lè yì zhě, qí xiān zǔ yuē lè yáng. lè yáng wèi wèi wén hóu jiāng, fá qǔ zhōng shān, wèi wén hóu fēng lè yáng yǐ líng shòu. lè yáng sǐ, zàng yú líng shòu, qí hòu zi sūn yīn jiā yān. zhōng shān fù guó, zhì zhào wǔ líng wáng shí fù miè zhōng shān, ér lè shì hòu yǒu lè yì.
樂毅者,其先祖曰樂羊。樂羊為魏文侯將,伐取中山,魏文侯封樂羊以靈壽。樂羊死,葬於靈壽,其後子孫因家焉。中山復國,至趙武靈王時復滅中山,而樂氏後有樂毅。
lè yì xián, hǎo bīng, zhào rén jǔ zhī. jí wǔ líng wáng yǒu shā qiū zhī luàn, nǎi qù zhào shì wèi. wén yàn zhāo wáng yǐ zi zhī zhī luàn ér qí dà bài yàn, yàn zhāo wáng yuàn qí, wèi cháng yī rì ér wàng bào qí yě. yàn guó xiǎo, pì yuǎn, lì bù néng zhì, yú shì qū shēn xià shì, xiān lǐ guō kuí yǐ zhāo xián zhě. lè yì yú shì wèi wèi zhāo wáng shǐ yú yàn, yàn wáng yǐ kè lǐ dài zhī. lè yì cí ràng, suì wěi zhì wèi chén, yàn zhāo wáng yǐ wèi yà qīng, jiǔ zhī.
樂毅賢,好兵,趙人舉之。及武靈王有沙丘之亂,乃去趙適魏。聞燕昭王以子之之亂而齊大敗燕,燕昭王怨齊,未嘗一日而忘報齊也。燕國小,辟遠,力不能制,於是屈身下士,先禮郭隗以招賢者。樂毅於是為魏昭王使於燕,燕王以客禮待之。樂毅辭讓,遂委質為臣,燕昭王以為亞卿,久之。
dāng shì shí, qí mǐn wáng jiàng, nán bài chǔ xiāng táng mèi yú zhòng qiū, xī cuī sān jìn yú guān jīn, suì yǔ sān jìn jī qín, zhù zhào miè zhōng shān, pò sòng, guǎng dì qiān yú lǐ. yǔ qín zhāo wáng zhēng zhòng wèi dì, yǐ ér fù guī zhī. zhū hóu jiē yù bèi qín ér fú yú qí. mǐn wáng zì jīn, bǎi xìng fú kān. yú shì yàn zhāo wáng wèn fá qí zhī shì. lè yì duì yuē: qí, bà guó zhī yú yè yě, dì dà rén zhòng, wèi yì dú gōng yě. wáng bì yù fá zhī, mò rú yǔ zhào jí chǔ wèi. yú shì shǐ lè yì yuē zhào huì wén wáng, bié shǐ lián chǔ wèi, lìng zhào dàn shuō qín yǐ fá qí zhī lì. zhū hóu hài qí mǐn wáng zhī jiāo bào, jiē zhēng hé cóng yǔ yàn fá qí. lè yì hái bào, yàn zhāo wáng xī qǐ bīng, shǐ lè yì wèi shàng jiāng jūn, zhào huì wén wáng yǐ xiāng guó yìn shòu lè yì. lè yì yú shì bìng hù zhào chǔ hán wèi yàn zhī bīng yǐ fá qí, pò zhī jì xī. zhū hóu bīng bà guī, ér yàn jūn lè yì dú zhuī, zhì yú lín zāi. qí mǐn wáng zhī bài jì xī, wáng zǒu, bǎo yú jǔ. lè yì dú liú xùn qí, qí jiē chéng shǒu. lè yì gōng rù lín zāi, jǐn qǔ qí bǎo cái wù jì qì shū zhī yàn. yàn zhāo wáng dà shuō, qīn zhì jì shàng láo jūn, xíng shǎng xiǎng shì, fēng lè yì yú chāng guó, hào wèi chāng guó jūn. yú shì yàn zhāo wáng shōu qí lǔ huò yǐ guī, ér shǐ lè yì fù yǐ bīng píng qí chéng zhī bù xià zhě.
當是時,齊湣王彊,南敗楚相唐眛於重丘,西摧三晉於觀津,遂與三晉擊秦,助趙滅中山,破宋,廣地千餘里。與秦昭王爭重為帝,已而復歸之。諸侯皆欲背秦而服於齊。湣王自矜,百姓弗堪。於是燕昭王問伐齊之事。樂毅對曰:「齊,霸國之餘業也,地大人眾,未易獨攻也。王必欲伐之,莫如與趙及楚、魏。」於是使樂毅約趙惠文王,別使連楚、魏,令趙嚪說秦以伐齊之利。諸侯害齊湣王之驕暴,皆爭合從與燕伐齊。樂毅還報,燕昭王悉起兵,使樂毅為上將軍,趙惠文王以相國印授樂毅。樂毅於是並護趙、楚、韓、魏、燕之兵以伐齊,破之濟西。諸侯兵罷歸,而燕軍樂毅獨追,至於臨菑。齊湣王之敗濟西,亡走,保於莒。樂毅獨留徇齊,齊皆城守。樂毅攻入臨菑,盡取齊寶財物祭器輸之燕。燕昭王大說,親至濟上勞軍,行賞饗士,封樂毅於昌國,號為昌國君。於是燕昭王收齊鹵獲以歸,而使樂毅復以兵平齊城之不下者。
lè yì liú xùn qí wǔ suì, xià qí qī shí yú chéng, jiē wèi jùn xiàn yǐ shǔ yàn, wéi dú jǔ jí mò wèi fú. huì yàn zhāo wáng sǐ, zi lì wèi yàn huì wáng. huì wáng zì wèi tài zǐ shí cháng bù kuài yú lè yì, jí jí wèi, qí zhī tián dān wén zhī, nǎi zòng fǎn jiān yú yàn, yuē: qí chéng bù xià zhě liǎng chéng ěr. rán suǒ yǐ bù zǎo bá zhě, wén lè yì yǔ yàn xīn wáng yǒu xì, yù lián bīng qiě liú qí, nán miàn ér wáng qí. qí zhī suǒ huàn, wéi kǒng tā jiāng zhī lái. yú shì yàn huì wáng gù yǐ yí lè yì, dé qí fǎn jiān, nǎi shǐ qí jié dài jiāng, ér zhào lè yì. lè yì zhī yàn huì wáng zhī bù shàn dài zhī, wèi zhū, suì xī jiàng zhào. zhào fēng lè yì yú guān jīn, hào yuē wàng zhū jūn. zūn chǒng lè yì yǐ jǐng dòng yú yàn qí.
樂毅留徇齊五歲,下齊七十餘城,皆為郡縣以屬燕,唯獨莒、即墨未服。會燕昭王死,子立為燕惠王。惠王自為太子時嘗不快於樂毅,及即位,齊之田單聞之,乃縱反間於燕,曰:「齊城不下者兩城耳。然所以不早拔者,聞樂毅與燕新王有隙,欲連兵且留齊,南面而王齊。齊之所患,唯恐他將之來。」於是燕惠王固已疑樂毅,得齊反間,乃使騎劫代將,而召樂毅。樂毅知燕惠王之不善代之,畏誅,遂西降趙。趙封樂毅於觀津,號曰望諸君。尊寵樂毅以警動於燕、齊。
qí tián dān hòu yǔ qí jié zhàn, guǒ shè zhà kuáng yàn jūn, suì pò qí jié yú jí mò xià, ér zhuǎn zhàn zhú yàn, běi zhì hé shàng, jǐn fù dé qí chéng, ér yíng xiāng wáng yú jǔ, rù yú lín zāi.
齊田單後與騎劫戰,果設詐誑燕軍,遂破騎劫於即墨下,而轉戰逐燕,北至河上,盡復得齊城,而迎襄王於莒,入於臨菑。
yàn huì wáng hòu huǐ shǐ qí jié dài lè yì, yǐ gù pò jūn wáng jiāng shī qí yòu yuàn lè yì zhī jiàng zhào, kǒng zhào yòng lè yì ér chéng yàn zhī bì yǐ fá yàn. yàn huì wáng nǎi shǐ rén ràng lè yì, qiě xiè zhī yuē: xiān wáng jǔ guó ér wěi jiāng jūn, jiāng jūn wèi yàn pò qí, bào xiān wáng zhī chóu, tiān xià mò bù zhèn dòng, guǎ rén qǐ gǎn yī rì ér wàng jiāng jūn zhī gōng zāi! huì xiān wáng qì qún chén, guǎ rén xīn jí wèi, zuǒ yòu wù guǎ rén. guǎ rén zhī shǐ qí jié dài jiāng jūn, wèi jiāng jūn jiǔ bào lù yú wài, gù zhào jiāng jūn qiě xiū, jì shì. jiāng jūn guò tīng, yǐ yǔ guǎ rén yǒu xì, suì juān yàn guī zhào. jiāng jūn zì wèi jì zé kě yǐ, ér yì hé yǐ bào xiān wáng zhī suǒ yǐ yù jiāng jūn zhī yì hū? lè yì bào yí yàn huì wáng shū yuē:
燕惠王後悔使騎劫代樂毅,以故破軍亡將失齊;又怨樂毅之降趙,恐趙用樂毅而乘燕之弊以伐燕。燕惠王乃使人讓樂毅,且謝之曰:「先王舉國而委將軍,將軍為燕破齊,報先王之讎,天下莫不震動,寡人豈敢一日而忘將軍之功哉!會先王棄群臣,寡人新即位,左右誤寡人。寡人之使騎劫代將軍,為將軍久暴露於外,故召將軍且休,計事。將軍過聽,以與寡人有隙,遂捐燕歸趙。將軍自為計則可矣,而亦何以報先王之所以遇將軍之意乎?」樂毅報遺燕惠王書曰:
chén bù nìng, bù néng fèng chéng wáng mìng, yǐ shùn zuǒ yòu zhī xīn, kǒng shāng xiān wáng zhī míng, yǒu hài zú xià zhī yì, gù dùn táo zǒu zhào. jīn zú xià shǐ rén shù zhī yǐ zuì, chén kǒng shì yù zhě bù chá xiān wáng zhī suǒ yǐ chù xìng chén zhī lǐ, yòu bù bái chén zhī suǒ yǐ shì xiān wáng zhī xīn, gù gǎn yǐ shū duì.
臣不佞,不能奉承王命,以順左右之心,恐傷先王之明,有害足下之義,故遁逃走趙。今足下使人數之以罪,臣恐侍御者不察先王之所以畜幸臣之理,又不白臣之所以事先王之心,故敢以書對。
chén wén xián shèng zhī jūn bù yǐ lù sī qīn, qí gōng duō zhě shǎng zhī, qí néng dāng zhě chù zhī. gù chá néng ér shòu guān zhě, chéng gōng zhī jūn yě lùn xíng ér jié jiāo zhě, lì míng zhī shì yě. chén qiè guān xiān wáng zhī jǔ yě, jiàn yǒu gāo shì zhǔ zhī xīn, gù jiǎ jié yú wèi, yǐ shēn dé chá yú yàn. xiān wáng guò jǔ, cè zhī bīn kè zhī zhōng, lì zhī qún chén zhī shàng, bù móu fù xiōng, yǐ wèi yà qīng. chén qiè bù zì zhī, zì yǐ wèi fèng lìng chéng jiào, kě xìng wú zuì, gù shòu lìng ér bù cí.
臣聞賢聖之君不以祿私親,其功多者賞之,其能當者處之。故察能而授官者,成功之君也;論行而結交者,立名之士也。臣竊觀先王之舉也,見有高世主之心,故假節於魏,以身得察於燕。先王過舉,廁之賓客之中,立之群臣之上,不謀父兄,以為亞卿。臣竊不自知,自以為奉令承教,可幸無罪,故受令而不辭。
xiān wáng mìng zhī yuē: wǒ yǒu jī yuàn shēn nù yú qí, bù liàng qīng ruò, ér yù yǐ qí wèi shì. chén yuē: fū qí, bà guó zhī yú yè ér zuì shèng zhī yí shì yě. liàn yú bīng jiǎ, xí yú zhàn gōng. wáng ruò yù fá zhī, bì yǔ tiān xià tú zhī. yǔ tiān xià tú zhī, mò ruò jié yú zhào. qiě yòu huái běi sòng dì, chǔ wèi zhī suǒ yù yě, zhào ruò xǔ ér yuē sì guó gōng zhī, qí kě dà pò yě. xiān wáng yǐ wèi rán, jù fú jié nán shǐ chén yú zhào. gù fǎn mìng, qǐ bīng jī qí. yǐ tiān zhī dào, xiān wáng zhī líng, hé běi zhī dì suí xiān wáng ér jǔ zhī jì shàng. jì shàng zhī jūn shòu mìng jī qí, dà bài qí rén. qīng zú ruì bīng, zhǎng qū zhì guó. qí wáng dùn ér zǒu jǔ, jǐn yǐ shēn miǎn zhū yù cái bǎo chē jiǎ zhēn qì jǐn shōu rù yú yàn. qí qì shè yú níng tái, dà lǚ chén yú yuán yīng, gù dǐng fǎn hū shì, jì qiū zhī zhí zhí yú wèn huáng, zì wǔ bó yǐ lái, gōng wèi yǒu jí xiān wáng zhě yě. xiān wáng yǐ wèi qiàn yú zhì, gù liè dì ér fēng zhī, shǐ de bǐ xiǎo guó zhū hóu. chén qiè bù zì zhī, zì yǐ wèi fèng mìng chéng jiào, kě xìng wú zuì, shì yǐ shòu mìng bù cí.
先王命之曰:「我有積怨深怒於齊,不量輕弱,而欲以齊為事。」臣曰:「夫齊,霸國之餘業而最勝之遺事也。練於兵甲,習於戰攻。王若欲伐之,必與天下圖之。與天下圖之,莫若結於趙。且又淮北、宋地,楚魏之所欲也,趙若許而約四國攻之,齊可大破也。」先王以為然,具符節南使臣於趙。顧反命,起兵擊齊。以天之道,先王之靈,河北之地隨先王而舉之濟上。濟上之軍受命擊齊,大敗齊人。輕卒銳兵,長驅至國。齊王遁而走莒,僅以身免;珠玉財寶車甲珍器盡收入於燕。齊器設於寧台,大呂陳於元英,故鼎反乎室,薊丘之植植於汶篁,自五伯已來,功未有及先王者也。先王以為慊於志,故裂地而封之,使得比小國諸侯。臣竊不自知,自以為奉命承教,可幸無罪,是以受命不辭。
chén wén xián shèng zhī jūn, gōng lì ér bù fèi, gù zhe yú chūn qiū zǎo zhī zhī shì, míng chéng ér bù huǐ, gù chēng yú hòu shì. ruò xiān wáng zhī bào yuàn xuě chǐ, yí wàn chéng zhī jiàng guó, shōu bā bǎi suì zhī xù jī, jí zhì qì qún chén zhī rì, yú jiào wèi shuāi, zhí zhèng rèn shì zhī chén, xiū fǎ lìng, shèn shù niè, shī jí hū méng lì, jiē kě yǐ jiào hòu shì.
臣聞賢聖之君,功立而不廢,故著於春秋;蚤知之士,名成而不毀,故稱於後世。若先王之報怨雪恥,夷萬乘之彊國,收八百歲之蓄積,及至棄群臣之日,餘教未衰,執政任事之臣,脩法令,慎庶孽,施及乎萌隸,皆可以教後世。
chén wén zhī, shàn zuò zhě bù bì shàn chéng, shàn shǐ zhě bù bì shàn zhōng. xī wǔ zǐ xū shuō tīng yú hé lǘ, ér wú wáng yuǎn jī zhì yǐng fū chāi fú shì yě, cì zhī chī yí ér fú zhī jiāng. wú wáng bù wù xiān lùn zhī kě yǐ lì gōng, gù shěn zi xū ér bù huǐ zi xū bù zǎo jiàn zhǔ zhī bù tóng liàng, shì yǐ zhì yú rù jiāng ér bù huà.
臣聞之,善作者不必善成,善始者不必善終。昔伍子胥說聽於闔閭,而吳王遠跡至郢;夫差弗是也,賜之鴟夷而浮之江。吳王不寤先論之可以立功,故沈子胥而不悔;子胥不蚤見主之不同量,是以至於入江而不化。
fū miǎn shēn lì gōng, yǐ míng xiān wáng zhī jī, chén zhī shàng jì yě. lí huǐ rǔ zhī fěi bàng, duò xiān wáng zhī míng, chén zhī suǒ dà kǒng yě. lín bù cè zhī zuì, yǐ xìng wèi lì, yì zhī suǒ bù gǎn chū yě.
夫免身立功,以明先王之跡,臣之上計也。離毀辱之誹謗,墮先王之名,臣之所大恐也。臨不測之罪,以幸為利,義之所不敢出也。
chén wén gǔ zhī jūn zǐ, jiāo jué bù chū è shēng zhōng chén qù guó, bù jié qí míng. chén suī bù nìng, shù fèng jiào yú jūn zǐ yǐ. kǒng shì yù zhě zhī qīn zuǒ yòu zhī shuō, bù chá shū yuǎn zhī xíng, gù gǎn xiàn shū yǐ wén, wéi jūn wáng zhī liú yì yān.
臣聞古之君子,交絕不出惡聲;忠臣去國,不絜其名。臣雖不佞,數奉教於君子矣。恐侍御者之親左右之說,不察疏遠之行,故敢獻書以聞,唯君王之留意焉。
yú shì yàn wáng fù yǐ lè yì zi lè jiān wèi chāng guó jūn ér lè yì wǎng lái fù tōng yàn, yàn zhào yǐ wèi kè qīng. lè yì zú yú zhào.
於是燕王復以樂毅子樂間為昌國君;而樂毅往來復通燕,燕、趙以為客卿。樂毅卒於趙。
lè jiān jū yàn sān shí yú nián, yàn wáng xǐ yòng qí xiāng lì fù zhī jì, yù gōng zhào, ér wèn chāng guó jūn lè jiān. lè jiān yuē: zhào, sì zhàn zhī guó yě, qí mín xí bīng, fá zhī bù kě. yàn wáng bù tīng, suì fá zhào. zhào shǐ lián pō jī zhī, dà pò lì fù zhī jūn yú hào, qín lì fù lè chéng. lè chéng zhě, lè jiān zhī zōng yě. yú shì lè jiān bēn zhào, zhào suì wéi yàn. yàn zhòng gē dì yǐ yǔ zhào hé, zhào nǎi jiě ér qù.
樂間居燕三十餘年,燕王喜用其相栗腹之計,欲攻趙,而問昌國君樂間。樂間曰:「趙,四戰之國也,其民習兵,伐之不可。」燕王不聽,遂伐趙。趙使廉頗擊之,大破栗腹之軍於鄗,禽栗腹、樂乘。樂乘者,樂間之宗也。於是樂間奔趙,趙遂圍燕。燕重割地以與趙和,趙乃解而去。
yàn wáng hèn bù yòng lè jiān, lè jiān jì zài zhào, nǎi yí lè jiān shū yuē: zhòu zhī shí, jī zǐ bù yòng, fàn jiàn bù dài, yǐ jì qí tīng shāng róng bù dá, shēn qí rǔ yān, yǐ jì qí biàn. jí mín zhì bù rù, yù qiú zì chū, rán hòu èr zi tuì yǐn. gù zhòu fù jié bào zhī lèi, èr zi bù shī zhōng shèng zhī míng. hé zhě? qí yōu huàn zhī jǐn yǐ. jīn guǎ rén suī yú, bù ruò zhòu zhī bào yě yàn mín suī luàn, bù ruò yīn mín zhī shén yě. shì yǒu yǔ, bù xiāng jǐn, yǐ gào lín lǐ. èr zhě, guǎ rén bù wèi jūn qǔ yě.
燕王恨不用樂間,樂間既在趙,乃遺樂間書曰:「紂之時,箕子不用,犯諫不怠,以冀其聽;商容不達,身祇辱焉,以冀其變。及民志不入,獄囚自出,然後二子退隱。故紂負桀暴之累,二子不失忠聖之名。何者?其憂患之盡矣。今寡人雖愚,不若紂之暴也;燕民雖亂,不若殷民之甚也。室有語,不相盡,以告鄰里。二者,寡人不為君取也。」
lè jiān lè chéng yuàn yàn bù tīng qí jì, èr rén zú liú zhào. zhào fēng lè chéng wèi wǔ xiāng jūn.
樂間、樂乘怨燕不聽其計,二人卒留趙。趙封樂乘為武襄君。
qí míng nián, lè chéng lián pō wèi zhào wéi yàn, yàn zhòng lǐ yǐ hé, nǎi jiě. hòu wǔ suì, zhào xiào chéng wáng zú. xiāng wáng shǐ lè chéng dài lián pō. lián pō gōng lè chéng, lè chéng zǒu, lián pō wáng rù wèi. qí hòu shí liù nián ér qín miè zhào.
其明年,樂乘、廉頗為趙圍燕,燕重禮以和,乃解。後五歲,趙孝成王卒。襄王使樂乘代廉頗。廉頗攻樂乘,樂乘走,廉頗亡入魏。其後十六年而秦滅趙。
qí hòu èr shí yú nián, gāo dì guò zhào, wèn: lè yì yǒu hòu shì hū? duì yuē: yǒu lè shū. gāo dì fēng zhī lè qīng, hào yuē huá chéng jūn. huá chéng jūn, lè yì zhī sūn yě. ér lè shì zhī zú yǒu lè xiá gōng lè chén gōng, zhào qiě wèi qín suǒ miè, wáng zhī qí gāo mì. lè chén gōng shàn xiū huáng dì lǎo zi zhī yán, xiǎn wén yú qí, chēng xián shī.
其後二十餘年,高帝過趙,問:「樂毅有後世乎?」對曰:「有樂叔。」高帝封之樂卿,號曰華成君。華成君,樂毅之孫也。而樂氏之族有樂瑕公、樂臣公,趙且為秦所滅,亡之齊高密。樂臣公善修黃帝、老子之言,顯聞於齊,稱賢師。
tài shǐ gōng yuē: shǐ qí zhī kuǎi tōng jí zhǔ fù yǎn dú lè yì zhī bào yàn wáng shū, wèi cháng bù fèi shū ér qì yě. lè chén gōng xué huáng dì lǎo zi, qí běn shī hào yuē hé shàng zhàng rén, bù zhī qí suǒ chū. hé shàng zhàng rén jiào ān qī shēng, ān qī shēng jiào máo xī gōng, máo xī gōng jiào lè xiá gōng, lè xiá gōng jiào lè chén gōng, lè chén gōng jiào gài gōng. gài gōng jiào yú qí gāo mì jiāo xī, wèi cáo xiāng guó shī.
太史公曰:始齊之蒯通及主父偃讀樂毅之報燕王書,未嘗不廢書而泣也。樂臣公學黃帝、老子,其本師號曰河上丈人,不知其所出。河上丈人教安期生,安期生教毛翕公,毛翕公教樂瑕公,樂瑕公教樂臣公,樂臣公教蓋公。蓋公教於齊高密、膠西,為曹相國師。
chāng guó zhōng dǎng, rén chén suǒ wú. lián bīng wǔ guó, jì xī wèi xū. yàn wáng shòu jiān, kōng wén bào shū. yì shì kāng kǎi, míng jūn shì lǘ. jiān chéng jì jiāng, fāng guī bù yú.
昌國忠讜,人臣所無。連兵五國,濟西為墟。燕王受間,空聞報書。義士慷慨,明君軾閭。間、乘繼將,芳規不渝。