lǎo zi zhě, chǔ kǔ xiàn lì xiāng qū rén lǐ rén yě, xìng lǐ shì, míng ěr, zì dān, zhōu shǒu cáng shì zhī shǐ yě.
老子者,楚苦縣厲鄉曲仁里人也,姓李氏,名耳,字聃,周守藏室之史也。
kǒng zǐ shì zhōu, jiāng wèn lǐ yú lǎo zi. lǎo zǐ yuē: zi suǒ yán zhě, qí rén yǔ gǔ jiē yǐ xiǔ yǐ, dú qí yán zài ěr. qiě jūn zǐ dé qí shí zé jià, bù dé qí shí zé péng lèi ér xíng. wú wén zhī, liáng jiǎ shēn cáng ruò xū, jūn zǐ shèng dé róng mào ruò yú. qù zi zhī jiāo qì yǔ duō yù, tài sè yǔ yín zhì, shì jiē wú yì yú zi zhī shēn. wú suǒ yǐ gào zi, ruò shì ér yǐ. kǒng zǐ qù, wèi dì zǐ yuē: niǎo, wú zhī qí néng fēi yú, wú zhī qí néng yóu shòu, wú zhī qí néng zǒu. zǒu zhě kě yǐ wèi wǎng, yóu zhě kě yǐ wèi lún, fēi zhě kě yǐ wèi zēng. zhì yú lóng, wú bù néng zhī qí chéng fēng yún ér shàng tiān. wú jīn rì jiàn lǎo zi, qí yóu lóng xié!
孔子適周,將問禮於老子。老子曰:「子所言者,其人與骨皆已朽矣,獨其言在耳。且君子得其時則駕,不得其時則蓬累而行。吾聞之,良賈深藏若虛,君子盛德容貌若愚。去子之驕氣與多欲,態色與淫志,是皆無益於子之身。吾所以告子,若是而已。」孔子去,謂弟子曰:「鳥,吾知其能飛;魚,吾知其能游;獸,吾知其能走。走者可以為罔,游者可以為綸,飛者可以為矰。至於龍,吾不能知其乘風雲而上天。吾今日見老子,其猶龍邪!」
lǎo zi xiū dào dé, qí xué yǐ zì yǐn wú míng wèi wù. jū zhōu jiǔ zhī, jiàn zhōu zhī shuāi, nǎi suì qù. zhì guān, guān lìng yǐn xǐ yuē: zi jiāng yǐn yǐ, jiàng wèi wǒ zhe shū. yú shì lǎo zi nǎi zhe shū shàng xià piān, yán dào dé zhī yì wǔ qiān yú yán ér qù, mò zhī qí suǒ zhōng.
老子脩道德,其學以自隱無名為務。居周久之,見周之衰,乃遂去。至關,關令尹喜曰:「子將隱矣,彊為我著書。」於是老子乃著書上下篇,言道德之意五千餘言而去,莫知其所終。
huò yuē: lǎo lái zi yì chǔ rén yě, zhe shū shí wǔ piān, yán dào jiā zhī yòng, yǔ kǒng zǐ tóng shí yún.
或曰:老萊子亦楚人也,著書十五篇,言道家之用,與孔子同時雲。
gài lǎo zi bǎi yǒu liù shí yú suì, huò yán èr bǎi yú suì, yǐ qí xiū dào ér yǎng shòu yě.
蓋老子百有六十餘歲,或言二百餘歲,以其脩道而養壽也。
zì kǒng zǐ sǐ zhī hòu bǎi èr shí jiǔ nián, ér shǐ jì zhōu tài shǐ dān jiàn qín xiàn gōng yuē: shǐ qín yǔ zhōu hé, hé wǔ bǎi suì ér lí, lí qī shí suì ér bà wáng zhě chū yān. huò yuē dān jí lǎo zi, huò yuē fēi yě, shì mò zhī qí rán fǒu. lǎo zi, yǐn jūn zǐ yě.
自孔子死之後百二十九年,而史記周太史儋見秦獻公曰:「始秦與周合,合五百歲而離,離七十歲而霸王者出焉。」或曰儋即老子,或曰非也,世莫知其然否。老子,隱君子也。
lǎo zi zhī zǐ míng zōng, zōng wèi wèi jiāng, fēng yú duàn gàn. zōng zi zhù, zhù zi gōng, gōng xuán sūn jiǎ, jiǎ shì yú hàn xiào wén dì. ér jiǎ zhī zǐ jiě wèi jiāo xī wáng áng tài fù, yīn jiā yú qí yān.
老子之子名宗,宗為魏將,封於段干。宗子注,注子宮,宮玄孫假,假仕於漢孝文帝。而假之子解為膠西王卬太傅,因家於齊焉。
shì zhī xué lǎo zi zhě zé chù rú xué, rú xué yì chù lǎo zi. dào bù tóng bù xiāng wèi móu, qǐ wèi shì xié? lǐ ěr wú wèi zì huà, qīng jìng zì zhèng.
世之學老子者則絀儒學,儒學亦絀老子。「道不同不相為謀」,豈謂是邪?李耳無為自化,清靜自正。
zhuāng zi zhě, méng rén yě, míng zhōu. zhōu cháng wèi méng qī yuán lì, yǔ liáng huì wáng qí xuān wáng tóng shí. qí xué wú suǒ bù kuī, rán qí yào běn guī yú lǎo zi zhī yán. gù qí zhe shū shí yú wàn yán, dà dǐ lǜ yù yán yě. zuò yú fù dào zhí qū qiè, yǐ dǐ zǐ kǒng zǐ zhī tú, yǐ míng lǎo zi zhī shù. wèi lèi xū kàng sāng zi zhī shǔ, jiē kōng yǔ wú shì shí. rán shàn shǔ shū lí cí, zhǐ shì lèi qíng, yòng piāo bō rú mò, suī dāng shì sù xué bù néng zì jiě miǎn yě. qí yán guāng yáng zì zì yǐ shì jǐ, gù zì wáng gōng dà rén bù néng qì zhī.
莊子者,蒙人也,名周。周嘗為蒙漆園吏,與梁惠王、齊宣王同時。其學無所不闚,然其要本歸於老子之言。故其著書十餘萬言,大抵率寓言也。作漁父、盜跖、胠篋,以詆訿孔子之徒,以明老子之術。畏累虛、亢桑子之屬,皆空語無事實。然善屬書離辭,指事類情,用剽剝儒、墨,雖當世宿學不能自解免也。其言洸洋自恣以適己,故自王公大人不能器之。
chǔ wēi wáng wén zhuāng zhōu xián, shǐ shǐ hòu bì yíng zhī, xǔ yǐ wèi xiāng. zhuāng zhōu xiào wèi chǔ shǐ zhě yuē: qiān jīn, zhòng lì qīng xiàng, zūn wèi yě. zi dú bù jiàn jiāo jì zhī xī niú hū? yǎng shí zhī shù suì, yī yǐ wén xiù, yǐ rù dà miào. dāng shì zhī shí, suī yù wèi gū tún, qǐ kě dé hū? zi jí qù, wú wū wǒ. wǒ níng yóu xì wū dú zhī zhōng zì kuài, wú wèi yǒu guó zhě suǒ jī, zhōng shēn bù shì, yǐ kuài wú zhì yān.
楚威王聞莊周賢,使使厚幣迎之,許以為相。莊周笑謂楚使者曰:「千金,重利;卿相,尊位也。子獨不見郊祭之犧牛乎?養食之數歲,衣以文繡,以入大廟。當是之時,雖欲為孤豚,豈可得乎?子亟去,無污我。我寧遊戲污瀆之中自快,無為有國者所羈,終身不仕,以快吾志焉。」
shēn bù hài zhě, jīng rén yě, gù zhèng zhī jiàn chén. xué shù yǐ gàn hán zhāo hóu, zhāo hóu yòng wèi xiāng. nèi xiū zhèng jiào, wài yīng zhū hóu, shí wǔ nián. zhōng shēn zi zhī shēn, guó zhì bīng jiàng, wú qīn hán zhě.
申不害者,京人也,故鄭之賤臣。學術以干韓昭侯,昭侯用為相。內脩政教,外應諸侯,十五年。終申子之身,國治兵彊,無侵韓者。
shēn zi zhī xué běn yú huáng lǎo ér zhǔ xíng míng. zhe shū èr piān, hào yuē shēn zi.
申子之學本於黃老而主刑名。著書二篇,號曰申子。
hán fēi zhě, hán zhī zhū gōng zǐ yě. xǐ xíng míng fǎ shù zhī xué, ér qí guī běn yú huáng lǎo. fēi wèi rén kǒu chī, bù néng dào shuō, ér shàn zhe shū. yǔ lǐ sī jù shì xún qīng, sī zì yǐ wèi bù rú fēi.
韓非者,韓之諸公子也。喜刑名法術之學,而其歸本於黃老。非為人口吃,不能道說,而善著書。與李斯俱事荀卿,斯自以為不如非。
fēi jiàn hán zhī xuē ruò, shù yǐ shū jiàn hán wáng, hán wáng bù néng yòng. yú shì hán fēi jí zhì guó bù wù xiū míng qí fǎ zhì, zhí shì yǐ yù qí chén xià, fù guó jiàng bīng ér yǐ qiú rén rèn xián, fǎn jǔ fú yín zhī dù ér jiā zhī yú gōng shí zhī shàng. yǐ wèi rú zhě yòng wén luàn fǎ, ér xiá zhě yǐ wǔ fàn jìn. kuān zé chǒng míng yù zhī rén, jí zé yòng jiè zhòu zhī shì. jīn zhě suǒ yǎng fēi suǒ yòng, suǒ yòng fēi suǒ yǎng. bēi lián zhí bù róng yú xié wǎng zhī chén, guān wǎng zhě dé shī zhī biàn, gù zuò gū fèn wǔ dù nèi wài chǔ shuō lín shuō nán shí yú wàn yán.
非見韓之削弱,數以書諫韓王,韓王不能用。於是韓非疾治國不務脩明其法制,執勢以御其臣下,富國彊兵而以求人任賢,反舉浮淫之蠹而加之於功實之上。以為儒者用文亂法,而俠者以武犯禁。寬則寵名譽之人,急則用介冑之士。今者所養非所用,所用非所養。悲廉直不容於邪枉之臣,觀往者得失之變,故作孤憤、五蠹、內外儲、說林、說難十餘萬言。
rán hán fēi zhī shuō zhī nán, wèi shuō nán shū shén jù, zhōng sǐ yú qín, bù néng zì tuō.
然韓非知說之難,為說難書甚具,終死於秦,不能自脫。
shuō nán yuē:
說難曰:
fán shuō zhī nán, fēi wú zhī zhī yǒu yǐ shuō zhī nán yě yòu fēi wú biàn zhī nán néng míng wú yì zhī nán yě yòu fēi wú gǎn héng shī néng jǐn zhī nán yě. fán shuō zhī nán, zài zhī suǒ shuō zhī xīn, kě yǐ wú shuō dāng zhī.
凡說之難,非吾知之有以說之難也;又非吾辯之難能明吾意之難也;又非吾敢橫失能盡之難也。凡說之難,在知所說之心,可以吾說當之。
suǒ shuō chū yú wèi míng gāo zhě yě, ér shuō zhī yǐ hòu lì, zé jiàn xià jié ér yù bēi jiàn, bì qì yuǎn yǐ. suǒ shuō chū yú hòu lì zhě yě. ér shuō zhī yǐ míng gāo, zé jiàn wú xīn ér yuǎn shì qíng, bì bù shōu yǐ. suǒ shuō shí wèi hòu lì ér xiǎn wèi míng gāo zhě yě, ér shuō zhī yǐ míng gāo, zé yáng shōu qí shēn ér shí shū zhī ruò shuō zhī yǐ hòu lì, zé yīn yòng qí yán ér xiǎn qì qí shēn. cǐ zhī bù kě bù zhī yě.
所說出於為名高者也,而說之以厚利,則見下節而遇卑賤,必棄遠矣。所說出於厚利者也。而說之以名高,則見無心而遠事情,必不收矣。所說實為厚利而顯為名高者也,而說之以名高,則陽收其身而實疏之;若說之以厚利,則陰用其言而顯棄其身。此之不可不知也。
fū shì yǐ mì chéng, yǔ yǐ xiè bài. wèi bì qí shēn xiè zhī yě, ér yǔ jí qí suǒ nì zhī shì, rú shì zhě shēn wēi. guì rén yǒu guò duān, ér shuō zhě míng yán shàn yì yǐ tuī qí è zhě, zé shēn wēi. zhōu zé wèi wò yě ér yǔ jí zhī, shuō xíng ér yǒu gōng zé dé wáng, shuō bù xíng ér yǒu bài zé jiàn yí, rú shì zhě shēn wēi. fū guì rén dé jì ér yù zì yǐ wèi gōng, shuō zhě yǔ zhī yān, zé shēn wēi. bǐ xiǎn yǒu suǒ chū shì, nǎi zì yǐ wèi yě gù, shuō zhě yǔ zhī yān, zé shēn wēi. jiàng zhī yǐ qí suǒ bì bù wèi, zhǐ zhī yǐ qí suǒ bù néng yǐ zhě, shēn wēi. gù yuē: yǔ zhī lùn dà rén, zé yǐ wèi jiān jǐ yǔ zhī lùn xì rén, zé yǐ wèi zhōu quán. lùn qí suǒ ài, zé yǐ wèi jí zī lùn qí suǒ zēng, zé yǐ wèi cháng jǐ. jìng shěng qí cí, zé bù zhī ér qū zhī fàn làn bó wén, zé duō ér jiǔ zhī. shùn shì chén yì, zé yuē qiè nuò ér bù jǐn lǜ shì guǎng sì, zé yuē cǎo yě ér jù wǔ. cǐ shuō zhī nán, bù kě bù zhī yě.
夫事以密成,語以泄敗。未必其身泄之也,而語及其所匿之事,如是者身危。貴人有過端,而說者明言善議以推其惡者,則身危。周澤未渥也而語極知,說行而有功則德亡,說不行而有敗則見疑,如是者身危。夫貴人得計而欲自以為功,說者與知焉,則身危。彼顯有所出事,乃自以為也故,說者與知焉,則身危。彊之以其所必不為,止之以其所不能已者,身危。故曰:與之論大人,則以為間己;與之論細人,則以為粥權。論其所愛,則以為藉資;論其所憎,則以為嘗己。徑省其辭,則不知而屈之;汎濫博文,則多而久之。順事陳意,則曰怯懦而不盡;慮事廣肆,則曰草野而倨侮。此說之難,不可不知也。
fán shuō zhī wù, zài zhī shì suǒ shuō zhī suǒ jìng, ér miè qí suǒ chǒu. bǐ zì zhī qí jì, zé wú yǐ qí shī qióng zhī zì yǒng qí duàn, zé wú yǐ qí dí nù zhī zì duō qí lì, zé wú yǐ qí nán gài zhī. guī yì shì yǔ tóng jì, yù yì rén yǔ tóng háng zhě, zé yǐ shì zhī wú shāng yě. yǒu yǔ tóng shī zhě, zé míng shì qí wú shī yě. dà zhōng wú suǒ fú wù, cí yán wú suǒ jī pái, nǎi hòu shēn qí biàn zhī yān. cǐ suǒ yǐ qīn jìn bù yí, zhī jǐn zhī nán yě. dé kuàng rì mí jiǔ, ér zhōu zé jì wò, shēn jì ér bù yí, jiāo zhēng ér bù zuì, nǎi míng jì lì hài yǐ zhì qí gōng, zhí zhǐ shì fēi yǐ shì qí shēn, yǐ cǐ xiāng chí, cǐ shuō zhī chéng yě.
凡說之務,在知飾所說之所敬,而滅其所丑。彼自知其計,則毋以其失窮之;自勇其斷,則毋以其敵怒之;自多其力,則毋以其難概之。規異事與同計,譽異人與同行者,則以飾之無傷也。有與同失者,則明飾其無失也。大忠無所拂悟,辭言無所擊排,乃後申其辯知焉。此所以親近不疑,知盡之難也。得曠日彌久,而周澤既渥,深計而不疑,交爭而不罪,乃明計利害以致其功,直指是非以飾其身,以此相持,此說之成也。
yī yǐn wèi páo, bǎi lǐ xī wèi lǔ, jiē suǒ yóu gàn qí shàng yě. gù cǐ èr zi zhě, jiē shèng rén yě, yóu bù néng wú yì shēn ér shè shì rú cǐ qí wū yě, zé fēi néng shì zhī suǒ shè yě.
伊尹為庖,百里奚為虜,皆所由干其上也。故此二子者,皆聖人也,猶不能無役身而涉世如此其汙也,則非能仕之所設也。
sòng yǒu fù rén, tiān yù qiáng huài. qí zǐ yuē bù zhú qiě yǒu dào, qí lín rén zhī fù yì yún, mù ér guǒ dà wáng qí cái, qí jiā shén zhī qí zi ér yí lín rén zhī fù. xī zhě zhèng wǔ gōng yù fá hú, nǎi yǐ qí zi qī zhī. yīn wèn qún chén yuē: wú yù yòng bīng, shuí kě fá zhě? guān qí sī yuē: hú kě fá. nǎi lù guān qí sī, yuē: hú, xiōng dì zhī guó yě, zi yán fá zhī, hé yě? hú jūn wén zhī, yǐ zhèng wèi qīn jǐ ér bù bèi zhèng. zhèng rén xí hú, qǔ zhī. cǐ èr shuō zhě, qí zhī jiē dāng yǐ, rán ér shèn zhě wèi lù, báo zhě jiàn yí. fēi zhī zhī nán yě, chù zhī zé nán yǐ.
宋有富人,天雨牆壞。其子曰「不築且有盜」,其鄰人之父亦云,暮而果大亡其財,其家甚知其子而疑鄰人之父。昔者鄭武公欲伐胡,乃以其子妻之。因問群臣曰:「吾欲用兵,誰可伐者?」關其思曰:「胡可伐。」乃戮關其思,曰:「胡,兄弟之國也,子言伐之,何也?」胡君聞之,以鄭為親己而不備鄭。鄭人襲胡,取之。此二說者,其知皆當矣,然而甚者為戮,薄者見疑。非知之難也,處知則難矣。
xī zhě mí zi xiá jiàn ài yú wèi jūn. wèi guó zhī fǎ, qiè jià jūn chē zhě zuì zhì yuè. jì ér mí zi zhī mǔ bìng, rén wén, wǎng yè gào zhī, mí zi jiǎo jià jūn chē ér chū. jūn wén zhī ér xián zhī yuē: xiào zāi, wèi mǔ zhī gù ér fàn yuè zuì! yǔ jūn yóu guǒ yuán, mí zi shí táo ér gān, bù jǐn ér fèng jūn. jūn yuē: ài wǒ zāi, wàng qí kǒu ér niàn wǒ! jí mí zi sè shuāi ér ài chí, dé zuì yú jūn. jūn yuē: shì cháng jiǎo jià wú chē, yòu cháng shí wǒ yǐ qí yú táo. gù mí zi zhī xíng wèi biàn yú chū yě, qián jiàn xián ér hòu huò zuì zhě, ài zēng zhī zhì biàn yě. gù yǒu ài yú zhǔ, zé zhī dāng ér jiā qīn jiàn zēng yú zhǔ, zé zuì dāng ér jiā shū. gù jiàn shuō zhī shì bù kě bù chá ài zēng zhī zhǔ ér hòu shuō zhī yǐ.
昔者彌子瑕見愛於衛君。衛國之法,竊駕君車者罪至刖。既而彌子之母病,人聞,往夜告之,彌子矯駕君車而出。君聞之而賢之曰:「孝哉,為母之故而犯刖罪!」與君游果園,彌子食桃而甘,不盡而奉君。君曰:「愛我哉,忘其口而念我!」及彌子色衰而愛弛,得罪於君。君曰:「是嘗矯駕吾車,又嘗食我以其餘桃。」故彌子之行未變於初也,前見賢而後獲罪者,愛憎之至變也。故有愛於主,則知當而加親;見憎於主,則罪當而加疏。故諫說之士不可不察愛憎之主而後說之矣。
fū lóng zhī wèi chóng yě, kě rǎo xiá ér qí yě. rán qí hóu xià yǒu nì lín jìng chǐ, rén yǒu yīng zhī, zé bì shā rén. rén zhǔ yì yǒu nì lín, shuō zhī zhě néng wú yīng rén zhǔ zhī nì lín, zé jǐ yǐ.
夫龍之為蟲也,可擾狎而騎也。然其喉下有逆鱗徑尺,人有嬰之,則必殺人。人主亦有逆鱗,說之者能無嬰人主之逆鱗,則幾矣。
rén huò chuán qí shū zhì qín. qín wáng jiàn gū fèn wǔ dù zhī shū, yuē: jiē hū, guǎ rén dé jiàn cǐ rén yǔ zhī yóu, sǐ bù hèn yǐ! lǐ sī yuē: cǐ hán fēi zhī suǒ zhe shū yě. qín yīn jí gōng hán. hán wáng shǐ bù yòng fēi, jí jí, nǎi qiǎn fēi shǐ qín. qín wáng yuè zhī, wèi xìn yòng. lǐ sī yáo jiǎ hài zhī, huǐ zhī yuē: hán fēi, hán zhī zhū gōng zǐ yě. jīn wáng yù bìng zhū hóu, fēi zhōng wèi hán bù wèi qín, cǐ rén zhī qíng yě. jīn wáng bù yòng, jiǔ liú ér guī zhī, cǐ zì yí huàn yě, bù rú yǐ guò fǎ zhū zhī. qín wáng yǐ wèi rán, xià lì zhì fēi. lǐ sī shǐ rén yí fēi yào, shǐ zì shā. hán fēi yù zì chén, bù dé jiàn. qín wáng hòu huǐ zhī, shǐ rén shè zhī, fēi yǐ sǐ yǐ.
人或傳其書至秦。秦王見孤憤、五蠹之書,曰:「嗟乎,寡人得見此人與之游,死不恨矣!」李斯曰:「此韓非之所著書也。」秦因急攻韓。韓王始不用非,及急,乃遣非使秦。秦王悅之,未信用。李斯、姚賈害之,毀之曰:「韓非,韓之諸公子也。今王欲並諸侯,非終為韓不為秦,此人之情也。今王不用,久留而歸之,此自遺患也,不如以過法誅之。」秦王以為然,下吏治非。李斯使人遺非藥,使自殺。韓非欲自陳,不得見。秦王後悔之,使人赦之,非已死矣。
shēn zi hán zi jiē zhe shū, chuán yú hòu shì, xué zhě duō yǒu. yú dú bēi hán zi wèi shuō nán ér bù néng zì tuō ěr.
申子、韓子皆著書,傳於後世,學者多有。余獨悲韓子為說難而不能自脫耳。
tài shǐ gōng yuē: lǎo zi suǒ guì dào, xū wú, yīn yīng biàn huà yú wú wèi, gù zhe shū cí chēng wēi miào nán shí. zhuāng zi sàn dào dé, fàng lùn, yào yì guī zhī zì rán. shēn zi bēi bēi, shī zhī yú míng shí. hán zi yǐn shéng mò, qiè shì qíng, míng shì fēi, qí jí cǎn hé shǎo ēn. jiē yuán yú dào dé zhī yì, ér lǎo zi shēn yuǎn yǐ.
太史公曰:老子所貴道,虛無,因應變化於無為,故著書辭稱微妙難識。莊子散道德,放論,要亦歸之自然。申子卑卑,施之於名實。韓子引繩墨,切事情,明是非,其極慘礉少恩。皆原於道德之意,而老子深遠矣。
bó yáng lì jiào, qīng jìng wú wèi. dào zūn dōng lǔ, jī cuàn xī chuí. zhuāng méng xǔ xǔ, shēn hài bēi bēi. xíng míng yǒu shù, shuō nán jí zhī. bēi bǐ zhōu fáng, zhōng wáng lǐ sī.
伯陽立教,清淨無為。道尊東魯,跡竄西垂。莊蒙栩栩,申害卑卑。刑名有術,說難極知。悲彼周防,終亡李斯。