wéi shuō mìng zǒng bǎi guān, zài zhǒng zǎi zhī rèn. zǒng yīn zǒng.
惟说命总百官,在冢宰之任。○总音揔。
shū" wéi shuō mìng zǒng bǎi guān" zhèng yì yuē: wéi cǐ fù shuō, shòu wáng mìng zǒng bǎi guān zhī zhí, wèi zài" zhǒng zǎi zhī rèn" yě. shuō yǐ guān gāo rèn zhòng, nǎi jìn yán yú wáng, gù shǐ tè biāo cǐ jù wèi fā yán zhī duān yě.
[疏]“惟说命总百官”○正义曰:惟此傅说,受王命总百官之职,谓在“冢宰之任”也。说以官高任重,乃进言於王,故史特标此句为发言之端也。
nǎi jìn yú wáng yuē:" wū hū! míng wáng fèng ruò tiān dào, jiàn bāng shè dōu, tiān yǒu rì yuè běi dǒu wǔ xīng èr shí bā xiù, jiē yǒu zūn bēi xiāng zhèng zhī fǎ, yán míng wáng fèng shùn cǐ dào, yǐ lì guó shè dōu. sù yīn xiù.
乃进于王曰:“呜呼!明王奉若天道,建邦设都,天有日月北斗五星二十八宿,皆有尊卑相正之法,言明王奉顺此道,以立国设都。○宿音秀。
shū chuán" tiān yǒu" zhì" shè dōu" zhèng yì yuē: jìn yǔ yún:" dà zhě tiān dì, qí cì jūn chén." yì xì cí yún:" tiān chuí xiàng, jiàn jí xiōng, shèng rén xiàng zhī." jiē yán rén jūn fǎ tiān yǐ shè guān, shùn tiān yǐ zhì zhì yě. tiān yǒu rì yuè zhào lín zhòu yè, yóu wáng guān zhī bó shuài lǐng zhū hóu yě. běi dǒu huán rào běi jí, yóu qīng shì zhī zhōu wèi tiān zǐ yě. wǔ xīng xíng yú liè sù, yóu zhōu mù zhī xǐng chá zhū hóu yě. èr shí bā xiù bù yú sì fāng, yóu zhū hóu wèi tiān zǐ shǒu tǔ yě. tiān xiàng jiē yǒu zūn bēi xiāng zhèng zhī fǎ, yán míng wáng fèng shùn tiān dào yǐ lì guó shè dōu yě." lì guó" wèi lì wáng guó jí bāng guó," shè dōu" wèi shè dì dū jí zhū hóu guó dū, zǒng yán jiàn guó lì jiā zhī shì.
[疏]传“天有”至“设都”○正义曰:《晋语》云:“大者天地,其次君臣。”《易·系辞》云:“天垂象,见吉凶,圣人象之。”皆言人君法天以设官,顺天以致治也。天有日月照临昼夜,犹王官之伯率领诸侯也。北斗环绕北极,犹卿士之周卫天子也。五星行於列宿,犹州牧之省察诸侯也。二十八宿布於四方,犹诸侯为天子守土也。天象皆有尊卑相正之法,言明王奉顺天道以立国设都也。“立国”谓立王国及邦国,“设都”谓设帝都及诸侯国都,总言建国立家之事。
shù hòu wáng jūn gōng, chéng yǐ dài fū shī zhǎng, yán lì jūn chén shàng xià, jiāng chén wèi zhì zhī běn, gù xiān jǔ qí shǐ. wáng, yú fāng fǎn. zhǎng, dīng zhàng fǎn. zhì, zhí lì fǎn, xià tóng.
树后王君公,承以大夫师长,言立君臣上下,将陈为治之本,故先举其始。○王,于方反。长,丁丈反。治,直吏反,下同。
shū" shù hòu" zhì" shī zhǎng" zhèng yì yuē: cǐ yòu zǒng yán shè guān fēn zhí zhī shì yě." shù", lì yě." hòu wáng" wèi tiān zǐ yě." jūn gōng" wèi zhū hóu yě." chéng" zhě fèng shàng zhī míng." hòu wáng jūn gōng", rén zhǔ yě." dài fū shī zhǎng", rén chén yě. chén dāng fèng xíng jūn mìng, gù yǐ" chéng" yán zhī. zhōu lǐ lì guān duō yǐ" shī" wéi míng," shī" zhě zhòng suǒ fǎ, yì shì zhǎng zhī yì yě. dài fū yǐ xià, fēn zhí bù tóng, měi guān gè yǒu qí zhǎng, gù yǐ" shī zhǎng" yán zhī. sān gōng zé" jūn gōng" zhī nèi bāo zhī, qīng zé" dài fū" zhī wén jiān zhī," shī zhǎng" zhī yán yì tōng yǒu shì. jiāng chén wèi zhì zhī běn, gù xiān jǔ qí shǐ, lüè yán shè guān, gù cí bù xiáng bèi. wèi zhì zhī běn," wéi tiān cōng míng" yǐ xià jiē shì yě.
[疏]“树后”至“师长”○正义曰:此又总言设官分职之事也。“树”,立也。“后王”谓天子也。“君公”谓诸侯也。“承”者奉上之名。“后王君公”,人主也。“大夫师长”,人臣也。臣当奉行君命,故以“承”言之。《周礼》立官多以“师”为名,“师”者众所法,亦是长之义也。大夫已下,分职不同,每官各有其长,故以“师长”言之。三公则“君公”之内包之,卿则“大夫”之文兼之,“师长”之言亦通有士。将陈为治之本,故先举其始,略言设官,故辞不详备。为治之本,“惟天聪明”已下皆是也。
bù wéi yì yù, wéi yǐ luàn mín. bù shǐ yǒu wèi zhě yì yù mín shàng, yán lì zhī zhǔ shǐ zhì mín. yù, yáng lǜ fǎn. wéi tiān cōng míng, wéi shèng shí xiàn, wéi chén qīn ruò, wéi mín cóng yì. xiàn, fǎ yě. yán shèng wáng fǎ tiān yǐ lì jiào, chén jìng shùn ér fèng zhī, mín yǐ cóng shàng wèi zhì. cóng, cái róng fǎn.
不惟逸豫,惟以乱民。不使有位者逸豫民上,言立之主使治民。○豫,羊虑反。惟天聪明,惟圣时宪,惟臣钦若,惟民从乂。宪,法也。言圣王法天以立教,臣敬顺而奉之,民以从上为治。○从,才容反。
shū chuán" xiàn fǎ" zhì" wèi zhì" zhèng yì yuē:" xiàn, fǎ", shì gǔ wén. rén zhī wén jiàn yú ěr mù, tiān wú xíng tǐ, jiǎ rén shì yǐ yán yě." cōng" wèi wú suǒ bù wén," míng" wèi wú suǒ bú jiàn. wéi shèng rén yú shì fǎ tiān, yán fǎ tiān yǐ lì jiào, yú xià wú bù wén jiàn, chú qí suǒ è, nà zhī yú shàn. suī fù yùn yǒu tuī yí, dào yǒu shēng jiàng, qí suǒ shī wéi wèi cháng bù fǎ tiān yě." chén jìng shùn ér fèng zhī"," fèng" jí shàng wén" chéng" yě, fèng chéng jūn mìng ér bù zhī yú mín." mín yǐ cóng shàng wèi zhì", bù cóng shàng mìng zé luàn, gù" cóng yì" yě.
[疏]传“宪法”至“为治”○正义曰:“宪,法”,《释诂》文。人之闻见于耳目,天无形体,假人事以言也。“聪”谓无所不闻,“明”谓无所不见。惟圣人于是法天,言法天以立教,于下无不闻见,除其所恶,纳之於善。虽复运有推移,道有升降,其所施为未尝不法天也。“臣敬顺而奉之”,“奉”即上文“承”也,奉承君命而布之於民。“民以从上为治”,不从上命则乱,故“从乂”也。
wéi kǒu qǐ xiū, wéi jiǎ zhòu qǐ róng, jiǎ, kǎi. zhòu, dōu móu yě. yán bù kě qīng jiào lìng, yì yòng bīng. zhòu, zhí yòu fǎn. kǎi, kǔ dài fǎn. dōu, dīng hóu fǎn. móu, mò hóu fǎn. yì, yǐ shì fǎn. wéi yī shang zài sì, wéi gān gē shěng jué gōng. yán fú bù kě jiā fēi qí rén, bīng bù kě rèn fēi qí cái. sì, xī sì fǎn. shěng, xī jǐng fǎn, yī běn zuò shěng.
惟口起羞,惟甲胄起戎,甲,铠。胄,兜鍪也。言不可轻教令,易用兵。○胄,直又反。铠,苦代反。兜,丁侯反。鍪,莫侯反。易,以豉反。惟衣裳在笥,惟干戈省厥躬。言服不可加非其人,兵不可任非其才。○笥,息嗣反。省,息井反,一本作眚。
shū" wéi kǒu" zhì" jué gōng" zhèng yì yuē: yán wáng zhě fǎ tiān shī huà, qí jǔ zhǐ bù kě bù shèn. wéi kǒu chū lìng bù shàn, yǐ qǐ xiū rǔ wéi jiǎ zhòu fá fēi qí zuì, yǐ qǐ róng bīng yán bù kě qīng jiào lìng, yì yòng bīng yě. wéi yī shang zài qiè sì, bù kě jiā fēi qí rén, guān qí néng zú chèn zhí, rán hòu cì zhī. wéi gān gē zài fǔ kù, bù kě rèn fēi qí cái, shěng qí shēn kān jiàng shuài, rán hòu shòu zhī. shàng èr jù shì xiāng lèi, xià èr jù wén bù tóng zhě, yī shang yán zài qiè sì, gān gē bù yán suǒ zài, gān gē yún" shěng jué gōng", yī shang bù yán shì qí rén, lìng qí hù xiāng zú yě. chuán" jiǎ kǎi" zhì" yòng bīng" zhèng yì yuē: jīng zhuàn zhī wén wú" kǎi" yǔ" dōu móu", gài qín hàn yǐ lái shǐ yǒu cǐ míng, chuán yǐ jīn xiǎo gǔ yě. gǔ zhī jiǎ zhòu jiē yòng xī sì, wèi yǒu yòng tiě zhě, ér" móu"" kǎi" zhī zì jiē cóng jīn, gài hòu shì shǐ yòng tiě ěr. kǒu zhī chū yán wèi jiào lìng, jiǎ zhòu xīng shī nǎi yòng zhī, yán bù kě qīng jiào lìng, yì yòng bīng yě." yì" yì qīng yě. ān wēi zài chū lìng, lìng zhī bù shàn, zé rén wéi bèi zhī, shì" qǐ xiū" yě. jìng luàn zài yòng bīng, fá zhī wú zuì, zé rén pàn wéi zhī, shì" qǐ róng" yě. chuán" yán fú" zhì" qí cái" zhèng yì yuē:" fēi qí rén"" fēi qí cái", yì tóng ér hù wén yě. zhōu lǐ dà zōng bó:" yǐ jiǔ yí zhī mìng zhèng bāng guó zhī wèi, yī mìng shòu zhí, zài mìng shòu fú, sān mìng shòu wèi, sì mìng shòu qì, wǔ mìng cì zé, liù mìng cì guān, qī mìng cì guó, bā mìng zuò mù, jiǔ mìng zuò bó." zhèng yún:" yī mìng shǐ jiàn, mìng wèi zhèng lì. shòu zhí, zhì zhí shì yě. liè guó zhī shì yī mìng, wáng zhī xià shì yì yī mìng. zài mìng shòu fú, shòu xuán miǎn zhī fú. liè guó zhī dài fū zài mìng, wáng zhī zhōng shì yì zài mìng." rán zé" zài mìng" yǐ shàng shǐ shòu yī fú, wèi cì zhī shí zài guān zhī qiè sì yě. jiǎ zhòu gān gē jù shì jūn qì, shàng yán bù kě qīng yòng bīng, cǐ yán bù kě wàng wěi rén, suī wén zhòng ér yì yì yě.
[疏]“惟口”至“厥躬”○正义曰:言王者法天施化,其举止不可不慎。惟口出令不善,以起羞辱;惟甲胄伐非其罪,以起戎兵;言不可轻教令,易用兵也。惟衣裳在箧笥,不可加非其人,观其能足称职,然后赐之。惟干戈在府库,不可任非其才,省其身堪将帅,然后授之。上二句事相类,下二句文不同者,衣裳言在箧笥,干戈不言所在,干戈云“省厥躬”,衣裳不言视其人,令其互相足也。○传“甲铠”至“用兵”○正义曰:经传之文无“铠”与“兜鍪”,盖秦汉已来始有此名,传以今晓古也。古之甲胄皆用犀兕,未有用铁者,而“鍪”、“铠”之字皆从金,盖后世始用铁耳。口之出言为教令,甲胄兴师乃用之,言不可轻教令,易用兵也。“易”亦轻也。安危在出令,令之不善,则人违背之,是“起羞”也。静乱在用兵,伐之无罪,则人叛违之,是“起戎”也。○传“言服”至“其才”○正义曰:“非其人”、“非其才”,义同而互文也。《周礼·大宗伯》:“以九仪之命正邦国之位,一命受职,再命受服,三命受位,四命受器,五命赐则,六命赐官,七命赐国,八命作牧,九命作伯。”郑云:“一命始见,命为正吏。受职,治职事也。列国之士一命,王之下士亦一命。再命受服,受玄冕之服。列国之大夫再命,王之中士亦再命。”然则“再命”已上始受衣服,未赐之时在官之箧笥也。甲胄干戈俱是军器,上言不可轻用兵,此言不可妄委人,虽文重而意异也。
wáng wéi jiè zī, yǔn zī kè míng, nǎi wǎng bù xiū. yán wáng jiè shèn cǐ sì" wéi" zhī shì, xìn néng míng, zhèng nǎi wú bù měi. wéi zhì luàn zài shù guān. yán suǒ guān dé rén zé zhì, shī rén zé luàn. guān bù jí sī nì, wéi qí néng. bù jiā sī nì, wéi néng shì guān. nì, nǚ yǐ fǎn. jué wǎng jí è dé, wéi qí xián. yán fēi xián bù jué.
王惟戒兹,允兹克明,乃罔不休。言王戒慎此四“惟”之事,信能明,政乃无不美。惟治乱在庶官。言所官得人则治,失人则乱。官不及私昵,惟其能。不加私昵,惟能是官。○昵,女乙反。爵罔及恶德,惟其贤。言非贤不爵。
shū" guān bù" zhì" qí xián" zhèng yì yuē: wáng zhì yún:" lùn dìng rán hòu guān zhī, rèn guān rán hòu jué zhī." zhèng yún:" guān zhī, shǐ zhī shì shǒu yě. jué zhī, mìng zhī yě." rán zé zhì qí shì wèi zhī" guān", shòu qí wèi wèi zhī" jué"," guān"" jué" yī yě, suǒ cóng yán zhī yì ěr." xián" wèi dé xíng," néng" wèi cái yòng zhì shì bì yòng néng, gù" guān" yún" wéi qí néng" shòu wèi yí dé xián, gù" jué" yún" wéi qí xián". shī xù yún:" rèn xián shǐ néng." zhōu lǐ xiāng dài fū:" sān nián zé dà bǐ, kǎo qí dé háng dào yì, ér yǔ xián zhě néng zhě." zhèng yún:" xián zhě, yǒu dé xíng zhě. néng zhě, yǒu dào yì zhě." shì" xián"" néng" wèi yì ěr." sī nì" wèi zhī qí bù kě ér yòng zhī," è dé" wèi bù zhī qí fēi ér rèn zhī, jiè wáng shǐ shěn qiú rén, jué sī hǎo yě.
[疏]“官不”至“其贤”○正义曰:《王制》云:“论定然后官之,任官然后爵之。”郑云:“官之,使之试守也。爵之,命之也。”然则治其事谓之“官”,受其位谓之“爵”,“官”、“爵”一也,所从言之异耳。“贤”谓德行,“能”谓才用;治事必用能,故“官”云“惟其能”;受位宜得贤,故“爵”云“惟其贤”。《诗序》云:“任贤使能。”《周礼·乡大夫》:“三年则大比,考其德行道艺,而与贤者能者。”郑云:“贤者,有德行者。能者,有道艺者。”是“贤”、“能”为异耳。“私昵”谓知其不可而用之,“恶德”谓不知其非而任之,戒王使审求人,绝私好也。
lǜ shàn yǐ dòng, dòng wéi jué shí. fēi shàn fēi shí bù kě dòng. yǒu qí shàn, sàng jué shàn. jīn qí néng, sàng jué gōng. suī tiān zǐ yì bì ràng yǐ dé zhī. sàng, xī làng fǎn.
虑善以动,动惟厥时。非善非时不可动。有其善,丧厥善。矜其能,丧厥功。虽天子亦必让以得之。○丧,息浪反。
shū" yǒu qí" zhì" jué gōng" zhèng yì yuē: rén shēng shàng qiān ràng ér zēng zì qǔ, zì yǒu qí shàn, zé rén bù yǐ wéi shàn, gù shí shàn ér sàng qí shàn. zì kuā qí néng, zé rén bù yǐ wéi néng, gù shí néng ér sàng qí néng. yóu qí zì qǔ, gù rén bù yǔ zhī." yǒu qí shàn" zé fá shàn yě. shùn měi yǔ yún:" rǔ wéi bù jīn, tiān xià mò yǔ rǔ zhēng néng. rǔ wéi bù fá, tiān xià mò yǔ rǔ zhēng gōng." shì yán tuī ér bù yǒu, gù míng fǎn guī zhī yě.
[疏]“有其”至“厥功”○正义曰:人生尚谦让而憎自取,自有其善,则人不以为善,故实善而丧其善。自夸其能,则人不以为能,故实能而丧其能。由其自取,故人不与之。“有其善”则伐善也。舜美禹云:“汝惟不矜,天下莫与汝争能。汝惟不伐,天下莫与汝争功。”是言推而不有,故名反归之也。
wéi shì shì nǎi qí yǒu bèi, yǒu bèi wú huàn. shì shì, fēi yī shì. wú qǐ chǒng nà wǔ, kāi chǒng fēi qí rén, zé nà wǔ zhī dào.
惟事事乃其有备,有备无患。事事,非一事。无启宠纳侮,开宠非其人,则纳侮之道。
shū" wú qǐ chǒng nà wǔ" zhèng yì yuē: jūn zǐ wèi gāo yì gōng, xiǎo rén dé chǒng zé màn. ruò chǒng xiǎo rén, zé bì shì chǒng màn zhǔ, wú de kāi xiǎo rén yǐ chǒng, zì nà cǐ qīng wǔ yě." kāi" wèi jūn chū ēn yǐ chǒng chén," nà" wèi chén rù màn yǐ qīng wáng, jù jūn ér yán" kāi"" nà", yǐ chū rù wéi wén yě.
[疏]“无启宠纳侮”○正义曰:君子位高益恭,小人得宠则慢。若宠小人,则必恃宠慢主,无得开小人以宠,自纳此轻侮也。“开”谓君出恩以宠臣,“纳”谓臣入慢以轻王,据君而言“开”、“纳”,以出、入为文也。
wú chǐ guò zuò fēi. chǐ guò wù ér wén zhī, suì chéng dà fēi.
无耻过作非。耻过误而文之,遂成大非。
shū chuán" chǐ guò" zhì" dà fēi" zhèng yì yuē: zhòng huī zhī měi chéng tāng yún:" gǎi guò bù lìn." míng xiǎo rén yǒu guò, jiē xī ér bù gǎi. lún yǔ yún:" xiǎo rén zhī guò yě bì wén." chǐ yǒu guò wù ér gèng yǐ yán cí wén shì zhī, wàng rén bù jué, qí fēi mí shén, gù" suì chéng dà fēi" yě.
[疏]传“耻过”至“大非”○正义曰:仲虺之美成汤云:“改过不吝。”明小人有过,皆惜而不改。《论语》云:“小人之过也必文。”耻有过误而更以言辞文饰之,望人不觉,其非弥甚,故“遂成大非”也。
wéi jué yōu jū, zhèng shì wéi chún. qí suǒ jū xíng, jiē rú suǒ yán, zé wáng zhī zhèng shì chún cuì. chún yīn chún. cuì, suī suì fǎn. dú yú jì sì, shí wèi fú qīn. lǐ fán zé luàn, shì shén zé nán." jì bù yù shù, shù zé dú, dú zé bù jìng. shì shén lǐ fán, zé luàn ér nán xíng. gāo zōng zhī sì tè fēng shù jìn miào, gù shuō yīn yǐ jiè zhī. dú, tú mù fǎn. shù, sè jiǎo fǎn.
惟厥攸居,政事惟醇。其所居行,皆如所言,则王之政事醇粹。○醇音纯。粹,虽遂反。黩于祭祀,时谓弗钦。礼烦则乱,事神则难。”祭不欲数,数则黩,黩则不敬。事神礼烦,则乱而难行。高宗之祀特丰数近庙,故说因以戒之。○黩,徒木反。数,色角反。
shū chuán" jì bù" zhì" jiè zhī" zhèng yì yuē:" jì bù yù shù, shù zé dú, dú zé bù jìng", lǐ jì jì yì wén yě. cǐ yī jīng jiē yán jì sì zhī shì," lǐ fán" yì wèi jì sì zhī fán, gù chuán zǒng yún:" shì shén lǐ fán, zé luàn ér nán xíng." kǒng yǐ gāo zōng róng rì zǔ yǐ xùn zhū wáng" sì wú fēng yú nì", wèi fù shuō cǐ yán wèi bǐ shì ér fā, gù yún gāo zōng zhī sì tè fēng shù yú jìn miào, gù shuō yīn ér jiè zhī.
[疏]传“祭不”至“戒之”○正义曰:“祭不欲数,数则黩,黩则不敬”,《礼记·祭义》文也。此一经皆言祭祀之事,“礼烦”亦谓祭祀之烦,故传总云:“事神礼烦,则乱而难行。”孔以《高宗肜日》祖已训诸王“祀无丰于昵”,谓傅说此言为彼事而发,故云高宗之祀特丰数於近庙,故说因而戒之。
wáng yuē:" zhǐ zāi! shuō nǎi yán wéi fú. zhǐ, měi yě. měi qí suǒ yán jiē kě fú xíng. nǎi bù liáng yú yán, yǔ wǎng wén yú xíng." rǔ ruò bù shàn yú suǒ yán, zé wǒ wú wén yú suǒ xíng zhī shì. shuō bài qǐ shǒu, yuē:" fēi zhī zhī jiān, xíng zhī wéi jiān. yán zhī zhī yì, xíng zhī nán. yǐ miǎn gāo zōng. wáng chén bù jiān, yǔn xié yú xiān wáng chéng dé, wáng xīn chéng bù yǐ xíng zhī wéi nán, zé xìn hé yú xiān wáng chéng dé. chén, shì lín fǎn. wéi shuō bù yán yǒu jué jiù." wáng néng xíng shàn, ér shuō bù yán, zé yǒu qí jiù zuì.
王曰:“旨哉!说乃言惟服。旨,美也。美其所言皆可服行。乃不良于言,予罔闻于行。”汝若不善於所言,则我无闻於所行之事。说拜稽首,曰:“非知之艰,行之惟艰。言知之易,行之难。以勉高宗。王忱不艰,允协于先王成德,王心诚不以行之为难,则信合於先王成德。○忱,市林反。惟说不言有厥咎。”王能行善,而说不言,则有其咎罪。