yīn shǐ jiù zhōu, jiù, è. jiù, qí jiǔ fǎn, mǎ yún:" jiù zhōu zhě, wèi zhōu suǒ jiù. zhōu rén chéng lí. chéng, shèng yě. suǒ yǐ jiàn è. lí, lì xī fǎn, guó míng, shàng shū dà chuán zuò qí. zǔ yī kǒng, zǔ jǐ hòu xián chén. bēn gào yú shòu, shòu, zhòu yě, yīn xiāng luàn. dì yǐ zhī zǐ, sì lì, bào nüè wú dào. shòu rú zì, chuán yún:" shòu, zhòu yě. yīn xiāng luàn." mǎ yún:" shòu dú yuē zhòu. huò yuē shòu fù rén zhī yán, gù hào yuē shòu yě." zuò xī bó kān lí. kān yì shèng yě. bó yì zuò bǎi. kān yīn kān, shuō wén zuò lìng gē, yún" shā yě". yǐ cǐ kān xùn cì, yīn zhú shén fǎn. shèng, shī zhèng fǎn.
殷始咎周,咎,恶。○咎,其九反,马云:“咎周者,为周所咎。周人乘黎。乘,胜也。所以见恶。○黎,力兮反,国名,《尚书大传》作耆。祖伊恐,祖己后贤臣。奔告于受,受,纣也,音相乱。帝乙之子,嗣立,暴虐无道。○受如字,传云:“受,纣也。音相乱。”马云:“受读曰纣。或曰受妇人之言,故号曰受也。”作《西伯戡黎》。戡亦胜也。○伯亦作柏。戡音堪,《说文》作〈令戈〉,云“杀也”。以此戡训刺,音竹甚反。胜,诗证反。
shū" yīn shǐ" zhì" kān lí" zhèng yì yuē: wén wáng gōng yè shāo gāo, wáng zhào jiàn zhe, yīn zhī cháo tíng zhī chén shǐ wèi è zhōu jiā. suǒ yǐ wèi è zhī zhě, yǐ zhōu rén fá ér shèng lí yì gù yě. yīn chén zǔ yī jiàn zhōu kè lí guó zhī yì, kǒng qí zhōng bì fá yīn, bēn zǒu gào shòu, yán yīn jiāng miè. shǐ xù qí shì, zuò xī bó kān lí. chuán" jiù è", yòu yún" chéng shèng" zhì" jiàn è" zhèng yì yuē: yì xì cí yún" wú jiù zhě shàn bǔ guò yě", zé" jiù" shì guò zhī bié míng, yǐ bǐ guò ér zēng wù zhī, gù" jiù" wèi è yě. yǐ qí shèng lí, suǒ yǐ jiàn è, shì qí jiàn è zhī yóu, shì zhōu rén shèng lí zhī hòu shǐ è zhī. shī máo chuán yún:" chéng, líng yě." chéng jià shì jiā líng zhī yì, gù" chéng" wèi shèng yě. zhèng xuán yún:" zhòu wén wén wáng duàn yú ruì zhī sòng, yòu sān fá jiē shèng, ér shǐ wèi è zhī." suǒ yán jù shū chuán wèi shuō, fú shēng shū chuán yún" wén wáng shòu mìng, yī nián duàn yú ruì zhī zhì, èr nián fá yú, sān nián fá mì xū, sì nián fá quǎn yí, wǔ nián fá qí, liù nián fá chóng, qī nián ér bēng". qí jí lí yě. chéng lí zhī qián shǐ yán è zhōu, gù zhèng yǐ fá yú fá mì xū fá quǎn yí sān fá jiē shèng, shǐ wèi è zhī. wǔ chéng piān wén wáng" dàn yīng tiān mìng", jiǔ nián nǎi bēng, zé fá guó zhī nián bù dé rú shū chuán suǒ shuō, wèi bì jiàn sān fá jiē shèng shǐ wèi zhī. chuán" zǔ jǐ hòu xián chén" zhèng yì yuē: cǐ wú suǒ chū, zhèng yǐ tóng wèi zǔ shì, zhī shì qí hòu, míng néng xiān jué, gù zhī xián chén. chuán" shòu zhòu" zhì" wú dào" zhèng yì yuē: jīng yún" bēn gào yú wáng", wáng wú shì hào, gù xù yán" shòu" yǐ míng zhī. cǐ jí tài shì wǔ chéng jiē hū cǐ jūn wèi" shòu", zì wài shū chuán jiē hū wèi" zhòu"." shòu" jí" zhòu" yě, yīn xiāng luàn, gù zì gǎi yì ěr. yīn běn jì yún:" dì yǐ bēng, zi xīn lì, shì wèi dì xīn, tiān xià wèi zhī zhòu." zhèng xuán yún:" zhòu, dì yǐ zhī shǎo zǐ, míng xīn. dì yǐ ài ér yù lì yān, hào yuē shòu dé, shí rén chuán shēng zhuǎn zuò zhòu yě." shǐ zhǎng shū, zhī qí běn, gù yuē" shòu", yǔ kǒng dà tóng. shì fǎ yún:" cán yì sǔn shàn yuē zhòu." yīn shí wèi yǒu shì fǎ, hòu rén jiàn qí è, wèi zuò è yì ěr. chuán" kān yì shèng yě" zhèng yì yuē:" kān, shèng", shì gǔ wén. sūn yán yuē:" kān, qiáng zhī shèng yě."
[疏]“殷始”至“戡黎”○正义曰:文王功业稍高,王兆渐著,殷之朝廷之臣始畏恶周家。所以畏恶之者,以周人伐而胜黎邑故也。殷臣祖伊见周克黎国之易,恐其终必伐殷,奔走告受,言殷将灭。史叙其事,作《西伯戡黎》。○传“咎恶”,又云“乘胜”至“见恶”○正义曰:《易·系辞》云“无咎者善补过也”,则“咎”是过之别名,以彼过而憎恶之,故“咎”为恶也。以其胜黎,所以见恶,释其见恶之由,是周人胜黎之后始恶之。《诗毛传》云:“乘,陵也。”乘驾是加陵之意,故“乘”为胜也。郑玄云:“纣闻文王断虞芮之讼,又三伐皆胜,而始畏恶之。”所言据《书传》为说,伏生《书传》云“文王受命,一年断虞芮之质,二年伐邘,三年伐密须,四年伐犬夷,五年伐耆,六年伐崇,七年而崩”。耆即黎也。乘黎之前始言恶周,故郑以伐邘、伐密须、伐犬夷三伐皆胜,始畏恶之。《武成》篇文王“诞膺天命”,九年乃崩,则伐国之年不得如《书传》所说,未必见三伐皆胜始畏之。○传“祖己后贤臣”○正义曰:此无所出,正以同为祖氏,知是其后,明能先觉,故知贤臣。○传“受纣”至“无道”○正义曰:经云“奔告于王”,王无谥号,故序言“受”以明之。此及《泰誓》、《武成》皆呼此君为“受”,自外书传皆呼为“纣”。“受”即“纣”也,音相乱,故字改易耳。《殷本纪》云:“帝乙崩,子辛立,是为帝辛,天下谓之纣。”郑玄云:“纣,帝乙之少子,名辛。帝乙爱而欲立焉,号曰受德,时人传声转作纣也。”史掌书,知其本,故曰“受”,与孔大同。《谥法》云:“残义损善曰纣。”殷时未有谥法,后人见其恶,为作恶义耳。○传“戡亦胜也”○正义曰:“戡,胜”,《释诂》文。孙炎曰:“戡,强之胜也。”
xī bó kān lí
西伯戡黎
xī bó jì kān lí, jìn wáng qí zhī zhū hóu, zài shàng dǎng dōng běi. jìn, fù jìn zhī jìn. qí, jù yī fǎn.
西伯既戡黎,近王圻之诸侯,在上党东北。○近,附近之近。圻,巨依反。
shū" xī bó kān lí" zhèng yì yuē: zhèng xuán yún:" xī bó, zhōu wén wáng yě. shí guó yú qí, fēng wèi yōng zhōu bó yě. guó zài xī, gù yuē xī bó." wáng sù yún:" wáng zhě zhōng fēn tiān xià, wèi èr gōng zǒng zhì zhī, wèi zhī èr bó, dé zhuān xíng zhēng fá, wén wáng wèi xī bó. lí hóu wú dào, wén wáng fá ér shèng zhī." liǎng shuō bù tóng, kǒng wú míng jiě. xià chuán yún" wén wáng lǜ zhū hóu yǐ shì zhòu", fēi dú lǜ yī zhōu zhī zhū hóu yě. lún yǔ chēng" sān fēn tiān xià yǒu qí èr, yǐ fú shi yīn", wèi wén wáng yě. zhōng nǎi sān fēn yǒu èr, qǐ dú yī zhōu mù hū? qiě yán" xī bó" duì dōng wéi míng, bù dé yǐ guó zài xī ér chēng" xī bó" yě, gài tóng wáng sù zhī shuō. chuán" jìn wáng" zhì" dōng běi" zhèng yì yuē: lí guó, hàn zhī shàng dǎng jùn hú guān suǒ zhì lí tíng shì yě. zhòu dōu zhāo gē, wáng qí qiān lǐ, lí zài zhāo gē zhī xī, gù wèi" jìn wáng qí zhī zhū hóu" yě. zhèng yún:" rù zhòu qí nèi." wén wáng yóu shàng shì zhòu, bù kě fá qí qí nèi. suǒ yán" qí nèi", yì wú wén yě.
[疏]“西伯戡黎”○正义曰:郑玄云:“西伯,周文王也。时国於岐,封为雍州伯也。国在西,故曰西伯。”王肃云:“王者中分天下,为二公总治之,谓之二伯,得专行征伐,文王为西伯。黎侯无道,文王伐而胜之。”两说不同,孔无明解。下传云“文王率诸侯以事纣”,非独率一州之诸侯也。《论语》称“三分天下有其二,以服事殷”,谓文王也。终乃三分有二,岂独一州牧乎?且言“西伯”对东为名,不得以国在西而称“西伯”也,盖同王肃之说。○传“近王”至“东北”○正义曰:黎国,汉之上党郡壶关所治黎亭是也。纣都朝歌,王圻千里,黎在朝歌之西,故为“近王圻之诸侯”也。郑云:“入纣圻内。”文王犹尚事纣,不可伐其圻内。所言“圻内”,亦无文也。
zǔ yī kǒng, bēn gào yú wáng. yuē:" tiān zǐ, tiān jì qì wǒ yīn mìng, wén wáng lǜ zhū hóu yǐ shì zhòu, nèi bǐng wáng xīn, zhòu bù néng zhì, jīn yòu kè yǒu lí guó, pò jìn wáng qí, gù zhī tiān yǐ bì qì yīn zhī wáng mìng. yán jiāng huà wéi zhōu. wáng xīn, yú kuàng fǎn, xià zhù" yí wáng zhě" tóng.
祖伊恐,奔告于王。曰:“天子,天既讫我殷命,文王率诸侯以事纣,内秉王心,纣不能制,今又克有黎国,迫近王圻,故知天已毕讫殷之王命。言将化为周。○王心,于况反,下注“宜王者”同。
shū chuán" wén wáng" zhì" wèi zhōu" zhèng yì yuē: xiāng sì nián zuǒ zhuàn yún:" wén wáng lǜ yīn zhī pàn guó yǐ shì zhòu." shì lǜ zhū hóu gòng shì zhòu yě. mào suī shì zhòu, nèi bǐng wáng xīn, bù dé xíng wēi, yǒu jiāng wáng zhī yì. ér zhòu bù néng zhì, rì yì qiáng dà, jīn fù kè yǒu lí guó, pò jìn wáng qí, shì yǒu tiān zhù zhī lì, gù yún" tiān yǐ bì qì yīn zhī wáng mìng", yán yīn zuò zhì cǐ ér bì, jiāng yù huà wéi zhōu yě.
[疏]传“文王”至“为周”○正义曰:襄四年《左传》云:“文王率殷之叛国以事纣。”是率诸侯共事纣也。貌虽事纣,内秉王心,布德行威,有将王之意。而纣不能制,日益强大,今复克有黎国,迫近王圻,似有天助之力,故云“天已毕讫殷之王命”,言殷祚至此而毕,将欲化为周也。
gé rén yuán guī, wǎng gǎn zhī jí. zhì rén yǐ rén shì guān yīn, dà guī yǐ shén líng kǎo zhī, jiē wú zhī jí.
格人元龟,罔敢知吉。至人以人事观殷,大龟以神灵考之,皆无知吉。
shū chuán" zhì rén" zhì" zhī jí" zhèng yì yuē:" gé" xùn wèi zhì," zhì rén" wèi zhì dào zhī rén, yǒu suǒ shí jiě zhě yě. zhì rén yǐ rén shì guān yīn, dà guī yǒu shén líng nì zhī lái wù, gù" dà guī yǐ shén líng kǎo zhī". èr zhě jiē wú zhī yīn yǒu jí zhě, yán bì xiōng yě. zǔ yī wèi bì wèn zhì rén, qīn zhuó guī, dàn jiǎ zhī yǐ wéi yán ěr.
[疏]传“至人”至“知吉”○正义曰:“格”训为至,“至人”谓至道之人,有所识解者也。至人以人事观殷,大龟有神灵逆知来物,故“大龟以神灵考之”。二者皆无知殷有吉者,言必凶也。祖伊未必问至人,亲灼龟,但假之以为言耳。
fēi xiān wáng bù xiāng wǒ hòu rén, wéi wáng yín xì yòng zì jué. fēi xiān zǔ bù zhù zǐ sūn, yǐ wáng yín guò xì dài, yòng zì jué yú xiān wáng. xiāng, xī liàng fǎn. gù tiān qì wǒ, bù yǒu kāng shí. bù yú tiān xìng, bù dí lǜ diǎn. yǐ zhòu zì jué yú xiān wáng, gù tiān yì qì zhī, zōng miào bù yǒu ān shí yú tiān xià. ér wáng bù dù zhī tiān xìng mìng suǒ zài, ér suǒ xíng bù dǎo xún cháng fǎ. yán duō zuì. dù, dài luò fǎn.
非先王不相我后人,惟王淫戏用自绝。非先祖不助子孙,以王淫过戏怠,用自绝於先王。○相,息亮反。故天弃我,不有康食。不虞天性,不迪率典。以纣自绝於先王,故天亦弃之,宗庙不有安食於天下。而王不度知天性命所在,而所行不蹈循常法。言多罪。○度,待洛反。
shū chuán" yǐ zhòu" zhì" duō zuì" zhèng yì yuē: lǐ jì chēng" wàn wù běn yú tiān, rén běn yú zǔ", zé tiān yǔ xiān wáng jù shì rén jūn zhī běn. zhòu jì zì jué yú xiān wáng, yì zì jué yú tiān. shàng jīng yán zhòu zì jué xiān wáng, cǐ yán tiān qì zhòu, hù míng zhòu zì jué, rán hòu tiān yǔ xiān wáng qì jué zhī. gù chuán shēn tōng qí yì," yǐ zhòu zì jué xiān wáng, gù tiān yì qì zhī"." yì" zhě, yì xiān wáng, yán xiān wáng yǔ tiān jù qì zhī yě. xiào jīng yán tiān zǐ dé wàn guó zhī huān xīn, yǐ shì qí xiān wáng, rán hòu jì zé guǐ xiǎng zhī. jīn zhòu jì zì jué yú xiān wáng, xiān wáng bù yǒu ān shí yú tiān xià, yán zhòu suī yǐ tiān zǐ zhī zūn shì zōng miào, zōng miào zhī shén bù dé ān shí yě. ér wáng bù dù zhī tiān mìng suǒ zài, bù zhī yǐ zhī xìng mìng dāng jǐn yě, ér suǒ xíng bù dǎo xún cháng fǎ, dòng xī wéi fǎ, yán duō zuì.
[疏]传“以纣”至“多罪”○正义曰:《礼记》称“万物本於天,人本於祖”,则天与先王俱是人君之本。纣既自绝於先王,亦自绝於天。上经言纣自绝先王,此言天弃纣,互明纣自绝,然后天与先王弃绝之。故传申通其意,“以纣自绝先王,故天亦弃之”。“亦”者,亦先王,言先王与天俱弃之也。《孝经》言天子得万国之欢心,以事其先王,然后祭则鬼享之。今纣既自绝於先王,先王不有安食於天下,言纣虽以天子之尊事宗庙,宗庙之神不得安食也。而王不度知天命所在,不知已之性命当尽也,而所行不蹈循常法,动悉违法,言多罪。
jīn wǒ mín wǎng fú yù sàng, yuē:' tiān hé bù jiàng wēi? dà mìng bù zhì?' jīn wáng qí rú tái." zhì, zhì yě. mín wú bù yù wáng zhī wáng, yán:" tiān hé bù xià zuì zhū zhī? yǒu dà mìng yí wáng zhě, hé yǐ bù zhì?" wáng zhī xiōng hài, qí rú wǒ suǒ yán. zhì yīn zhì, běn yòu zuò zhí nǚ.
今我民罔弗欲丧,曰:‘天曷不降威?大命不挚?’今王其如台。”挚,至也。民无不欲王之亡,言:“天何不下罪诛之?有大命宜王者,何以不至?”王之凶害,其如我所言。○挚音至,本又作{执女}。
shū chuán" zhì zhì yě" zhì" suǒ yán" zhèng yì yuē: zhì"" zhì" tóng yīn, gù" zhì" wèi zhì yě." yán tiān hé bù xià zuì zhū zhī", hèn qí jiǔ xíng nüè zhèng, yù de zǎo shā zhī yě." yǒu dà mìng yí wáng zhě, hé yǐ bù zhì", xiàng wàng dà shèng zhī jūn, yù lìng zǎo fá zhòu yě." wáng zhī xiōng huò, qí rú wǒ zhī suǒ yán", yǐ wáng bù xìn, gù shěn gào zhī yě.
[疏]传“挚至也”至“所言”○正义曰:挚”、“至”同音,故“挚”为至也。“言天何不下罪诛之”,恨其久行虐政,欲得早杀之也。“有大命宜王者,何以不至”,向望大圣之君,欲令早伐纣也。“王之凶祸,其如我之所言”,以王不信,故审告之也。
wáng yuē:" wū hū! wǒ shēng bù yǒu mìng zài tiān?" yán wǒ shēng yǒu shòu mìng zài tiān, mín zhī suǒ yán, qǐ néng hài wǒ. suì è zhī cí. zǔ yī fǎn yuē:" wū hū! nǎi zuì duō cān zài shàng, nǎi néng zé mìng yú tiān?" fǎn, bào zhòu yě, yán rǔ zuì è zhòng duō, cān liè yú shàng tiān, tiān zhū fá rǔ, rǔ néng zé mìng yú tiān, jù tiān zhū hū? cān, qī nán fǎn, mǎ yún:" cān zì lèi zài shàng." yīn zhī jí sàng, zhǐ nǎi gōng, bù wú lù yú ěr bāng." yán yīn zhī jiù wáng, zhǐ rǔ gōng shì suǒ zhì, rǔ bù dé wú sǐ lù yú yīn guó, bì jiāng miè wáng, lì kě dài.
王曰:“呜呼!我生不有命在天?”言我生有寿命在天,民之所言,岂能害我。遂恶之辞。祖伊反曰:“呜呼!乃罪多参在上,乃能责命于天?”反,报纣也,言汝罪恶众多,参列於上天,天诛罚汝,汝能责命于天,拒天诛乎?○参,七南反,马云:“参字累在上。”殷之即丧,指乃功,不无戮于尔邦。”言殷之就亡,指汝功事所致,汝不得无死戮於殷国,必将灭亡,立可待。