zì gǔ shòu mìng ér wáng, wáng zhě zhī xìng hé cháng bù yǐ bǔ shì jué yú tiān mìng zāi! qí yú zhōu yóu shén, jí qín kě jiàn. dài wáng zhī rù, rèn yú bo zhě. tài bo zhī qǐ, yóu hàn xìng ér yǒu.
自古受命而王,王者之興何嘗不以卜筮決於天命哉!其於周尤甚,及秦可見。代王之入,任於卜者。太卜之起,由漢興而有。
sī mǎ jì zhǔ zhě, chǔ rén yě. bo yú zhǎng ān dōng shì.
司馬季主者,楚人也。卜於長安東市。
sòng zhōng wèi zhōng dài fū, jiǎ yì wèi bó shì, tóng rì jù chū xǐ mù, xiāng cóng lùn yì, sòng yì xiān wáng shèng rén zhī dào shù, jiū biàn rén qíng, xiāng shì ér tàn. jiǎ yì yuē: wú wén gǔ zhī shèng rén, bù jū cháo tíng, bì zài bo yī zhī zhōng. jīn wú yǐ jiàn sān gōng jiǔ qīng cháo shì dài fū, jiē kě zhī yǐ. shì zhī bo shù zhōng yǐ guān cǎi. èr rén jí tóng yú ér zhī shì, yóu yú bo sì zhōng. tiān xīn yǔ, dào shǎo rén, sī mǎ jì zhǔ jiān zuò, dì zǐ sān sì rén shì, fāng biàn tiān dì zhī dào, rì yuè zhī yùn, yīn yáng jí xiōng zhī běn. èr dài fū zài bài yè. sī mǎ jì zhǔ shì qí zhuàng mào, rú lèi yǒu zhī zhě, jí lǐ zhī, shǐ dì zǐ yán zhī zuò. zuò dìng, sī mǎ jì zhǔ fù lǐ qián yǔ, fēn bié tiān dì zhī zhōng shǐ, rì yuè xīng chén zhī jì, chà cì rén yì zhī jì, liè jí xiōng zhī fú, yǔ shù qiān yán, mò bù shùn lǐ.
宋忠為中大夫,賈誼為博士,同日俱出洗沐,相從論議,誦易先王聖人之道術,究遍人情,相視而嘆。賈誼曰:「吾聞古之聖人,不居朝廷,必在卜醫之中。今吾已見三公九卿朝士大夫,皆可知矣。試之卜數中以觀採。」二人即同輿而之市,游於卜肆中。天新雨,道少人,司馬季主間坐,弟子三四人侍,方辯天地之道,日月之運,陰陽吉凶之本。二大夫再拜謁。司馬季主視其狀貌,如類有知者,即禮之,使弟子延之坐。坐定,司馬季主復理前語,分別天地之終始,日月星辰之紀,差次仁義之際,列吉凶之符,語數千言,莫不順理。
sòng zhōng jiǎ yì qú rán ér wù, liè yīng zhèng jīn wēi zuò, yuē: wú wàng xiān shēng zhī zhuàng, tīng xiān shēng zhī cí, xiǎo zi qiè guān yú shì, wèi cháng jiàn yě. jīn hé jū zhī bēi, hé xíng zhī wū?
宋忠、賈誼瞿然而悟,獵纓正襟危坐,曰:「吾望先生之狀,聽先生之辭,小子竊觀於世,未嘗見也。今何居之卑,何行之汙?」
sī mǎ jì zhǔ pěng fù dà xiào yuē: guān dài fū lèi yǒu dào shù zhě, jīn hé yán zhī lòu yě, hé cí zhī yě yě! jīn fū zǐ suǒ xián zhě hé yě? suǒ gāo zhě shuí yě? jīn hé yǐ bēi wū zhǎng zhě?
司馬季主捧腹大笑曰:「觀大夫類有道術者,今何言之陋也,何辭之野也!今夫子所賢者何也?所高者誰也?今何以卑汙長者?」
èr jūn yuē: zūn guān hòu lù, shì zhī suǒ gāo yě, xián cái chù zhī. jīn suǒ chù fēi qí dì, gù wèi zhī bēi. yán bù xìn, xíng bù yàn, qǔ bù dāng, gù wèi zhī wū. fū bǔ shì zhě, shì sú zhī suǒ jiàn jiǎn yě. shì jiē yán yuē: fū bo zhě duō yán kuā yán yǐ dé rén qíng, xū gāo rén lù mìng yǐ shuō rén zhì, shàn yán huò zāi yǐ shāng rén xīn, jiǎo yán guǐ shén yǐ jǐn rén cái, hòu qiú bài xiè yǐ sī yú jǐ. cǐ wú zhī suǒ chǐ, gù wèi zhī bēi wū yě.
二君曰:「尊官厚祿,世之所高也,賢才處之。今所處非其地,故謂之卑。言不信,行不驗,取不當,故謂之汙。夫卜筮者,世俗之所賤簡也。世皆言曰:『夫卜者多言夸嚴以得人情,虛高人祿命以說人志,擅言禍災以傷人心,矯言鬼神以盡人財,厚求拜謝以私於己。』 此吾之所恥,故謂之卑汙也。」
sī mǎ jì zhǔ yuē: gōng qiě ān zuò. gōng jiàn fū bèi fā tóng zǐ hū? rì yuè zhào zhī zé xíng, bù zhào zé zhǐ, wèn zhī rì yuè cī xiá jí xiōng, zé bù néng lǐ. yóu shì guān zhī, néng zhī bié xián yǔ bù xiào zhě guǎ yǐ.
司馬季主曰:「公且安坐。公見夫被發童子乎?日月照之則行,不照則止,問之日月疵瑕吉凶,則不能理。由是觀之,能知別賢與不肖者寡矣。
xián zhī xíng yě, zhí dào yǐ zhèng jiàn, sān jiàn bù tīng zé tuì. qí yù rén yě bù wàng qí bào, è rén yě bù gù qí yuàn, yǐ biàn guó jiā lì zhòng wèi wù. gù guān fēi qí rèn bù chù yě, lù fēi qí gōng bù shòu yě jiàn rén bù zhèng, suī guì bù jìng yě jiàn rén yǒu wū, suī zūn bù xià yě de bù wèi xǐ, qù bù wèi hèn fēi qí zuì yě, suī lèi rǔ ér bù kuì yě.
「賢之行也,直道以正諫,三諫不聽則退。其譽人也不望其報,惡人也不顧其怨,以便國家利眾為務。故官非其任不處也,祿非其功不受也;見人不正,雖貴不敬也;見人有污,雖尊不下也;得不為喜,去不為恨;非其罪也,雖累辱而不愧也。
jīn gōng suǒ wèi xián zhě, jiē kě wèi xiū yǐ. bēi cī ér qián, xiān qū ér yán xiāng yǐn yǐ shì, xiāng dǎo yǐ lì bǐ zhōu bīn zhèng, yǐ qiú zūn yù, yǐ shòu gōng fèng shì sī lì, wǎng zhǔ fǎ, liè nóng mín yǐ guān wèi wēi, yǐ fǎ wèi jī, qiú lì nì bào: pì wú yì yú cāo bái rèn jié rén zhě yě. chū shì guān shí, bèi lì wèi qiǎo zhà, shì xū gōng zhí kōng wén yǐ zhǔ shàng, yòng jū shàng wèi yòu shì guān bù ràng xián chén gōng, jiàn wěi zēng shí, yǐ wú wèi yǒu, yǐ shǎo wèi duō, yǐ qiú biàn shì zūn wèi shí yǐn qū chí, cóng jī gē ér, bù gù yú qīn, fàn fǎ hài mín, xū gōng jiā: cǐ fū wèi dào bù cāo máo hú zhě yě, gōng ér bù yòng xián rèn zhě yě, qī fù mǔ wèi yǒu zuì ér shì jūn wèi fá zhě yě. hé yǐ wèi gāo xián cái hū?
「今公所謂賢者,皆可為羞矣。卑疵而前,韱趨而言;相引以勢,相導以利;比周賓正,以求尊譽,以受公奉;事私利,枉主法,獵農民;以官為威,以法為機,求利逆暴:譬無異於操白刃劫人者也。初試官時,倍力為巧詐,飾虛功執空文以主上,用居上為右;試官不讓賢陳功,見偽增實,以無為有,以少為多,以求便勢尊位;食飲驅馳,從姬歌兒,不顧於親,犯法害民,虛公家:此夫為盜不操矛弧者也,攻而不用弦刃者也,欺父母未有罪而弒君未伐者也。何以為高賢才乎?
dào zéi fā bù néng jìn, yí mò bù fú bù néng shè, jiān xié qǐ bù néng sāi, guān hào luàn bù néng zhì, sì shí bù hé bù néng diào, suì gǔ bù shú bù néng shì. cái xián bù wèi, shì bù zhōng yě cái bù xián ér tuō guān wèi, lì shàng fèng, fáng xián zhě chù, shì qiè wèi yě yǒu rén zhě jìn, yǒu cái zhě lǐ, shì wěi yě. zi dú bù jiàn chī xiāo zhī yǔ fèng huáng xiáng hū? lán zhǐ qiōng qióng qì yú guǎng yě, hāo xiāo chéng lín, shǐ jūn zǐ tuì ér bù xiǎn zhòng, gōng děng shì yě.
「盜賊發不能禁,夷貊不服不能攝,奸邪起不能塞,官秏亂不能治,四時不和不能調,歲穀不孰不能適。才賢不為,是不忠也;才不賢而託官位,利上奉,妨賢者處,是竊位也;有人者進,有財者禮,是偽也。子獨不見鴟梟之與鳳皇翔乎?蘭芷芎藭棄於廣野,蒿蕭成林,使君子退而不顯眾,公等是也。
shù ér bù zuò, jūn zǐ yì yě. jīn fū bo zhě, bì fǎ tiān dì, xiàng sì shí, shùn yú rén yì, fēn cè dìng guà, xuán shì zhèng gāng, rán hòu yán tiān dì zhī lì hài, shì zhī chéng bài. xī xiān wáng zhī dìng guó jiā, bì xiān guī cè rì yuè, ér hòu nǎi gǎn dài zhèng shí rì, nǎi hòu rù jiā chǎn zi bì xiān zhàn jí xiōng, hòu nǎi yǒu zhī. zì fú xī zuò bā guà, zhōu wén wáng yǎn sān bǎi bā shí sì yáo ér tiān xià zhì. yuè wáng jù jiàn fàng wén wáng bā guà yǐ pò dí guó, bà tiān xià. yóu shì yán zhī, bǔ shì yǒu hé fù zāi!
「述而不作,君子義也。今夫卜者,必法天地,象四時,順於仁義,分策定卦,旋式正釭,然後言天地之利害,事之成敗。昔先王之定國家,必先龜策日月,而後乃敢代;正時日,乃後入家;產子必先占吉凶,後乃有之。自伏羲作八卦,周文王演三百八十四爻而天下治。越王句踐放文王八卦以破敵國,霸天下。由是言之,卜筮有何負哉!
qiě fú bǔ shì zhě, sào chú shè zuò, zhèng qí guān dài, rán hòu nǎi yán shì, cǐ yǒu lǐ yě. yán ér guǐ shén huò yǐ xiǎng, zhōng chén yǐ shì qí shàng, xiào zǐ yǐ yǎng qí qīn, cí fù yǐ chù qí zi, cǐ yǒu dé zhě yě. ér yǐ yì zhì shù shí bǎi qián, bìng zhě huò yǐ yù, qiě sǐ huò yǐ shēng, huàn huò yǐ miǎn, shì huò yǐ chéng, jià zi qǔ fù huò yǐ yǎng shēng: cǐ zhī wèi dé, qǐ zhí shù shí bǎi qián zāi! cǐ fū lǎo zi suǒ wèi shàng dé bù dé, shì yǐ yǒu dé . jīn fū bǔ shì zhě lì dà ér xiè shǎo, lǎo zi zhī yún qǐ yì yú shì hū?
「且夫卜筮者,埽除設坐,正其冠帶,然後乃言事,此有禮也。言而鬼神或以饗,忠臣以事其上,孝子以養其親,慈父以畜其子,此有德者也。而以義置數十百錢,病者或以愈,且死或以生,患或以免,事或以成,嫁子娶婦或以養生:此之為德,豈直數十百錢哉!此夫老子所謂『上德不德,是以有德』 。今夫卜筮者利大而謝少,老子之雲豈異於是乎?
zhuāng zǐ yuē: jūn zǐ nèi wú jī hán zhī huàn, wài wú jié duó zhī yōu, jū shàng ér jìng, jū xià bù wèi hài, jūn zǐ zhī dào yě. jīn fū bǔ shì zhě zhī wèi yè yě, jī zhī wú wěi jù, cáng zhī bù yòng fǔ kù, xǐ zhī bù yòng zī chē, fù zhuāng zhī bù zhòng, zhǐ ér yòng zhī wú jǐn suǒ zhī shí. chí bù jǐn suǒ zhī wù, yóu yú wú qióng zhī shì, suī zhuāng shì zhī xíng wèi néng zēng yú shì yě, zi hé gù ér yún bù kě bo zāi? tiān bù zú xī běi, xīng chén xī běi yí dì bù zú dōng nán, yǐ hǎi wèi chí rì zhōng bì yí, yuè mǎn bì kuī xiān wáng zhī dào, zhà cún zhà wáng. gōng zé bo zhě yán bì xìn, bù yì huò hū!
「莊子曰:『君子內無饑寒之患,外無劫奪之憂,居上而敬,居下不為害,君子之道也。』 今夫卜筮者之為業也,積之無委聚,藏之不用府庫,徙之不用輜車,負裝之不重,止而用之無盡索之時。持不盡索之物,游於無窮之世,雖莊氏之行未能增於是也,子何故而雲不可卜哉?天不足西北,星辰西北移;地不足東南,以海為池;日中必移,月滿必虧;先王之道,乍存乍亡。公責卜者言必信,不亦惑乎!
gōng jiàn fū tán shì biàn rén hū? lǜ shì dìng jì, bì shì rén yě, rán bù néng yǐ yī yán shuō rén zhǔ yì, gù yán bì chēng xiān wáng, yǔ bì dào shàng gǔ lǜ shì dìng jì, shì xiān wáng zhī chéng gōng, yǔ qí bài hài, yǐ kǒng xǐ rén zhǔ zhī zhì, yǐ qiú qí yù. duō yán kuā yán, mò dà yú cǐ yǐ. rán yù jiàng guó chéng gōng, jǐn zhōng yú shàng, fēi cǐ bù lì. jīn fū bo zhě, dǎo huò jiào yú yě. fū yú huò zhī rén, qǐ néng yǐ yī yán ér zhī zhī zāi! yán bù yàn duō.
「公見夫談士辯人乎?慮事定計,必是人也,然不能以一言說人主意,故言必稱先王,語必道上古;慮事定計,飾先王之成功,語其敗害,以恐喜人主之志,以求其欲。多言夸嚴,莫大於此矣。然欲彊國成功,盡忠於上,非此不立。今夫卜者,導惑教愚也。夫愚惑之人,豈能以一言而知之哉!言不厭多。
gù qí jì bù néng yǔ bà lǘ wèi sì, ér fèng huáng bù yǔ yàn què wèi qún, ér xián zhě yì bù yǔ bù xiào zhě tóng liè. gù jūn zǐ chù bēi yǐn yǐ pì zhòng, zì nì yǐ pì lún, wēi jiàn dé shùn yǐ chú qún hài, yǐ míng tiān xìng, zhù shàng yǎng xià, duō qí gōng lì, bù qiú zūn yù. gōng zhī děng yóng yóng zhě yě, hé zhī zhǎng zhě zhī dào hū!
「故騏驥不能與罷驢為駟,而鳳皇不與燕雀為群,而賢者亦不與不肖者同列。故君子處卑隱以辟眾,自匿以辟倫,微見德順以除群害,以明天性,助上養下,多其功利,不求尊譽。公之等喁喁者也,何知長者之道乎!」
sòng zhōng jiǎ yì hū ér zì shī, máng hū wú sè, chàng rán jìn kǒu bù néng yán. yú shì shè yī ér qǐ, zài bài ér cí. xíng yáng yáng yě, chū mén jǐn néng zì shàng chē, fú shì dī tóu, zú bù néng chū qì.
宋忠、賈誼忽而自失,芒乎無色,悵然噤口不能言。於是攝衣而起,再拜而辭。行洋洋也,出門僅能自上車,伏軾低頭,卒不能出氣。
jū sān rì, sòng zhōng jiàn jiǎ yì yú diàn mén wài, nǎi xiāng yǐn píng yǔ xiāng wèi zì tàn yuē: dào gāo yì ān, shì gāo yì wēi. jū hè hè zhī shì, shī shēn qiě yǒu rì yǐ. fū bo ér yǒu bù shěn, bù jiàn duó xǔ wèi rén zhǔ jì ér bù shěn, shēn wú suǒ chù. cǐ xiāng qù yuǎn yǐ, yóu tiān guān dì jù yě. cǐ lǎo zi zhī suǒ wèi wú míng zhě wàn wù zhī shǐ yě. tiān dì kuàng kuàng, wù zhī xī xī, huò ān huò wēi, mò zhī jū zhī. wǒ yǔ ruò, hé zú yù bǐ zāi! bǐ jiǔ ér yù ān, suī céng shì zhī yì wèi yǒu yǐ yì yě.
居三日,宋忠見賈誼於殿門外,乃相引屏語相謂自嘆曰:「道高益安,勢高益危。居赫赫之勢,失身且有日矣。夫卜而有不審,不見奪糈;為人主計而不審,身無所處。此相去遠矣,猶天冠地屨也。此老子之所謂『無名者萬物之始』 也。天地曠曠,物之熙熙,或安或危,莫知居之。我與若,何足預彼哉!彼久而愈安,雖曾氏之義未有以異也。」
jiǔ zhī, sòng zhōng shǐ xiōng nú, bù zhì ér hái, dǐ zuì. ér jiǎ yì wèi liáng huái wáng fù, wáng duò mǎ hōng, yì bù shí, dú hèn ér sǐ. cǐ wù huá jué gēn zhě yě.
久之,宋忠使匈奴,不至而還,抵罪。而賈誼為梁懷王傅,王墮馬薨,誼不食,毒恨而死。此務華絕根者也。
tài shǐ gōng yuē: gǔ zhě bo rén suǒ yǐ bù zài zhě, duō bù jiàn yú piān. jí zhì sī mǎ jì zhǔ, yú zhì ér zhe zhī.
太史公曰:古者卜人所以不載者,多不見於篇。及至司馬季主,余志而著之。
chǔ xiān shēng yuē: chén wèi láng shí, yóu guān zhǎng ān zhōng, jiàn bǔ shì zhī xián dài fū, guān qí qǐ jū xíng bù, zuò qǐ zì dòng, shì zhèng qí yì guān ér dāng xiāng rén yě, yǒu jūn zǐ zhī fēng. jiàn xìng hǎo jiě fù lái bo, duì zhī yán sè yán zhèn, wèi cháng jiàn chǐ ér xiào yě. cóng gǔ yǐ lái, xián zhě bì shì, yǒu jū zhǐ wǔ zé zhě, yǒu jū mín jiān bì kǒu bù yán, yǒu yǐn jū bǔ shì jiān yǐ quán shēn zhě. fū sī mǎ jì zhǔ zhě, chǔ xián dài fū, yóu xué zhǎng ān, tōng yì jīng, shù huáng dì lǎo zi, bó wén yuǎn jiàn. guān qí duì èr dài fū guì rén zhī tán yán, chēng yǐn gǔ míng wáng shèng rén dào, gù fēi qiǎn wén xiǎo shù zhī néng. jí bǔ shì lì míng shēng qiān lǐ zhě, gè wǎng wǎng ér zài. chuán yuē: fù wèi shàng, guì cì zhī jì guì gè gè xué yī jì néng lì qí shēn. huáng zhí, dài fū yě chén jūn fū, fù rén yě: yǐ xiāng mǎ lì míng tiān xià. qí zhāng zhòng qū chéng hóu yǐ shàn jī cì xué yòng jiàn, lì míng tiān xià. liú zhǎng rú yǐ xiāng zhì lì míng. xíng yáng chǔ shì yǐ xiāng niú lì míng. néng yǐ jì néng lì míng zhě shén duō, jiē yǒu gāo shì jué rén zhī fēng, hé kě shèng yán. gù yuē: fēi qí dì, shù zhī bù shēng fēi qí yì, jiào zhī bù chéng. fū jiā zhī jiào zǐ sūn, dāng shì qí suǒ yǐ hǎo, hǎo hán gǒu shēng huó zhī dào, yīn ér chéng zhī. gù yuē: zhì zhái mìng zi, zú yǐ guān shì zǐ yǒu chù suǒ, kě wèi xián rén.
褚先生曰:臣為郎時,游觀長安中,見卜筮之賢大夫,觀其起居行步,坐起自動,誓正其衣冠而當鄉人也,有君子之風。見性好解婦來卜,對之顏色嚴振,未嘗見齒而笑也。從古以來,賢者避世,有居止舞澤者,有居民間閉口不言,有隱居卜筮間以全身者。夫司馬季主者,楚賢大夫,遊學長安,通易經,術黃帝、老子,博聞遠見。觀其對二大夫貴人之談言,稱引古明王聖人道,固非淺聞小數之能。及卜筮立名聲千里者,各往往而在。傳曰:「富為上,貴次之;既貴各各學一伎能立其身。」黃直,大夫也;陳君夫,婦人也:以相馬立名天下。齊張仲、曲成侯以善擊刺學用劍,立名天下。留長孺以相彘立名。滎陽褚氏以相牛立名。能以伎能立名者甚多,皆有高世絕人之風,何可勝言。故曰:「非其地,樹之不生;非其意,教之不成。」夫家之教子孫,當視其所以好,好含苟生活之道,因而成之。故曰:「制宅命子,足以觀士;子有處所,可謂賢人。」
chén wèi láng shí, yǔ tài bo dài zhào wèi láng zhě tóng shǔ, yán yuē: xiào wǔ dì shí, jù huì zhàn jiā wèn zhī, mǒu rì kě qǔ fù hū? wǔ háng jiā yuē kě, kān yú jiā yuē bù kě, jiàn chú jiā yuē bù jí, cóng chén jiā yuē dà xiōng, lì jiā yuē xiǎo xiōng, tiān rén jiā yuē xiǎo jí, tài yī jiā yuē dà jí. biàn sòng bù jué, yǐ zhuàng wén. zhì yuē: bì zhū sǐ jì, yǐ wǔ xíng wèi zhǔ. rén qǔ yú wǔ xíng zhě yě.
臣為郎時,與太卜待詔為郎者同署,言曰:「孝武帝時,聚會占家問之,某日可取婦乎?五行家曰可,堪輿家曰不可,建除家曰不吉,叢辰家曰大凶,歷家曰小凶,天人家曰小吉,太一家曰大吉。辯訟不決,以狀聞。制曰:『避諸死忌,以五行為主。』 」人取於五行者也。
rì zhě zhī míng, yǒu zì lái yǐ. jí xiōng zhàn hòu, zhe yú mò zǐ. qí chǔ yì fǎ, shū wáng hǎn jì. hòu rén sī jì, jì zhǔ dú měi. qǔ miǎn bào qín, cǐ yān zhōng fǒu.
日者之名,有自來矣。吉凶占候,著於墨子。齊楚異法,書亡罕紀。後人斯繼,季主獨美。取免暴秦,此焉終否。