tāng guī zì xià, zhì yú dà jiōng, zì sān zōng ér hái. dà jiōng, dì míng. xià, hài yǎ fǎn. jiōng, gù yíng fǎn, xú, qīn yíng fǎn, yòu gǔ yíng fǎn. zhòng huī zuò gào. wèi tāng zuǒ xiāng, xī zhòng zhī hòu. huī, xǔ guǐ fǎn. gào, gù bào fǎn. xiāng, xī liàng fǎn. xī, xián jī fǎn.
湯歸自夏，至於大坰，自三朡而還。大坰，地名。○夏，亥雅反。坰，故螢反，徐，欽螢反，又古螢反。仲虺作誥。為湯左相，奚仲之後。○虺，許鬼反。誥，故報反。相，息亮反。奚，弦雞反。

shū tāng guī zhì zuò gào zhèng yì yuē: tāng guī zì fá xià, zhì yú dà jiōng zhī dì, qí chén zhòng huī zuò gào yǐ gào tāng, shǐ lù qí yán, zuò zhòng huī zhī gào. shàng yán suì fá sān zōng, gù chuán yán zì sān zōng ér hái. bù yán guī zì sān zōng, ér yán guī zì xià zhě, fá xià ér suì zhú jié, yú jīn fāng shǐ xuán guī, yǐ zì xià gào miào, gù xù yán zì xià. chuán běn qí lái chù, gù yún zì sān zōng ěr. dà jiōng, dì míng, wèi zhī suǒ zài, dāng shì dìng táo xiàng bó zhī lù suǒ jīng. tāng zài dào ér yán yǔ kǒng lái shì yǐ tái wèi kǒu shí, gù zhòng huī zhì cǐ dì ér zuò gào yě. xù bù yán zuò zhòng huī zhī gào, yǐ lǐ zú wén biàn, gù lüè zhī. chuán wèi tāng zhì zhī hòu zhèng yì yuē: dìng yuán nián zuǒ chuán yún: xuē zhī huáng zǔ xī zhòng jū xuē, yǐ wèi xià chē zhèng. zhòng huī jū xuē, yǐ wèi tāng zuǒ xiāng. shì qí shì yě.
[疏]「湯歸」至「作誥」○正義曰：湯歸自伐夏，至於大坰之地，其臣仲虺作誥以誥湯，使錄其言，作《仲虺之誥》。上言「遂伐三朡」，故傳言「自三朡而還」。不言「歸自三朡」，而言「歸自夏」者，伐夏而遂逐桀，於今方始旋歸，以自夏告廟，故序言「自夏」。傳本其來處，故云「自三朡」耳。「大坰，地名」，未知所在，當是定陶向亳之路所經。湯在道而言「予恐來世以台為口實」，故仲虺至此地而作誥也。序不言「作仲虺之誥」，以理足文便，故略之。○傳「為湯」至「之後」○正義曰：定元年《左傳》云：「薛之皇祖奚仲居薛，以為夏車正。仲虺居薛，以為湯左相。」是其事也。

zhòng huī zhī gào zhòng huī, chén míng, yǐ zhū hóu xiāng tiān zǐ. huì tóng yuē gào.
仲虺之誥仲虺，臣名，以諸侯相天子。會同曰誥。

shū zhòng huī zhī gào zhèng yì yuē: fā shǒu èr jù, shǐ shù chéng tāng zhī xīn. cì èr jù, tāng yán jǐ cán zhī yì, zhòng huī nǎi zuò gào. yǐ xià jiē quàn tāng zhī cí. zì yuē wū hū zhì yòng shuǎng jué shī, yán tiān yǐ jié yǒu zuì, mìng fá xià zhī shì. zì jiǎn xián fǔ shì zhì yán zú tīng wén, shuō tāng zài jié shí bù jù zhī shì. zì wéi wáng fú ěr shēng sè zhì jué wéi jiù zāi, yán tāng yǒu dé xíng jiā mín, mín guī zhī shì. zì yòu xián fǔ dé yǐ xià shuō tiān zǐ zhī fǎ, dāng zhuó yòng xián liáng, píng chù hūn bào, quàn tāng fèng xíng cǐ shì, bù xū yǐ fàng jié wèi è. kāng gào zhào gào zhī lèi, èr zì zú yǐ wèi wén, zhòng huī gào sān zì bù dé chéng wén, yǐ zhī zì zú chéng qí jù. bì mìng jiǒng mìng bù yán zhī, wēi zǐ zhī mìng wén hóu zhī mìng yán zhī, yǔ cǐ tóng, yóu zhōu lǐ sī fú yán dà qiú ér miǎn, yì zú jù yě. chuán zhòng huī zhì yuē gào zhèng yì yuē: bó zhòng shū jì, rén zì zhī cháng, zhòng huī bì shì qí míng, huò zì zhòng ér míng huī. gǔ rén míng huò bù kě shěn zhī, zòng shǐ shì zì, yì dé wèi zhī wèi míng, yán shì rén zhī míng hào yě. zuǒ chuán chēng jū xuē, wèi tāng zuǒ xiāng, shì yǐ zhū hóu xiāng tiān zǐ yě. zhōu lǐ shì shī yún: yǐ wǔ jiè xiān hòu xíng fá, yī yuē shì, yòng zhī yú jūn lǚ. èr yuē gào, yòng zhī yú huì tóng. shì huì tóng yuē gào. gào wèi yú huì zhī suǒ, shè yán yǐ gào zhòng, cǐ wéi gào tāng yī rén ér yán huì tóng zhě, yīn jiě zhū piān gào yì, qiě zhòng huī bì duì zhòng gào tāng, yì shì huì tóng yuē gào.
[疏]「仲虺之誥」○正義曰：發首二句，史述成湯之心。次二句，湯言己慚之意，仲虺乃作誥。以下皆勸湯之辭。自「曰嗚呼」至「用爽厥師」，言天以桀有罪，命伐夏之事。自「簡賢輔勢」至「言足聽聞」，說湯在桀時怖懼之事。自「惟王弗邇聲色」至「厥惟舊哉」，言湯有德行加民，民歸之事。自「佑賢輔德」以下說天子之法，當擢用賢良，屏黜昏暴，勸湯奉行此事，不須以放桀為惡。《康誥》、《召誥》之類，二字足以為文，「仲虺誥」三字不得成文，以「之」字足成其句。《畢命》、《冏命》不言「之」，《微子之命》、《文侯之命》言「之」，與此同，猶《周禮·司服》言「大裘而冕」，亦足句也。○傳「仲虺」至「曰誥」○正義曰：伯仲叔季，人字之常，「仲虺」必是其名，或字仲而名虺。古人名或不可審知，縱使是字，亦得謂之為名，言是人之名號也。《左傳》稱居薛，為湯左相，是「以諸侯相天子」也。《周禮·士師》云：「以五戒先後刑罰，一曰誓，用之於軍旅。二曰誥，用之於會同。」是「會同曰誥」。「誥」謂於會之所，設言以誥眾，此惟誥湯一人而言「會同」者，因解諸篇「誥」義，且仲虺必對眾誥湯，亦是「會同曰誥」。

chéng tāng fàng jié yú nán cháo, wéi yǒu cán dé, tāng fá jié, wǔ gōng chéng, gù yǐ wèi hào. nán cháo, dì míng. yǒu cán dé, cán dé bù jí gǔ. tāng fá jié, wǔ gōng chéng, gù hào chéng tāng. yī yún: chéng, shì yě. yuē: yǔ kǒng lái shì yǐ tái wèi kǒu shí. kǒng lái shì lùn dào wǒ fàng tiān zǐ, cháng bù qù kǒu.
成湯放桀於南巢，惟有慚德，湯伐桀，武功成，故以為號。南巢，地名。有慚德，慚德不及古。○湯伐桀，武功成，故號成湯。一云：「成，諡也。」曰：「予恐來世以台為口實。」恐來世論道我放天子，常不去口。

zhòng huī nǎi zuò gào, chén yì gào tāng, kě wú cán. yuē: wū hū! wéi tiān shēng mín yǒu yù, wú zhǔ nǎi luàn, mín wú jūn zhǔ zé zì qíng Q yù Y, bì zhì huò luàn. wéi tiān shēng cōng míng shí yì. yán tiān shēng cōng míng, shì zhì mín luàn. yǒu xià hūn dé, mín zhuì tú tàn. xià jié hūn luàn, bù xù xià mín, mín zhī wēi xiǎn, ruò xiàn ní zhuì huǒ, wú jiù zhī zhě. tiān nǎi xī wáng yǒng zhì, biǎo zhèng wàn bāng, zuǎn yǔ jiù fú, yán tiān yǔ wáng yǒng zhì, yīng wèi mín zhǔ, yí biǎo tiān xià, fǎ zhèng wàn guó, jì yǔ zhī gōng, tǒng qí gù fú. zuǎn, zi guǎn fǎn. yīng, yīng duì zhī yīng. zī lǜ jué diǎn, fèng ruò tiān mìng. tiān yì rú cǐ, dàn dāng xún qí diǎn fǎ, fèng shùn tiān mìng ér yǐ, wú suǒ cán.
仲虺乃作誥，陳義誥湯，可無慚。曰：「嗚呼！惟天生民有欲，無主乃亂，民無君主則恣情Q欲Y，必致禍亂。惟天生聰明時乂。言天生聰明，是治民亂。有夏昏德，民墜塗炭。夏桀昏亂，不恤下民，民之危險，若陷泥墜火，無救之者。天乃錫王勇智，表正萬邦，纘禹舊服，言天與王勇智，應為民主，儀表天下，法正萬國，繼禹之功，統其故服。○纘，子管反。應，應對之應。茲率厥典，奉若天命。天意如此，但當循其典法，奉順天命而已，無所慚。

shū chéng tāng fàng jié yú nán cháo zhèng yì yuē: jié bēn nán cháo, tāng zòng ér bù pò, gù chēng fàng yě. chuán yán nán cháo, dì míng, bù zhī dì zhī suǒ zài. zhōu shū xù yǒu cháo bó lái cháo, chuán yún: nán fāng yuǎn guó. zhèng xuán yún: cháo, nán fāng zhī guó. shì yī jiàn zhě, jié zhī suǒ bēn, gài bǐ guó yě. yǐ qí guó zài nán, gù chēng nán ěr. chuán bìng yǐ nán cháo wèi dì míng, bù néng wěi zhī qí chù, gù wèi míng yán zhī.
[疏]「成湯放桀於南巢」○正義曰：桀奔南巢，湯縱而不迫，故稱「放」也。傳言「南巢，地名」，不知地之所在。《周書》序有「巢伯來朝」，傳云：「南方遠國。」鄭玄云：「巢，南方之國。世一見者，桀之所奔，蓋彼國也。以其國在南，故稱南耳。」傳並以「南巢」為地名，不能委知其處，故未明言之。

xià wáng yǒu zuì, jiǎo wū shàng tiān, yǐ bù mìng yú xià. yán tuō tiān yǐ xíng nüè yú mín, nǎi jié zhī dà zuì. jiǎo, jū biǎo fǎn. wū yīn wú. dì yòng bù zāng, shì shāng shòu mìng, yòng shuǎng jué shī. tiān yòng jié wú dào, gù bù shàn zhī. shì, yòng. shuǎng, míng yě. yòng shāng shòu wáng mìng, yòng míng qí zhòng, yán wèi zhǔ yě. zāng, zuò láng fǎn. jiǎn xián fù shì, shí fán yǒu tú. jiǎn, lüè yě. xián ér wú shì zé lüè zhī, bù xián yǒu shì zé fù zhī. ruò shì zhě fán duō yǒu tú zhòng, wú dào zhī shì suǒ cháng. fán yīn fán. zhào wǒ bāng yú yǒu xià, ruò miáo zhī yǒu yǒu, ruò sù zhī yǒu bǐ. shǐ wǒ shāng jiā, guó yú xià shì, yù jiàn jiǎn chú, ruò yǒu shēng miáo, ruò bǐ zài sù, kǒng bèi chú zhì bǒ yáng. yǒu, yáng jiǔ fǎn. bǐ, bēi lǐ fǎn, xú, fǔ lǐ fǎn, yòu bì lǚ fǎn. chú, shì yú fǎn. bǒ, bǐ wǒ fǎn. yáng yīn yáng. xiǎo dà zhàn zhàn, wǎng bù jù yú fēi gū. shěn yǔ zhī dé, yán zú tīng wén. yán shāng jiā xiǎo dà yōu wēi, kǒng qí fēi zuì jiàn miè. shěn, kuàng yě. kuàng wǒ zhī dào dé shàn yán zú tīng wén hū! wú dào zhī è yǒu dào, zì rán lǐ. è, wū lù fǎn. wéi wáng bù ěr shēng sè, bù zhí huò lì. ěr, jìn yě. bù jìn shēng lè, yán qīng jiǎn. bù jìn nǚ sè, yán zhēn gù. zhí, shēng yě. bù shēng zī huò cái lì, yán bù tān yě. jì yǒu shèng dé, jiān yǒu cǐ xíng. jìn, fù jìn zhī jìn. xíng, xià mèng fǎn.
「夏王有罪，矯誣上天，以布命於下。言託天以行虐於民，乃桀之大罪。○矯，居表反。誣音無。帝用不臧，式商受命，用爽厥師。天用桀無道，故不善之。式，用。爽，明也。用商受王命，用明其眾，言為主也。○臧，作郎反。簡賢附勢，實繁有徒。簡，略也。賢而無勢則略之，不賢有勢則附之。若是者繁多有徒眾，無道之世所常。○繁音煩。肇我邦於有夏，若苗之有莠，若粟之有秕。始我商家，國於夏世，欲見翦除，若莠生苗，若秕在粟，恐被鋤治簸颺。○莠，羊九反。秕，悲里反，徐，甫里反，又必履反。鋤，仕魚反。簸，彼我反。颺音揚。小大戰戰，罔不懼於非辜。矧予之德，言足聽聞。言商家小大憂危，恐其非罪見滅。矧，況也。況我之道德善言足聽聞乎！無道之惡有道，自然理。○惡，烏路反。惟王不邇聲色，不殖貨利。邇，近也。不近聲樂，言清簡。不近女色，言貞固。殖，生也。不生資貨財利，言不貪也。既有聖德，兼有此行。○近，附近之近。行，下孟反。

shū xià wáng zhì jué shī zhèng yì yuē: jiǎo, zhà yě. wū, jiā yě. xià wáng zì yǒu suǒ yù, zhà jiā shang tiān, yán tiān dào xū rán, bù kě bù ěr, jiǎ cǐ yǐ bù kē nüè zhī mìng yú tiān xià, yǐ kùn kǔ xià mín. shàng tiān yòng jié wú dào zhī gù, gù bù shàn zhī, yòng shǐ shāng jiā shòu cǐ wèi wáng zhī mìng, yǐ wáng tiān xià. yòng mìng shāng wáng, míng qí suǒ yǒu zhī zhòng, wèi tāng jiào zhī shǐ xiū dé xíng shàn yǐ zì ān lè, shì míng zhī yě. chuán shì, yòng. shuǎng, míng yě zhèng yì yuē: shì, yòng, shì yán wén. zhāo qī nián zuǒ chuán yún: shì yǐ yǒu jīng shuǎng zhì yú shén míng. cóng shuǎng yǐ zhì yú míng, zé shuǎng shì míng zhī shǐ, gù shuǎng wèi míng yě. jīng chēng mèi shuǎng, wèi wèi dà míng yě.
[疏]「夏王」至「厥師」○正義曰：「矯」，詐也。「誣」，加也。夏王自有所欲，詐加上天，言天道須然，不可不爾，假此以布苛虐之命於天下，以困苦下民。上天用桀無道之故，故不善之，用使商家受此為王之命，以王天下。用命商王，明其所有之眾，謂湯教之使修德行善以自安樂，是明之也。○傳「式，用。爽，明也」○正義曰：「式，用」，《釋言》文。昭七年《左傳》云：「是以有精爽至於神明。」從爽以至於明，則「爽」是明之始，故「爽」為明也。經稱「昧爽」，謂未大明也。

dé mào mào guān, gōng mào mào shǎng. yòng rén wéi jǐ, gǎi guò bù lìn. miǎn yú dé zhě, zé miǎn zhī yǐ guān. miǎn yú gōng zhě, zé miǎn zhī yǐ shǎng. yòng rén zhī yán, ruò zì jǐ chū yǒu guò zé gǎi, wú suǒ lìn xī, suǒ yǐ néng chéng wáng yè. kè kuān kè rén, zhāng xìn zhào mín. yán tāng kuān rén zhī dé míng xìn yú tiān xià.
德懋懋官，功懋懋賞。用人惟己，改過不吝。勉於德者，則勉之以官。勉於功者，則勉之以賞。用人之言，若自己出；有過則改，無所吝惜，所以能成王業。克寬克仁，彰信兆民。言湯寬仁之德明信於天下。

shū dé mào zhì bù lìn zhèng yì yuē: yú dé néng miǎn lì xíng zhī zhě, wáng zé quàn miǎn zhī yǐ guān. yú gōng néng miǎn lì wèi zhī zhě, wáng zé quàn miǎn zhī yǐ shǎng. yòng rén zhī yán, wéi rú jǐ zhī suǒ chū gǎi huǐ guò shī, wú suǒ lìn xī. měi tāng zhī xíng rú cǐ. fán yōng zhī zhǔ, dé rén zhī yán, chǐ fēi jǐ zhì, suī zhī qí shàn, bù kěn suì cóng. jǐ yǒu qiān shī, chǐ yú gǎi guò, jǔ shì suī jué qí fēi, bù kěn gèng huǐ, shì xī guò bù gǎi. gù yǐ cǐ měi tāng yě. chéng tāng zhī wèi cǐ xíng, shàng wèi zhòng huī suǒ chēng tàn, fán rén néng miǎn zhě xiān yǐ.
[疏]「德懋」至「不吝」○正義曰：於德能勉力行之者，王則勸勉之以官。於功能勉力為之者，王則勸勉之以賞。用人之言，惟如己之所出；改悔過失，無所吝惜。美湯之行如此。凡庸之主，得人之言，恥非己智，雖知其善，不肯遂從。己有愆失，恥於改過，舉事雖覺其非，不肯更悔，是惜過不改。故以此美湯也。成湯之為此行，尚為仲虺所稱嘆，凡人能勉者鮮矣。

nǎi gé bó chóu xiǎng, chū zhēng zì gé, dōng zhēng xī yí yuàn, nán zhēng běi dí yuàn, gé bó yóu xíng, jiàn nóng mín zhī xiǎng yú tián zhě, shā qí rén, duó qí xiǎng, gù wèi zhī chóu xiǎng. chóu, yuàn yě. tāng wèi shì yǐ bù sì zhī zuì fá zhī, cóng cǐ hòu suì zhēng wú dào. xī yí běi dí, jǔ yuǎn yǐ yán, zé jìn zhě zhe yǐ. chóu yīn qiú. xiǎng, shì liàng fǎn. yuē: xī dú hòu yǔ? yuàn zhě cí yě. yōu cú zhī mín, shì jiā xiāng qìng, yuē: xī yǔ hòu, hòu lái qí sū. tāng suǒ wǎng zhī mín, jiē xǐ yuē: dài wǒ jūn lái, qí kě sū xī. xī, hú qǐ fǎn. sū, zì yì zuò sū. mín zhī dài shāng, jué wéi jiù zāi! jiù, wèi chū zhēng zì gé shí.
乃葛伯仇餉，初征自葛，東征西夷怨，南征北狄怨，葛伯遊行，見農民之餉於田者，殺其人，奪其餉，故謂之仇餉。仇，怨也。湯為是以不祀之罪伐之，從此後遂征無道。西夷、北狄，舉遠以言，則近者著矣。○仇音求。餉，式亮反。曰：『奚獨後予？』怨者辭也。攸徂之民，室家相慶，曰：『徯予後，後來其蘇。』湯所往之民，皆喜曰：「待我君來，其可蘇息。」○徯，胡啟反。蘇，字亦作穌。民之戴商，厥惟舊哉！舊，謂初征自葛時。

yòu xián fǔ dé, xiǎn zhōng suì liáng. xián zé zhù zhī, dé zé fǔ zhī, zhōng zé xiǎn zhī, liáng zé jìn zhī. míng wáng zhī dào. jiān ruò gōng mèi, qǔ luàn wǔ wáng. ruò zé jiān zhī, àn zé gōng zhī, luàn zé qǔ zhī, yǒu wáng xíng zé wǔ zhī. yán zhèng yì. tuī wáng gù cún, bāng nǎi qí chāng. yǒu wáng dào, zé tuī ér wáng zhī yǒu cún dào, zé fǔ ér gù zhī. wáng zhě rú cǐ, guó nǎi chāng shèng. tuī, tǔ léi fǎn.
「佑賢輔德，顯忠遂良。賢則助之，德則輔之，忠則顯之，良則進之。明王之道。兼弱攻昧，取亂侮亡。弱則兼之，暗則攻之，亂則取之，有亡形則侮之。言正義。推亡固存，邦乃其昌。有亡道，則推而亡之；有存道，則輔而固之。王者如此，國乃昌盛。○推，土雷反。

shū nǎi gé bó chóu xiǎng zhèng yì yuē: cǐ yán nǎi zhě, què shuō yǐ guò zhī shì. yìn zhēng yún nǎi jì qiū yuè shuò, qí yì yì rán. zuǒ chuán chēng yuàn ǒu yuē chóu, wèi bǐ rén yǒu fù yú wǒ, wǒ xīn yuàn zhī, shì míng wèi chóu yě. xiǎng tián zhī rén bù fù gé bó, gé bó duó qí xiǎng ér shā zhī, shì gé bó yǐ xiǎng tián zhī rén wèi jǐ zhī chóu. yán fēi suǒ yuàn ér wàng shā, gù tāng wèi zhī bào yě. mèng zǐ chēng tāng shǐ bó zhòng wǎng wèi zhī gēng, yǒu tóng zǐ yǐ shǔ ròu xiǎng, gé bó duó ér shā zhī. zé gé bó suǒ shā, shā bó rén yě. chuán yán gé bó yóu xíng, jiàn nóng rén zhī xiǎng yú tián zhě, shā qí rén ér duó qí xiǎng, gù wèi zhī chóu xiǎng, nǎi shì gé bó zì shā jǐ rén, yǔ mèng zǐ wéi zhě, tāng zhī zhēng gé, yǐ rén zhī wǎng sǐ ér wèi zhī bào ěr, bù wèi bó rén nǎi bào zhī, fēi bó rén zé shè zhī, gù chuán zhǐ yán shā xiǎng, bù biàn sǐ zhě hé rén. bó rén gé rén, yì wú yǐ yì, gù bù fù yán bó, fēi shì gù wéi mèng zǐ. chuán xián zé zhì zhī dào zhèng yì yuē: zhōu lǐ xiāng dài fū yún: sān nián zé dà bǐ, kǎo qí dé háng dào yì, ér xìng xián zhě. zhèng xuán yún: xián zhě wèi yǒu dé xíng zhě. shī xù yún: zhōng chén liáng shì jiē shì shàn yě. rán zé xián shì dé shèng zhī míng, dé shì zī xián zhī shí, zhōng shì jǐn xīn zhī shì, liáng shì wèi shàn zhī chēng, jù shì kě yòng zhī rén, suǒ cóng yán zhī yì ěr. yòu zhī yǔ fǔ xiǎn zhī yǔ suì, suí biàn ér yán zhī. chuán ruò zé zhì zhèng yì zhèng yì yuē: lì shǎo wèi ruò, bù míng wèi mèi, zhèng huāng wèi luàn, guó miè wèi wáng, jiān wèi bāo zhī, gōng wèi jī zhī, qǔ wèi qǔ wèi jǐ yǒu, wǔ wèi wǔ màn qí rén. ruò mèi luàn wáng, jù shì bǐ guó shuāi wēi zhī zhuàng. jiān gōng qǔ wǔ, shì cǐ yù tūn bìng zhī yì. ruò mèi shì shǐ shuāi zhī shì, lái fú zé zhì wèi jǐ shǔ, bù fú zé yǐ bīng gōng zhī. cǐ èr zhě shǐ yù fú qí rén, mò shì miè qí guó. luàn shì yǐ luàn, wáng wèi jiāng wáng, èr zhě shuāi shén, yǐ jiāng miè qí guó. wáng xíng yǐ zhe, wú kě jì dàn, gù líng wǔ qí rén. jì wǔ qí rén, bì miè qí guó, gù yǐ wǔ yán zhī. cǐ shì rén jūn zhī zhèng yì. zhòng huī chén cǐ zhě, yì yì yán jié luàn wáng, qǔ zhī bù zú wèi kuì. xià yán tuī wáng jí fù hūn bào, qí yì yì zài jié yě.
[疏]「乃葛伯仇餉」○正義曰：此言「乃」者，卻說已過之事。《胤征》雲「乃季秋月朔」，其義亦然。《左傳》稱「怨耦曰仇」，謂彼人有負於我，我心怨之，是名為「仇」也。餉田之人不負葛伯，葛伯奪其餉而殺之，是葛伯以餉田之人為己之仇。言非所怨而妄殺，故湯為之報也。《孟子》稱湯使亳眾往為之耕，有童子以黍肉餉，葛伯奪而殺之。則葛伯所殺，殺亳人也。傳言「葛伯遊行，見農人之餉於田者，殺其人而奪其餉，故謂之仇餉」，乃似葛伯自殺己人，與《孟子》違者，湯之徵葛，以人之枉死而為之報耳，不為亳人乃報之，非亳人則赦之，故傳指言殺餉，不辨死者何人。亳人、葛人，義無以異，故不復言「亳」，非是故違《孟子》。○傳「賢則」至「之道」○正義曰：《周禮·鄉大夫》云：「三年則大比，考其德行道藝，而興賢者。」鄭玄云：「賢者謂有德行者。」《詩序》云：「忠臣良士皆是善也。」然則「賢」是德盛之名，「德」是資賢之實，「忠」是盡心之事，「良」是為善之稱，俱是可用之人，所從言之異耳。「佑之」與「輔、顯之」與「遂」，隨便而言之。○傳「弱則」至「正義」○正義曰：力少為「弱」，不明為「昧」，政荒為「亂」，國滅為「亡」，「兼」謂包之，「攻」謂擊之，「取」謂取為己有，「侮」謂侮慢其人。「弱」、「昧」、「亂」、「亡」，俱是彼國衰微之狀。「兼」、「攻」、「取」、「侮」，是此欲吞併之意。「弱」、「昧」是始衰之事，來服則制為己屬，不服則以兵攻之。此二者始欲服其人，末是滅其國。「亂」是已亂，「亡」謂將亡，二者衰甚，已將滅其國。亡形已著，無可忌憚，故陵侮其人。既侮其人，必滅其國，故以「侮」言之。此是人君之正義。仲虺陳此者，意亦言桀亂亡，取之不足為愧。下言「推亡」及「覆昏暴」，其意亦在桀也。

dé rì xīn, wàn bāng wéi huái. zhì zì mǎn, jiǔ zú nǎi lí. rì xīn, bù xiè dài. zì mǎn, zhì yíng yì. xiè, gōng zhài fǎn.
德日新，萬邦惟懷。志自滿，九族乃離。日新，不懈怠。自滿，志盈溢。○懈，工債反。

shū dé rì zhì nǎi lí zhèng yì yuē: yì xì cí yún: rì xīn zhī wèi shèng dé. xiū dé bù dài, rì rì yì xīn, dé jiā yú rén, wú yuǎn bù jiè, gù wàn bāng zhī zhòng wéi jǐn guī zhī. zhì yì zì mǎn zé líng rén, rén jì bèi líng, qíng bì bù fù, suī jiǔ zú zhī qīn, nǎi yì lí zhī. wàn bāng, jǔ yuǎn yǐ míng jìn jiǔ zú, jǔ qīn yǐ míng shū yě. hàn dài rú zhě shuō jiǔ zú yǒu èr, àn lǐ dài jí shàng shū wěi ōu yáng shuō jiǔ zú, nǎi yì xìng yǒu shǔ zhě, fù zú sì, mǔ zú sān, qī zú èr. gǔ shàng shū shuō jiǔ zú, cóng gāo zǔ zhì xuán sūn fán jiǔ zú. yáo diǎn yún yǐ qīn jiǔ zú, chuán yún yǐ mù gāo zǔ xuán sūn zhī qīn, zé cǐ yán jiǔ zú, yì wèi gāo zǔ xuán sūn zhī qīn yě. wèi wàn bāng wéi huái, shí guī zhī. jiǔ zú nǎi lí, shí lí zhī. shèng xián shè yán wèi jiè, róng cí pō shén, fù zǐ zhī jiān, biàn yǐ zhì mǎn xiāng qì. cǐ yán jiǔ zú, yǐ wèi wài xìng jiǔ zú yǒu shǔ, wén biàn yě.
[疏]「德日」至「乃離」○正義曰：《易·繫辭》云：「日新之謂盛德。」修德不怠，日日益新，德加於人，無遠不屆，故萬邦之眾惟盡歸之。志意自滿則陵人，人既被陵，情必不附，雖九族之親，乃亦離之。「萬邦」，舉遠以明近；「九族」，舉親以明疏也。漢代儒者說九族有二，案《禮戴》及《尚書緯》、歐陽說九族，乃異姓有屬者，父族四，母族三，妻族二。《古尚書》說九族，從高祖至玄孫凡九族。《堯典》雲「以親九族」，傳雲「以睦高祖玄孫之親」，則此言「九族」，亦謂高祖玄孫之親也。謂「萬邦惟懷」，實歸之。「九族乃離」，實離之。聖賢設言為戒，容辭頗甚，父子之間，便以志滿相棄。此言「九族」，以為外姓九族有屬，文便也。

wáng mào zhāo dà dé, jiàn zhōng yú mín, yǐ yì zhì shì, yǐ lǐ zhì xīn, chuí yù hòu kūn. yù wáng zì miǎn, míng dà dé, lì dà zhōng zhī dào yú mín, lǜ yì fèng lǐ, chuí yōu zú zhī dào shì hòu shì. zhōng rú zì běn huò zuò zhōng, fēi. yù, xú yǐ shù fǎn. yǔ wén yuē: néng zì dé shī zhě wáng, qiú xián shèng ér shì zhī. wáng, xú yú kuàng fǎn, yòu rú zì. wèi rén mò yǐ ruò zhě wáng. zì duō zú, rén mò zhī yì, wáng zhī dào. hǎo wèn zé yù, zì yòng zé xiǎo. wèn zé yǒu de, suǒ yǐ zú, bù wèn zhuān gù, suǒ yǐ xiǎo. hǎo, hū bào fǎn. wū hū! shèn jué zhōng, wéi qí shǐ. mí bù yǒu chū, xiān kè yǒu zhōng, gù jiè shèn zhōng rú qí shǐ. xiān, xī qiǎn fǎn. zhí yǒu lǐ, fù hūn bào. yǒu lǐ zhě fēng zhí zhī, hūn bào zhě fù wáng zhī. fù, fāng fú fǎn. bào, pú bào fǎn, zì huò zuò bào. qīn chóng tiān dào, yǒng bǎo tiān mìng. wáng zhě rú cǐ shàng shì, zé jìng tiān ān mìng zhī dào.
王懋昭大德，建中於民，以義制事，以禮制心，垂裕後昆。欲王自勉，明大德，立大中之道於民，率義奉禮，垂優足之道示後世。○中如字；本或作忠，非。裕，徐以樹反。予聞曰：『能自得師者王，求賢聖而事之。○王，徐於況反，又如字。謂人莫已若者亡。自多足，人莫之益，亡之道。好問則裕，自用則小。』問則有得，所以足，不問專固，所以小。○好，呼報反。嗚呼！慎厥終，惟其始。靡不有初，鮮克有終，故戒慎終如其始。○鮮，息淺反。殖有禮，覆昏暴。有禮者封殖之，昏暴者覆亡之。○覆，芳服反。暴，蒲報反，字或作虣。欽崇天道，永保天命。」王者如此上事，則敬天安命之道。