gāo zōng mèng dé shuō, pán gēng dì xiǎo yǐ zi, míng wǔ dīng, dé gāo kě zūn, gù hào gāo zōng. mèng dé xián xiàng, qí míng yuē shuō. shuō, běn yòu zuò duì, yīn yuè, zhù jí xià piān tóng. xiāng, xī liàng fǎn. xià tóng. shǐ bǎi gōng yíng qiú zhū yě, dé zhū fù yán, shǐ bǎi guān yǐ suǒ mèng zhī xíng xiàng jīng qiú zhī yú yě, dé zhī yú fù yán zhī xī. zuò shuō mìng sān piān. mìng shuō wèi xiāng, shǐ shè zhèng.
高宗梦得说,盘庚弟小乙子,名武丁,德高可尊,故号高宗。梦得贤相,其名曰说。○说,本又作兑,音悦,注及下篇同。相,息亮反。下同。使百工营求诸野,得诸傅岩,使百官以所梦之形象经求之於野,得之於傅岩之谿。作《说命》三篇。命说为相,使摄政。
shū" gāo zōng" zhì" sān piān" zhèng yì yuē: yīn zhī xián wáng yǒu gāo zōng zhě, mèng dé xián xiàng, qí míng yuē" shuō". qún chén zhī nèi jì wú qí rén, shǐ bǎi guān yǐ suǒ mèng zhī xíng xiàng jīng yíng qiú zhī yú yě wài, dé zhī yú fù shì zhī yán, suì mìng yǐ wéi xiāng. shǐ xù qí shì, zuò shuō mìng sān piān. chuán" pán gēng" zhì" yuē shuō" zhèng yì yuē: shì běn yún:" pán gēng bēng, dì xiǎo xīn lì. bēng, dì xiǎo yǐ lì. bēng, zi wǔ dīng lì." shì wǔ dīng wèi" pán gēng dì xiǎo yǐ zi" yě. sāng fú sì zhì yún:" gāo zōng zhě, wǔ dīng. wǔ dīng zhě, yīn zhī xián wáng yě. dāng cǐ zhī shí, yīn shuāi ér fù xīng, lǐ fèi ér fù qǐ, zhōng ér gāo zhī, gù wèi zhī gāo zōng." shì" dé gāo kě zūn, gù hào gāo zōng" yě. jīng yún" yuán lì zuò xiāng", wáng hū zhī yuē" shuō", zhī qí" míng yuē shuō". chuán" shǐ bǎi" zhì" zhī xī" zhèng yì yuē: yǐ" gōng" wèi guān, jiàn qí qiú zhě zhòng duō, gù jǔ" bǎi guān" yán zhī. shǐ bǎi guān yǐ suǒ mèng zhī xíng xiàng jīng yíng qiú yú wài yě. huáng fǔ mì yún" shǐ bǎi gōng xiě qí xíng xiàng", zé wèi" gōng" wèi gōng qiǎo zhī rén, yǔ kǒng yì yě. shì shuǐ yún:" shuǐ zhù chuān yuē xī." lǐ xún yuē:" shuǐ chū yú shān, rù yú chuān yuē xī." rán zé" xī" shì shuǐ liú zhī chù," yán" shì shān yá zhī míng. xù chēng" dé zhū fù yán", chuán yún" dé zhī yú fù yán zhī xī", yǐ" yán" shì zǒng míng, gù xù yán zhī ěr. chuán" mìng shuō" zhì" shè zhèng" zhèng yì yuē: jīng chēng" yuán lì zuò xiāng", shì mìng wèi xiāng yě." wéi shuō mìng zǒng bǎi guān", shì" shǐ shè wèi" yě.
[疏]“高宗”至“三篇”○正义曰:殷之贤王有高宗者,梦得贤相,其名曰“说”。群臣之内既无其人,使百官以所梦之形象经营求之於野外,得之于傅氏之岩,遂命以为相。史叙其事,作《说命》三篇。○传“盘庚”至“曰说”○正义曰:《世本》云:“盘庚崩,弟小辛立。崩,弟小乙立。崩,子武丁立。”是武丁为“盘庚弟小乙子”也。《丧服四制》云:“高宗者,武丁。武丁者,殷之贤王也。当此之时,殷衰而复兴,礼废而复起,中而高之,故谓之高宗。”是“德高可尊,故号高宗”也。经云“爰立作相”,王呼之曰“说”,知其“名曰说”。○传“使百”至“之谿”○正义曰:以“工”为官,见其求者众多,故举“百官”言之。使百官以所梦之形象经营求於外野。皇甫谧云“使百工写其形象”,则谓“工”为工巧之人,与孔异也。《释水》云:“水注川曰谿。”李巡曰:“水出於山,入於川曰谿。”然则“谿”是水流之处,“岩”是山崖之名。序称“得诸傅岩”,传云“得之於傅岩之谿”,以“岩”是总名,故序言之耳。○传“命说”至“摄政”○正义曰:经称“爰立作相”,是命为相也。“惟说命总百官”,是“使摄位”也。
shuō mìng shǐ qiú dé ér mìng zhī.
说命始求得而命之。
shū" shuō mìng" zhèng yì yuē: cǐ sān piān shàng piān yán mèng shuō, shǐ qiú dé ér mìng zhī zhōng piān shuō jì zǒng bǎi guān, jiè wáng wéi zhèng xià piān wáng yù shī shuō ér xué, shuō bào wáng wéi xué zhī yǒu yì, wáng yòu lì shuō yǐ yī yǐn zhī gōng. xiāng duì yǐ chéng zhāng, shǐ fēn xù yǐ wéi sān piān yě.
[疏]“说命”○正义曰:此三篇上篇言梦说,始求得而命之;中篇说既总百官,戒王为政;下篇王欲师说而学,说报王为学之有益,王又厉说以伊尹之功。相对以成章,史分序以为三篇也。
wáng zhái yōu, liàng yīn sān sì. yīn, mò yě. jū yōu, xìn mò sān nián bù yán. liàng, běn yòu zuò liàng, rú zì, yòu lì zhāng fǎn.
王宅忧,亮阴三祀。阴,默也。居忧,信默三年不言。○亮,本又作谅,如字,又力章反。
shū" wáng zhái yōu, liàng yīn sān sì" zhèng yì yuē: yán wáng jū fù yōu, xìn rèn zhǒng zǎi, mò ér bù yán yǐ sān nián yǐ. sān nián bù yán, zì shì cháng shì, shǐ lù cǐ jù yú shǒu zhě, wèi jì miǎn sāng shì, kě yǐ yán ér yóu bù yán, gù shù cǐ yǐ fā duān yě. chuán" yīn mò" zhì" bù yán" zhèng yì yuē:" yīn" zhě, yōu àn zhī yì," mò" yì àn yì, gù wèi mò yě. yì chēng" jūn zǐ zhī dào, huò mò huò yǔ", zé" mò" zhě, bù yán zhī wèi yě. wú yì chuán yún" nǎi yǒu xìn mò, sān nián bù yán", yǒu cǐ" xìn mò", zé" xìn" wèi xìn rèn zhǒng zǎi yě.
[疏]“王宅忧,亮阴三祀”○正义曰:言王居父忧,信任冢宰,默而不言已三年矣。三年不言,自是常事,史录此句於首者,谓既免丧事,可以言而犹不言,故述此以发端也。○传“阴默”至“不言”○正义曰:“阴”者,幽暗之义,“默”亦暗义,故为默也。《易》称“君子之道,或默或语”,则“默”者,不言之谓也。《无逸》传云“乃有信默,三年不言”,有此“信默”,则“信”谓信任冢宰也。
jì miǎn sàng, qí wéi fú yán, chú sàng, yóu bù yán zhèng. qún chén xián jiàn yú wáng yuē:" wū hū! zhī zhī yuē míng zhé, míng zhé shí zuò zé. zhī shì zé wèi míng zhì, míng zhì zé néng zhì zuò fǎ zé. zhé, běn yòu zuò zhé. tiān zǐ wéi jūn wàn bāng, bǎi guān chéng shì, tiān xià dài lìng, bǎi guān yǎng fǎ. wáng yán wéi zuò mìng, bù yán chén xià wǎng yōu bǐng lìng." bǐng, shòu. lìng yì mìng yě.
既免丧,其惟弗言,除丧,犹不言政。群臣咸谏于王曰:“呜呼!知之曰明哲,明晢实作则。知事则为明智,明智则能制作法则。○哲,本又作喆。天子惟君万邦,百官承式,天下待令,百官仰法。王言惟作命,不言臣下罔攸禀令。”禀,受。令亦命也。
wáng yōng zuò shū yǐ gào yuē:" yǐ tái zhèng yú sì fāng, tái kǒng dé fú lèi, zī gù fú yán. yòng chén xià guài zhī, gù zuò gào. lèi, shàn yě. wǒ zhèng sì fāng, kǒng dé bù shàn, cǐ gù bù yán. gào, gù bào fǎn. tái yīn yí. gōng mò sī dào, mèng dì lài yǔ liáng bì, qí dài yǔ yán." mèng tiān yǔ wǒ fǔ bì liáng zuǒ, jiāng dài wǒ yán zhèng jiào. lài, lì dài fǎn, xú yīn lái. nǎi shěn jué xiàng, bǐ yǐ xíng páng qiú yú tiān xià. shěn suǒ mèng zhī rén, kè qí xíng xiàng, yǐ sì fāng páng qiú zhī yú mín jiān. bǐ, bì ěr fǎn. shuō zhù fù yán zhī yě, wéi xiào. fù shì zhī yán, zài yú guó zhī jiè, tōng dào suǒ jīng, yǒu jiàn shuǐ huài dào, cháng shǐ xū mí xíng rén zhù hù cǐ dào. shuō xián ér yǐn, dài xū mí zhù zhī yǐ gōng shí. xiào, shì. shì suǒ mèng zhī xíng. xiào yīn xiào. guó, guǎ bái fǎn. huài yīn guài. gōng yīn gōng.
王庸作书以诰曰:“以台正于四方,台恐德弗类,兹故弗言。用臣下怪之,故作诰。类,善也。我正四方,恐德不善,此故不言。○诰,故报反。台音怡。恭默思道,梦帝赉予良弼,其代予言。”梦天与我辅弼良佐,将代我言政教。○赉,力代反,徐音来。乃审厥象,俾以形旁求于天下。审所梦之人,刻其形象,以四方旁求之於民间。○俾,必尔反。说筑傅岩之野,惟肖。傅氏之岩,在虞虢之界,通道所经,有涧水坏道,常使胥靡刑人筑护此道。说贤而隐,代胥靡筑之以供食。肖,似。似所梦之形。○肖音笑。虢,寡白反。坏音怪。供音恭。
shū chuán" fù shì" zhì" zhī xíng" zhèng yì yuē: chuán yǐ" fù" wèi shì, cǐ yán yǐ" fù" wéi míng, míng yán bàng yǒu xìng fù zhī mín, gù yún" fù shì zhī yán" yě. shī zi yún:" fù yán zài běi hǎi zhī zhōu." chuán yán" yú guó zhī jiè", kǒng bì yǒu suǒ àn jù ér yán zhī yě. shǐ jì yīn běn jì yún:" shì shí shuō wèi xū mí, zhù yú fù xiǎn." jìn zhuó hàn shū yīn yì yún:" xū, xiāng yě. mí, suí yě. gǔ zhě xiāng suí zuò qīng xíng zhī míng." yán yú shí zhù fù xiǎn, zé yǐ chǔ zhù dì, fù shuō xián rén, bì shēn bù fàn zuì, yán qí shuō wèi xū mí, dàng shì shí dài xū mí yě. chuán yún:" tōng dào suǒ jīng, yǒu jiàn shuǐ huài dào, cháng shǐ xū mí xíng rén zhù hù cǐ dào. shuō xián ér yǐn, dài xū mí zhù zhī yǐ gōng shí." huò yì yǒu chéng wén yě. yīn běn jì yòu yún, wǔ dīng dé shuō," jǔ yǐ wéi xiāng, suì yǐ fù xiǎn xìng zhī, hào yuē fù shuō". zhèng yún:" dé zhū fù yán, gāo zōng yīn yǐ fù mìng shuō wèi shì." àn xù zhí yán" mèng dé shuō", bù yán" fù", huò rú mǎ zhèng zhī yán. rú gāo zōng shǐ mìng wèi fù shì, bù zhī jiù hé shì yě. huáng fǔ mì yún:" gāo zōng mèng tiān cì xián rén, xū mí zhī yī méng zhī ér lái, qiě yún:' wǒ tú yě, xìng fù míng shuō, tiān xià de wǒ zhě qǐ tú yě zāi!' wǔ dīng wù ér tuī zhī yuē:' fù zhě, xiāng yě. shuō zhě, huān yuè yě. tiān xià dāng yǒu fù wǒ ér shuō mín zhě zāi!' míng yǐ mèng shì bǎi guān, bǎi guān jiē fēi yě. nǎi shǐ bǎi gōng xiě qí xíng xiàng, qiú zhū tiān xià, guǒ jiàn zhù zhě xū mí yī hè dài suǒ, zhí yì yú yú guó zhī jiān fù yán zhī yě, míng shuō. yǐ qí dé zhī fù yán, wèi zhī fù shuō." àn mì yán chū mèng jí yún" xìng fù míng shuō", yòu yán" dé zhī fù yán, wèi zhī fù shuō", qí yán zì bù xiāng fù, mì wéi jiàn cǐ shū fù, huì wèi jìn shì zhī yǔ, qí yán fēi shí shì yě.
[疏]传“傅氏”至“之形”○正义曰:传以“傅”为氏,此岩以“傅”为名,明岩傍有姓傅之民,故云“傅氏之岩”也。《尸子》云:“傅岩在北海之洲。”传言“虞虢之界”,孔必有所案据而言之也。《史记·殷本纪》云:“是时说为胥靡,筑於傅险。”晋灼《汉书音义》云:“胥,相也。靡,随也。古者相随坐轻刑之名。”言於时筑傅险,则以杵筑地,傅说贤人,必身不犯罪,言其说为胥靡,当是时代胥靡也。传云:“通道所经,有涧水坏道,常使胥靡刑人筑护此道。说贤而隐,代胥靡筑之以供食。”或亦有成文也。《殷本纪》又云,武丁得说,“举以为相,遂以傅险姓之,号曰傅说”。郑云:“得诸傅岩,高宗因以傅命说为氏。”案序直言“梦得说”,不言“傅”,或如马郑之言。如高宗始命为傅氏,不知旧何氏也。皇甫谧云:“高宗梦天赐贤人,胥靡之衣蒙之而来,且云:‘我徒也,姓傅名说,天下得我者岂徒也哉!’武丁悟而推之曰:‘傅者,相也。说者,欢悦也。天下当有傅我而说民者哉!’明以梦视百官,百官皆非也。乃使百工写其形象,求诸天下,果见筑者胥靡衣褐带索,执役于虞虢之间、傅岩之野,名说。以其得之傅岩,谓之傅说。”案谧言初梦即云“姓傅名说”,又言“得之傅岩,谓之傅说”,其言自不相副,谧惟见此书傅,会为近世之语,其言非实事也。
yuán lì zuò xiāng, wáng zhì zhū qí zuǒ yòu. yú shì lǐ mìng lì yǐ wéi xiāng, shǐ zài zuǒ yòu. mìng zhī yuē:" zhāo xī nà huì, yǐ fǔ tái dé. yán dāng nà jiàn huì zhí cí, yǐ fǔ wǒ dé. cháo, zhāng yáo fǎn. ruò jīn, yòng rǔ zuò lì. tiě xū lì yǐ chéng lì qì. lì, lì shì fǎn. ruò jì jù chuān, yòng rǔ zuò zhōu jí. dù dà shuǐ dài zhōu jí. jí yīn jiē, xú yīn jí. ruò suì dà hàn, yòng rǔ zuò lín yǔ. lín, sān rì yǔ. lín yǐ jiù hàn.
爰立作相,王置诸其左右。於是礼命立以为相,使在左右。命之曰:“朝夕纳诲,以辅台德。言当纳谏诲直辞,以辅我德。○朝,张遥反。若金,用汝作砺。铁须砺以成利器。○砺,力世反。若济巨川,用汝作舟楫。渡大水待舟楫。○楫音接,徐音集。若岁大旱,用汝作霖雨。霖,三日雨。霖以救旱。
shū chuán" lín, sān rì yǔ" zhèng yì yuē: yǐn jiǔ nián zuǒ zhuàn yún:" fán yǔ zì sān rì yǐ wǎng wèi lín."
[疏]传“霖,三日雨”○正义曰:隐九年《左传》云:“凡雨自三日已往为霖。”
qǐ nǎi xīn, wò zhèn xīn. ruò yào fú míng xuàn, jué jí fú chōu. kāi rǔ xīn, yǐ wò wǒ xīn. rú fú yào bì míng xuàn jí, qí bìng nǎi chú. yù qí chū qiè yán yǐ zì jǐng.
启乃心,沃朕心。若药弗瞑眩,厥疾弗瘳。开汝心,以沃我心。如服药必瞑眩极,其病乃除。欲其出切言以自警。
shū" qǐ nǎi" zhì" fú chōu" zhèng yì yuē: dāng kāi rǔ xīn suǒ yǒu, yǐ guàn wò wǒ xīn. yù lìng yǐ bǐ suǒ jiàn, jiào jǐ wèi zhī gù yě. qí wò wǒ xīn, xū qiē zhì, ruò fú yào bù shǐ rén míng xuàn fèn luàn, zé qí jí bù dé chōu yù. yán yào dú nǎi dé chú bìng, yán qiè nǎi dé qù huò yě. chuán" kāi rǔ" zhì" zì jǐng" zhèng yì yuē:" míng xuàn" zhě, lìng rén fèn mèn zhī yì yě. fāng yán yún:" fán yǐn yào ér dú dōng qí hǎi dài jiàn huò wèi zhī míng, huò wèi zhī xuàn." guō pú yún:" míng xuàn yì tōng yǔ yě." rán zé yào zhī gōng bìng, xiān shǐ rén míng xuàn fèn luàn, bìng nǎi dé chōu. chuán yán" míng xuàn jí" zhě, yán mèn jí yào nǎi xíng yě. chǔ yǔ chēng wèi wǔ gōng zuò yì yǐ zì jǐng," yì" jí dà yá yì shī yě. qiè yán chū yú fù shuō, jù wáng yǐ wéi zì jǐng yě.
[疏]“启乃”至“弗瘳”○正义曰:当开汝心所有,以灌沃我心。欲令以彼所见,教己未知故也。其沃我心,须切至,若服药不使人瞑眩愤乱,则其疾不得瘳愈。言药毒乃得除病,言切乃得去惑也。○传“开汝”至“自警”○正义曰:“瞑眩”者,令人愤闷之意也。《方言》云:“凡饮药而毒东齐海岱间或谓之瞑,或谓之眩。”郭璞云:“瞑眩亦通语也。”然则药之攻病,先使人瞑眩愤乱,病乃得瘳。传言“瞑眩极”者,言闷极药乃行也。《楚语》称卫武公作懿以自警,“懿”即《大雅·抑》诗也。切言出於傅说,据王以为自警也。
ruò xiǎn fú shì dì, jué zú yòng shāng. xiǎn bì shì dì, zú nǎi wú hài. yán yù shǐ wèi yǐ shì tīng. xiǎn, xiān diǎn fǎn, xú qī xiǎn fǎn. wèi, yú wěi fǎn. wéi jì nǎi liáo, wǎng bù tóng xīn, yǐ kuāng nǎi pì. yǔ rǔ bìng guān, jiē dāng chàng lǜ, wú bù tóng xīn yǐ kuāng zhèng rǔ jūn. pì, bì yì fǎn. bǐ shuài xiān wáng, dí wǒ gāo hòu, yǐ kāng zhào mín. yán kuāng zhèng rǔ jūn, shǐ xún xiān wáng zhī dào, dǎo chéng tāng zhī zōng, yǐ ān tiān xià. wū hū! qīn yǔ shí mìng, qí wéi yǒu zhōng." jìng wǒ shì mìng, xiū qí zhí, shǐ yǒu zhōng.
若跣弗视地,厥足用伤。跣必视地,足乃无害。言欲使为已视听。○跣,先典反,徐七显反。为,于伪反。惟暨乃僚,罔不同心,以匡乃辟。与汝并官,皆当倡率,无不同心以匡正汝君。○辟,必亦反。俾率先王,迪我高后,以康兆民。言匡正汝君,使循先王之道,蹈成汤之踪,以安天下。呜呼!钦予时命,其惟有终。”敬我是命,修其职,使有终。
shuō fù yú wáng yuē:" wéi mù cóng shéng zé zhèng, hòu cóng jiàn zé shèng. yán mù yǐ shéng zhí, jūn yǐ jiàn míng. hòu kè shèng, chén bù mìng qí chéng, jūn néng shòu jiàn, zé chén bù dài mìng, qí chéng yì ér jiàn zhī. chóu gǎn bù zhī ruò wáng zhī xiū mìng?" yán wáng rú cǐ, shuí gǎn bù jìng shùn wáng zhī měi mìng ér jiàn zhě hū?
说复于王曰:“惟木从绳则正,后从谏则圣。言木以绳直,君以谏明。后克圣,臣不命其承,君能受谏,则臣不待命,其承意而谏之。畴敢不祗若王之休命?”言王如此,谁敢不敬顺王之美命而谏者乎?