fàn jū zhě, wèi rén yě, zì shū. yóu shuō zhū hóu, yù shì wèi wáng, jiā pín wú yǐ zì zī, nǎi xiān shì wèi zhōng dài fū xū jiǎ.
范雎者,魏人也,字叔。遊說諸侯,欲事魏王,家貧無以自資,乃先事魏中大夫須賈。
xū jiǎ wèi wèi zhāo wáng shǐ yú qí, fàn jū cóng. liú shù yuè, wèi dé bào. qí xiāng wáng wén jū biàn kǒu, nǎi shǐ rén cì jū jīn shí jīn jí niú jiǔ, jū cí xiè bù gǎn shòu. xū jiǎ zhī zhī, dà nù, yǐ wèi jū chí wèi guó yīn shì gào qí, gù dé cǐ kuì, lìng jū shòu qí niú jiǔ, hái qí jīn. jì guī, xīn nù jū, yǐ gào wèi xiāng. wèi xiāng, wèi zhī zhū gōng zǐ, yuē wèi qí. wèi qí dà nù, shǐ shè rén chī jī jū, zhé xié zhé chǐ. jū xiáng sǐ, jí juǎn yǐ zé, zhì cè zhōng. bīn kè yǐn zhě zuì, gèng nì jū, gù lù rǔ yǐ chéng hòu, lìng wú wàng yán zhě. jū cóng zé zhōng wèi shǒu zhě yuē: gōng néng chū wǒ, wǒ bì hòu xiè gōng. shǒu zhě nǎi qǐng chū qì zé zhōng sǐ rén. wèi qí zuì, yuē: kě yǐ. fàn jū dé chū. hòu wèi qí huǐ, fù zhào qiú zhī. wèi rén zhèng ān píng wén zhī, nǎi suì cāo fàn jū wáng, fú nì, gēng míng xìng yuē zhāng lù.
須賈為魏昭王使於齊,范雎從。留數月,未得報。齊襄王聞雎辯口,乃使人賜雎金十斤及牛酒,雎辭謝不敢受。須賈知之,大怒,以為雎持魏國陰事告齊,故得此饋,令雎受其牛酒,還其金。既歸,心怒雎,以告魏相。魏相,魏之諸公子,曰魏齊。魏齊大怒,使舍人笞擊雎,折脅摺齒。雎詳死,即卷以簀,置廁中。賓客飲者醉,更溺雎,故僇辱以懲後,令無妄言者。雎從簀中謂守者曰:「公能出我,我必厚謝公。」守者乃請出棄簀中死人。魏齊醉,曰:「可矣。」范雎得出。後魏齊悔,復召求之。魏人鄭安平聞之,乃遂操范雎亡,伏匿,更名姓曰張祿。
dāng cǐ shí, qín zhāo wáng shǐ yè zhě wáng jī yú wèi. zhèng ān píng zhà wèi zú, shì wáng jī. wáng jī wèn: wèi yǒu xián rén kě yǔ jù xī yóu zhě hū? zhèng ān píng yuē: chén lǐ zhōng yǒu zhāng lù xiān shēng, yù jiàn jūn, yán tiān xià shì. qí rén yǒu chóu, bù gǎn zhòu jiàn. wáng jī yuē: yè yǔ jù lái. zhèng ān píng yè yǔ zhāng lù jiàn wáng jī. yǔ wèi jiū, wáng jī zhī fàn jū xián, wèi yuē: xiān shēng dài wǒ yú sān tíng zhī nán. yǔ sī yuē ér qù.
當此時,秦昭王使謁者王稽於魏。鄭安平詐為卒,侍王稽。王稽問:「魏有賢人可與俱西遊者乎?」鄭安平曰:「臣里中有張祿先生,欲見君,言天下事。其人有仇,不敢晝見。」王稽曰:「夜與俱來。」鄭安平夜與張祿見王稽。語未究,王稽知范雎賢,謂曰:「先生待我於三亭之南。」與私約而去。
wáng jī cí wèi qù, guò zài fàn jū rù qín. zhì hú, wàng jiàn chē qí cóng xī lái. fàn jū yuē: bǐ lái zhě wèi shuí? wáng jī yuē: qín xiāng ráng hóu dōng xíng xiàn yì. fàn jū yuē: wú wén ráng hóu zhuān qín quán, è nèi zhū hóu kè, cǐ kǒng rǔ wǒ, wǒ níng qiě nì chē zhōng. yǒu qǐng, ráng hóu guǒ zhì, láo wáng jī, yīn lì chē ér yǔ yuē: guān dōng yǒu hé biàn? yuē: wú yǒu. yòu wèi wáng jī yuē: yè jūn dé wú yǔ zhū hóu kè zi jù lái hū? wú yì, tú luàn rén guó ěr. wáng jī yuē: bù gǎn. jí bié qù. fàn jū yuē: wú wén ráng hóu zhì shì yě, qí jiàn shì chí, xiāng zhě yí chē zhōng yǒu rén, wàng suǒ zhī. yú shì fàn jū xià chē zǒu, yuē: cǐ bì huǐ zhī. xíng shí yú lǐ, guǒ shǐ qí hái suǒ chē zhōng, wú kè, nǎi yǐ. wáng jī suì yǔ fàn jū rù xián yáng.
王稽辭魏去,過載范雎入秦。至湖,望見車騎從西來。范雎曰:「彼來者為誰?」王稽曰:「秦相穰侯東行縣邑。」范雎曰:「吾聞穰侯專秦權,惡內諸侯客,此恐辱我,我寧且匿車中。」有頃,穰侯果至,勞王稽,因立車而語曰:「關東有何變?」曰:「無有。」又謂王稽曰:「謁君得無與諸侯客子俱來乎?無益,徒亂人國耳。」王稽曰:「不敢。」即別去。范雎曰:「吾聞穰侯智士也,其見事遲,鄉者疑車中有人,忘索之。」於是范雎下車走,曰:「此必悔之。」行十餘里,果使騎還索車中,無客,乃已。王稽遂與范雎入咸陽。
yǐ bào shǐ, yīn yán yuē: wèi yǒu zhāng lù xiān shēng, tiān xià biàn shì yě. yuē qín wáng zhī guó wēi yú léi luǎn, dé chén zé ān. rán bù kě yǐ shū chuán yě. chén gù zài lái. qín wáng fú xìn, shǐ shě shí cǎo jù. dài mìng suì yú.
已報使,因言曰:「魏有張祿先生,天下辯士也。曰『秦王之國危於累卵,得臣則安。然不可以書傳也』。臣故載來。」秦王弗信,使舍食草具。待命歲餘。
dāng shì shí, zhāo wáng yǐ lì sān shí liù nián. nán bá chǔ zhī yān yǐng, chǔ huái wáng yōu sǐ yú qín. qín dōng pò qí. mǐn wáng cháng chēng dì, hòu qù zhī. shù kùn sān jìn. yàn tiān xià biàn shì, wú suǒ xìn.
當是時,昭王已立三十六年。南拔楚之鄢郢,楚懷王幽死於秦。秦東破齊。湣王嘗稱帝,後去之。數困三晉。厭天下辯士,無所信。
ráng hóu, huá yáng jūn, zhāo wáng mǔ xuān tài hòu zhī dì yě ér jīng yáng jūn gāo líng jūn jiē zhāo wáng tóng mǔ dì yě. ráng hóu xiāng, sān rén zhě gèng jiāng, yǒu fēng yì, yǐ tài hòu gù, sī jiā fù zhòng yú wáng shì. jí ráng hóu wèi qín jiāng, qiě yù yuè hán wèi ér fá qí gāng shòu, yù yǐ guǎng qí táo fēng. fàn jū nǎi shàng shū yuē:
穰侯,華陽君,昭王母宣太后之弟也;而涇陽君、高陵君皆昭王同母弟也。穰侯相,三人者更將,有封邑,以太后故,私家富重於王室。及穰侯為秦將,且欲越韓、魏而伐齊綱壽,欲以廣其陶封。范雎乃上書曰:
chén wén míng zhǔ lì zhèng, yǒu gōng zhě bù dé bù shǎng, yǒu néng zhě bù dé bù guān, láo dà zhě qí lù hòu, gōng duō zhě qí jué zūn, néng zhì zhòng zhě qí guān dà. gù wú néng zhě bù gǎn dāng zhí yān, yǒu néng zhě yì bù dé bì yǐn. shǐ yǐ chén zhī yán wèi kě, yuán xíng ér yì lì qí dào yǐ chén zhī yán wèi bù kě, jiǔ liú chén wú wèi yě. yǔ yuē: yōng zhǔ shǎng suǒ ài ér fá suǒ è míng zhǔ zé bù rán, shǎng bì jiā yú yǒu gōng, ér xíng bì duàn yú yǒu zuì. jīn chén zhī xiōng bù zú yǐ dāng shèn zhì, ér yào bù zú yǐ dài fǔ yuè, qǐ gǎn yǐ yí shì cháng shì yú wáng zāi! suī yǐ chén wèi jiàn rén ér qīng rǔ, dú bù zhòng rèn chén zhě zhī wú fǎn fù yú wáng xié?
臣聞明主立政,有功者不得不賞,有能者不得不官,勞大者其祿厚,功多者其爵尊,能治眾者其官大。故無能者不敢當職焉,有能者亦不得蔽隱。使以臣之言為可,原行而益利其道;以臣之言為不可,久留臣無為也。語曰:「庸主賞所愛而罰所惡;明主則不然,賞必加於有功,而刑必斷於有罪。」今臣之胸不足以當椹質,而要不足以待斧鉞,豈敢以疑事嘗試於王哉!雖以臣為賤人而輕辱,獨不重任臣者之無反覆於王邪?
qiě chén wén zhōu yǒu dǐ è, sòng yǒu jié lǜ, liáng yǒu xiàn lí, chǔ yǒu hé pǔ, cǐ sì bǎo zhě, tǔ zhī suǒ shēng, liáng gōng zhī suǒ shī yě, ér wèi tiān xià míng qì. rán zé shèng wáng zhī suǒ qì zhě, dú bù zú yǐ hòu guó jiā hū?
且臣聞周有砥砨,宋有結綠,梁有縣藜,楚有和朴,此四寶者,土之所生,良工之所失也,而為天下名器。然則聖王之所棄者,獨不足以厚國家乎?
chén wén shàn hòu jiā zhě qǔ zhī yú guó, shàn hòu guó zhě qǔ zhī yú zhū hóu. tiān xià yǒu míng zhǔ zé zhū hóu bù dé shàn hòu zhě, hé yě? wèi qí gē róng yě. liáng yī zhī bìng rén zhī sǐ shēng, ér shèng zhǔ míng yú chéng bài zhī shì, lì zé xíng zhī, hài zé shě zhī, yí zé shǎo cháng zhī, suī shùn yǔ fù shēng, fú néng gǎi yǐ. yǔ zhī zhì zhě, chén bù gǎn zài zhī yú shū, qí qiǎn zhě yòu bù zú tīng yě. yì zhě chén yú ér bù gài yú wáng xīn xié? wáng qí yán chén zhě jiàn ér bù kě yòng hū? zì fēi rán zhě, chén yuán dé shǎo cì yóu guān zhī jiān, wàng jiàn yán sè. yī yǔ wú xiào, qǐng fú fǔ zhì.
臣聞善厚家者取之於國,善厚國者取之於諸侯。天下有明主則諸侯不得擅厚者,何也?為其割榮也。良醫知病人之死生,而聖主明於成敗之事,利則行之,害則舍之,疑則少嘗之,雖舜禹復生,弗能改已。語之至者,臣不敢載之於書,其淺者又不足聽也。意者臣愚而不概於王心邪?亡其言臣者賤而不可用乎?自非然者,臣原得少賜游觀之間,望見顏色。一語無效,請伏斧質。
yú shì qín zhāo wáng dà shuō, nǎi xiè wáng jī, shǐ yǐ chuán chē zhào fàn jū.
於是秦昭王大說,乃謝王稽,使以傳車召范雎。
yú shì fàn jū nǎi dé jiàn yú lí gōng, xiáng wèi bù zhī yǒng xiàng ér rù qí zhōng. wáng lái ér huàn zhě nù, zhú zhī, yuē: wáng zhì! fàn jū móu wèi yuē: qín ān dé wáng? qín dú yǒu tài hòu ráng hóu ěr. yù yǐ gǎn nù zhāo wáng. zhāo wáng zhì, wén qí yǔ huàn zhě zhēng yán, suì yán yíng, xiè yuē: guǎ rén yí yǐ shēn shòu mìng jiǔ yǐ, huì yì qú zhī shì jí, guǎ rén dàn mù zì qǐng tài hòu jīn yì qú zhī shì yǐ, guǎ rén nǎi dé shòu mìng. qiè mǐn rán bù mǐn, jìng zhí bīn zhǔ zhī lǐ. fàn jū cí ràng. shì rì guān fàn jū zhī jiàn zhě, qún chén mò bù sǎ rán biàn sè yì róng zhě.
於是范雎乃得見於離宮,詳為不知永巷而入其中。王來而宦者怒,逐之,曰:「王至!」范雎繆為曰:「秦安得王?秦獨有太后、穰侯耳。」欲以感怒昭王。昭王至,聞其與宦者爭言,遂延迎,謝曰:「寡人宜以身受命久矣,會義渠之事急,寡人旦暮自請太后;今義渠之事已,寡人乃得受命。竊閔然不敏,敬執賓主之禮。」范雎辭讓。是日觀范雎之見者,群臣莫不洒然變色易容者。
qín wáng píng zuǒ yòu, gōng zhōng xū wú rén. qín wáng jì ér qǐng yuē: xiān shēng hé yǐ xìng jiào guǎ rén? fàn jū yuē: wěi wěi. yǒu jiān, qín wáng fù jì ér qǐng yuē: xiān shēng hé yǐ xìng jiào guǎ rén? fàn jū yuē: wěi wěi. ruò shì zhě sān. qín wáng jì yuē: xiān shēng zú bù xìng jiào guǎ rén xié? fàn jū yuē: fēi gǎn rán yě. chén wén xī zhě lǚ shàng zhī yù wén wáng yě, shēn wèi yú fù ér diào yú wèi bīn ěr. ruò shì zhě, jiāo shū yě. yǐ shuō ér lì wèi tài shī, zài yǔ jù guī zhě, qí yán shēn yě. gù wén wáng suì shōu gōng yú lǚ shàng ér zú wáng tiān xià. xiāng shǐ wén wáng shū lǚ shàng ér bù yǔ shēn yán, shì zhōu wú tiān zǐ zhī dé, ér wén wǔ wú yǔ chéng qí wáng yè yě. jīn chén jī lǚ zhī chén yě, jiāo shū yú wáng, ér suǒ yuán chén zhě jiē kuāng jūn zhī shì, chù rén gǔ ròu zhī jiān, yuán xiào yú zhōng ér wèi zhī wáng zhī xīn yě. cǐ suǒ yǐ wáng sān wèn ér bù gǎn duì zhě yě. chén fēi yǒu wèi ér bù gǎn yán yě. chén zhī jīn rì yán zhī yú qián ér míng rì fú zhū yú hòu, rán chén bù gǎn bì yě. dài wáng xìn xíng chén zhī yán, sǐ bù zú yǐ wèi chén huàn, wáng bù zú yǐ wèi chén yōu, qī shēn wèi lì bèi fā wèi kuáng bù zú yǐ wèi chén chǐ. qiě yǐ wǔ dì zhī shèng yān ér sǐ, sān wáng zhī rén yān ér sǐ, wǔ bó zhī xián yān ér sǐ, wū huò rèn bǐ zhī lì yān ér sǐ, chéng jīng mèng bì wáng qìng jì xià yù zhī yǒng yān ér sǐ. sǐ zhě, rén zhī suǒ bì bù miǎn yě. chù bì rán zhī shì, kě yǐ shǎo yǒu bǔ yú qín, cǐ chén zhī suǒ dà yuán yě, chén yòu hé huàn zāi! wǔ zǐ xū tuó zài ér chū zhāo guān, yè xíng zhòu fú, zhì yú líng shuǐ, wú yǐ hú qí kǒu, xíng pú fú, qǐ shǒu ròu tǎn, gǔ fù chuī chí, qǐ shí yú wú shì, zú xìng wú guó, hé lǘ wèi bó. shǐ chén dé jǐn móu rú wǔ zǐ xū, jiā zhī yǐ yōu qiú, zhōng shēn bù fù jiàn, shì chén zhī shuō xíng yě, chén yòu hé yōu? jī zǐ jiē yú qī shēn wèi lì, bèi fā wèi kuáng, wú yì yú zhǔ. jiǎ shǐ chén dé tóng háng yú jī zǐ, kě yǐ yǒu bǔ yú suǒ xián zhī zhǔ, shì chén zhī dà róng yě, chén yǒu hé chǐ? chén zhī suǒ kǒng zhě, dú kǒng chén sǐ zhī hòu, tiān xià jiàn chén zhī jǐn zhōng ér shēn sǐ, yīn yǐ shì dù kǒu guǒ zú, mò kěn xiāng qín ěr. zú xià shàng wèi tài hòu zhī yán, xià huò yú jiān chén zhī tài, jū shēn gōng zhī zhōng, bù lí ā bǎo zhī shǒu, zhōng shēn mí huò, wú yǔ zhāo jiān. dà zhě zōng miào miè fù, xiǎo zhě shēn yǐ gū wēi, cǐ chén zhī suǒ kǒng ěr. ruò fú qióng rǔ zhī shì, sǐ wáng zhī huàn, chén bù gǎn wèi yě. chén sǐ ér qín zhì, shì chén sǐ xián yú shēng. qín wáng jì yuē: xiān shēng shì hé yán yě! fū qín guó pì yuǎn, guǎ rén yú bù xiào, xiān shēng nǎi xìng rǔ zhì yú cǐ, shì tiān yǐ guǎ rén hùn xiān shēng ér cún xiān wáng zhī zōng miào yě. guǎ rén dé shòu mìng yú xiān shēng, shì tiān suǒ yǐ xìng xiān wáng, ér bù qì qí gū yě. xiān shēng nài hé ér yán ruò shì! shì wú xiǎo dà, shàng jí tài hòu, xià zhì dà chén, yuán xiān shēng xī yǐ jiào guǎ rén, wú yí guǎ rén yě. fàn jū bài, qín wáng yì zài bài
秦王屏左右,宮中虛無人。秦王跽而請曰:「先生何以幸教寡人?」范雎曰:「唯唯。」有間,秦王復跽而請曰:「先生何以幸教寡人?」范雎曰:「唯唯。」若是者三。秦王跽曰:「先生卒不幸教寡人邪?」范雎曰:「非敢然也。臣聞昔者呂尚之遇文王也,身為漁父而釣於渭濱耳。若是者,交疏也。已說而立為太師,載與俱歸者,其言深也。故文王遂收功於呂尚而卒王天下。鄉使文王疏呂尚而不與深言,是周無天子之德,而文武無與成其王業也。今臣羈旅之臣也,交疏於王,而所原陳者皆匡君之事,處人骨肉之間,原效愚忠而未知王之心也。此所以王三問而不敢對者也。臣非有畏而不敢言也。臣知今日言之於前而明日伏誅於後,然臣不敢避也。大王信行臣之言,死不足以為臣患,亡不足以為臣憂,漆身為厲被發為狂不足以為臣恥。且以五帝之聖焉而死,三王之仁焉而死,五伯之賢焉而死,烏獲、任鄙之力焉而死,成荊、孟賁、王慶忌、夏育之勇焉而死。死者,人之所必不免也。處必然之勢,可以少有補於秦,此臣之所大原也,臣又何患哉!伍子胥橐載而出昭關,夜行晝伏,至於陵水,無以餬其口,行蒲伏,稽首肉袒,鼓腹吹篪,乞食於吳市,卒興吳國,闔閭為伯。使臣得盡謀如伍子胥,加之以幽囚,終身不復見,是臣之說行也,臣又何憂?箕子、接輿漆身為厲,被發為狂,無益於主。假使臣得同行於箕子,可以有補於所賢之主,是臣之大榮也,臣有何恥?臣之所恐者,獨恐臣死之後,天下見臣之盡忠而身死,因以是杜口裹足,莫肯鄉秦耳。足下上畏太后之嚴,下惑於奸臣之態,居深宮之中,不離阿保之手,終身迷惑,無與昭奸。大者宗廟滅覆,小者身以孤危,此臣之所恐耳。若夫窮辱之事,死亡之患,臣不敢畏也。臣死而秦治,是臣死賢於生。」秦王跽曰:「先生是何言也!夫秦國辟遠,寡人愚不肖,先生乃幸辱至於此,是天以寡人慁先生而存先王之宗廟也。寡人得受命於先生,是天所以幸先王,而不棄其孤也。先生柰何而言若是!事無小大,上及太后,下至大臣,原先生悉以教寡人,無疑寡人也。」范雎拜,秦王亦再拜
fàn jū yuē: dài wáng zhī guó, sì sāi yǐ wèi gù, běi yǒu gān quán gǔ kǒu, nán dài jīng wèi, yòu lǒng shǔ, zuǒ guān bǎn, fèn jī bǎi wàn, zhàn chē qiān shèng, lì zé chū gōng, bù lì zé rù shǒu, cǐ wáng zhě zhī dì yě. mín qiè yú sī dòu ér yǒng yú gōng zhàn, cǐ wáng zhě zhī mín yě. wáng bìng cǐ èr zhě ér yǒu zhī. fū yǐ qín zú zhī yǒng, chē qí zhī zhòng, yǐ zhì zhū hóu, pì ruò shī hán lú ér bó jiǎn tù yě, bà wáng zhī yè kě zhì yě, ér qún chén mò dāng qí wèi. zhì jīn bì guān shí wǔ nián, bù gǎn kuī bīng yú shān dōng zhě, shì ráng hóu wèi qín móu bù zhōng, ér dài wáng zhī jì yǒu suǒ shī yě. qín wáng jì yuē: guǎ rén yuán wén shī jì.
范雎曰:「大王之國,四塞以為固,北有甘泉、谷口,南帶涇、渭,右隴、蜀,左關、阪,奮擊百萬,戰車千乘,利則出攻,不利則入守,此王者之地也。民怯於私鬥而勇於公戰,此王者之民也。王並此二者而有之。夫以秦卒之勇,車騎之眾,以治諸侯,譬若施韓盧而搏蹇兔也,霸王之業可致也,而群臣莫當其位。至今閉關十五年,不敢窺兵於山東者,是穰侯為秦謀不忠,而大王之計有所失也。」秦王跽曰:「寡人原聞失計。」
rán zuǒ yòu duō qiè tīng zhě, fàn jū kǒng, wèi gǎn yán nèi, xiān yán wài shì, yǐ guān qín wáng zhī fǔ yǎng. yīn jìn yuē: fū ráng hóu yuè hán wèi ér gōng qí gāng shòu, fēi jì yě. shǎo chū shī zé bù zú yǐ shāng qí, duō chū shī zé hài yú qín. chén yì wáng zhī jì, yù shǎo chū shī ér xī hán wèi zhī bīng yě, zé bù yì yǐ. jīn jiàn yǔ guó zhī bù qīn yě, yuè rén zhī guó ér gōng, kě hū? qí yú jì shū yǐ. qiě xī qí mǐn wáng nán gōng chǔ, pò jūn shā jiāng, zài pì dì qiān lǐ, ér qí chǐ cùn zhī dì wú dé yān zhě, qǐ bù yù de dì zāi, xíng shì bù néng yǒu yě. zhū hóu jiàn qí zhī bà bì, jūn chén zhī bù hé yě, xìng bīng ér fá qí, dà pò zhī. shì rǔ bīng dùn, jiē jiù qí wáng, yuē: shuí wèi cǐ jì zhě hū? wáng yuē: wén zi wèi zhī. dà chén zuò luàn, wén zi chū zǒu. gōng qí suǒ yǐ dà pò zhě, yǐ qí fá chǔ ér féi hán wèi yě. cǐ suǒ wèi jiè zéi bīng ér jī dào liáng zhě yě. wáng bù rú yuǎn jiāo ér jìn gōng, dé cùn zé wáng zhī cùn yě, dé chǐ yì wáng zhī chǐ yě. jīn shì cǐ ér yuǎn gōng, bù yì móu hū! qiě xī zhě zhōng shān zhī guó dì fāng wǔ bǎi lǐ, zhào dú tūn zhī, gōng chéng míng lì ér lì fù yān, tiān xià mò zhī néng hài yě. jīn fū hán wèi, zhōng guó zhī chù ér tiān xià zhī shū yě, wáng qí yù bà, bì qīn zhōng guó yǐ wèi tiān xià shū, yǐ wēi chǔ zhào. chǔ jiàng zé fù zhào, zhào jiàng zé fù chǔ, chǔ zhào jiē fù, qí bì jù yǐ. qí jù, bì bēi cí zhòng bì yǐ shì qín. qí fù ér hán wèi yīn kě lǔ yě. zhāo wáng yuē: wú yù qīn wèi jiǔ yǐ, ér wèi duō biàn zhī guó yě, guǎ rén bù néng qīn. qǐng wèn qīn wèi nài hé? duì yuē: wáng bēi cí zhòng bì yǐ shì zhī bù kě, zé gē dì ér lù zhī bù kě, yīn jǔ bīng ér fá zhī. wáng yuē: guǎ rén jìng wén mìng yǐ. nǎi bài fàn jū wèi kè qīng, móu bīng shì. zú tīng fàn jū móu, shǐ wǔ dài fū wǎn fá wèi, bá huái. hòu èr suì, bá xíng qiū.
然左右多竊聽者,范雎恐,未敢言內,先言外事,以觀秦王之俯仰。因進曰:「夫穰侯越韓、魏而攻齊綱壽,非計也。少出師則不足以傷齊,多出師則害於秦。臣意王之計,欲少出師而悉韓、魏之兵也,則不義矣。今見與國之不親也,越人之國而攻,可乎?其於計疏矣。且昔齊湣王南攻楚,破軍殺將,再闢地千里,而齊尺寸之地無得焉者,豈不欲得地哉,形勢不能有也。諸侯見齊之罷弊,君臣之不和也,興兵而伐齊,大破之。士辱兵頓,皆咎其王,曰:『誰為此計者乎?』王曰:『文子為之。』大臣作亂,文子出走。攻齊所以大破者,以其伐楚而肥韓、魏也。此所謂借賊兵而齎盜糧者也。王不如遠交而近攻,得寸則王之寸也,得尺亦王之尺也。今釋此而遠攻,不亦繆乎!且昔者中山之國地方五百里,趙獨吞之,功成名立而利附焉,天下莫之能害也。今夫韓、魏,中國之處而天下之樞也,王其欲霸,必親中國以為天下樞,以威楚、趙。楚彊則附趙,趙彊則附楚,楚、趙皆附,齊必懼矣。齊懼,必卑辭重幣以事秦。齊附而韓、魏因可虜也。」昭王曰:「吾欲親魏久矣,而魏多變之國也,寡人不能親。請問親魏柰何?」對曰:「王卑詞重幣以事之;不可,則割地而賂之;不可,因舉兵而伐之。」王曰:「寡人敬聞命矣。」乃拜范雎為客卿,謀兵事。卒聽范雎謀,使五大夫綰伐魏,拔懷。後二歲,拔邢丘。
kè qīng fàn jū fù shuō zhāo wáng yuē: qín hán zhī dì xíng, xiāng cuò rú xiù. qín zhī yǒu hán yě, pì rú mù zhī yǒu dù yě, rén zhī yǒu xīn fù zhī bìng yě. tiān xià wú biàn zé yǐ, tiān xià yǒu biàn, qí wèi qín huàn zhě shú dà yú hán hū? wáng bù rú shōu hán. zhāo wáng yuē: wú gù yù shōu hán, hán bù tīng, wèi zhī nài hé? duì yuē: hán ān dé wú tīng hū? wáng xià bīng ér gōng xíng yáng, zé gǒng chéng gāo zhī dào bù tōng běi duàn tài xíng zhī dào, zé shàng dǎng zhī shī bù xià. wáng yī xìng bīng ér gōng xíng yáng, zé qí guó duàn ér wèi sān. fū hán jiàn bì wáng, ān dé bù tīng hū? ruò hán tīng, ér bà shì yīn kě lǜ yǐ. wáng yuē: shàn. qiě yù fā shǐ yú hán.
客卿范雎復說昭王曰:「秦韓之地形,相錯如繡。秦之有韓也,譬如木之有蠹也,人之有心腹之病也。天下無變則已,天下有變,其為秦患者孰大於韓乎?王不如收韓。」昭王曰:「吾固欲收韓,韓不聽,為之柰何?」對曰:「韓安得無聽乎?王下兵而攻滎陽,則鞏、成皋之道不通;北斷太行之道,則上黨之師不下。王一興兵而攻滎陽,則其國斷而為三。夫韓見必亡,安得不聽乎?若韓聽,而霸事因可慮矣。」王曰:「善。」且欲發使於韓。
fàn jū rì yì qīn, fù shuō yòng shù nián yǐ, yīn qǐng jiān shuō yuē: chén jū shān dōng shí, wén qí zhī yǒu tián wén, bù wén qí yǒu wáng yě wén qín zhī yǒu tài hòu ráng hóu huá yáng gāo líng jīng yáng, bù wén qí yǒu wáng yě. fū shàn guó zhī wèi wáng, néng lì hài zhī wèi wáng, zhì shā shēng zhī wēi zhī wèi wáng. jīn tài hòu shàn xíng bù gù, ráng hóu chū shǐ bù bào, huá yáng jīng yáng děng jī duàn wú huì, gāo líng jìn tuì bù qǐng. sì guì bèi ér guó bù wēi zhě, wèi zhī yǒu yě. wèi cǐ sì guì zhě xià, nǎi suǒ wèi wú wáng yě. rán zé quán ān dé bù qīng, lìng ān dé cóng wáng chū hū? chén wén shàn zhì guó zhě, nǎi nèi gù qí wēi ér wài zhòng qí quán. ráng hóu shǐ zhě cāo wáng zhī zhòng, jué zhì yú zhū hóu, pōu fú yú tiān xià, zhèng shì fá guó, mò gǎn bù tīng. zhàn shèng gōng qǔ zé lì guī yú táo, guó bì yù yú zhū hóu zhàn bài zé jié yuàn yú bǎi xìng, ér huò guī yú shè jì. shī yuē mù shí fán zhě pī qí zhī, pī qí zhī zhě shāng qí xīn dà qí dōu zhě wēi qí guó, zūn qí chén zhě bēi qí zhǔ. cuī zhù nào chǐ guǎn qí, shè wáng gǔ, zhuó wáng jīn, xiàn zhī yú miào liáng, sù xī ér sǐ. lǐ duì guǎn zhào, qiú zhǔ fù yú shā qiū, bǎi rì ér è sǐ. jīn chén wén qín tài hòu ráng hóu yòng shì, gāo líng huá yáng jīng yáng zuǒ zhī, zú wú qín wáng, cǐ yì nào chǐ lǐ duì zhī lèi yě. qiě fú sān dài suǒ yǐ wáng guó zhě, jūn zhuān shòu zhèng, zòng jiǔ chí chěng yì liè, bù tīng zhèng shì. qí suǒ shòu zhě, dù xián jí néng, yù xià bì shàng, yǐ chéng qí sī, bù wèi zhǔ jì, ér zhǔ bù jué wù, gù shī qí guó. jīn zì yǒu zhì yǐ shàng zhì zhū dà lì, xià jí wáng zuǒ yòu, wú fēi xiāng guó zhī rén zhě. jiàn wáng dú lì yú cháo, chén qiè wèi wáng kǒng, wàn shì zhī hòu, yǒu qín guó zhě fēi wáng zǐ sūn yě. zhāo wáng wén zhī dà jù, yuē: shàn. yú shì fèi tài hòu, zhú ráng hóu gāo líng huá yáng jīng yáng jūn yú guān wài. qín wáng nǎi bài fàn jū wèi xiāng. shōu ráng hóu zhī yìn, shǐ guī táo, yīn shǐ xiàn guān gěi chē niú yǐ xǐ, qiān shèng yǒu yú. dào guān, guān yuè qí bǎo qì, bǎo qì zhēn guài duō yú wáng shì.
范雎日益親,復說用數年矣,因請間說曰:「臣居山東時,聞齊之有田文,不聞其有王也;聞秦之有太后、穰侯、華陽、高陵、涇陽,不聞其有王也。夫擅國之謂王,能利害之謂王,制殺生之威之謂王。今太后擅行不顧,穰侯出使不報,華陽、涇陽等擊斷無諱,高陵進退不請。四貴備而國不危者,未之有也。為此四貴者下,乃所謂無王也。然則權安得不傾,令安得從王出乎?臣聞善治國者,乃內固其威而外重其權。穰侯使者操王之重,決制於諸侯,剖符於天下,政適伐國,莫敢不聽。戰勝攻取則利歸於陶,國弊御於諸侯;戰敗則結怨於百姓,而禍歸於社稷。詩曰『木實繁者披其枝,披其枝者傷其心;大其都者危其國,尊其臣者卑其主』。崔杼、淖齒管齊,射王股,擢王筋,縣之於廟梁,宿昔而死。李兌管趙,囚主父於沙丘,百日而餓死。今臣聞秦太后、穰侯用事,高陵、華陽、涇陽佐之,卒無秦王,此亦淖齒、李兌之類也。且夫三代所以亡國者,君專授政,縱酒馳騁弋獵,不聽政事。其所授者,妒賢嫉能,御下蔽上,以成其私,不為主計,而主不覺悟,故失其國。今自有秩以上至諸大吏,下及王左右,無非相國之人者。見王獨立於朝,臣竊為王恐,萬世之後,有秦國者非王子孫也。」昭王聞之大懼,曰:「善。」於是廢太后,逐穰侯、高陵、華陽、涇陽君於關外。秦王乃拜范雎為相。收穰侯之印,使歸陶,因使縣官給車牛以徙,千乘有餘。到關,關閱其寶器,寶器珍怪多於王室。
qín fēng fàn jū yǐ yīng, hào wèi yīng hóu. dāng shì shí, qín zhāo wáng sì shí yī nián yě.
秦封范雎以應,號為應侯。當是時,秦昭王四十一年也。
fàn jū jì xiāng qín, qín hào yuē zhāng lù, ér wèi bù zhī, yǐ wèi fàn jū yǐ sǐ jiǔ yǐ. wèi wén qín qiě dōng fá hán wèi, wèi shǐ xū jiǎ yú qín. fàn jū wén zhī, wèi wēi xíng, bì yī jiān bù zhī dǐ, jiàn xū jiǎ. xū jiǎ jiàn zhī ér jīng yuē: fàn shū gù wú yàng hū! fàn jū yuē: rán. xū jiǎ xiào yuē: fàn shū yǒu shuō yú qín xié? yuē: bù yě. jū qián rì dé guò yú wèi xiāng, gù wáng táo zhì cǐ, ān gǎn shuō hū! xū jiǎ yuē: jīn shū hé shì? fàn jū yuē chén wèi rén yōng lìn. xū jiǎ yì āi zhī, liú yǔ zuò yǐn shí, yuē: fàn shū yī hán rú cǐ zāi! nǎi qǔ qí yī tí páo yǐ cì zhī. xū jiǎ yīn wèn yuē: qín xiāng zhāng jūn, gōng zhī zhī hū? wú wén xìng yú wáng, tiān xià zhī shì jiē jué yú xiāng jūn. jīn wú shì zhī qù liú zài zhāng jūn. rú zǐ qǐ yǒu kè xí yú xiāng jūn zhě zāi? fàn jū yuē: zhǔ rén wēng xí zhī zhī. wéi jū yì dé yè, jū qǐng wèi jiàn jūn yú zhāng jūn. xū jiǎ yuē: wú mǎ bìng, chē zhóu zhé, fēi dà chē sì mǎ, wú gù bù chū. fàn jū yuē: yuán wèi jūn jiè dà chē sì mǎ yú zhǔ rén wēng.
范雎既相秦,秦號曰張祿,而魏不知,以為范雎已死久矣。魏聞秦且東伐韓、魏,魏使須賈於秦。范雎聞之,為微行,敝衣間步之邸,見須賈。須賈見之而驚曰:「范叔固無恙乎!」范雎曰:「然。」須賈笑曰:「范叔有說於秦邪?」曰:「不也。雎前日得過於魏相,故亡逃至此,安敢說乎!」須賈曰:「今叔何事?」范雎曰「臣為人庸賃。」須賈意哀之,留與坐飲食,曰:「范叔一寒如此哉!」乃取其一綈袍以賜之。須賈因問曰:「秦相張君,公知之乎?吾聞幸於王,天下之事皆決於相君。今吾事之去留在張君。孺子豈有客習於相君者哉?」范雎曰:「主人翁習知之。唯雎亦得謁,雎請為見君於張君。」須賈曰:「吾馬病,車軸折,非大車駟馬,吾固不出。」范雎曰:「原為君借大車駟馬於主人翁。」
fàn jū guī qǔ dà chē sì mǎ, wèi xū jiǎ yù zhī, rù qín xiāng fǔ. fǔ zhōng wàng jiàn, yǒu shí zhě jiē bì nì. xū jiǎ guài zhī. zhì xiāng shě mén, wèi xū jiǎ yuē: dài wǒ, wǒ wèi jūn xiān rù tōng yú xiāng jūn. xū jiǎ dài mén xià, chí chē liáng jiǔ, wèn mén xià yuē: fàn shū bù chū, hé yě? mén xià yuē: wú fàn shū. xū jiǎ yuē: xiāng zhě yǔ wǒ zài ér rù zhě. mén xià yuē: nǎi wú xiāng zhāng jūn yě. xū jiǎ dà jīng, zì zhī jiàn mài, nǎi ròu tǎn xíng, yīn mén xià rén xiè zuì. yú shì fàn jū shèng wéi zhàng, dài zhě shén zhòng, jiàn zhī. xū jiǎ dùn shǒu yán sǐ zuì, yuē: jiǎ bù yì jūn néng zì zhì yú qīng yún zhī shàng, jiǎ bù gǎn fù dú tiān xià zhī shū, bù gǎn fù yǔ tiān xià zhī shì. jiǎ yǒu tāng huò zhī zuì, qǐng zì píng yú hú háo zhī dì, wéi jūn sǐ shēng zhī! fàn jū yuē: rǔ zuì yǒu jǐ? yuē: zhuó jiǎ zhī fā yǐ xù jiǎ zhī zuì, shàng wèi zú. fàn jū yuē: rǔ zuì yǒu sān ěr. xī zhě chǔ zhāo wáng shí ér shēn bāo xū wèi chǔ què wú jūn, chǔ wáng fēng zhī yǐ jīng wǔ qiān hù, bāo xū cí bù shòu, wèi qiū mù zhī jì yú jīng yě. jīn jū zhī xiān rén qiū mù yì zài wèi, gōng qián yǐ jū wèi yǒu wài xīn yú qí ér è jū yú wèi qí, gōng zhī zuì yī yě. dāng wèi qí rǔ wǒ yú cè zhōng, gōng bù zhǐ, zuì èr yě. gèng zuì ér nì wǒ, gōng qí hé rěn hū? zuì sān yǐ. rán gōng zhī suǒ yǐ dé wú sǐ zhě, yǐ tí páo liàn liàn, yǒu gù rén zhī yì, gù shì gōng. nǎi xiè bà. rù yán zhī zhāo wáng, bà guī xū jiǎ.
范雎歸取大車駟馬,為須賈御之,入秦相府。府中望見,有識者皆避匿。須賈怪之。至相舍門,謂須賈曰:「待我,我為君先入通於相君。」須賈待門下,持車良久,問門下曰:「范叔不出,何也?」門下曰:「無范叔。」須賈曰:「鄉者與我載而入者。」門下曰:「乃吾相張君也。」須賈大驚,自知見賣,乃肉袒行,因門下人謝罪。於是范雎盛帷帳,待者甚眾,見之。須賈頓首言死罪,曰:「賈不意君能自致於青雲之上,賈不敢復讀天下之書,不敢復與天下之事。賈有湯鑊之罪,請自屏於胡貉之地,唯君死生之!」范雎曰:「汝罪有幾?」曰:「擢賈之發以續賈之罪,尚未足。」范雎曰:「汝罪有三耳。昔者楚昭王時而申包胥為楚卻吳軍,楚王封之以荊五千戶,包胥辭不受,為丘墓之寄於荊也。今雎之先人丘墓亦在魏,公前以雎為有外心於齊而惡雎於魏齊,公之罪一也。當魏齊辱我於廁中,公不止,罪二也。更醉而溺我,公其何忍乎?罪三矣。然公之所以得無死者,以綈袍戀戀,有故人之意,故釋公。」乃謝罷。入言之昭王,罷歸須賈。
xū jiǎ cí yú fàn jū, fàn jū dà gōng jù, jǐn qǐng zhū hóu shǐ, yǔ zuò táng shàng, shí yǐn shén shè. ér zuò xū jiǎ yú táng xià, zhì dòu qí qián, lìng liǎng qíng tú jiā ér mǎ shí zhī. shù yuē: wèi wǒ gào wèi wáng, jí chí wèi qí tóu lái! bù rán zhě, wǒ qiě tú dà liáng. xū jiǎ guī, yǐ gào wèi qí. wèi qí kǒng, wáng zǒu zhào. nì píng yuán jūn suǒ.
須賈辭於范雎,范雎大供具,盡請諸侯使,與坐堂上,食飲甚設。而坐須賈於堂下,置豆其前,令兩黥徒夾而馬食之。數曰:「為我告魏王,急持魏齊頭來!不然者,我且屠大梁。」須賈歸,以告魏齊。魏齊恐,亡走趙。匿平原君所。
fàn jū jì xiāng, wáng jī wèi fàn jū yuē: shì yǒu bù kě zhī zhě sān, yǒu bù nài hé zhě yì sān. gōng chē yī rì yàn jià, shì shì zhī bù kě zhī zhě yī yě. jūn zú rán juān guǎn shě, shì shì zhī bù kě zhī zhě èr yě. shǐ chén zú rán tián gōu hè, shì shì zhī bù kě zhī zhě sān yě. gōng chē yī rì yàn jià, jūn suī hèn yú chén, wú kě nài hé. jūn zú rán juān guǎn shě, jūn suī hèn yú chén, yì wú kě nài hé. shǐ chén zú rán tián gōu hè, jūn suī hèn yú chén, yì wú kě nài hé. fàn jū bù yì, nǎi rù yán yú wáng yuē: fēi wáng jī zhī zhōng, mò néng nèi chén yú hán gǔ guān fēi dài wáng zhī xián shèng, mò néng guì chén. jīn chén guān zhì yú xiāng, jué zài liè hóu, wáng jī zhī guān shàng zhǐ yú yè zhě, fēi qí nèi chén zhī yì yě. zhāo wáng zhào wáng jī, bài wèi hé dōng shǒu, sān suì bù shàng jì. yòu rèn zhèng ān píng, zhāo wáng yǐ wèi jiāng jūn. fàn jū yú shì sàn jiā cái wù, jǐn yǐ bào suǒ cháng kùn è zhě. yī fàn zhī dé bì cháng, yá zì zhī yuàn bì bào.
范雎既相,王稽謂范雎曰:「事有不可知者三,有不柰何者亦三。宮車一日晏駕,是事之不可知者一也。君卒然捐館舍,是事之不可知者二也。使臣卒然填溝壑,是事之不可知者三也。宮車一日晏駕,君雖恨於臣,無可柰何。君卒然捐館舍,君雖恨於臣,亦無可柰何。使臣卒然填溝壑,君雖恨於臣,亦無可柰何。」范雎不懌,乃入言於王曰:「非王稽之忠,莫能內臣於函谷關;非大王之賢聖,莫能貴臣。今臣官至於相,爵在列侯,王稽之官尚止於謁者,非其內臣之意也。」昭王召王稽,拜為河東守,三歲不上計。又任鄭安平,昭王以為將軍。范雎於是散家財物,盡以報所嘗困戹者。一飯之德必償,睚眥之怨必報。
fàn jū xiāng qín èr nián, qín zhāo wáng zhī sì shí èr nián, dōng fá hán shǎo qū gāo píng, bá zhī.
范雎相秦二年,秦昭王之四十二年,東伐韓少曲、高平,拔之。
qín zhāo wáng wén wèi qí zài píng yuán jūn suǒ, yù wèi fàn jū bì bào qí chóu, nǎi xiáng wèi hǎo shū yí píng yuán jūn yuē guǎ rén wén jūn zhī gāo yì, yuán yǔ jūn wèi bù yī zhī yǒu, jūn xìng guò guǎ rén, guǎ rén yuán yǔ jūn wèi shí rì zhī yǐn. píng yuán jūn wèi qín, qiě yǐ wèi rán, ér rù qín jiàn zhāo wáng. zhāo wáng yǔ píng yuán jūn yǐn shù rì, zhāo wáng wèi píng yuán jūn yuē: xī zhōu wén wáng dé lǚ shàng yǐ wèi tài gōng, qí huán gōng dé guǎn yí wú yǐ wèi zhòng fù, jīn fàn jūn yì guǎ rén zhī shū fù yě. fàn jūn zhī chóu zài jūn zhī jiā, yuán shǐ rén guī qǔ qí tóu lái bù rán, wú bù chū jūn yú guān. píng yuán jūn yuē: guì ér wèi jiāo zhě, wèi jiàn yě fù ér wèi jiāo zhě, wèi pín yě. fū wèi qí zhě, shèng zhī yǒu yě, zài, gù bù chū yě, jīn yòu bù zài chén suǒ. zhāo wáng nǎi yí zhào wáng shū yuē: wáng zhī dì zài qín, fàn jūn zhī chóu wèi qí zài píng yuán jūn zhī jiā. wáng shǐ rén jí chí qí tóu lái bù rán, wú jǔ bīng ér fá zhào, yòu bù chū wáng zhī dì yú guān. zhào xiào chéng wáng nǎi fā zú wéi píng yuán jūn jiā, jí, wèi qí yè wáng chū, jiàn zhào xiāng yú qīng. yú qīng dù zhào wáng zhōng bù kě shuō, nǎi jiě qí xiāng yìn, yǔ wèi qí wáng, jiān xíng, niàn zhū hóu mò kě yǐ jí dǐ zhě, nǎi fù zǒu dà liáng, yù yīn xìn líng jūn yǐ zǒu chǔ. xìn líng jūn wén zhī, wèi qín, yóu yù wèi kěn jiàn, yuē: yú qīng hé rú rén yě? shí hóu yíng zài páng, yuē: rén gù wèi yì zhī, zhī rén yì wèi yì yě. fū yú qīng niè juē yán dēng, yī jiàn zhào wáng, cì bái bì yī shuāng, huáng jīn bǎi yì zài jiàn, bài wèi shàng qīng sān jiàn, zú shòu xiāng yìn, fēng wàn hù hóu. dāng cǐ zhī shí, tiān xià zhēng zhī zhī. fū wèi qí qióng kùn guò yú qīng, yú qīng bù gǎn zhòng jué lù zhī zūn, jiě xiāng yìn, juān wàn hù hóu ér jiān xíng. jí shì zhī qióng ér guī gōng zǐ, gōng zǐ yuē hé rú rén. rén gù bù yì zhī, zhī rén yì wèi yì yě! xìn líng jūn dà cán, jià rú yě yíng zhī. wèi qí wén xìn líng jūn zhī chū nán jiàn zhī, nù ér zì jǐng. zhào wáng wén zhī, zú qǔ qí tóu yǔ qín. qín zhāo wáng nǎi chū píng yuán jūn guī zhào.
秦昭王聞魏齊在平原君所,欲為范雎必報其仇,乃詳為好書遺平原君曰;「寡人聞君之高義,原與君為布衣之友,君幸過寡人,寡人原與君為十日之飲。」平原君畏秦,且以為然,而入秦見昭王。昭王與平原君飲數日,昭王謂平原君曰:「昔周文王得呂尚以為太公,齊桓公得管夷吾以為仲父,今范君亦寡人之叔父也。范君之仇在君之家,原使人歸取其頭來;不然,吾不出君於關。」平原君曰:「貴而為交者,為賤也;富而為交者,為貧也。夫魏齊者,勝之友也,在,固不出也,今又不在臣所。」昭王乃遺趙王書曰:「王之弟在秦,范君之仇魏齊在平原君之家。王使人疾持其頭來;不然,吾舉兵而伐趙,又不出王之弟於關。」趙孝成王乃發卒圍平原君家,急,魏齊夜亡出,見趙相虞卿。虞卿度趙王終不可說,乃解其相印,與魏齊亡,間行,念諸侯莫可以急抵者,乃復走大梁,欲因信陵君以走楚。信陵君聞之,畏秦,猶豫未肯見,曰:「虞卿何如人也?」時侯嬴在旁,曰:「人固未易知,知人亦未易也。夫虞卿躡屩檐簦,一見趙王,賜白璧一雙,黃金百鎰;再見,拜為上卿;三見,卒受相印,封萬戶侯。當此之時,天下爭知之。夫魏齊窮困過虞卿,虞卿不敢重爵祿之尊,解相印,捐萬戶侯而間行。急士之窮而歸公子,公子曰『何如人』。人固不易知,知人亦未易也!」信陵君大慚,駕如野迎之。魏齊聞信陵君之初難見之,怒而自剄。趙王聞之,卒取其頭予秦。秦昭王乃出平原君歸趙。
zhāo wáng sì shí sān nián, qín gōng hán fén xíng, bá zhī, yīn chéng hé shàng guǎng wǔ.
昭王四十三年,秦攻韓汾陘,拔之,因城河上廣武。
hòu wǔ nián, zhāo wáng yòng yīng hóu móu, zòng fǎn jiān mài zhào, zhào yǐ qí gù, lìng mǎ fú zǐ dài lián pō jiāng. qín dà pò zhào yú zhǎng píng, suì wéi hán dān. yǐ ér yǔ wǔ ān jūn bái qǐ yǒu xì, yán ér shā zhī. rèn zhèng ān píng, shǐ jī zhào. zhèng ān píng wèi zhào suǒ wéi, jí, yǐ bīng èr wàn rén jiàng zhào. yīng hóu xí qǐng zuì. qín zhī fǎ, rèn rén ér suǒ rèn bù shàn zhě, gè yǐ qí zuì zuì zhī. yú shì yīng hóu zuì dāng shōu sān zú. qín zhāo wáng kǒng shāng yīng hóu zhī yì, nǎi xià lìng guó zhōng: yǒu gǎn yán zhèng ān píng shì zhě, yǐ qí zuì zuì zhī. ér jiā cì xiāng guó yīng hóu shí wù rì yì hòu, yǐ shùn shì qí yì. hòu èr suì, wáng jī wèi hé dōng shǒu, yǔ zhū hóu tōng, zuò fǎ zhū. ér yīng hóu rì yì yǐ bù yì.
後五年,昭王用應侯謀,縱反間賣趙,趙以其故,令馬服子代廉頗將。秦大破趙於長平,遂圍邯鄲。已而與武安君白起有隙,言而殺之。任鄭安平,使擊趙。鄭安平為趙所圍,急,以兵二萬人降趙。應侯席請罪。秦之法,任人而所任不善者,各以其罪罪之。於是應侯罪當收三族。秦昭王恐傷應侯之意,乃下令國中:「有敢言鄭安平事者,以其罪罪之。」而加賜相國應侯食物日益厚,以順適其意。後二歲,王稽為河東守,與諸侯通,坐法誅。而應侯日益以不懌。
zhāo wáng lín cháo tàn xī, yīng hóu jìn yuē: chén wén zhǔ yōu chén rǔ, zhǔ rǔ chén sǐ. jīn dài wáng zhōng cháo ér yōu, chén gǎn qǐng qí zuì. zhāo wáng yuē: wú wén chǔ zhī tiě jiàn lì ér chàng yōu zhuō. fū tiě jiàn lì zé shì yǒng, chàng yōu zhuō zé sī lǜ yuǎn. fū yǐ yuǎn sī lǜ ér yù yǒng shì, wú kǒng chǔ zhī tú qín yě. fū wù bù sù jù, bù kě yǐ yīng zú, jīn wǔ ān jūn jì sǐ, ér zhèng ān píng děng pàn, nèi wú liáng jiāng ér wài duō dí guó, wú shì yǐ yōu. yù yǐ jī lì yīng hóu. yīng hóu jù, bù zhī suǒ chū. cài zé wén zhī, wǎng rù qín yě.
昭王臨朝嘆息,應侯進曰:「臣聞『主憂臣辱,主辱臣死』。今大王中朝而憂,臣敢請其罪。」昭王曰:「吾聞楚之鐵劍利而倡優拙。夫鐵劍利則士勇,倡優拙則思慮遠。夫以遠思慮而御勇士,吾恐楚之圖秦也。夫物不素具,不可以應卒,今武安君既死,而鄭安平等畔,內無良將而外多敵國,吾是以憂。」欲以激勵應侯。應侯懼,不知所出。蔡澤聞之,往入秦也。
cài zé zhě, yàn rén yě. yóu xué gàn zhū hóu xiǎo dà shén zhòng, bù yù. ér cóng táng jǔ xiāng, yuē: wú wén xiān shēng xiàng lǐ duì, yuē bǎi rì zhī nèi chí guó bǐng, yǒu zhī hū? yuē: yǒu zhī. yuē: ruò chén zhě hé rú? táng jǔ shú shì ér xiào yuē: xiān shēng hé bí, jù jiān, tuí yán, cù è, xī luán. wú wén shèng rén bù xiāng, dài xiān shēng hū? cài zé zhī táng jǔ xì zhī, nǎi yuē: fù guì wú suǒ zì yǒu, wú suǒ bù zhī zhě shòu yě, yuán wén zhī. táng jǔ yuē: xiān shēng zhī shòu, cóng jīn yǐ wǎng zhě sì shí sān suì. cài zé xiào xiè ér qù, wèi qí yù zhě yuē: wú chí liáng cì chǐ féi, yuè mǎ jí qū, huái huáng jīn zhī yìn, jié zǐ shòu yú yào, yī ràng rén zhǔ zhī qián, shí ròu fù guì, sì shí sān nián zú yǐ. qù zhī zhào, jiàn zhú. zhī hán wèi, yù duó fǔ gé yú tú. wén yīng hóu rèn zhèng ān píng wáng jī jiē fù zhòng zuì yú qín, yīng hóu nèi cán, cài zé nǎi xī rù qín.
蔡澤者,燕人也。遊學干諸侯小大甚眾,不遇。而從唐舉相,曰:「吾聞先生相李兌,曰『百日之內持國秉』,有之乎?」曰:「有之。」曰:「若臣者何如?」唐舉孰視而笑曰:「先生曷鼻,巨肩,魋顏,蹙齃,膝攣。吾聞聖人不相,殆先生乎?」蔡澤知唐舉戲之,乃曰:「富貴吾所自有,吾所不知者壽也,原聞之。」唐舉曰:「先生之壽,從今以往者四十三歲。」蔡澤笑謝而去,謂其御者曰:「吾持粱刺齒肥,躍馬疾驅,懷黃金之印,結紫綬於要,揖讓人主之前,食肉富貴,四十三年足矣。」去之趙,見逐。之韓、魏,遇奪釜鬲於塗。聞應侯任鄭安平、王稽皆負重罪於秦,應侯內慚,蔡澤乃西入秦。
jiāng jiàn zhāo wáng, shǐ rén xuān yán yǐ gǎn nù yīng hóu yuē: yàn kè cài zé, tiān xià xióng jùn hóng biàn zhì shì yě. bǐ yī jiàn qín wáng, qín wáng bì kùn jūn ér duó jūn zhī wèi. yīng hóu wén, yuē: wǔ dì sān dài zhī shì, bǎi jiā zhī shuō, wú jì zhī zhī, zhòng kǒu zhī biàn, wú jiē cuī zhī, shì è néng kùn wǒ ér duó wǒ wèi hū? shǐ rén zhào cài zé. cài zé rù, zé yī yīng. yīng hóu gù bù kuài, jí jiàn zhī, yòu jù, yīng hóu yīn ràng zhī yuē: zi cháng xuān yán yù dài wǒ xiāng qín, níng yǒu zhī hū? duì yuē: rán. yīng hóu yuē: qǐng wén qí shuō. cài zé yuē: xū, jūn hé jiàn zhī wǎn yě! fū sì shí zhī xù, chéng gōng zhě qù. fū rén shēng bǎi tǐ jiān jiàng, shǒu zú biàn lì, ěr mù cōng míng ér xīn shèng zhì, qǐ fēi shì zhī yuán yǔ? yīng hóu yuē: rán. cài zé yuē: zhì rén bǐng yì, háng dào shī dé, dé zhì yú tiān xià, tiān xià huái lè jìng ài ér zūn mù zhī, jiē yuán yǐ wèi jūn wáng, qǐ bù biàn zhì zhī qī yǔ? yīng hóu yuē: rán. cài zé fù yuē: fù guì xiǎn róng, chéng lǐ wàn wù, shǐ gè dé qí suǒ xìng mìng shòu zhǎng, zhōng qí tiān nián ér bù yāo shāng tiān xià jì qí tǒng, shǒu qí yè, chuán zhī wú qióng míng shí chún cuì, zé liú qiān lǐ, shì shì chēng zhī ér wú jué, yǔ tiān dì zhōng shǐ: qǐ dào dé zhī fú ér shèng rén suǒ wèi jí xiáng shàn shì zhě yǔ? yīng hóu yuē: rán.
將見昭王,使人宣言以感怒應侯曰:「燕客蔡澤,天下雄俊弘辯智士也。彼一見秦王,秦王必困君而奪君之位。」應侯聞,曰:「五帝三代之事,百家之說,吾既知之,眾口之辯,吾皆摧之,是惡能困我而奪我位乎?」使人召蔡澤。蔡澤入,則揖應。應侯固不快,及見之,又倨,應侯因讓之曰:「子嘗宣言欲代我相秦,寧有之乎?」對曰:「然。」應侯曰:「請聞其說。」蔡澤曰:「吁,君何見之晚也!夫四時之序,成功者去。夫人生百體堅彊,手足便利,耳目聰明而心聖智,豈非士之原與?」應侯曰:「然。」蔡澤曰:「質仁秉義,行道施德,得志於天下,天下懷樂敬愛而尊慕之,皆原以為君王,豈不辯智之期與?」應侯曰:「然。」蔡澤復曰:「富貴顯榮,成理萬物,使各得其所;性命壽長,終其天年而不夭傷;天下繼其統,守其業,傳之無窮;名實純粹,澤流千里,世世稱之而無絕,與天地終始:豈道德之符而聖人所謂吉祥善事者與?」應侯曰:「然。」
cài zé yuē: ruò fú qín zhī shāng jūn, chǔ zhī wú qǐ, yuè zhī dài fū zhǒng, qí zú rán yì kě yuán yǔ? yīng hóu zhī cài zé zhī yù kùn jǐ yǐ shuō, fù miù yuē: hé wèi bù kě? fū gōng sūn yāng zhī shì xiào gōng yě, jí shēn wú èr lǜ, jǐn gōng ér bù gù sī shè dāo jù yǐ jìn jiān xié, xìn shǎng fá yǐ zhì zhì pī fù xīn, shì qíng sù, méng yuàn jiù, qī jiù yǒu, duó wèi gōng zǐ áng, ān qín shè jì, lì bǎi xìng, zú wèi qín qín jiāng pò dí, rǎng dì qiān lǐ. wú qǐ zhī shì dào wáng yě, shǐ sī bù dé hài gōng, chán bù dé bì zhōng, yán bù qǔ gǒu hé, xíng bù qǔ gǒu róng, bù wèi wēi yì xíng, xíng yì bù pì nán, rán wèi bà zhǔ qiáng guó, bù cí huò xiōng. dài fū zhǒng zhī shì yuè wáng yě, zhǔ suī kùn rǔ, xī zhōng ér bù jiě, zhǔ suī jué wáng, jǐn néng ér fú lí, chéng gōng ér fú jīn, guì fù ér bù jiāo dài. ruò cǐ sān zi zhě, gù yì zhī zhì yě, zhōng zhī jié yě. shì gù jūn zǐ yǐ yì sǐ nán, shì sǐ rú guī shēng ér rǔ bù rú sǐ ér róng. shì gù yǒu shā shēn yǐ chéng míng, suī yì zhī suǒ zài, suī sǐ wú suǒ hèn. hé wèi bù kě zāi?
蔡澤曰:「若夫秦之商君,楚之吳起,越之大夫種,其卒然亦可原與?」應侯知蔡澤之欲困己以說,復謬曰:「何為不可?夫公孫鞅之事孝公也,極身無貳慮,盡公而不顧私;設刀鋸以禁奸邪,信賞罰以致治;披腹心,示情素,蒙怨咎,欺舊友,奪魏公子卬,安秦社稷,利百姓,卒為秦禽將破敵,攘地千里。吳起之事悼王也,使私不得害公,讒不得蔽忠,言不取苟合,行不取苟容,不為危易行,行義不辟難,然為霸主強國,不辭禍凶。大夫種之事越王也,主雖困辱,悉忠而不解,主雖絕亡,盡能而弗離,成功而弗矜,貴富而不驕怠。若此三子者,固義之至也,忠之節也。是故君子以義死難,視死如歸;生而辱不如死而榮。士固有殺身以成名,雖義之所在,雖死無所恨。何為不可哉?」
cài zé yuē: zhǔ shèng chén xián, tiān xià zhī shèng fú yě jūn míng chén zhí, guó zhī fú yě fù cí zǐ xiào, fū xìn qī zhēn, jiā zhī fú yě. gù bǐ gàn zhōng ér bù néng cún yīn, zi xū zhì ér bù néng wán wú, shēn shēng xiào ér jìn guó luàn. shì jiē yǒu zhōng chén xiào zǐ, ér guó jiā miè luàn zhě, hé yě? wú míng jūn xián fù yǐ tīng zhī, gù tiān xià yǐ qí jūn fù wèi lù rǔ ér lián qí chén zǐ. jīn shāng jūn wú qǐ dài fū zhǒng zhī wèi rén chén, shì yě qí jūn, fēi yě. gù shì chēng sān zi zhì gōng ér bù jiàn dé, qǐ mù bù yù shì sǐ hū? fū dài sǐ ér hòu kě yǐ lì zhōng chéng míng, shì wēi zǐ bù zú rén, kǒng zǐ bù zú shèng, guǎn zhòng bù zú dà yě. fū rén zhī lì gōng, qǐ bù qī yú chéng quán xié? shēn yǔ míng jù quán zhě, shàng yě. míng kě fǎ ér shēn sǐ zhě, qí cì yě. míng zài lù rǔ ér shēn quán zhě, xià yě. yú shì yīng hóu chēng shàn.
蔡澤曰:「主聖臣賢,天下之盛福也;君明臣直,國之福也;父慈子孝,夫信妻貞,家之福也。故比干忠而不能存殷,子胥智而不能完吳,申生孝而晉國亂。是皆有忠臣孝子,而國家滅亂者,何也?無明君賢父以聽之,故天下以其君父為僇辱而憐其臣子。今商君、吳起、大夫種之為人臣,是也;其君,非也。故世稱三子致功而不見德,豈慕不遇世死乎?夫待死而後可以立忠成名,是微子不足仁,孔子不足聖,管仲不足大也。夫人之立功,豈不期於成全邪?身與名俱全者,上也。名可法而身死者,其次也。名在僇辱而身全者,下也。」於是應侯稱善。
cài zé shǎo dé jiān, yīn yuē: fū shāng jūn wú qǐ dài fū zhǒng, qí wèi rén chén jǐn zhōng zhì gōng zé kě yuán yǐ, hóng yāo shì wén wáng, zhōu gōng fǔ chéng wáng yě, qǐ bù yì zhōng shèng hū? yǐ jūn chén lùn zhī, shāng jūn wú qǐ dài fū zhǒng qí kě yuán shú yǔ hóng yāo zhōu gōng zāi? yīng hóu yuē: shāng jūn wú qǐ dài fū zhǒng fú ruò yě. cài zé yuē: rán zé jūn zhī zhǔ cí rén rèn zhōng, dūn hòu jiù gù, qí xián zhì yǔ yǒu dào zhī shì wèi jiāo qī, yì bù bèi gōng chén, shú yǔ qín xiào gōng chǔ dào wáng yuè wáng hū? yīng hóu yuē: wèi zhī hé rú yě. cài zé yuē: jīn zhǔ qīn zhōng chén, bù guò qín xiào gōng chǔ dào wáng yuè wáng, jūn zhī shè zhì, néng wèi zhǔ ān wēi xiū zhèng, zhì luàn jiàng bīng, pī huàn zhé nán, guǎng dì zhí gǔ, fù guó zú jiā, jiàng zhǔ, zūn shè jì, xiǎn zōng miào, tiān xià mò gǎn qī fàn qí zhǔ, zhǔ zhī wēi gài zhèn hǎi nèi, gōng zhāng wàn lǐ zhī wài, shēng míng guāng huī chuán yú qiān shì, jūn shú yǔ shāng jūn wú qǐ dài fū zhǒng? yīng hóu yuē: bù ruò. cài zé yuē: jīn zhǔ zhī qīn zhōng chén bù wàng jiù gù bù ruò xiào gōng dào wáng jù jiàn, ér jūn zhī gōng jī ài xìn qīn xìng yòu bù ruò shāng jūn wú qǐ dài fū zhǒng, rán ér jūn zhī lù wèi guì shèng, sī jiā zhī fù guò yú sān zi, ér shēn bù tuì zhě, kǒng huàn zhī shén yú sān zi, qiè wèi jūn wēi zhī. yǔ yuē rì zhōng zé yí, yuè mǎn zé kuī. wù shèng zé shuāi, tiān dì zhī cháng shù yě. jìn tuì yíng suō, yǔ shí biàn huà, shèng rén zhī cháng dào yě. gù guó yǒu dào zé shì, guó wú dào zé yǐn. shèng rén yuē fēi lóng zài tiān, lì jiàn dà rén. bù yì ér fù qiě guì, yú wǒ rú fú yún. jīn jūn zhī yuàn yǐ chóu ér dé yǐ bào, yì yù zhì yǐ, ér wú biàn jì, qiè wèi jūn bù qǔ yě. qiě fú cuì hú xī xiàng, qí chù shì fēi bù yuǎn sǐ yě, ér suǒ yǐ sǐ zhě, huò yú ěr yě. sū qín zhì bó zhī zhì, fēi bù zú yǐ pì rǔ yuǎn sǐ yě, ér suǒ yǐ sǐ zhě, huò yú tān lì bù zhǐ yě. shì yǐ shèng rén zhì lǐ jié yù, qǔ yú mín yǒu dù, shǐ zhī yǐ shí, yòng zhī yǒu zhǐ, gù zhì bù yì, xíng bù jiāo, cháng yǔ dào jù ér bù shī, gù tiān xià chéng ér bù jué. xī zhě qí huán gōng jiǔ hé zhū hóu, yī kuāng tiān xià, zhì yú kuí qiū zhī huì, yǒu jiāo jīn zhī zhì, pàn zhě jiǔ guó. wú wáng fū chāi bīng wú dí yú tiān xià, yǒng jiàng yǐ qīng zhū hóu, líng qí jìn, gù suì yǐ shā shēn wáng guó. xià yù tài shǐ jiào chì hū hài sān jūn, rán ér shēn sǐ yú yōng fū. cǐ jiē chéng zhì shèng ér bù fǎn dào lǐ, bù jū bēi tuì chù jiǎn yuē zhī huàn yě. fū shāng jūn wèi qín xiào gōng míng fǎ lìng, jìn jiān běn, zūn jué bì shǎng, yǒu zuì bì fá, píng quán héng, zhèng dù liàng, diào qīng zhòng, jué liè qiān mò, yǐ jìng shēng mín zhī yè ér yī qí sú, quàn mín gēng nóng lì tǔ, yī shì wú èr shì, lì tián xù jī, xí zhàn chén zhī shì, shì yǐ bīng dòng ér dì guǎng, bīng xiū ér guó fù, gù qín wú dí yú tiān xià, lì wēi zhū hóu, chéng qín guó zhī yè. gōng yǐ chéng yǐ, ér suì yǐ chē liè. chǔ dì fāng shù qiān lǐ, chí jǐ bǎi wàn, bái qǐ lǜ shù wàn zhī shī yǐ yǔ chǔ zhàn, yī zhàn jǔ yān yǐng yǐ shāo yí líng, zài zhàn nán bìng shǔ hàn. yòu yuè hán wèi ér gōng jiàng zhào, běi kēng mǎ fú, zhū tú sì shí yú wàn zhī zhòng, jǐn zhī yú zhǎng píng zhī xià, liú xiě chéng chuān, fèi shēng ruò léi, suì rù wéi hán dān, shǐ qín yǒu dì yè. chǔ zhào tiān xià zhī jiàng guó ér qín zhī chóu dí yě, zì shì zhī hòu, chǔ zhào jiē shè fú bù gǎn gōng qín zhě, bái qǐ zhī shì yě. shēn suǒ fú zhě qī shí yú chéng, gōng yǐ chéng yǐ, ér suì cì jiàn sǐ yú dù yóu. wú qǐ wèi chǔ dào wáng lì fǎ, bēi jiǎn dà chén zhī wēi zhòng, bà wú néng, fèi wú yòng, sǔn bù jí zhī guān, sāi sī mén zhī qǐng, yī chǔ guó zhī sú, jìn yóu kè zhī mín, jīng gēng zhàn zhī shì, nán shōu yáng yuè, běi bìng chén cài, pò héng sàn cóng, shǐ chí shuō zhī shì wú suǒ kāi qí kǒu, jìn péng dǎng yǐ lì bǎi xìng, dìng chǔ guó zhī zhèng, bīng zhèn tiān xià, wēi fú zhū hóu. gōng yǐ chéng yǐ, ér zú zhī jiě. dài fū zhǒng wèi yuè wáng shēn móu yuǎn jì, miǎn huì jī zhī wēi, yǐ wáng wèi cún, yīn rǔ wèi róng, kěn cǎo rù yì, pì dì zhí gǔ, lǜ sì fāng zhī shì, zhuān shàng xià zhī lì, fǔ jù jiàn zhī xián, bào fū chāi zhī chóu, zú qín jìn wú. lìng yuè chéng bà. gōng yǐ zhāng ér xìn yǐ, jù jiàn zhōng fù ér shā zhī. cǐ sì zǐ zhě, gōng chéng bù qù, huò zhì yú cǐ. cǐ suǒ wèi xìn ér bù néng qū, wǎng ér bù néng fǎn zhě yě. fàn lǐ zhī zhī, chāo rán pì shì, zhǎng wèi táo zhū gōng. jūn dú bù guān fū bó zhě hū? huò yù dà tóu, huò yù fēn gōng, cǐ jiē jūn zhī suǒ míng zhī yě. jīn jūn xiāng qín, jì bù xià xí, móu bù chū láng miào, zuò zhì zhū hóu, lì shī sān chuān, yǐ shí yí yáng, jué yáng cháng zhī xiǎn, sāi tài xíng zhī dào, yòu zhǎn fàn zhōng xíng zhī tú, liù guó bù dé hé cóng, zhàn dào qiān lǐ, tōng yú shǔ hàn, shǐ tiān xià jiē wèi qín, qín zhī yù de yǐ, jūn zhī gōng jí yǐ, cǐ yì qín zhī fēn gōng zhī shí yě. rú shì ér bù tuì, zé shāng jūn bái gōng wú qǐ dài fū zhǒng shì yě. wú wén zhī, jiàn yú shuǐ zhě jiàn miàn zhī róng, jiàn yú rén zhě zhī jí yǔ xiōng. shū yuē chéng gōng zhī xià, bù kě jiǔ chù. sì zǐ zhī huò, jūn hé jū yān? jūn hé bù yǐ cǐ shí guī xiāng yìn, ràng xián zhě ér shòu zhī, tuì ér yán jū chuān guān, bì yǒu bó yí zhī lián, zhǎng wèi yīng hóu. shì shì chēng gū, ér yǒu xǔ yóu yán líng jì zǐ zhī ràng, qiáo sōng zhī shòu, shú yǔ yǐ huò zhōng zāi? jí jūn hé jū yān? rěn bù néng zì lí, yí bù néng zì jué, bì yǒu sì zǐ zhī huò yǐ. yì yuē kàng lóng yǒu huǐ, cǐ yán shàng ér bù néng xià, xìn ér bù néng qū, wǎng ér bù néng zì fǎn zhě yě. yuán jūn shú jì zhī! yīng hóu yuē: shàn. wú wén yù ér bù zhī, shī qí suǒ yǐ yù yǒu ér bù zhī, shī qí suǒ yǐ yǒu. xiān shēng xìng jiào, jū jìng shòu mìng. yú shì nǎi yán rù zuò, wèi shàng kè.
蔡澤少得間,因曰:「夫商君、吳起、大夫種,其為人臣盡忠致功則可原矣,閎夭事文王,周公輔成王也,豈不亦忠聖乎?以君臣論之,商君、吳起、大夫種其可原孰與閎夭、周公哉?」應侯曰:「商君、吳起、大夫種弗若也。」蔡澤曰:「然則君之主慈仁任忠,惇厚舊故,其賢智與有道之士為膠漆,義不倍功臣,孰與秦孝公、楚悼王、越王乎?」應侯曰:「未知何如也。」蔡澤曰:「今主親忠臣,不過秦孝公、楚悼王、越王,君之設智,能為主安危修政,治亂彊兵,批患折難,廣地殖穀,富國足家,彊主,尊社稷,顯宗廟,天下莫敢欺犯其主,主之威蓋震海內,功彰萬里之外,聲名光輝傳於千世,君孰與商君、吳起、大夫種?」應侯曰:「不若。」蔡澤曰:「今主之親忠臣不忘舊故不若孝公、悼王、句踐,而君之功績愛信親幸又不若商君、吳起、大夫種,然而君之祿位貴盛,私家之富過於三子,而身不退者,恐患之甚於三子,竊為君危之。語曰『日中則移,月滿則虧』。物盛則衰,天地之常數也。進退盈縮,與時變化,聖人之常道也。故『國有道則仕,國無道則隱』。聖人曰『飛龍在天,利見大人』。『不義而富且貴,於我如浮雲』。今君之怨已讎而德已報,意欲至矣,而無變計,竊為君不取也。且夫翠、鵠、犀、象,其處勢非不遠死也,而所以死者,惑於餌也。蘇秦、智伯之智,非不足以辟辱遠死也,而所以死者,惑於貪利不止也。是以聖人制禮節慾,取於民有度,使之以時,用之有止,故志不溢,行不驕,常與道俱而不失,故天下承而不絕。昔者齊桓公九合諸侯,一匡天下,至於葵丘之會,有驕矜之志,畔者九國。吳王夫差兵無敵於天下,勇彊以輕諸侯,陵齊晉,故遂以殺身亡國。夏育、太史噭叱呼駭三軍,然而身死於庸夫。此皆乘至盛而不返道理,不居卑退處儉約之患也。夫商君為秦孝公明法令,禁奸本,尊爵必賞,有罪必罰,平權衡,正度量,調輕重,決裂阡陌,以靜生民之業而一其俗,勸民耕農利土,一室無二事,力田稸積,習戰陳之事,是以兵動而地廣,兵休而國富,故秦無敵於天下,立威諸侯,成秦國之業。功已成矣,而遂以車裂。楚地方數千里,持戟百萬,白起率數萬之師以與楚戰,一戰舉鄢郢以燒夷陵,再戰南並蜀漢。又越韓、魏而攻彊趙,北阬馬服,誅屠四十餘萬之眾,盡之於長平之下,流血成川,沸聲若雷,遂入圍邯鄲,使秦有帝業。楚、趙天下之彊國而秦之仇敵也,自是之後,楚、趙皆懾伏不敢攻秦者,白起之勢也。身所服者七十餘城,功已成矣,而遂賜劍死於杜郵。吳起為楚悼王立法,卑減大臣之威重,罷無能,廢無用,損不急之官,塞私門之請,一楚國之俗,禁遊客之民,精耕戰之士,南收楊越,北並陳、蔡,破橫散從,使馳說之士無所開其口,禁朋黨以勵百姓,定楚國之政,兵震天下,威服諸侯。功已成矣,而卒枝解。大夫種為越王深謀遠計,免會稽之危,以亡為存,因辱為榮,墾草入邑,闢地殖穀,率四方之士,專上下之力,輔句踐之賢,報夫差之讎,卒擒勁吳。令越成霸。功已彰而信矣,句踐終負而殺之。此四子者,功成不去,禍至於此。此所謂信而不能詘,往而不能返者也。范蠡知之,超然辟世,長為陶硃公。君獨不觀夫博者乎?或欲大投,或欲分功,此皆君之所明知也。今君相秦,計不下席,謀不出廊廟,坐制諸侯,利施三川,以實宜陽,決羊腸之險,塞太行之道,又斬范、中行之塗,六國不得合從,棧道千里,通於蜀漢,使天下皆畏秦,秦之欲得矣,君之功極矣,此亦秦之分功之時也。如是而不退,則商君、白公、吳起、大夫種是也。吾聞之,『鑒於水者見面之容,鑒於人者知吉與凶』。書曰『成功之下,不可久處』。四子之禍,君何居焉?君何不以此時歸相印,讓賢者而授之,退而岩居川觀,必有伯夷之廉,長為應侯。世世稱孤,而有許由、延陵季子之讓,喬松之壽,孰與以禍終哉?即君何居焉?忍不能自離,疑不能自決,必有四子之禍矣。易曰『亢龍有悔』,此言上而不能下,信而不能詘,往而不能自返者也。原君孰計之!」應侯曰:「善。吾聞『欲而不知,失其所以欲;有而不知,失其所以有』。先生幸教,雎敬受命。』於是乃延入坐,為上客。
hòu shù rì, rù cháo, yán yú qín zhāo wáng yuē: kè xīn yǒu cóng shān dōng lái zhě yuē cài zé, qí rén biàn shì, míng yú sān wáng zhī shì, wǔ bó zhī yè, shì sú zhī biàn, zú yǐ jì qín guó zhī zhèng. chén zhī jiàn rén shén zhòng, mò jí, chén bù rú yě. chén gǎn yǐ wén. qín zhāo wáng zhào jiàn, yǔ yǔ, dà shuō zhī, bài wèi kè qīng. yīng hóu yīn xiè bìng qǐng guī xiāng yìn. zhāo wáng jiàng qǐ yīng hóu, yīng hóu suì chēng bìng dǔ. fàn jū miǎn xiāng, zhāo wáng xīn shuō cài zé jì huà, suì bài wèi qín xiāng, dōng shōu zhōu shì.
後數日,入朝,言於秦昭王曰:「客新有從山東來者曰蔡澤,其人辯士,明於三王之事,五伯之業,世俗之變,足以寄秦國之政。臣之見人甚眾,莫及,臣不如也。臣敢以聞。」秦昭王召見,與語,大說之,拜為客卿。應侯因謝病請歸相印。昭王彊起應侯,應侯遂稱病篤。范雎免相,昭王新說蔡澤計畫,遂拜為秦相,東收周室。
cài zé xiāng qín shù yuè, rén huò è zhī, jù zhū, nǎi xiè bìng guī xiāng yìn, hào wèi gāng chéng jūn. jū qín shí yú nián, shì zhāo wáng xiào wén wáng zhuāng xiāng wáng. zú shì shǐ huáng dì, wèi qín shǐ yú yàn, sān nián ér yàn shǐ tài zǐ dān rù zhì yú qín.
蔡澤相秦數月,人或惡之,懼誅,乃謝病歸相印,號為綱成君。居秦十餘年,事昭王、孝文王、莊襄王。卒事始皇帝,為秦使於燕,三年而燕使太子丹入質於秦。
tài shǐ gōng yuē: hán zi chēng zhǎng xiù shàn wǔ, duō qián shàn jiǎ, xìn zāi shì yán yě! fàn jū cài zé shì suǒ wèi yī qiè biàn shì, rán yóu shuō zhū hóu zhì bái shǒu wú suǒ yù zhě, fēi jì cè zhī zhuō, suǒ wèi shuō lì shǎo yě. jí èr rén jī lǚ rù qín, jì zhǒng qǔ qīng xiàng, chuí gōng yú tiān xià zhě, gù jiàng ruò zhī shì yì yě. rán shì yì yǒu ǒu hé, xián zhě duō rú cǐ èr zi, bù dé jǐn yì, qǐ kě shèng dào zāi! rán èr zi bù kùn è, è néng jī hū?
太史公曰:韓子稱「長袖善舞,多錢善賈」,信哉是言也!范雎、蔡澤世所謂一切辯士,然遊說諸侯至白首無所遇者,非計策之拙,所為說力少也。及二人羈旅入秦,繼踵取卿相,垂功於天下者,固彊弱之勢異也。然士亦有偶合,賢者多如此二子,不得盡意,豈可勝道哉!然二子不困戹,惡能激乎?
yīng hóu shǐ kùn, tuō zài ér xī, shuō xíng jì lì, guì píng chǒng jī. yǐ qín shì zhào, zú bào wèi qí. gāng chéng biàn zhì, fàn jū zhāo xié. shì lì qīng duó, yī yán chéng qī.
應侯始困,託載而西,說行計立,貴平寵稽。倚秦市趙,卒報魏齊。綱成辯智,范雎招攜。勢利傾奪,一言成蹊。