jìn píng gōng wèn yú shī kuàng yuē:" rén jūn zhī dào rú hé?" duì yuē:" rén jūn zhī dào qīng jìng wú wéi, wù zài bó ài, qū zài rèn xián guǎng kāi ěr mù, yǐ chá wàn fāng bù gù nì yú liú sú, bù jū xì yú zuǒ yòu kuò rán yuǎn jiàn, chuō rán dú lì lǚ shěng kǎo jī, yǐ lín chén xià. cǐ rén jūn zhī cāo yě." píng gōng yuē:" shàn!"
晋平公问于师旷曰:“人君之道如何?”对曰:“人君之道清净无为,务在博爱,趋在任贤;广开耳目,以察万方;不固溺于流俗,不拘系于左右;廓然远见,踔然独立;屡省考绩,以临臣下。此人君之操也。”平公曰:“善!”
qí xuān wáng wèi yǐn wén yuē:" rén jūn zhī shì hé rú?" yǐn wén duì yuē:" rén jūn zhī shì, wú wéi ér néng róng xià. fū shì guǎ yì cóng, fǎ shěng yì yīn gù mín bù yǐ zhèng huò zuì yě. dà dào róng zhòng, dà dé róng xià shèng rén guǎ wèi ér tiān xià lǐ yǐ. shū yuē:' ruì zuò shèng'. shī rén yuē:' qí yǒu yí zhī xíng, zǐ sūn qí bǎo zhī!'" xuān wáng yuē:" shàn!"
齐宣王谓尹文曰:“人君之事何如?”尹文对曰:“人君之事,无为而能容下。夫事寡易从,法省易因;故民不以政获罪也。大道容众,大德容下;圣人寡为而天下理矣。书曰:‘睿作圣’。诗人曰:‘岐有夷之行,子孙其保之!’”宣王曰:“善!”
chéng wáng fēng bó qín wèi lǔ gōng, zhào ér gào zhī yuē:" ěr zhī wéi rén shàng zhī dào hū? fán chù zūn wèi zhě bì yǐ jìng, xià shùn dé guī jiàn, bì kāi bù huì zhī mén, zǔn jié ān jìng yǐ jiè zhī, jiàn zhě wù zhèn yǐ wēi, wú gé qí yán, bó cǎi qí cí, nǎi zé kě guān. fū yǒu wén wú wǔ, wú yǐ wēi xià, yǒu wǔ wú wén, mín wèi bù qīn, wén wǔ jù xíng, wēi dé nǎi chéng jì chéng wēi dé, mín qīn yǐ fú, qīng bái shàng tōng, qiǎo nìng xià sāi, jiàn zhě dé jìn, zhōng xìn nǎi chù." bó qín zài bài shòu mìng ér cí.
成王封伯禽为鲁公,召而告之曰:“尔知为人上之道乎?凡处尊位者必以敬,下顺德规谏,必开不讳之门,撙节安静以借之,谏者勿振以威,毋格其言,博采其辞,乃择可观。夫有文无武,无以威下,有武无文,民畏不亲,文武俱行,威德乃成;既成威德,民亲以服,清白上通,巧佞下塞,谏者得进,忠信乃畜。”伯禽再拜受命而辞。
chén líng gōng xíng pì ér yán shī, xiè yě yuē:" chén qí wáng yǐ! wú zhòu jiàn jūn, jūn bù wú tīng ér yù shī wēi yí. fū shàng zhī huà xià, yóu fēng mǐ cǎo, dōng fēng zé cǎo mí ér xī, xī fēng zé cǎo mí ér dōng, zài fēng suǒ yóu ér cǎo wèi zhī mí, shì gù rén jūn zhī dòng bù kě bù shèn yě. fū shù qū mù zhě è dé zhí jǐng, rén jūn bù zhí qí xíng, bù jìng qí yán zhě, wèi yǒu néng bǎo dì wáng zhī hào, chuí xiǎn lìng zhī míng zhě yě. yì yuē:' fū jūn zǐ jū qí shì, chū qí yán shàn, zé qiān lǐ zhī wài yìng zhī, kuàng qí ěr zhě hū? jū qí shì, chū qí yán bù shàn, zé qiān lǐ zhī wài wéi zhī, kuàng qí ěr zhě hū? yán chū yú shēn, jiā yú mín xíng fā hū ěr, jiàn hū yuǎn. yán xíng jūn zǐ zhī shū jī, shū jī zhī fā, róng rǔ zhī zhǔ, jūn zǐ zhī suǒ yǐ dòng tiān dì, kě bù shèn hū?' tiān dì dòng ér wàn wù biàn huà. shī yuē:' shèn ěr chū huà, jìng ěr wēi yí, wú bù róu jiā.' cǐ zhī wèi yě. jīn jūn bú shì zhī shèn ér zòng zì yān, bù wáng bì shì." líng gōng wén zhī, yǐ xiè yě wèi yāo yán ér shā zhī, hòu guǒ shì yú zhēng shū.
陈灵公行僻而言失,泄冶曰:“陈其亡矣!吾骤谏君,君不吾听而愈失威仪。夫上之化下,犹风靡草,东风则草靡而西,西风则草靡而东,在风所由而草为之靡,是故人君之动不可不慎也。夫树曲木者恶得直景,人君不直其行,不敬其言者,未有能保帝王之号,垂显令之名者也。易曰:‘夫君子居其室,出其言善,则千里之外应之,况其迩者乎?居其室,出其言不善,则千里之外违之,况其迩者乎?言出于身,加于民;行发乎迩,见乎远。言行君子之枢机,枢机之发,荣辱之主,君子之所以动天地,可不慎乎?’天地动而万物变化。诗曰:‘慎尔出话,敬尔威仪,无不柔嘉。’此之谓也。今君不是之慎而纵恣焉,不亡必弒。”灵公闻之,以泄冶为妖言而杀之,后果弒于征舒。
lǔ āi gōng wèn yú kǒng zǐ yuē:" wú wén jūn zǐ bù bó, yǒu zhī hū?" kǒng zǐ duì yuē:" yǒu zhī." āi gōng yuē:" hé wéi qí bù bó yě?" kǒng zǐ duì yuē:" wèi qí yǒu èr chéng." āi gōng yuē:" yǒu èr chéng zé hé wéi bù bó yě?" kǒng zǐ duì yuē:" wèi xíng è dào yě." āi gōng jù yān. yǒu jiàn yuē:" ruò shì hū jūn zǐ zhī è è dào zhī shén yě!" kǒng zǐ duì yuē:" è è dào bù néng shén, zé qí hǎo shàn dào yì bù néng shén hǎo shàn dào bù néng shén, zé bǎi xìng zhī qīn zhī yě, yì bù néng shén." shī yún:' wèi jiàn jūn zǐ, yōu xīn chuò chuò, yì jì jiàn zhǐ, yì jì gòu zhǐ, wǒ xīn zé shuō.' shī zhī hǎo shàn dào zhī shén yě rú cǐ. āi gōng yuē:" shàn zāi! wú wén jūn zǐ chéng rén zhī měi, bù chéng rén zhī è. wēi kǒng zǐ, wú yān wén sī yán yě zāi?"
鲁哀公问于孔子曰:“吾闻君子不博,有之乎?”孔子对曰:“有之。”哀公曰:“何为其不博也?”孔子对曰:“为其有二乘。”哀公曰:“有二乘则何为不博也?”孔子对曰:“为行恶道也。”哀公惧焉。有间曰:“若是乎君子之恶恶道之甚也!”孔子对曰:“恶恶道不能甚,则其好善道亦不能甚;好善道不能甚,则百姓之亲之也,亦不能甚。”诗云:‘未见君子,忧心惙惙,亦既见止,亦既觏止,我心则说。’诗之好善道之甚也如此。哀公曰:“善哉!吾闻君子成人之美,不成人之恶。微孔子,吾焉闻斯言也哉?”
hé jiān xiàn wáng yuē:" yáo cún xīn yú tiān xià, jiā zhì yú qióng mín, tòng wàn xìng zhī lí zuì, yōu zhòng shēng zhī bù suí yě. yǒu yī mín jī, zé yuē cǐ wǒ jī zhī yě yǒu yī rén hán, zé yuē cǐ wǒ hán zhī yě yī mín yǒu zuì, zé yuē cǐ wǒ xiàn zhī yě. rén zhāo ér yì lì, dé bó ér huà guǎng gù bù shǎng ér mín quàn, bù fá ér mín zhì. xiān shù ér hòu jiào, shì yáo dào yě. dāng shùn zhī shí, yǒu miáo shì bù fú, qí suǒ yǐ bù fú zhě, dà shān zài qí nán, diàn shān zài qí běi zuǒ dòng tíng zhī bō, yòu péng lí zhī chuān yīn cǐ xiǎn yě, suǒ yǐ bù fú, yǔ yù fá zhī, shùn bù xǔ, yuē:' yù jiào yóu wèi jié yě, jiū yù jiào yān, ér yǒu miáo shì qǐng fú, tiān xià wén zhī, jiē fēi yǔ zhī yì, ér guī shùn zhī dé.'"
河间献王曰:“尧存心于天下,加志于穷民,痛万姓之罹罪,忧众生之不遂也。有一民饥,则曰此我饥之也;有一人寒,则曰此我寒之也;一民有罪,则曰此我陷之也。仁昭而义立,德博而化广;故不赏而民劝,不罚而民治。先恕而后教,是尧道也。当舜之时,有苗氏不服,其所以不服者,大山在其南,殿山在其北;左洞庭之波,右彭蠡之川;因此险也,所以不服,禹欲伐之,舜不许,曰:‘谕教犹未竭也,究谕教焉,而有苗氏请服,天下闻之,皆非禹之义,而归舜之德。’”
zhōu gōng jiàn tiān zǐ zhī wèi bù dé shī huì, yuǎn ér yú míng, shí èr mù, fāng sān rén, chū jǔ yuǎn fāng zhī mín, yǒu jī hán ér bù dé yī shí zhě, yǒu yù sòng ér shī zhí zhě, yǒu xián cái ér bù jǔ zhě, yǐ rù gào hū tiān zǐ, tiān zǐ yú qí jūn zhī cháo yě, shè ér jìn zhī yuē:" yì zhèn zhī zhèng jiào yǒu bù dé zhě yǔ! hé qí suǒ lín zhī mín yǒu jī hán bù dé yī shí zhě, yǒu yù sòng ér shī zhí zhě, yǒu xián cái ér bù jǔ zhě?" qí jūn guī yě, nǎi zhào qí guó dài fū, gào yòng tiān zǐ zhī yán, bǎi xìng wén zhī jiē xǐ yuē:" cǐ chéng tiān zǐ yě! hé jū zhī shēn yuǎn ér jiàn wǒ zhī míng yě, qǐ kě qī zāi!" gù mù zhě suǒ yǐ pì sì mén, míng sì mù, dá sì cōng yě, shì yǐ jìn zhě qīn zhī, yuǎn zhě ān zhī. shī yuē:" róu yuǎn néng ěr, yǐ dìng wǒ wáng", cǐ zhī wèi yǐ.
周公践天子之位布德施惠,远而逾明,十二牧,方三人,出举远方之民,有饥寒而不得衣食者,有狱讼而失职者,有贤才而不举者,以入告乎天子,天子于其君之朝也,摄而进之曰:“意朕之政教有不得者与!何其所临之民有饥寒不得衣食者,有狱讼而失职者,有贤才而不举者?”其君归也,乃召其国大夫,告用天子之言,百姓闻之皆喜曰:“此诚天子也!何居之深远而见我之明也,岂可欺哉!”故牧者所以辟四门,明四目,达四聪也,是以近者亲之,远者安之。诗曰:“柔远能迩,以定我王”,此之谓矣。
hé jiān xiàn wáng yuē:" yǔ chēng mín wú shí, zé wǒ bù néng shǐ yě gōng chéng ér bù lì yú rén, zé wǒ bù néng quàn yě gù shū hé yǐ dǎo zhī, záo jiāng tōng yú jiǔ pài, sǎ wǔ hú ér dìng dōng hǎi, mín yì láo yǐ, rán ér bù yuàn kǔ zhě, lì guī yú mín yě."
河间献王曰:“禹称民无食,则我不能使也;功成而不利于人,则我不能劝也;故疏河以导之,凿江通于九派,洒五湖而定东海,民亦劳矣,然而不怨苦者,利归于民也。”
yǔ chū jiàn zuì rén, xià chē wèn ér qì zhī, zuǒ yòu yuē:" fū zuì rén bù shùn dào, gù shǐ rán yān, jūn wáng hé wéi tòng zhī zhì yú cǐ yě?" yǔ yuē:" yáo shùn zhī rén, jiē yǐ yáo shùn zhī xīn wèi xīn jīn guǎ rén wéi jūn yě, bǎi xìng gè zì yǐ qí xīn wèi xīn, shì yǐ tòng zhī." shū yuē:" bǎi xìng yǒu zuì, zài yǔ yī rén."
禹出见罪人,下车问而泣之,左右曰:“夫罪人不顺道,故使然焉,君王何为痛之至于此也?”禹曰:“尧舜之人,皆以尧舜之心为心;今寡人为君也,百姓各自以其心为心,是以痛之。”书曰:“百姓有罪,在予一人。”
yú rén yǔ ruì rén zhì qí chéng yú wén wáng, rù wén wáng zhī jìng, zé jiàn qí rén mín zhī ràng wèi shì dài fū rù qí guó zé jiàn qí shì dài fū ràng wèi gōng qīng èr guó zhě xiāng wèi yuē:" qí rén mín ràng wèi shì dài fū, qí shì dài fū ràng wèi gōng qīng, rán zé cǐ qí jūn yì ràng yǐ tiān xià ér bù jū yǐ." èr guó zhě, wèi jiàn wén wáng zhī shēn, ér ràng qí suǒ zhēng yǐ wéi xián tián ér fǎn. kǒng zǐ yuē:" dà zāi wén wáng zhī dào hū! qí bù kě jiā yǐ! bù dòng ér biàn, wú wéi ér chéng, jìng shèn gōng jǐ ér yú ruì zì píng." gù shū yuē:" wéi wén wáng zhī jìng jì." cǐ zhī wèi yě.
虞人与芮人质其成于文王,入文王之境,则见其人民之让为士大夫;入其国则见其士大夫让为公卿;二国者相谓曰:“其人民让为士大夫,其士大夫让为公卿,然则此其君亦让以天下而不居矣。”二国者,未见文王之身,而让其所争以为闲田而反。孔子曰:“大哉文王之道乎!其不可加矣!不动而变,无为而成,敬慎恭己而虞芮自平。”故书曰:“惟文王之敬忌。”此之谓也。
chéng wáng yǔ táng shū yú yàn jū, jiǎn wú tóng yè yǐ wéi guī, ér shòu táng shū yú yuē:" yú yǐ cǐ fēng rǔ." táng shū yú xǐ, yǐ gào zhōu gōng, zhōu gōng yǐ qǐng yuē:" tiān zǐ fēng yú yé?" chéng wáng yuē:" yú yī yǔ yú xì yě." zhōu gōng duì yuē:" chén wén zhī, tiān zǐ wú xì yán, yán zé shǐ shū zhī, gōng sòng zhī, shì chēng zhī." yú shì suì fēng táng shū yú yú jìn, zhōu gōng dàn kě wèi shàn shuō yǐ, yī chēng ér chéng wáng yì zhòng yán, míng ài dì zhī yì, yǒu fǔ wáng shì zhī gù.
成王与唐叔虞燕居,剪梧桐叶以为圭,而授唐叔虞曰:“余以此封汝。”唐叔虞喜,以告周公,周公以请曰:“天子封虞耶?”成王曰:“余一与虞戏也。”周公对曰:“臣闻之,天子无戏言,言则史书之,工诵之,士称之。”于是遂封唐叔虞于晋,周公旦可谓善说矣,一称而成王益重言,明爱弟之义,有辅王室之固。
dāng yáo zhī shí, shùn wèi sī tú, qì wèi sī mǎ, yǔ wèi sī kōng, hòu jì wèi tián chóu, kuí wéi lè zhèng, chuí wèi gōng shī, bó yí wèi zhì zōng, gāo yáo wèi dà lǐ, yì zhǎng qū qín, yáo tǐ lì biàn qiǎo bù néng wéi yī yān, yáo wèi jūn ér jiǔ zǐ wèi chén, qí hé gù yě? yáo zhī jiǔ zhí zhī shì, shǐ jiǔ zǐ zhě gè shòu qí shì, jiē shèng qí rèn yǐ chéng jiǔ gōng, yáo suì chéng jué gōng yǐ wáng tiān xià, shì gù zhī rén zhě wáng dào yě, zhī shì zhě chén dào yě, wáng dào zhī rén, chén dào zhī shì, wú luàn jiù fǎ ér tiān xià zhì yǐ.
当尧之时,舜为司徒,契为司马,禹为司空,后稷为田畴,夔为乐正,倕为工师,伯夷为秩宗,皋陶为大理,益掌驱禽,尧体力便巧不能为一焉,尧为君而九子为臣,其何故也?尧知九职之事,使九子者各受其事,皆胜其任以成九功,尧遂成厥功以王天下,是故知人者王道也,知事者臣道也,王道知人,臣道知事,毋乱旧法而天下治矣。
tāng wèn yī yǐn yuē:" sān gōng jiǔ qīng, èr shí qī dài fū, bā shí yī yuán shì, zhī zhī yǒu dào hū?" yī yǐn duì yuē:" xī zhě yáo jiàn rén ér zhī, shùn rèn rén rán hòu zhī, yǔ yǐ chéng gōng jǔ zhī. fū sān jūn zhī jǔ xián, jiē yì dào ér chéng gōng, rán shàng yǒu shī zhě, kuàng wú fǎ dù ér rèn jǐ, zhí yì yòng rén, bì dà shī yǐ. gù jūn shǐ chén zì gòng qí néng, zé wàn yī zhī bù shī yǐ, wáng zhě hé? yǐ xuǎn xián. fū wáng zhě dé xián cái yǐ zì fǔ, rán hòu zhì yě, suī yǒu yáo shùn zhī míng, ér gǔ gōng bù bèi, zé zhǔ ēn bù liú, huà zé bù xíng, gù míng jūn zài shàng, shèn yú zé shì, wù yú qiú xián, shè sì zuǒ yǐ zì fǔ, yǒu yīng jùn yǐ zhì guān, zūn qí jué, zhòng qí lù, xián zhě jìn yǐ xiǎn róng, bà zhě tuì ér láo lì, shì yǐ zhǔ wú yí yōu, xià wú xié tè, bǎi guān néng zhì, chén xià lè zhí, ēn liú qún shēng, rùn zé cǎo mù, xī zhě yú shùn zuǒ yǔ yòu gāo yáo, bù xià táng ér tiān xià zhì, cǐ shǐ néng zhī xiào yě."
汤问伊尹曰:“三公九卿,二十七大夫,八十一元士,知之有道乎?”伊尹对曰:“昔者尧见人而知,舜任人然后知,禹以成功举之。夫三君之举贤,皆异道而成功,然尚有失者,况无法度而任己,直意用人,必大失矣。故君使臣自贡其能,则万一之不失矣,王者何?以选贤。夫王者得贤材以自辅,然后治也,虽有尧舜之明,而股肱不备,则主恩不流,化泽不行,故明君在上,慎于择士,务于求贤,设四佐以自辅,有英俊以治官,尊其爵,重其禄,贤者进以显荣,罢者退而劳力,是以主无遗忧,下无邪慝,百官能治,臣下乐职,恩流群生,润泽草木,昔者虞舜左禹右皋陶,不下堂而天下治,此使能之效也。”
wǔ wáng wèn tài gōng yuē:" jǔ xián ér yǐ wēi wáng zhě, hé yě?" tài gōng yuē:" jǔ xián ér bù yòng, shì yǒu jǔ xián zhī míng, ér bù dé zhēn xián zhī shí yě." wǔ wáng yuē:" qí shī ān zài?" tài gōng wàng yuē:" qí shī zài jūn hǎo yòng xiǎo shàn ér yǐ, bù dé zhēn xián yě." wǔ wáng yuē:" hǎo yòng xiǎo shàn zhě hé rú?" tài gōng yuē:" jūn hǎo tīng yù ér bù è chán yě, yǐ fēi xián wèi xián, yǐ fēi shàn wéi shàn, yǐ fēi zhōng wèi zhōng, yǐ fēi xìn wèi xìn qí jūn yǐ yù wéi gōng, yǐ huǐ wèi zuì yǒu gōng zhě bù shǎng, yǒu zuì zhě bù fá duō dǎng zhě jìn, shǎo dǎng zhě tuì shì yǐ qún chén bǐ zhōu ér bì xián, bǎi lì qún dǎng ér duō jiān zhōng chén yǐ fěi sǐ yú wú zuì, xié chén yǐ yù shǎng yú wú gōng. qí guó jiàn yú wēi wáng." wǔ wáng yuē:" shàn! wú jīn rì wén fěi yù zhī qíng yǐ."
武王问太公曰:“举贤而以危亡者,何也?”太公曰:“举贤而不用,是有举贤之名,而不得真贤之实也。”武王曰:“其失安在?”太公望曰:“其失在君好用小善而已,不得真贤也。”武王曰:“好用小善者何如?”太公曰:“君好听誉而不恶谗也,以非贤为贤,以非善为善,以非忠为忠,以非信为信;其君以誉为功,以毁为罪;有功者不赏,有罪者不罚;多党者进,少党者退;是以群臣比周而蔽贤,百吏群党而多奸;忠臣以诽死于无罪,邪臣以誉赏于无功。其国见于危亡。”武王曰:“善!吾今日闻诽誉之情矣。”
wǔ wáng wèn tài gōng yuē:" dé xián jìng shì, huò bù néng yǐ wéi zhì zhě, hé yě?" tài gōng duì yuē:" bù néng dú duàn, yǐ rén yán duàn zhě yāng yě." wǔ wáng yuē:" hé wéi yǐ rén yán duàn?" tài gōng duì yuē:" bù néng dìng suǒ qù, yǐ rén yán qù bù néng dìng suǒ qǔ, yǐ rén yán qǔ bù néng dìng suǒ wéi, yǐ rén yán wèi bù néng dìng suǒ fá, yǐ rén yán fá bù néng dìng suǒ shǎng, yǐ rén yán shǎng. xián zhě bù bì yòng, bù xiào zhě bù bì tuì, ér shì bù bì jìng." wǔ wáng yuē:" shàn, qí wèi guó hé rú?" tài gōng duì yuē:" qí wéi rén è wén qí qíng, ér xǐ wén rén zhī qíng è wén qí è, ér xǐ wén rén zhī è shì yǐ bù bì zhì yě." wǔ wáng yuē:" shàn."
武王问太公曰:“得贤敬士,或不能以为治者,何也?”太公对曰:“不能独断,以人言断者殃也。”武王曰:“何为以人言断?”太公对曰:“不能定所去,以人言去;不能定所取,以人言取;不能定所为,以人言为;不能定所罚,以人言罚;不能定所赏,以人言赏。贤者不必用,不肖者不必退,而士不必敬。”武王曰:“善,其为国何如?”太公对曰:“其为人恶闻其情,而喜闻人之情;恶闻其恶,而喜闻人之恶;是以不必治也。”武王曰:“善。”
qí huán gōng wèn yú níng qī yuē:" guǎn zi jīn nián lǎo yǐ, wèi qì guǎ rén ér jiù shì yě, wú kǒng fǎ lìng bù xíng, rén duō shī zhí, bǎi xìng jí yuàn, guó duō dào zéi, wú hé rú ér shǐ jiān xié bù qǐ, mín yī shí zú hū?" níng qī duì yuē:" yào zài dé xián ér rèn zhī." huán gōng yuē:" dé xián nài hé?" níng qī duì yuē:" kāi qí dào lù, chá ér yòng zhī, zūn qí wèi, zhòng qí lù, xiǎn qí míng, zé tiān xià zhī shì sāo rán jǔ zú ér zhì yǐ." huán gōng yuē:" jì yǐ jǔ xián shì ér yòng zhī yǐ, wēi fū zǐ xìng ér lín zhī, zé wèi yǒu bù yī qū qí zhī shì zhǒng mén ér qiú jiàn guǎ rén zhě." níng qī duì yuē:" shì jūn chá zhī bù míng, jǔ zhī bù xiǎn ér yòng zhī yí, guān zhī bēi, lù zhī báo yě qiě fú guó zhī suǒ yǐ bù néng shì zhě, yǒu wǔ zǔ yān: zhǔ bù hǎo shì, chǎn yú zài páng, yī zǔ yě yán biàn shì zhě, wèi cháng jiàn yòng, èr zǔ yě yōng sè yǎn bì, bì yīn jìn xí, rán hòu jiàn chá, sān zǔ yě xùn yù jí qióng qí cí, yǐ fǎ guò zhī, sì zǔ yě zhí shì shì yù, shàn guó quán mìng, wǔ zǔ yě. qù cǐ wǔ zǔ, zé háo jùn bìng xìng, xián zhì qiú chù wǔ zǔ bù qù, zé shàng bì lì mín zhī qíng, xià sāi xián shì zhī lù shì gù míng wáng shèng zhǔ zhī zhì, ruò fú jiāng hǎi wú bù shòu, gù zhǎng wèi bǎi chuān zhī zhǔ míng wáng shèng jūn wú bù róng, gù ān lè ér cháng jiǔ. yīn cǐ guān zhī, zé ān zhǔ lì rén zhě, fēi dú yī shì yě." huán gōng yuē:" shàn, wú jiāng zhe fū wǔ zǔ yǐ wéi jiè běn yě."
齐桓公问于宁戚曰:“筦子今年老矣,为弃寡人而就世也,吾恐法令不行,人多失职,百姓疾怨,国多盗贼,吾何如而使奸邪不起,民衣食足乎?”宁戚对曰:“要在得贤而任之。”桓公曰:“得贤奈何?”宁戚对曰:“开其道路,察而用之,尊其位,重其禄,显其名,则天下之士骚然举足而至矣。”桓公曰:“既以举贤士而用之矣,微夫子幸而临之,则未有布衣屈奇之士踵门而求见寡人者。”宁戚对曰:“是君察之不明,举之不显;而用之疑,官之卑,禄之薄也;且夫国之所以不能士者,有五阻焉:主不好士,谄谀在旁,一阻也;言便事者,未尝见用,二阻也;壅塞掩蔽,必因近习,然后见察,三阻也;讯狱诘穷其辞,以法过之,四阻也;执事适欲,擅国权命,五阻也。去此五阻,则豪俊并兴,贤智求处;五阻不去,则上蔽吏民之情,下塞贤士之路;是故明王圣主之治,若夫江海无不受,故长为百川之主;明王圣君无不容,故安乐而长久。因此观之,则安主利人者,非独一士也。”桓公曰:“善,吾将着夫五阻以为戒本也。”
qí jǐng gōng wèn yú yàn zǐ yuē:" guǎ rén yù cóng fū zǐ ér shàn qí guó zhī zhèng." duì yuē:" yīng wén zhī, guó jù guān ér hòu zhèng kě shàn." jǐng gōng zuò sè yuē:" qí guó suī xiǎo, zé hé wéi bù jù guān hū?" duì yuē:" cǐ fēi chén zhī suǒ fù yě. xī xiān jūn huán gōng, shēn tǐ duò xiè, cí huì bù gěi, zé xí péng shì zuǒ yòu duō guò, xíng fá bù zhōng, zé xián zhāng shì jū chǔ sì zòng, zuǒ yòu shè wèi, zé dōng guō yá shì tián yě bù xiū, rén mín bù ān, zé níng qī shì jūn lì dài, róng shì tōu, zé wáng zǐ chéng fù shì dé yì bù zhōng, xìn xíng shuāi wēi, zé guǎn zi shì xiān jūn néng yǐ rén zhī zhǎng xù qí duǎn, yǐ rén zhī hòu bǔ qí báo shì yǐ cí lìng qióng yuǎn ér bù nì, bīng jiā yú yǒu zuì ér bù dùn shì gù zhū hóu cháo qí dé ér tiān zǐ zhì qí zuò. jīn jūn zhī shī duō yǐ, wèi yǒu yī shì yǐ wén zhě yě, gù yuē wèi jù." jǐng gōng yuē:" shàn. wú wén gāo liáo yǔ fū zǐ yóu, guǎ rén qǐng jiàn zhī." yàn zǐ yuē:" chén wén wèi dì zhàn zhě bù néng chéng wáng, wèi lù shì zhě bù néng chéng zhèng ruò gāo liáo yǔ yīng wèi xiōng dì jiǔ yǐ, wèi cháng gàn yīng zhī guò, bǔ yīng zhī quē, tè jìn shì zhī chén yě, hé zú yǐ bǔ jūn."
齐景公问于晏子曰:“寡人欲从夫子而善齐国之政。”对曰:“婴闻之,国具官而后政可善。”景公作色曰:“齐国虽小,则何为不具官乎?”对曰:“此非臣之所复也。昔先君桓公,身体堕懈,辞会不给,则隰朋侍;左右多过,刑罚不中,则弦章侍;居处肆纵,左右慑畏,则东郭牙侍;田野不修,人民不安,则宁戚侍;军吏怠,戎士偷,则王子成父侍;德义不中,信行衰微,则筦子侍;先君能以人之长续其短,以人之厚补其薄;是以辞令穷远而不逆,兵加于有罪而不顿;是故诸侯朝其德而天子致其胙。今君之失多矣,未有一士以闻者也,故曰未具。”景公曰:“善。吾闻高缭与夫子游,寡人请见之。”晏子曰:“臣闻为地战者不能成王,为禄仕者不能成政;若高缭与婴为兄弟久矣,未尝干婴之过,补婴之阙,特进仕之臣也,何足以补君。”
yàn zhāo wáng wèn yú guō kuí yuē:" guǎ rén dì xiá rén guǎ, qí rén xuē qǔ bā chéng, xiōng nú qū chí lóu fán zhī xià, yǐ gū zhī bù xiào, dé chéng zōng miào, kǒng wēi shè jì, cún zhī yǒu dào hū?" guō kuí yuē:" yǒu, rán kǒng wáng zhī bù néng yòng yě." zhāo wáng bì xí qǐng wén zhī, guō kuí yuē:" dì zhě zhī chén, qí míng, chén yě, qí shí, shī yě wáng zhě zhī chén, qí míng, chén yě, qí shí, yǒu yě bà zhě zhī chén, qí míng, chén yě, qí shí, bīn yě wēi guó zhī chén, qí míng, chén yě, qí shí, lǔ yě. jīn wáng jiāng dōng miàn, mù zhǐ qì shǐ yǐ qiú chén, zé sī yì zhī cái zhì yǐ nán miàn tīng cháo, bù shī yī ràng zhī lǐ yǐ qiú chén, zé rén chén zhī cái zhì yǐ xī miàn děng lǐ xiāng kàng, xià zhī yǐ sè, bù chéng shì yǐ qiú chén, zé péng yǒu zhī cái zhì yǐ běi miàn jū zhǐ, qūn xún ér tuì yǐ qiú chén, zé shī fū zhī cái zhì yǐ. rú cǐ zé shàng kě yǐ wáng, xià kě yǐ bà, wéi wáng zé yān." yàn wáng yuē:" guǎ rén yuàn xué ér wú shī." guō kuí yuē:" wáng chéng yù xìng dào, kuí qǐng wèi tiān xià zhī shì kāi lù." yú shì yàn wáng cháng zhì guō kuí shàng zuò nán miàn, jū sān nián, sū zǐ wén zhī, cóng zhōu guī yàn zōu yǎn wén zhī, cóng qí guī yàn lè yì wén zhī, cóng zhào guī yàn qū jǐng wén zhī, cóng chǔ guī yàn. sì zǐ bì zhì, guǒ yǐ ruò yàn bìng qiáng qí fū yàn qí fēi jūn quán dí zhàn zhī guó yě, suǒ yǐ rán zhě, sì zǐ zhī lì yě. shī yuē:" jì jì duō shì, wén wáng yǐ níng." cǐ zhī wèi yě.
燕昭王问于郭隗曰:“寡人地狭人寡,齐人削取八城,匈奴驱驰楼烦之下,以孤之不肖,得承宗庙,恐危社稷,存之有道乎?”郭隗曰:“有,然恐王之不能用也。”昭王避席请闻之,郭隗曰:“帝者之臣,其名,臣也,其实,师也;王者之臣,其名,臣也,其实,友也;霸者之臣,其名,臣也,其实,宾也;危国之臣,其名,臣也,其实,虏也。今王将东面,目指气使以求臣,则厮役之材至矣;南面听朝,不失揖让之礼以求臣,则人臣之材至矣;西面等礼相亢,下之以色,不乘势以求臣,则朋友之材至矣;北面拘指,逡巡而退以求臣,则师傅之材至矣。如此则上可以王,下可以霸,唯王择焉。”燕王曰:“寡人愿学而无师。”郭隗曰:“王诚欲兴道,隗请为天下之士开路。”于是燕王常置郭隗上坐南面,居三年,苏子闻之,从周归燕;邹衍闻之,从齐归燕;乐毅闻之,从赵归燕;屈景闻之,从楚归燕。四子毕至,果以弱燕幷强齐;夫燕齐非均权敌战之国也,所以然者,四子之力也。诗曰:“济济多士,文王以宁。”此之谓也。
chǔ zhuāng wáng jì fú zhèng bó, bài jìn shī, jiāng jūn zi zhòng, sān yán ér bù dàng, zhuāng wáng guī, guò shēn hóu zhī yì, shēn hóu jìn fàn, rì zhōng ér wáng bù shí, shēn hóu qǐng zuì, zhuāng wáng kuì rán tàn yuē:" wú wén zhī, qí jūn xián zhě yě, ér yòu yǒu shī zhě wáng qí jūn zhōng jūn yě, ér yòu yǒu shī zhě bà qí jūn xià jūn yě, ér qún chén yòu mò ruò jūn zhě wáng. jīn wǒ, xià jūn yě, ér qún chén yòu mò ruò bù gǔ kǒng wáng, qiě shì bù jué shèng, guó bù jué xián tiān xià yǒu xián ér wǒ dú bù dé, ruò wú shēng zhě, hé yǐ shí wèi?" gù zhàn fú dà guó yì cóng zhū hóu, qī rán yōu kǒng shèng zhī bù zài hu shēn, zì xī bù xiào, sī dé xián zuǒ, rì zhōng wàng fàn, kě wèi míng jūn yǐ.
楚庄王既服郑伯,败晋师,将军子重,三言而不当,庄王归,过申侯之邑,申侯进饭,日中而王不食,申侯请罪,庄王喟然叹曰:“吾闻之,其君贤者也,而又有师者王;其君中君也,而又有师者霸;其君下君也,而群臣又莫若君者亡。今我,下君也,而群臣又莫若不谷恐亡,且世不绝圣,国不绝贤;天下有贤而我独不得,若吾生者,何以食为?”故战服大国义从诸侯,戚然忧恐圣知不在乎身,自惜不肖,思得贤佐,日中忘饭,可谓明君矣。
míng zhǔ zhě yǒu sān jù, yī yuē chù zūn wèi ér kǒng bù wén qí guò, èr yuē dé yì ér kǒng jiāo, sān yuē wén tiān xià zhī zhì yán ér kǒng bù néng xíng, hé yǐ shí qí rán yě? yuè wáng gōu jiàn yǔ wú rén zhàn, dà bài zhī, jiān yǒu jiǔ yí, dàng shì shí yě, nán miàn ér lì, jìn chén sān, yuǎn chén wǔ, lìng qún chén yuē wén wú guò ér bù gào zhě qí zuì xíng, cǐ chù zūn wèi ér kǒng bù wén qí guò zhě yě. xī zhě jìn wén gōng yǔ chǔ rén zhàn, dà shèng zhī, shāo qí jūn, huǒ sān rì bù miè, wén gōng tuì ér yǒu yōu sè, shì zhě yuē:" jūn dà shèng chǔ, jīn yǒu yōu sè, hé yě?" wén gōng yuē:" wú wén néng yǐ zhàn shèng ér ān zhě, qí wéi shèng rén hū! ruò fú zhà shèng zhī tú, wèi cháng bù wēi yě, wú shì yǐ yōu." cǐ dé yì ér kǒng jiāo yě. xī qí huán gōng dé guǎn zhòng xí péng, biàn qí yán, shuō qí yì, zhēng yuè zhī cháo, lìng jù tài láo jìn zhī xiān zǔ, huán gōng xī miàn ér lì, guǎn zhòng xí péng dōng miàn ér lì, huán gōng zàn yuē:" zì wú dé tīng èr zi zhī yán, wú mù jiā míng, ěr jiā cōng, bù gǎn dú shàn, yuàn jiàn zhī xiān zǔ." cǐ wén tiān xià zhī zhì yán ér kǒng bù néng xíng zhě yě. qí jǐng gōng chū liè, shàng shān jiàn hǔ, xià zé jiàn shé, guī zhào yàn zǐ ér wèn zhī yuē:" jīn rì guǎ rén chū liè, shàng shān zé jiàn hǔ, xià zé zé jiàn shé, dài suǒ wèi zhī bù xiáng yě." yàn zǐ yuē:" guó yǒu sān bù xiáng, shì bù yǔ yān, fū yǒu xián ér bù zhī, yī bù xiáng zhī ér bù yòng, èr bù xiáng yòng ér bù rèn, sān bù xiáng yě suǒ wèi bù xiáng nǎi ruò cǐ zhě yě. jīn shān shàng jiàn hǔ, hǔ zhī shì yě, xià zé jiàn shé, shé zhī xué yě, rú hǔ zhī shì, rú shé zhī xué ér jiàn zhī, hé wèi bù xiáng yě."
明主者有三惧,一曰处尊位而恐不闻其过,二曰得意而恐骄,三曰闻天下之至言而恐不能行,何以识其然也?越王勾践与吴人战,大败之,兼有九夷,当是时也,南面而立,近臣三,远臣五,令群臣曰闻吾过而不告者其罪刑,此处尊位而恐不闻其过者也。昔者晋文公与楚人战,大胜之,烧其军,火三日不灭,文公退而有忧色,侍者曰:“君大胜楚,今有忧色,何也?”文公曰:“吾闻能以战胜而安者,其唯圣人乎!若夫诈胜之徒,未尝不危也,吾是以忧。”此得意而恐骄也。昔齐桓公得筦仲隰朋,辩其言,说其义,正月之朝,令具太牢进之先祖,桓公西面而立,筦仲隰朋东面而立,桓公赞曰:“自吾得听二子之言,吾目加明,耳加聪,不敢独擅,愿荐之先祖。”此闻天下之至言而恐不能行者也。齐景公出猎,上山见虎,下泽见蛇,归召晏子而问之曰:“今日寡人出猎,上山则见虎,下泽则见蛇,殆所谓之不祥也。”晏子曰:“国有三不祥,是不与焉,夫有贤而不知,一不祥;知而不用,二不祥;用而不任,三不祥也;所谓不祥乃若此者也。今山上见虎,虎之室也,下泽见蛇,蛇之穴也,如虎之室,如蛇之穴而见之,曷为不祥也。”
chǔ zhuāng wáng hǎo liè, dài fū jiàn yuē:" jìn chǔ dí guó yě, chǔ bù móu jìn, jìn bì móu chǔ, jīn wáng wú nǎi dān yú lè hū?" wáng yuē:" wú liè jiāng yǐ qiú shì yě, qí zhēn cóng cì hǔ bào zhě, wú shì yǐ zhī qí yǒng yě qí jué xī bó sì zhě, wú shì yǐ zhī qí jìn yǒu lì yě bà tián ér fēn suǒ de, wú shì yǐ zhī qí rén yě. yīn shì dào yě ér dé sān shì yān, chǔ guó yǐ ān." gù yuē: gǒu yǒu zhì zé wú fēi shì zhě, cǐ zhī wèi yě. tāng zhī shí dà hàn qī nián, luò chè chuān jié, jiān shā làn shí, yú shì shǐ rén chí sān zú dǐng, zhù shān chuān, jiào zhī zhù yuē: zhèng bù jié yé? shǐ rén jí yé? bāo jū xíng yé? chán fū chāng yé? gōng shì yíng yé? nǚ yè shèng yé? hé bù yǔ zhī jí yě, gài yán wèi yǐ ér tiān dà yǔ, gù tiān zhī yīng rén, rú yǐng zhī suí xíng, xiǎng zhī xiào shēng zhě yě. shī yún:" shàng xià diàn yì, mí shén bù zōng." yán jí hàn yě.
楚庄王好猎,大夫谏曰:“晋楚敌国也,楚不谋晋,晋必谋楚,今王无乃耽于乐乎?”王曰:“吾猎将以求士也,其榛藂刺虎豹者,吾是以知其勇也;其攫犀搏兕者,吾是以知其劲有力也;罢田而分所得,吾是以知其仁也。因是道也而得三士焉,楚国以安。”故曰:苟有志则无非事者,此之谓也。汤之时大旱七年,雒坼川竭,煎沙烂石,于是使人持三足鼎,祝山川,教之祝曰:政不节耶?使人疾耶?苞苴行耶?谗夫昌耶?宫室营耶?女谒盛耶?何不雨之极也,盖言未已而天大雨,故天之应人,如影之随形,响之效声者也。诗云:“上下奠瘗,靡神不宗。”言疾旱也。
yīn tài wù shí, yǒu sāng gǔ shēng yú tíng, hūn ér shēng, bǐ dàn ér gǒng, shǐ qǐng bo zhī tāng miào, tài wù cóng zhī, bo zhě yuē:" wú wén zhī, xiáng zhě fú zhī xiān zhě yě, jiàn xiáng ér wèi bù shàn, zé fú bù shēng yāng zhě huò zhī xiān zhě yě, jiàn yāng ér néng wéi shàn, zé huò bù zhì." yú shì nǎi zǎo cháo ér yàn tuì, wèn jí diào sāng, sān rì ér sāng gǔ zì wáng.
殷太戊时,有桑谷生于庭,昏而生,比旦而拱,史请卜之汤庙,太戊从之,卜者曰:“吾闻之,祥者福之先者也,见祥而为不善,则福不生;殃者祸之先者也,见殃而能为善,则祸不至。”于是乃早朝而晏退,问疾吊丧,三日而桑谷自亡。
gāo zōng zhě, wǔ dīng yě, gāo ér zōng zhī, gù hào gāo zōng, chéng tāng zhī hòu, xiān wáng dào quē, xíng fǎ wéi fàn, sāng gǔ jù shēng hū cháo, qī rì ér dà gǒng, wǔ dīng zhào qí xiāng ér wèn yān, qí xiāng yuē:" wú suī zhī zhī, wú fú dé yán yě. wén zhū zǔ jǐ, sāng gǔ zhě yě cǎo yě, ér shēng yú cháo, yì zhě guó wáng hū?" wǔ dīng kǒng hài, chì shēn xiū xíng, sī xiān wáng zhī zhèng, xìng miè guó, jì jué shì jǔ yì mín, míng yǎng lǎo. sān nián zhī hòu, mán yí chóng yì ér cháo zhě qī guó, cǐ zhī wèi cún wáng jì jué zhī zhǔ, shì yǐ gāo ér zūn zhī yě.
高宗者,武丁也,高而宗之,故号高宗,成汤之后,先王道缺,刑法违犯,桑谷俱生乎朝,七日而大拱,武丁召其相而问焉,其相曰:“吾虽知之,吾弗得言也。闻诸祖己,桑谷者野草也,而生于朝,意者国亡乎?”武丁恐骇,饬身修行,思先王之政,兴灭国,继绝世;举逸民,明养老。三年之后,蛮夷重译而朝者七国,此之谓存亡继绝之主,是以高而尊之也。
sòng dà shuǐ, lǔ rén diào zhī yuē:" tiān jiàng yín yǔ, xī gǔ mǎn yíng, yán jí jūn dì, yǐ yōu zhí zhèng, shǐ chén jìng diào." sòng rén yīng zhī yuē:" guǎ rén bù nìng, zhāi jiè bù jǐn, yì fēng bù xiū, shǐ rén bù shí, tiān jiā yǐ yāng, yòu yí jūn yōu, bài mìng zhī rǔ." jūn zǐ wén zhī yuē:" sòng guó qí shù jī hū!" wèn yuē:" hé wèi yě?" yuē:" xī zhě xià jié yīn zhòu bù rèn qí guò, qí wáng yě hū yān chéng tāng wén wǔ zhī rèn qí guò, qí xìng yě bó yān fū guò ér gǎi zhī, shì yóu bù guò. gù yuē qí shù jī hū!" sòng rén wén zhī, sù xīng yè mèi, zǎo cháo yàn tuì, diào sǐ wèn jí, lù lì yǔ nèi. sān nián, suì fēng zhèng píng, xiàng shǐ sòng rén bù wén jūn zǐ zhī yǔ, zé nián gǔ wèi fēng ér guó wèi níng, shī yuē:" fú shí zī jiān, shì wǒ xiǎn dé xíng." cǐ zhī wèi yě.
宋大水,鲁人吊之曰:“天降淫雨,溪谷满盈,延及君地,以忧执政,使臣敬吊。”宋人应之曰:“寡人不佞,斋戒不谨,邑封不修,使人不时,天加以殃,又遗君忧,拜命之辱。”君子闻之曰:“宋国其庶几乎!”问曰:“何谓也?”曰:“昔者夏桀殷纣不任其过,其亡也忽焉;成汤文武知任其过,其兴也勃焉;夫过而改之,是犹不过。故曰其庶几乎!”宋人闻之,夙兴夜寐,早朝晏退,吊死问疾,戮力宇内。三年,岁丰政平,向使宋人不闻君子之语,则年谷未丰而国未宁,诗曰:“佛时仔肩,示我显德行。”此之谓也。
chǔ zhāo wáng yǒu jí, bo zhī yuē:" hé wèi suì." dài fū qǐng yòng sān shēng yān. wáng yuē:" zhǐ, gǔ zhě xiān wáng gē dì zhì tǔ, jì bù guò wàng jiāng hàn suī zhāng, chǔ zhī wàng yě huò fú zhī zhì, bú shì guò yě. bù gǔ suī bù dé, hé fēi suǒ huò zuì yě." suì bù jì yān. zhòng ní wén zhī yuē:" zhāo wáng kě wèi zhī tiān dào yǐ, qí bù shī guó, yí zāi!"
楚昭王有疾,卜之曰:“河为祟。”大夫请用三牲焉。王曰:“止,古者先王割地制土,祭不过望;江、汉、睢、漳,楚之望也;祸福之至,不是过也。不谷虽不德,河非所获罪也。”遂不祭焉。仲尼闻之曰:“昭王可谓知天道矣,其不失国,宜哉!”
chǔ zhāo wáng zhī shí, yǒu yún rú fēi niǎo, jiā rì ér fēi sān rì, zhāo wáng huàn zhī, shǐ rén chéng yì dōng ér wèn zhū tài shǐ zhōu lí, zhōu lí yuē:" jiāng nüè yú wáng shēn, yǐ lìng yǐn sī mǎ shuō yān zé kě." lìng yǐn sī mǎ wén zhī, sù zhāi mù yù, jiāng zì yǐ shēn dǎo zhī yān. wáng yuē:" zhǐ, chǔ guó zhī yǒu bù gǔ yě, yóu shēn zhī yǒu xiōng xié yě qí yǒu lìng yǐn sī mǎ yě, yóu shēn zhī yǒu gǔ gōng yě. xiōng xié yǒu jí, zhuǎn zhī gǔ gōng, yōng wèi qù shì rén yě?"
楚昭王之时,有云如飞鸟,夹日而飞三日,昭王患之,使人乘驿东而问诸太史州黎,州黎曰:“将虐于王身,以令尹司马说焉则可。”令尹司马闻之,宿斋沐浴,将自以身祷之焉。王曰:“止,楚国之有不谷也,由身之有匈胁也;其有令尹司马也,由身之有股肱也。匈胁有疾,转之股肱,庸为去是人也?”
zhū wén gōng bo xǐ yú yì, shǐ yuē:" lì yú mín bù lì yú jūn." jūn yuē:" gǒu lì yú mín, guǎ rén zhī lì yě, tiān shēng zhēng mín ér shù zhī jūn, yǐ lì zhī yě, mín jì lì yǐ, gū bì yǔ yān!" shì zhě yuē:" mìng kě zhǎng yě, jūn hú bù wéi?" jūn yuē:" mìng zài mù mín, sǐ zhī duǎn cháng, shí yě mín gǒu lì yǐ, jí shú dà yān." suì xǐ yú yì.
邾文公卜徙于绎,史曰:“利于民不利于君。”君曰:“苟利于民,寡人之利也,天生烝民而树之君,以利之也,民既利矣,孤必与焉!”侍者曰:“命可长也,君胡不为?”君曰:“命在牧民,死之短长,时也;民苟利矣,吉孰大焉。”遂徙于绎。
chǔ zhuāng wáng jiàn tiān bú jiàn yāo, ér dì bù chū niè, zé dǎo yú shān chuān yuē:" tiān qí wàng yǔ yú?" cǐ néng qiú guò yú tiān, bì bù nì jiàn yǐ, ān bù wàng wēi, gù néng zhōng ér chéng bà gōng yān.
楚庄王见天不见妖,而地不出孽,则祷于山川曰:“天其忘予欤?”此能求过于天,必不逆谏矣,安不忘危,故能终而成霸功焉。
tāng yuē:" yào shí xiān cháng yú bēi, rán hòu zhì yú guì yào yán xiān xiàn yú guì, rán hòu wén yú bēi." gù yào cháng hū bēi, rán hòu zhì hū guì, jiào yě yào yán xiàn yú guì, rán hòu wén yú bēi, dào yě. gù shǐ rén wèi shí rán hòu shí zhě, qí dé wèi yě duō shǐ rén wèi yán rán hòu wén yán zhě, qí dé yán yě shǎo. shì yǐ míng wáng zhī yán, bì zì tā tīng zhī, bì zì tā wén zhī, bì zì tā zé zhī, bì zì tā qǔ zhī, bì zì tā jù zhī, bì zì tā cáng zhī, bì zì tā xíng zhī gù dào yǐ shù qǔ zhī wèi míng, yǐ shù xíng zhī wèi zhāng, yǐ shù shī zhī wàn wù wèi cáng. shì gù qiú dào zhě bù yǐ mù ér yǐ xīn, qǔ dào zhě bù yǐ shǒu ér yǐ ěr.
汤曰:“药食先尝于卑,然后至于贵;药言先献于贵,然后闻于卑。”故药尝乎卑,然后至乎贵,教也;药言献于贵,然后闻于卑,道也。故使人味食然后食者,其得味也多;使人味言然后闻言者,其得言也少。是以明王之言,必自他听之,必自他闻之,必自他择之,必自他取之,必自他聚之,必自他藏之,必自他行之;故道以数取之为明,以数行之为章,以数施之万物为藏。是故求道者不以目而以心,取道者不以手而以耳。
chǔ wén wáng yǒu jí, gào dài fū yuē:" guǎn ráo fàn wǒ yǐ yì, wéi wǒ yǐ lǐ, yǔ chù bù ān, bú jiàn bù sī, rán wú yǒu de yān, bì yǐ wú shí jué zhī shēn hóu bó, wú suǒ yù zhě, quàn wǒ wèi zhī wú suǒ lè zhě, xiān wǒ xíng zhī. yǔ chù zé ān, bú jiàn zé sī, rán wú yǒu sàng yān, bì yǐ wú shí yí zhī." dài fū xǔ nuò, nǎi jué guǎn ráo yǐ dài fū, zèng shēn hóu bó ér xíng zhī. shēn hóu bó jiāng zhī zhèng, wáng yuē:" bì jiè zhī yǐ, ér wéi rén yě bù rén, ér yù de rén zhī zhèng, wú yǐ zhī lǔ wèi sòng zhèng." bù tīng, suì zhī zhèng, sān nián ér dé zhèng guó zhī zhèng, wǔ yuè ér zhèng rén shā zhī.
楚文王有疾,告大夫曰:“筦饶犯我以义,违我以礼,与处不安,不见不思,然吾有得焉,必以吾时爵之;申侯伯,吾所欲者,劝我为之;吾所乐者,先我行之。与处、则安,不见、则思,然吾有丧焉,必以吾时遗之。”大夫许诺,乃爵筦饶以大夫,赠申侯伯而行之。申侯伯将之郑,王曰:“必戒之矣,而为人也不仁,而欲得人之政,毋以之鲁、卫、宋、郑。”不听,遂之郑,三年而得郑国之政,五月而郑人杀之。
zhào jiǎn zi yǔ luán jī yóu, jiāng shěn yú hé, yuē:" wú cháng hǎo shēng sè yǐ, ér luán jī zhì zhī wú cháng hǎo gōng shì tái xiè yǐ, ér luán jī wèi zhī wú cháng hǎo liáng mǎ shàn yù yǐ, ér luán jī qiú zhī. jīn wú hǎo shì liù nián yǐ, ér luán jī wèi cháng jìn yī rén, shì jìn wú guò ér chù wú shàn yě."
赵简子与栾激游,将沈于河,曰:“吾尝好声色矣,而栾激致之;吾尝好宫室台榭矣,而栾激为之;吾尝好良马善御矣,而栾激求之。今吾好士六年矣,而栾激未尝进一人,是进吾过而黜吾善也。”
huò wèi zhào jiǎn zǐ yuē:" jūn hé bù gēng hū?" jiǎn zǐ yuē:" nuò." zuǒ yòu yuē:" jūn wèi yǒu guò, hé gèng?" jūn yuē:" wú wèi shì nuò, wèi bì yǒu guò yě, wú jiāng qiú yǐ lái jiàn zhě yě, jīn wǒ què zhī, shì què jiàn zhě, jiàn zhě bì zhǐ, wǒ guò wú rì yǐ."
或谓赵简子曰:“君何不更乎?”简子曰:“诺。”左右曰:“君未有过,何更?”君曰:“吾谓是诺,未必有过也,吾将求以来谏者也,今我却之,是却谏者,谏者必止,我过无日矣。”
hán wǔ zi tián, shòu yǐ jù yǐ, tián chē hé yǐ, chuán lái gào yuē:" jìn gōng hōng." wǔ zi wèi luán huái zǐ yuē:" zi yì zhī jūn hǎo tián liè yě, shòu yǐ jù yǐ, tián chē hé yǐ, wú kě yǐ zú liè ér hòu diào hū?" huái zi duì yuē:" fàn shì zhī wáng yě, duō fǔ ér shǎo fú, jīn chén yú jūn, fǔ yě léi yú jūn, fú yě, jūn hú bù wèn yú léi yě?" wǔ zǐ yuē:" yíng ér yù fú wǒ hū? ér fú wǒ yǐ, hé bì léi zāi?" suì chuò tián.
韩武子田,兽已聚矣,田车合矣,传来告曰:“晋公薨。”武子谓栾怀子曰:“子亦知君好田猎也,兽已聚矣,田车合矣,吾可以卒猎而后吊乎?”怀子对曰:“范氏之亡也,多辅而少拂,今臣于君,辅也;畾于君,拂也,君胡不问于畾也?”武子曰:“盈而欲拂我乎?而拂我矣,何必畾哉?”遂辍田。
shī jīng gǔ qín, wèi wén hóu qǐ wǔ, fù yuē:" shǐ wǒ yán ér wú jiàn wéi." shī jīng yuán qín ér zhuàng wén hóu bù zhōng, zhōng liú kuì zhī, wén hóu wèi zuǒ yòu yuē:" wéi rén chén ér zhuàng qí jūn, qí zuì rú hé?" zuǒ yòu yuē:" zuì dāng pēng." tí shī jīng xià táng yī děng. shī jīng yuē:" chén kě yī yán ér sǐ hū?" wén hóu yuē:" kě." shī jīng yuē:" xī yáo shùn zhī wèi jūn yě, wéi kǒng yán ér rén bù wéi jié zhòu zhī wèi jūn yě, wéi kǒng yán ér rén wéi zhī. chén zhuàng jié zhòu, fēi zhuàng wú jūn yě." wén hóu yuē:" shì zhī! shì guǎ rén zhī guò yě, xuán qín yú chéng mén yǐ wéi guǎ rén fú, bù bǔ liú yǐ wéi guǎ rén jiè."
师经鼓琴,魏文侯起舞,赋曰:“使我言而无见违。”师经援琴而撞文侯不中,中旒溃之,文侯谓左右曰:“为人臣而撞其君,其罪如何?”左右曰:“罪当烹。”提师经下堂一等。师经曰:“臣可一言而死乎?”文侯曰:“可。”师经曰:“昔尧舜之为君也,唯恐言而人不违;桀纣之为君也,唯恐言而人违之。臣撞桀纣,非撞吾君也。”文侯曰:“释之!是寡人之过也,悬琴于城门以为寡人符,不补旒以为寡人戒。”
qí jǐng gōng yóu yú lóu, wén yàn zǐ zú, gōng shèng yú sù fú, yì ér qū zhī, zì yǐ wéi chí, xià chē ér qū, zhī bù ruò chē zhī sù, zé yòu chéng, bǐ zhì yú guó zhě sì xià ér qū, xíng kū ér wǎng yǐ, zhì fú shī ér hào yuē:" zǐ dài fū rì yè zé guǎ rén, bù yí chǐ cùn, guǎ rén yóu qiě yín yì ér bù shōu, yuàn zuì zhòng jī yú bǎi xìng. jīn tiān jiàng huò yú qí guó, bù jiā guǎ rén ér jiā fū zǐ, qí guó zhī shè jì wēi yǐ, bǎi xìng jiāng shuí gào yǐ?"
齐景公游于蒌,闻晏子卒,公乘舆素服,驿而驱之,自以为迟,下车而趋,知不若车之速,则又乘,比至于国者四下而趋,行哭而往矣,至伏尸而号曰:“子大夫日夜责寡人,不遗尺寸,寡人犹且淫泆而不收,怨罪重积于百姓。今天降祸于齐国,不加寡人而加夫子,齐国之社稷危矣,百姓将谁告矣?”
yàn zǐ méi shí yǒu qī nián, jǐng gōng yǐn zhū dài fū jiǔ, gōng shè chū zhì, táng shàng chàng shàn, ruò chū yī kǒu, gōng zuò sè tài xī, bō gōng shǐ. xián zhāng rù, gōng yuē:" zhāng, zì wú shī yàn zǐ, yú jīn shí yǒu qī nián, wèi cháng wén wú guò bù shàn, jīn shè chū zhì ér chàng shàn zhě, ruò chū yī kǒu." xián zhāng duì yuē:" cǐ zhū chén zhī bù xiào yě, zhī bù zú zhī jūn zhī shàn, yǒng bù zú yǐ fàn jūn zhī yán sè. rán ér yǒu yī yān, chén wén zhī: jūn hǎo zhī, zé chén fú zhī jūn shì zhī, zé chén shí zhī. fū chǐ huò shí huáng, zé qí shēn huáng, shí cāng zé qí shēn cāng jūn qí yóu yǒu xiàn rén yán hū?" gōng yuē:" shàn! jīn rì zhī yán, zhāng wèi jūn, wǒ wèi chén." shì shí hǎi rén rù yú, gōng yǐ wǔ shí chéng cì xián zhāng guī, yú chéng sāi tú, fǔ qí yù zhī shǒu, yuē:" nǎng zhī chàng shàn zhě, jiē yù ruò yú zhě yě." xī zhě yàn zǐ cí shǎng yǐ zhèng jūn, gù guò shī bù yǎn, jīn zhū chén chǎn yú yǐ gàn lì, gù chū zhì ér chàng shàn rú chū yī kǒu, jīn suǒ fǔ yú jūn, wèi jiàn zhòng ér shòu ruò yú, shì fǎn yàn zǐ zhī yì ér shùn chǎn yú zhī yù yě, gù cí yú bù shòu. jūn zǐ yuē: xián zhāng zhī lián, nǎi yàn zǐ zhī yí xùn yě. fū tiān zhī shēng rén yě, gài fēi yǐ wéi jūn yě tiān zhī lì jūn yě, gài fēi yǐ wéi wèi yě. fū wéi rén jūn xíng qí sī yù ér bù gù qí rén, shì bù chéng tiān yì wàng qí wèi zhī suǒ yǐ yí shì yě, rú cǐ zhě, chūn qiū bù yǔ néng jūn ér yí dí zhī, zhèng bó è yī rén ér jiān qì qí shī, gù yǒu yí dí bù jūn zhī cí, rén zhǔ bù yǐ cǐ zì xǐng, wéi jì yǐ shī shí, xīn xī yīn zhī zhī, gù yuē: yǒu guó zhě bù kě yǐ bù xué chūn qiū, cǐ zhī wèi yě.
晏子没十有七年,景公饮诸大夫酒,公射出质,堂上唱善,若出一口,公作色太息,播弓矢。弦章入,公曰:“章,自吾失晏子,于今十有七年,未尝闻吾过不善,今射出质而唱善者,若出一口。”弦章对曰:“此诸臣之不肖也,知不足知君之善,勇不足以犯君之颜色。然而有一焉,臣闻之:君好之,则臣服之;君嗜之,则臣食之。夫尺蠖食黄,则其身黄,食苍则其身苍;君其犹有陷人言乎?”公曰:“善!今日之言,章为君,我为臣。”是时海人入鱼,公以五十乘赐弦章归,鱼乘塞涂,抚其御之手,曰:“曩之唱善者,皆欲若鱼者也。”昔者晏子辞赏以正君,故过失不掩,今诸臣谄谀以干利,故出质而唱善如出一口,今所辅于君,未见众而受若鱼,是反晏子之义而顺谄谀之欲也,固辞鱼不受。君子曰:弦章之廉,乃晏子之遗训也。夫天之生人也,盖非以为君也;天之立君也,盖非以为位也。夫为人君行其私欲而不顾其人,是不承天意忘其位之所以宜事也,如此者,春秋不予能君而夷狄之,郑伯恶一人而兼弃其师,故有夷狄不君之辞,人主不以此自省,惟既以失实,心奚因知之,故曰:有国者不可以不学春秋,此之谓也。
qí rén shì qí jūn, lǔ xiāng gōng yuán gē ér qǐ yuē:" shú chén ér gǎn shā qí jūn hū?" shī jù yuē:" fū qí jūn zhì zhī bù néng, rèn zhī bù xiào, zòng yī rén zhī yù yǐ nüè wàn fū zhī xìng, fēi suǒ yǐ lì jūn yě. qí shēn sǐ zì qǔ zhī yě jīn jūn bù ài wàn fū zhī mìng ér shāng yī rén zhī sǐ, xī qí guò yě. qí chén yǐ wú dào yǐ, qí jūn yì bù zú xī yě."
齐人弒其君,鲁襄公援戈而起曰:“孰臣而敢杀其君乎?”师惧曰:“夫齐君治之不能,任之不肖,纵一人之欲以虐万夫之性,非所以立君也。其身死自取之也;今君不爱万夫之命而伤一人之死,奚其过也。其臣已无道矣,其君亦不足惜也。”
kǒng zǐ yuē:" wén wáng shì yuán nián, wǔ wáng shì chūn wáng, zhōu gōng shì zhēng yuè, wén wáng yǐ wáng jì wèi yǒu, yǐ tài rèn wèi mǔ, yǐ tài sì wèi fēi, yǐ wǔ wáng zhōu gōng wèi zi, yǐ tài diān hóng yāo wèi chén, qí běn měi yǐ. wǔ wáng zhèng qí shēn yǐ zhèng qí guó, zhèng qí guó yǐ zhèng tiān xià, fá wú dào, xíng yǒu zuì, yī dòng tiān xià zhèng, qí shì zhèng yǐ. chūn zhì qí shí, wàn wù jiē jí shēng, jūn zhì qí dào, wàn rén jiē jí zhì, zhōu gōng dài jǐ ér tiān xià shùn zhī, qí chéng zhì yǐ."
孔子曰:“文王似元年,武王似春王,周公似正月,文王以王季为友,以太任为母,以太姒为妃,以武王周公为子,以泰颠闳夭为臣,其本美矣。武王正其身以正其国,正其国以正天下,伐无道,刑有罪,一动天下正,其事正矣。春致其时,万物皆及生,君致其道,万人皆及治,周公戴己而天下顺之,其诚至矣。”
zūn jūn bēi chén zhě, yǐ shì shǐ zhī yě. fū shì shī zé quán qīng, gù tiān zǐ shī dào, zé zhū hóu zūn yǐ zhū hóu shī zhèng, zé dài fū qǐ yǐ dài fū shī guān, zé shù rén xìng yǐ. yóu shì guān zhī, shàng bù shī ér xià de zhě, wèi cháng yǒu yě.
尊君卑臣者,以势使之也。夫势失则权倾,故天子失道,则诸侯尊矣;诸侯失政,则大夫起矣;大夫失官,则庶人兴矣。由是观之,上不失而下得者,未尝有也。
kǒng zǐ yuē: xià dào bù wáng, shāng dé bù zuò shāng dé bù wáng, zhōu dé bù zuò zhōu dé bù wáng, chūn qiū bù zuò chūn qiū zuò ér hòu jūn zǐ zhī zhōu dào wáng yě. gù shàng xià xiāng kuī yě, yóu shuǐ huǒ zhī xiāng miè yě, rén jūn bù kě bù chá ér dà shèng qí chén xià, cǐ sī mén shèng ér gōng jiā huǐ yě, rén jūn bù chá yān, zé guó jiā wēi dài yǐ. guǎn zǐ yuē: quán bù liǎng cuò, zhèng bù èr mén. gù yuē: jìng dà yú gǔ zhě nán yǐ bù, zhǐ dà yú bì zhě nán yǐ bǎ, běn xiǎo mò dà, bù néng xiāng shǐ yě.
孔子曰:夏道不亡,商德不作;商德不亡,周德不作;周德不亡,春秋不作;春秋作而后君子知周道亡也。故上下相亏也,犹水火之相灭也,人君不可不察而大盛其臣下,此私门盛而公家毁也,人君不察焉,则国家危殆矣。筦子曰:权不两错,政不二门。故曰:胫大于股者难以步,指大于臂者难以把,本小末大,不能相使也。
sī chéng zi hǎn xiāng sòng, wèi sòng jūn yuē:" guó jiā zhī wēi dìng, bǎi xìng zhī zhì luàn, zài jūn xíng zhī shǎng fá yě shǎng dāng zé xián rén quàn, fá dé zé jiān rén zhǐ shǎng fá bù dàng, zé xián rén bù quàn, jiān rén bù zhǐ, jiān xié bǐ zhōu, qī shàng bì zhǔ, yǐ zhēng jué lù, bù kě bù shèn yě. fū shǎng cì ràng yǔ zhě, rén zhī suǒ hǎo yě, jūn zì xíng zhī xíng fá shā lù zhě, rén zhī suǒ è yě, chén qǐng dāng zhī." jūn yuē:" shàn, zi zhǔ qí è, guǎ rén xíng qí shàn, wú zhī bù wéi zhū hóu xiào yǐ." yú shì sòng jūn xíng shǎng cì ér yǔ zi hǎn xíng fá, guó rén zhī xíng lù zhī wēi, zhuān zài zi hǎn yě, dà chén qīn yě, bǎi xìng fù zhī, jū qī nián, zi hǎn zhú qí jūn ér zūn qí zhèng, gù yuē: wú ruò jūn wú qiáng dài fū. lǎo zǐ yuē:" yú bù kě tuō yú yuān, guó zhī lì qì, bù kě yǐ jiè rén." cǐ zhī wèi yě.
司城子罕相宋,谓宋君曰:“国家之危定,百姓之治乱,在君行之赏罚也;赏当则贤人劝,罚得则奸人止;赏罚不当,则贤人不劝,奸人不止,奸邪比周,欺上蔽主,以争爵禄,不可不慎也。夫赏赐让与者,人之所好也,君自行之;刑罚杀戮者,人之所恶也,臣请当之。”君曰:“善,子主其恶,寡人行其善,吾知不为诸侯笑矣。”于是宋君行赏赐而与子罕刑罚,国人知刑戮之威,专在子罕也,大臣亲也,百姓附之,居期年,子罕逐其君而尊其政,故曰:无弱君无强大夫。老子曰:“鱼不可脱于渊,国之利器,不可以借人。”此之谓也。