chéng wáng guī zì yǎn, fá yǎn guī. zài zōng zhōu, gào shù bāng, gào yǐ huò fú. zuò duō fāng.
成王归自奄,伐奄归。在宗周,诰庶邦,诰以祸福。作《多方》。
duō fāng zhòng fāng tiān xià zhū hóu.
多方众方天下诸侯。
wéi wǔ yuè dīng hài, wáng lái zì yǎn, zhì yú zōng zhōu. zhōu gōng guī zhèng zhī míng nián, huái yí yǎn yòu pàn. lǔ zhēng huái yí, zuò fèi shì. wáng qīn zhēng yǎn, miè qí guó, wǔ yuè hái zhì hào jīng. fèi yīn mì.
惟五月丁亥,王来自奄,至于宗周。周公归政之明年,淮夷奄又叛。鲁征淮夷,作《费誓》。王亲征奄,灭其国,五月还至镐京。○费音秘。
shū" chéng wáng" zhì" duō fāng" zhèng yì yuē: chéng wáng guī zì fá yǎn, zài yú zōng zhōu hào jīng, zhū hóu yǐ wáng zhēng hái, jiē lái zhāo jí, zhōu gōng chēng wáng mìng, yǐ huò fú xián gào tiān xià zhū hóu guó. shǐ xù qí shì, zuò duō fāng. chuán" zhòng fāng tiān xià zhū hóu" zhèng yì yuē: zì wǔ wáng fá zhòu, jí chéng wáng jí zhèng, xīn fēng jiàn zhě shén shǎo. tiān xià zhū hóu duō shì yīn zhī jiù guó, qí xīn wèi fú zhōu jiā, yóu shì yǎn jūn zhòng pàn. jīn yīn miè yǎn xīn guī, gù gào tiān xià zhū hóu yǐ xīng wáng zhī jiè, yù lìng qí wú èr xīn yě. yǔ suī pǔ gào tiān xià, yì zài yīn zhī jiù guó. piān mò yì gào yīn zhī duō shì, dú yán" zhū hóu" zhě, jǔ qí zūn zhě, yǐ qí piān wáng gào yīn zhī zhū hóu gù yě. chuán" zhōu gōng" zhì" hào jīng" zhèng yì yuē: yǐ luò gào yán guī zhèng zhī shì, duō shì zhī piān cì zhī, duō shì shì guī zhèng míng nián zhī shì, gù zhī cǐ piān yì guī zhèng míng nián zhī shì. shì yóu bù míng, gù qǔ fèi shì wèi zhèng. yǐ chéng yǐ zhèng zhī xù yán" chéng wáng dōng fá huái yí", fèi shì zhī piān yán" huái yí xú róng bìng xìng", jù yán" huái yí", míng shì yī shì, gù yán" lǔ zhēng huái yí, zuò fèi shì, wáng qīn zhēng yǎn, miè qí guó", yǐ míng èr zhě wèi yī shí zhī shì yě. shàng xù yán" chéng wáng fá huái yí", ér cǐ chuán yán" lǔ zhēng huái yí" zhě, dāng shí huái yí xú róng bìng qǐ wèi luàn, lǔ yǔ èr guó xiāng jìn, fā yì yù bìng zhēng èr guó, gù yǐ èr guó shì zhòng, dàn chéng wáng kǒng lǔ bù néng dú píng èr guó, gù fù qīn wǎng zhēng zhī, suǒ yǐ chéng wáng zhèng zhī xù yǔ fèi shì zhī jīng bìng yán" huái yí", wèi cǐ gù yě. chuán yán" wǔ yuè hái zhì hào jīng", míng cǐ" zōng zhōu" jí hào jīng yě. lǐ jì jì tǒng wèi kǒng kuī zhī dǐng míng yún" jí gōng yú zōng zhōu", bǐ" zōng zhōu" wèi luò yì yě. shì luò yì yì míng zōng zhōu, zhī cǐ shì hào jīng zhě, chéng wáng yǐ zhōu gōng guī zhèng zhī shí, zàn zhì luò yì, hái guī chǔ xī dōu, hào jīng shì wáng cháng jū, zhī" zhì yú zōng zhōu", zhì hào jīng yě. qiě cǐ yǔ zhōu guān tóng shí shì yě, zhōu guān xù yún" hái guī zài fēng", jīng yún" guī yú zōng zhōu", fēng hào xiāng jìn, jí cǐ" zōng zhōu" shì hào jīng yě.
[疏]“成王”至“多方”○正义曰:成王归自伐奄,在於宗周镐京,诸侯以王征还,皆来朝集,周公称王命,以祸福咸告天下诸侯国。史叙其事,作《多方》。○传“众方天下诸侯”○正义曰:自武王伐纣,及成王即政,新封建者甚少。天下诸侯多是殷之旧国,其心未服周家,由是奄君重叛。今因灭奄新归,故告天下诸侯以兴亡之戒,欲令其无二心也。语虽普告天下,意在殷之旧国。篇末亦告殷之多士,独言“诸侯”者,举其尊者,以其篇王告殷之诸侯故也。○传“周公”至“镐京”○正义曰:以《洛诰》言归政之事,《多士》之篇次之,《多士》是归政明年之事,故知此篇亦归政明年之事。事犹不明,故取《费誓》为证。以《成以政》之序言“成王东伐淮夷”,《费誓》之篇言“淮夷、徐戎并兴”,俱言“淮夷”,明是一事,故言“鲁征淮夷,作《费誓》,王亲征奄,灭其国”,以明二者为一时之事也。上序言“成王伐淮夷”,而此传言“鲁征淮夷”者,当时淮夷徐戎并起为乱,鲁与二国相近,发意欲并征二国,故以二国誓众,但成王恐鲁不能独平二国,故复亲往征之,所以《成王政》之序与《费誓》之经并言“淮夷”,为此故也。传言“五月还至镐京”,明此“宗周”即镐京也。《礼记·祭统》卫孔悝之鼎铭云“即宫於宗周”,彼“宗周”谓洛邑也。是洛邑亦名宗周,知此是镐京者,成王以周公归政之时,暂至洛邑,还归处西都,镐京是王常居,知“至于宗周”,至镐京也。且此与《周官》同时事也,《周官》序云“还归在丰”,经云“归于宗周”,丰、镐相近,即此“宗周”是镐京也。
zhōu gōng yuē:" wáng ruò yuē, yóu gào ěr sì guó duō fāng. zhōu gōng yǐ wáng mìng shùn dà dào, gào sì fāng. chēng zhōu gōng, yǐ bié wáng zì gào. bié, bǐ liè fǎn. wéi ěr yīn hóu yǐn mín, wǒ wéi dà jiàng ěr mìng, ěr wǎng bù zhī. yīn zhī zhū hóu wáng mín zhě, wǒ dà jiàng rǔ mìng, wèi zhū zhòu yě. yán tiān xià wú bù zhī zhòu bào nüè yǐ qǔ wáng.
周公曰:“王若曰,猷告尔四国多方。周公以王命顺大道,告四方。称周公,以别王自告。○别,彼列反。惟尔殷侯尹民,我惟大降尔命,尔罔不知。殷之诸侯王民者,我大降汝命,谓诛纣也。言天下无不知纣暴虐以取亡。
shū" zhōu gōng" zhì" bù zhī" zhèng yì yuē: zhōu gōng yǐ chéng wáng zhī yì gào zhòng fāng zhī zhū hóu yuē:" wǒ wáng shùn dà dào yǐ gào rǔ sì fāng zhī guó duō fāng zhū hóu, wéi ěr yīn zhī zhū hóu zhèng mín zhě, wǒ wǔ wáng dà xià rǔ tiān xià mín mìng, zhū shā nüè zhòu. rǔ zhū hóu tiān xià zhī mín, wú yǒu bù zhī zhòu yǐ bào nüè qǔ wáng." yù lìng qí sī niàn zhī. chuán" zhōu gōng" zhì" zì gào" zhèng yì yuē: chéng wáng xīn shǐ jí zhèng, zhōu gōng liú ér fǔ zhī. zhōu gōng yǐ wáng mìng gào lìng zhū hóu, suǒ gào shí fēi wáng yán, gù jiā" zhōu gōng yuē" yú" wáng ruò yuē" zhī shàng, yǐ míng zhōu gōng xuān chéng wáng zhī yì yě." yóu", dào yě, zhōu gōng yǐ wáng mìng shùn dà dào gào sì fāng yě. jì yán" sì guó", yòu yán" duō fāng", jiàn sì fāng guó duō yě. bù zhí yán" wáng yuē", chēng" zhōu gōng", yǐ bié wáng zì gào yě. wáng sù yún:" zhōu gōng shè zhèng, chēng chéng wáng mìng yǐ gào. jí hái zhèng, chēng' wáng yuē' xián zì chéng wáng cí, gù jiā' zhōu gōng' yǐ míng zhī." rán duō shì zhī piān" wáng ruò yuē" zhī shàng bù jiā" zhōu gōng yuē" zhě, yǐ bǐ shàng jù yún" zhōu gōng chū yú xīn yì luò, yòng gào", zhī shì zhōu gōng gù yě. chuán" yīn zhī" zhì" qǔ wáng" zhèng yì yuē: zhū hóu wèi mín zhī zhǔ, mín suǒ qǔ zhèng, gù wèi zhī" zhèng mín". mín yǐ jūn wéi mìng, sǐ shēng zài jūn, tiān xià zhī mìng, zài yú yī rén zhòu, yán wǒ dà chù xià rǔ zhī mín mìng, zhèng wèi wǔ wáng zhū zhòu yě. yán tiān xià wú bù zhī zhòu yǐ bào nüè qǔ wáng, yù shǐ sī niàn zhī, lìng qí xīn qì yīn ér mù zhōu yě.
[疏]“周公”至“不知”○正义曰:周公以成王之意告众方之诸侯曰:“我王顺大道以告汝四方之国多方诸侯,惟尔殷之诸侯正民者,我武王大下汝天下民命,诛杀虐纣。汝诸侯天下之民,无有不知纣以暴虐取亡。”欲令其思念之。○传“周公”至“自告”○正义曰:成王新始即政,周公留而辅之。周公以王命告令诸侯,所告实非王言,故加“周公曰”於“王若曰”之上,以明周公宣成王之意也。“猷”,道也,周公以王命顺大道告四方也。既言“四国”,又言“多方”,见四方国多也。不直言“王曰”,称“周公”,以别王自告也。王肃云:“周公摄政,称成王命以告。及还政,称‘王曰’嫌自成王辞,故加‘周公’以明之。”然《多士》之篇“王若曰”之上不加“周公曰”者,以彼上句云“周公初于新邑洛,用告”,知是周公故也。○传“殷之”至“取亡”○正义曰:诸侯为民之主,民所取正,故谓之“正民”。民以君为命,死生在君,天下之命,在於一人纣,言我大黜下汝之民命,正谓武王诛纣也。言天下无不知纣以暴虐取亡,欲使思念之,令其心弃殷而慕周也。
hóng wéi tú tiān zhī mìng, fú yǒng yín niàn yú sì, wéi dì jiàng gé yú xià. dà wéi wèi wáng móu tiān zhī mìng, bù zhǎng jìng niàn yú jì sì. wèi xià jié. wéi tiān xià zhì jiè yú xià yǐ qiǎn gào zhī. wèi zāi yì. qiǎn, qì qiǎn fǎn. yǒu xià dàn jué yì, bù kěn qī yán yú mín, yǒu xià jié bù wèi tiān jiè ér dà qí yì yù, bù kěn yōu yán yú mín. wú yōu mín zhī yán. nǎi dà yín hūn, bù kè zhōng rì quàn yú dì zhī dí, yán jié nǎi dà wéi guò hūn zhī xíng, bù néng zhōng rì quàn yú tiān zhī dào. dí, tú lì fǎn, mǎ běn zuò yōu, yún:" suǒ yě." xíng, xià mèng fǎn. nǎi ěr yōu wén. yán jié zhī è nǎi rǔ suǒ wén.
洪惟图天之命,弗永寅念于祀,惟帝降格于夏。大惟为王谋天之命,不长敬念于祭祀。谓夏桀。惟天下至戒於夏以谴告之。谓灾异。○谴,弃浅反。有夏诞厥逸,不肯慼言于民,有夏桀不畏天戒而大其逸豫,不肯忧言於民。无忧民之言。乃大淫昏,不克终日劝于帝之迪,言桀乃大为过昏之行,不能终日劝於天之道。○迪,徒历反,马本作攸,云:“所也。”行,下孟反。乃尔攸闻。言桀之恶乃汝所闻。
shū" hóng wéi" zhì" yōu wén" zhèng yì yuē: yǐ zhū hóu xīn wèi fú zhōu, gù jǔ xià yīn wèi jiè. cǐ zhāng jiē shuō jié wáng tāng xìng zhī shì, yán xià jié dà wéi jū tiān zǐ zhī wèi, móu shàng tiān zhī mìng, ér bù néng zhǎng jìng niàn yú jì sì, wéi tiān xià zhì jiè yú xià jié. wèi xià zāi yì qiǎn gào zhī, jì qí jiàn zāi ér jù, gǎi xiū zhèng dé. ér yǒu xià jié bù wèi tiān mìng, nǎi dà qí yì yù, bù kěn yōu yán yú mín, wéi nǎi zì lè qí shēn, wú yōu mín zhī yán. xià jié nǎi fù dà wéi yín hūn zhī xíng, bù néng zhōng jìng yī rì miǎn yú tiān zhī dào. yán bù néng yī rì xíng tiān dào yě. jié zhī cǐ è, nǎi shì rǔ zhī suǒ wén. yán bù xū yě. chuán" dà wéi" zhì" zāi yì" zhèng yì yuē: shàng tiān zhī mìng, qù è yǔ shàn, fán wèi mín zhǔ, jiē dāng móu zhī. kǒng tiān shě jǐ ér qù, cháng xū jìng niàn jì sì. tiān suǒ qiǎn gào, wèi xià zāi yì. tiān bù yán, gù xià zāi yì yǐ qiǎn gào, zé rén zhǔ, jì zì xiū zhèng yě.
[疏]“洪惟”至“攸闻”○正义曰:以诸侯心未服周,故举夏殷为戒。此章皆说桀亡汤兴之事,言夏桀大惟居天子之位,谋上天之命,而不能长敬念于祭祀,惟天下至戒於夏桀。谓下灾异谴告之,冀其见灾而惧,改脩政德。而有夏桀不畏天命,乃大其逸豫,不肯忧言於民,惟乃自乐其身,无忧民之言。夏桀乃复大为淫昏之行,不能终竟一日勉於天之道。言不能一日行天道也。桀之此恶,乃是汝之所闻。言不虚也。○传“大惟”至“灾异”○正义曰:上天之命,去恶与善,凡为民主,皆当谋之。恐天舍己而去,常须敬念祭祀。天所谴告,谓下灾异。天不言,故下灾异以谴告,责人主,冀自脩政也。
jué tú dì zhī mìng, bù kè kāi yú mín zhī lì. jié qí móu tiān zhī mìng, bù néng kāi yú mín suǒ shī zhèng jiào. lì, shī yě. yán hūn mèi. lì, lì chí fǎn. nǎi dà jiàng fá, chóng luàn yǒu xià, yīn jiǎ yú nèi luàn. jié nǎi dà xià fá yú mín, zhòng luàn yǒu xià. yán cán nüè. wài bù yōu mín, nèi bù qín dé, yīn jiǎ yú èr luàn zhī nèi. yán hūn shén. zhòng, zhí yòng fǎn, yòu zhí lóng fǎn. bù kè líng chéng yú lǚ, wǎng pī wéi jìn zhī gōng, hóng shū yú mín. yán jié bù néng shàn fèng yú rén zhòng, wú dà wéi jìn gōng dé, ér dà shū duò yú zhì mín. yì wéi yǒu xià zhī mín dāo zhì, rì qīn yì gē xià yì. jié hóng shū yú mín, gù yì wéi yǒu xià zhī mín tān dāo fèn zhì ér nì mìng, yú shì jié mín zūn jìng qí néng yì gē xià yì zhě. wèi cán zéi chén. zhì, chì èr fǎn. yì, yú qì fǎn.
厥图帝之命,不克开于民之丽。桀其谋天之命,不能开於民所施政教。丽,施也。言昏昧。○丽,力驰反。乃大降罚,崇乱有夏,因甲于内乱。桀乃大下罚於民,重乱有夏。言残虐。外不忧民,内不勤德,因甲於二乱之内。言昏甚。○重,直用反,又直龙反。不克灵承于旅,罔丕惟进之恭,洪舒于民。言桀不能善奉於人众,无大惟进恭德,而大舒惰於治民。亦惟有夏之民叨懫,日钦劓割夏邑。桀洪舒於民,故亦惟有夏之民贪叨忿懫而逆命,於是桀民尊敬其能劓割夏邑者。谓残贼臣。○懫,敕二反。劓,鱼器反。
shū" jué tú" zhì" xià yì" zhèng yì yuē: yòu yán jié è. jié qí móu tiān zhī mìng, bù néng kāi fā yú mín zhī suǒ shī zhèng jiào. zhèng wèi bù néng kāi fā shàn zhèng, yǐ shī yú mín. jié nǎi dà xià zuì fá yú mín, zhòng luàn yǒu xià zhī guó. wài bù yōu mín, nèi bù qín dé, yīn fù jiǎ yú èr zhě zhī nèi, wèi luàn zhī xíng. jié bù néng yǐ shàn dào fèng chéng yú zhòng mín, wú dà wéi jìn zhī gōng dé, ér dà shū duò yú mín. yán jié bù néng jìn xíng gōng dé, ér shū duò yú zhì mín. jié jì shū duò yú mín, gù yì wéi yǒu xià zhī mín tān tāo fèn zhì ér wéi nì jié mìng, yú shì jié rì rì zūn jìng cán zéi zhī chén néng yì gē xià yì zhě, rèn yòng zhī, shǐ wēi fú xià mín yě. chuán" jié nǎi" zhì" hūn shén" zhèng yì yuē: shì gǔ yún:" chóng, zhòng yě." jié jì wèi è zhèng, wú yǐ quān gǎi, nǎi fù dà xià zuì fá yú mín, zhòng luàn yǒu xià zhī guó. yán qí cán nüè dà yě." jiā" shēng jìn" jiǎ", gǔ rén" jiǎ" yǔ" jiā" tōng yòng. jiā yú èr shì zhī nèi, ér wèi luàn xíng, gù chuán yǐ èr shì chōng zhī. wài bù yōu mín, nèi bù qín dé, jié shēn jiā yú èr luàn zhī nèi, yán qí hūn àn shén yě. zhèng wáng jiē yǐ" jiǎ" wèi xiá, wáng yún:" xiá xí zāi yì yú nèi wài wèi huò luàn." zhèng yún:" xí wèi niǎo shòu zhī xíng yú nèi wèi yín luàn." yǔ kǒng yì yě. chuán" yán jié" zhì" zhì mín" zhèng yì yuē: mín dāng fèng wáng, ér zé jié bù néng shàn fèng yú mín zhòng zhě, jūn zhī fèng mín, wèi shè měi zhèng yú mín yě. yǐ shàn fèng mín, dāng jìng yǐ xún zhī, bù gǎn xiè duò. jié nǎi wú dà wéi jìn yú gōng dé, ér dà shū huǎn xiè duò yú zhì mín, lìng mín yì kùn, ér zhèng yì luàn yě. chuán" jié hóng" zhì" zéi chén" zhèng yì yuē: lǐ jì yún:" yán bèi ér chū, yì bèi ér rù." jié jì bù yōu yú mín, gù mín yì wéi nì jié mìng, wèi tān tāo fèn zhì zhī xíng. wén shí bā nián zuǒ zhuàn yún:" jìn yún shì yǒu bù cái zǐ, tān yú yǐn shí, mào yú huò huì, tiān xià zhī mín wèi zhī tāo tiè." shuō zhě jiē yán tān cái wèi tāo, tān shí wèi tiè." tāo" jí" dāo" yě, dāo tiè wèi tān cái tān shí yě." fèn zhì" yán fèn nù wéi lǐ yě. mín jì rú cǐ, jié wú rú zhī hé, wéi rì rì zūn jìng qí néng yì gē xià yì zhě, wèi xìng néng cán zéi zhě, rèn yòng zhī.
[疏]“厥图”至“夏邑”○正义曰:又言桀恶。桀其谋天之命,不能开发於民之所施政教。正谓不能开发善政,以施於民。桀乃大下罪罚於民,重乱有夏之国。外不忧民,内不勤德,因复甲於二者之内,为乱之行。桀不能以善道奉承於众民,无大惟进之恭德,而大舒惰於民。言桀不能进行恭德,而舒惰於治民。桀既舒惰於民,故亦惟有夏之民贪饕忿懫而违逆桀命,於是桀日日尊敬残贼之臣能劓割夏邑者,任用之,使威服下民也。○传“桀乃”至“昏甚”○正义曰:《释诂》云:“崇,重也。”桀既为恶政,无以悛改,乃复大下罪罚於民,重乱有夏之国。言其残虐大也。“夹”声近“甲”,古人“甲”与“夹”通用。夹於二事之内,而为乱行,故传以二事充之。外不忧民,内不勤德,桀身夹於二乱之内,言其昏暗甚也。郑、王皆以“甲”为狎,王云:“狎习灾异於内外为祸乱。”郑云:“习为鸟兽之行於内为淫乱。”与孔异也。○传“言桀”至“治民”○正义曰:民当奉王,而责桀不能善奉於民众者,君之奉民,谓设美政於民也。以善奉民,当敬以循之,不敢懈惰。桀乃无大惟进於恭德,而大舒缓懈惰於治民,令民益困,而政益乱也。○传“桀洪”至“贼臣”○正义曰:《礼记》云:“言悖而出,亦悖而入。”桀既不忧於民,故民亦违逆桀命,为贪饕忿懫之行。文十八年《左传》云:“缙云氏有不才子,贪於饮食,冒於货贿,天下之民谓之饕餮。”说者皆言贪财为饕,贪食为餮。“饕”即“叨”也,叨餮谓贪财贪食也。“忿懫”言忿怒违理也。民既如此,桀无如之何,惟日日尊敬其能劓割夏邑者,谓性能残贼者,任用之。
tiān wéi shí qiú mín zhǔ, nǎi dà jiàng xiǎn xiū mìng yú chéng tāng, tiān wéi shì jié è, gù gèng qiú mín zhǔ yǐ dài zhī, dà xià míng měi zhī mìng yú chéng tāng, shǐ wáng tiān xià. xíng tiǎn yǒu xià, wéi tiān bù bì chún. mìng tāng xíng jué yǒu xià, wéi tiān bù yǔ jié, yì yǐ dà. bì, bì èr fǎn. nǎi wéi yǐ ěr duō fāng zhī yì mín, bù kè yǒng yú duō xiǎng. tiān suǒ yǐ bù yǔ jié, yǐ qí nǎi wéi yòng rǔ duō fāng zhī yì mín wèi chén, ér bù néng cháng jiǔ duō xiǎng guó gù. wéi xià zhī gōng duō shì, dà bù kè míng bǎo xiǎng yú mín, wéi jié zhī suǒ wèi gōng rén zhòng shì, dà bù néng míng ān xiǎng yú mín. yán luàn zhǔ suǒ rèn, rèn tóng jǐ zhě. nǎi xū wéi nüè yú mín, zhì yú bǎi wèi, dà bù kè kāi. jié zhī zhòng shì, nǎi xiāng yǔ wéi bào nüè yú mín, zhì yú bǎi duān suǒ wéi. yán nüè fēi yī. dà bù néng kāi mín yǐ shàn. yán yǔ jié hé zhì.
天惟时求民主,乃大降显休命于成汤,天惟是桀恶,故更求民主以代之,大下明美之命於成汤,使王天下。刑殄有夏,惟天不畀纯。命汤刑绝有夏,惟天不与桀,亦已大。○畀,必二反。乃惟以尔多方之义民,不克永于多享。天所以不与桀,以其乃惟用汝多方之义民为臣,而不能长久多享国故。惟夏之恭多士,大不克明保享于民,惟桀之所谓恭人众士,大不能明安享于民。言乱主所任,任同己者。乃胥惟虐于民,至于百为,大不克开。桀之众士,乃相与惟暴虐於民,至於百端所为。言虐非一。大不能开民以善。言与桀合志。
shū" tiān wéi" zhì" kè kāi" zhèng yì yuē: tiān wéi jié è zhī gù, gèng qiú mín zhǔ yǐ dài. tiān nǎi dà xià míng měi zhī mìng yú chéng tāng, shǐ zhī dài jié wáng tiān xià. nǎi mìng tāng shī xíng fá jué yǒu xià, wéi tiān bù yǔ xià jié, yì yǐ dà yǐ. tiān suǒ bù yǔ zhī zhě, nǎi wéi cǐ jié yòng rǔ duō fāng zhī yì mín wèi chén, ér bù néng cháng jiǔ yú duō xiǎng guó gù yě. yì mín shí xián rén yě, xià jié bù yòng. wéi xià jié zhī suǒ wèi gōng rén zhòng shì zhě, dà bù néng yòng míng dào ān cún xiǎng yú zhòng mín, nǎi xiāng yǔ wéi xíng bào nüè yú mín, zhì yú bǎi duān suǒ wéi. yán nüè wú suǒ bù zuò. dà bù néng kāi mín yǐ shàn, qí chén yǔ jié tóng è, xià jiā suǒ yǐ miè wáng yě. chuán" wéi jié" zhì" jǐ zhě" zhèng yì yuē: wéi jié zhī suǒ wèi gōng rén zhòng shì, shí fēi gōng rén. luàn zhǔ suǒ hǎo, hǎo yòng tóng jǐ zhě, yǐ qí tóng jǐ, wèi zhī wèi gōng rén, shí fēi shàn rén, gù bù néng míng xiǎng yú mín. dù yù xùn" xiǎng" wèi shòu, shòu guó zhě wèi shòu ér yǒu zhī. cǐ yán bù néng ān xiǎng yú mín, wèi bù néng ān cún xiǎng shòu yú mín zhòng yě.
[疏]“天惟”至“克开”○正义曰:天惟桀恶之故,更求民主以代。天乃大下明美之命於成汤,使之代桀王天下。乃命汤施刑罚绝有夏,惟天不与夏桀,亦已大矣。天所不与之者,乃惟此桀用汝多方之义民为臣,而不能长久於多享国故也。义民实贤人也,夏桀不用。惟夏桀之所谓恭人众士者,大不能用明道安存享於众民,乃相与惟行暴虐於民,至於百端所为。言虐无所不作。大不能开民以善,其臣与桀同恶,夏家所以灭亡也。○传“惟桀”至“己者”○正义曰:惟桀之所谓恭人众士,实非恭人。乱主所好,好用同己者,以其同己,谓之为恭人,实非善人,故不能明享於民。杜预训“享”为受,受国者谓受而有之。此言不能安享於民,谓不能安存享受於民众也。
nǎi wéi chéng tāng, kè yǐ ěr duō fāng, jiǎn dài xià zuò mín zhǔ. nǎi wéi chéng tāng, néng yòng rǔ zhòng fāng zhī xián, dà dài xià zhèng, wèi tiān xià mín zhǔ. shèn jué lì nǎi quàn, jué mín xíng yòng quàn. tāng shèn qí shī zhèng yú mín, mín nǎi quàn shàn. qí rén suī xíng, yì yòng quàn shàn. yán zhèng xíng qīng. yǐ zhì yú dì yǐ, wǎng bù míng dé shèn fá, yì kè yòng quàn. yán zì tāng zhì yú dì yǐ, jiē néng chéng qí wáng dào, zhǎng shèn fǔ xiāng, wú bù míng yǒu dé, shèn qù xíng fá, yì néng yòng quàn shàn. xiāng, xī liàng fǎn. qù, qiāng lǚ fǎn. yào qiú, tiǎn lù duō zuì, yì kè yòng quàn. kāi shì wú gū, yì kè yòng quàn. dì yǐ yǐ shàng, yào chá qiú qíng, jué lù zhòng zuì, yì néng yòng quàn shàn. kāi fàng wú zuì zhī rén, bì wú wǎng zòng, yì néng yòng quàn shàn. yào, yī yáo fǎn, yòu yī miào fǎn, zhù tóng. tiǎn, tíng biàn fǎn. shàng, shí zhǎng fǎn. jīn zhì yú ěr pì, fú kè yǐ ěr duō fāng, xiǎng tiān zhī mìng. jīn zhì yú rǔ jūn, wèi zhòu, bù néng yòng rǔ zhòng fāng, xiǎng tiān zhī mìng, gù zhū miè zhī. pì, bì yì fǎn.
乃惟成汤,克以尔多方,简代夏作民主。乃惟成汤,能用汝众方之贤,大代夏政,为天下民主。慎厥丽乃劝,厥民刑用劝。汤慎其施政於民,民乃劝善。其人虽刑,亦用劝善。言政刑清。以至于帝乙,罔不明德慎罚,亦克用劝。言自汤至于帝乙,皆能成其王道,长慎辅相,无不明有德,慎去刑罚,亦能用劝善。○相,息亮反。去,羌吕反。要囚,殄戮多罪,亦克用劝。开释无辜,亦克用劝。帝乙已上,要察囚情,绝戮众罪,亦能用劝善。开放无罪之人,必无枉纵,亦能用劝善。○要,一遥反,又一妙反,注同。殄,亭遍反。上,时掌反。今至于尔辟,弗克以尔多方,享天之命。今至于汝君,谓纣,不能用汝众方,享天之命,故诛灭之。○辟,必亦反。
shū" nǎi wéi" zhì" zhī mìng" zhèng yì yuē: jié cán nüè yú mín, nǎi wéi chéng tāng, néng yòng rǔ zhòng fāng zhī xián rén, dà dài xià jié, zuò tiān xià mín zhǔ. shèn qí suǒ shī zhèng jiào yú mín, mín nǎi quàn miǎn wéi shàn. qí mín suī bèi xíng shā, yì yòng quàn miǎn wéi shàn. fēi tú tāng shèng, hòu shì yì xián. zì tāng zhì yú dì yǐ, jiē néng chéng qí wáng dào, wú bù xiǎn yòng yǒu dé, wèi shèn xíng fá, yì néng yòng quàn miǎn wéi shàn. yào chá qiú qíng, jué lù zhòng zuì, yì néng yòng quàn miǎn wéi shàn. kāi fàng wú zuì, yì néng yòng quàn miǎn wéi shàn. jīn zhì yú rǔ jūn zhòu, fǎn xiān wáng zhī dào, bù néng yòng rǔ duō fāng zhī mín, xiǎng yǒu shàng tiān zhī mìng, yóu cǐ gù bèi zhū miè. rǔ děng yí dāng zhī zhī, bù dàng gèng lìng rú yīn yě. chuán" nǎi wéi" zhì" mín zhǔ" zhèng yì yuē:" dà dài xià" zhě, yán tiān wèi zhī zhòng, tāng néng dài zhī, wèi zhī" dà dài xià" yě. wáng sù yún:" yǐ dà dào dài xià wèi mín zhǔ." chuán" tāng shèn" zhì" xíng qīng" zhèng yì yuē:" shèn jué lì" zhě, zǒng wèi shī zhèng jiào ěr. dàn xià jù yán" xíng yòng quàn", quàn yòng xíng zé jué lì zhī yán yǒu shǎng, shǎng wèi shǎng yòng quàn yě. dàn suǒ shī zhèng jiào, qí shì jì duō, fēi tú xíng shǎng ér yǐ. jǔ shì dé zhòng, mín jiē quàn yě. zhèng wú shī, xíng wú làn, mín yǐ shì quàn shàn. yán zhèng xíng qīng. chuán" dì yǐ" zhì" quàn shàn" zhèng yì yuē: jiāng yù duàn zuì, bì shòu qí yào cí, chá qí xū shí, gù yán" yào qiú" yě." tiǎn lù duō zuì", zuì zhě bù làn. kāi shì wú zuì zhě, bù wǎng shā rén, bù zòng yǒu zuì, yì shì zhèng xíng qīng, gù néng yòng quàn shàn yě.
[疏]“乃惟”至“之命”○正义曰:桀残虐於民,乃惟成汤,能用汝众方之贤人,大代夏桀,作天下民主。慎其所施政教於民,民乃劝勉为善。其民虽被刑杀,亦用劝勉为善。非徒汤圣,后世亦贤。自汤至于帝乙,皆能成其王道,无不显用有德,畏慎刑罚,亦能用劝勉为善。要察囚情,绝戮众罪,亦能用劝勉为善。开放无罪,亦能用劝勉为善。今至於汝君纣,反先王之道,不能用汝多方之民,享有上天之命,由此故被诛灭。汝等宜当知之,不当更令如殷也。○传“乃惟”至“民主”○正义曰:“大代夏”者,言天位之重,汤能代之,谓之“大代夏”也。王肃云:“以大道代夏为民主。”○传“汤慎”至“刑清”○正义曰:“慎厥丽”者,总谓施政教尔。但下句言“刑用劝”,劝用刑则厥丽之言有赏,赏谓赏用劝也。但所施政教,其事既多,非徒刑赏而已。举事得中,民皆劝也。政无失,刑无滥,民以是劝善。言政刑清。○传“帝乙”至“劝善”○正义曰:将欲断罪,必受其要辞,察其虚实,故言“要囚”也。“殄戮多罪”,罪者不滥。开释无罪者,不枉杀人,不纵有罪,亦是政刑清,故能用劝善也。
" wū hū! wáng ruò yuē, gào gào ěr duō fāng, fēi tiān yōng shì yǒu xià, tàn ér shùn qí shì yǐ gào rǔ zhòng fāng, fēi tiān yòng shì qì jié, jié zòng è zì qì, gù zhū fàng. fēi tiān yōng shì yǒu yīn, nǎi wéi ěr pì, yǐ ěr duō fāng, dà yín tú tiān zhī mìng, xiè yǒu cí. fēi tiān yòng qì yǒu yīn, nǎi wéi rǔ jūn zhòu, yòng rǔ zhòng fāng dà wéi guò è zhě, gòng móu tiān zhī mìng, è shì jǐn yǒu cí shuō, bù zài tiān xià, gù jiàn zhū miè yě.
“呜呼!王若曰,诰告尔多方,非天庸释有夏,叹而顺其事以告汝众方,非天用释弃桀,桀纵恶自弃,故诛放。非天庸释有殷,乃惟尔辟,以尔多方,大淫图天之命,屑有辞。非天用弃有殷,乃惟汝君纣,用汝众方大为过恶者,共谋天之命,恶事尽有辞说,布在天下,故见诛灭也。
shū" wū hū" zhì" yǒu cí" zhèng yì yuē: zhōu gōng xiān zì tàn, ér fù chēng wáng mìng yún:" wáng shùn qí shì ér yán yuē, yǐ yán gào rén wèi zhī gào, wǒ gào rǔ zhòng fāng zhū hóu, fēi tiān yòng fèi yǒu xià, xià jié zòng è zì qì yě. fēi tiān yòng fèi yǒu yīn, yīn zhòu zòng è zì qì yě." yòu zhǐ shuō zhòu è:" nǎi wéi rǔ jūn yīn zhòu, yòng rǔ zhòng fāng zhī mín dà wéi guò è zhě, gòng cǐ è rén, móu tiān zhī mìng. qí è shì jǐn yǒu cí shuō, bù zài tiān xià, yǐ cǐ gù jiàn zhū miè."
[疏]“呜呼”至“有辞”○正义曰:周公先自叹,而复称王命云:“王顺其事而言曰,以言告人谓之诰,我告汝众方诸侯,非天用废有夏,夏桀纵恶自弃也。非天用废有殷,殷纣纵恶自弃也。”又指说纣恶:“乃惟汝君殷纣,用汝众方之民大为过恶者,共此恶人,谋天之命。其恶事尽有辞说,布在天下,以此故见诛灭。”
nǎi wéi yǒu xià tú jué zhèng, bù jí yú xiǎng, tiān jiàng shí sàng, yǒu bāng jiān zhī. gèng shuō jié yě. yán jié móu qí zhèng, bù chéng yú xiǎng, gù tiān xià shì sàng wáng yǐ huò zhī, shǐ tiān xià yǒu guó shèng rén dài zhī. yán yǒu guó, míng huáng tiān wú qīn, yòu yǒu dé. jiān, jiān cè zhī jiān.
乃惟有夏图厥政,不集于享,天降时丧,有邦间之。更说桀也。言桀谋其政,不成于享,故天下是丧亡以祸之,使天下有国圣人代之。言有国,明皇天无亲,佑有德。○间,间厕之间。
shū" nǎi wéi" zhì" jiān zhī" zhèng yì yuē: gèng shuō jié wáng zhī yóu, nǎi wéi yǒu xià jié móu qí zhèng, bù néng chéng yú xiǎng guó, suǒ móu jiē shì è shì, gù tiān xià shì sàng wáng yǐ huò zhī, shǐ yǒu guó shèng rén lái dài zhī. yán huáng tiān wú qīn, wéi yòu yǒu dé, gù yǐ shèng jūn dài àn zhǔ yě. tāng shì xià zhī zhū hóu, gù yún" yǒu guó".
[疏]“乃惟”至“间之”○正义曰:更说桀亡之由,乃惟有夏桀谋其政,不能成於享国,所谋皆是恶事,故天下是丧亡以祸之,使有国圣人来代之。言皇天无亲,惟佑有德,故以圣君代暗主也。汤是夏之诸侯,故云“有国”。
nǎi wéi ěr shāng hòu wáng, yì jué yì, hòu wáng zhòu yì yù qí guò yì. yán zòng zì wú dù. tú jué zhèng, bù juān zhēng, tiān wéi jiàng shí sàng. zhòu móu qí zhèng, bù jié jìn yú shàn, gù tiān wéi xià shì sàng wáng. wèi zhū miè. juān, jí xuán fǎn, mǎ yún:" míng yě." yī yīn guī. zhēng, jué jù, zhī chéng fǎn, mǎ yún:" shēng yě." wéi shèng wǎng niàn zuò kuáng, wéi kuáng kè niàn zuò shèng. wéi shèng rén wú niàn yú shàn, zé wèi kuáng rén. wéi kuáng rén néng niàn yú shàn, zé wèi shèng rén. yán jié zhòu fēi shí kuáng yú, yǐ bù niàn shàn, gù miè wáng. tiān wéi wǔ nián, xū xiá zhī zǐ sūn, dàn zuò mín zhǔ, wǎng kě niàn tīng. tiān yǐ tāng gù, wǔ nián xū xiá tāng zhī zǐ sūn, jì qí gǎi huǐ. ér zhòu dà wéi mín zhǔ, sì xíng wú dào, shì wú kě niàn, yán wú kě tīng. wǔ wáng fú sāng sān nián, hái shī èr nián.
乃惟尔商后王,逸厥逸,后王纣逸豫其过逸。言纵恣无度。图厥政,不蠲烝,天惟降时丧。纣谋其政,不絜进于善,故天惟下是丧亡。谓诛灭。○蠲,吉玄反,马云:“明也。”一音圭。烝,绝句,之承反,马云:“升也。”惟圣罔念作狂,惟狂克念作圣。惟圣人无念於善,则为狂人。惟狂人能念於善,则为圣人。言桀纣非实狂愚,以不念善,故灭亡。天惟五年,须暇之子孙,诞作民主,罔可念听。天以汤故,五年须暇汤之子孙,冀其改悔。而纣大为民主,肆行无道,事无可念,言无可听。武王服丧三年,还师二年。
shū" nǎi wéi" zhì" niàn tīng" zhèng yì yuē: gèng shuō zhòu wáng zhī yóu. nǎi wéi rǔ shāng zhī hòu wáng zhòu, yì yù qí guò, zòng zì wú dù. zhòu móu qí wéi zhèng, bù néng jié jìn yú shàn, wéi xíng è shì, tiān wéi xià shì sàng wáng yǐ huò zhī. wéi shèng rén wú niàn yú shàn, zé wèi kuáng rén. wéi kuáng rén néng niàn yú shàn, zé wèi shèng rén. zhòu suī kuáng yú, jì qí niàn shàn yě. jì zhòu wèi è, zǎo yīng zhū miè, tiān wéi yǐ chéng tāng zhī gù, gù jī wǔ nián xū dài xián xiá tāng zhī zǐ sūn. dàn huǎn duō nián, jì qí gǎi huǐ. ér zhòu dà wéi mín zhǔ, sì xíng wú dào, shì wú kě niàn, yán wú kě tīng, yóu shì tiān shǐ gǎi yì, gù zhū miè zhī. chuán" wéi shèng" zhì" miè wáng" zhèng yì yuē:" shèng" zhě shàng zhì zhī míng," kuáng" zhě xià yú zhī chēng. kǒng zǐ yuē:" wéi shàng zhì yǔ xià yú bù yí." shì shèng bì bù kě wèi kuáng, kuáng bì bù néng wéi shèng, cǐ shì jué yǐ. ér cǐ yán" wéi shèng rén wú niàn yú shàn, zé wèi kuáng rén. wéi kuáng rén néng niàn yú shàn, zé wèi shèng rén" zhě, fāng yán tiān xū xiá yú zhòu, jì qí gǎi huǐ, shuō yǒu cǐ lǐ ěr, bù yán cǐ shì shì shí yě. wèi zhī wèi shèng, nìng kěn wú niàn yú shàn? yǐ míng wéi kuáng, qǐ néng niàn shàn? zhōng rén niàn yǔ bù niàn, qí shí shǎo yǒu suǒ yí, yù jiàn niàn shàn yǒu yì, gù jǔ kuáng shèng jí shàn è zhě yán zhī. chuán" tiān yǐ" zhì" èr nián" zhèng yì yuē: tāng shì chuàng yè shèng wáng, lǐ dāng zuò yìn cháng yuǎn. jì zhòu wèi sǐ wǔ nián zhī qián, yǐ hé sàng miè, dàn zhòu shì tāng zhī zǐ sūn, tiān yǐ tāng shèng rén zhī gù, gù wǔ nián xū dài xián xiá tāng zhī zǐ sūn, jì qí gǎi huǐ, néng niàn shàn dào. ér zhòu dà wéi mín zhǔ, sì xíng wú dào. suǒ wéi jiē è shì, wú kě niàn zhě yán jiē è yán, wú kě tīng zhě yóu shì tiān shǐ miè zhī. wǔ nián zhě, yǐ wǔ wáng tǎo zhòu, chū lì jí yīng fá zhī, gù cóng wǔ wáng chū lì zhī nián, shù zhì fá zhòu wèi wǔ nián. wén wáng shòu mìng jiǔ nián ér bēng, qí nián wǔ wáng sì lì. fú sāng sān nián, wèi dé zhēng fá. shí yī nián fú què, nǎi guān bīng yú mèng jīn, shí sān nián fāng shǐ shā zhòu. cóng jiǔ nián zhì shí sān nián, shì wǔ nián yě. rán fú sāng sān nián, hái shī èr nián, nǎi shì lǐ yí rán, ér yún yǐ tāng gù xū xiá zhī zhě, yǐ yīn zhòu è yíng, jiǔ hé zhū miè, féng wén wáng bēng, wèi xiá xíng shī, jiān zhī shì ruò, fán jīng wǔ zài, shèng rén yīn yán zhī yǐ wéi fǎ jiào ěr. qí shí fēi tiān bù zhī zhòu kuáng, wàng qí hòu gǎi huǐ, yì fēi qū niàn tāng dé, yán cǐ suì nián yě.
[疏]“乃惟”至“念听”○正义曰:更说纣亡之由。乃惟汝商之后王纣,逸豫其过,纵恣无度。纣谋其为政,不能絜进於善,惟行恶事,天惟下是丧亡以祸之。惟圣人无念於善,则为狂人。惟狂人能念於善,则为圣人。纣虽狂愚,冀其念善也。计纣为恶,早应诛灭,天惟以成汤之故,故积五年须待閒暇汤之子孙。诞缓多年,冀其改悔。而纣大为民主,肆行无道,事无可念,言无可听,由是天始改意,故诛灭之。○传“惟圣”至“灭亡”○正义曰:“圣”者上智之名,“狂”者下愚之称。孔子曰:“惟上智与下愚不移。”是圣必不可为狂,狂必不能为圣,此事决矣。而此言“惟圣人无念於善,则为狂人。惟狂人能念於善,则为圣人”者,方言天须暇於纣,冀其改悔,说有此理尔,不言此事是实也。谓之为圣,宁肯无念於善?已名为狂,岂能念善?中人念与不念,其实少有所移,欲见念善有益,故举狂圣极善恶者言之。○传“天以”至“二年”○正义曰:汤是创业圣王,理当祚胤长远。计纣未死五年之前,已合丧灭,但纣是汤之子孙,天以汤圣人之故,故五年须待闲暇汤之子孙,冀其改悔,能念善道。而纣大为民主,肆行无道。所为皆恶事,无可念者;言皆恶言,无可听者;由是天始灭之。五年者,以武王讨纣,初立即应伐之,故从武王初立之年,数至伐纣为五年。文王受命九年而崩,其年武王嗣立。服丧三年,未得征伐。十一年服阕,乃观兵於孟津,十三年方始杀纣。从九年至十三年,是五年也。然服丧三年,还师二年,乃事理宜然,而云以汤故须暇之者,以殷纣恶盈,久合诛灭,逢文王崩,未暇行师,兼之示弱,凡经五载,圣人因言之以为法教尔。其实非天不知纣狂,望其后改悔,亦非曲念汤德,延此岁年也。
tiān wéi qiú ěr duō fāng, dà dòng yǐ wēi, kāi jué gù tiān. tiān wéi qiú rǔ zhòng fāng zhī xián zhě, dà dòng zhòu yǐ wēi, kāi qí néng gù tiān kě yǐ dài zhě. wéi ěr duō fāng, wǎng kān gù zhī. wéi wǒ zhōu wáng, líng chéng yú lǚ. wéi rǔ zhòng fāng zhī zhōng, wú kān gù tiān zhī dào zhě. wéi wǒ zhōu wáng, shàn fèng yú zhòng. yán yǐ rén zhèng dé rén xīn. kè kān yòng dé, wéi diǎn shén tiān. yán zhōu wén wǔ néng kān yòng dé, wéi kě yǐ zhǔ shén tiān zhī sì, rèn tiān wáng. rèn yīn rén. tiān wéi shì jiào wǒ yòng xiū, jiǎn bì yīn mìng, yǐn ěr duō fāng. tiān yǐ wǒ yòng dé zhī gù, wéi yòng jiào wǒ yòng měi dào dài yīn, tiān yǔ wǒ yīn zhī wáng mìng, yǐ zhèng rǔ zhòng fāng zhī zhū hóu.
天惟求尔多方,大动以威,开厥顾天。天惟求汝众方之贤者,大动纣以威,开其能顾天可以代者。惟尔多方,罔堪顾之。惟我周王,灵承于旅。惟汝众方之中,无堪顾天之道者。惟我周王,善奉於众。言以仁政得人心。克堪用德,惟典神天。言周文武能堪用德,惟可以主神天之祀,任天王。○任音壬。天惟式教我用休,简畀殷命,尹尔多方。天以我用德之故,惟用教我用美道代殷,天与我殷之王命,以正汝众方之诸侯。
shū" tiān wéi" zhì" duō fāng" zhèng yì yuē: tiān yǐ zhòu è zhī gù, jiāng xuǎn rén dài zhī. wéi qiú xián rén yú rǔ zhòng fāng, dà dòng zhòu yǐ wēi. wèi zhū qù zhòu yě. kāi qí yǒu dé néng gù tiān zhī zhě, yù yǐ fá zhòu, wéi rǔ zhòng fāng zhī jūn, xī jiē wú dé, wú kān shǐ tiān gù zhī. wéi wǒ zhōu wáng shàn fèng yú zhòng, néng yǐ rén zhèng dé rén xīn, wén wǔ néng kān yòng dé, wéi kě yǐ zhǔ shén tiān zhī sì, rèn zuò tiān zǐ yě. tiān wéi yǐ wǒ yòng dé zhī gù, gù jiào wǒ shǐ yòng měi dào, dà yǔ wǒ yīn wáng zhī mìng, mìng wǒ dài yīn wèi wáng, zhèng rǔ zhòng fāng zhū hóu. yán tiān shòu wǒ yǐ cǐ shì yě. chuán" tiān wéi" zhì" dài zhě" zhèng yì yuē:" tiān wéi qiú rǔ zhòng fāng zhī xián", yán yù xuǎn xián yǐ wéi tiān zǐ yě." dà dòng zhòu yǐ wēi", wèi zhū shā zhòu yě. tiān yì fù kāi qí néng gù tiān kě yǐ dài zhě, yù shǐ dài zhī." gù" wèi huí shì, yǒu shèng dé zhě, tiān huí shì zhī. shī suǒ wèi" nǎi juàn xī gù, cǐ wéi yǔ zhái", yǔ bǐ" gù" tóng, yán tiān gù wén wáng ér yǔ zhī jū, jí cǐ yì yě. dàn wèi tiān gù rén, rén yì gù tiān, cǐ yún" kāi jué gù tiān", wèi rén gù tiān yě. xià yún" wǎng kān gù zhī", wèi tiān gù rén yě. yán duō fāng rén jiē wú dé, bù kān shǐ tiān gù zhī. chuán yǐ gù shì tōng yú bǐ, gù jiē yǐ tiān yán zhī. chuán" tiān yǐ" zhì" zhū hóu" zhèng yì yuē: zhōu yǐ néng xíng měi dào, nǎi dé tiān gù, fù yán tiān yòng jiào wǒ měi dào zhě, rén zhī měi è, hé shì fēi tiān? yóu wèi měi dào, wèi tiān suǒ gù, yǐ měi guī gōng yú tiān, yán jiào wǒ yòng měi dào, gù dé dàng tiān yì yě.
[疏]“天惟”至“多方”○正义曰:天以纣恶之故,将选人代之。惟求贤人於汝众方,大动纣以威。谓诛去纣也。开其有德能顾天之者,欲以伐纣,惟汝众方之君,悉皆无德,无堪使天顾之。惟我周王善奉於众,能以仁政得人心,文武能堪用德,惟可以主神天之祀,任作天子也。天惟以我用德之故,故教我使用美道,大与我殷王之命,命我代殷为王,正汝众方诸侯。言天授我以此世也。○传“天惟”至“代者”○正义曰:“天惟求汝众方之贤”,言欲选贤以为天子也。“大动纣以威”,谓诛杀纣也。天意复开其能顾天可以代者,欲使代之。“顾”谓回视,有圣德者,天回视之。《诗》所谓“乃眷西顾,此惟与宅”,与彼“顾”同,言天顾文王而与之居,即此意也。但谓天顾人,人亦顾天,此云“开厥顾天”,谓人顾天也。下云“罔堪顾之”,谓天顾人也。言多方人皆无德,不堪使天顾之。传以顾事通於彼,故皆以天言之。○传“天以”至“诸侯”○正义曰:周以能行美道,乃得天顾,复言天用教我美道者,人之美恶,何事非天?由为美道,为天所顾,以美归功於天,言教我用美道,故得当天意也。
jīn wǒ hé gǎn duō gào, wǒ wéi dà jiàng ěr sì guó mín mìng. jīn wǒ hé gǎn duō gào rǔ ér yǐ, wǒ wéi dà xià rǔ sì guó mín mìng. wèi zhū guǎn cài shāng yǎn zhī jūn. ěr hé bù chén yù zhī yú ěr duō fāng? rǔ hé bù yǐ chéng xìn xíng kuān yù zhī dào yú rǔ zhòng fāng? yù qí jiè sì guó, chóng hé xié. ěr hé bù jiā jiè yì wǒ zhōu wáng, xiǎng tiān zhī mìng? jiā, jìn yě. rǔ hé bù jìn dà jiàn zhì yú wǒ zhōu wáng, yǐ xiǎng tiān zhī mìng, ér wèi bù ān hū? jiā yīn xié, zhù tóng. jīn ěr shàng zhái ěr zhái, tián ěr tián, ěr hé bù huì wáng xī tiān zhī mìng? jīn rǔ yīn zhī zhū hóu jiē shàng dé jū rǔ cháng jū, chén mín jiē shàng dé tián rǔ gù tián, rǔ hé bù shùn cóng wáng zhèng, guǎng tiān zhī mìng, ér zì huái yí hū? ěr nǎi dí lǚ bù jìng, ěr xīn wèi ài. rǔ suǒ dǎo xíng, shù wèi bù ān, rǔ xīn wèi ài wǒ zhōu gù. shù, sè gè fǎn. ěr nǎi bù dà zhái tiān mìng, ěr nǎi xiè bō tiān mìng, rǔ nǎi bù dà jū ān tiān mìng, shì rǔ nǎi jǐn bō qì tiān mìng. ěr nǎi zì zuò bù diǎn tú chén yú zhèng. rǔ wèi ài wǒ zhōu, bō qì tiān mìng, shì rǔ nǎi zì wèi bù cháng móu xìn yú zhèng dào. wǒ wéi shí qí jiào gào zhī, wǒ wéi shí qí zhàn yào qiú zhī, wǒ wéi rǔ rú shì bù móu xìn yú zhèng dào, gù qí jiào gào zhī, wèi xùn yǐ wén gào qí zhàn yào qiú zhī, wèi tǎo qí chàng luàn, zhí qí péng dǎng. yào, yī yáo fǎn. xùn yīn xìn. chàng yīn chàng. zhì yú zài, zhì yú sān. zài, wèi sān jiān huái yí pàn shí. sān, wèi chéng wáng jí zhèng yòu pàn. yán dí lǚ bù jìng zhī shì. nǎi yǒu bù yòng wǒ jiàng ěr mìng, wǒ nǎi qí dà fá jí zhī. wǒ jiào gào zhàn yào qiú rǔ yǐ zhì zài sān, rǔ qí bù yòng wǒ mìng, wǒ nǎi dà xià zhū rǔ jūn, nǎi qí dà fá zhū zhī. jí, jì lì fǎn, běn yòu zuò jí. fēi wǒ yǒu zhōu bǐng dé bù kāng níng, nǎi wéi ěr zì sù gū." fēi wǒ yǒu zhōu zhí dé bù ān níng, zì zhū rǔ, nǎi wéi rǔ zì zhào zuì yǐ qǔ zhū.
今我曷敢多诰,我惟大降尔四国民命。今我何敢多诰汝而已,我惟大下汝四国民命。谓诛管、蔡、商、奄之君。尔曷不忱裕之于尔多方?汝何不以诚信行宽裕之道於汝众方?欲其戒四国,崇和协。尔曷不夹介乂我周王,享天之命?夹,近也。汝何不近大见治於我周王,以享天之命,而为不安乎?○夹音协,注同。今尔尚宅尔宅,畋尔田,尔曷不惠王熙天之命?今汝殷之诸侯皆尚得居汝常居,臣民皆尚得畋汝故田,汝何不顺从王政,广天之命,而自怀疑乎?尔乃迪屡不静,尔心未爱。汝所蹈行,数为不安,汝心未爱我周故。○数,色各反。尔乃不大宅天命,尔乃屑播天命,汝乃不大居安天命,是汝乃尽播弃天命。尔乃自作不典图忱于正。汝未爱我周,播弃天命,是汝乃自为不常谋信于正道。我惟时其教告之,我惟时其战要囚之,我惟汝如是不谋信于正道,故其教告之,谓讯以文诰;其战要囚之,谓讨其倡乱,执其朋党。○要,一遥反。讯音信。倡音唱。至于再,至于三。再,谓三监淮夷叛时。三,谓成王即政又叛。言迪屡不静之事。乃有不用我降尔命,我乃其大罚殛之。我教告战要囚汝已至再三,汝其不用我命,我乃大下诛汝君,乃其大罚诛之。○殛,纪力反,本又作极。非我有周秉德不康宁,乃惟尔自速辜。”非我有周执德不安宁,自诛汝,乃惟汝自召罪以取诛。
shū" jīn wǒ" zhì" sù gū" zhèng yì yuē: jīn wǒ hé gǎn duō yǐ yán gào gào yú rǔ zhòng ér yǐ, wǒ wéi dà xià chù rǔ guǎn cài shāng yǎn sì guó zhī jūn yě." mín mìng", wèi mín yǐ jūn wéi mìng, wèi zhū shā sì guó zhī jūn yě. wǒ yǐ shā rǔ sì guó jūn yǐ, rǔ hé bù yǐ chéng xìn zhī xīn, xíng kuān yù zhī dào yú rǔ zhòng fāng zhū hóu? yù lìng chéng chuàng sì guó, wù chóng hé xié. yán rǔ zhòng fāng zhū hóu hé bù chóng hé xié, xiāng qīn jìn, dà xiǎn jiàn zhì dào yú wǒ zhōu wáng, yǐ xiǎng ài shàng tiān zhī mìng, ér zhí xīn bù ān hū? jīn ěr yīn zhī zhū hóu shàng dé jū rǔ cháng jū, chén mín shàng dé tián rǔ gù tián, qí ān lè rú cǐ, rǔ hé dé bù shùn cóng wáng zhèng, yǐ guǎng shàng tiān zhī mìng, ér zì huái yí hū? rǔ nǎi fù suǒ dǎo xíng zhě, shù wèi bù ān, shí huò pàn nì, shì rǔ xīn wèi ài wǒ zhōu jiā gù yě. rǔ nǎi bù dà jū ān tiān mìng, shì rǔ nǎi yù jǐn bō qì tiān mìng. rǔ bù ài wǒ zhōu jiā, bō qì tiān mìng, shì rǔ nǎi zì wèi cǐ bù cháng móu xìn yú zhèng dào. yán qí xīn bù cháng móu zhèng dào, gù wèi bèi wéi zhī xīn. wǒ wéi rǔ rú shì bù móu xìn yú zhèng dào zhī gù, qí yǐ yán cí jiào gào zhī. wǒ wéi rǔ rú shì bù chéng xìn yú zhèng dào zhī gù, qí yòng zhàn fá yào chá qiú xì zhī. yóu rǔ shù wèi bù xìn, gù wǒ jiào gào rǔ, zhàn fá yào qiú rǔ, zhì yú zài, zhì yú sān. wǒ jiào gào rǔ, zhàn fá yào qiú rǔ, yǐ zhì zài sān, rú jīn ér hòu nǎi fù yǒu bù yòng wǒ mìng zhě, wǒ nǎi qí dà fá zhū zhī. yán wǒ gèng jiāng shā rǔ yě. fēi wǒ yǒu zhōu zhí dé bù ān, shù shè zhū fá, nǎi wéi rǔ zì zhào zuì yě. cǐ zhāng fǎn fù yīn qín zhě, kǒng qí gèng yǒu pàn nì, gù dīng níng jiè zhī. chuán" jīn wǒ" zhì" zhī jūn" zhèng yì yuē: jīn wǒ hé gǎn duō wèi yán gào ér yǐ, shí shā qí jūn, fēi tú kǒu gào. guǎn cài shāng yǎn, jiē wèi pàn nì shòu zhū, gù jīn yīn yǎn zhòng pàn ér zhuī shuō qián shì, yán xià sì guó mín mìng. wáng sù yǐ" sì guó" wèi sì fāng zhī guó, yán" cóng jīn yǐ hòu, sì fāng zhī guó gǒu yǒu cǐ zuì, zé bì zhū zhī". wèi jiè qí jiāng lái zhī shì, yǔ kǒng bù tóng. chuán" jiā jìn" zhì" ān hū" zhèng yì yuē: jiā qí páng, páng shì jìn yì, gù wèi jìn yě. zhū guó shū yuǎn zhōu shì, bù kěn yǐ zhì wèi gōng, gù zé zhī. gù shì yún:" rǔ zhòng fāng zhū hóu, hé bù cháng hé xié, xiāng qīn jìn, dà xiǎn jiàn zhì dào yú wǒ zhōu wáng, yǐ xiǎng shàng tiān zhī mìng? ér jīn hé yǐ bù zì ān hū?" chuán" jīn rǔ" zhì" yí hū" zhèng yì yuē: zhǔ qiān yú shàng, chén yì yú xià, jì rǔ zhū hóu zhī guó, yīng suí yīn jiàng chù. jīn rǔ yīn zhī zhū hóu jiē shàng dé jū rǔ cháng jū, chén mín tián rǔ gù tián. tián zhái bù yì, ān lè rú cǐ, rǔ hé bù shùn cóng wǒ zhōu wáng zhī zhèng, yǐ guǎng shàng tiān zhī mìng, shǐ tiān duō yòu? rǔ hé gù wèi wǒ zhōu jiā, zì huái yí hū? zhū hóu yǒu guó, gù yún" jū rǔ cháng jū". chén mín zhòng tián, gù yún" tián rǔ gù tián". zhì tián wèi zhī" tián", yóu bǔ yú wèi zhī" yú", jīn rén yǐ yíng tián qiú shí wèi zhī" tián shí", jí cǐ" tián yì tián" zhī yì yě. chuán" rǔ wèi" zhì" zhèng dào" zhèng yì yuē: shì jūn wú èr chén zhī dào, wéi rén chén zhě, cháng yí xìn zhī. rǔ wèi ài wǒ zhōu jiā, bō qì tiān mìng, rǔ shù wèi pàn nì, shì rǔ nǎi zì wèi cǐ bù cháng móu xìn yú zhèng dào. chuán" wǒ wéi" zhì" péng dǎng" zhèng yì yuē:" jiào gào" yǔ" zhàn yào qiú" lián wén, zé gào yǐ wén cí, shì jiāng zhàn zhī shí," jiào gào" wèi fá zhòu zhī shì. zhāo shí sān nián shuō zhàn fǎ yún:" gào zhī yǐ wén cí, dǒng zhī yǐ wǔ shī." shì jiāng zhàn zhī shí, yú fǎ dāng yǒu wén cí gào qián dí yě. wǒ wéi rǔ rú shì bù móu xìn yú zhèng dào, gù qí jiào gào zhī, wèi xùn yǐ wén cí." xùn", gào yě, gào yǐ wén cí, shù qí zuì yě. qí" zhàn yào qiú zhī", wèi zhàn bài qí shī, zhí qǔ qí rén, shòu qí yào cí ér qiú zhī. wèi tǎo qí chàng luàn zhī rén, qiú zhí qí péng dǎng yě. cǐ suī zǒng yán zhàn shì, dàn xià yǒu zhì yú zài sān, míng cǐ zhǐ fá zhòu yě. chuán" zài wèi" zhì" zhī shì" zhèng yì yuē: yǐ fá zhòu wèi yī, gù" zài" wèi shè zhèng zhī chū, sān jiān yǔ huái yí pàn shí yě," sān" wèi chéng wáng jí zhèng yòu pàn yě, yán shàng" dí lǚ bù jìng" zhī shì.
[疏]“今我”至“速辜”○正义曰:今我何敢多以言诰告於汝众而已,我惟大下黜汝管、蔡、商、奄四国之君也。“民命”,谓民以君为命,谓诛杀四国之君也。我已杀汝四国君矣,汝何不以诚信之心,行宽裕之道於汝众方诸侯?欲令惩创四国,务崇和协。言汝众方诸侯何不崇和协,相亲近,大显见治道於我周王,以享爱上天之命,而执心不安乎?今尔殷之诸侯尚得居汝常居,臣民尚得畋汝故田,其安乐如此,汝何得不顺从王政,以广上天之命,而自怀疑乎?汝乃复所蹈行者,数为不安,时或叛逆,是汝心未爱我周家故也。汝乃不大居安天命,是汝乃欲尽播弃天命。汝不爱我周家,播弃天命,是汝乃自为此不常谋信於正道。言其心不常谋正道,故为背违之心。我惟汝如是不谋信於正道之故,其以言辞教告之。我惟汝如是不诚信於正道之故,其用战伐要察囚系之。由汝数为不信,故我教告汝,战伐要囚汝,至於再,至於三。我教告汝,战伐要囚汝,已至再三,如今而后乃复有不用我命者,我乃其大罚诛之。言我更将杀汝也。非我有周执德不安,数设诛罚,乃惟汝自召罪也。此章反覆殷勤者,恐其更有叛逆,故丁宁戒之。○传“今我”至“之君”○正义曰:今我何敢多为言诰而已,实杀其君,非徒口告。管、蔡、商、奄,皆为叛逆受诛,故今因奄重叛而追说前事,言下四国民命。王肃以“四国”为四方之国,言“从今以后,四方之国苟有此罪,则必诛之”。谓戒其将来之事,与孔不同。○传“夹近”至“安乎”○正义曰:夹其旁,旁是近义,故为近也。诸国疏远周室,不肯以治为功,故责之。顾氏云:“汝众方诸侯,何不常和协,相亲近,大显见治道於我周王,以享上天之命?而今何以不自安乎?”○传“今汝”至“疑乎”○正义曰:主迁於上,臣易於下,计汝诸侯之国,应随殷降黜。今汝殷之诸侯皆尚得居汝常居,臣民畋汝故田。田宅不易,安乐如此,汝何不顺从我周王之政,以广上天之命,使天多佑?汝何故畏我周家,自怀疑乎?诸侯有国,故云“居汝常居”。臣民重田,故云“畋汝故田”。治田谓之“畋”,犹捕鱼谓之“渔”,今人以营田求食谓之“畋食”,即此“畋亦田”之义也。○传“汝未”至“正道”○正义曰:事君无二臣之道,为人臣者,常宜信之。汝未爱我周家,播弃天命,汝数为叛逆,是汝乃自为此不常谋信於正道。○传“我惟”至“朋党”○正义曰:“教告”与“战要囚”连文,则告以文辞,是将战之时,“教告”谓伐纣之事。昭十三年说战法云:“告之以文辞,董之以武师。”是将战之时,於法当有文辞告前敌也。我惟汝如是不谋信於正道,故其教告之,谓讯以文辞。“讯”,告也,告以文辞,数其罪也。其“战要囚之”,谓战败其师,执取其人,受其要辞而囚之。谓讨其倡乱之人,囚执其朋党也。此虽总言战事,但下有至於再三,明此指伐纣也。○传“再谓”至“之事”○正义曰:以伐纣为一,故“再”谓摄政之初,三监与淮夷叛时也,“三”谓成王即政又叛也,言上“迪屡不静”之事。
wáng yuē:" wū hū! yóu gào ěr yǒu fāng duō shì jì yīn duō shì, wáng tàn ér yǐ dào gào rǔ zhòng fāng yǔ yīn duō shì. jīn ěr bēn zǒu chén wǒ jiān wǔ sì, jiān wèi chéng zhōu zhī jiān, cǐ zhǐ wèi suǒ qiān wán mín yīn zhòng shì. jīn rǔ bēn zǒu lái xǐ chén wǒ wǒ jiān, wǔ nián wú guò, zé dé huán běn tǔ. yuè wéi yǒu xū bó xiǎo dà duō zhèng, ěr wǎng bù kè niè. yú wéi yǒu xiāng cháng shì xiǎo dà zhòng zhèng guān zhī rén, rǔ wú bù néng yòng fǎ. yù qí jiē yòng fǎ. niè, yú liè fǎn, mǎ zuò niè dāo. zhǎng, dīng zhàng fǎn. zì zuò bù hé, ěr wéi hé zāi! ěr shì bù mù, ěr wéi hé zāi! ěr yì kè míng, ěr wéi kè qín nǎi shì. xiǎo dà duō zhèng zì wèi bù hé, rǔ yǒu fāng duō shì, dāng hé zhī zāi! rǔ qīn jìn shì jiā bù mù, rǔ yì dāng hé zhī zāi! rǔ yì zhōng néng míng, shì rǔ wéi néng qín rǔ zhí shì. ěr shàng bù jì yú xiōng dé, yì zé yǐ mù mù zài nǎi wèi, rǔ shù jī bù zì jì, rù yú xiōng dé, yì zé yòng jìng jìng cháng zài rǔ wèi. kè yuè yú nǎi yì móu jiè, ěr nǎi zì shí luò yì, shàng yǒng lì tián ěr tián. rǔ néng shǐ wǒ yuè jù yú rǔ yì, ér yǐ rǔ suǒ móu wèi dà, zé rǔ nǎi yòng shì luò yì, shù jī zhǎng lì tián rǔ tián yǐ. yán suī qiān xǐ, ér yǐ xiū shàn, dé fǎn yì lǐ. yuè yīn yuè. tiān wéi bì jīn ěr, wǒ yǒu zhōu wéi qí dà jiè lài ěr. rǔ néng xiū shàn, tiān wéi yǔ rǔ lián rǔ, wǒ yǒu zhōu wéi qí dài fū cì rǔ. yán shòu duō fú zhī zuò. dí jiǎn zài wáng tíng, shàng ěr shì, yǒu fú zài dà liáo." fēi dàn shòu lián cì, yòu nǎi dǎo dà dào zài wáng tíng, shù jī xiū rǔ shì, yǒu suǒ fú xíng zài dà guān.
王曰:“呜呼!猷告尔有方多士暨殷多士,王叹而以道告汝众方与殷多士。今尔奔走臣我监五祀,监谓成周之监,此指谓所迁顽民殷众士。今汝奔走来徙臣我我监,五年无过,则得还本土。越惟有胥伯小大多正,尔罔不克臬。於惟有相长事小大众正官之人,汝无不能用法。欲其皆用法。○臬,鱼列反,马作臬刂。长,丁丈反。自作不和,尔惟和哉!尔室不睦,尔惟和哉!尔邑克明,尔惟克勤乃事。小大多正自为不和,汝有方多士,当和之哉!汝亲近室家不睦,汝亦当和之哉!汝邑中能明,是汝惟能勤汝职事。尔尚不忌于凶德,亦则以穆穆在乃位,汝庶几不自忌,入於凶德,亦则用敬敬常在汝位。克阅于乃邑谋介,尔乃自时洛邑,尚永力畋尔田。汝能使我阅具于汝邑,而以汝所谋为大,则汝乃用是洛邑,庶几长力畋汝田矣。言虽迁徙,而以修善,得反邑里。○阅音悦。天惟畀矜尔,我有周惟其大介赉尔。汝能修善,天惟与汝怜汝,我有周惟其大夫赐汝。言受多福之胙。迪简在王庭,尚尔事,有服在大僚。”非但受怜赐,又乃蹈大道在王庭,庶几修汝事,有所服行在大官。
shū" wáng yuē wū hū yóu" zhì" dà liáo" zhèng yì yuē: wáng yán ér tàn yuē:" wū hū! wǒ yǐ dào gào rǔ zài cǐ suǒ yǒu sì fāng zhī duō shì." wèi sì fāng zhī zhū hóu jí yǔ yīn zhī zhòng shì, wèi wán mín qiān chéng zhōu zhě. yīn gào sì fāng zhū hóu, suì gào chéng zhōu zhī rén, biàn shǐ zhū hóu zhī zhī. cǐ zhāng jiē gào chéng zhōu zhī rén cí yě." jīn rǔ chéng zhōu zhī rén, bēn zǒu qín shì, chén wǒ zhōu zhī jiān chéng zhōu zhě, wǔ nián wú zuì guò, zé tīng rǔ huán běn tǔ. yú wéi yǒu xiāng cháng shì, wèi xiǎo dà zhòng zhèng guān zhī rén, rǔ wú yǒu bù néng yòng fǎ." yù qí jiē yòng fǎ yě." xiǎo dà zhòng zhèng guān zhī rén zì wèi bù hé, rǔ zhòng guān děng zì dāng hé zhī zāi! rǔ děng qīn jìn shì jiā bù xiāng hè qīn, rǔ yì dāng hé zhī zāi! rǔ yì nèi zhī nèi ruò néng míng yú hé mù zhī dào, rǔ wéi néng qín yú rǔ zhī zhí shì". yán shì qí jiào zhī shǐ rán." rǔ néng shù jī bù zì xiāng yuàn jì, rù yú xiōng dé, ruò néng bù rù yú xiōng dé, yì zé yòng jìng jìng zhī dào, cháng zài rǔ zhī zhí wèi, bù chù tuì yě. rǔ ruò néng shàn xiāng jiào huì, shǐ wǒ jiǎn yuè yú rǔ yì, shàn rǔ zhī shì, yǐ rǔ suǒ móu wèi dà, zé rǔ nǎi yòng shì luò yì, shù jī dé fǎn běn tǔ, zhǎng de qín tián rǔ gù tián. rǔ néng xiū shàn, tiān wéi yǔ rǔ lián rǔ, wǒ yǒu zhōu wéi qí dà dà shǎng cì rǔ. rǔ fēi dàn shòu shǎng ér yǐ, qí yǒu dǎo dà dào zhě, dé zài wáng tíng bèi rèn yòng. shù jī rǔ shì yǒu suǒ fú xíng, zài yú dà guān". kǒng qí xīn wèi fú, gù dīng níng quàn yòu zhī. chuán" wáng tàn" zhì" duō shì" zhèng yì yuē: yán" yǒu fāng duō shì yǔ yīn duō shì", zé cǐ èr zhě fēi yī rén yě." yǒu fāng duō shì" dāng wèi yú shí suǒ yǒu sì fāng zhī zhū hóu yě." yǔ yīn duō shì" dāng wèi qiān yú chéng zhōu wán mín zhī zhòng shì yě. xià yún yǐ" chén wǒ jiān" zhě, wèi chéng zhōu zhī jiān, míng cǐ yīn duō shì yě. chuán" jiān wèi" zhì" běn tǔ" zhèng yì yuē: xià yún" zì shí luò yì", cǐ suǒ jiè chéng zhōu zhī rén, gù zhī" jiān wèi chéng zhōu zhī jiān, cǐ zhǐ wèi suǒ qiān wán mín yīn jiā zhòng shì" yě. wǔ nián zài rùn, tiān dào yǒu chéng, gù qī yǐ wǔ nián wú guò, zé dé huán běn tǔ. yǐ mín xìng zhòng qiān, shè qī yǐ yòu zhī. chuán" yú wéi" zhì" yòng fǎ" zhèng yì yuē:" xū", xiāng yě." bó", zhǎng yě. yán shì yǐ" xiāng cháng shì" jí" xiǎo dà zhòng zhèng guān zhī rén" yě. chuán" rǔ shù" zhì" rǔ wèi" zhèng yì yuē: hé shùn wéi shàn dé, yuàn è wèi xiōng dé." jì" wèi zì yuàn jì, shàng yán" zì zuò bù hé", shì yuàn jì yě. shì xùn yún:" mù mù, jìng yě." cǐ jiè xiǎo dà zhèng guān zhī rén, gù yún" jìng jìng cháng zài rǔ wèi". chuán" rǔ néng" zhì" yì lǐ" zhèng yì yuē:" yuè" wèi jiǎn yuè qí shì, guān qí jù zú yǐ fǒu, gù yán" yuè jù yú rǔ yì"." jiè", dà yě. yǐ rǔ suǒ móu wèi dà, shàn qí zhì lǐ, tīng huán běn guó yě. shì yóu zài luò yì xiū shàn, dé fǎn qí yì lǐ. wáng sù yún:" qí wú chéng, suī wǔ nián yì bù dé fǎn yě."
[疏]“王曰呜呼猷”至“大僚”○正义曰:王言而叹曰:“呜呼!我以道告汝在此所有四方之多士。”谓四方之诸侯及与殷之众士,谓顽民迁成周者。因告四方诸侯,遂告成周之人,遍使诸侯知之。此章皆告成周之人辞也。“今汝成周之人,奔走勤事,臣我周之监成周者,五年无罪过,则听汝还本土。於惟有相长事,谓小大众正官之人,汝无有不能用法。”欲其皆用法也。“小大众正官之人自为不和,汝众官等自当和之哉!汝等亲近室家不相和亲,汝亦当和之哉!汝邑内之内若能明於和睦之道,汝惟能勤於汝之职事”。言是其教之使然。“汝能庶几不自相怨忌,入於凶德,若能不入於凶德,亦则用敬敬之道,常在汝之职位,不黜退也。汝若能善相教诲,使我简阅於汝邑,善汝之事,以汝所谋为大,则汝乃用是洛邑,庶几得反本土,长得勤畋汝故田。汝能修善,天惟与汝怜汝,我有周惟其大大赏赐汝。汝非但受赏而已,其有蹈大道者,得在王庭被任用。庶几汝事有所服行,在於大官”。恐其心未服,故丁宁劝诱之。○传“王叹”至“多士”○正义曰:言“有方多士与殷多士”,则此二者非一人也。“有方多士”当谓於时所有四方之诸侯也。“与殷多士”当谓迁於成周顽民之众士也。下云以“臣我监”者,谓成周之监,明此殷多士也。○传“监谓”至“本土”○正义曰:下云“自时洛邑”,此所戒成周之人,故知“监谓成周之监,此指谓所迁顽民殷家众士”也。五年再闰,天道有成,故期以五年无过,则得还本土。以民性重迁,设期以诱之。○传“於惟”至“用法”○正义曰:“胥”,相也。“伯”,长也。颜氏以“相长事”即“小大众正官之人”也。○传“汝庶”至“汝位”○正义曰:和顺为善德,怨恶为凶德。“忌”谓自怨忌,上言“自作不和”,是怨忌也。《释训》云:“穆穆,敬也。”此戒小大正官之人,故云“敬敬常在汝位”。○传“汝能”至“邑里”○正义曰:“阅”谓简阅其事,观其具足以否,故言“阅具於汝邑”。“介”,大也。以汝所谋为大,善其治理,听还本国也。是由在洛邑修善,得反其邑里。王肃云:“其无成,虽五年亦不得反也。”
wáng yuē:" wū hū! duō shì, ěr bù quàn chén wǒ mìng, ěr yì zé wéi bù kè xiǎng, fán mín wéi yuē bù xiǎng. wáng tàn ér yán yuē:" zhòng shì, rǔ bù néng quàn xìn wǒ mìng, rǔ yì zé wéi bù néng xiǎng tiān zuò yǐ, fán mín yì wéi yuē bù xiǎng yú rǔ zuò yǐ." ěr nǎi wéi yì wéi pō, dà yuǎn wáng mìng, zé wéi ěr duō fāng tàn tiān zhī wēi, wǒ zé zhì tiān zhī fá, lí tì ěr tǔ." ruò ěr nǎi wèi yì yù pō pì, dà qì wáng mìng, zé wéi rǔ zhòng fāng qǔ tiān zhī wēi, wǒ zé zhì xíng tiān fá, lí tì rǔ tǔ, jiāng yuǎn xǐ zhī. pō, pò duō fǎn. tàn, tǔ nán fǎn. pì, sì yì fǎn.
王曰:“呜呼!多士,尔不劝忱我命,尔亦则惟不克享,凡民惟曰不享。王叹而言曰:“众士,汝不能劝信我命,汝亦则惟不能享天祚矣,凡民亦惟曰不享於汝祚矣。”尔乃惟逸惟颇,大远王命,则惟尔多方探天之威,我则致天之罚,离逖尔土。”若尔乃为逸豫颇僻,大弃王命,则惟汝众方取天之威,我则致行天罚,离逖汝土,将远徙之。○颇,破多反。探,吐南反。辟,四亦反。
shū" wáng yuē wū hū" zhì" ěr tǔ" zhèng yì yuē: wáng yán ér tàn yuē:" wū hū! chéng zhōu zhī zhòng shì, rǔ ruò bù néng quàn miǎn xìn yòng wǒ zhī jiào mìng, rǔ zé wéi bù néng duō shòu tiān fú zuò yǐ, fán mín wéi yuē bù xiǎng yú rǔ zuò yǐ. rǔ nǎi wéi wèi yì yù, wéi wèi pō pì, dà yuǎn qì wáng mìng, zé wéi rǔ zhòng fāng zì qǔ tiān zhī wēi xíng, wǒ zé zhì tiān zhī fá yú rǔ shēn, jiāng yuǎn xǐ zhī, shǐ lí yuǎn rǔ zhī běn tǔ." chuán" wáng tàn" zhì" zuò yǐ" zhèng yì yuē:" quàn xìn wǒ mìng", quàn miǎn ér xìn shùn zhī." fán mín yì wéi yuē bù xiǎng yú rǔ zuò yǐ", yán mín yì bù yuán rǔ zhī zǐ sūn cháng jiǔ yǐ. chuán" ruò ěr" zhì" xǐ zhī" zhèng yì yuē: chéng zhōu yī yì zhī shì, bù dé wèi zhī duō fāng, cǐ gài yì zài chéng zhōu qiān zhě, jiān gào sì fāng zhū guó shǐ zhī. yì rú kāng gào wáng gào kāng shū, bìng shǐ zhū hóu zhī zhī. lí yuǎn rǔ tǔ, gèng yuǎn xǐ zhī. zhèng yún:" fēn lí duó rǔ tǔ yě." yǔ kǒng yì yě.
[疏]“王曰呜呼”至“尔土”○正义曰:王言而叹曰:“呜呼!成周之众士,汝若不能劝勉信用我之教命,汝则惟不能多受天福祚矣,凡民惟曰不享於汝祚矣。汝乃惟为逸豫,惟为颇僻,大远弃王命,则惟汝众方自取天之威刑,我则致天之罚於汝身,将远徙之,使离远汝之本土。”○传“王叹”至“祚矣”○正义曰:“劝信我命”,劝勉而信顺之。“凡民亦惟曰不享於汝祚矣”,言民亦不原汝之子孙长久矣。○传“若尔”至“徙之”○正义曰:成周一邑之士,不得谓之多方,此盖意在成周迁者,兼告四方诸国使知。亦如《康诰》王告康叔,并使诸侯知之。离远汝土,更远徙之。郑云:“分离夺汝土也。”与孔异也。
wáng yuē:" wǒ bù wéi duō gào, wǒ wéi zhī gào ěr mìng." wǒ bù wéi duō gào rǔ ér yǐ, wǒ wéi jìng gào rǔ jí xiōng zhī mìng. yòu yuē:" shí wéi ěr chū, bù kè jìng yú hé, zé wú wǒ yuàn." yòu gào rǔ:" shì wéi rǔ chū bù néng jìng yú hé dào, gù zhū rǔ. rǔ wú wǒ yuàn." jiě suǒ yǐ zài sān jiā zhū zhī yì.
王曰:“我不惟多诰,我惟祗告尔命。”我不惟多诰汝而已,我惟敬告汝吉凶之命。又曰:“时惟尔初,不克敬于和,则无我怨。”又诰汝:“是惟汝初不能敬于和道,故诛汝。汝无我怨。”解所以再三加诛之意。
shū" wáng yuē wǒ" zhì" wǒ yuàn" zhèng yì yuē: wáng yuē:" wǒ jīn gào jiè rǔ zhě, bù wéi duō wèi yán gào rǔ ér yǐ, wéi jìng gào rǔ jí xiōng zhī mìng. cóng wǒ zé jí, wéi wǒ zé xiōng, rǔ mìng jí xiōng zài cǐ yán yě." wáng yòu wèi:" rǔ suǒ yǐ zài sān bèi zhū zhě, shì wéi rǔ chū bù néng jìng yú hé dào, gù zhì cǐ ěr. rǔ zì qǔ zhī, zé wú yú wǒ yǒu yuàn." chuán" yòu gào" zhì" zhī yì" zhèng yì yuē:" yòu gào" zhě, gèng yán wáng yì, yòu wèi rǔ yuē yě. yǐ shàng wáng gào yǐ zhōng, yòu qǐ bié duān, gù gèng chēng wáng yòu fù yán yuē. yǐ xù yún chéng wáng zài fēng gào shù bāng, zé cǐ piān shì wáng qīn gào zhī cí, yòu chēng" wáng yuē" zhě shì yě. qí yǒu zhōu gōng chēng wáng gào zhě, zé shàng yún" zhōu gōng yuē: wáng ruò yuē" shì yě, yòu yuē" wū hū! wáng ruò yuē" shì yě. gù shì yún:" yòu yuē zhě, shì wáng yòu fù yán yuē yě."
[疏]“王曰我”至“我怨”○正义曰:王曰:“我今告戒汝者,不惟多为言诰汝而已,惟敬告汝吉凶之命。从我则吉,违我则凶,汝命吉凶在此言也。”王又谓:“汝所以再三被诛者,是惟汝初不能敬於和道,故致此尔。汝自取之,则无於我有怨。”○传“又诰”至“之意”○正义曰:“又诰”者,更言王意,又谓汝曰也。以上王诰已终,又起别端,故更称王又复言曰。以序云成王在丰诰庶邦,则此篇是王亲诰之辞,又称“王曰”者是也。其有周公称王告者,则上云“周公曰:王若曰”是也,又曰“呜呼!王若曰”是也。顾氏云:“又曰者,是王又复言曰也。”