liú jìng zhě, qí rén yě. hàn wǔ nián, shù lǒng xī, guò luò yáng, gāo dì zài yān. lóu jìng tuō wǎn hé, yī qí yáng qiú, jiàn qí rén yú jiāng jūn yuē: chén yuán jiàn shàng yán biàn shì. yú jiāng jūn yù yǔ zhī xiān yī, lóu jìng yuē: chén yī bó, yī bó jiàn yī hè, yī hè jiàn: zhōng bù gǎn yì yī. yú shì yú jiāng jūn rù yán shàng. shàng zhào rù jiàn, cì shí.
劉敬者,齊人也。漢五年,戍隴西,過洛陽,高帝在焉。婁敬脫輓輅,衣其羊裘,見齊人虞將軍曰:「臣原見上言便事。」虞將軍欲與之鮮衣,婁敬曰:「臣衣帛,衣帛見;衣褐,衣褐見:終不敢易衣。」於是虞將軍入言上。上召入見,賜食。
yǐ ér wèn lóu jìng, lóu jìng shuō yuē: bì xià dū luò yáng, qǐ yù yǔ zhōu shì bǐ lóng zāi? shàng yuē: rán. lóu jìng yuē: bì xià qǔ tiān xià yǔ zhōu shì yì. zhōu zhī xiān zì hòu jì, yáo fēng zhī tái, jī dé lèi shàn shí yǒu yú shì. gōng liú bì jié jū bīn. tài wáng yǐ dí fá gù, qù bīn, zhàng mǎ chuí jū qí, guó rén zhēng suí zhī. jí wén wáng wèi xī bó, duàn yú ruì zhī sòng, shǐ shòu mìng, lǚ wàng bó yí zì hǎi bīn lái guī zhī. wǔ wáng fá zhòu, bù qī ér huì mèng jīn zhī shàng bā bǎi zhū hóu, jiē yuē zhòu kě fá yǐ, suì miè yīn. chéng wáng jí wèi, zhōu gōng zhī shǔ fù xiāng yān, nǎi yíng chéng zhōu luò yì, yǐ cǐ wèi tiān xià zhī zhōng yě, zhū hóu sì fāng nà gòng zhí, dào lǐ jūn yǐ, yǒu dé zé yì yǐ wáng, wú dé zé yì yǐ wáng. fán jū cǐ zhě, yù lìng zhōu wù yǐ dé zhì rén, bù yù yī zǔ xiǎn, lìng hòu shì jiāo shē yǐ nüè mín yě. jí zhōu zhī shèng shí, tiān xià hé qià, sì yí xiāng fēng, mù yì huái dé, fù lí ér bìng shì tiān zǐ, bù tún yī zú, bù zhàn yī shì, bā yí dà guó zhī mín mò bù bīn fú, xiào qí gòng zhí. jí zhōu zhī shuāi yě, fēn ér wèi liǎng, tiān xià mò cháo, zhōu bù néng zhì yě. fēi qí dé báo yě, ér xíng shì ruò yě. jīn bì xià qǐ fēng pèi, shōu zú sān qiān rén, yǐ zhī jìng wǎng ér juǎn shǔ hàn, dìng sān qín, yǔ xiàng yǔ zhàn xíng yáng, zhēng chéng gāo zhī kǒu, dà zhàn qī shí, xiǎo zhàn sì shí, shǐ tiān xià zhī mín gān nǎo tú dì, fù zǐ bào gǔ zhōng yě, bù kě shèng shù, kū qì zhī shēng wèi jué, shāng yí zhě wèi qǐ, ér yù bǐ lóng yú chéng kāng zhī shí, chén qiè yǐ wèi bù móu yě. qiě fú qín dì bèi shān dài hé, sì sāi yǐ wèi gù, zú rán yǒu jí, bǎi wàn zhī zhòng kě jù yě. yīn qín zhī gù, zī shén měi gāo yú zhī dì, cǐ suǒ wèi tiān fǔ zhě yě. bì xià rù guān ér dōu zhī, shān dōng suī luàn, qín zhī gù dì kě quán ér yǒu yě. fū yǔ rén dòu, bù è qí kàng, fǔ qí bèi, wèi néng quán qí shèng yě. jīn bì xià rù guān ér dōu, àn qín zhī gù dì, cǐ yì è tiān xià zhī kàng ér fǔ qí bèi yě.
已而問婁敬,婁敬說曰:「陛下都洛陽,豈欲與周室比隆哉?」上曰:「然。」婁敬曰:「陛下取天下與周室異。周之先自后稷,堯封之邰,積德累善十有餘世。公劉避桀居豳。太王以狄伐故,去豳,杖馬箠居岐,國人爭隨之。及文王為西伯,斷虞芮之訟,始受命,呂望、伯夷自海濱來歸之。武王伐紂,不期而會孟津之上八百諸侯,皆曰紂可伐矣,遂滅殷。成王即位,周公之屬傅相焉,乃營成周洛邑,以此為天下之中也,諸侯四方納貢職,道里均矣,有德則易以王,無德則易以亡。凡居此者,欲令周務以德致人,不欲依阻險,令後世驕奢以虐民也。及周之盛時,天下和洽,四夷鄉風,慕義懷德,附離而並事天子,不屯一卒,不戰一士,八夷大國之民莫不賓服,效其貢職。及周之衰也,分而為兩,天下莫朝,周不能制也。非其德薄也,而形勢弱也。今陛下起豐沛,收卒三千人,以之徑往而卷蜀漢,定三秦,與項羽戰滎陽,爭成皋之口,大戰七十,小戰四十,使天下之民肝腦塗地,父子暴骨中野,不可勝數,哭泣之聲未絕,傷痍者未起,而欲比隆於成康之時,臣竊以為不侔也。且夫秦地被山帶河,四塞以為固,卒然有急,百萬之眾可具也。因秦之故,資甚美膏腴之地,此所謂天府者也。陛下入關而都之,山東雖亂,秦之故地可全而有也。夫與人斗,不搤其亢,拊其背,未能全其勝也。今陛下入關而都,案秦之故地,此亦搤天下之亢而拊其背也。」
gāo dì wèn qún chén, qún chén jiē shān dōng rén, zhēng yán zhōu wáng shù bǎi nián, qín èr shì jí wáng, bù rú dōu zhōu. shàng yí wèi néng jué. jí liú hóu míng yán rù guān biàn, jí rì chē jià xī dōu guān zhōng.
高帝問群臣,群臣皆山東人,爭言周王數百年,秦二世即亡,不如都周。上疑未能決。及留侯明言入關便,即日車駕西都關中。
yú shì shàng yuē: běn yán dōu qín dì zhě lóu jìng, lóu zhě nǎi liú yě. cì xìng liú shì, bài wèi láng zhōng, hào wèi fèng chūn jūn.
於是上曰:「本言都秦地者婁敬,『婁』者乃『劉』也。」賜姓劉氏,拜為郎中,號為奉春君。
hàn qī nián, hán wáng xìn fǎn, gāo dì zì wǎng jī zhī. zhì jìn yáng, wén xìn yǔ xiōng nú yù gòng jī hàn, shàng dà nù, shǐ rén shǐ xiōng nú. xiōng nú nì qí zhuàng shì féi niú mǎ, dàn jiàn lǎo ruò jí léi chù. shǐ zhě shí bèi lái, jiē yán xiōng nú kě jī. shàng shǐ liú jìng fù wǎng shǐ xiōng nú, hái bào yuē: liǎng guó xiāng jī, cǐ yí kuā jīn jiàn suǒ zhǎng. jīn chén wǎng, tú jiàn léi jí lǎo ruò, cǐ bì yù jiàn duǎn, fú qí bīng yǐ zhēng lì. yú yǐ wèi xiōng nú bù kě jī yě. shì shí hàn bīng yǐ yú jù zhù, èr shí yú wàn bīng yǐ yè xíng. shàng nù, mà liú jìng yuē: qí lǔ! yǐ kǒu shé dé guān, jīn nǎi wàng yán jǔ wú jūn. xiè xì jìng guǎng wǔ. suì wǎng, zhì píng chéng, xiōng nú guǒ chū qí bīng wéi gāo dì bái dēng, qī rì rán hòu dé jiě. gāo dì zhì guǎng wǔ, shè jìng, yuē: wú bù yòng gōng yán, yǐ kùn píng chéng. wú jiē yǐ zhǎn qián shǐ shí bèi yán kě jī zhě yǐ. nǎi fēng jìng èr qiān hù, wèi guān nèi hóu, hào wèi jiàn xìn hóu.
漢七年,韓王信反,高帝自往擊之。至晉陽,聞信與匈奴欲共擊漢,上大怒,使人使匈奴。匈奴匿其壯士肥牛馬,但見老弱及羸畜。使者十輩來,皆言匈奴可擊。上使劉敬復往使匈奴,還報曰:「兩國相擊,此宜夸矜見所長。今臣往,徒見羸瘠老弱,此必欲見短,伏奇兵以爭利。愚以為匈奴不可擊也。」是時漢兵已逾句注,二十餘萬兵已業行。上怒,罵劉敬曰:「齊虜!以口舌得官,今乃妄言沮吾軍。」械繫敬廣武。遂往,至平城,匈奴果出奇兵圍高帝白登,七日然後得解。高帝至廣武,赦敬,曰:「吾不用公言,以困平城。吾皆已斬前使十輩言可擊者矣。」乃封敬二千戶,為關內侯,號為建信侯。
gāo dì bà píng chéng guī, hán wáng xìn wáng rù hú. dāng shì shí, mào dùn wèi dān yú, bīng jiàng, kòng xián sān shí wàn, shù kǔ běi biān. shàng huàn zhī, wèn liú jìng. liú jìng yuē: tiān xià chū dìng, shì zú bà yú bīng, wèi kě yǐ wǔ fú yě. mào dùn shā fù dài lì, qī qún mǔ, yǐ lì wèi wēi, wèi kě yǐ rén yì shuō yě. dú kě yǐ jì jiǔ yuǎn zi sūn wèi chén ěr, rán kǒng bì xià bù néng wèi. shàng yuē: chéng kě, hé wèi bù néng! gù wèi nài hé? liú jìng duì yuē: bì xià chéng néng yǐ shì zhǎng gōng zhǔ qī zhī, hòu fèng yí zhī, bǐ zhī hàn shì nǚ sòng hòu, mán yí bì mù yǐ wèi è shì, shēng zǐ bì wèi tài zǐ. dài dān yú. hé zhě? tān hàn zhòng bì. bì xià yǐ suì shí hàn suǒ yú bǐ suǒ xiān shù wèn yí, yīn shǐ biàn shì fēng yù yǐ lǐ jié. mào dùn zài, gù wèi zǐ xù sǐ, zé wài sūn wèi dān yú. qǐ cháng wén wài sūn gǎn yǔ dà fù kàng lǐ zhě zāi? bīng kě wú zhàn yǐ jiàn chén yě. ruò bì xià bù néng qiǎn zhǎng gōng zhǔ, ér lìng zōng shì jí hòu gōng zhà chēng gōng zhǔ, bǐ yì zhī, bù kěn guì jìn, wú yì yě. gāo dì yuē: shàn. yù qiǎn zhǎng gōng zhǔ. lǚ hòu rì yè qì, yuē: qiè wéi tài zǐ yī nǚ, nài hé qì zhī xiōng nú! shàng jìng bù néng qiǎn zhǎng gōng zhǔ, ér qǔ jiā rén zǐ míng wèi zhǎng gōng zhǔ, qī dān yú. shǐ liú jìng wǎng jié hé qīn yuē.
高帝罷平城歸,韓王信亡入胡。當是時,冒頓為單于,兵彊,控弦三十萬,數苦北邊。上患之,問劉敬。劉敬曰:「天下初定,士卒罷於兵,未可以武服也。冒頓殺父代立,妻群母,以力為威,未可以仁義說也。獨可以計久遠子孫為臣耳,然恐陛下不能為。」上曰:「誠可,何為不能!顧為柰何?」劉敬對曰:「陛下誠能以適長公主妻之,厚奉遺之,彼知漢適女送厚,蠻夷必慕以為閼氏,生子必為太子。代單于。何者?貪漢重幣。陛下以歲時漢所餘彼所鮮數問遺,因使辯士風諭以禮節。冒頓在,固為子婿;死,則外孫為單于。豈嘗聞外孫敢與大父抗禮者哉?兵可無戰以漸臣也。若陛下不能遣長公主,而令宗室及後宮詐稱公主,彼亦知,不肯貴近,無益也。」高帝曰:「善。」欲遣長公主。呂后日夜泣,曰:「妾唯太子、一女,柰何棄之匈奴!」上竟不能遣長公主,而取家人子名為長公主,妻單于。使劉敬往結和親約。
liú jìng cóng xiōng nú lái, yīn yán xiōng nú hé nán bái yáng lóu fán wáng, qù zhǎng ān jìn zhě qī bǎi lǐ, qīng qí yī rì yī yè kě yǐ zhì qín zhōng. qín zhōng xīn pò, shǎo mín, dì féi ráo, kě yì shí. fū zhū hóu chū qǐ shí, fēi qí zhū tián, chǔ zhāo qū jǐng mò néng xìng. jīn bì xià suī dōu guān zhōng, shí shǎo rén. běi jìn hú kòu, dōng yǒu liù guó zhī zú, zōng jiàng, yī rì yǒu biàn, bì xià yì wèi dé gāo zhěn ér wò yě. chén yuán bì xià xǐ qí zhū tián, chǔ zhāo qū jǐng, yàn zhào hán wèi hòu, jí háo jié míng jiā jū guān zhōng. wú shì, kě yǐ bèi hú zhū hóu yǒu biàn, yì zú lǜ yǐ dōng fá. cǐ jiàng běn ruò mò zhī shù yě. shàng yuē: shàn. nǎi shǐ liú jìng xǐ suǒ yán guān zhōng shí yú wàn kǒu.
劉敬從匈奴來,因言「匈奴河南白羊、樓煩王,去長安近者七百里,輕騎一日一夜可以至秦中。秦中新破,少民,地肥饒,可益實。夫諸侯初起時,非齊諸田,楚昭、屈、景莫能興。今陛下雖都關中,實少人。北近胡寇,東有六國之族,宗彊,一日有變,陛下亦未得高枕而臥也。臣原陛下徙齊諸田,楚昭、屈、景,燕、趙、韓、魏後,及豪桀名家居關中。無事,可以備胡;諸侯有變,亦足率以東伐。此彊本弱末之術也」。上曰:「善。」乃使劉敬徙所言關中十餘萬口。
shū sūn tōng zhě, xuē rén yě. qín shí yǐ wén xué zhēng, dài zhào bó shì. shù suì, chén shèng qǐ shān dōng, shǐ zhě yǐ wén, èr shì zhào bó shì zhū rú shēng wèn yuē: chǔ shù zú gōng qí rù chén, yú gōng rú hé? bó shì zhū shēng sān shí yú rén qián yuē: rén chén wú jiāng, jiāng jí fǎn, zuì sǐ wú shè. yuán bì xià jí fā bīng jī zhī. èr shì nù, zuò sè. shū sūn tōng qián yuē: zhū shēng yán jiē fēi yě. fū tiān xià hé wèi yī jiā, huǐ jùn xiàn chéng, shuò qí bīng, shì tiān xià bù fù yòng. qiě míng zhǔ zài qí shàng, fǎ lìng jù yú xià, shǐ rén rén fèng zhí, sì fāng fú còu, ān gǎn yǒu fǎn zhě! cǐ tè qún dào shǔ qiè gǒu dào ěr, hé zú zhì zhī chǐ yá jiān. jùn shǒu wèi jīn bǔ lùn, hé zú yōu. èr shì xǐ yuē: shàn. jǐn wèn zhū shēng, zhū shēng huò yán fǎn, huò yán dào. yú shì èr shì lìng yù shǐ àn zhū shēng yán fǎn zhě xià lì, fēi suǒ yí yán. zhū yán dào zhě jiē bà zhī. nǎi cì shū sūn tōng bó èr shí pǐ, yī yī xí, bài wèi bó shì. shū sūn tōng yǐ chū gōng, fǎn shě, zhū shēng yuē: xiān shēng hé yán zhī yú yě? tōng yuē: gōng bù zhī yě, wǒ jǐ bù tuō yú hǔ kǒu! nǎi wáng qù, zhī xuē, xuē yǐ jiàng chǔ yǐ. jí xiàng liáng zhī xuē, shū sūn tōng cóng zhī. bài yú dìng táo, cóng huái wáng. huái wáng wèi yì dì, xǐ zhǎng shā, shū sūn tōng liú shì xiàng wáng. hàn èr nián, hàn wáng cóng wǔ zhū hóu rù péng chéng, shū sūn tōng jiàng hàn wáng. hàn wáng bài ér xī, yīn jìng cóng hàn.
叔孫通者,薛人也。秦時以文學徵,待詔博士。數歲,陳勝起山東,使者以聞,二世召博士諸儒生問曰:「楚戍卒攻蘄入陳,於公如何?」博士諸生三十餘人前曰:「人臣無將,將即反,罪死無赦。原陛下急發兵擊之。」二世怒,作色。叔孫通前曰:「諸生言皆非也。夫天下合為一家,毀郡縣城,鑠其兵,示天下不復用。且明主在其上,法令具於下,使人人奉職,四方輻輳,安敢有反者!此特群盜鼠竊狗盜耳,何足置之齒牙間。郡守尉今捕論,何足憂。」二世喜曰:「善。」盡問諸生,諸生或言反,或言盜。於是二世令御史案諸生言反者下吏,非所宜言。諸言盜者皆罷之。乃賜叔孫通帛二十匹,衣一襲,拜為博士。叔孫通已出宮,反舍,諸生曰:「先生何言之諛也?」通曰:「公不知也,我幾不脫於虎口!」乃亡去,之薛,薛已降楚矣。及項梁之薛,叔孫通從之。敗於定陶,從懷王。懷王為義帝,徙長沙,叔孫通留事項王。漢二年,漢王從五諸侯入彭城,叔孫通降漢王。漢王敗而西,因竟從漢。
shū sūn tōng rú fú, hàn wáng zēng zhī nǎi biàn qí fú, fú duǎn yī, chǔ zhì, hàn wáng xǐ.
叔孫通儒服,漢王憎之;乃變其服,服短衣,楚制,漢王喜。
shū sūn tōng zhī jiàng hàn, cóng rú shēng dì zǐ bǎi yú rén, rán tōng wú suǒ yán jìn, zhuān yán zhū gù qún dào zhuàng shì jìn zhī. dì zǐ jiē qiè mà yuē: shì xiān shēng shù suì, xìng de cóng jiàng hàn, jīn bù néng jìn chén děng, zhuān yán dà huá, hé yě? shū sūn tōng wén zhī, nǎi wèi yuē: hàn wáng fāng méng shǐ shí zhēng tiān xià, zhū shēng níng néng dòu hū? gù xiān yán zhǎn jiāng qiān qí zhī shì. zhū shēng qiě dài wǒ, wǒ bù wàng yǐ. hàn wáng bài shū sūn tōng wèi bó shì, hào jì sì jūn.
叔孫通之降漢,從儒生弟子百餘人,然通無所言進,專言諸故群盜壯士進之。弟子皆竊罵曰:「事先生數歲,幸得從降漢,今不能進臣等,專言大猾,何也?」叔孫通聞之,乃謂曰:「漢王方蒙矢石爭天下,諸生寧能斗乎?故先言斬將搴旗之士。諸生且待我,我不忘矣。」漢王拜叔孫通為博士,號稷嗣君。
hàn wǔ nián, yǐ bìng tiān xià, zhū hóu gòng zūn hàn wáng wèi huáng dì yú dìng táo, shū sūn tōng jiù qí yí hào. gāo dì xī qù qín kē yí fǎ, wèi jiǎn yì. qún chén yǐn jiǔ zhēng gōng, zuì huò wàng hū, bá jiàn jī zhù, gāo dì huàn zhī. shū sūn tōng zhī shàng yì yàn zhī yě, shuō shàng yuē: fū rú zhě nán yǔ jìn qǔ, kě yǔ shǒu chéng. chén yuán zhēng lǔ zhū shēng, yǔ chén dì zǐ gòng qǐ cháo yí. gāo dì yuē: dé wú nán hū? shū sūn tōng yuē: wǔ dì yì lè, sān wáng bù tóng lǐ. lǐ zhě, yīn shí shì rén qíng wèi zhī jié wén zhě yě. gù xià yīn zhōu zhī lǐ suǒ yīn sǔn yì kě zhī zhě, wèi bù xiāng fù yě. chén yuán pō cǎi gǔ lǐ yǔ qín yí zá jiù zhī. shàng yuē: kě shì wèi zhī, lìng yì zhī, dù wú suǒ néng xíng wèi zhī.
漢五年,已並天下,諸侯共尊漢王為皇帝於定陶,叔孫通就其儀號。高帝悉去秦苛儀法,為簡易。群臣飲酒爭功,醉或妄呼,拔劍擊柱,高帝患之。叔孫通知上益厭之也,說上曰:「夫儒者難與進取,可與守成。臣原徵魯諸生,與臣弟子共起朝儀。」高帝曰:「得無難乎?」叔孫通曰:「五帝異樂,三王不同禮。禮者,因時世人情為之節文者也。故夏、殷、周之禮所因損益可知者,謂不相復也。臣原頗采古禮與秦儀雜就之。」上曰:「可試為之,令易知,度吾所能行為之。」
yú shì shū sūn tōng shǐ zhēng lǔ zhū shēng sān shí yú rén. lǔ yǒu liǎng shēng bù kěn xíng, yuē: gōng suǒ shì zhě qiě shí zhǔ, jiē miàn yú yǐ dé qīn guì. jīn tiān xià chū dìng, sǐ zhě wèi zàng, shāng zhě wèi qǐ, yòu yù qǐ lǐ lè. lǐ lè suǒ yóu qǐ, jī dé bǎi nián ér hòu kě xìng yě. wú bù rěn wèi gōng suǒ wèi. gōng suǒ wèi bù hé gǔ, wú bù xíng. gōng wǎng yǐ, wú wū wǒ! shū sūn tōng xiào yuē: ruò zhēn bǐ rú yě, bù zhī shí biàn.
於是叔孫通使徵魯諸生三十餘人。魯有兩生不肯行,曰:「公所事者且十主,皆面諛以得親貴。今天下初定,死者未葬,傷者未起,又欲起禮樂。禮樂所由起,積德百年而後可興也。吾不忍為公所為。公所為不合古,吾不行。公往矣,無汙我!」叔孫通笑曰:「若真鄙儒也,不知時變。」
suì yǔ suǒ zhēng sān shí rén xī, jí shàng zuǒ yòu wèi xué zhě yǔ qí dì zǐ bǎi yú rén wèi mián zuì yě wài. xí zhī yuè yú, shū sūn tōng yuē: shàng kě shì guān. shàng jì guān, shǐ xíng lǐ, yuē: wú néng wèi cǐ. nǎi lìng qún chén xí yì, huì shí yuè.
遂與所徵三十人西,及上左右為學者與其弟子百餘人為綿蕞野外。習之月餘,叔孫通曰:「上可試觀。」上既觀,使行禮,曰:「吾能為此。」乃令群臣習肄,會十月。
hàn qī nián, zhǎng lè gōng chéng, zhū hóu qún chén jiē cháo shí yuè. yí: xiān píng míng, yè zhě zhì lǐ, yǐn yǐ cì rù diàn mén, tíng zhōng chén chē qí bù zú wèi gōng, shè bīng zhāng qí zhì. chuán yán qū. diàn xià láng zhōng xiá bì, bì shù bǎi rén. gōng chén liè hóu zhū jiāng jūn jūn lì yǐ cì chén xī fāng, dōng xiāng wén guān chéng xiàng yǐ xià chén dōng fāng, xī xiāng. dà xíng shè jiǔ bīn, lú chuán. yú shì huáng dì niǎn chū fáng, bǎi guān zhí zhí chuán jǐng, yǐn zhū hóu wáng yǐ xià zhì lì liù bǎi shí yǐ cì fèng hè. zì zhū hóu wáng yǐ xià mò bù zhèn kǒng sù jìng. zhì lǐ bì, fù zhì fǎ jiǔ. zhū shì zuò diàn shàng jiē fú yì shǒu, yǐ zūn bēi cì qǐ shàng shòu. shāng jiǔ xíng, yè zhě yán bà jiǔ. yù shǐ zhí fǎ jǔ bù rú yí zhě zhé yǐn qù. jìng cháo zhì jiǔ, wú gǎn huān huá shī lǐ zhě. yú shì gāo dì yuē: wú nǎi jīn rì zhī wèi huáng dì zhī guì yě. nǎi bài shū sūn tōng wèi tài cháng, cì jīn wǔ bǎi jīn.
漢七年,長樂宮成,諸侯群臣皆朝十月。儀:先平明,謁者治禮,引以次入殿門,廷中陳車騎步卒衛宮,設兵張旗志。傳言「趨」。殿下郎中俠陛,陛數百人。功臣列侯諸將軍軍吏以次陳西方,東鄉;文官丞相以下陳東方,西鄉。大行設九賓,臚傳。於是皇帝輦出房,百官執職傳警,引諸侯王以下至吏六百石以次奉賀。自諸侯王以下莫不振恐肅敬。至禮畢,復置法酒。諸侍坐殿上皆伏抑首,以尊卑次起上壽。觴九行,謁者言「罷酒」。御史執法舉不如儀者輒引去。竟朝置酒,無敢讙譁失禮者。於是高帝曰:「吾乃今日知為皇帝之貴也。」乃拜叔孫通為太常,賜金五百斤。
shū sūn tōng yīn jìn yuē: zhū dì zǐ rú shēng suí chén jiǔ yǐ, yǔ chén gòng wèi yí, yuán bì xià guān zhī. gāo dì xī yǐ wèi láng. shū sūn tōng chū, jiē yǐ wǔ bǎi jīn jīn cì zhū shēng. zhū shēng nǎi jiē xǐ yuē: shū sūn shēng chéng shèng rén yě, zhī dāng shì zhī yào wù.
叔孫通因進曰:「諸弟子儒生隨臣久矣,與臣共為儀,原陛下官之。」高帝悉以為郎。叔孫通出,皆以五百斤金賜諸生。諸生乃皆喜曰:「叔孫生誠聖人也,知當世之要務。」
hàn jiǔ nián, gāo dì xǐ shū sūn tōng wèi tài zǐ tài fù. hàn shí èr nián, gāo zǔ yù yǐ zhào wáng rú yì yì tài zǐ, shū sūn tōng jiàn shàng yuē: xī zhě jìn xiàn gōng yǐ lí jī zhī gù fèi tài zǐ, lì xī qí, jìn guó luàn zhě shù shí nián, wèi tiān xià xiào. qín yǐ bù zǎo dìng fú sū, lìng zhào gāo dé yǐ zhà lì hú hài, zì shǐ miè sì, cǐ bì xià suǒ qīn jiàn. jīn tài zǐ rén xiào, tiān xià jiē wén zhī lǚ hòu yǔ bì xià gōng kǔ shí dàn, qí kě bèi zāi! bì xià bì yù fèi shì ér lì shǎo, chén yuán xiān fú zhū, yǐ jǐng xuè wū dì. gāo dì yuē: gōng bà yǐ, wú zhí xì ěr. shū sūn tōng yuē: tài zǐ tiān xià běn, běn yī yáo tiān xià zhèn dòng, nài hé yǐ tiān xià wèi xì! gāo dì yuē: wú tīng gōng yán. jí shàng zhì jiǔ, jiàn liú hóu suǒ zhāo kè cóng tài zǐ rù jiàn, shàng nǎi suì wú yì tài zǐ zhì yǐ.
漢九年,高帝徙叔孫通為太子太傅。漢十二年,高祖欲以趙王如意易太子,叔孫通諫上曰:「昔者晉獻公以驪姬之故廢太子,立奚齊,晉國亂者數十年,為天下笑。秦以不蚤定扶蘇,令趙高得以詐立胡亥,自使滅祀,此陛下所親見。今太子仁孝,天下皆聞之;呂后與陛下攻苦食啖,其可背哉!陛下必欲廢適而立少,臣原先伏誅,以頸血汙地。」高帝曰:「公罷矣,吾直戲耳。」叔孫通曰:「太子天下本,本一搖天下振動,柰何以天下為戲!」高帝曰:「吾聽公言。」及上置酒,見留侯所招客從太子入見,上乃遂無易太子志矣。
gāo dì bēng, xiào huì jí wèi, nǎi wèi shū sūn shēng yuē: xiān dì yuán líng qǐn miào, qún chén mò xí. xǐ wèi tài cháng, dìng zōng miào yí fǎ. jí shāo dìng hàn zhū yí fǎ, jiē shū sūn shēng wèi tài cháng suǒ lùn zhù yě.
高帝崩,孝惠即位,乃謂叔孫生曰:「先帝園陵寢廟,群臣莫習。」徙為太常,定宗廟儀法。及稍定漢諸儀法,皆叔孫生為太常所論箸也。
xiào huì dì wèi dōng cháo zhǎng lè gōng, jí jiān wǎng, shù bì fán rén, nǎi zuò yī fù dào, fāng zhú wǔ kù nán. shū sūn shēng zòu shì, yīn qǐng jiān yuē: bì xià hé zì zhú yī fù dào gāo qǐn, yì guān yuè chū yóu gāo miào? gāo miào, hàn tài zǔ, nài hé lìng hòu shì zǐ sūn chéng zōng miào dào shàng xíng zāi? xiào huì dì dà jù, yuē: jí huài zhī. shū sūn shēng yuē: rén zhǔ wú guò jǔ. jīn yǐ zuò, bǎi xìng jiē zhī zhī, jīn huài cǐ, zé shì yǒu guò jǔ. yuán bì xià yuán miào wèi běi, yì guān yuè chū yóu zhī, yì guǎng duō zōng miào, dà xiào zhī běn yě. shàng nǎi zhào yǒu sī lì yuán miào. yuán miào qǐ, yǐ yī fù dào gù.
孝惠帝為東朝長樂宮,及間往,數蹕煩人,乃作衤復道,方築武庫南。叔孫生奏事,因請間曰:「陛下何自築衤復道高寢,衣冠月出遊高廟?高廟,漢太祖,柰何令後世子孫乘宗廟道上行哉?」孝惠帝大懼,曰:「急壞之。」叔孫生曰:「人主無過舉。今已作,百姓皆知之,今壞此,則示有過舉。原陛下原廟渭北,衣冠月出遊之,益廣多宗廟,大孝之本也。」上乃詔有司立原廟。原廟起,以衤復道故。
xiào huì dì céng chūn chū yóu lí gōng, shū sūn shēng yuē: gǔ zhě yǒu chūn cháng guǒ, fāng jīn yīng táo shú, kě xiàn, yuán bì xià chū, yīn qǔ yīng táo xiàn zōng miào. shàng nǎi xǔ zhī. zhū guǒ xiàn yóu cǐ xìng.
孝惠帝曾春出遊離宮,叔孫生曰:「古者有春嘗果,方今櫻桃孰,可獻,原陛下出,因取櫻桃獻宗廟。」上乃許之。諸果獻由此興。
tài shǐ gōng yuē: yǔ yuē qiān jīn zhī qiú, fēi yī hú zhī yè yě tái xiè zhī cuī, fēi yī mù zhī zhī yě sān dài zhī jì, fēi yī shì zhī zhì yě. xìn zāi! fū gāo zǔ qǐ wēi xì, dìng hǎi nèi, móu jì yòng bīng, kě wèi jǐn zhī yǐ. rán ér liú jìng tuō wǎn hé yī shuō, jiàn wàn shì zhī ān, zhì qǐ kě zhuān xié! shū sūn tōng xī shì dù wù, zhì lǐ jìn tuì, yǔ shí biàn huà, zú wèi hàn jiā rú zōng. dà zhí ruò qū, dào gù wēi yí, gài wèi shì hū?
太史公曰:語曰「千金之裘,非一狐之腋也;台榭之榱,非一木之枝也;三代之際,非一士之智也」。信哉!夫高祖起微細,定海內,謀計用兵,可謂盡之矣。然而劉敬脫輓輅一說,建萬世之安,智豈可專邪!叔孫通希世度務,制禮進退,與時變化,卒為漢家儒宗。「大直若詘,道固委蛇」,蓋謂是乎?
shà jí zhòng gàn, qiú fēi yī hú. wěi hé xiàn shuō, jiào jué chén shū. huáng dì shǐ guì, chē jià xī dōu. jì ān tài zǐ, yòu hé xiōng nú. fèng chūn jì sì, qí gōng kě tú.
廈藉眾幹,裘非一狐。委輅獻說,釂蕝陳書。皇帝始貴,車駕西都。既安太子,又和匈奴。奉春、稷嗣,其功可圖。