kǒng zǐ yuē: jūn zǐ wù běn, běn lì ér dào shēng. fū běn bù zhèng zhě mò bì yǐ, shǐ bù shèng zhě zhōng bì shuāi. shī yún: yuán xí jì píng, quán liú jì qīng. běn lì ér dào shēng, chūn qiū zhī yì yǒu zhèng chūn zhě wú luàn qiū, yǒu zhèng jūn zhě wú wēi guó, yì yuē: jiàn qí běn ér wàn wù lǐ, shī zhī háo lí, chà yǐ qiān lǐ. shì gù jūn zǐ guì jiàn běn ér zhòng lì shǐ.
孔子曰:「君子務本,本立而道生。」夫本不正者末必倚,始不盛者終必衰。詩云: 「原隰既平,泉流既清」。本立而道生,春秋之義;有正春者無亂秋,有正君者無危國,易 曰:「建其本而萬物理,失之毫釐,差以千里」。是故君子貴建本而重立始。
wèi wǔ hòu wèn yuán nián yú wú zi, wú zi duì yuē: yán guó jūn bì shèn shǐ yě. shèn shǐ nài hé? yuē: zhèng zhī, zhèng zhī nài hé? yuē: míng zhì, zhì bù míng, hé yǐ jiàn zhèng, duō wén ér zé yān, suǒ yǐ míng zhì yě. shì gù gǔ zhě jūn shǐ tīng zhì, dài fū ér yī yán, shì ér yī jiàn, shù rén yǒu yè bì dá, gōng zú qǐng wèn bì yǔ, sì fāng zhì zhě wù jù, kě wèi bù yōng bì yǐ fēn lù bì jí, yòng xíng bì zhōng, jūn xīn bì rén, sī jūn zhī lì, chú mín zhī hài, kě wèi bù shī mín zhòng yǐ jūn shēn bì zhèng, jìn chén bì xuǎn, dài fū bù jiān guān, zhí mín bǐng zhě bù zài yī zú, kě wèi bù quán shì yǐ. cǐ jiē chūn qiū zhī yì, ér yuán nián zhī běn yě.
魏武侯問元年於吳子,吳子對曰:「言國君必慎始也。」「慎始奈何?」曰:「正 之」,「正之奈何?」曰:「明智,智不明,何以見正,多聞而擇焉,所以明智也。是故古 者君始聽治,大夫而一言,士而一見,庶人有謁必達,公族請問必語,四方至者勿距,可謂 不壅蔽矣;分祿必及,用刑必中,君心必仁,思君之利,除民之害,可謂不失民眾矣;君身 必正,近臣必選,大夫不兼官,執民柄者不在一族,可謂不權勢矣。此皆春秋之意,而元年 之本也。」
kǒng zǐ yuē: xíng shēn yǒu liù běn, běn lì yān, rán hòu wèi jūn zǐ lì tǐ yǒu yì yǐ, ér xiào wèi běn chù sàng yǒu lǐ yǐ, ér āi wèi běn zhàn zhèn yǒu duì yǐ, ér yǒng wèi běn zhèng zhì yǒu lǐ yǐ, ér néng wèi běn jū guó yǒu lǐ yǐ, ér sì wèi běn shēng cái yǒu shí yǐ, ér lì wèi běn. zhì běn bù gù, wú wù fēng mò qīn qī bù yuè, wú wù wài jiāo shì wú zhōng shǐ, wú wù duō yè wén jì bù yán, wú wù duō tán bǐ jìn bù shuō, wú wù xiū yuǎn. shì yǐ fǎn běn xiū ěr, jūn zǐ zhī dào yě. tiān zhī suǒ shēng, dì zhī suǒ yǎng, mò guì hū rén rén zhī dào, mò dà hū fù zǐ zhī qīn, jūn chén zhī yì fù dào shèng, zǐ dào rén, jūn dào yì, chén dào zhōng. xián fù zhī yú zi yě, cí huì yǐ shēng zhī, jiào huì yǐ chéng zhī, yǎng qí yì, cáng qí wěi, shí qí jié, shèn qí shī zi nián qī suì yǐ shàng, fù wèi zhī zé míng shī, xuǎn liáng yǒu, wù shǐ jiàn è, shǎo jiàn zhī yǐ shàn, shǐ zhī zǎo huà. gù xián zi zhī shì qīn, fā yán chén cí, yīng duì bù bèi hū ěr qù zǒu jìn tuì, róng mào bù bèi hū mù bēi tǐ jiàn shēn, bù bèi hū xīn. jūn zǐ zhī shì qīn yǐ jī dé, zi zhě qīn zhī běn yě, wú suǒ tuī ér bù cóng mìng, tuī ér bù cóng mìng zhě, wéi hài qīn zhě yě, gù qīn zhī suǒ ān zǐ jiē gōng zhī. xián chén zhī shì jūn yě, shòu guān zhī rì, yǐ zhǔ wèi fù, yǐ guó wèi jiā, yǐ shì rén wèi xiōng dì gù gǒu yǒu kě yǐ ān guó jiā, lì rén mín zhě bù bì qí nán, bù dàn qí láo, yǐ chéng qí yì gù qí jūn yì yǒu zhù zhī yǐ suì qí dé. fū jūn chén zhī yǔ bǎi xìng, zhuǎn xiāng wèi běn, rú xún huán wú duān, fū zǐ yì yún, rén zhī xíng mò dà yú xiào xiào xíng chéng yú nèi ér jiā hào bù yú wài, shì wèi jiàn zhī yú běn ér róng huá zì mào yǐ. jūn yǐ chén wèi běn, chén yǐ jūn wèi běn fù yǐ zi wèi běn, zi yǐ fù wèi běn, qì qí běn, róng huá gǎo yǐ.
孔子曰:行身有六本,本立焉,然後為君子立體有義矣,而孝為本;處喪有禮矣,而哀 為本;戰陣有隊矣,而勇為本;政治有理矣,而能為本;居國有禮矣,而嗣為本;生才有時 矣,而力為本。置本不固,無務豐末;親戚不悅,無務外交;事無終始,無務多業;聞記不 言,無務多談;比近不說,無務修遠。是以反本修邇,君子之道也。天之所生,地之所養, 莫貴乎人人之道,莫大乎父子之親,君臣之義;父道聖,子道仁,君道義,臣道忠。賢父之 於子也,慈惠以生之,教誨以成之,養其誼,藏其偽,時其節,慎其施;子年七歲以上,父 為之擇明師,選良友,勿使見惡,少漸之以善,使之早化。故賢子之事親,發言陳辭,應對 不悖乎耳;趣走進退,容貌不悖乎目;卑體賤身,不悖乎心。君子之事親以積德,子者親之 本也,無所推而不從命,推而不從命者,惟害親者也,故親之所安子皆供之。賢臣之事君 也,受官之日,以主為父,以國為家,以士人為兄弟;故苟有可以安國家,利人民者不避其 難,不憚其勞,以成其義;故其君亦有助之以遂其德。夫君臣之與百姓,轉相為本,如循環 無端,夫子亦云,人之行莫大於孝;孝行成於內而嘉號布於外,是謂建之於本而榮華自茂 矣。君以臣為本,臣以君為本;父以子為本,子以父為本,棄其本,榮華槁矣。
zǐ lù yuē: fù zhòng dào yuǎn zhě, bù zé dì ér xiū jiā pín qīn lǎo zhě, bù zé lù ér shì. xī zhě yóu shì èr qīn zhī shí, cháng shí lí huò zhī shí ér wèi qīn fù mǐ bǎi lǐ zhī wài, qīn méi zhī hòu, nán yóu yú chǔ, cóng chē bǎi chéng, jī sù wàn zhōng, lèi yīn ér zuò, liè dǐng ér shí, yuàn shí lí huò fù mǐ zhī shí bù kě fù de yě kū yú xián suǒ, jǐ hé bù dù, èr qīn zhī shòu, hū rú guò xì, cǎo mù yù zhǎng, shuāng lù bù shǐ, xián zhě yù yǎng, èr qīn bù dài, gù yuē: jiā pín qīn lǎo bù zé lù ér shì yě.
子路曰:負重道遠者,不擇地而休;家貧親老者,不擇祿而仕。昔者由事二親之時,常 食藜藿之實而為親負米百里之外,親沒之後,南遊於楚,從車百乘,積粟萬鍾,累茵而坐, 列鼎而食,願食藜藿負米之時不可復得也;枯魚銜索,幾何不蠹,二親之壽,忽如過隙,草 木欲長,霜露不使,賢者欲養,二親不待,故曰:家貧親老不擇祿而仕也。
bó qín yǔ kāng shū fēng cháo yú chéng wáng, jiàn zhōu gōng sān jiàn ér sān chī, kāng shū yǒu hài sè, wèi bó qín yuē: yǒu shāng zi zhě, xián rén yě, yǔ zi jiàn zhī. kāng shū fēng yǔ bó qín jiàn shāng zǐ yuē: mǒu mǒu yě, rì wú èr zi zhě cháo hū chéng wáng, jiàn zhōu gōng sān jiàn ér sān chī, qí shuō hé yě? shāng zǐ yuē: èr zi hé xiāng yǔ guān hū nán shān zhī yáng yǒu mù yān, míng yuē qiáo. èr zi zhě wǎng guān hū nán shān zhī yáng, jiàn qiáo sǒng yān shí ér yǎng, fǎn yǐ gào hū shāng zi, shāng zǐ yuē: qiáo zhě fù dào yě. shāng zǐ yuē: èr zi hé xiāng yǔ guān hū nán shān zhī yīn, yǒu mù yān, míng yuē zǐ. èr zi zhě wǎng guān hū nán shān zhī yīn, jiàn zǐ bó yān shí ér fǔ, fǎn yǐ gào shāng zi, shāng zǐ yuē: zǐ zhě zǐ dào yě. èr zi zhě míng rì jiàn hū zhōu gōng, rù mén ér qū, dēng táng ér guì, zhōu gōng fú qí shǒu, láo ér shí zhī yuē: ān jiàn jūn zǐ? èr zi duì yuē: jiàn shāng zi. zhōu gōng yuē: jūn zǐ zāi! shāng zi yě.
伯禽與康叔封朝於成王,見周公三見而三笞,康叔有駭色,謂伯禽曰:「有商子者,賢 人也,與子見之。」康叔封與伯禽見商子曰:「某某也,日吾二子者朝乎成王,見周公三見 而三笞,其說何也?」商子曰:「二子盍相與觀乎南山之陽有木焉,名曰橋。」二子者往觀 乎南山之陽,見橋竦焉實而仰,反以告乎商子,商子曰:「橋者父道也。」商子曰:「二子 盍相與觀乎南山之陰,有木焉,名曰梓。」二子者往觀乎南山之陰,見梓勃焉實而俯,反以 告商子,商子曰:「梓者、子道也。」二子者明日見乎周公,入門而趨,登堂而跪,周公拂 其首,勞而食之曰:「安見君子?」二子對曰:「見商子。」周公曰:「君子哉!商子也。」
zēng zǐ yún guā ér wù zhǎn qí gēn, céng xī nù, yuán dà zhàng jī zhī, zēng zǐ pū dì yǒu qǐng sū, jué rán ér qǐ, jìn yuē: nǎng zhě cān dé zuì yú dà rén, dà rén yòng lì jiào cān, dé wú jí hū! tuì píng gǔ qín ér gē, yù lìng céng xī tīng qí gē shēng, lìng zhī qí píng yě. kǒng zǐ wén zhī, gào mén rén yuē: cān lái wù nèi yě! zēng zǐ zì yǐ wú zuì, shǐ rén xiè kǒng zǐ, kǒng zǐ yuē: rǔ wén gǔ sǒu yǒu zi míng yuē shùn, shùn zhī shì fù yě, suǒ ér shǐ zhī, wèi cháng bù zài cè, qiú ér shā zhī, wèi cháng kě dé xiǎo chuí zé dài, dà chuí zé zǒu, yǐ táo bào nù yě. jīn zi wěi shēn yǐ dài bào nù, lì tǐ ér bù qù, shā shēn yǐ xiàn fù, bù yì bù xiào, shú shì dà hū? rǔ fēi tiān zǐ zhī mín xié? shā tiān zǐ zhī mín zuì xī rú? yǐ zēng zǐ zhī cái, yòu jū kǒng zǐ zhī mén, yǒu zuì bù zì zhī chù yì, nán hū!
曾子芸瓜而誤斬其根,曾皙怒,援大杖擊之,曾子仆地;有頃蘇,蹶然而起,進曰: 「曩者參得罪於大人,大人用力教參,得無疾乎!」退屏鼓琴而歌,欲令曾皙聽其歌聲,令 知其平也。孔子聞之,告門人曰:「參來勿內也!」曾子自以無罪,使人謝孔子,孔子曰: 「汝聞瞽叟有子名曰舜,舜之事父也,索而使之,未嘗不在側,求而殺之,未嘗可得;小棰 則待,大棰則走,以逃暴怒也。今子委身以待暴怒,立體而不去,殺身以陷父,不義不孝, 孰是大乎?汝非天子之民邪?殺天子之民罪奚如?」以曾子之材,又居孔子之門,有罪不自 知處義,難乎!
bó yú yǒu guò, qí mǔ chī zhī qì, qí mǔ yuē: tā rì chī zi wèi cháng jiàn qì, jīn qì hé yě? duì yuē: tā rì yú dé zuì chī cháng tòng, jīn mǔ lì bù néng shǐ tòng, shì yǐ qì. gù yuē fù mǔ nù zhī, bù zuò yú yì, bù jiàn yú sè, shēn shòu qí zuì, shǐ kě āi lián, shàng yě fù mǔ nù zhī, bù zuò yú yì, bù jiàn qí sè, qí cì yě fù mǔ nù zhī, zuò yú yì, jiàn yú sè, xià yě.
伯俞有過,其母笞之泣,其母曰:「他日笞子未嘗見泣,今泣何也?」對曰:「他日俞 得罪笞嘗痛,今母力不能使痛,是以泣。」故曰父母怒之,不作於意,不見於色,深受其 罪,使可哀憐,上也;父母怒之,不作於意,不見其色,其次也;父母怒之,作於意,見於 色,下也。
chéng rén yǒu dé, xiǎo zi yǒu zào, dà xué zhī jiào yě shí jìn yú qí wèi fā zhī yuē yù, yīn qí kě zhī yuē shí, xiāng guān yú shàn zhī yuē mó, xué bù líng jié ér shī zhī yuē xún. fā rán hòu jìn, zé hàn gé ér bù shèng shí guò rán hòu xué, zé qín kǔ ér nán chéng zá shī ér bù xùn, zé huài luàn ér bù zhì dú xué ér wú yǒu, zé gū lòu ér guǎ wén. gù yuē yǒu zhāo bì yōng, yǒu xián pàn gōng, tián lǐ zhōu xíng, jì jì qiāng qiāng, ér xiāng cóng zhí zhì, yǒu zú yǐ wén.
成人有德,小子有造,大學之教也;時禁於其未發之曰預,因其可之曰時,相觀於善之 曰磨,學不陵節而施之曰馴。發然後禁,則扞格而不勝;時過然後學,則勤苦而難成;雜施 而不遜,則壞亂而不治;獨學而無友,則孤陋而寡聞。故曰有昭辟雍,有賢泮宮,田裡周 行,濟濟鏘鏘,而相從執質,有族以文。
zhōu zhào gōng nián shí jiǔ, jiàn zhèng ér guān, guān zé kě yǐ wèi fāng bó zhū hóu yǐ. rén zhī yòu zhì tóng méng zhī shí, fēi qiú shī zhèng běn, wú yǐ lì shēn quán xìng. fū yòu zhě bì yú, yú zhě wàng xíng yú zhě wàng xíng, bù néng bǎo shēn, mèng zǐ yuē: rén jiē zhī yǐ shí yù jī, mò zhī yǐ xué yù yú, gù shàn cái zhī yòu zhě bì qín yú xué wèn yǐ xiū qí xìng. jīn rén chéng néng dǐ lì qí cái, zì chéng qí shén míng, dǔ wù zhī yīng, xìn dào zhī yào, guān shǐ zú zhī duān, lǎn wú wài zhī jìng, xiāo yáo hū wú fāng zhī nèi, páng yáng hū chén āi zhī wài, zhuō rán dú lì, chāo rán jué shì, cǐ shàng shèng zhī suǒ yóu shén yě. rán wǎn shì zhī rén, mò néng xián jū xīn sī, gǔ qín dú shū, zhuī guān shàng gǔ, yǒu xián dài fū xué wèn jiǎng biàn rì yǐ zì yú, shū yuǎn shì shì fēn míng lì hài, chóu cè dé shī, yǐ guān huò fú, shè yì lì dù, yǐ wèi fǎ shì qióng zhuī běn mò, jiū shì zhī qíng, sǐ yǒu yí yè, shēng yǒu róng míng cǐ jiē rén cái zhī suǒ néng jiàn yě, rán mò néng wèi zhě, tōu màn xiè duò, duō xiá rì zhī gù yě, shì yǐ shī běn ér wú míng. fū xué zhě, chóng míng lì shēn zhī běn yě, yí zhuàng qí děng ér shì mào zhě hǎo, zhì xìng tóng lún ér xué wèn zhě zhì shì gù dǐ lì zuó mo fēi jīn yě, ér kě yǐ lì jīn shī shū bì lì, fēi wǒ yě, ér kě yǐ lì xīn. fū wèn xùn zhī shì, rì yè xìng qǐ, lì zhōng yì zhī, yǐ fēn bié lǐ, shì gù chù shēn zé quán, lì shēn bù dài, shì gǒu yù shēn míng bó chá, yǐ chuí róng míng, ér bù hǎo wèn xùn zhī dào, zé shì fá zhì běn ér sāi zhì yuán yě, hé yǐ lì qū yě? qí jì suī jí, bù yù bó lè, bù zhì qiān lǐ gàn jiāng suī lì, fēi rén lì bù néng zì duàn yān wū hào zhī gōng suī liáng, bù dé pái qíng, bù néng zì rèn rén cái suī gāo, bù wù xué wèn, bù néng zhì shèng. shuǐ jī chéng chuān, zé jiāo lóng shēng yān tǔ jī chéng shān, zé yù zhāng shēng yān xué jī chéng shèng, zé fù guì zūn xiǎn zhì yān. qiān jīn zhī qiú, fēi yī hú zhī pí tái miào zhī cuī, fēi yī mù zhī zhī xiān wáng zhī fǎ, fēi yī shì zhī zhì yě. gù yuē: xùn wèn zhě zhì zhī běn, sī lǜ zhě zhì zhī dào yě. zhōng yōng yuē: hǎo wèn jìn hū zhì, lì xíng jìn hū rén, zhī chǐ jìn hū yǒng. jī xiǎo zhī néng dà zhě, qí wéi zhòng ní hū! xué zhě suǒ yǐ fǎn qíng zhì xìng jǐn cái zhě yě, qīn xián xué wèn, suǒ yǐ zhǎng dé yě lùn jiāo hé yǒu, suǒ yǐ xiāng zhì yě. shī yún: rú qiē rú cuō, rú zuó rú mó, cǐ zhī wèi yě.
周召公年十九,見正而冠,冠則可以為方伯諸侯矣。人之幼稚童蒙之時,非求師正本, 無以立身全性。夫幼者必愚,愚者妄行;愚者妄行,不能保身,孟子曰:人皆知以食愈飢, 莫知以學愈愚,故善材之幼者必勤於學問以修其性。今人誠能砥礪其材,自誠其神明,睹物 之應,信道之要,觀始卒之端,覽無外之境,逍遙乎無方之內,彷徉乎塵埃之外,卓然獨 立,超然絕世,此上聖之所游神也。然晚世之人,莫能閒居心思,鼓琴讀書,追觀上古,友 賢大夫;學問講辯日以自虞,疏遠世事分明利害,籌策得失,以觀禍福,設義立度,以為法 式;窮追本末,究事之情,死有遺業,生有榮名;此皆人材之所能建也,然莫能為者,偷慢 懈墮,多暇日之故也,是以失本而無名。夫學者,崇名立身之本也,儀狀齊等而飾貌者好, 質性同倫而學問者智;是故砥礪琢磨非金也,而可以利金;詩書壁立,非我也,而可以厲 心。夫問訊之士,日夜興起,厲中益知,以分別理,是故處身則全,立身不殆,士苟欲深明 博察,以垂榮名,而不好問訊之道,則是伐智本而塞智原也,何以立軀也?騏驥雖疾,不遇 伯樂,不致千里;干將雖利,非人力不能自斷焉;烏號之弓雖良,不得排檠,不能自任;人 才雖高,不務學問,不能致聖。水積成川,則蛟龍生焉;土積成山,則豫樟生焉;學積成 聖,則富貴尊顯至焉。千金之裘,非一狐之皮;台廟之榱,非一木之枝;先王之法,非一士 之智也。故曰:訊問者智之本,思慮者智之道也。中庸曰:「好問近乎智,力行近乎仁,知 恥近乎勇。」積小之能大者,其惟仲尼乎!學者所以反情治性盡才者也,親賢學問,所以長 德也;論交合友,所以相致也。詩云:「如切如磋,如琢如磨」,此之謂也。
jīn fū pì dì zhí gǔ, yǐ yǎng shēng sòng sǐ, ruì jīn shí, zá cǎo yào yǐ gōng jí, gè zhī gòu shì wū yǐ bì shǔ yǔ, lèi tái xiè yǐ bì rùn shī, rù zhī qīn qí qīn, chū zhī zūn qí jūn, nèi yǒu nán nǚ zhī bié, wài yǒu péng yǒu zhī jì, cǐ shèng rén zhī dé jiào, rú zhě shòu zhī chuán zhī, yǐ jiào huì yú hòu shì. jīn fū wǎn shì zhī è rén, fǎn fēi rú zhě yuē: hé yǐ rú wèi? rú cǐ rén zhě, shì fēi běn yě, pì yóu shí gǔ yī sī, ér fēi gēng zhī zhě yě zài yú chuán chē, fú ér ān zhī, ér fēi zhǔ jiàng zhě yě shí yú fǔ zèng, xū yǐ shēng huó, ér fēi táo yě zhě yě cǐ yán wéi yú qíng ér xíng méng yú xīn zhě yě. rú cǐ rén zhě, gǔ ròu bù qīn yě, xiù shì bù yǒu yě, cǐ sān dài zhī qì mín yě, rén jūn zhī suǒ bù shè yě. gù shī yún: tóu bì chái hǔ, chái hǔ bù shí, tóu bì yǒu běi, yǒu běi bù shòu, tóu bì yǒu hào. cǐ zhī wèi yě.
今夫闢地殖穀,以養生送死,銳金石,雜草藥以攻疾,各知構室屋以避暑雨,累台榭以 避潤濕,入知親其親,出知尊其君,內有男女之別,外有朋友之際,此聖人之德教,儒者受 之傳之,以教誨於後世。今夫晚世之惡人,反非儒者曰:何以儒為?如此人者,是非本也, 譬猶食谷衣絲,而非耕織者也;載於船車,服而安之,而非主匠者也;食於釜甑,須以生 活,而非陶冶者也;此言違於情而行蒙於心者也。如此人者,骨肉不親也,秀士不友也,此 三代之棄民也,人君之所不赦也。故詩云:「投畀豺虎,豺虎不食,投畀有北,有北不受, 投畀有昊。」此之謂也。
mèng zǐ yuē: rén zhī fèn qí tián, mò zhī fèn qí xīn fèn tián mò guò lì qū dé sù, fèn xīn yì xíng ér dé qí suǒ yù. hé wèi fèn xīn? bó xué duō wén hé wèi yì xíng? yī xìng zhǐ yín yě.
孟子曰:人知糞其田,莫知糞其心;糞田莫過利曲得粟,糞心易行而得其所欲。何謂糞 心?博學多聞;何謂易行?一性止淫也。
zi sī yuē: xué suǒ yǐ yì cái yě, lì suǒ yǐ zhì rèn yě, wú cháng yōu chù ér shēn sī, bù ruò xué zhī sù wú cháng qí ér wàng, bù ruò dēng gāo zhī bó jiàn. gù shùn fēng ér hū, shēng bù jiā jí ér wén zhě zhòng dēng qiū ér zhāo, bì bù jiā zhǎng ér jiàn zhě yuǎn. gù yú chéng yú shuǐ, niǎo chéng yú fēng, cǎo mù chéng yú shí.
子思曰:學所以益才也,礪所以致刃也,吾嘗幽處而深思,不若學之速;吾嘗跂而望, 不若登高之博見。故順風而呼,聲不加疾而聞者眾;登丘而招,臂不加長而見者遠。故魚乘於水,鳥乘於風,草木乘於時。
kǒng zǐ yuē: kě yǐ yǔ rén zhōng rì ér bù juàn zhě, qí wéi xué hū! qí shēn tǐ bù zú guān yě, qí yǒng lì bù zú dàn yě, qí xiān zǔ bù zú chēng yě, qí zú xìng bù zú dào yě rán ér kě yǐ wén sì fāng ér zhāo yú zhū hóu zhě, qí wéi xué hū! shī yuē: bù jiàn bù wáng, lǜ yóu jiù zhāng, fū xué zhī wèi yě.
孔子曰:可以與人終日而不倦者,其惟學乎!其身體不足觀也,其勇力不足憚也,其先 祖不足稱也,其族姓不足道也;然而可以聞四方而昭於諸侯者,其惟學乎!詩曰:「不僭不 亡,率由舊章」,夫學之謂也。
kǒng zǐ yuē: lǐ, jūn zǐ bù kě yǐ bù xué, jiàn rén bù kě yǐ bù shì bù shì zé wú gēn, wú gēn zé shī lǐ shī lǐ zé bù zhōng, bù zhōng zé shī lǐ, shī lǐ zé bù lì. fū yuǎn ér yǒu guāng zhě, shì yě jìn ér yú míng zhě, xué yě. pì zhī rú wū chí, shuǐ lǎo zhù yān, jiān pú shēng zhī, cóng shàng guān zhī, zhī qí fēi yuán yě.
孔子曰:鯉,君子不可以不學,見人不可以不飾;不飾則無根,無根則失理;失理則不 忠,不忠則失禮,失禮則不立。夫遠而有光者,飾也;近而逾明者,學也。譬之如污池,水 潦注焉,菅蒲生之,從上觀之,知其非源也。
gōng hù zǐ yuē: yǒu guó zhě bù kě yǐ bù xué, chūn qiū, shēng ér zūn zhě jiāo, shēng ér fù zhě ào, shēng ér fù guì, yòu wú jiàn ér zì dé zhě xiān yǐ. chūn qiū, guó zhī jiàn yě, chūn qiū zhī zhōng, shì jūn sān shí liù, wáng guó wǔ shí èr, zhū hóu bēn zǒu bù dé bǎo shè jì zhě shén zhòng, wèi yǒu bù xiān jiàn ér hòu cóng zhī zhě yě.
公扈子曰:有國者不可以不學,春秋,生而尊者驕,生而富者傲,生而富貴,又無鑒而 自得者鮮矣。春秋,國之鑑也,春秋之中,弒君三十六,亡國五十二,諸侯奔走不得保社稷 者甚眾,未有不先見而後從之者也。
jìn píng gōng wèn yú shī kuàng yuē: wú nián qī shí yù xué, kǒng yǐ mù yǐ. shī kuàng yuē: hé bù bǐng zhú hū? píng gōng yuē: ān yǒu wèi rén chén ér xì qí jūn hū? shī kuàng yuē: máng chén ān gǎn xì qí jūn hū? chén wén zhī, shǎo ér hǎo xué, rú rì chū zhī yáng zhuàng ér hǎo xué, rú rì zhōng zhī guāng lǎo ér hǎo xué, rú bǐng zhú zhī míng. bǐng zhú zhī míng, shú yǔ mèi xíng hū? píng gōng yuē: shàn zāi!
晉平公問於師曠曰:「吾年七十欲學,恐已暮矣。」師曠曰:「何不炳燭乎?」平公 曰:「安有為人臣而戲其君乎?」師曠曰:「盲臣安敢戲其君乎?臣聞之,少而好學,如日 出之陽;壯而好學,如日中之光;老而好學,如炳燭之明。炳燭之明,孰與昧行乎?」平公 曰:「善哉!」
hé jiān xiàn wáng yuē: tāng chēng xué shèng wáng zhī dào zhě, pì rú rì yān jìng jū dú sī, pì rú huǒ yān. fū shě xué shèng wáng zhī dào, ruò shě rì zhī guāng, hé nǎi dú sī huǒ zhī míng yě kě yǐ jiàn xiǎo ěr, wèi kě yòng dà zhī, wéi xué wèn kě yǐ guǎng míng dé huì yě.
河間獻王曰:「湯稱學聖王之道者,譬如日焉;靜居獨思,譬如火焉。夫舍學聖王之 道,若舍日之光,何乃獨思火之明也;可以見小耳,未可用大知,惟學問可以廣明德慧也。」
liáng qiū jù wèi yàn zǐ yuē: wú zhì sǐ bù jí fū zǐ yǐ. yàn zǐ yuē: yīng wén zhī, wèi zhě cháng chéng, xíng zhě cháng zhì yīng fēi yǒu yì yú rén yě, cháng wèi ér bù zhì, cháng xíng ér bù xiū zhě, gù nán jí yě.
梁丘據謂晏子曰:「吾至死不及夫子矣。」晏子曰:「嬰聞之,為者常成,行者常至; 嬰非有異於人也,常為而不置,常行而不休者,故難及也。」
níng yuè, zhōng mù bǐ rén yě, kǔ gēng zhī láo, wèi qí yǒu yuē: hé wèi ér kě yǐ miǎn cǐ kǔ yě? yǒu yuē: mò rú xué, xué èr shí nián zé kě yǐ dá yǐ. níng yuè yuē: qǐng shí wǔ suì, rén jiāng xiū, wú jiāng bù xiū rén jiāng wò, wú bù gǎn wò. shí wǔ suì xué ér zhōu wēi gōng shī zhī. fū zǒu zhě zhī sù yě, ér guò èr lǐ zhǐ bù zhě zhī chí yě, ér bǎi lǐ bù zhǐ. jīn níng yuè zhī cái ér jiǔ bù zhǐ, qí wèi zhū hóu shī, qǐ bù yí zāi!
寧越,中牟鄙人也,苦耕之勞,謂其友曰:「何為而可以免此苦也?」友曰:「莫如 學,學二十年則可以達矣。」寧越曰:「請十五歲,人將休,吾將不休;人將臥,吾不敢 臥。」十五歲學而周威公師之。夫走者之速也,而過二里止;步者之遲也,而百里不止。今 寧越之材而久不止,其為諸侯師,豈不宜哉!
kǒng zǐ wèi zǐ lù yuē: rǔ hé hǎo? zǐ lù yuē: hǎo zhǎng jiàn. kǒng zǐ yuē: fēi cǐ zhī wèn yě, qǐng yǐ rǔ zhī suǒ néng, jiā zhī yǐ xué, qǐ kě jí zāi! zǐ lù yuē: xué yì yǒu yì hū? kǒng zǐ yuē: fū rén jūn wú jiàn chén zé shī zhèng shì wú jiào jiāo, zé shī dé kuáng mǎ bù shì qí cè, cāo gōng bù fǎn yú qíng mù shòu shéng zé zhí, rén shòu jiàn zé shèng shòu xué zhòng wèn, shú bù shùn chéng huǐ rén è shì, qiě jìn yú xíng. jūn zǐ bù kě yǐ bù xué. zǐ lù yuē: nán shān yǒu zhú, fú róu zì zhí, zhǎn ér shè zhī, tōng yú xī gé, yòu hé xué wèi hū? kǒng zǐ yuē: kuò ér yǔ zhī, zú ér dǐ lì zhī, qí rù bù yì shēn hū? zǐ lù bài yuē: jìng shòu jiào zāi!
孔子謂子路曰:「汝何好?」子路曰:「好長劍。」孔子曰:「非此之問也,請以汝之 所能,加之以學,豈可及哉!」子路曰:「學亦有益乎?」孔子曰:「夫人君無諫臣則失 政;士無教交,則失德;狂馬不釋其策,操弓不返於檠;木受繩則直,人受諫則聖;受學重 問,孰不順成;毀仁惡士,且近於刑。君子不可以不學。」子路曰:「南山有竹,弗揉自 直,斬而射之,通於犀革,又何學為乎?」孔子曰:「括而羽之,鏃而砥礪之,其入不益深 乎?」子路拜曰:「敬受教哉!」
zǐ lù wèn yú kǒng zǐ yuē: qǐng shì gǔ zhī xué ér xíng yóu zhī yì, kě hū? kǒng zǐ yuē: bù kě, xī zhě dōng yí mù zhū xià zhī yì, yǒu nǚ, qí fū sǐ, wèi zhī nèi sī xù, zhōng shēn bù jià, bù jià zé bù jià yǐ, rán fēi zhēn jié zhī yì yě cāng wú zhī dì, qǔ qī ér měi hǎo, qǐng yǔ xiōng yì, zhōng zé zhōng yǐ, rán fēi lǐ yě. jīn zi yù shì gǔ zhī xué ér háng zǐ zhī yì, yōng zhī zi yòng fēi wèi shì, yòng shì wèi fēi hū! bù shùn qí chū, suī yù huǐ zhī, nán zāi!
子路問於孔子曰:「請釋古之學而行由之意,可乎?」孔子曰:「不可,昔者東夷慕諸 夏之義,有女,其夫死,為之內私婿,終身不嫁,不嫁則不嫁矣,然非貞節之義也;蒼梧之 弟,娶妻而美好,請與兄易,忠則忠矣,然非禮也。今子欲釋古之學而行子之意,庸知子用 非為是,用是為非乎!不順其初,雖欲悔之,難哉!」
fēng qiáng qiāo xià wèi bì bēng yě, liú xíng lǎo zhì, huài bì xiān yǐ shù běn qiǎn, gēn gāi bù shēn, wèi bì jué yě, piāo fēng qǐ, bào yǔ zhì, bá bì xiān yǐ. jūn zǐ jū yú shì guó, bù chóng rén yì, bù zūn xián chén, wèi bì wáng yě rán yī dàn yǒu fēi cháng zhī biàn, chē chí rén zǒu, zhǐ ér huò zhì, nǎi shǐ gàn hóu jiāo chún, yǎng tiān ér tàn, shù jǐ yān tiān qí jiù zhī, bù yì nán hū? kǒng zǐ yuē: bù shèn qí qián, ér huǐ qí hòu, suī huǐ wú jí yǐ. shī yuē: chuài qí qì yǐ, hé jiē jí yǐ? yán bù xiān zhèng běn ér chéng yōu yú mò yě.
豐牆磽下未必崩也,流行潦至,壞必先矣;樹本淺,根垓不深,未必橛也,飄風起,暴 雨至,拔必先矣。君子居於是國,不崇仁義,不尊賢臣,未必亡也;然一旦有非常之變,車 馳人走,指而禍至,乃始干喉燋唇,仰天而嘆,庶幾焉天其救之,不亦難乎?孔子曰:「不 慎其前,而悔其後,雖悔無及矣。」詩曰:「啜其泣矣,何嗟及矣」?言不先正本而成憂於 末也。
yú jūn wèn pén chéng zǐ yuē: jīn gōng zhě jiǔ ér qiǎo, sè zhě lǎo ér shuāi jīn rén bù jí zhuàng zhī shí, yì jī xīn jì zhī shù, yǐ bèi jiāng shuāi zhī sè, sè zhě bì jǐn hū lǎo zhī qián, zhī móu wú yǐ yì hū yòu zhī shí. kě hǎo zhī sè, bīn bīn hū qiě jǐn, yáng yáng hū ān tuō wú néng zhī qū zāi! gù yǒu jì zhě bù lèi shēn ér wèi cháng miè, ér sè bù dé yǐ cháng mào.
虞君問盆成子曰:「今工者久而巧,色者老而衰;今人不及壯之時,益積心技之術,以 備將衰之色,色者必盡乎老之前,知謀無以異乎幼之時。可好之色,彬彬乎且盡,洋洋乎安 托無能之軀哉!故有技者不累身而未嘗滅,而色不得以常茂。」
qí huán gōng wèn guǎn zhòng yuē: wáng zhě hé guì? yuē: guì tiān. huán gōng yǎng ér shì tiān, guǎn zhòng yuē: suǒ wèi tiān zhě, fēi wèi cāng cāng mǎng mǎng zhī tiān yě jūn rén zhě yǐ bǎi xìng wèi tiān, bǎi xìng yǔ zhī zé ān, fǔ zhī zé qiáng, fēi zhī zé wēi, bèi zhī zé wáng. shī yún: rén ér wú liáng, xiāng yuàn yī fāng. mín yuàn qí shàng, bù suí wáng zhě, wèi zhī yǒu yě.
齊桓公問管仲曰:「王者何貴?」曰:「貴天。」桓公仰而視天,管仲曰:「所謂天 者,非謂蒼蒼莽莽之天也;君人者以百姓為天,百姓與之則安,輔之則強,非之則危,背之 則亡。」詩云:「人而無良,相怨一方」。民怨其上,不遂亡者,未之有也。
hé jiān xiàn wáng yuē: guǎn zǐ chēng cāng lǐn shí, zhī lǐ jié yī shí zú, zhī róng rǔ. fū gǔ zhě, guó jiā suǒ yǐ chāng chì, shì nǚ suǒ yǐ jiāo hǎo, lǐ yì suǒ yǐ xíng, ér rén xīn suǒ yǐ ān yě. shàng shū wǔ fú yǐ fù wèi shǐ, zi gòng wèn wèi zhèng, kǒng zǐ yuē: fù zhī, jì fù nǎi jiào zhī yě, cǐ zhì guó zhī běn yě.
河間獻王曰:「管子稱倉廩實,知禮節;衣食足,知榮辱。」夫谷者,國家所以昌熾, 士女所以姣好,禮義所以行,而人心所以安也。尚書五福以富為始,子貢問為政,孔子曰: 富之,既富乃教之也,此治國之本也。
wén gōng jiàn jiù jì, qí miào fù yú xī qiáng, gōng yuē: shú chù ér xī? duì yuē: jūn zhī lǎo chén yě. gōng yuē: xī yì ér zhái. duì yuē: chén zhī zhōng, bù rú lǎo chén zhī lì, qí qiáng huài ér bù zhú. gōng yuē: hé bù zhú? duì yuē: yī rì bù jià, bǎi rì bù shí. gōng chū ér gào zhī pū, pū shǒu yú zhěn yuē: lǚ xíng yún: yī rén yǒu qìng, zhào mín lài zhī. jūn zhī míng, qún chén zhī fú yě, nǎi lìng yú guó yuē: wú yín gōng shì, yǐ fáng rén zhái, bǎn zhú yǐ shí, wú duó nóng gōng.
文公見咎季,其廟傅於西牆,公曰:「孰處而西?」對曰:「君之老臣也。」公曰: 「西益而宅。」對曰:「臣之忠,不如老臣之力,其牆壞而不築。」公曰:「何不築?」對 曰:「一日不稼,百日不食。」公出而告之仆,仆●首於軫曰:「呂刑云:『一人有慶,兆 民賴之。』君之明,群臣之福也,乃令於國曰:毋淫宮室,以妨人宅,板築以時,無奪農 功。」
chǔ gōng wáng duō chǒng zi, ér shì zǐ zhī wèi bù dìng. qū jiàn yuē: chǔ bì duō luàn. fū yī tù zǒu yú jiē, wàn rén zhuī zhī yī rén dé zhī, wàn rén bù fù zǒu. fēn wèi dìng, zé yī tù zǒu, shǐ wàn rén rǎo fēn yǐ dìng, zé suī tān fū zhī zhǐ. jīn chǔ duō chǒng zi ér dí wèi wú zhǔ, luàn zì shì shēng yǐ. fū shì zǐ zhě, guó zhī jī yě, ér bǎi xìng zhī wàng yě guó jì wú jī, yòu shǐ bǎi xìng shī wàng, jué qí běn yǐ. běn jué zé náo luàn, yóu tù zǒu yě. gōng wáng wén zhī, lì kāng wáng wèi tài zǐ, qí hòu yóu yǒu lìng yǐn wéi, gōng zi qì jí zhī luàn yě.
楚恭王多寵子,而世子之位不定。屈建曰:「楚必多亂。夫一兔走於街,萬人追之;一 人得之,萬人不復走。分未定,則一兔走,使萬人擾;分已定,則雖貪夫知止。今楚多寵子 而嫡位無主,亂自是生矣。夫世子者,國之基也,而百姓之望也;國既無基,又使百姓失 望,絕其本矣。本絕則撓亂,猶兔走也。」恭王聞之,立康王為太子,其後猶有令尹圍,公 子棄疾之亂也。
jìn xiāng gōng hōng, sì jūn shǎo, zhào xuān zi xiāng, wèi dài fū yuē: lì shǎo jūn, jù duō nán, qǐng lì yōng yōng zhǎng, chū zài qín, qín dà, zú yǐ wèi yuán. jiǎ jì yuē: bù ruò gōng zǐ lè, lè yǒu chǒng yú guó, xiān jūn ài ér shì zhī dí, dí shì yǐ wèi yuán. mù yíng bào tài zǐ yǐ hū yú tíng yuē: xiān jūn xī zuì, qí sì yì xī zuì, shě dí sì bù lì ér wài qiú jūn zǐ. chū cháo bào yǐ jiàn xuān zǐ yuē: è nán yě, gù yù lì zhǎng jūn, zhǎng jūn lì ér shǎo jūn zhuàng, nán nǎi zhì yǐ. xuān zi huàn zhī, suì lì tài zi yě.
晉襄公薨,嗣君少,趙宣子相,謂大夫曰:「立少君,懼多難,請立雍;雍長,出在 秦,秦大,足以為援。」賈季曰:「不若公子樂,樂有寵於國,先君愛而仕之翟,翟是以為 援。」穆嬴抱太子以呼於庭曰:「先君奚罪,其嗣亦奚罪,舍嫡嗣不立而外求君子。」出朝 抱以見宣子曰:「惡難也,故欲立長君,長君立而少君壯,難乃至矣。」宣子患之,遂立太 子也。
zhào jiǎn zi yǐ xiāng zi wèi hòu, dǒng ān yú yuē: wú xù bù cái, jīn yǐ wèi hòu, hé yě? jiǎn zǐ yuē: shì qí rén néng wèi shè jì rěn rǔ. yì rì, zhì bó yǔ xiāng zi yǐn, ér guàn xiāng zi zhī shǒu, dài fū qǐng shā zhī, xiāng zǐ yuē: xiān jūn zhī lì wǒ yě, yuē néng wèi shè jì rěn rǔ, qǐ yuē néng cì rén zāi! chù shí yuè, zhì bó wéi xiāng zi yú jìn yáng, xiāng zi shū duì ér jī zhī, dà bài zhì bó, qī qí shǒu yǐ wèi jiǔ qì.
趙簡子以襄子為後,董安於曰:「無恤不才,今以為後,何也?」簡子曰:「是其人能 為社稷忍辱。」異日,智伯與襄子飲,而灌襄子之首,大夫請殺之,襄子曰:「先君之立我 也,曰能為社稷忍辱,豈曰能刺人哉!」處十月,智伯圍襄子於晉陽,襄子疏隊而擊之,大 敗智伯,漆其首以為酒器。