liú hóu zhāng liáng zhě, qí xiān hán rén yě. dà fù kāi dì, xiāng hán zhāo hóu xuān huì wáng xiāng āi wáng. fù píng, xiāng lí wáng dào huì wáng. dào huì wáng èr shí sān nián, píng zú. zú èr shí suì, qín miè hán. liáng nián shào, wèi huàn shì hán. hán pò, liáng jiā tóng sān bǎi rén, dì sǐ bù zàng, xī yǐ jiā cái qiú kè cì qín wáng, wèi hán bào chóu, yǐ dà fù fù wǔ shì xiàng hán gù.
留侯張良者,其先韓人也。大父開地,相韓昭侯、宣惠王、襄哀王。父平,相釐王、悼惠王。悼惠王二十三年,平卒。卒二十歲,秦滅韓。良年少,未宦事韓。韓破,良家僮三百人,弟死不葬,悉以家財求客刺秦王,為韓報仇,以大父、父五世相韓故。
liáng cháng xué lǐ huái yáng. dōng jiàn cāng hǎi jūn. dé lì shì, wèi tiě chuí zhòng bǎi èr shí jīn. qín huáng dì dōng yóu, liáng yǔ kè jū jī qín huáng dì bó làng shā zhōng, wù zhōng fù chē. qín huáng dì dà nù, dà suǒ tiān xià, qiú zéi shén jí, wèi zhāng liáng gù yě. liáng nǎi gēng míng xìng, wáng nì xià pī.
良嘗學禮淮陽。東見倉海君。得力士,為鐵椎重百二十斤。秦皇帝東遊,良與客狙擊秦皇帝博浪沙中,誤中副車。秦皇帝大怒,大索天下,求賊甚急,為張良故也。良乃更名姓,亡匿下邳。
liáng cháng jiān cóng róng bù yóu xià pī yí shàng, yǒu yī lǎo fù, yī hè, zhì liáng suǒ, zhí duò qí lǚ yí xià, gù wèi liáng yuē: rú zǐ, xià qǔ lǚ! liáng è rán, yù ōu zhī. wèi qí lǎo, jiàng rěn, xià qǔ lǚ. fù yuē: lǚ wǒ! liáng yè wèi qǔ lǚ, yīn zhǎng guì lǚ zhī. fù yǐ zú shòu, xiào ér qù. liáng shū dà jīng, suí mù zhī. fù qù lǐ suǒ, fù hái, yuē: rú zǐ kě jiào yǐ. hòu wǔ rì píng míng, yǔ wǒ huì cǐ. liáng yīn guài zhī, guì yuē: nuò. wǔ rì píng míng, liáng wǎng. fù yǐ xiān zài, nù yuē: yǔ lǎo rén qī, hòu, hé yě? qù, yuē: hòu wǔ rì zǎo huì. wǔ rì jī míng, liáng wǎng. fù yòu xiān zài, fù nù yuē: hòu, hé yě? qù, yuē: hòu wǔ rì fù zǎo lái. wǔ rì, liáng yè wèi bàn wǎng. yǒu qǐng, fù yì lái, xǐ yuē: dāng rú shì. chū yī biān shū, yuē: dú cǐ zé wèi wáng zhě shī yǐ. hòu shí nián xìng. shí sān nián rú zǐ jiàn wǒ jì běi, gǔ chéng shān xià huáng shí jí wǒ yǐ. suì qù, wú tā yán, bù fù jiàn. dàn rì shì qí shū, nǎi tài gōng bīng fǎ yě. liáng yīn yì zhī, cháng xí sòng dú zhī.
良嘗間從容步游下邳圯上,有一老父,衣褐,至良所,直墮其履圯下,顧謂良曰:「孺子,下取履!」良鄂然,欲毆之。為其老,彊忍,下取履。父曰:「履我!」良業為取履,因長跪履之。父以足受,笑而去。良殊大驚,隨目之。父去里所,復還,曰:「孺子可教矣。後五日平明,與我會此。」良因怪之,跪曰:「諾。」五日平明,良往。父已先在,怒曰:「與老人期,後,何也?」去,曰:「後五日早會。」五日雞鳴,良往。父又先在,復怒曰:「後,何也?」去,曰:「後五日復早來。」五日,良夜未半往。有頃,父亦來,喜曰:「當如是。」出一編書,曰:「讀此則為王者師矣。後十年興。十三年孺子見我濟北,穀城山下黃石即我矣。」遂去,無他言,不復見。旦日視其書,乃太公兵法也。良因異之,常習誦讀之。
jū xià pī, wèi rèn xiá. xiàng bó cháng shā rén, cóng liáng nì.
居下邳,為任俠。項伯常殺人,從良匿。
hòu shí nián, chén shè děng qǐ bīng, liáng yì jù shào nián bǎi yú rén. jǐng jū zì lì wèi chǔ jiǎ wáng, zài liú. liáng yù wǎng cóng zhī, dào hái pèi gōng. pèi gōng jiāng shù qiān rén, lüè dì xià pī xī, suì shǔ yān. pèi gōng bài liáng wèi jiù jiāng. liáng shù yǐ tài gōng bīng fǎ shuō pèi gōng, pèi gōng shàn zhī, cháng yòng qí cè. liáng wèi tā rén yán, jiē bù xǐng. liáng yuē: pèi gōng dài tiān shòu. gù suì cóng zhī, bù qù jiàn jǐng jū.
後十年,陳涉等起兵,良亦聚少年百餘人。景駒自立為楚假王,在留。良欲往從之,道還沛公。沛公將數千人,略地下邳西,遂屬焉。沛公拜良為廄將。良數以太公兵法說沛公,沛公善之,常用其策。良為他人言,皆不省。良曰:「沛公殆天授。」故遂從之,不去見景駒。
jí pèi gōng zhī xuē, jiàn xiàng liáng. xiàng liáng lì chǔ huái wáng. liáng nǎi shuō xiàng liáng yuē: jūn yǐ lì chǔ hòu, ér hán zhū gōng zǐ héng yáng jūn chéng xián, kě lì wèi wáng, yì shù dǎng. xiàng liáng shǐ liáng qiú hán chéng, lì yǐ wèi hán wáng. yǐ liáng wèi hán shēn tú, yǔ hán wáng jiāng qiān yú rén xī lüè hán dì, dé shù chéng, qín zhé fù qǔ zhī, wǎng lái wèi yóu bīng yǐng chuān.
及沛公之薛,見項梁。項梁立楚懷王。良乃說項梁曰:「君已立楚後,而韓諸公子橫陽君成賢,可立為王,益樹黨。」項梁使良求韓成,立以為韓王。以良為韓申徒,與韓王將千餘人西略韓地,得數城,秦輒復取之,往來為游兵潁川。
pèi gōng zhī cóng luò yáng nán chū huán yuán, liáng yǐn bīng cóng pèi gōng, xià hán shí yú chéng, jī pò yáng xióng jūn. pèi gōng nǎi lìng hán wáng chéng liú shǒu yáng dí, yǔ liáng jù nán, gōng xià wǎn, xī rù wǔ guān. pèi gōng yù yǐ bīng èr wàn rén jī qín yáo xià jūn, liáng shuō yuē: qín bīng shàng jiàng, wèi kě qīng. chén wén qí jiāng tú zhě zi, jiǎ shù yì dòng yǐ lì. yuán pèi gōng qiě liú bì, shǐ rén xiān xíng, wèi wǔ wàn rén jù shí, yì wèi zhāng qí zhì zhū shān shàng, wèi yí bīng, lìng lì shí qí chí zhòng bǎo dàn qín jiāng. qín jiāng guǒ pàn, yù lián hé jù xī xí xián yáng, pèi gōng yù tīng zhī. liáng yuē: cǐ dú qí jiāng yù pàn ěr, kǒng shì zú bù cóng. bù cóng bì wēi, bù rú yīn qí jiě jī zhī. pèi gōng nǎi yǐn bīng jī qín jūn, dà pò zhī. běi zhì lán tián, zài zhàn, qín bīng jìng bài. suì zhì xián yáng, qín wáng zǐ yīng jiàng pèi gōng.
沛公之從雒陽南出轘轅,良引兵從沛公,下韓十餘城,擊破楊熊軍。沛公乃令韓王成留守陽翟,與良俱南,攻下宛,西入武關。沛公欲以兵二萬人擊秦嶢下軍,良說曰:「秦兵尚彊,未可輕。臣聞其將屠者子,賈豎易動以利。原沛公且留壁,使人先行,為五萬人具食,益為張旗幟諸山上,為疑兵,令酈食其持重寶啗秦將。」秦將果畔,欲連和俱西襲咸陽,沛公欲聽之。良曰:「此獨其將欲叛耳,恐士卒不從。不從必危,不如因其解擊之。」沛公乃引兵擊秦軍,大破之。北至藍田,再戰,秦兵竟敗。遂至咸陽,秦王子嬰降沛公。
pèi gōng rù qín gōng, gōng shì wéi zhàng gǒu mǎ zhòng bǎo fù nǚ yǐ qiān shù, yì yù liú jū zhī. fán kuài jiàn pèi gōng chū shě, pèi gōng bù tīng. liáng yuē: fū qín wèi wú dào, gù pèi gōng dé zhì cǐ. fū wèi tiān xià chú cán zéi, yí gǎo sù wèi zī. jīn shǐ rù qín, jí ān qí lè, cǐ suǒ wèi zhù jié wèi nüè. qiě zhōng yán nì ěr lì yú xíng, dú yào kǔ kǒu lì yú bìng, yuán pèi gōng tīng fán kuài yán. pèi gōng nǎi hái jūn bà shàng.
沛公入秦宮,宮室帷帳狗馬重寶婦女以千數,意欲留居之。樊噲諫沛公出舍,沛公不聽。良曰:「夫秦為無道,故沛公得至此。夫為天下除殘賊,宜縞素為資。今始入秦,即安其樂,此所謂『助桀為虐』。且『忠言逆耳利於行,毒藥苦口利於病』,原沛公聽樊噲言。」沛公乃還軍霸上。
xiàng yǔ zhì hóng mén xià, yù jī pèi gōng, xiàng bó nǎi yè chí rù pèi gōng jūn, sī jiàn zhāng liáng, yù yǔ jù qù. liáng yuē: chén wèi hán wáng sòng pèi gōng, jīn shì yǒu jí, wáng qù bù yì. nǎi jù yǐ yǔ pèi gōng. pèi gōng dà jīng, yuē: wèi jiāng nài hé? liáng yuē: pèi gōng chéng yù bèi xiàng yǔ xié? pèi gōng yuē: zōu shēng jiào wǒ jù guān wú nèi zhū hóu, qín dì kě jǐn wáng, gù tīng zhī. liáng yuē: pèi gōng zì dù néng què xiàng yǔ hū? pèi gōng mò rán liáng jiǔ, yuē: gù bù néng yě. jīn wèi nài hé? liáng nǎi gù yào xiàng bó. xiàng bó jiàn pèi gōng. pèi gōng yǔ yǐn wèi shòu, jié bīn hūn. lìng xiàng bó jù yán pèi gōng bù gǎn bèi xiàng yǔ, suǒ yǐ jù guān zhě, bèi tā dào yě. jí jiàn xiàng yǔ hòu jiě, yǔ zài xiàng yǔ shì zhōng.
項羽至鴻門下,欲擊沛公,項伯乃夜馳入沛公軍,私見張良,欲與俱去。良曰:「臣為韓王送沛公,今事有急,亡去不義。」乃具以語沛公。沛公大驚,曰:「為將柰何?」良曰:「沛公誠欲倍項羽邪?」沛公曰:「鯫生教我距關無內諸侯,秦地可盡王,故聽之。」良曰:「沛公自度能卻項羽乎?」沛公默然良久,曰:「固不能也。今為柰何?」良乃固要項伯。項伯見沛公。沛公與飲為壽,結賓婚。令項伯具言沛公不敢倍項羽,所以距關者,備他盜也。及見項羽後解,語在項羽事中。
hàn yuán nián zhēng yuè, pèi gōng wèi hàn wáng, wáng bā shǔ. hàn wáng cì liáng jīn bǎi yì, zhū èr dòu, liáng jù yǐ xiàn xiàng bó. hàn wáng yì yīn lìng liáng hòu yí xiàng bó, shǐ qǐng hàn zhōng dì. xiàng wáng nǎi xǔ zhī, suì dé hàn zhōng dì. hàn wáng zhī guó, liáng sòng zhì bāo zhōng, qiǎn liáng guī hán. liáng yīn shuō hàn wáng yuē: wáng hé bù shāo jué suǒ guò zhàn dào, shì tiān xià wú hái xīn, yǐ gù xiàng wáng yì. nǎi shǐ liáng hái. xíng, shāo jué zhàn dào.
漢元年正月,沛公為漢王,王巴蜀。漢王賜良金百溢,珠二斗,良具以獻項伯。漢王亦因令良厚遺項伯,使請漢中地。項王乃許之,遂得漢中地。漢王之國,良送至襃中,遣良歸韓。良因說漢王曰:「王何不燒絕所過棧道,示天下無還心,以固項王意。」乃使良還。行,燒絕棧道。
liáng zhì hán, hán wáng chéng yǐ liáng cóng hàn wáng gù, xiàng wáng bù qiǎn chéng zhī guó, cóng yǔ jù dōng. liáng shuō xiàng wáng yuē: hàn wáng shāo jué zhàn dào, wú hái xīn yǐ. nǎi yǐ qí wáng tián róng fǎn, shū gào xiàng wáng. xiàng wáng yǐ cǐ wú xī yōu hàn xīn, ér fā bīng běi jī qí.
良至韓,韓王成以良從漢王故,項王不遣成之國,從與俱東。良說項王曰:「漢王燒絕棧道,無還心矣。」乃以齊王田榮反,書告項王。項王以此無西憂漢心,而發兵北擊齊。
xiàng wáng jìng bù kěn qiǎn hán wáng, nǎi yǐ wèi hóu, yòu shā zhī péng chéng. liáng wáng, jiān xíng guī hàn wáng, hàn wáng yì yǐ hái dìng sān qín yǐ. fù yǐ liáng wèi chéng xìn hóu, cóng dōng jī chǔ. zhì péng chéng, hàn bài ér hái. zhì xià yì, hàn wáng xià mǎ jù ān ér wèn yuē: wú yù juān guān yǐ dōng děng qì zhī, shuí kě yǔ gòng gōng zhě? liáng jìn yuē: jiǔ jiāng wáng qíng bù, chǔ xiāo jiāng, yǔ xiàng wáng yǒu qiè péng yuè yǔ qí wáng tián róng fǎn liáng dì: cǐ liǎng rén kě jí shǐ. ér hàn wáng zhī jiāng dú hán xìn kě shǔ dà shì, dāng yī miàn. jí yù juān zhī, juān zhī cǐ sān rén, zé chǔ kě pò yě. hàn wáng nǎi qiǎn suí hé shuō jiǔ jiāng wáng bù, ér shǐ rén lián péng yuè. jí wèi wáng bào fǎn, shǐ hán xìn jiāng bīng jī zhī, yīn jǔ yàn dài qí zhào. rán zú pò chǔ zhě, cǐ sān rén lì yě.
項王竟不肯遣韓王,乃以為侯,又殺之彭城。良亡,間行歸漢王,漢王亦已還定三秦矣。復以良為成信侯,從東擊楚。至彭城,漢敗而還。至下邑,漢王下馬踞鞍而問曰:「吾欲捐關以東等棄之,誰可與共功者?」良進曰:「九江王黥布,楚梟將,與項王有郄;彭越與齊王田榮反梁地:此兩人可急使。而漢王之將獨韓信可屬大事,當一面。即欲捐之,捐之此三人,則楚可破也。」漢王乃遣隨何說九江王布,而使人連彭越。及魏王豹反,使韓信將兵擊之,因舉燕、代、齊、趙。然卒破楚者,此三人力也。
zhāng liáng duō bìng, wèi cháng tè jiāng yě, cháng wèi huà cè, shí shí cóng hàn wáng.
張良多病,未嘗特將也,常為畫策,時時從漢王。
hàn sān nián, xiàng yǔ jí wéi hàn wáng xíng yáng, hàn wáng kǒng yōu, yǔ lì shí qí móu ráo chǔ quán. shí qí yuē: xī tāng fá jié, fēng qí hòu yú qǐ. wǔ wáng fá zhòu, fēng qí hòu yú sòng. jīn qín shī dé qì yì, qīn fá zhū hóu shè jì, miè liù guó zhī hòu, shǐ wú lì zhuī zhī dì. bì xià chéng néng fù lì liù guó hòu shì, bì yǐ shòu yìn, cǐ qí jūn chén bǎi xìng bì jiē dài bì xià zhī dé, mò bù xiāng fēng mù yì, yuán wèi chén qiè. dé yì yǐ xíng, bì xià nán xiāng chēng bà, chǔ bì liǎn rèn ér cháo. hàn wáng yuē: shàn. qù kè yìn, xiān shēng yīn xíng pèi zhī yǐ.
漢三年,項羽急圍漢王滎陽,漢王恐憂,與酈食其謀橈楚權。食其曰:「昔湯伐桀,封其後於杞。武王伐紂,封其後於宋。今秦失德棄義,侵伐諸侯社稷,滅六國之後,使無立錐之地。陛下誠能復立六國後世,畢已受印,此其君臣百姓必皆戴陛下之德,莫不鄉風慕義,原為臣妾。德義已行,陛下南鄉稱霸,楚必斂衽而朝。」漢王曰:「善。趣刻印,先生因行佩之矣。」
shí qí wèi xíng, zhāng liáng cóng wài lái yè. hàn wáng fāng shí, yuē: zǐ fáng qián! kè yǒu wèi wǒ jì ráo chǔ quán zhě. qí yǐ lì shēng yǔ gào, yuē: yú zǐ fáng hé rú? liáng yuē: shuí wèi bì xià huà cǐ jì zhě? bì xià shì qù yǐ. hàn wáng yuē: hé zāi? zhāng liáng duì yuē: chén qǐng jí qián zhù wèi dài wáng chóu zhī. yuē: xī zhě tāng fá jié ér fēng qí hòu yú qǐ zhě, dù néng zhì jié zhī sǐ mìng yě. jīn bì xià néng zhì xiàng jí zhī sǐ mìng hū? yuē: wèi néng yě. qí bù kě yī yě. wǔ wáng fá zhòu fēng qí hòu yú sòng zhě, dù néng dé zhòu zhī tóu yě. jīn bì xià néng dé xiàng jí zhī tóu hū? yuē: wèi néng yě. qí bù kě èr yě. wǔ wáng rù yīn, biǎo shāng róng zhī lǘ, shì jī zǐ zhī jū, fēng bǐ gàn zhī mù. jīn bì xià néng fēng shèng rén zhī mù, biǎo xián zhě zhī lǘ, shì zhì zhě zhī mén hū? yuē: wèi néng yě. qí bù kě sān yě. fā jù qiáo zhī sù, sàn lù tái zhī qián, yǐ cì pín qióng. jīn bì xià néng sàn fǔ kù yǐ cì pín qióng hū? yuē: wèi néng yě. qí bù kě sì yǐ. yīn shì yǐ bì, yǎn gé wèi xuān, dào zhì gān gē, fù yǐ hǔ pí, yǐ shì tiān xià bù fù yòng bīng. jīn bì xià néng yǎn wǔ xíng wén, bù fù yòng bīng hū? yuē: wèi néng yě. qí bù kě wǔ yǐ. xiū mǎ huá shān zhī yáng, shì yǐ wú suǒ wèi. jīn bì xià néng xiū mǎ wú suǒ yòng hū? yuē: wèi néng yě. qí bù kě liù yǐ. fàng niú táo lín zhī yīn, yǐ shì bù fù shū jī. jīn bì xià néng fàng niú bù fù shū jī hū? yuē: wèi néng yě. qí bù kě qī yǐ. qiě tiān xià yóu shì lí qí qīn qī, qì fén mù, qù gù jiù, cóng bì xià yóu zhě, tú yù rì yè wàng zhǐ chǐ zhī dì. jīn fù liù guó, lì hán wèi yàn zhào qí chǔ zhī hòu, tiān xià yóu shì gè guī shì qí zhǔ, cóng qí qīn qī, fǎn qí gù jiù fén mù, bì xià yǔ shuí qǔ tiān xià hū? qí bù kě bā yǐ. qiě fú chǔ wéi wú jiàng, liù guó lì zhě fù ráo ér cóng zhī, bì xià yān dé ér chén zhī? chéng yòng kè zhī móu, bì xià shì qù yǐ. hàn wáng chuò shí tǔ bǔ, mà yuē: shù rú, jǐ bài ér gōng shì! lìng qù xiāo yìn.
食其未行,張良從外來謁。漢王方食,曰:「子房前!客有為我計橈楚權者。」其以酈生語告,曰:「於子房何如?」良曰:「誰為陛下畫此計者?陛下事去矣。」漢王曰:「何哉?」張良對曰:「臣請藉前箸為大王籌之。」曰:「昔者湯伐桀而封其後於杞者,度能制桀之死命也。今陛下能制項籍之死命乎?」曰:「未能也。」「其不可一也。武王伐紂封其後於宋者,度能得紂之頭也。今陛下能得項籍之頭乎?」曰:「未能也。」「其不可二也。武王入殷,表商容之閭,釋箕子之拘,封比干之墓。今陛下能封聖人之墓,表賢者之閭,式智者之門乎?」曰:「未能也。」「其不可三也。發鉅橋之粟,散鹿台之錢,以賜貧窮。今陛下能散府庫以賜貧窮乎?」曰:「未能也。」「其不可四矣。殷事已畢,偃革為軒,倒置干戈,覆以虎皮,以示天下不復用兵。今陛下能偃武行文,不復用兵乎?」曰:「未能也。」「其不可五矣。休馬華山之陽,示以無所為。今陛下能休馬無所用乎?」曰:「未能也。」「其不可六矣。放牛桃林之陰,以示不復輸積。今陛下能放牛不復輸積乎?」曰:「未能也。」「其不可七矣。且天下游士離其親戚,棄墳墓,去故舊,從陛下游者,徒欲日夜望咫尺之地。今復六國,立韓、魏、燕、趙、齊、楚之後,天下游士各歸事其主,從其親戚,反其故舊墳墓,陛下與誰取天下乎?其不可八矣。且夫楚唯無彊,六國立者復橈而從之,陛下焉得而臣之?誠用客之謀,陛下事去矣。」漢王輟食吐哺,罵曰:「豎儒,幾敗而公事!」令趣銷印。
hàn sì nián, hán xìn pò qí ér yù zì lì wèi qí wáng, hàn wáng nù. zhāng liáng shuō hàn wáng, hàn wáng shǐ liáng shòu qí wáng xìn yìn, yǔ zài huái yīn shì zhōng.
漢四年,韓信破齊而欲自立為齊王,漢王怒。張良說漢王,漢王使良授齊王信印,語在淮陰事中。
qí qiū, hàn wáng zhuī chǔ zhì yáng xià nán, zhàn bù lì ér bì gù líng, zhū hóu qī bù zhì. liáng shuō hàn wáng, hàn wáng yòng qí jì, zhū hóu jiē zhì. yǔ zài xiàng jí shì zhōng.
其秋,漢王追楚至陽夏南,戰不利而壁固陵,諸侯期不至。良說漢王,漢王用其計,諸侯皆至。語在項籍事中。
hàn liù nián zhēng yuè, fēng gōng chén. liáng wèi cháng yǒu zhàn dòu gōng, gāo dì yuē: yùn chóu cè wéi zhàng zhōng, jué shèng qiān lǐ wài, zǐ fáng gōng yě. zì zé qí sān wàn hù. liáng yuē: shǐ chén qǐ xià pī, yǔ shàng huì liú, cǐ tiān yǐ chén shòu bì xià. bì xià yòng chén jì, xìng ér shí zhōng, chén yuán fēng liú zú yǐ, bù gǎn dāng sān wàn hù. nǎi fēng zhāng liáng wèi liú hóu, yǔ xiāo hé děng jù fēng.
漢六年正月,封功臣。良未嘗有戰鬥功,高帝曰:「運籌策帷帳中,決勝千里外,子房功也。自擇齊三萬戶。」良曰:「始臣起下邳,與上會留,此天以臣授陛下。陛下用臣計,幸而時中,臣原封留足矣,不敢當三萬戶。」乃封張良為留侯,與蕭何等俱封。
shàng yǐ fēng dà gōng chén èr shí yú rén, qí yú rì yè zhēng gōng bù jué, wèi de xíng fēng. shàng zài luò yáng nán gōng, cóng fù dào wàng jiàn zhū jiāng wǎng wǎng xiāng yǔ zuò shā zhōng yǔ. shàng yuē: cǐ hé yǔ? liú hóu yuē: bì xià bù zhī hū? cǐ móu fǎn ěr. shàng yuē: tiān xià shǔ ān dìng, hé gù fǎn hū? liú hóu yuē: bì xià qǐ bù yī, yǐ cǐ shǔ qǔ tiān xià, jīn bì xià wèi tiān zǐ, ér suǒ fēng jiē xiāo cáo gù rén suǒ qīn ài, ér suǒ zhū zhě jiē shēng píng suǒ chóu yuàn. jīn jūn lì jì gōng, yǐ tiān xià bù zú biàn fēng, cǐ shǔ wèi bì xià bù néng jǐn fēng, kǒng yòu jiàn yí píng shēng guò shī jí zhū, gù jí xiāng jù móu fǎn ěr. shàng nǎi yōu yuē: wèi zhī nài hé? liú hóu yuē: shàng píng shēng suǒ zēng, qún chén suǒ gòng zhī, shuí zuì shèn zhě? shàng yuē: yōng chǐ yǔ wǒ gù, shù cháng jiǒng rǔ wǒ. wǒ yù shā zhī, wèi qí gōng duō, gù bù rěn. liú hóu yuē: jīn jí xiān fēng yōng chǐ yǐ shì qún chén, qún chén jiàn yōng chǐ fēng, zé rén rén zì jiān yǐ. yú shì shàng nǎi zhì jiǔ, fēng yōng chǐ wèi shén fāng hóu, ér jí qù chéng xiàng yù shǐ dìng gōng xíng fēng. qún chén bà jiǔ, jiē xǐ yuē: yōng chǐ shàng wèi hóu, wǒ shǔ wú huàn yǐ.
上已封大功臣二十餘人,其餘日夜爭功不決,未得行封。上在雒陽南宮,從復道望見諸將往往相與坐沙中語。上曰:「此何語?」留侯曰:「陛下不知乎?此謀反耳。」上曰:「天下屬安定,何故反乎?」留侯曰:「陛下起布衣,以此屬取天下,今陛下為天子,而所封皆蕭、曹故人所親愛,而所誅者皆生平所仇怨。今軍吏計功,以天下不足遍封,此屬畏陛下不能盡封,恐又見疑平生過失及誅,故即相聚謀反耳。」上乃憂曰:「為之柰何?」留侯曰:「上平生所憎,群臣所共知,誰最甚者?」上曰:「雍齒與我故,數嘗窘辱我。我欲殺之,為其功多,故不忍。」留侯曰:「今急先封雍齒以示群臣,群臣見雍齒封,則人人自堅矣。」於是上乃置酒,封雍齒為什方侯,而急趣丞相、御史定功行封。群臣罷酒,皆喜曰:「雍齒尚為侯,我屬無患矣。」
liú jìng shuō gāo dì yuē: dōu guān zhōng. shàng yí zhī. zuǒ yòu dà chén jiē shān dōng rén, duō quàn shàng dōu luò yáng: luò yáng dōng yǒu chéng gāo, xī yǒu xiáo miǎn, bèi hé, xiàng yī luò, qí gù yì zú shì. liú hóu yuē: luò yáng suī yǒu cǐ gù, qí zhōng xiǎo, bù guò shù bǎi lǐ, tián dì báo, sì miàn shòu dí, cǐ fēi yòng wǔ zhī guó yě. fū guān zhōng zuǒ xiáo hán, yòu lǒng shǔ, wò yě qiān lǐ, nán yǒu bā shǔ zhī ráo, běi yǒu hú yuàn zhī lì, zǔ sān miàn ér shǒu, dú yǐ yī miàn dōng zhì zhū hóu. zhū hóu ān dìng, hé wèi cáo wǎn tiān xià, xī gěi jīng shī zhū hóu yǒu biàn, shùn liú ér xià, zú yǐ wěi shū. cǐ suǒ wèi jīn chéng qiān lǐ, tiān fǔ zhī guó yě, liú jìng shuō shì yě. yú shì gāo dì jí rì jià, xī dōu guān zhōng.
劉敬說高帝曰:「都關中。」上疑之。左右大臣皆山東人,多勸上都雒陽:「雒陽東有成皋,西有殽黽,倍河,向伊雒,其固亦足恃。」留侯曰:「雒陽雖有此固,其中小,不過數百里,田地薄,四面受敵,此非用武之國也。夫關中左殽函,右隴蜀,沃野千里,南有巴蜀之饒,北有胡苑之利,阻三面而守,獨以一面東制諸侯。諸侯安定,河渭漕輓天下,西給京師;諸侯有變,順流而下,足以委輸。此所謂金城千里,天府之國也,劉敬說是也。」於是高帝即日駕,西都關中。
liú hóu cóng rù guān. liú hóu xìng duō bìng, jí dào yǐn bù shí gǔ, dù mén bù chū suì yú.
留侯從入關。留侯性多病,即道引不食穀,杜門不出歲餘。
shàng yù fèi tài zǐ, lì qī fū rén zǐ zhào wáng rú yì. dà chén duō jiàn zhēng, wèi néng dé jiān jué zhě yě. lǚ hòu kǒng, bù zhī suǒ wèi. rén huò wèi lǚ hòu yuē: liú hóu shàn huà jì cè, shàng xìn yòng zhī. lǚ hòu nǎi shǐ zhōu lǚ hóu lǚ zé jié liú hóu, yuē: jūn cháng wèi shàng móu chén, jīn shàng yù yì tài zǐ, jūn ān dé gāo zhěn ér wò hū? liú hóu yuē: shǐ shàng shù zài kùn jí zhī zhōng, xìng yòng chén cè. jīn tiān xià ān dìng, yǐ ài yù yì tài zǐ, gǔ ròu zhī jiān, suī chén děng bǎi yú rén hé yì. lǚ zé jiàng yào yuē: wèi wǒ huà jì. liú hóu yuē: cǐ nán yǐ kǒu shé zhēng yě. gù shàng yǒu bù néng zhì zhě, tiān xià yǒu sì rén. sì rén zhě nián lǎo yǐ, jiē yǐ wèi shàng màn wǔ rén, gù táo nì shān zhōng, yì bù wèi hàn chén. rán shàng gāo cǐ sì rén. jīn gōng chéng néng wú ài jīn yù bì bó, lìng tài zǐ wèi shū, bēi cí ān chē, yīn shǐ biàn shì gù qǐng, yí lái. lái, yǐ wèi kè, shí shí cóng rù cháo, lìng shàng jiàn zhī, zé bì yì ér wèn zhī. wèn zhī, shàng zhī cǐ sì rén xián, zé yī zhù yě. yú shì lǚ hòu lìng lǚ zé shǐ rén fèng tài zǐ shū, bēi cí hòu lǐ, yíng cǐ sì rén. sì rén zhì, kè jiàn chéng hóu suǒ.
上欲廢太子,立戚夫人子趙王如意。大臣多諫爭,未能得堅決者也。呂后恐,不知所為。人或謂呂后曰:「留侯善畫計筴,上信用之。」呂后乃使周呂侯呂澤劫留侯,曰:「君常為上謀臣,今上欲易太子,君安得高枕而臥乎?」留侯曰:「始上數在困急之中,幸用臣筴。今天下安定,以愛欲易太子,骨肉之間,雖臣等百餘人何益。」呂澤彊要曰:「為我畫計。」留侯曰:「此難以口舌爭也。顧上有不能致者,天下有四人。四人者年老矣,皆以為上慢侮人,故逃匿山中,義不為漢臣。然上高此四人。今公誠能無愛金玉璧帛,令太子為書,卑辭安車,因使辯士固請,宜來。來,以為客,時時從入朝,令上見之,則必異而問之。問之,上知此四人賢,則一助也。」於是呂后令呂澤使人奉太子書,卑辭厚禮,迎此四人。四人至,客建成侯所。
hàn shí yī nián, qíng bù fǎn, shàng bìng, yù shǐ tài zǐ jiāng, wǎng jī zhī. sì rén xiāng wèi yuē: fán lái zhě, jiāng yǐ cún tài zǐ. tài zǐ jiāng bīng, shì wēi yǐ. nǎi shuō jiàn chéng hóu yuē: tài zǐ jiāng bīng, yǒu gōng zé wèi bù yì tài zǐ wú gōng hái, zé cóng cǐ shòu huò yǐ. qiě tài zǐ suǒ yǔ jù zhū jiāng, jiē cháng yǔ shàng dìng tiān xià xiāo jiāng yě, jīn shǐ tài zǐ jiāng zhī, cǐ wú yì shǐ yáng jiāng láng yě, jiē bù kěn wèi jǐn lì, qí wú gōng bì yǐ. chén wén mǔ ài zhě zi bào, jīn qī fū rén rì yè dài yù, zhào wáng rú yì cháng bào jū qián, shàng yuē zhōng bù shǐ bù xiào zi jū ài zi zhī shàng, míng hū qí dài tài zǐ wèi bì yǐ. jūn hé bù jí qǐng lǚ hòu chéng jiān wèi shàng qì yán: qíng bù, tiān xià měng jiāng yě, shàn yòng bīng, jīn zhū jiāng jiē bì xià gù děng yí, nǎi lìng tài zǐ jiāng cǐ shǔ, wú yì shǐ yáng jiāng láng, mò kěn wèi yòng, qiě shǐ bù wén zhī, zé gǔ xíng ér xī ěr. shàng suī bìng, jiàng zài zī chē, wò ér hù zhī, zhū jiāng bù gǎn bù jǐn lì. shàng suī kǔ, wèi qī zǐ zì jiàng. yú shì lǚ zé lì yè jiàn lǚ hòu, lǚ hòu chéng jiān wèi shàng qì tì ér yán, rú sì rén yì. shàng yuē: wú wéi shù zi gù bù zú qiǎn, ér gōng zì xíng ěr. yú shì shàng zì jiāng bīng ér dōng, qún chén jū shǒu, jiē sòng zhì bà shàng. liú hóu bìng, zì jiàng qǐ, zhì qū yóu, jiàn shàng yuē: chén yí cóng, bìng shén. chǔ rén piāo jí, yuán shàng wú yǔ chǔ rén zhēng fēng. yīn shuō shàng yuē: lìng tài zǐ wèi jiāng jūn, jiān guān zhōng bīng. shàng yuē: zǐ fáng suī bìng, jiàng wò ér fù tài zǐ. shì shí shū sūn tōng wèi tài fù, liú hóu xíng shǎo fù shì.
漢十一年,黥布反,上病,欲使太子將,往擊之。四人相謂曰:「凡來者,將以存太子。太子將兵,事危矣。」乃說建成侯曰:「太子將兵,有功則位不益太子;無功還,則從此受禍矣。且太子所與俱諸將,皆嘗與上定天下梟將也,今使太子將之,此無異使羊將狼也,皆不肯為盡力,其無功必矣。臣聞『母愛者子抱』,今戚夫人日夜待御,趙王如意常抱居前,上曰『終不使不肖子居愛子之上』,明乎其代太子位必矣。君何不急請呂后承間為上泣言:『黥布,天下猛將也,善用兵,今諸將皆陛下故等夷,乃令太子將此屬,無異使羊將狼,莫肯為用,且使布聞之,則鼓行而西耳。上雖病,彊載輜車,臥而護之,諸將不敢不盡力。上雖苦,為妻子自彊。』」於是呂澤立夜見呂后,呂后承間為上泣涕而言,如四人意。上曰:「吾惟豎子固不足遣,而公自行耳。」於是上自將兵而東,群臣居守,皆送至灞上。留侯病,自彊起,至曲郵,見上曰:「臣宜從,病甚。楚人剽疾,原上無與楚人爭鋒。」因說上曰:「令太子為將軍,監關中兵。」上曰:「子房雖病,彊臥而傅太子。」是時叔孫通為太傅,留侯行少傅事。
hàn shí èr nián, shàng cóng jī pò bù jūn guī, jí yì shén, yù yù yì tài zǐ. liú hóu jiàn, bù tīng, yīn jí bù shì shì. shū sūn tài fù chēng shuō yǐn gǔ jīn, yǐ sǐ zhēng tài zǐ. shàng xiáng xǔ zhī, yóu yù yì zhī. jí yàn, zhì jiǔ, tài zǐ shì. sì rén cóng tài zǐ, nián jiē bā shí yǒu yú, xū méi hào bái, yì guān shén wěi. shàng guài zhī, wèn yuē: bǐ hé wèi zhě? sì rén qián duì, gè yán míng xìng, yuē dōng yuán gōng, jiǎo lǐ xiān shēng, qǐ lǐ jì, xià huáng gōng. shàng nǎi dà jīng, yuē: wú qiú gōng shù suì, gōng pì táo wǒ, jīn gōng hé zì cóng wú ér yóu hū? sì rén jiē yuē: bì xià qīng shì shàn mà, chén děng yì bù shòu rǔ, gù kǒng ér wáng nì. qiè wén tài zǐ wèi rén rén xiào, gōng jìng ài shì, tiān xià mò bù yán jǐng yù wèi tài zǐ sǐ zhě, gù chén děng lái ěr. shàng yuē: fán gōng xìng zú diào hù tài zǐ.
漢十二年,上從擊破布軍歸,疾益甚,愈欲易太子。留侯諫,不聽,因疾不視事。叔孫太傅稱說引古今,以死爭太子。上詳許之,猶欲易之。及燕,置酒,太子侍。四人從太子,年皆八十有餘,鬚眉皓白,衣冠甚偉。上怪之,問曰:「彼何為者?」四人前對,各言名姓,曰東園公,角里先生,綺里季,夏黃公。上乃大驚,曰:「吾求公數歲,公辟逃我,今公何自從吾兒游乎?」四人皆曰:「陛下輕士善罵,臣等義不受辱,故恐而亡匿。竊聞太子為人仁孝,恭敬愛士,天下莫不延頸欲為太子死者,故臣等來耳。」上曰:「煩公幸卒調護太子。」
sì rén wèi shòu yǐ bì, qū qù. shàng mù sòng zhī, zhào qī fū rén zhǐ shì sì rén zhě yuē: wǒ yù yì zhī, bǐ sì rén fǔ zhī, yǔ yì yǐ chéng, nán dòng yǐ. lǚ hòu zhēn ér zhǔ yǐ. qī fū rén qì, shàng yuē: wèi wǒ chǔ wǔ, wú wèi ruò chǔ gē. gē yuē: hóng hú gāo fēi, yī jǔ qiān lǐ. yǔ hé yǐ jiù, héng jué sì hǎi. héng jué sì hǎi, dāng kě nài hé! suī yǒu zēng jiǎo, shàng ān suǒ shī! gē shù què, qī fū rén xū xī liú tì, shàng qǐ qù, bà jiǔ. jìng bù yì tài zǐ zhě, liú hóu běn zhāo cǐ sì rén zhī lì yě.
四人為壽已畢,趨去。上目送之,召戚夫人指示四人者曰:「我欲易之,彼四人輔之,羽翼已成,難動矣。呂后真而主矣。」戚夫人泣,上曰:「為我楚舞,吾為若楚歌。」歌曰:「鴻鵠高飛,一舉千里。羽翮已就,橫絕四海。橫絕四海,當可柰何!雖有矰繳,尚安所施!」歌數闋,戚夫人噓唏流涕,上起去,罷酒。竟不易太子者,留侯本招此四人之力也。
liú hóu cóng shàng jī dài, chū qí jì mǎ yì xià, jí lì xiāo hé xiāng guó, suǒ yǔ shàng cóng róng yán tiān xià shì shén zhòng, fēi tiān xià suǒ yǐ cún wáng, gù bù zhe. liú hóu nǎi chēng yuē: jiā shì xiàng hán, jí hán miè, bù ài wàn jīn zhī zī, wèi hán bào chóu jiàng qín, tiān xià zhèn dòng. jīn yǐ sān cùn shé wèi dì zhě shī, fēng wàn hù, wèi liè hóu, cǐ bù yī zhī jí, yú liáng zú yǐ. yuán qì rén jiān shì, yù cóng chì sōng zǐ yóu ěr. nǎi xué pì gǔ, dào yǐn qīng shēn. huì gāo dì bēng, lǚ hòu dé liú hóu, nǎi jiàng shí zhī, yuē: rén shēng yī shì jiān, rú bái jū guò xì, hé zhì zì kǔ rú cǐ hū! liú hóu bù dé yǐ, jiàng tīng ér shí.
留侯從上擊代,出奇計馬邑下,及立蕭何相國,所與上從容言天下事甚眾,非天下所以存亡,故不著。留侯乃稱曰:「家世相韓,及韓滅,不愛萬金之資,為韓報讎彊秦,天下振動。今以三寸舌為帝者師,封萬戶,位列侯,此布衣之極,於良足矣。原棄人間事,欲從赤松子游耳。」乃學辟穀,道引輕身。會高帝崩,呂后德留侯,乃彊食之,曰:「人生一世間,如白駒過隙,何至自苦如此乎!」留侯不得已,彊聽而食。
hòu bā nián zú, shì wèi wén chéng hóu. zi bù yí dài hóu.
後八年卒,諡為文成侯。子不疑代侯。
zǐ fáng shǐ suǒ jiàn xià pī yí shàng lǎo fù yǔ tài gōng shū zhě, hòu shí sān nián cóng gāo dì guò jì běi, guǒ jiàn gǔ chéng shān xià huáng shí, qǔ ér bǎo cí zhī. liú hóu sǐ, bìng zàng huáng shí. měi shàng zhǒng fú là, cí huáng shí.
子房始所見下邳圯上老父與太公書者,後十三年從高帝過濟北,果見穀城山下黃石,取而葆祠之。留侯死,並葬黃石。每上冢伏臘,祠黃石。
liú hóu bù yí, xiào wén dì wǔ nián zuò bù jìng, guó chú.
留侯不疑,孝文帝五年坐不敬,國除。
tài shǐ gōng yuē: xué zhě duō yán wú guǐ shén, rán yán yǒu wù. zhì rú liú hóu suǒ jiàn lǎo fù yǔ shū, yì kě guài yǐ. gāo zǔ lí kùn zhě shù yǐ, ér liú hóu cháng yǒu gōng lì yān, qǐ kě wèi fēi tiān hū? shàng yuē: fū yùn chóu cè wéi zhàng zhī zhōng, jué shèng qiān lǐ wài, wú bù rú zǐ fáng. yú yǐ wèi qí rén jì kuí wú qí wěi, zhì jiàn qí tú, zhuàng mào rú fù rén hǎo nǚ. gài kǒng zǐ yuē: yǐ mào qǔ rén, shī zhī zǐ yǔ. liú hóu yì yún.
太史公曰:學者多言無鬼神,然言有物。至如留侯所見老父予書,亦可怪矣。高祖離困者數矣,而留侯常有功力焉,豈可謂非天乎?上曰:「夫運籌筴帷帳之中,決勝千里外,吾不如子房。」余以為其人計魁梧奇偉,至見其圖,狀貌如婦人好女。蓋孔子曰:「以貌取人,失之子羽。」留侯亦云。
liú hóu tì tǎng, zhì huái fèn wǎn. wǔ dài xiāng hán, yī zhāo guī hàn. jìn lǚ yí jiǎ, yùn chóu shén suàn. héng yáng jì lì, shēn tú zuò gǎn. bà shàng fú wēi, gù líng jìng luàn. rén chēng sān jié, biàn tuī bā nán. chì sōng yuán yóu, bái jū nán bàn. jiē bǐ xióng lüè, céng fēi kuí àn.
留侯倜儻,志懷憤惋。五代相韓,一朝歸漢。進履宜假,運籌神算。橫陽既立,申徒作扞。灞上扶危,固陵靜亂。人稱三傑,辯推八難。赤松原游,白駒難絆。嗟彼雄略,曾非魁岸。