐ zhèng huán gōng zhī xián qiě jì nú yú guó kuài, zé qí shí zhī guó shì kě zhī. rán bù gù jūn chén zhī yì ér xiān qù, yǐ wéi mín wàng, zé huáng fù shí wèi zhī shǒu. xī jìn zhī wáng yǎn, jiàn zhōng yuán yǐ luàn, nǎi shuō dōng hǎi wáng yuè, yǐ dì chéng wèi jīng zhōu, zú dì dūn wèi qīng zhōu, wèi zhī yuē:" jīng zhōu yǒu jiāng hàn zhī gù, qīng zhōu yǒu fù hǎi zhī xiǎn, qīng èr rén zài wài, ér wú liú cǐ, zú yǐ wéi sān kū yǐ." bǐ fū zhī xīn yì qiān zǎi ér fú hé zhě hū?
○皇父王室方骚,人心危惧。皇父以柄国之大臣,而营邑于向,于是三有事之多藏者随之而去矣,庶民之有车马者随之而去矣,盖亦知西戎之已逼,而王室之将倾也。以郑桓公之贤且寄孥于虢郐,则其时之国势可知。然不顾君臣之义而先去,以为民望,则皇父实为之首。昔晋之王衍,见中原已乱,乃说东海王越,以弟澄为荆州,族弟敦为青州,谓之曰:“荆州有江汉之固,青州有负海之险,卿二人在外,而吾留此,足以为三窟矣。”鄙夫之心亦千载而符合者乎?
wò sù chū bo gǔ shí yòng qián wèi guǎng, shī shū jiē wú huò quán zhī wén, ér wèn bǔ zhě yì yòng sù. hàn chū yóu rán. shǐ jì rì zhě chuán:" bo ér yǒu bù shěn, bú jiàn duó xǔ."
○握粟出卜古时用钱未广,《诗》、《书》皆无货泉之文,而问卜者亦用粟。汉初犹然。《史记·日者传》:“卜而有不审,不见夺糈。”
sī rén zhī zǐ bǎi liáo shì shì kǒng shì yuē:" sī rén, zào lì zhī shǔ yě." tiān xià yǒu dào, xiǎo dé yì dà dé, xiǎo xián yì dà xián. gù guì yǒu cháng zūn, jiàn yǒu děng wēi, suǒ yǐ biàn shàng xià ér dìng mín zhì yě. zhōu zhī shuāi yě, zhèng yǐ huì chéng, ér guān zhī shī lǚ bù shèng qí fù. yòu qí shén yě, sī rén zhī zǐ jiē dé jìn ér fú guān, ér wén wǔ zhōu gōng zhī fǎ jǐn yǐ. hòu rén ér chì fèi, cáo shì yǐ wáng bù shòu ér xiàn, wèi shì yǐ xuē. jiàn fáng guì, xiǎo jiā dà, gǔ rén sǐ zhī liù nì, yòu bù dàn réng shū zhī zǐ jī qí nián ruò, yǐn shì zhī yīn cì qí cái suǒ ér yǐ. zì gǔ guó jiā lì dào zá ér duō duān, wèi yǒu bù qū yú wēi luàn zhě. jǔ xián cái, shèn míng qì, qǐ fēi rén zhǔ zhī suǒ yí jīng jīng zì shǒu zhě hū?
○私人之子百僚是试孔氏曰:“私人,皂隶之属也。”天下有道,小德役大德,小贤役大贤。故贵有常尊,贱有等威,所以辩上下而定民志也。周之衰也,政以贿成,而官之师旅不胜其富。又其甚也,私人之子皆得进而服官,而文武周公之法尽矣。候人而赤芾,曹是以亡;不狩而县,魏是以削。贱妨贵,小加大,古人死之六逆,又不但仍叔之子讥其年弱,尹氏之姻刺其材琐而已。自古国家吏道杂而多端,未有不趋于危乱者。举贤材,慎名器,岂非人主之所宜兢兢自守者乎?
bù zuì fǎn chǐ" bǐ zuì bù zāng, bù zuì fǎn chǐ." suǒ wèi yī guó jiē kuáng, fǎn yǐ bù kuáng zhě wèi kuáng yě. yǐ jī zǐ zhī zhōng, ér bù gǎn duì zhòu zhī shī rì, kuàng zhōng cái yǐ xià, yǒu bù yóu ér xiào zhī dé hū?" qīng shì shī shī fēi dù", cǐ shāng zhī suǒ yǐ wáng" lán zhǐ biàn ér bù fāng xī, quán huì huà ér wèi máo", cǐ chǔ zhī suǒ yǐ yǐ liù qiān lǐ ér wèi chóu rén yì yě. shì yǐ shèng wáng zhòng tè lì zhī rén, ér yuǎn gǒu tóng zhī shì. bǎo bāng yú wèi wēi, bì zì cǐ shǐ.
○不醉反耻“彼醉不臧,不醉反耻。”所谓一国皆狂,反以不狂者为狂也。以箕子之忠,而不敢对纣之失日,况中材以下,有不尤而效之得乎?“卿士师师非度”,此商之所以亡;“兰芷变而不芳兮,荃蕙化而为茅”,此楚之所以以六千里而为仇人役也。是以圣王重特立之人,而远苟同之士。保邦于未危,必自此始。
shàng tiān zhī zài" shàng tiān zhī zài, wú shēng wú xiù. yí xíng wén wáng, chéng bāng zuò fú." jūn zǐ suǒ yǐ shì tiān zhě rú zhī hé? yì yuē" yí xíng wén wáng" ér yǐ qí yí xíng wén wáng yě rú zhī hé? wéi rén jūn zhǐ yú rén, wéi rén chén zhǐ yú jìng, wéi rén zi zhǐ yú xiào, wéi rén fù zhǐ yú cí, yǔ guó rén jiāo zhǐ yú xìn ér yǐ.
○上天之载“上天之载,无声无臭。仪刑文王,成邦作孚。”君子所以事天者如之何?亦曰“仪刑文王”而已;其仪刑文王也如之何?为人君止于仁,为人臣止于敬,为人子止于孝,为人父止于慈,与国人交止于信而已。
wáng yù yù nǚ mín láo běn zhào mù gōng jiàn wáng zhī cí, nǎi tuō wèi wáng yì, yǐ jiè gōng qīng bǎi zhí shì zhī rén, gù yuē:" wáng yù yù nǚ, shì yòng dà jiàn." yóu zhī zhuǎn yǔ yú xù ér hū qí fù, cóng shì bù jūn ér yuàn dài fū, suǒ wèi yán zhī zhě wú zuì, ér wén zhī zhě zú yǐ jiè yě. qǐ yì jiān bàng zhī shí, jí wēi zhī rì, bù gǎn zhǐ chì ér wéi shì yán hū? rán ér luàn jūn zhī guó, wú zhì chén yān. zhì yú" wǒ jí ěr móu, tīng wǒ xiāo xiāo", zé yòu bù dú wáng zhī bì jiàn yǐ. kuā pí" tiān zhī fāng xin qí, wú wéi kuā pí." shì xùn yuē:" kuā pí, tǐ róu yě." tiān xià wéi tǐ róu zhī rén, cháng zú yǐ yí mín yōu ér zhào tiān huò. xià hóu zhàn yǒu yún:" jū wèi zhě yǐ shàn shēn wéi jìng, yǐ guǎ jiāo yǐ wéi shèn, yǐ ruò duàn wéi zhòng, yǐ qiè yán wèi xìn." bái jū yì yǒu yún:" yǐ gǒng mò bǎo wèi zhě wèi míng zhì, yǐ róu xū ān shēn zhě wèi xián néng, yǐ zhí yán wēi xíng zhě wèi kuáng yú, yǐ zhōng lì shǒu dào zhě wèi níng zhì. gù cháo guǎ gǎn yán zhī shì, tíng xiān zhí jiù zhī chén. zì guó jí jiā, jìn ér chéng sú. gù fù xùn qí zǐ yuē: wú jiè zhí yǐ lì chóu dí. xiōng jiào qí dì yuē: wú fāng zhèng yǐ jiǎ huǐ yóu. qiě shèn mò jī yú zhōng zé zhí shì fèi yú wài. qiáng yì guǒ duàn zhī xīn qū, wèi jì yīn xún zhī xìng chéng, fǎn wèi lǜ zhí ér jū zhèng zhě bù dá yú shí yí, dāng guān ér xíng fǎ zhě bù tōng yú shì biàn. shì yǐ diàn zuì zhī wén suī shū ér bù shí, chù zhì zhī diǎn suī bèi ér bù xíng." luó diǎn yǒu yún:" wú suǒ kě fǒu, zé yuē dé tǐ yǔ shì fú shěn, zé yuē yǒu liàng. zhòng jiē mò, jǐ dú yán, zé yuē gū míng zhòng jiē zhuó, jǐ dú qīng, zé yuē lì yì." guān sān zi zhī yán, qí yú mò sú zhī bì kě wèi kěn qiè ér xiáng jìn yǐ. zhì yú nìng chǎn rì chì, gāng kè xiāo wáng, cháo duō dá dá zhī liú, shì bǎo róng róng zhī fú. gǒu yóu qí dào, wú biàn qí sú, bì jiāng shǐ yī guó zhī rén jiē huà wéi qiǎo yán lìng sè kǒng rén ér hòu yǐ. rán zé sāng luàn zhī suǒ cóng shēng, qǐ bù jiē yú kuā pí zhī bèi hū? shì yǐ qū yuán jí chǔ guó zhī shì, wèi zhī" rú zhī rú wéi", ér kǒng zǐ yì yún" wú wèi jiàn gāng zhě".
○王欲玉女《民劳》本召穆公谏王之辞,乃托为王意,以戒公卿百执事之人,故曰:“王欲玉女,是用大谏。”犹之转予于恤而呼祈父,从事不均而怨大夫,所谓言之者无罪,而闻之者足以戒也。岂亦监谤之时,疾威之日,不敢指斥而为是言乎?然而乱君之国,无治臣焉。至于“我即尔谋,听我嚣嚣”,则又不独王之愎谏矣。○夸毗“天之方忄齐,无为夸毗。”《释训》曰:“夸毗,体柔也。”天下惟体柔之人,常足以遗民忧而召天祸。夏侯湛有云:“居位者以善身为静,以寡交以为慎,以弱断为重,以怯言为信。”白居易有云:“以拱默保位者为明智,以柔须安身者为贤能,以直言危行者为狂愚,以中立守道者为凝滞。故朝寡敢言之士,庭鲜执咎之臣。自国及家,浸而成俗。故父训其子曰:无介直以立仇敌。兄教其弟曰:无方正以贾悔尤。且慎默积于中则职事废于外。强毅果断之心屈,畏忌因循之性成,反谓率职而居正者不达于时宜,当官而行法者不通于事变。是以殿最之文虽书而不实,黜陟之典虽备而不行。”罗点有云:“无所可否,则曰得体;与世浮沈,则曰有量。众皆默,己独言,则曰沽名;众皆浊,己独清,则曰立异。”观三子之言,其于末俗之敝可谓恳切而详尽矣。至于佞谄日炽,刚克消亡,朝多沓沓之流,士保容容之福。苟由其道,无变其俗,必将使一国之人皆化为巧言令色孔壬而后已。然则丧乱之所从生,岂不阶于夸毗之辈乎?是以屈原疾楚国之士,谓之“如脂如韦”,而孔子亦云“吾未见刚者”。
liú yán yǐ duì" qiáng yù duō duì", jí shàng zhāng suǒ yún qiáng yù zhī chén yě. qí xīn duō suǒ duì jí, ér dú kuī rén zhǔ zhī qíng, shēn jū jìn zhōng ér hǎo wén wài shì, zé jiǎ liú yán yǐ zhòng shāng zhī, ruò èr shū zhī liú yán yǐ jiān zhōu gōng shì yě. fū bù gēn zhī yán, hé dì miè yǒu? yǐ hú lǜ guāng zhī jiù jiāng ér yǒu bǎi shēng míng yuè zhī yáo yǐ péi dù zhī yuán xūn ér yǒu tǎn fù xiǎo ér zhī sòng. suǒ wèi liú yán yǐ duì zhě yě rú cǐ, zé kòu zéi shēng hū nèi ér yuàn zǔ xìng hū xià yǐ. wǎn zhī nán, jìn zuò zhě mò bù bàng lìng yǐn, suǒ wèi" hóu zuò hóu zhù" zhě yě. kǒng shì shū cǎi líng yuē:" chán yán zhī qǐ, yóu jūn shù wèn xiǎo shì yú xiǎo rén yě." kě bù shèn zāi!
○流言以对“强御多怼”,即上章所云强御之臣也。其心多所怼疾,而独窥人主之情,深居禁中而好闻外事,则假流言以中伤之,若二叔之流言以间周公是也。夫不根之言,何地蔑有?以斛律光之旧将而有百升明月之谣;以裴度之元勋而有坦腹小儿之诵。所谓流言以对者也如此,则寇贼生乎内而怨诅兴乎下矣。宛之难,进胙者莫不谤令尹,所谓“侯作侯祝”者也。孔氏疏《采苓》曰:“谗言之起,由君数问小事于小人也。”可不慎哉!
shēn bó shēn bó, xuān wáng zhī yuán jiù yě. lì gōng yú zhōu, ér jí fǔ zuò sōng gāo zhī sòng. qí sūn nǚ wèi yōu wáng hòu, wú zuì jiàn chù, shēn hóu nǎi yǔ quǎn róng gōng shā yōu wáng nǎi wèi jǐ ér wèi chǔ suǒ bìng, shù shēn zhī shī zuò yān. dāng xuān wáng zhī shì, zhōu xìng ér shēn yǐ qiáng dāng píng wáng zhī shì, zhōu shuāi ér shēn yǐ ruò zhì zhuāng wáng zhī shì, ér shēn wèi chǔ xiàn yǐ. èr jiù zhī yú zhōu, gōng zuì bù tóng, ér qí suǒ yǐ zì qǔ rú cǐ. sòng zuǒ shī zhī gào huá hài yuē:" nǚ sàng ér zōng shì, yú rén hé yǒu? rén yì yú nǚ hé yǒu?" dú èr shī zhě, qǐ tú lùn èr wáng zhī dé shī zāi!
○申伯申伯,宣王之元舅也。立功于周,而吉甫作《崧高》之诵。其孙女为幽王后,无罪见黜,申侯乃与犬戎攻杀幽王乃未几而为楚所病,戍申之诗作焉。当宣王之世,周兴而申以强;当平王之世,周衰而申以弱;至庄王之世,而申为楚县矣。二舅之于周,功罪不同,而其所以自取如此。宋左师之告华亥曰:“女丧而宗室,于人何有?人亦于女何有?”读二诗者,岂徒论二王之得失哉!
dé rú máo" dé rú máo", yán yì jǔ yě. gù yuē:" yī rì kè jǐ fù lǐ, tiān xià guī rén yān." yòu yuē:" yǒu néng yī rì yòng qí lì yú rén yǐ hū? wǒ wèi jiàn lì bù zú zhě."
○德如毛“德如毛”,言易举也。故曰:“一日克己复礼,天下归仁焉。”又曰:“有能一日用其力于仁矣乎?我未见力不足者。”
hán chéng shuǐ jīng zhù:" shèng shuǐ jìng fāng chéng xiàn gù chéng běi, yòu dōng nán jìng hán chéng dōng. shī:' pǔ bǐ hán chéng, yàn shī suǒ wán. wáng xī hán hóu, qí zhuī qí mò, yǎn shòu běi guó.' wáng sù yuē:' jīn jí jùn fāng chéng xiàn yǒu hán hóu chéng, shì wèi hán hào.'" fēi yě. àn shǐ jì yàn shì jiā:" yì shuǐ dōng fēn wéi liáng mén." jīn shùn tiān fǔ gù ān xiàn yǒu fāng chéng cūn, jí hàn zhī fāng chéng xiàn yě. shuǐ jīng zhù yì yún:" xiǎn shuǐ jìng liáng xiāng xiàn zhè běi jiè, lì liáng shān nán, gāo liáng shuǐ chū yān." shì suǒ wèi" yì yì liáng shān" zhě yǐ. jiù shuō yǐ hán guó zài tóng zhōu hán chéng xiàn. cáo shì yuē:" wǔ wáng zǐ chū fēng yú hán, qí shí zhào xiāng gōng fēng yú běi yàn, shí wèi sī kōng, wáng mìng yǐ yàn zhòng chéng zhī." qiè yí tóng zhōu qù yàn èr qiān yú lǐ, jí lìng zhào gōng wèi sī kōng, zhǎng bāng tǔ, liàng dì yuǎn jìn, xìng shì rèn lì, yì dāng fā mín yú jìn diān ér yǐ, qǐ yǒu yì èr qiān lǐ wài zhī rén ér wèi zhù chéng zhě zāi. zhào bó yíng shēn, yì yuē" yīn shì xiè rén" qí huán chéng xíng, bù guò sòng cáo èr guó ér zhào gào" shù yīn gōng wèi", cài shì yǐ wéi cǐ qiān luò zhī mín, wú yì zhòu dōu zhī lǐ. cǐ jiē jīng zhōng míng zhèng. kuàng" qí zhuī qí mò" nǎi dōng běi zhī yí, ér jué fù zhī mí guó bú dào, yì shì wèi hán tǔ zài běi chuí zhī yuǎn yě. yòu kǎo wáng fú qián fū lùn yuē:" xī zhōu xuān wáng shí, yǒu hán hóu, qí guó jìn yàn. gù shī yún:' pǔ bǐ hán chéng, yàn shī suǒ wán.' qí hòu hán xī yì xìng hán, wèi wèi mǎn suǒ fá, qiān jū hǎi zhōng." hàn shí qù gǔ wèi yuǎn, dāng yǒu chuán shòu, jīn yǐ shuǐ jīng zhù wèi dìng.
○韩城《水经注》:“圣水径方城县故城北,又东南径韩城东。《诗》:‘溥彼韩城,燕师所完。王锡韩侯,其追其貊,奄受北国。’王肃曰:‘今汲郡方城县有韩侯城,世谓寒号。’”非也。按《史记·燕世家》:“易水东分为梁门。”今顺天府固安县有方城村,即汉之方城县也。《水经注》亦云:“显水径良乡县这北界,历梁山南,高梁水出焉。”是所谓“奕奕梁山”者矣。旧说以韩国在同州韩城县。曹氏曰:“武王子初封于韩,其时召襄公封于北燕,实为司空,王命以燕众城之。”窃疑同州去燕二千余里,即令召公为司空,掌邦土,量地远近,兴事任力,亦当发民于近甸而已,岂有役二千里外之人而为筑城者哉。召伯营申,亦曰“因是谢人”;齐桓城邢,不过宋、曹二国;而《召诰》“庶殷攻位”,蔡氏以为此迁洛之民,无役纣都之理。此皆经中明证。况“其追其貊”乃东北之夷,而蹶父之靡国不到,亦似谓韩土在北陲之远也。又考王符《潜夫论》曰:“昔周宣王时,有韩侯,其国近燕。故《诗》云:‘普彼韩城,燕师所完。’其后韩西亦姓韩,为卫满所伐,迁居海中。”汉时去古未远,当有传授,今以《水经注》为定。
àn máo chuán liáng shān hán chéng jiē bù yán qí dì, zhèng shì jiān nǎi yún:" liáng shān, jīn zuǒ féng yì xià yáng xī běi. hán, jī xìng zhī guó yě, hòu wèi jìn suǒ miè, gù dài fū hán shì yǐ wéi yì míng yān." zhì" pǔ bǐ hán chéng, yàn shī suǒ wán", zé zhèng yǐ zì zhī qí shuō zhī bù tōng, gù xùn yàn wèi ān, ér yuē:" dà yǐ, bǐ hán guó zhī chéng. nǎi gǔ píng ān shí zhòng mín zhī suǒ zhù wán." wéi wáng sù yǐ liáng shān wèi jí jùn fāng chéng xiàn zhī shān, ér yǐ yàn wèi yān guó. jīn yú liáng shān zé yòng zhèng shuō, yú yàn zé yòng wáng shuō, èr zhě bù kě jiān tōng, ér yòu qiǎo lì zhào gōng wèi sī kōng zhī shuō, kě wèi shén nán ér shí fēi yǐ. shuāng" qí zhuī qí mò", zhèng yǐ jīng zhuàn shuō mò duō shì dōng yí, gù zhí fāng zhǎng sì yí jiǔ háo, zhèng zhì dá zhào shāng yún:" jiǔ háo jí jiǔ yí yě." yòu qiū guān" háo lì" zhù yún:" zhēng dōng běi yí suǒ huò." ér hàn shí suǒ wèi mò zhě, jiē zài dōng běi. yīn yú jiān mò tiān èr yǔ yún:" qí hòu zhuī yě mò yě, wèi yán yǔn suǒ bī, shāo shāo dōng qiān." cǐ yòu kě jiàn kāng chéng zhī bù zì ān ér qiān jiù qí shuō yě.
按毛传梁山、韩城皆不言其地,郑氏笺乃云:“梁山,今左冯翊夏阳西北。韩,姬姓之国也,后为晋所灭,故大夫韩氏以为邑名焉。”至“溥彼韩城,燕师所完”,则郑已自知其说之不通,故训燕为安,而曰:“大矣,彼韩国之城。乃古平安时众民之所筑完。”惟王肃以梁山为汲郡方城县之山,而以燕为燕国。今于梁山则用郑说,于燕则用王说,二者不可兼通,而又巧立召公为司空之说,可谓甚难而实非矣。双“其追其貊”,郑以经传说貊多是东夷,故职方掌四夷九貉,郑志答赵商云:“九貉即九夷也。”又《秋官》“貉隶”注云:“征东北夷所获。”而汉时所谓貊者,皆在东北。因于笺末添二语云:“其后追也貊也,为严狁所逼,稍稍东迁。”此又可见康成之不自安而迁就其说也。
rú shān zhī bāo rú chuān zhī liú" rú shān zhī bāo", yíng fǎ yě" rú chuān zhī liú", chén fǎ yě. gǔ zhī shàn yòng shī zhě, néng wéi yíng ér hòu néng wéi chén. gù yuē" shī chū yǐ lǜ", yòu yuē" bù qiān yú sì fá wǔ fá liù fá qī dài, nǎi zhǐ qí yān". guǎn zǐ bà guó zhī móu, qiě yóu zuò nèi zhèng, yǐ jì jūn lìng, shǐ zhī ěr mù sù xí, xīn zhì sù dìng, rú shān zhī bù kě dòng yáo, rán hòu chū ér yòng zhī, ruò jué shuǐ yú qiān rèn zhī xī yǐ.
○如山之苞如川之流“如山之苞”,营法也;“如川之流”,陈法也。古之善用师者,能为营而后能为陈。故曰“师出以律”,又曰“不愆于四伐五伐六伐七代,乃止齐焉”。管子霸国之谋,且犹作内政,以寄军令,使之耳目素习,心志素定,如山之不可动摇,然后出而用之,若决水于千仞之溪矣。
bù diào bù xiáng wēi yí zhī bù lèi, xián rén zhī sàng wáng, fù sì zhī zhuān hèng, jiē guó zhī bù xiáng. ér rì yuè zhī shěng, shān chuān zhī biàn, niǎo shòu cǎo mù zhī yāo, qí xiǎo zhě yě. chuán yuē:" rén wú xìn yān, yāo bù zì zuò." gù kǒng zǐ duì āi gōng, yǐ lǎo zhě bù jiào yòu zhě bù xué wèi sú zhī bù xiáng. xún zǐ yuē" rén yǒu sān bù xiáng, yòu ér bù kěn shì zhǎng, jiàn ér bù kěn shì guì, bù xiào ér bù kěn shì xián, shì rén zhī sān bù xiáng yě." ér wǔ wáng shèng yīn, dé èr fú ér wèn yān, yuē:" ruò guó yǒu yāo hū?" yī fú duì yuē:" wú guó yǒu yāo, zhòu jiàn xīng ér tiān yù xuè." yī fú duì yuē:" cǐ zé yāo yě, fēi qí dà zhě yě. wú guó zhī yāo, zi bù tīng fù, dì bù tīng xiōng, jūn lìng bù xíng, cǐ yāo zhī dà zhě yě." wǔ wáng bì xí zài bài zhī. zì yú suǒ dǎi jiàn wǔ liù shí nián guó sú mín qíng jǔ rú cǐ yǐ, bù jiào bù xué zhī tú mǎn yú tiān xià, ér yī èr shāo yǒu cái zhī zhě jiē shǎo zhèng mǎo dèng xī zhī liú, shì qǐ dài sān chuān jié ér bēi zhōu, mín shān bēng ér yōu hàn zāi. shū yuē:" xí yǔ xìng chéng." shī yún:" rú bǐ quán liú, wú lún xū yǐ bài." shí shí zhī shì suǒ yǐ yǐn lǐng yú zhé wáng, xì xīn yú dé yě.
○不吊不祥威仪之不类,贤人之丧亡,妇寺之专横,皆国之不祥。而日月之眚,山川之变,鸟兽草木之妖,其小者也。传曰:“人无衅焉,妖不自作。”故孔子对哀公,以老者不教、幼者不学为俗之不祥。荀子曰;“人有三不祥,幼而不肯事长,贱而不肯事贵,不肖而不肯事贤,是人之三不祥也。”而武王胜殷,得二俘而问焉,曰:“若国有妖乎?”一俘对曰:“吾国有妖,昼见星而天雨血。”一俘对曰:“此则妖也,非其大者也。吾国之妖,子不听父,弟不听兄,君令不行,此妖之大者也。”武王避席再拜之。自余所逮见五六十年国俗民情举如此矣,不教不学之徒满于天下,而一二稍有才知者皆少正卯、邓析之流,是岂待三川竭而悲周,岷山崩而忧汉哉。《书》曰:“习与性成。”《诗》云:“如彼泉流,无沦胥以败。”识时之士所以引领于哲王,系心于德也。
lǔ xī gōng jiǎn yǐ zú yòng, kuān yǐ ài mín, wù nóng zhòng gǔ, ér yǒu mù zhī shèng. wèi wén gōng dà bù zhī yī, dà bó zhī guān, wù cái xùn nóng, tōng shāng huì gōng, jìng jiào quàn xué, shòu fāng rèn néng, ér yǒu lái pìn sān qiān zhī duō. rán zé gǔ zhī mǎ zhèng jiē běn yú tián gōng yě. wú wèi jiàn jiù yǒu féi mǎ yě yǒu jī fú ér néng guó zhě yě.
○鲁僖公俭以足用,宽以爱民,务农重谷,而有牧之盛。卫文公大布之衣,大帛之冠,务材训农,通商惠工,敬教劝学,授方任能,而有来牝三千之多。然则古之马政皆本于田功也。吾未见厩有肥马、野有饥莩而能国者也。
shí shǐ jiǎn shāng tài wáng dāng wǔ dīng zǔ jiǎ zhī shì, yīn dào wèi shuāi, hé cóng yǒu jiǎn shāng zhī shì. xī gōng zhī shì jù tài wáng sì liù bǎi yú nián, zuò shī zhè rén tè běn qí wáng jī suǒ jī, ér chǐ yán zhī ěr. yóu tài shì zhī yán:" mìng wǒ wén kǎo, sù jiāng tiān wēi" yě, yóu kāng gào zhī yán:" tiān nǎi dà mìng wén wáng, yì róng yīn" yě, yì hòu rén zhuī yán zhī yě. zhāng zǐ yuē:" yī rì zhī jiān, tiān mìng wèi jué, yóu shì jūn chén."
○实始翦商太王当武丁、祖甲之世,殷道未衰,何从有翦商之事。僖公之世距太王巳六百余年,作诗这人特本其王迹所基,而侈言之尔。犹《泰誓》之言:“命我文考,肃将天威”也,犹《康诰》之言:“天乃大命文王,殪戎殷”也,亦后人追言之也。张子曰:“一日之间,天命未绝,犹是君臣。”
xuán niǎo dú jīng zhuàn zhī wén, zhōng shāng zhī shì, wú yán xiáng ruì zhě. ér dà wù zhī xiáng sāng, gāo zōng zhī gòu zhì, tì yú tiān zhī jiàn yāo ér xiū dé zhě yǒu èr yān, zé zhī jiān yú xià wáng zhī jiǎo wū shàng tiān ér xin lì xin lì wēi jù, gài tāng zhī jiā fǎ yě. jiǎn dí tūn luǎn ér shēng qì, bù yì jiǎo wū zhī shén hū? máo shì chuán yuē:" xuán niǎo, niǎo niǎo yě. chūn fēn xuán niǎo jiàng. tāng zhī xiān zǔ yǒu xū shì nǚ jiǎn dí, pèi gāo xīn shì dì, dì lǜ yǔ zhī qí yú jiāo ér shēng qì, gù běn qí wèi tiān suǒ mìng, yǐ xuán niǎo zhì ér shēng yān." kě yǐ pò shǐ qiān zhī miù yǐ.
○玄鸟读经传之文,终商之世,无言祥瑞者。而大戊之祥桑,高宗之雊雉,惕于天之见妖而修德者有二焉,则知监于夏王之矫诬上天而忄栗忄栗危惧,盖汤之家法也。简狄吞卵而生契,不亦矫诬之甚乎?毛氏传曰:“玄鸟,鸟鸟也。春分玄鸟降。汤之先祖有戌氏女简狄,配高辛氏帝,帝率与之祈于郊而生契,故本其为天所命,以玄鸟至而生焉。”可以破史迁之谬矣。
fū zòu qí yǒng" fū zòu qí yǒng, bù zhèn bù dòng, bù nán bù sǒng." gǒu fēi dà shòu zhī rén, zhòu ér dàng tiān xià zhī zhòng rèn, xiān bù kǒng jù ér shī qí shǒu zhě, cǐ gōng sūn chǒu suǒ yǐ yǒu dòng xīn zhī wèn yě. shēng ér fá xià, chuàng wèi yǒu zhī shì ér bù yí, kě wèi tiān xī zhī yǒng yǐ. hé yǐ néng zhī? qí" shàng dì lín nǚ, wú èr ěr xīn" zhī wèi hū? tāng wǔ shēn zhī yě, xué tāng zhī yǒng zhě yí hé rú?" zhèn jīng bǎi lǐ, bù sàng bǐ chàng", jìn zhī yǐ.
○敷奏其勇“敷奏其勇,不震不动,不难不竦。”苟非大受之人,骤而当天下之重任,鲜不恐惧而失其守者,此公孙丑所以有动心之问也。升而伐夏,创未有之事而不疑,可谓天锡之勇矣。何以能之?其“上帝临女,无贰尔心”之谓乎?汤武身之也,学汤之勇者宜何如?”震惊百里,不丧匕鬯”,近之矣。
lǔ sòng shāng sòng shī zhī cì xù, yóu chūn qiū zhī nián yuè, fū zǐ yīn qí jiù wén, shù ér bù zuò yě. sòng zhě, měi shèng dé zhī xíng róng, yǐ gào zōng miào. lǔ zhī sòng, sòng qí jūn ér yǐ, ér liè zhī zhōu sòng zhī hòu zhě, lǔ rén wèi zhī sòng yě. shì rú wèi fū zǐ zūn lǔ, ér jìn zhī wèi sòng, shì bù rán. lǔ rén wèi zhī sòng, fū zǐ ān dé bù wèi zhī sòng hū? wéi xià bù bèi yě. chūn qiū shū gōng shū jiāo yì tóng cǐ yì. mèng zǐ yuē:" qí wén zé shǐ." bù dú chūn qiū yě, suī liù jīng jiē rán. jīn rén yǐ wéi shèng rén zuò shū, bì yǒu jīng shì jué sú zhī jiàn, cǐ shì yǐ sī xīn dài shèng rén. shì rén dú shū rú wáng jiè fǔ, cái rù gòng yuàn, ér yī yuàn zhī shì jiē yù fēn gèng. cǐ zuì xué zhě zhī dà bìng yě.
○鲁颂商颂《诗》之次序,犹《春秋》之年月,夫子因其旧文,述而不作也。颂者,美盛德之形容,以告宗庙。鲁之颂,颂其君而已,而列之周颂之后者,鲁人谓之颂也。世儒谓夫子尊鲁,而进之为颂,是不然。鲁人谓之颂,夫子安得不谓之颂乎?为下不倍也。《春秋》书公、书郊亦同此义。孟子曰:“其文则史。”不独《春秋》也,虽《六经》皆然。今人以为圣人作书,必有惊世绝俗之见,此是以私心待圣人。世人读书如王介甫,才入贡院,而一院之事皆欲纷更。此最学者之大病也。
liè guó zhī fēng hé yǐ wú lǔ? dà shī chén zhī, gù yuē lǔ shī, bù wèi zhī sòng yǐ. kǒng zǐ, lǔ rén yě, cóng lǔ ér wèi zhī sòng, cǐ rú lǔ shǐ zhī shū" gōng" yě, rán pàn shuǐ zhī wén zé gù yuē" lǔ hóu" yě. shāng hé yǐ zài lǔ zhī hòu? yuē cǎo lú wú shì cháng yán zhī yǐ:" dà shī suǒ zhí zhě, dāng dài zhī shī yě. shāng zé xiān dài zhī shī, gù cì zhī zhōu lǔ zhī hòu."
列国之风何以无鲁?大师陈之,固曰鲁诗,不谓之颂矣。孔子,鲁人也,从鲁而谓之颂,此如鲁史之书“公”也,然《泮水》之文则固曰“鲁侯”也。商何以在鲁之后?曰草庐吴氏尝言之矣:“大师所职者,当代之诗也。商则先代之诗,故次之周、鲁之后。”
shī xù shī zhī shì cì bì bù kě xìn, jīn shī yì wèi bì jiē kǒng zǐ suǒ zhèng. qiě rú bāo sì miè zhī, yōu wáng zhī shī yě, ér cì yú qián zhào bó yíng zhī, xuān wáng zhī shī yě, ér cì yú hòu. xù zhě bù dé qí shuō, suì bìng chǔ cí xìn nán shān fǔ tián dà tián zhān bǐ luò yǐ shang shang zhě huá sāng hù yuān yāng yú zǎo cǎi shū shí shī, jiē wèi cì yōu wáng zhī zuò, kǒng bù rán yě. yòu rú shuò rén, zhuāng jiāng chū guī shì yě, ér cì yú hòu lǜ yī rì yuè zhōng fēng, zhuāng jiāng shī wèi ér zuò, yàn yàn, sòng guī qiè zuò, jī gǔ, guó rén yuàn zhōu xū ér zuò yě, ér cì yú qián. wèi yáng, qín kāng gōng wèi tài zǐ shí zuò yě, ér shǎn yú hòu huáng niǎo, mù gōng hōng hòu shì yě, ér cì yú qián. cǐ jiē jīng yǒu míng wén kě jù, gù zhèng shì wèi shí yuè zhī jiāo yǔ wú zhèng xiǎo xiǎo wǎn, jiē cì lì wáng zhī shī. hàn xìng zhī chū, shī yí qí dì ěr. ér zuǒ shì chuán chǔ zhuāng wáng zhī yán yuē:" wǔ wáng zuò wǔ, qí zú zhāng yuē' qí dìng ěr gōng', qí sān yuē' fū shí yì sī, wǒ cú wéi qiú dìng', qí liù yuē:' suí wàn bāng, lǚ fēng nián'." jīn shī dàn yǐ" qí dìng ěr gōng" yī zhāng wèi wǔ, ér qí sān wèi lài, qí liù wèi huán, zhāng cì fù xiāng gé yuè. yí lǐ gē zhào nán sān piān, yuè cǎo chóng ér qǔ cǎi píng, zhèng yì yǐ wéi cǎi píng jiù zài cǎo chóng zhī qián. zhī jīn rì zhī shī yǐ shī gǔ rén zhī cì, fēi fū zǐ suǒ wèi yǎ sòng gè dé qí suǒ zhě yǐ.
○诗序《诗》之世次必不可信,今《诗》亦未必皆孔子所正。且如褒姒灭之,幽王之诗也,而次于前;召伯营之,宣王之诗也,而次于后。序者不得其说,遂并《楚茨》、《信南山》、《甫田》、《大田》、《瞻彼洛矣》、《裳裳者华》、《桑扈》、《鸳鸯》、《鱼藻》、《采菽》十诗,皆为刺幽王之作,恐不然也。又如《硕人》,庄姜初归事也,而次于后;《绿衣》、《日月》、《终风》,庄姜失位而作,《燕燕》,送归妾作,《击鼓》,国人怨州吁而作也,而次于前。《渭阳》,秦康公为太子时作也,而闪于后;《黄鸟》,穆公薨后事也,而次于前。此皆经有明文可据,故郑氏谓《十月之交》、《雨无正》、《小》、《小宛》,皆刺厉王之诗。汉兴之初,师移其第耳。而《左氏传》楚庄王之言曰:“武王作《武》,其卒章曰‘耆定尔功’,其三曰‘敷时绎思,我徂维求定’,其六曰:‘绥万邦,屡丰年’。”今诗但以“耆定尔功”一章为《武》,而其三为《赉》,其六为《桓》,章次复相隔越。《仪礼》歌召南三篇,越《草虫》而取《采苹》,正义以为《采苹》旧在《草虫》之前。知今日之诗已失古人之次,非夫子所谓雅颂各得其所者矣。