yīn jì cuò tiān mìng, cuò, luàn yě. cuò, qī gè fǎn, mǎ yún: fèi yě. wēi zǐ zuò gào fù shī shǎo shī. gào èr shī ér qù zhòu. shǎo, shī zhào fǎn.
殷既錯天命，錯，亂也。○錯，七各反，馬云：「廢也。」微子作誥父師、少師。告二師而去紂。○少，詩照反。

shū yīn jì zhì shǎo shī zhèng yì yuē: yīn zhòu jì bào nüè wú dào, cuò luàn tiān mìng, qí xiōng wēi zǐ zhī zhòu bì wáng, yǐ zuò yán gào gào fù shī jī zǐ shǎo shī bǐ gàn. shǐ xù qí shì ér zuò cǐ piān yě. míng yuē wēi zǐ ér bù yán zuò wēi zǐ zhě, yǐ yán wēi zǐ zuò gào, yǐ kě zhī ér shěng wén yě. chuán cuò, luàn yě zhèng yì yuē: jiāo cuò shì hún luàn zhī yì, gù wèi luàn yě. bù zhǐ yán zhòu è ér yán cuò luàn tiān mìng zhě, tiān shēng zhēng mín, lì jūn yǐ mù zhī, wèi jūn ér wú jūn dào, shì cuò luàn tiān mìng, wèi è zhī dà, gù jǔ cǐ yǐ jiàn è zhī jí ěr.
[疏]「殷既」至「少師」○正義曰：殷紂既暴虐無道，錯亂天命，其兄微子知紂必亡，以作言誥告父師箕子、少師比干。史敘其事而作此篇也。名曰《微子》而不言「作《微子》」者，已言「微子作誥」，以可知而省文也。○傳「錯，亂也」○正義曰：交錯是渾亂之義，故為亂也。不指言紂惡而言「錯亂天命」者，天生烝民，立君以牧之，為君而無君道，是錯亂天命，為惡之大，故舉此以見惡之極耳。

wēi zǐ wēi, qí nèi guó míng. zi, jué. wèi zhòu qīng shì, qù wú dào.
微子微，圻內國名。子，爵。為紂卿士，去無道。

shū chuán wēi qí zhì wú dào zhèng yì yuē: wēi guó zài qí nèi, xiān rú xiāng chuán wèi rán. zhèng xuán yǐ wèi wēi yǔ jī jù zài qí nèi, kǒng suī bù yán jī, yì dāng zài qí nèi yě. wáng sù yún: wēi, guó míng. zi, jué. rù wèi wáng qīng shì. sù yì gài yǐ wēi wèi qí wài, gù yán rù yě. wēi zǐ míng qǐ, shì jiā zuò kāi, bì hàn jǐng dì huì yě. qǐ yǔ qí dì zhòng yǎn, jiē shì zhòu zhī tóng mǔ shù xiōng, shǐ jì chēng wēi zhòng yǎn. yǎn yì chēng wēi zhě, wēi zǐ fēng wēi, yǐ wēi wèi shì, gù dì yì chēng wēi, yóu rú chūn qiū zhī shì yú gōng zhī dì chēng yú shū, jì gōng zhī dì chēng jì shū. wēi zǐ ruò fēi dà chén, zé wú jiǎ yōu zhòu, yì bù bì xū qù, yǐ cǐ zhī qí wèi qīng shì yě. chuán yún qù wú dào zhě, yǐ qù jiàn qí wèi qīng shì yě.
[疏]傳「微圻」至「無道」○正義曰：微國在圻內，先儒相傳為然。鄭玄以為微與箕俱在圻內，孔雖不言箕，亦當在圻內也。王肅云：「微，國名。子，爵。入為王卿士。」肅意蓋以微為圻外，故言「入」也。微子名啟，《世家》作開，避漢景帝諱也。啟與其弟仲衍，皆是紂之同母庶兄，《史記》稱「微仲衍」。衍亦稱「微」者，微子封微，以微為氏，故弟亦稱微，猶如春秋之世虞公之弟稱虞叔，祭公之弟稱祭叔。微子若非大臣，則無假憂紂，亦不必須去，以此知其為卿士也。傳雲「去無道」者，以「去」見其為卿士也。

wēi zǐ ruò yuē: fù shī shǎo shī, fù shī, tài shī, sān gōng, jī zǐ yě. shǎo shī, gū qīng, bǐ gàn. wēi zǐ yǐ zhòu jù jiàn, zhī qí bì wáng, shùn qí shì ér yán zhī. yīn qí fú huò luàn zhèng sì fāng. huò, yǒu yě. yán yīn qí bù yǒu zhì zhèng sì fāng zhī shì, jiāng bì wáng. zhì, zhí lì fǎn. wǒ zǔ dǐ suì chén yú shàng, yán tāng zhì suì qí gōng, chén liè yú shàng shì. wǒ yòng shěn xù yú jiǔ, yòng luàn bài jué dé yú xià. wǒ, zhòu yě. shěn miǎn xù you, bài luàn tāng dé yú hòu shì. shěn, xú zhí jīn fǎn. xù, kuàng jù fǎn, yǐ jiǔ wèi xiōng yuē xù, shuō wén zuò yǒu jù, yún: jiǔ you. miǎn, miàn shàn fǎn. you yīn yǒng, shuō wén yú mìng fǎn, yǒu jù jiǔ yě. yīn wǎng bù xiǎo dà, hǎo cǎo qiè jiān guǐ. cǎo yě qiè dào, yòu wèi jiān guǐ yú nèi wài. hǎo, hū bào fǎn. guǐ yīn guǐ.
微子若曰：「父師、少師，父師，太師，三公，箕子也。少師，孤卿，比干。微子以紂距諫，知其必亡，順其事而言之。殷其弗或亂正四方。或，有也。言殷其不有治正四方之事，將必亡。○治，直吏反。我祖底遂陳於上，言湯致遂其功，陳列於上世。我用沈酗於酒，用亂敗厥德於下。我，紂也。沈湎酗蒏，敗亂湯德於後世。○沈，徐直金反。酗，況具反，以酒為凶曰酗，《說文》作〈酉句〉，云：「酒蒏。」湎，面善反。蒏音詠，《說文》於命反，〈酉句〉酒也。殷罔不小大，好草竊奸宄。草野竊盜，又為奸宄於內外。○好，呼報反。宄音軌。

qīng shì shī shī fēi dù, fán yǒu gū zuì, nǎi wǎng héng huò. liù qīng diǎn shì xiāng shī xiào, wèi fēi fǎ dù, jiē yǒu gū zuì, wú bǐng cháng dé zhòng zhě. dù rú zì. xiǎo mín fāng xìng, xiāng wèi dí chóu. qīng shì jì luàn, ér xiǎo rén gè qǐ yī fāng, gòng wèi dí chóu. yán bù hé tóng. chóu, cháng zhōu fǎn. jīn yīn qí lún sàng, ruò shè dà shuǐ, qí wú jīn yá. lún, méi yě. yán yīn jiāng méi wáng, rú shè dà shuǐ, wú yá jì, wú suǒ yī jiù. lún yīn lún, xú lì yǔn fǎn. sàng, xī làng fǎn. yá, wǔ jiē fǎn, yòu yí jiā fǎn. yīn suì sàng, yuè zhì yú jīn. yán suì sàng wáng yú shì, zhì yú jīn, dào bù dài jiǔ.
卿士師師非度，凡有辜罪，乃罔恆獲。六卿典士相師效，為非法度，皆有辜罪，無秉常得中者。○度如字。小民方興，相為敵讎。卿士既亂，而小人各起一方，共為敵讎。言不和同。○讎，常周反。今殷其淪喪，若涉大水，其無津涯。淪，沒也。言殷將沒亡，如涉大水，無涯際，無所依就。○淪音倫，徐力允反。喪，息浪反。涯，五皆反，又宜佳反。殷遂喪，越至於今。」言遂喪亡於是，至於今，到不待久。

shū wēi zǐ zhì yú jīn zhèng yì yuē: wēi zǐ jiāng yù qù yīn, shùn qí qù shì ér yán, yuē fù shī shǎo shī, hū èr shī yǔ zhī yán yě. jīn yīn guó qí jiāng bù fù yǒu zhì zhèng sì fāng zhī shì, yán qí bì miè wáng yě. xī wǒ zǔ chéng tāng, zhì xíng qí dào, suì qí gōng yè, chén liè yú shàng shì yǐ. jīn wǒ zhòu wéi yòng shěn miǎn xù yú jiǔ, yòng shì luàn bài qí zǔ zhī dé yú xià. yóu zhòu luàn bài zhī gù, jīn rì yīn rén wú bù xiǎo dà jiē hǎo cǎo qiè jiān guǐ. suī zài cháo qīng shì, xiāng shī shī wèi fēi fǎ dù zhī shì. cháo tíng zhī chén jiē yǒu gū zuì, nǎi wú yǒu yī rén néng bǐng cháng dé zhòng zhě. zài wài xiǎo rén, fāng fāng gè qǐ, xiāng yǔ gòng wèi dí chóu. huāng luàn rú cǐ, jīn yīn qí méi, wáng ruò shè dà shuǐ, qí wú jīn jì yá àn. yīn suì sàng wáng, yán bù fù jiǔ yě. cǐ sàng wáng yú shì, zhì yú jīn, dào bì bù dé gèng jiǔ yě. chuán fù shī zhì yán zhī zhèng yì yuē: yǐ bì mìng zhī piān wáng hū bì gōng wèi fù shī, bì gōng shí wèi tài shī yě. zhōu guān yún: tài shī tài fù tài bǎo, zī wéi sān gōng. shǎo shī shǎo fù shǎo bǎo yuē sān gū. jiā yǔ yún: bǐ gàn guān zé shǎo shī. shǎo shī shì bǐ gàn, zhī tài shī shì jī zǐ yě. biàn jiǎn shū chuán, bù jiàn jī zǐ zhī míng, wéi sī mǎ biāo zhù zhuāng zi yún: jī zǐ míng xū yú. bù zhī chū hé shū yě. zhōu guān yǐ shǎo shī wèi gū, cǐ chuán yán gū qīng zhě, gū yì qīng yě, kǎo gōng jì yuē wài yǒu jiǔ shì, jiǔ qīng cháo yān, shì sān gū liù qīng gòng wèi jiǔ qīng yě. bǐ gàn bù yán fēng jué, huò běn wú jué, huò yǒu ér bù yán yě. jiā yǔ yún: bǐ gàn shì zhòu zhī qīn, zé zhū fù. zhī bǐ gàn shì zhòu zhī zhū fù ěr. jī zǐ zé wú wén. sòng shì jiā yún: jī zǐ zhě, zhòu qīn qī yě. zhǐ yán qīn qī, bù zhī wèi fù wèi xiōng yě. zhèng xuán wáng sù jiē yǐ jī zǐ wèi zhòu zhī zhū fù, fú qián dù yù yǐ wèi zhòu zhī shù xiōng, jì wú zhèng wén, gè yǐ yì yán zhī ěr. wēi zǐ yǐ zhòu jù jiàn, zhī qí bì wáng, xīn yù qù zhī, gù shùn qí qù shì ér yán, hū èr shī yǐ gào zhī. chuán huò yǒu zhì bì wáng zhèng yì yuē: huò zhě bù dìng zhī cí, qí shì yù dāng rán, zé shì yǒu cǐ shì, gù yǐ huò wèi yǒu yě. zhèng xuán lùn yǔ zhù yì yún: huò zhī yán yǒu yě, bù yǒu yán wú yě. tiān zǐ, tiān xià zhī zhǔ, suǒ yǐ zhì zhèng sì fāng, yán yīn qí bù yǒu zhì zhèng sì fāng zhī shì, yán jiāng bì wáng. chuán wǒ zhòu zhì hòu shì zhèng yì yuē: shì jiǔ luàn dé, shì zhòu zhī xíng, gù zhī wǒ, wǒ zhòu yě. rén yǐ jiǔ luàn, ruò shěn yú shuǐ, gù yǐ dān jiǔ wèi shěn yě. miǎn rán shì qí tóng zhī yì, shī yún: tiān bù miǎn ěr yǐ jiǔ. zhèng yún: tiān bù tóng rǔ yán sè yǐ jiǔ. shì miǎn wèi jiǔ biàn miàn sè, miǎn rán qí tóng, wú fù píng shí zhī róng yě. shuō wén yún: xù, you yě. rán zé xù you yī wù, wèi yǐn jiǔ zuì ér fā nù. jīng yán luàn bài qí dé, bì yǒu suǒ shǔ, shàng yán wǒ zǔ zhǐ wèi chéng tāng, zhī yán bài luàn tāng dé yú hòu shì yě. shàng wèi qián shì, gù xià wèi hòu shì yě. chuán liù qīng zhì zhōng zhě zhèng yì yuē: shì xùn shì yě, gù qīng shì wèi liù qīng diǎn shì. shī shī yán xiāng shī xiào wèi fēi fǎ dù zhī shì yě. zhǐ yán qīng shì, yǐ guì zhě shàng ěr, jiàn jiàn zhě jiē rán. gù wáng sù yún: qīng shì yǐ xià, zhuǎn xiāng shī xiào wèi fēi fǎ dù zhī shì yě. zhèng yún: fán yóu jiē yě. chuán yì yì rán, yǐ fán wèi jiē, yán qīng shì yǐ xià zài cháo zhī chén, qí suǒ jǔ dòng jiē yǒu gū zuì, wú rén néng bǐng cháng xíng dé zhòng zhèng zhě.
[疏]「微子」至「於今」○正義曰：微子將欲去殷，順其去事而言，曰「父師」、「少師」，呼二師與之言也。今殷國其將不復有治正四方之事，言其必滅亡也。昔我祖成湯，致行其道，遂其功業，陳列於上世矣。今我紂惟用沈湎酗Ｅ１於酒，用是亂敗其祖之德於下。由紂亂敗之故，今日殷人無不小大皆好草竊奸宄。雖在朝卿士，相師師為非法度之事。朝廷之臣皆有辜罪，乃無有一人能秉常得中者。在外小人，方方各起，相與共為敵讎。荒亂如此，今殷其沒，亡若涉大水，其無津濟涯岸。殷遂喪亡，言不復久也。「此喪亡於是，至於今，到必不得更久也」。○傳「父師」至「言之」○正義曰：以《畢命》之篇王呼畢公為「父師」，畢公時為太師也。《周官》云：「太師、太傅、太保，茲惟三公。少師、少傅、少保曰三孤。」《家語》云：「比干官則少師。」少師是比干，知太師是箕子也。遍檢書傳，不見箕子之名，惟司馬彪注《莊子》云：「箕子名胥餘。」不知出何書也。《周官》以少師為孤，此傳言「孤卿」者，孤亦卿也，《考工記》曰「外有九室，九卿朝焉」，是三孤六卿共為九卿也。比干不言封爵，或本無爵，或有而不言也。《家語》云：「比干是紂之親，則諸父。」知比干是紂之諸父耳。箕子則無文。《宋世家》云：「箕子者，紂親戚也。」止言親戚，不知為父為兄也。鄭玄、王肅皆以箕子為紂之諸父，服虔、杜預以為紂之庶兄，既無正文，各以意言之耳。微子以紂距諫，知其必亡，心欲去之，故順其去事而言，呼二師以告之。○傳「或有」至「必亡」○正義曰：「或」者不定之辭，其事欲當然，則是有此事，故以「或」為有也。鄭玄《論語注》亦云：「或之言有也，不有言無也。」天子，天下之主，所以治正四方，「言殷其不有治正四方之事」，言將必亡。○傳「我紂」至「後世」○正義曰：嗜酒亂德，是紂之行，故知「我」，我紂也。人以酒亂，若沈於水，故以耽酒為「沈」也。湎然是齊同之意，《詩》云：「天不湎爾以酒。」鄭云：「天不同汝顏色以酒。」是「湎」謂酒變面色，湎然齊同，無復平時之容也。《說文》云：「酗，蒏也。」然則「酗」、「蒏」一物，謂飲酒醉而發怒。經言亂敗其德，必有所屬，上言「我祖」指謂成湯，知言「敗亂湯德於後世」也。上謂前世，故下為後世也。○傳「六卿」至「中者」○正義曰：「士」訓事也，故「卿士」為「六卿典事」。「師師」言相師效為非法度之事也。止言「卿士」，以貴者尚爾，見賤者皆然。故王肅云：「卿士以下，轉相師效為非法度之事也。」鄭云：「凡猶皆也。」傳意亦然，以「凡」為皆，言卿士以下在朝之臣，其所舉動皆有辜罪，無人能秉常行得中正者。

yuē: fù shī shǎo shī, wǒ qí fā chū kuáng, wú jiā mào xùn yú huāng. wǒ niàn yīn wáng, fā jí shēng kuáng, zài jiā mào luàn, gù yù dùn chū yú huāng yě. yán chóu mèn. chū, chǐ suì fǎn. mào, zì yòu zuò máo, mò bào fǎn, zhù tóng. dùn, tú kùn fǎn, xú tú dùn fǎn, yī yīn dōu kùn fǎn. jīn ěr wú zhǐ, gào yǔ diān jī, ruò zhī hé qí? rǔ wú zhǐ yì gào wǒ yīn bāng diān yǔn jī zhuì, rú zhī hé qí jiù zhī? jī, zi xì fǎn, yù piān zǐ xī fǎn, qiè yùn zǔ jī fǎn. yǔn, yú mǐn fǎn.
曰：「父師、少師，我其發出狂，吾家耄遜於荒。我念殷亡，發疾生狂，在家耄亂，故欲遯出於荒野。言愁悶。○出，尺遂反。耄，字又作旄，莫報反，注同。遯，徒困反，徐徒頓反，一音都困反。今爾無指，告予顛隮，若之何其？」汝無指意告我殷邦顛隕隮墜，如之何其救之？○隮，子細反，《玉篇》子兮反，《切韻》祖稽反。隕，于敏反。

shū yuē fù shī zhì hé qí zhèng yì yuē: wēi zǐ jì yán zhòu luàn, nǎi wèn shēn zhī suǒ yí, zhǐ ér fù yán, gù bié jiā yī yuē fù shī shǎo shī, gèng hū ér gào zhī yě. wǒ niàn yīn wáng zhī gù, qí xīn fā jí shēng kuáng, wú zài jiā xīn nèi mào luàn, yù xùn dùn chū yú huāng yě. jīn rǔ fù shī shǎo shī wú zhǐ miè wáng zhī yì gào wǒ yún, yīn bāng qí yǔn zhuì, zé dāng rú zhī hé qí jiù zhī hū? kǒng qí liú jǐ gòng jiù zhī yě. chuán wǒ niàn zhì chóu mèn zhèng yì yuē: kuáng shēng yú xīn ér chū yú wài, gù chuán yǐ chū kuáng wèi shēng kuáng. yīng qú shī yún jī niàn fā kuáng chī, cǐ qí shì yě. zài jiā sī niàn zhī shēn, jīng shén yì yǐ mào luàn. zhèng xuán yún: mào, hūn luàn yě. zài jiā bù kān mào luàn, gù yù dùn chū yú huāng yě, yán chóu mèn zhī zhì. shī yún: jià yán chū yóu, yǐ xiě wǒ yōu. yì cǐ yì yě. chuán rǔ wú zhì jiù zhī zhèng yì yuē: wú zhǐ yì gào wǒ zhě, wèi wú zhǐ yīn wáng zhī shì gào wǒ, yán yīn jiāng yǔn zhuì, yù liú wǒ jiù zhī. diān wèi cóng shàng ér yǔn, jī wèi zhuì yú gōu hè, jiē miè wáng zhī yì yě. zhāo shí sān nián zuǒ chuán yuē: xiǎo rén lǎo ér wú zi, zhī jī yú gōu hè yǐ. wáng sù yún: jī, jī gōu hè. yán cǐ jī zhī yì rú zuǒ chuán yě.
[疏]「曰父師」至「何其」○正義曰：微子既言紂亂，乃問身之所宜，止而復言，故別加一「曰父師少師」，更呼而告之也。「我念殷亡之故，其心發疾生狂，吾在家心內耄亂，欲遜遯出於荒野。今汝父師少師無指滅亡之意告我雲，殷邦其隕墜，則當如之何其救之乎？」恐其留己共救之也。○傳「我念」至「愁悶」○正義曰：狂生於心而出於外，故傳以「出狂」為「生狂」。應璩詩云「積念發狂痴」，此其事也。在家思念之深，精神益以耄亂。鄭玄云：「耄，昏亂也。」在家不堪耄亂，故欲遯出於荒野，言愁悶之至。《詩》云：「駕言出遊，以寫我憂。」亦此意也。○傳「汝無」至「救之」○正義曰：「無指意告我者」，謂無指殷亡之事告我，言殷將隕墜，欲留我救之。「顛」謂從上而隕，「隮」謂墜於溝壑，皆滅亡之意也。昭十三年《左傳》曰：「小人老而無子，知隮於溝壑矣。」王肅云：「隮，隮溝壑。」言此「隮」之義如《左傳》也。

fù shī ruò yuē: wáng zǐ, bǐ gàn bù jiàn, míng xīn tóng, shěng wén. wēi zǐ dì yǐ yuán zǐ, gù yuē wáng zǐ. jiàn, xián biàn fǎn. shěng, suǒ jǐng fǎn. tiān dú jiàng zāi huāng yīn bāng, fāng xìng shěn xù yú jiǔ, tiān shēng zhòu wèi luàn, shì tiān dú xià zāi, sì fāng huà zhòu shěn miǎn, bù kě rú hé. nǎi wǎng wèi wèi, fú qí gǒu zhǎng jiù yǒu wèi rén. yán qǐ shěn miǎn, shàng bù wèi tiān zāi, xià bù wèi xián rén. wéi lì gǒu lǎo zhī zhǎng zhì shì zhī xián, bù yòng qí jiào, fǎ zhòu gù. fú, fú wù fǎn. gǒu, gōng kǒu fǎn. zhǎng, dīng zhàng fǎn, zhù tóng. jīn yīn mín nǎi rǎng qiè shén qí zhī xī quán shēng yòng, yǐ róng jiāng shí, wú zāi. zì lái ér qǔ yuē rǎng. sè chún yuē xī. tǐ wán yuē quán. niú yáng shǐ yuē shēng. qì shí yuē yòng. dào tiān dì zōng miào shēng yòng, xiāng róng xíng shí zhī, wú zāi zuì zhī zhě. yán zhèng luàn. rǎng, rú yáng fǎn, yīn lái ér qǔ yuē rǎng. qiè, mǎ yún: wǎng dào yuē qiè. shén qí, tiān yuē shén, dì yuē qí. xī, xǔ yí fǎn. quán yīn quán. jiàng jiān yīn mín, yòng yì chóu liǎn, zhào dí chóu bù dài. xià shì yīn mín, suǒ yòng zhì zhě, jiē zhòng fù shāng mín liǎn jù yuàn chóu zhī dào, ér yòu jí xíng bào nüè, zì zhào dí chóu bù jiě dài. chóu rú zì, xià tóng. xú yún: zhèng yīn chóu. mǎ běn zuò chóu, yún: shù yě. yàn, lì jiǎn fǎn mǎ zhèng lì yàn fǎn, wèi fù liǎn yě xú yún: zhèng lì jiàn fǎn. zhì, zhí lì fǎn. jí, qī jì fǎn, shù yě yòu jì lì fǎn běn yòu zuò jí, rú zì, zhì yě. jiě, jiā mài fǎn. zuì hé yú yī, duō jí wǎng zhào. yán yīn mín shàng xià yǒu zuì, jiē hé yú yī fǎ zhòu, gù shǐ mín duō jí bìng, ér wú zhào jiù zhī zhě. jí, zài yì fǎn. shāng jīn qí yǒu zāi, wǒ xìng shòu qí bài. zāi miè zài jìn, wǒ qǐ shòu qí bài, yán zōng shì dà chén yì bù rěn qù. shāng qí lún sàng, wǒ wǎng wèi chén pú. zhào wáng zǐ chū dí. shāng qí méi wáng, wǒ èr rén wú suǒ wèi chén pú, yù yǐ sǐ jiàn zhòu. wǒ jiào wáng zǐ chū, hé yú dào. chén pú, yī běn wú chén zì. wǒ jiù yún kè zi, wáng zǐ fú chū, wǒ nǎi diān jī. kè, bìng yě. wǒ jiǔ zhī zi xián, yán yú dì yǐ. bìng lì zi, dì yǐ bù kěn. bìng zi bù dé lì, zé yí wèi yīn hòu zhě zi. jīn ruò bù chū táo nán, wǒ yīn jiā zōng miào nǎi yǔn zhuì wú zhǔ. jiù yún, mǎ yún: yán yě. kè yīn kè, mǎ yún: qīn kè yě. nán, nǎi dàn fǎn. zì jìng rén zì xiàn yú xiān wáng, gè zì móu xíng qí zhì, rén rén zì xiàn dá yú xiān wáng, yǐ bù shī dào. jìng, mǎ běn zuò qīng, wèi jié yě. wǒ bù gù xíng dùn. yán jiāng yǔ zhòu jù sǐ, suǒ zhí gè yì, jiē guī yú rén, míng jūn zǐ zhī dào, chū chù yǔ mò fēi yī tú. gù yīn gù, xú yīn gǔ.
父師若曰：「王子，比干不見，明心同，省文。微子帝乙元子，故曰王子。○見，賢遍反。省，所景反。天毒降災荒殷邦，方興沈酗於酒，天生紂為亂，是天毒下災，四方化紂沈湎，不可如何。乃罔畏畏，咈其耇長舊有位人。言起沈湎，上不畏天災，下不畏賢人。違戾耇老之長致仕之賢，不用其教，法紂故。○咈，扶勿反。耇，工口反。長，丁丈反，注同。今殷民乃攘竊神祇之犧牷牲用，以容將食，無災。自來而取曰攘。色純曰犧。體完曰牷。牛羊豕曰牲。器實曰用。盜天地宗廟牲用，相容行食之，無災罪之者。言政亂。○攘，如羊反，因來而取曰攘。竊，馬云：「往盜曰竊。」神祇，天曰神，地曰祇。犧，許宜反。牷音全。降監殷民，用乂讎斂，召敵讎不怠。下視殷民，所用治者，皆重賦傷民、斂聚怨讎之道，而又亟行暴虐，自召敵讎不解怠。○讎如字，下同。徐云：「鄭音疇。」馬本作稠，云：「數也。」艷，力檢反；馬、鄭力艷反，謂賦斂也；徐云：「鄭力劍反。」治，直吏反。亟，欺忌反，數也；又紀力反；本又作極，如字，至也。解，佳賣反。罪合於一，多瘠罔詔。言殷民上下有罪，皆合於一法紂，故使民多瘠病，而無詔救之者。○瘠，在益反。商今其有災，我興受其敗。災滅在近，我起受其敗，言宗室大臣義不忍去。商其淪喪，我罔為臣僕。詔王子出迪。商其沒亡，我二人無所為臣僕，欲以死諫紂。我教王子出，合於道。○臣僕，一本無臣字。我舊雲刻子，王子弗出，我乃顛隮。刻，病也。我久知子賢，言於帝乙。病立子，帝乙不肯。病子不得立，則宜為殷後者子。今若不出逃難，我殷家宗廟乃隕墜無主。○舊雲，馬云：「言也。」刻音克，馬云：「侵刻也。」難，乃旦反。自靖人自獻於先王，各自謀行其志，人人自獻達於先王，以不失道。○靖，馬本作清，謂潔也。我不顧行遁。」言將與紂俱死，所執各異，皆歸於仁，明君子之道，出處語默非一途。○顧音故，徐音鼓。

shū fù shī zhì xíng dùn zhèng yì yuē: fù shī yì shùn qí shì ér bào wēi zǐ yuē: wáng zǐ, jīn tiān kù dú xià zāi, shēng cǐ hūn nüè zhī jūn, yǐ huāng luàn yīn zhī bāng guó. zhòu jì shěn miǎn, sì fāng huà zhī, jiē qǐ ér shěn miǎn xù you yú jiǔ, bù kě rú hé. xiǎo rén jiē zì fàng zì, nǎi wú suǒ. shàng bù wèi tiān zāi, xià bù wèi xián rén, wéi lì qí gǒu lǎo zhī zhǎng yǔ jiù yǒu jué wèi zhì shì zhī xián rén. jīn yīn mín nǎi rǎng qiè jì sì shén zhī zhī xī quán shēng yòng, yǐ xiāng tōng róng, xíng qǔ shí zhī, wú zāi zuì zhī zhě. dào tiān dì dà sì zhī wù yòng ér bù dé zuì, yán zhèng luàn shén yě. wǒ yòu xià shì yīn mín, suǒ yòng wèi zhì zhě, jiē chóu yuàn liǎn jù zhī dào yě. yán zhòng fù shāng mín, mín yǐ zài shàng wèi chóu, zhòng fù nǎi shì liǎn chóu yě. jì wèi zhòng fù, yòu jí xíng bào nüè, cǐ suǒ yǐ yì zhāo mín yuàn, shì nǎi zì zhào dí chóu bù xiè dài yě. shàng xià gè yǒu zuì, hé yú yī zhòu zhī shēn. yán zhòu huà zhī shǐ rán yě. gù shǐ mín duō jí bìng, ér wú zhào jiù zhī zhě. shāng jīn qí yǒu miè wáng zhī zāi, wǒ qǐ ér shòu qí bài. shāng qí méi wáng sàng miè, wǒ wú suǒ wèi rén chén pú. yán bù kě bié shì tā rén, bì yù jiàn qǔ sǐ yě. wǒ jiào wáng zǐ chū bēn yú wài, shì dào yě. wǒ jiǔ yún zi xián, yán yú dì yǐ, yù lì zi, bù kěn. wǒ nǎi bìng shāng zi bù dé lì wèi wáng, zé yí zhōng wèi yīn hòu. ruò wáng zǐ bù chū, zé wǒ yīn jiā zōng miào nǎi yǔn zhuì wú zhǔ. jì quàn zhī chū, jí yǔ zhī bié yún: gè zì móu xíng qí zhì, rén rén gè zì xiàn dá yú xiān wáng, wǒ bù gù niàn xíng dùn zhī shì. míng qī yǔ zhòu jù sǐ. chuán bǐ gàn zhì wáng zǐ zhèng yì yuē: zī èr rén ér yī rén dá, míng xīn tóng, shěng wén yě. zhèng yún: shǎo shī bù dá, zhì zài bì sǐ. rán zé jī zǐ běn yì qǐ bì qiú shēng hū? shēn ruò qiú shēng, hé yǐ bù qù? jì bù gù xíng dùn, míng qī yú bì sǐ, dàn zhòu zì bù shā zhī ěr. ruò bǐ gàn yì yì, jī zǐ zé bié yǒu dá, ān dé mò ér bù yán? kǒng jiě xīn tóng shì yě. wēi zǐ dì yǐ yuán zǐ, wēi zǐ zhī mìng yǒu qí wén yě. fù shī yán wēi zǐ wèi wáng zǐ, zé fù shī fēi wáng zǐ yǐ, zhèng wáng děng yǐ wèi zhòu zhī zhū fù dāng shì shí yě. chuán tiān shēng zhì rú hé zhèng yì yuē: huāng yīn bāng zhě, nǎi shì zhòu yě, ér yún tiān dú jiàng zāi, gù yán tiān shēng zhòu wèi luàn, běn zhī yú tiān, tiān dú xià zāi yě. yǐ wēi zǐ yún ruò zhī hé, cǐ dá bǐ yì, gù yán sì fāng huà zhòu shěn miǎn, bù kě rú hé. chuán yán qǐ zhì zhòu gù zhèng yì yuē: wén zài fāng xìng shěn xù zhī xià, zé cǐ wú suǒ wèi wèi zhě, wèi dāng shí sì fāng zhī mín yě. mín suǒ dāng wèi, wéi wèi tiān yǔ rén ěr, gù zhī èr wèi zhě, shàng bù wèi tiān, xià bù wèi xián rén. wéi lì gǒu zhǎng yǔ jiù yǒu wèi rén, jí shì bù wèi xián rén, gù bù yòng qí jiào, zhòu wú suǒ wèi, cǐ mín wú suǒ wèi, wèi fǎ zhòu gù yě. chuán zì lái zhì zhèng luàn zhèng yì yuē: rǎng qiè tóng wén, zé rǎng shì qiè lèi. shì gǔ yún: rǎng, yīn yě. shì yīn qí zì lái ér qǔ zhī míng rǎng yě. shuō wén yún: xī, zōng miào shēng yě. qū lǐ yún: tiān zǐ yǐ xī niú. tiān zǐ jì shēng bì yòng chún sè, gù zhī sè chún yuē xī yě. zhōu lǐ: mù rén zhǎng mù liù shēng, yǐ gōng jì sì zhī shēng quán. yǐ quán wèi yán, bì shì tǐ quán jù yě, gù tǐ wán yuē quán. jīng chuán duō yán sān shēng, zhī shēng shì niú yáng shǐ yě. yǐ xī quán shēng sān zhě jì wèi zǔ shí, zé yòng zhě fǔ guǐ zhī shí, wèi shǔ jì dào liáng, gù yún qì shí yuē yòng, wèi zī shèng yě. lǐ tiān yuē shén, dì yuē zhī, jǔ tiān dì zé rén guǐ zài qí jiān yǐ, gù zǒng yún dào tiān dì zōng miào shēng yòng yě. xùn jiāng wèi xíng, xiāng róng xíng shí zhī wèi suǒ sī xiāng tōng róng, shǐ dào zhě de xíng dào ér shí zhī. dà jì sì zhī wù, wù zhī zhòng zhě, dào ér wú zuì, yán zhèng luàn shén yě. hàn wèi yǐ lái zhe lǜ jiē yún: gǎn dào jiāo sì zōng miào zhī wù, wú duō shǎo jiē sǐ. wèi tè zhòng gù yě. chuán xià shì zhì xiè dài zhèng yì yuē: jī zǐ shēn wèi sān gōng, xià guān shì sú, gù yún xià shì yīn mín. suǒ yòng zhì zhě wèi qīng shì yǐ xià shì zhì mín zhī guān yě. yǐ zhòu bào nüè, wù chēng shàng zhǐ, jiē zhòng fù shāng mín. mín jì shāng yǐ, zé yǐ shàng wèi chóu, tài shì suǒ wèi nüè wǒ zé chóu shì yě. zhòng liǎn mín cái, nǎi shì jù liǎn yuàn chóu zhī dào. jì wèi zhòng liǎn, ér yòu jí xíng bào nüè. jí, jí yě. jí xíng bào nüè, yù yǐ wēi mín, nǎi shì zì zhào dí chóu. qín xíng nüè zhèng, shì bù xiè dài yě. chuán shāng qí zhì yú dào zhèng yì yuē: yǒu zāi yǔ lún sàng yī shì, ér chóng chū wén zhě, shàng yán shāng jīn qí yǒu zāi, wǒ xìng shòu qí bài, nì yán zāi suī wèi zhì, zhì zé jǐ bì shòu huò cǐ yán shāng qí lún sàng, wǒ wǎng wèi chén pú, yù yán yīn miè zhī hòu, yán jǐ bù shì yì xìng, cí yǒu èr yì, gù chóng chū qí wén. wǒ wú suǒ wèi chén pú, yán bù néng yǔ rén wèi chén pú, bì yù yǐ sǐ jiàn zhòu. dàn jī zǐ zhī jiàn, zhí zhòu nù bù shèn, gù dé bù sǐ ěr. wǒ jiào wáng zǐ chū, hé yú dào, bǎo quán shēn mìng, zhōng wèi yīn hòu, shǐ zōng miào yǒu zhǔ, xiǎng sì bù jué, shì hé qí dào yě. chuán kè bìng zhì wú zhǔ zhèng yì yuē: kè zhě, shāng hài zhī yì, gù wèi bìng yě. lǚ shì chūn qiū zhòng dōng jì yún: zhòu zhī mǔ shēng wēi zǐ qǐ yǔ zhòng yǎn, qí shí yóu shàng wèi qiè, gǎi ér wèi qī hòu shēng zhòu. zhòu zhī fù yù lì wēi zǐ qǐ wèi tài zǐ, tài shǐ jù fǎ ér zhēng, yuē: yǒu qī zhī zǐ, bù kě lì qiè zhī zǐ. gù lì zhòu wèi hòu. yú shí jī zǐ gài wèi qǐng lì qǐ ér dì yǐ bù tīng, jīn zhuī hèn qí shì, wǒ jiǔ zhī zi xián, yán yú dì yǐ, yù lì zi wèi tài zǐ, ér dì yǐ bù kěn, wǒ bìng zi bù dé lì, zé yí wèi yīn hòu. chuán yán jiāng zhì yī tú zhèng yì yuē: bù kěn dùn yǐ qiú shēng, yán jiāng yǔ zhòu jù sǐ yě. huò qù huò liú, suǒ zhí gè yì, jiē guī yú rén. kǒng zǐ chēng yīn yǒu sān rén yān, shì jiē guī yú rén yě. yì xì cí yuē: jūn zǐ zhī dào, huò chū huò chù, huò mò huò yǔ. shì fēi yī tú yě. hé yàn yún: rén zhě ài rén, sān rén xíng yì ér tóng chēng rén zhě, yǐ qí jù zài yōu luàn níng mín.
[疏]「父師」至「行遁」○正義曰：父師亦順其事而報微子曰：「王子，今天酷毒下災，生此昏虐之君，以荒亂殷之邦國。紂既沈湎，四方化之，皆起而沈湎酗蒏於酒，不可如何。小人皆自放恣，乃無所。上不畏天災，下不畏賢人，違戾其耇老之長與舊有爵位致仕之賢人。今殷民乃攘竊祭祀神祗之犧牷牲用，以相通容，行取食之，無災罪之者。」盜天地大祀之物用而不得罪，言政亂甚也。「我又下視殷民，所用為治者，皆讎怨斂聚之道」也。言重賦傷民，民以在上為讎，重賦乃是斂讎也。「既為重賦，又急行暴虐，此所以益招民怨，是乃自召敵讎不懈怠也。上下各有罪，合於一紂之身」。言紂化之使然也。「故使民多瘠病，而無詔救之者。商今其有滅亡之災，我起而受其敗。商其沒亡喪滅，我無所為人臣僕」。言不可別事他人，必欲諫取死也。「我教王子出奔於外，是道也。我久雲子賢，言於帝乙，欲立子，不肯。我乃病傷子不得立為王，則宜終為殷後。若王子不出，則我殷家宗廟乃隕墜無主」。既勸之出，即與之別云：「各自謀行其志，人人各自獻達於先王，我不顧念行遁之事。」明期與紂俱死。○傳「比干」至「王子」○正義曰：諮二人而一人答，「明心同，省文」也。鄭云：「少師不答，志在必死。」然則箕子本意豈必求生乎？身若求生，何以不去？既「不顧行遁」，明期於必死，但紂自不殺之耳。若比干意異，箕子則別有答，安得默而不言？孔解「心同」是也。「微子帝乙元子」，《微子之命》有其文也。父師言微子為「王子」，則父師非王子矣，鄭、王等以為紂之諸父當是實也。○傳「天生」至「如何」○正義曰：「荒殷邦」者，乃是紂也，而雲「天毒降災」，故言「天生紂為亂」，本之於天，天毒下災也。以微子云「若之何」，此答彼意，故言「四方化紂沈湎，不可如何」。○傳「言起」至「紂故」○正義曰：文在「方興沈酗」之下，則此無所畏畏者，謂當時四方之民也。民所當畏，惟畏天與人耳，故知二畏者，上不畏天，下不畏賢人。違戾耇長與舊有位人，即是不畏賢人，故不用其教，紂無所畏，此民無所畏，謂法紂故也。○傳「自來」至「政亂」○正義曰：「攘」、「竊」同文，則「攘」是竊類。《釋詁》云：「攘，因也。」是因其自來而取之名「攘」也。《說文》云：「犧，宗廟牲也。」《曲禮》云：「天子以犧牛。」天子祭牲必用純色，故知「色純曰犧」也。《周禮》：「牧人掌牧六牲，以供祭祀之牲牷。」以「牷」為言，必是體全具也，故「體完曰牷」。經傳多言「三牲」，知「牲」是牛羊豕也。以「犧」、「牷」、「牲」三者既為俎實，則「用」者簠簋之實，謂黍稷稻粱，故云「器實曰用」，謂粢盛也。《禮》「天曰神，地曰祗」，舉天地則人鬼在其間矣，故總雲「盜天地宗廟牲用」也。訓「將」為行，「相容行食之」謂所司相通容，使盜者得行盜而食之。大祭祀之物，物之重者，盜而無罪，言政亂甚也。漢魏以來著律皆云：「敢盜郊祀宗廟之物，無多少皆死。」為特重故也。○傳「下視」至「懈怠」○正義曰：箕子身為三公，下觀世俗，故云「下視殷民」。「所用治者」謂卿士已下是治民之官也。以紂暴虐，務稱上旨，「皆重賦傷民」。民既傷矣，則以上為讎，《泰誓》所謂「虐我則讎」是也。重斂民財，乃是「聚斂怨讎之道」。既為重斂，而又亟行暴虐。亟，急也。急行暴虐，欲以威民，乃是「自召敵讎」。勤行虐政，是「不懈怠」也。○傳「商其」至「於道」○正義曰：「有災」與「淪喪」一事，而重出文者，上言「商今其有災，我興受其敗」，逆言災雖未至，至則己必受禍；此言「商其淪喪，我罔為臣僕」，豫言殷滅之後，言己不事異姓，辭有二意，故重出其文。我無所為臣僕，言不能與人為臣僕，必欲以死諫紂。但箕子之諫，值紂怒不甚，故得不死耳。「我教王子出，合於道」，保全身命，終為殷後，使宗廟有主，享祀不絕，是合其道也。○傳「刻病」至「無主」○正義曰：「刻」者，傷害之義，故為病也。《呂氏春秋·仲冬紀》云：「紂之母生微子啟與仲衍，其時猶尚為妾，改而為妻後生紂。紂之父欲立微子啟為太子，太史據法而爭，曰：『有妻之子，不可立妾之子。』故立紂為後。」於時箕子蓋謂請立啟而帝乙不聽，今追恨其事，我久知子賢，言於帝乙，欲立子為太子，而帝乙不肯，我病子不得立，則宜為殷後。○傳「言將」至「一途」○正義曰：不肯遁以求生，「言將與紂俱死」也。或去或留，所執各異，皆歸於仁。孔子稱「殷有三仁焉」，是「皆歸於仁」也。《易·繫辭》曰：「君子之道，或出或處，或默或語。」是「非一途」也。何晏云：「仁者愛人，三人行異而同稱仁者，以其俱在憂亂寧民。」