gāo zǔ xià
高祖下
bā nián chūn zhēng yuè yǐ hài, chén qiǎn sàn qí cháng shì yuán yǎ jiān tōng zhí sàn qí cháng shì zhōu zhǐ shuǐ lái pìn. èr yuè gēng zǐ, zhèn xīng rù dōng jǐng. xīn yǒu, chén rén kòu xiá zhōu. sān yuè xīn wèi, shàng zhù guó lǒng xī jùn gōng lǐ xún zú. rén shēn, yǐ chéng zhōu cì shǐ jiāng xū dá wèi huì zhōu zǒng guǎn. jiǎ xū, qiǎn jiān sàn qí cháng shì chéng shàng xián jiān tōng zhí sàn qí cháng shì wéi yùn shǐ yú chén. wù yín, zhào yuē:
八年春正月乙亥,陳遣散騎常侍袁雅、兼通直散騎常侍周止水來聘。二月庚子, 鎮星入東井。辛酉,陳人寇硤州。三月辛未,上柱國、隴西郡公李詢卒。壬申,以 成州刺史姜須達為會州總管。甲戌,遣兼散騎常侍程尚賢、兼通直散騎常侍韋惲使 於陳。戊寅,詔曰:
xī yǒu miáo bù bīn, táng yáo báo fá, sūn hào jiàn nüè, jìn wǔ xíng zhū. yǒu chén qiè jù jiāng biǎo, nì tiān bào wù. zhèn chū shòu mìng, chén xū shàng cún, sī yù jiào zhī yǐ dào, bù yǐ gōng xíng wèi lìng, wǎng lái xiū mù, wàng qí qiān shàn. shí rì wú jǐ, xìn è yǐ wén. hòu nà pàn wáng, qīn fàn chéng shù, gōu wú mǐn yuè, sì jué cán rěn. yú shí wáng shī dà jǔ, jiāng yī chē shū, chén xū fǎn dì shōu bīng, shēn huái zhèn jù, zé gōng qǐng yuē, é ér zhì yǔn. jīn qí sàng huò, réng zhào bān shī. shū bǎo chéng fēng, yīn qiú jì hǎo, zài zhù kè niàn, gòng dūn xíng lǐ. měi jiàn guī zǎo rù cháo, yóu xuān chū shǐ, hé cháng bù yīn qín xiǎo yù, jiè yǐ wéi xīn. ér láng zǐ zhī xīn, chū ér mí yě. wēi wǔ wǔ xíng, dài qì sān zhèng, zhū jiǎn gǔ ròu, yí miè cái liáng. jù shǒu zhǎng zhī dì, zì xī hè zhī xiǎn, jié duó lǘ yán, zī chǎn jù jié, qū cù nèi wài, láo yì fú yǐ. zhēng zé nǚ zǐ, shàn zào gōng shì, rì zēng yuè yì, zhǐ zú wú qī, wéi báo pín qiáng, yǒu yú wàn shù. bǎo yī yù shí, qióng shē jí chǐ, yín shēng lè yǐn, bǐ zhòu zuò yè. zhǎn zhí yán zhī kè, miè wú zuì zhī jiā, pōu rén zhī gān, fēn rén zhī xuè. qī tiān zào è, jì guǐ qiú ēn, gē wǔ qú lù, hān zuì gōng kǔn. shèng fěn dài ér zhí gān gē, yè luó qǐ ér hū jǐng bì, yuè mǎ zhèn cè, cóng dàn zhì hūn, wú suǒ jīng yíng, chí zǒu bù xī. fù jiǎ chí zhàng, suí zhú tú xíng, zhuī ér bù jí, jí jiā zuì qiǎn. zì gǔ hūn luàn, hǎn huò néng bǐ. jiè shì wǔ fū, jī hán lì yì, jīn suǐ qìng yú tǔ mù, xìng mìng qí yú gōu qú. jūn zǐ qián táo, xiǎo rén dé zhì, jiā jiā yǐn shā chuō, gè gè rèn jù liǎn. tiān zāi dì niè, wù guài rén yāo, yì guān qián kǒu, dào lù yǐ mù. qīng xīn qiào zú, shì gào yú wǒ, rì yuè yǐ jì, wén zòu xiāng xún. zhòng yǐ bèi dé wéi yán, yáo dàng jiāng yì, bā xiá zhī xià, hǎi shì yǐ xī, jiāng běi jiāng nán, wèi guǐ wèi yù. sǐ lǒng qióng fà jué zhī kù, shēng jū jí rǎng duó zhī kǔ. chāo lüè rén chù, duàn jié qiáo sū, shì jǐng bù lì, nóng shì fèi qǐn. lì yáng guǎng líng, kuī yú xiāng jì, huò móu tú chéng yì, huò jié bō lì rén, zhòu fú yè yóu, shǔ cuàn gǒu dào. bǐ zé léi bīng bì zú, lái bì jiù qín, cǐ zé zhòng mén shè xiǎn, yǒu láo fān hàn. tiān zhī suǒ fù, wú fēi zhèn chén, měi guān tīng lǎn, yǒu huái shāng cè. yǒu liáng zhī guó, wǒ nán fān yě, qí jūn rù cháo, qián xiāng zhāo yòu, bù gù zhèn ēn. shì nǚ shēn pò xié zhī bēi, chéng fǔ zhì kōng xū zhī tàn. fēi zhí zhèn jū rén shàng, huái cǐ wú wàng, jì ér bǎi pì lǚ yǐ wèi yán, zhào shù bù kān qí qǐng, qǐ róng duì ér bù zhū, rěn ér bù jiù! jìn rì qiū shǐ, móu yù diào rén. yì bù lóu chuán, jǐn lìng dōng wù, biàn yǒu shén lóng shù shí, téng yuè jiāng liú, yǐn fá zuì zhī shī, xiàng jīn líng zhī lù, chuán zhù zé lóng zhǐ, chuán xíng zé lóng qù, sì rì zhī nèi, sān jūn jiē dǔ, qǐ fēi cāng mín ài rén, yōu míng zhǎn shì, jiàng shén xiān lù, xié zàn jūn wēi! yǐ shàng tiān zhī líng, zhù kān dìng zhī lì, biàn kě chū shī shòu lǜ, yīng jī zhū tiǎn, zài sī jǔ yě, yǒng qīng wú yuè. qí jiāng shì liáng zhàng, shuǐ lù zī xū, qī huì jìn zhǐ, yī zhǔn bié chì.
昔有苗不賓,唐堯薄伐,孫皓僭虐,晉武行誅。有陳竊據江表,逆天暴物。朕 初受命,陳頊尚存,思欲教之以道,不以龔行為令,往來修睦,望其遷善。時日無 幾,釁惡已聞。厚納叛亡,侵犯城戍,勾吳閩越,肆厥殘忍。於時王師大舉,將一 車書,陳頊反地收兵,深懷震懼,責躬請約,俄而致殞。矜其喪禍,仍詔班師。叔 寶承風,因求繼好,載佇克念,共敦行李。每見珪璪入朝,輶軒出使,何嘗不殷勤 曉喻,戒以惟新。而狼子之心,出而彌野。威侮五行,怠棄三正,誅翦骨肉,夷滅 才良。據手掌之地,恣溪壑之險,劫奪閭閻,資產俱竭,驅蹙內外,勞役弗已。征 責女子,擅造宮室,日增月益,止足無期,帷薄嬪嬙,有逾萬數。寶衣玉食,窮奢 極侈,淫聲樂飲,俾晝作夜。斬直言之客,滅無罪之家,剖人之肝,分人之血。欺 天造惡,祭鬼求恩,歌儛衢路,酣醉宮閫。盛粉黛而執干戈,曳羅綺而呼警蹕,躍 馬振策,從旦至昏,無所經營,馳走不息。負甲持仗,隨逐徒行,追而不及,即加 罪譴。自古昏亂,罕或能比。介士武夫,饑寒力役,筋髓罄於土木,性命俟於溝渠。 君子潛逃,小人得志,家家隱殺戳,各各任聚斂。天災地孽,物怪人妖,衣冠鉗口, 道路以目。傾心翹足,誓告於我,日月以冀,文奏相尋。重以背德違言,搖盪疆埸, 巴峽之下,海筮已西,江北江南,為鬼為蜮。死隴窮髮掘之酷,生居極攘奪之苦。 抄掠人畜,斷截樵蘇,市井不立,農事廢寢。歷陽廣陵,窺覦相繼,或謀圖城邑, 或劫剝吏人,晝伏夜遊,鼠竄狗盜。彼則羸兵敝卒,來必就擒,此則重門設險,有 勞籓捍。天之所覆,無非朕臣,每關聽覽,有懷傷惻。有梁之國,我南籓也,其君 入朝,潛相招誘,不顧朕恩。士女深迫脅之悲,城府致空虛之嘆。非直朕居人上, 懷此無忘,既而百辟屢以為言,兆庶不堪其請,豈容對而不誅,忍而不救!近日秋 始,謀欲吊人。益部樓船,盡令東騖,便有神龍數十,騰躍江流,引伐罪之師,向 金陵之路,船住則龍止,船行則龍去,四日之內,三軍皆睹,豈非蒼旻愛人,幽明 展事,降神先路,協贊軍威!以上天之靈,助戡定之力,便可出師授律,應機誅殄, 在斯舉也,永清吳越。其將士糧仗,水陸資須,期會進止,一準別敕。
qiū bā yuè dīng wèi, hé běi zhū zhōu jī, qiǎn lì bù shàng shū sū wēi zhèn xù zhī. jiǔ yuè dīng chǒu, yàn nán zhēng zhū jiāng, bān cì gè yǒu chà. guǐ sì, jiā zhōu yán lóng jiàn. dōng shí yuè jǐ hài, tài bái chū xī fāng. jǐ wèi, zhì huái nán xíng tái shěng yú shòu chūn, yǐ jìn wáng guǎng wèi shàng shū lìng. xīn yǒu, chén qiǎn jiān sàn qí cháng shì wáng wǎn jiān tōng zhí sàn qí cháng shì xǔ shàn xīn lái pìn, jū liú bù qiǎn. jiǎ zǐ, jiāng fá chén, yǒu shì yú tài miào. mìng jìn wáng guǎng qín wáng jùn qīng hé gōng yáng sù bìng wèi xíng jūn yuán shuài yǐ fá chén. yú shì jìn wáng guǎng chū liù hé, qín wáng jùn chū xiāng yáng, qīng hé gōng yáng sù chū xìn zhōu, jīng zhōu cì shǐ liú rén ēn chū jiāng líng, yí yáng gōng wáng shì jī chū qí chūn, xīn yì gōng hán qín hǔ chū lú jiāng, xiāng yì gōng hè ruò bì chū wú zhōu, luò cóng gōng yàn róng chū dōng hǎi, hé zǒng guǎn jiǔ shí, bīng wǔ shí yī wàn bā qiān, jiē shòu jìn wáng jié dù. dōng jiē cāng hǎi, xī jù bā shǔ, jīng qí zhōu jí, héng gèn shù qiān lǐ. qū shè chén guó. yǒu xīng bèi yú qiān niú. shí yī yuè dīng mǎo, chē jià jiàn shī. zhào gòu chén shū bǎo wèi shàng zhù guó wàn hù gōng. yǐ hài, xíng xìng dìng chéng, chén shī shì zhòng. bǐng zǐ, xìng hé dōng. shí èr yuè gēng zǐ, zhì zì hé dōng.
秋八月丁未,河北諸州飢,遣吏部尚書蘇威賑恤之。九月丁丑,宴南征諸將, 頒賜各有差。癸巳,嘉州言龍見。冬十月己亥,太白出西方。己未,置淮南行台省 於壽春,以晉王廣為尚書令。辛酉,陳遣兼散騎常侍王琬、兼通直散騎常侍許善心 來聘,拘留不遣。甲子,將伐陳,有事於太廟。命晉王廣、秦王俊、清河公楊素並 為行軍元帥以伐陳。於是晉王廣出六合,秦王俊出襄陽,清河公楊素出信州,荊州 刺史劉仁恩出江陵,宜陽公王世積出蘄春,新義公韓擒虎出廬江,襄邑公賀若弼出 吳州,落叢公燕榮出東海,合總管九十,兵五十一萬八千,皆受晉王節度。東接滄 海,西拒巴蜀,旌旗舟楫,橫亘數千里。曲赦陳國。有星孛於牽牛。十一月丁卯, 車駕餞師。詔購陳叔寶位上柱國、萬戶公。乙亥,行幸定城,陳師誓眾。丙子,幸 河東。十二月庚子,至自河東。
jiǔ nián chūn zhēng yuè jǐ sì, bái hóng jiā rì. xīn wèi, hè ruò bì bá chén jīng kǒu, hán qín hǔ bá chén nán yù zhōu. guǐ yǒu, yǐ shàng shū yòu pú shè yú qìng zé wèi yòu wèi dà jiāng jūn. bǐng zǐ, hè ruò bì bài chén shī yú jiǎng shān, huò qí jiāng xiāo mó hē. hán qín hǔ jìn shī rù jiàn yè, huò qí jiāng rèn mán nú, huò chén zhǔ shū bǎo. chén guó píng, hé zhōu sān shí, jùn yī bǎi, xiàn sì bǎi. guǐ sì, qiǎn shǐ chí jié xún fǔ zhī. èr yuè yǐ wèi, fèi huái nán xíng tái shěng. bǐng shēn, zhì wǔ bǎi jiā wèi xiāng, zhèng yī rén bǎi jiā wèi lǐ, zhǎng yī rén. dīng yǒu, yǐ xiāng zhōu zǒng guǎn wéi shì kāng wèi ān zhōu zǒng guǎn. xià sì yuè jǐ hài, xìng lí shān, qīn láo xuán shī. yǐ sì, sān jūn kǎi rù, xiàn fú yú tài miào. bài jìn wáng guǎng wèi tài wèi. gēng xū, shàng yù guǎng yáng mén yàn jiāng shì, bān cì gè yǒu chà. xīn hài, dà shè tiān xià. jǐ wèi, yǐ chén dōu guān shàng shū kǒng fàn, sàn qí cháng shì wáng cuō wáng yí, yù shǐ zhōng chéng shěn guān děng, xié nìng yú qí zhǔ, yǐ zhì wáng miè, jiē tóu zhī biān yì. xīn yǒu, yǐ xìn zhōu zǒng guǎn yáng sù wèi jīng zhōu zǒng guǎn, lì bù shì láng yǔ wén bì wèi xíng bù shàng shū, zōng zhèng shǎo qīng yáng yì wèi gōng bù shàng shū. rén xū, zhào yuē:
九年春正月己巳,白虹夾日。辛未,賀若弼拔陳京口,韓擒虎拔陳南豫州。癸 酉,以尚書右僕射虞慶則為右衛大將軍。丙子,賀若弼敗陳師於蔣山,獲其將蕭摩 訶。韓擒虎進師入建鄴,獲其將任蠻奴,獲陳主叔寶。陳國平,合州三十,郡一百, 縣四百。癸巳,遣使持節巡撫之。二月乙未,廢淮南行台省。丙申,制五百家為鄉, 正一人;百家為里,長一人。丁酉,以襄州總管韋世康為安州總管。夏四月己亥, 幸驪山,親勞旋師。乙巳,三軍凱入,獻俘於太廟。拜晉王廣為太尉。庚戌,上御 廣陽門宴將士,頒賜各有差。辛亥,大赦天下。己未,以陳都官尚書孔范,散騎常 侍王瑳、王儀,御史中丞沈觀等,邪佞於其主,以致亡滅,皆投之邊裔。辛酉,以 信州總管楊素為荊州總管,吏部侍郎宇文弼為刑部尚書,宗正少卿楊異為工部尚書。 壬戌,詔曰:
wǎng yǐ wú yuè zhī yě, qún lí tú tàn, gān gē fāng yòng, jī xí wèi níng. jīn lǜ tǔ dà tóng, hán shēng suì xìng, tài píng zhī fǎ, fāng kě liú xíng. fán wǒ chén liáo, zǎo shēn yù dé, kāi tōng ěr mù, yí cóng zī shǐ. sàng luàn yǐ lái, miǎn jiāng shí zài, jūn wú jūn dé, chén shī chén dào, fù yǒu bù cí, zi yǒu bù xiào, xiōng dì zhī qíng huò báo, fū fù zhī yì huò wéi, zhǎng yòu shī xù, zūn bēi cuò luàn. zhèn wèi dì wáng, zhì cún ài yǎng, shí yǒu zhēn dào, bù gǎn níng xī. nèi wài zhí wèi, xiá ěr lí rén, jiā jiā zì xiū, rén rén kè niàn, shǐ bù guǐ bù fǎ, dàng rán jù jǐn. bīng kě lì wēi, bù kě bù jí, xíng kě zhù huà, bù kě zhuān xíng. jìn wèi jiǔ zhòng zhī yú, zhèn shǒu sì fāng zhī wài, róng lǚ jūn qì, jiē yí tíng bà. dài lù jì yí, qún fāng wú shì, wǔ lì zhī zǐ, jù kě xué wén, rén jiān jiǎ zhàng, xī jiē chú huǐ. yǒu gōng zhī chén, jiàng qíng wén yì, jiā mén zǐ zhí, gè shǒu yī jīng, lìng hǎi nèi xī rán, gāo shān yǎng zhǐ. jīng yì xiáng xù, yuán jí zhōu xiàn, shēng tú shòu yè, shēng jìn yú cháo, wèi yǒu zhuó rán míng jīng gāo dì, cǐ zé jiào xùn bù dǔ, kǎo kè wèi jīng, míng lēi suǒ yóu, lóng zī rú xùn. guān fǔ cóng huàn, qiū yuán sù shì, xīn jī xiāng biǎo, kuān hóng wèi niàn, wù wèi jú cù, guāi wǒ huáng yóu. zhèn jūn lín qū yǔ, yú zī jiǔ zài, kāi zhí yán zhī lù, pī bù huì zhī xīn, xíng yú yán sè, láo yú xìng qǐn. zì qǐng chěng yì lùn gōng, chāng yán nǎi zhòng, tuī chéng qiè jiàn, qí shì shén shū. gōng qīng shì shù, fēi suǒ wàng yě, gè qǐ zhì chéng, kuāng zī bù dǎi. jiàn shàn bì jìn, yǒu cái bì jǔ, wú huò jìn mò, tuì yǒu hòu yán. bān gào tiān xià, xián xī cǐ yì.
往以吳越之野,群黎塗炭,干戈方用,積習未寧。今率土大同,含生遂性,太 平之法,方可流行。凡我臣僚,澡身浴德,開通耳目,宜從茲始。喪亂已來,緬將 十載,君無君德,臣失臣道,父有不慈,子有不孝,兄弟之情或薄,夫婦之義或違, 長幼失序,尊卑錯亂。朕為帝王,志存愛養,時有臻道,不敢寧息。內外職位,遐 邇黎人,家家自修,人人克念,使不軌不法,蕩然俱盡。兵可立威,不可不戢,刑可 助化,不可專行。禁衛九重之餘,鎮守四方之外,戎旅軍器, 皆宜停罷。代路既夷, 群方無事,武力之子,俱可學文,人間甲仗,悉皆除毀。有功之臣,降情文藝,家 門子侄,各守一經,令海內翕然,高山仰止。京邑庠序,爰及州縣,生徒受業,升 進於朝,未有灼然明經高第,此則教訓不篤,考課未精,明勒所由,隆茲儒訓。官 府從宦,丘園素士,心跡相表,寬弘為念,勿為跼促,乖我皇猷。朕君臨區宇,於 茲九載,開直言之路,披不諱之心,形於顏色,勞於興寢。自頃逞藝論功,昌言乃 眾,推誠切諫,其事甚疏。公卿士庶,非所望也,各啟至誠,匡茲不逮。見善必進, 有才必舉,無或噤默,退有後言。頒告天下,咸悉此意。
rùn yuè jiǎ zǐ, yǐ ān zhōu zǒng guǎn wéi shì kāng wèi xìn zhōu zǒng guǎn. dīng chǒu, bān mù yú fú yú zǒng guǎn cì shǐ, cí yī xióng yī. jǐ mǎo, yǐ lì bù shàng shū sū wēi wèi shàng shū yòu pú shè. liù yuè yǐ chǒu, yǐ jīng zhōu zǒng guǎn yáng sù wèi nà yán. dīng chǒu, yǐ lì bù shì láng lú kǎi wèi lǐ bù shàng shū. shí cháo yě wù yì, xián yuàn dēng fēng. qiū qī yuè bǐng wǔ, zhào yuē: qǐ kě mìng yī jiāng jūn, chú yī xiǎo guó, xiá ěr zhù yì, biàn wèi tài píng. yǐ báo dé ér fēng míng shān, yòng xū yán ér gàn shàng dì, fēi zhèn yōu wén. ér jīn yǐ hòu, yán jí fēng chán, yí jí jìn jué. bā yuè rén xū, yǐ guǎng píng wáng xióng wèi sī kōng. dōng shí yī yuè rén chén, kǎo shǐ dìng zhōu cì shǐ dòu lú tōng děng shàng biǎo, qǐng fēng chán, shàng bù xǔ. gēng zǐ, yǐ yòu wèi dà jiāng jūn yú qìng zé wèi yòu wǔ hòu dà jiāng jūn, yòu lǐng jūn jiāng jūn lǐ ān wèi yòu lǐng jūn dà jiāng jūn. jiǎ yín, jiàng qiú tú. shí èr yuè jiǎ zǐ, zhào yuē: zhèn zhī chéng tiān mìng, qīng dàng wàn fāng. bǎi wáng shuāi bì zhī hòu, zhào shù jiāo fú zhī rì, shèng rén yí xùn, sǎo dì jù jǐn, zhì lǐ zuò lè, jīn yě qí shí. zhèn qíng cún gǔ lè, shēn sī yǎ dào. zhèng wèi yín shēng, yú lóng zá xì, lè fǔ zhī nèi, jǐn yǐ chú zhī. jīn yù gèng diào lǜ lǚ, gǎi zhāng qín sè. qiě miào shù jīng wēi, fēi yīn jiào xí, gōng rén dài zhǎng, zhǐ chuán zāo pò, bù zú dá shén míng zhī dé, lùn tiān dì zhī hé. qū yù zhī jiān, qí cái yì yì, tiān zhī shén shòu, hé dài wú zāi! gài huì jī yú fēi shí, qí chāng yán yú suǒ hǎo, yí kě sōu fǎng, sù yǐ zòu wén, shù dǔ yī yì zhī néng, gòng jiù jiǔ chéng zhī yè. réng zhào tài cháng niú hóng tōng zhí sàn qí cháng shì xǔ shàn xīn mì shū chéng yáo chá tōng zhí láng yú shì jī děng yì dìng zuò lè. jǐ sì, yǐ huáng zhōu zǒng guǎn zhōu fǎ shàng wèi yǒng zhōu zǒng guǎn.
閏月甲子,以安州總管韋世康為信州總管。丁丑,頒木魚符於總管、刺史,雌 一雄一。己卯,以吏部尚書蘇威為尚書右僕射。六月乙丑,以荊州總管楊素為納言。 丁丑,以吏部侍郎盧愷為禮部尚書。時朝野物議,咸願登封。秋七月丙午,詔曰: 「豈可命一將軍,除一小國,遐邇注意,便謂太平。以薄德而封名山,用虛言而干 上帝,非朕攸聞。而今以後,言及封禪,宜即禁絕。」八月壬戌,以廣平王雄為司 空。冬十一月壬辰,考使定州刺史豆盧通等上表,請封禪,上不許。庚子,以右衛 大將軍虞慶則為右武候大將軍,右領軍將軍李安為右領軍大將軍。甲寅,降囚徒。 十二月甲子,詔曰:「朕祗承天命,清盪萬方。百王衰敝之後,兆庶澆浮之日,聖 人遺訓,掃地俱盡,制禮作樂,今也其時。朕情存古樂,深思雅道。鄭衛淫聲,魚 龍雜戲,樂府之內,盡以除之。今欲更調律呂,改張琴瑟。且妙術精微,非因教習, 工人代掌,止傳糟粕,不足達神明之德,論天地之和。區域之間,奇才異藝,天知 神授,何代無哉!蓋晦跡於非時,俟昌言於所好,宜可搜訪,速以奏聞,庶睹一藝 之能,共就九成之業。」仍詔太常牛弘、通直散騎常侍許善心、秘書丞姚察、通直 郎虞世基等議定作樂。己巳,以黃州總管周法尚為永州總管。
shí nián chūn zhēng yuè yǐ wèi, yǐ huáng sūn zhāo wèi hé nán wáng, kǎi wèi huá yáng wáng. èr yuè gēng shēn, xìng bīng zhōu. xià sì yuè xīn yǒu, zhì zì bīng zhōu. wǔ yuè yǐ wèi, zhào yuē: wèi mò sàng luàn, yǔ xiàn guā fēn, yì chē suì dòng, wèi huáng xiū xī. bīng shì jūn rén, quán zhì fāng fǔ, nán zhēng běi fá, jū chù wú dìng. jiā wú wán dǔ, dì hǎn bāo sāng, héng wèi liú yù zhī rén, jìng wú xiāng lǐ zhī hào. zhèn shén mǐn zhī. fán shì jūn rén, kě xī shǔ zhōu xiàn, kěn tián jí zhàng, yī yǔ mín tóng. jūn fǔ tǒng lǐng, yí yī jiù shì. bà shān dōng hé nán jí běi fāng yuán biān zhī dì xīn zhì jūn fǔ. liù yuè xīn yǒu, zhì rén nián wǔ shí, miǎn yì shōu yōng. guǐ hài, yǐ líng zhōu zǒng guǎn wáng shì jī wèi jīng zhōu zǒng guǎn, xī zhōu cì shǐ yuán zhòu wèi líng zhōu zǒng guǎn. qiū qī yuè guǐ mǎo, yǐ nà yán yáng sù wèi nèi shǐ lìng. gēng xū, shàng qīn lù qiú tú. xīn hài, gāo lì liáo dōng jùn gōng gāo yáng zú. rén zǐ, tǔ gǔ hún qiǎn shǐ lái cháo. bā yuè rén shēn, qiǎn zhù guó xiāng yáng jùn gōng wéi guāng, shàng kāi fǔ dōng lái jùn gōng wáng jǐng, bìng chí jié xún fǔ lǐng nán, bǎi yuè jiē fú. dōng shí yuè jiǎ zǐ, bān mù yú fú yú jīng shī guān wǔ pǐn yǐ shàng. wù chén, yǐ yǒng zhōu zǒng guǎn zhōu fǎ shàng wèi guì zhōu zǒng guǎn. shí yī yuè xīn mǎo, xìng guó xué, bān cì gè yǒu chà. bǐng wǔ, qì dān qiǎn shǐ cháo gòng. xīn chǒu, yǒu shì yú nán jiāo. shì yuè, wù zhōu rén wāng wén jìn huì jī rén gāo zhì huì sū zhōu rén shěn xuán wèi jiē jǔ bīng fǎn, zì chēng tiān zǐ, shǔ zhì bǎi guān. lè ān cài dào rén jiǎng shān lǐ léng ráo zhōu wú dài huá yǒng jiā shěn xiào chè quán zhōu wáng guó qìng yú háng yáng bǎo yīng jiāo zhǐ lǐ chūn děng jiē zì chēng dà dū dū, gōng xiàn zhōu xiàn. zhào shàng zhù guó nèi shǐ lìng yuè guó gōng yáng sù tǎo píng zhī.
十年春正月乙未,以皇孫昭為河南王,楷為華陽王。二月庚申,幸并州。夏四 月辛酉,至自并州。五月乙未,詔曰:「魏末喪亂,宇縣瓜分,役車歲動,未遑休 息。兵士軍人,權置坊府,南征北伐,居處無定。家無完堵,地罕包桑,恆為流寓 之人,竟無鄉里之號。朕甚愍之。凡是軍人,可悉屬州縣,墾田籍帳,一與民同。 軍府統領,宜依舊式。罷山東河南及北方緣邊之地新置軍府。」六月辛酉,制人年 五十,免役收庸。癸亥,以靈州總管王世積為荊州總管,淅州刺史元胄為靈州總管。 秋七月癸卯,以納言楊素為內史令。庚戌,上親錄囚徒。辛亥,高麗遼東郡公高陽 卒。壬子,吐谷渾遣使來朝。八月壬申,遣柱國、襄陽郡公韋洸,上開府、東萊郡 公王景,並持節巡撫嶺南,百越皆服。冬十月甲子,頒木魚符於京師官五品已上。 戊辰,以永州總管周法尚為桂州總管。十一月辛卯,幸國學,頒賜各有差。丙午, 契丹遣使朝貢。辛丑,有事於南郊。是月,婺州人汪文進、會稽人高智慧、蘇州人 沈玄懀皆舉兵反,自稱天子,署置百官。樂安蔡道人、蔣山李棱、饒州吳代華、永 嘉沈孝澈、泉州王國慶、餘杭楊寶英、交趾李春等皆自稱大都督,攻陷州縣。詔上 柱國、內史令、越國公楊素討平之。
shí yī nián chūn zhēng yuè dīng yǒu, yǐ píng chén suǒ de gǔ qì duō wèi yāo biàn, xī mìng huǐ zhī. xīn chǒu, gāo lì qiǎn shǐ cháo gòng. bǐng wǔ, huáng tài zǐ fēi yuán shì hōng, shàng jǔ āi yú wén sī diàn. èr yuè wù wǔ, tǔ gǔ hún qiǎn shǐ gòng fāng wù. yǐ dà jiāng jūn sū xiào cí wèi gōng bù shàng shū. bǐng zǐ, yǐ lín yǐng lìng liú kuàng zhì shù yóu yì, zhuó wèi jǔ zhōu cì shǐ. jǐ mǎo, tū jué qiǎn shǐ xiàn qī bǎo wǎn. xīn sì huì, rì yǒu shí zhī. sān yuè rén wǔ, qiǎn tōng shì shè rén ruò gān qià shǐ yú tǔ gǔ hún. guǐ wèi, yǐ yōu zhōu zǒng guǎn zhōu yáo wèi shòu zhōu zǒng guǎn, shuò zhōu zǒng guǎn tǔ wàn xù wèi xià zhōu zǒng guǎn. xià sì yuè wù wǔ, tū jué yōng yú lǘ kè hán qiǎn qí tè qín lái cháo. wǔ yuè jiǎ zǐ, gāo lì qiǎn shǐ gòng fāng wù. guǐ mǎo, zhào bǎi guān xī yì cháo táng shàng fēng shì. yǐ sì, yǐ yòu wèi jiāng jūn yuán mín wèi zuǒ wèi dà jiāng jūn. qiū qī yuè jǐ chǒu, yǐ zhù guó dù yàn wèi hóng zhōu zǒng guǎn. bā yuè rén shēn, xìng lì yuán. téng wáng zàn hōng. yǐ hài, zhì zì lì yuán. shàng zhù guó pèi guó gōng zhèng yì zú. shí èr yuè bǐng chén, mò hé qiǎn shǐ gòng fāng wù.
十一年春正月丁酉,以平陳所得古器多為妖變,悉命毀之。辛丑,高麗遣使朝 貢。丙午,皇太子妃元氏薨,上舉哀於文思殿。二月戊午,吐谷渾遣使貢方物。以 大將軍蘇孝慈為工部尚書。丙子,以臨潁令劉曠治術尤異,擢為莒州刺史。己卯, 突厥遣使獻七寶碗。辛巳晦,日有蝕之。三月壬午,遣通事舍人若干洽使於吐谷渾。 癸未,以幽州總管周搖為壽州總管,朔州總管吐萬緒為夏州總管。夏四月戊午,突 厥雍虞閭可汗遣其特勤來朝。五月甲子,高麗遣使貢方物。癸卯,詔百官悉詣朝堂 上封事。乙巳,以右衛將軍元旻為左衛大將軍。秋七月己丑,以柱國杜彥為洪州總 管。八月壬申,幸栗園。滕王瓚薨。乙亥,至自栗園。上柱國、沛國公鄭譯卒。十 二月丙辰,靺鞨遣使貢方物。
shí èr nián chūn zhēng yuè rén zǐ, yǐ sū zhōu cì shǐ huáng fǔ jī wèi xìn zhōu zǒng guǎn, xuān zhōu cì shǐ xí dài yǎ wèi guǎng zhōu zǒng guǎn. èr yuè jǐ sì, yǐ shǔ wáng xiù wèi nèi shǐ lìng, jiān yòu lǐng jūn dà jiāng jūn, hàn wáng liàng wèi yōng zhōu mù yòu wèi dà jiāng jūn. xià sì yuè xīn mǎo, yǐ shòu zhōu zǒng guǎn zhōu yáo wèi xiāng zhōu zǒng guǎn. wǔ yuè xīn hài, guǎng zhōu zǒng guǎn xí dài yǎ zú. qiū qī yuè yǐ sì, shàng shū yòu pú shè pī guó gōng sū wēi, lǐ bù shàng shū róng chéng xiàn hóu lú kǎi bìng zuò shì chú míng. rén xū, xìng kūn míng chí, qí rì hái gōng. jǐ sì, yǒu shì yú tài miào. rén shēn huì, rì yǒu shí zhī. bā yuè jiǎ xū, zhì tiān xià sǐ zuì, zhū zhōu bù dé biàn jué, jiē lìng dà lǐ fù zhì. yǐ hài, xìng lóng shǒu chí. guǐ sì, zhì sù wèi zhě bù dé zhé lí suǒ shǒu. dīng yǒu, shàng zhù guó xià zhōu zǒng guǎn chǔ guó gōng dòu lú jī zú. wù xū, shàng qīn lù qiú tú. jiǔ yuè dīng wèi, yǐ gōng bù shàng shū yáng yì wèi wú zhōu zǒng guǎn. dōng shí yuè dīng chǒu, yǐ suì ān wáng jí wèi wèi wáng. rén wǔ, yǒu shì yú tài miào. zhì tài zǔ shén zhǔ qián, shàng liú tì wū yàn, bēi bù zì shèng. shí yī yuè xīn hài, yǒu shì yú nán jiāo. rén zǐ, yàn bǎi liáo, bān cì gè yǒu chà. jǐ wèi, shàng zhù guó xīn yì jùn gōng hán qín hǔ zú. gēng shēn, yǐ yù zhōu cì shǐ quán wǔ wèi tán zhōu zǒng guǎn. jiǎ zǐ, bǎi liáo dà shè yú wǔ dé diàn. shí èr yuè guǐ yǒu, tū jué qiǎn shǐ lái cháo. yǐ yǒu, yǐ shàng zhù guó nèi shǐ lìng yáng sù wèi shàng shū yòu pú shè. jǐ yǒu, tǔ gǔ hún mò hé bìng qiǎn shǐ gòng fāng wù.
十二年春正月壬子,以蘇州刺史皇甫績為信州總管,宣州刺史席代雅為廣州總 管。二月己巳,以蜀王秀為內史令,兼右領軍大將軍,漢王諒為雍州牧、右衛大將 軍。夏四月辛卯,以壽州總管周搖為襄州總管。五月辛亥,廣州總管席代雅卒。秋 七月乙巳,尚書右僕射、邳國公蘇威,禮部尚書、容城縣侯盧愷並坐事除名。壬戌, 幸昆明池,其日還宮。己巳,有事於太廟。壬申晦,日有蝕之。八月甲戌,制天下 死罪,諸州不得便決,皆令大理覆治。乙亥,幸龍首池。癸巳,制宿衛者不得輒離 所守。丁酉,上柱國、夏州總管、楚國公豆盧勣卒。戊戌,上親錄囚徒。九月丁未, 以工部尚書楊異為吳州總管。冬十月丁丑,以遂安王集為衛王。壬午,有事於太廟。 至太祖神主前,上流涕嗚咽,悲不自勝。十一月辛亥,有事於南郊。壬子,宴百僚, 頒賜各有差。己未,上柱國、新義郡公韓擒虎卒。庚申,以豫州刺史權武為潭州總 管。甲子,百僚大射於武德殿。十二月癸酉,突厥遣使來朝。乙酉,以上柱國、內 史令楊素為尚書右僕射。己酉,吐谷渾、靺鞨並遣使貢方物。
shí sān nián chūn zhēng yuè yǐ sì, shàng zhù guó huán guó gōng hán jiàn yè zú. bǐng wǔ, qì dān xī shì wéi bìng qiǎn shǐ gòng fāng wù. rén zǐ, qīn sì gǎn dì. jǐ wèi, yǐ xìn zhōu zǒng guǎn wéi shì kāng wèi lì bù shàng shū. rén xū, xíng xìng qí zhōu. èr yuè bǐng zǐ, zhào yíng rén shòu gōng. dīng hài, zhì zì qí zhōu. wù zǐ, yàn kǎo shǐ yú jiā zé diàn. jǐ mǎo, lì huáng sūn jiǎn wèi yù zhāng wáng. wù zǐ, jìn zhōu cì shǐ nán yáng jùn gōng jiǎ xī dá, xiǎn zhōu zǒng guǎn fǔ níng jùn gōng hán yán děng yǐ huì fú zhū. jǐ chǒu, zhì zuò shì qù guān zhě, pèi liú yī nián. dīng yǒu, zhì sī jiā bù dé yǐn cáng wěi hòu tú chèn. xià sì yuè guǐ wèi, zhì zhàn wáng zhī jiā, gěi fù yī nián. wǔ yuè guǐ hài, zhào rén jiān yǒu zhuàn jí guó shǐ zāng pǐ rén wù zhě, jiē lìng jìn jué. qiū qī yuè wù shēn, mò hé qiǎn shǐ gòng fāng wù. rén zǐ, zuǒ wèi dà jiāng jūn yún zhōu zǒng guǎn jù lù jùn gōng hè lóu zi gàn zú. dīng sì, xìng kūn míng chí. wù chén huì, rì yǒu shí zhī. jiǔ yuè bǐng chén, jiàng qiú tú. gēng shēn, yǐ shào guó gōng yáng lún wèi téng wáng. yǐ chǒu, yǐ zhù guó dù yàn wèi yún zhōu zǒng guǎn. dōng shí yuè yǐ mǎo, shàng zhù guó huá yáng jùn gōng liáng yàn guāng zú.
十三年春正月乙巳,上柱國、郇國公韓建業卒。丙午,契丹、奚、、室韋並 遣使貢方物。壬子,親祀感帝。己未,以信州總管韋世康為吏部尚書。壬戌,行幸 岐州。二月丙子,詔營仁壽宮。丁亥,至自岐州。戊子,宴考使於嘉則殿。己卯, 立皇孫暕為豫章王。戊子,晉州刺史、南陽郡公賈悉達,顯州總管、撫寧郡公韓延 等以賄伏誅。己丑,制坐事去官者,配流一年。丁酉,制私家不得隱藏緯候圖讖。 夏四月癸未,制戰亡之家,給復一年。五月癸亥,詔人間有撰集國史、臧否人物者, 皆令禁絕。秋七月戊申,靺鞨遣使貢方物。壬子,左衛大將軍、雲州總管、鉅鹿郡 公賀婁子干卒。丁巳,幸昆明池。戊辰晦,日有蝕之。九月丙辰,降囚徒。庚申, 以邵國公楊綸為滕王。乙丑,以柱國杜彥為雲州總管。冬十月乙卯,上柱國、華陽 郡公梁彥光卒。
shí sì nián xià sì yuè yǐ chǒu, zhào yuē: zài xī shèng rén, zuò lè chóng dé, yí fēng yì sú, yú sī wèi dà. zì jìn shì bō qiān, bīng gē bù xī, yǎ lè liú sàn, nián dài yǐ duō, sì fāng wèi yī, wú yóu biàn zhèng. lài shàng tiān jiàn lín, míng shén jiàng fú, zhěng zī tú tàn, ān xī cāng shēng, tiān xià dà tóng, guī yú zhì lǐ, yí wén jiù wù, jiē wèi guó yǒu. bǐ mìng suǒ sī, zǒng lìng yán jiū, zhèng lè yǎ shēng, xiáng kǎo yǐ qì, yí jí shī yòng, jiàn xíng zhě tíng. rén jiān yīn lè, liú pì rì jiǔ, qì qí jiù tǐ, jìng zào fán shēng, fú dàng bù guī, suì yǐ chéng sú. yí jiā jìn yuē, wù cún qí běn. wǔ yuè xīn yǒu, jīng shī dì zhèn. guān nèi zhū zhōu hàn. liù yuè dīng mǎo, zhào shěng fǔ zhōu xiàn, jiē gěi gōng xiè tián, bù dé zhì shēng, yǔ rén zhēng lì. qiū qī yuè yǐ wèi, yǐ pī guó gōng sū wēi wèi nà yán. bā yuè xīn wèi, guān zhōng dà hàn, rén jī. shàng lǜ hù kǒu jiù shí yú luò yáng. jiǔ yuè jǐ wèi, yǐ qí zhōu cì shǐ fán zi gài wèi xún zhōu zǒng guǎn. dīng sì, yǐ jī zhōu cì shǐ cuī zhòng fāng wèi huì zhōu zǒng guǎn. dōng rùn shí yuè jiǎ yín, zhào yuē: qí liáng chén wǎng jiē chuàng yè yī fāng, mián lì nián dài. jì zōng sì fèi jué, jì diàn wú zhǔ, xìng yán jīn niàn, liáng yǐ chuàng rán. jǔ guó gōng xiāo cóng jí gāo rén yīng chén shū bǎo děng, yí lìng yǐ shí xiū qí jì sì. suǒ xū qì wù, yǒu sī gěi zhī. yǐ mǎo, zhì wài guān jiǔ pǐn yǐ shàng, fù mǔ jí zi nián shí wǔ yǐ shàng, bù dé jiāng zhī guān. shí yī yuè rén xū, zhì zhōu xiàn zuǒ lì, sān nián yī dài, bù dé zhòng rèn. guǐ wèi, yǒu xīng bèi yú jiǎo kàng. shí èr yuè yǐ wèi, dōng xún shòu.
十四年夏四月乙丑,詔曰:「在昔聖人,作樂崇德,移風易俗,於斯為大。自 晉氏播遷,兵戈不息,雅樂流散,年代已多,四方未一,無由辨正。賴上天鑒臨, 明神降福,拯茲塗炭,安息蒼生,天下大同,歸於治理,遺文舊物,皆為國有。比 命所司,總令研究,正樂雅聲,詳考已訖,宜即施用,見行者停。人間音樂,流僻 日久,棄其舊體,競造繁聲,浮宕不歸,遂以成俗。宜加禁約,務存其本。」五月 辛酉,京師地震。關內諸州旱。六月丁卯,詔省府州縣,皆給公廨田,不得治生, 與人爭利。秋七月乙未,以邳國公蘇威為納言。八月辛未,關中大旱,人飢。上率 戶口就食於洛陽。九月己未,以齊州刺史樊子蓋為循州總管。丁巳,以基州刺史崔 仲方為會州總管。冬閏十月甲寅,詔曰:「齊、梁、陳往皆創業一方,綿歷年代。 既宗祀廢絕,祭奠無主,興言矜念,良以愴然。莒國公蕭琮及高仁英、陳叔寶等, 宜令以時修其祭祀。所須器物,有司給之。」乙卯,制外官九品已上,父母及子年 十五已上,不得將之官。十一月壬戌,制州縣佐吏,三年一代,不得重任。癸未, 有星孛於角亢。十二月乙未,東巡狩。
shí wǔ nián chūn zhēng yuè rén xū, chē jià cì qí zhōu, qīn wèn jí kǔ. bǐng yín, lǚ wáng fú shān. gēng wǔ, shàng yǐ suì hàn, cí tài shān, yǐ xiè qiān jiù. dà shè tiān xià. èr yuè bǐng chén, shōu tiān xià bīng qì, gǎn yǒu sī zào zhě, zuò zhī. guān zhōng yuán biān, bù zài qí lì. dīng sì, shàng zhù guó jiǎng guó gōng liáng ruì zú. sān yuè jǐ wèi, zhì zì dōng xún shòu. wàng jì wǔ yuè hǎi dú. dīng hài, xìng rén shòu gōng. yíng zhōu zǒng guǎn wéi yì zú. xià sì yuè jǐ chǒu shuò, dà shè tiān xià. jiǎ chén, yǐ zhào zhōu cì shǐ yáng dá wèi gōng bù shàng shū. dīng wèi, yǐ kāi fǔ yí tóng sān sī wéi chōng wèi yíng zhōu zǒng guǎn. wǔ yuè guǐ yǒu, tǔ gǔ hún qiǎn shǐ cháo gòng. dīng hài, zhì jīng guān wǔ pǐn yǐ shàng, pèi tóng yú fú. liù yuè wù zǐ, zhào záo dǐ zhù. gēng yín, xiāng zhōu cì shǐ dòu lú tōng gòng líng wén bù, mìng fén zhī yú cháo táng. yǐ wèi, lín yì qiǎn shǐ lái gòng fāng wù. xīn chǒu, zhào míng shān dà chuān wèi zài sì diǎn zhě, xī cí zhī. qiū qī yuè yǐ chǒu, jìn wáng guǎng xiàn máo guī. jiǎ xū, qiǎn pī guó gōng sū wēi xún shěng jiāng nán. wù yín, zhì zì rén shòu gōng. xīn sì, zhì jiǔ pǐn yǐ shàng guān yǐ lǐ qù zhí zhě, tīng bìng zhí hù. dōng shí yuè wù zǐ, yǐ lì bù shàng shū wéi shì kāng wèi jīng zhōu zǒng guǎn. shí yī yuè xīn yǒu, xìng wēn tāng. yǐ chǒu, zhì zì wēn tāng. shí èr yuè wù zǐ, chì dào biān liáng yī shēng yǐ shàng jiē zhǎn, bìng jí méi qí jiā. jǐ chǒu, zhào wén wǔ guān yǐ sì kǎo jiāo dài.
十五年春正月壬戌,車駕次齊州,親問疾苦。丙寅,旅王符山。庚午,上以歲 旱,祠太山,以謝愆咎。大赦天下。二月丙辰,收天下兵器,敢有私造者,坐之。 關中緣邊,不在其例。丁巳,上柱國、蔣國公梁睿卒。三月己未,至自東巡狩。望 祭五嶽海瀆。丁亥,幸仁壽宮。營州總管韋藝卒。夏四月己丑朔,大赦天下。甲辰, 以趙州刺史楊達為工部尚書。丁未,以開府儀同三司韋沖為營州總管。五月癸酉, 吐谷渾遣使朝貢。丁亥,制京官五品已上,佩銅魚符。六月戊子,詔鑿底柱。庚寅, 相州刺史豆盧通貢綾文布,命焚之於朝堂。乙未,林邑遣使來貢方物。辛丑,詔名 山大川未在祀典者,悉祠之。秋七月乙丑,晉王廣獻毛龜。甲戌,遣邳國公蘇威巡 省江南。戊寅,至自仁壽宮。辛巳,制九品已上官以理去職者,聽並執笏。冬十月 戊子,以吏部尚書韋世康為荊州總管。十一月辛酉,幸溫湯。乙丑,至自溫湯。十 二月戊子,敕盜邊糧一升已上皆斬,並籍沒其家。己丑,詔文武官以四考交代。
shí liù nián chūn zhēng yuè dīng hài, yǐ huáng sūn yù wèi píng yuán wáng, yún wèi ān chéng wáng, yí wèi ān píng wáng, kè wèi xiāng chéng wáng, gāi wèi gāo yáng wáng, sháo wèi jiàn ān wáng, jiǒng wèi yǐng chuān wáng. xià wǔ yuè dīng sì, yǐ huái zhōu cì shǐ páng huǎng wèi xià zhōu zǒng guǎn, cài yáng xiàn gōng yáo biàn wèi líng zhōu zǒng guǎn. liù yuè jiǎ wǔ, zhì gōng shāng bù dé jìn shì. bīng zhōu dà huáng. xīn chǒu, zhào jiǔ pǐn yǐ shàng qī wǔ pǐn yǐ shàng qiè fū wáng bù dé gǎi jià. qiū bā yuè bǐng xū, zhào jué sǐ zuì zhě, sān zòu ér hòu xíng xíng. dōng shí yuè jǐ chǒu, xìng zhǎng chūn gōng. shí yī yuè rén zǐ, zhì zì zhǎng chūn gōng.
十六年春正月丁亥,以皇孫裕為平原王,筠為安成王,嶷為安平王,恪為襄城 王,該為高陽王,韶為建安王,煚為潁川王。夏五月丁巳,以懷州刺史龐晃為夏州 總管,蔡陽縣公姚辯為靈州總管。六月甲午,制工商不得進仕。并州大蝗。辛丑, 詔九品已上妻、五品已上妾夫亡不得改嫁。秋八月丙戌,詔決死罪者,三奏而後行 刑。冬十月己丑,幸長春宮。十一月壬子,至自長春宮。
shí qī nián chūn èr yuè guǐ wèi, tài píng gōng shǐ wàn suì jī xī níng qiāng, píng zhī. gēng yín, xìng rén shòu gōng. gēng zǐ, shàng zhù guó wáng shì jī tǎo guì zhōu zéi lǐ guāng shì, píng zhī. rén yín, hé nán wáng zhāo nà fēi, yàn qún chén, bān cì gè yǒu chà. sān yuè bǐng chén, zhào yuē: fēn zhí shè guān, gòng lǐ shí wù, bān wèi gāo xià, gè yǒu děng chà. ruò suǒ zài guān rén bù xiāng jìng dàn, duō zì kuān zòng, shì nán kè jǔ. zhū yǒu diàn shī, suī bèi kē tiáo, huò jù lǜ nǎi qīng, lùn qíng zé zhòng, bù jí jué zuì, wú yǐ chéng sù. qí zhū sī lùn shǔ guān, ruò yǒu qiān fàn, tīng yú lǜ wài zhēn zhuó jué zhàng. xīn yǒu, shàng qīn lù qiú tú. guǐ hài, shàng zhù guó péng guó gōng liú chǎng yǐ zuì fú zhū. gēng wǔ, qiǎn zhì shū shì yù shǐ liǔ yù huáng fǔ dàn xún shěng hé nán hé běi. xià sì yuè wù yín, bān xīn lì. rén wǔ, zhào yuē: zhōu lì gào zhōng, qún xiōng zuò luàn, xìn qǐ fān fú, dú bèi shēng rén. zhèn shòu mìng shàng xuán, kuò qīng qū yǔ, shèng líng chuí yòu, wén wǔ tóng xīn. shēn míng gōng mù yún xiāng gōng xiào kuān guǎng píng wáng xióng jiǎng guó gōng ruì chǔ guó gōng jī qí guó gōng jiǒng yuè guó gōng sù lǔ guó gōng qìng zé xīn níng gōng zhǎng chā yí yáng gōng shì jī zhào guó gōng luó yún lǒng xī gōng xún guǎng yè gōng jǐng zhēn chāng gōng zhèn pèi guó gōng yì xiàng chéng gōng zǐ xiāng jù lù gōng zǐ gān děng, dēng yōng nà kuí zhī shí, cǎo mèi jīng lún zhī rì, dān chéng dà jié, xīn jǐn dì tú, mào jī shū xūn, lì xuān wáng fǔ. yí hóng qí mén xù, yǔ guó tóng xiū. qí shì zǐ shì sūn wèi jīng zhōu rèn zhě, yí liàng cái shēng yòng, shù xiǎng róng wèi, shì lù wú qióng. wǔ yuè, yàn bǎi liáo yú yù nǚ quán, bān cì gè yǒu chà. jǐ sì, shǔ wáng xiù lái cháo. gāo lì qiǎn shǐ gòng fāng wù. jiǎ xū, yǐ zuǒ wèi jiāng jūn dú gū luó yún wèi liáng zhōu zǒng guǎn. rùn yuè jǐ mǎo, qún lù rù diàn mén, xún rǎo shì wèi zhī nèi. qiū qī yuè dīng chǒu, guì zhōu rén lǐ dài xián fǎn, qiǎn yòu wǔ hòu dà jiāng jūn yú qìng zé tǎo píng zhī. dīng hài, shàng zhù guó bīng zhōu zǒng guǎn qín wáng jùn zuò shì miǎn, yǐ wáng jiù dì. wù xū, tū jué qiǎn shǐ gòng fāng wù. bā yuè dīng mǎo, jīng zhōu zǒng guǎn shàng yōng jùn gōng wéi shì kāng zú. jiǔ yuè jiǎ shēn, zhì zì rén shòu gōng. gēng yín, shàng wèi shì chén yuē: lǐ zhǔ yú jìng, jiē dāng jǐn xīn. shǔ jì fēi xīn, guì zài zhī sù. miào tíng shè lè, běn yǐ yíng shén, zhāi jì zhī rì, chù mù duō gǎn. dāng cǐ zhī jì, hé kě wèi xīn! zài lù zòu lè, lǐ wèi wèi yǔn. qún gōng qīng shì, yí gèng xiáng zhī. dōng shí yuè dīng wèi, bān tóng shòu fú yú biāo qí chē qí fǔ. wù shēn, dào wáng jìng hōng. gēng wǔ, zhào yuē: wǔ dì yì lè, sān wáng shū lǐ, jiē suí shì ér yǒu sǔn yì, yīn qíng ér lì jié wén. yǎng wéi jì xiǎng zōng miào, zhān jìng rú zài, wǎng jí zhī gǎn, qíng shēn zī rì. ér lǐ bì shēng lù, gǔ chuī fā yīn, hái rù gōng mén, jīn shí zhèn xiǎng. sī zé āi lè tóng rì, xīn shì xiāng wéi, qíng suǒ bù ān, lǐ shí wèi yǔn. yí gǎi zī wǎng shì, yòng hóng lǐ jiào. zì jīn yǐ hòu, xiǎng miào rì bù xū bèi gǔ chuī, diàn tíng wù shè lè xuán. xīn wèi, jīng shī dà suǒ. shí yī yuè dīng hài, tū jué qiǎn shǐ lái cháo. shí èr yuè rén zǐ, shàng zhù guó yòu wǔ hòu dà jiāng jūn lǔ guó gōng yú qìng zé yǐ zuì fú zhū.
十七年春二月癸未,太平公史萬歲擊西寧羌,平之。庚寅,幸仁壽宮。庚子, 上柱國王世積討桂州賊李光仕,平之。壬寅,河南王昭納妃,宴群臣,頒賜各有差。 三月丙辰,詔曰:「分職設官,共理時務,班位高下,各有等差。 若所在官人不相敬憚,多自寬縱,事難克舉。諸有殿失,雖備科條,或據律乃輕, 論情則重,不即決罪,無以懲肅。其諸司論屬官,若有愆犯,聽於律外斟酌決杖。」 辛酉,上親錄囚徒。癸亥,上柱國、彭國公劉昶以罪伏誅。庚午,遣治書侍御史柳 彧、皇甫誕巡省河南、河北。夏四月戊寅,頒新曆。壬午,詔曰:「周曆告終,群 凶作亂,釁起蕃服,毒被生人。朕受命上玄,廓清區宇,聖靈垂祐,文武同心。申 明公穆、鄖襄公孝寬、廣平王雄、蔣國公睿、楚國公勣、齊國公熲、越國公素、魯 國公慶則、新寧公長叉、宜陽公世積、趙國公羅雲、隴西公詢、廣業公景、真昌公 振、沛國公譯、項城公子相、鉅鹿公子乾等,登庸納揆之時,草昧經綸之日,丹誠 大節,心盡帝圖,茂績殊勛,力宣王府。宜弘其門緒,與國同休。其世子世孫未經 州任者,宜量才升用,庶享榮位,世祿無窮。」五月,宴百僚於玉女泉,頒賜各有 差。己巳,蜀王秀來朝。高麗遣使貢方物。甲戌,以左衛將軍獨孤羅云為涼州總管。 閏月己卯,群鹿入殿門,馴擾侍衛之內。秋七月丁丑,桂州人李代賢反,遣右武候 大將軍虞慶則討平之。丁亥,上柱國、并州總管秦王俊坐事免,以王就第。戊戌, 突厥遣使貢方物。八月丁卯,荊州總管、上庸郡公韋世康卒。九月甲申,至自仁壽 宮。庚寅,上謂侍臣曰:「禮主於敬,皆當盡心。黍稷非馨,貴在祗肅。廟庭設樂, 本以迎神,齋祭之日,觸目多感。當此之際,何可為心!在路奏樂,禮未為允。群 公卿士,宜更詳之。」冬十月丁未,頒銅獸符於驃騎、車騎府。戊申,道王靜薨。 庚午,詔曰:「五帝異樂,三王殊禮,皆隨事而有損益,因情而立節文。仰惟祭享 宗廟,瞻敬如在,罔極之感,情深茲日。而禮畢升路,鼓吹發音,還入宮門,金石 振響。斯則哀樂同日,心事相違,情所不安,理實未允。宜改茲往式,用弘禮教。 自今已後,享廟日不須備鼓吹,殿庭勿設樂懸。」辛未,京師大索。十一月丁亥, 突厥遣使來朝。十二月壬子,上柱國、右武候大將軍、魯國公虞慶則以罪伏誅。
shí bā nián chūn zhēng yuè xīn chǒu, zhào yuē: wú yuè zhī rén, wǎng chéng bì sú, suǒ zài zhī chù, sī zào dà chuán, yīn xiāng jù jié, zhì yǒu qīn hài. qí jiāng nán zhū zhōu, rén jiān yǒu chuán zhǎng sān zhàng yǐ shàng, xī kuò rù guān. èr yuè jiǎ chén, xìng rén shòu gōng. yǐ sì, yǐ hàn wáng liàng wèi xíng jūn yuán shuài, shuǐ lù sān shí wàn fá gāo lì. sān yuè yǐ hài, yǐ zhù guó dù yàn wèi shuò zhōu zǒng guǎn. xià sì yuè guǐ mǎo, yǐ jiǎng zhōu cì shǐ guō yǎn wèi hóng zhōu zǒng guǎn. wǔ yuè xīn hài, zhào chù māo guǐ gǔ dú yàn mèi yě dào zhī jiā, tóu yú sì yì. liù yuè bǐng yín, xià zhào chù gāo lì wáng gāo yuán guān jué. qiū qī yuè rén shēn, zhào yǐ hé nán bā zhōu shuǐ, miǎn qí kè yì. bǐng zǐ, zhào jīng guān wǔ pǐn yǐ shàng, zǒng guǎn cì shǐ, yǐ zhì xíng xiū jǐn qīng píng gàn jì èr kē jǔ rén. jiǔ yuè jǐ chǒu, hàn wáng liàng shī yù jí yì ér xuán, sǐ zhě shí bā jiǔ. gēng yín, chì shě kè wú gōng yàn zhě, zuò jí cì shǐ xiàn lìng. xīn mǎo, zhì zì rén shòu gōng. dōng shí yī yuè jiǎ xū, shàng qīn lù qiú tú. guǐ wèi, yǒu shì yú nán jiāo. shí èr yuè gēng zǐ, shàng zhù guó xià zhōu zǒng guǎn rèn chéng jùn gōng wáng jǐng yǐ zuì fú zhū. shì yuè, zì jīng shī zhì rén shòu gōng, zhì xíng gōng shí yǒu èr suǒ.
十八年春正月辛丑,詔曰:「吳越之人,往承弊俗,所在之處,私造大船,因 相聚結,致有侵害。其江南諸州,人間有船長三丈已上,悉括入官。」二月甲辰, 幸仁壽宮。乙巳,以漢王諒為行軍元帥,水陸三十萬伐高麗。三月乙亥,以柱國杜 彥為朔州總管。夏四月癸卯,以蔣州刺史郭衍為洪州總管。五月辛亥,詔畜貓鬼、 蠱毒、厭魅、野道之家,投於四裔。六月丙寅,下詔黜高麗王高元官爵。秋七月壬 申,詔以河南八州水,免其課役。丙子,詔京官五品已上,總管、刺史,以志行修 謹、清平幹濟二科舉人。九月己丑,漢王諒師遇疾疫而旋,死者十八九。庚寅,敕 舍客無公驗者,坐及刺史、縣令。辛卯,至自仁壽宮。冬十一月甲戌,上親錄囚徒。 癸未,有事於南郊。十二月庚子,上柱國、夏州總管、任城郡公王景以罪伏誅。是 月,自京師至仁壽宮,置行宮十有二所。
shí jiǔ nián chūn zhēng yuè guǐ yǒu, dà shè tiān xià. wù yín, dà shè wǔ dé diàn, yàn cì bǎi guān. èr yuè jǐ hài, jìn wáng guǎng lái cháo. xīn chǒu, yǐ bīng zhōu zǒng guǎn zhǎng shǐ yǔ wén bì wèi shuò zhōu zǒng guǎn. jiǎ yín, xìng rén shòu gōng. xià sì yuè dīng yǒu, tū jué lì kè hán nèi fù. dá tóu kè hán fàn sāi, qiǎn xíng jūn zǒng guǎn shǐ wàn suì jī pò zhī. liù yuè dīng yǒu, yǐ yù zhāng wáng jiǎn wèi nèi shǐ lìng. qiū bā yuè guǐ mǎo, shàng zhù guó shàng shū zuǒ pú shè qí guó gōng gāo jiǒng zuò shì miǎn. xīn hài, shàng zhù guó wǎn chéng jùn gōng zhāng wēi zú. jiǎ yín, shàng zhù guó chéng yáng jùn gōng lǐ chè zú. jiǔ yuè yǐ chǒu, yǐ tài cháng qīng niú hóng wèi lì bù shàng shū. dōng shí yuè jiǎ wǔ, yǐ tū jué lì kè hán wèi qǐ rén kè hán, zhú dà lì chéng chù qí bù luò. gēng zi, yǐ shuò zhōu zǒng guǎn yǔ wén bì wèi dài zhōu zǒng guǎn. shí èr yuè yǐ wèi, tū jué dōu lán kè hán wèi bù xià suǒ shā. dīng chǒu, xīng yǔn yú bó hǎi.
十九年春正月癸酉,大赦天下。戊寅,大射武德殿,宴賜百官。二月己亥,晉 王廣來朝。辛丑,以并州總管長史宇文弼為朔州總管。甲寅,幸仁壽宮。夏四月丁 酉,突厥利可汗內附。達頭可汗犯塞,遣行軍總管史萬歲擊破之。六月丁酉,以豫 章王暕為內史令。秋八月癸卯,上柱國、尚書左僕射、齊國公高熲坐事免。辛亥, 上柱國、皖城郡公張威卒。甲寅,上柱國、城陽郡公李徹卒。九月乙丑,以太常卿 牛弘為吏部尚書。冬十月甲午,以突厥利可汗為啟人可汗,築大利城處其部落。庚 子,以朔州總管宇文弼為代州總管。十二月乙未,突厥都藍可汗為部下所殺。丁丑, 星隕於勃海。
èr shí nián chūn zhēng yuè xīn yǒu shuò, shàng zài rén shòu gōng. tū jué gāo lì qì dān bìng qiǎn shǐ gòng fāng wù. guǐ hài, yǐ dài zhōu zǒng guǎn yǔ wén bì wèi wú zhōu zǒng guǎn. èr yuè jǐ sì, yǐ shàng zhù guó cuī hóng dù wèi yuán zhōu zǒng guǎn. dīng chǒu, wú yún ér léi. sān yuè xīn mǎo, xī zhōu rén lǐ yīng lín fǎn, qiǎn xíng jūn zǒng guǎn zhāng héng tǎo píng zhī. xià sì yuè rén xū, tū jué fàn sāi, yǐ jìn wáng guǎng wèi xíng jūn yuán shuài, jī pò zhī. yǐ hài, tiān yǒu shēng rú xiè shuǐ, zì nán ér běi. liù yuè dīng chǒu, qín wáng jùn hōng. qiū bā yuè, lǎo rén xīng jiàn. jiǔ yuè dīng wèi, zhì zì rén shòu gōng. guǐ chǒu, wú zhōu zǒng guǎn yáng yì zú. dōng shí yuè jǐ wèi, tài bái zhòu jiàn. yǐ chǒu, huáng tài zǐ yǒng jí zhū zi bìng fèi wèi shù rén. shā zhù guó tài píng xiàn gōng shǐ wàn suì. jǐ sì, shā zuǒ wèi dà jiāng jūn wǔ yuán jùn gōng yuán mín. shí yī yuè wù zǐ, tiān xià dì zhèn, jīng shī dà fēng xuě. yǐ jìn wáng guǎng wèi huáng tài zǐ. shí èr yuè wù wǔ, zhào dōng gōng guān shǔ bù dé chēng chén yú huáng tài zǐ. xīn sì, zhào yuē: fó fǎ shēn miào, dào jiào xū róng, xián jiàng dà cí, jì dù qún pǐn, fán zài hán shí, jiē měng fù hù. suǒ yǐ diāo zhù líng xiāng, tú xiě zhēn xíng, lǜ tǔ zhān yǎng, yòng shēn chéng jìng. qí wǔ yuè sì zhèn, jié xuān yún yǔ, jiāng hé huái hǎi, jìn rùn qū yù, bìng shēng yǎng wàn wù, lì yì zhào rén, gù jiàn miào lì sì, yǐ shí gōng jìng. gǎn yǒu huǐ huài tōu dào fú jí tiān zūn xiàng yuè zhèn hǎi dú shén xíng zhě, yǐ bù dào lùn. shā mén huài fó xiàng, dào shì huài tiān zūn zhě, yǐ è nì lùn.
二十年春正月辛酉朔,上在仁壽宮。突厥、高麗、契丹並遣使貢方物。癸亥, 以代州總管宇文弼為吳州總管。二月己巳,以上柱國崔弘度為原州總管。丁丑,無 雲而雷。三月辛卯,熙州人李英林反,遣行軍總管張衡討平之。夏四月壬戌,突厥 犯塞,以晉王廣為行軍元帥,擊破之。乙亥,天有聲如瀉水,自南而北。六月丁丑, 秦王俊薨。秋八月,老人星見。九月丁未,至自仁壽宮。癸丑,吳州總管楊異卒。 冬十月己未,太白晝見。乙丑,皇太子勇及諸子並廢為庶人。殺柱國、太平縣公史 萬歲。己巳,殺左衛大將軍、五原郡公元旻。十一月戊子,天下地震,京師大風雪。 以晉王廣為皇太子。十二月戊午,詔東宮官屬不得稱臣於皇太子。辛巳,詔曰: 「佛法深妙,道教虛融,咸降大慈,濟度群品,凡在含識,皆蒙覆護。所以雕鑄靈 相,圖寫真形,率土瞻仰,用申誠敬。其五嶽四鎮,節宣雲雨,江河淮海,浸潤區 域,並生養萬物,利益兆人,故建廟立祀,以時恭敬。敢有毀壞偷盜佛及天尊像、 岳鎮海瀆神形者,以不道論。沙門壞佛像,道士壞天尊者,以惡逆論。
rén shòu yuán nián chūn zhēng yuè yǐ yǒu shuò, dà shè, gǎi yuán. yǐ shàng shū yòu pú shè yáng sù wèi shàng shū zuǒ pú shè, nà yán sū wēi wèi shàng shū yòu pú shè. dīng yǒu, xǐ hé nán wáng zhāo wèi jìn wáng. tū jué kòu héng ān, qiǎn zhù guó hán hóng jī zhī, guān jūn bài jī. yǐ jìn wáng zhāo wèi nèi shǐ lìng. xīn chǒu, zhào yuē: jūn zǐ lì shēn, suī yún bǎi xíng, wéi chéng yǔ xiào zuì wèi qí shǒu. gù tóu zhǔ xùn jié, zì gǔ chēng nán, yǔn shēn wáng shì, lǐ jiā èr děng. ér dài sú zhī tú, bù dá dà yì, zhì yú zhì mìng róng lǚ, bù rù zhào yù, kuī xiào zǐ zhī yì, shāng rén chén zhī xīn. xìng yán niàn cǐ, měi shēn mǐn tàn. qiě rù miào jì sì, bìng bù fèi què, hé zhǐ fén yíng, dú zài qí wài. zì jīn yǐ hòu, zhàn wáng zhī tú, yí rù mù yù. èr yuè yǐ mǎo shuò, rì yǒu shí zhī. xīn sì, yǐ shàng zhù guó dú gū kǎi wèi yuán zhōu zǒng guǎn. sān yuè rén chén, yǐ yù zhāng wáng jiǎn wèi yáng zhōu zǒng guǎn. xià sì yuè, yǐ xī zhōu cì shǐ sū xiào cí wèi hóng zhōu zǒng guǎn. wǔ yuè jǐ chǒu, tū jué nán nǚ jiǔ wàn kǒu lái jiàng. rén chén, zhòu yǔ zhèn léi, dà fēng bá mù, yí jūn jiǎo shuǐ yí yú shǐ píng. liù yuè guǐ chǒu, hóng zhōu zǒng guǎn sū xiào cí zú. yǐ mǎo, qiǎn shí liù shǐ xún shěng fēng sú. yǐ chǒu, zhào yuē: rú xué zhī dào, xùn jiào shēng rén, shí fù zǐ jūn chén zhī yì, zhī zūn bēi zhǎng yòu zhī xù, shēng zhī yú cháo, rèn zhī yǐ zhí, gù néng zàn lǐ shí wù, hóng yì fēng fàn. zhèn fǔ lín tiān xià, sī hóng dé jiào, yán jí xué tú, chóng jiàn xiáng xù, kāi jìn shì zhī lù, zhù xián juàn zhī rén. ér guó xué zhòu zǐ, chuí jiāng qiān shù, zhōu xiàn zhū shēng, xián yì bù shǎo. tú yǒu míng lù, kōng dù suì shí, wèi yǒu dé wèi dài fàn, cái rèn guó yòng. liáng yóu shè xué zhī lǐ, duō ér wèi jīng. jīn yí jiǎn shěng, míng jiā jiǎng lì. yú shì guó zi xué wéi liú xué shēng qī shí rén, tài xué sì mén jí zhōu xiàn xué bìng fèi. qí rì, bān shè lì yú zhū zhōu. qiū qī yuè wù xū, gǎi guó zi wèi tài xué. jiǔ yuè guǐ wèi, yǐ zhù guó dù yàn wèi yún zhōu zǒng guǎn. shí yī yuè jǐ chǒu, yǒu shì yú nán jiāo. rén chén, yǐ zī zhōu cì shǐ wèi xuán wèi suì zhōu zǒng guǎn.
仁壽元年春正月乙酉朔,大赦,改元。以尚書右僕射楊素為尚書左僕射,納言 蘇威為尚書右僕射。丁酉,徙河南王昭為晉王。突厥寇恆安,遣柱國韓洪擊之,官 軍敗績。以晉王昭為內史令。辛丑,詔曰:「君子立身,雖雲百行,唯誠與孝最為其首。故投主殉節,自古稱難,殞身王事,禮加二等。而代俗之徒,不達大義,至 於致命戎旅,不入兆域,虧孝子之意,傷人臣之心。興言念此,每深愍嘆。且入廟 祭祀,並不廢闕,何止墳塋,獨在其外。自今已後,戰亡之徒,宜入墓域。」二月 乙卯朔,日有蝕之。辛巳,以上柱國獨孤楷為原州總管。三月壬辰,以豫章王暕為 揚州總管。夏四月,以淅州刺史蘇孝慈為洪州總管。五月己丑,突厥男女九萬口來 降。壬辰,驟雨震雷,大風拔木,宜君湫水移於始平。六月癸丑,洪州總管蘇孝慈 卒。乙卯,遣十六使巡省風俗。乙丑,詔曰:「儒學之道,訓教生人,識父子君臣 之義,知尊卑長幼之序,升之於朝,任之以職,故能贊理時務,弘益風範。朕撫臨 天下,思弘德教,延集學徒,崇建庠序,開進仕之路,佇賢雋之人。而國學胄子, 垂將千數,州縣諸生,咸亦不少。徒有名錄,空度歲時,未有德為代范,才任國用。 良由設學之理,多而未精。今宜簡省,明加獎勵。」於是國子學唯留學生七十人, 太學、四門及州縣學並廢。其日,頒舍利於諸州。秋七月戊戌,改國子為太學。九 月癸未,以柱國杜彥為雲州總管。十一月己丑,有事於南郊。壬辰,以資州刺史衛 玄為遂州總管。
èr nián chūn èr yuè xīn hài, yǐ xíng zhōu cì shǐ hóu mò chén yǐng wèi guì zhōu zǒng guǎn, zōng zhèng yáng wén jì wèi jīng zhōu zǒng guǎn. sān yuè jǐ hài, xìng rén shòu gōng. rén yín, yǐ qí zhōu cì shǐ zhāng qiáo wèi tán zhōu zǒng guǎn. xià sì yuè gēng xū, qí yōng èr zhōu dì zhèn. qiū qī yuè bǐng xū, zhào nèi wài guān gè jǔ suǒ zhī. wù zǐ, yǐ yuán zhōu zǒng guǎn dú gū kǎi wèi yì zhōu zǒng guǎn. bā yuè jǐ sì, huáng hòu dú gū shì bēng. jiǔ yuè bǐng xū, zhì zì rén shòu gōng. rén chén, hé nán běi zhū zhōu dà shuǐ, qiǎn gōng bù shàng shū yáng dá zhèn xù zhī. yǐ wèi, shàng zhù guó xiāng zhōu zǒng guǎn jīn shuǐ jùn gōng zhōu yáo zú. lǒng xī dì zhèn. dōng shí yuè rén zǐ, qū shè yì zhōu guǎn nèi. guǐ chǒu, yǐ gōng bù shàng shū yáng dá wèi nà yán. rùn yuè jiǎ shēn, zhào shàng shū zuǒ pú shè yáng sù yǔ zhū shù zhě kān dìng yīn yáng chuǎn miù. jǐ chǒu, zhào yuē: lǐ zhī wèi yòng, shí yì dà yǐ. huáng cóng cāng bì, jiàng tiān dì zhī shén, zī shèng shēng shí, zhǎn zōng miào zhī jìng, zhèng fù zǐ jūn chén zhī xù, míng hūn yīn sàng jì zhī jié. gù dào dé rén yì, fēi lǐ bù chéng, ān shàng zhì rén, mò shàn yú lǐ. zì qū yǔ luàn lí, mián lì nián dài, wáng dào shuāi ér biàn fēng zuò, wēi yán jué ér dà yì guāi, yǔ dài tuī yí, qí bì rì shén. zhì yú sì shí jiāo sì zhī jié wén, wǔ fú má gé zhī lóng shā, shì fēi yì shuō, chuǎn bó shū tú, zhì shǐ shèng jiào diāo é, qīng zhòng wú zhǔn. zhèn zhī chéng tiān mìng, fǔ lín shēng rén, dāng xǐ dí zhī shí, shǔ gān gē zhī dài, kè dìng huò luàn, xiān yùn wǔ gōng, shān zhèng yí diǎn, rì bù xiá gěi. jīn sì hǎi yì ān, wǔ róng wù yòng, lǐ yí hóng fēng xùn sú, dǎo dé qí lǐ, zhuì wǎng shèng zhī jiù zhāng, xìng xiān wáng zhī mào zé. shàng shū zuǒ pú shè yuè guó gōng yáng sù, shàng shū yòu pú shè pī guó gōng sū wēi, lì bù shàng shū qí zhāng gōng niú hóng, nèi shǐ shì láng xuē dào héng, mì shū chéng xǔ shàn xīn, nèi shǐ shè rén yú shì jī, zhù zuò láng wáng shào, huò rèn jū duān kuí, bó dá gǔ jīn, huò qì tuī lìng wàng, xué zōng jīng shǐ, wěi yǐ cái jī, shí yǔn qiān yì. kě bìng xiū dìng wǔ lǐ. rén yín, zàng xiàn huáng hòu yú tài líng. shí èr yuè guǐ sì, shàng zhù guó yì zhōu zǒng guǎn shǔ wáng xiù fèi wèi shù rén. jiāo zhōu rén lǐ fó zǐ jǔ bīng fǎn, qiǎn xíng jūn zǒng guǎn liú fāng tǎo píng zhī.
二年春二月辛亥,以邢州刺史侯莫陳穎為桂州總管,宗正楊文紀為荊州總管。 三月己亥,幸仁壽宮。壬寅,以齊州刺史張喬為潭州總管。夏四月庚戌,岐、雍二 州地震。秋七月丙戌,詔內外官各舉所知。戊子,以原州總管獨孤楷為益州總管。 八月己巳,皇后獨孤氏崩。九月丙戌,至自仁壽宮。壬辰,河南北諸州大水,遣工 部尚書楊達賑恤之。乙未,上柱國、襄州總管、金水郡公周搖卒。隴西地震。冬十 月壬子,曲赦益州管內。癸丑,以工部尚書楊達為納言。閏月甲申,詔尚書左僕射 楊素與諸術者刊定陰陽舛謬。己丑,詔曰:「禮之為用,時義大矣。黃琮蒼璧,降 天地之神,粢盛牲食,展宗廟之敬,正父子君臣之序,明婚姻喪紀之節。故道德仁 義,非禮不成,安上治人,莫善於禮。自區宇亂離,綿歷年代,王道衰而變風作, 微言絕而大義乖,與代推移,其弊日甚。至於四時郊祀之節文,五服麻葛之隆殺, 是非異說,踳駁殊途,致使聖教凋訛,輕重無准。朕祗承天命,撫臨生人,當洗滌 之時,屬干戈之代,克定禍亂,先運武功,刪正彝典,日不暇給。今四海乂安,五 戎勿用,理宜弘風訓俗,導德齊禮,綴往聖之舊章,興先王之茂則。尚書左僕射、 越國公楊素,尚書右僕射、邳國公蘇威,吏部尚書、奇章公牛弘,內史侍郎薛道衡, 秘書丞許善心,內史舍人虞世基,著作郎王劭,或任居端揆,博達古今,或器推令 望,學綜經史,委以裁緝,實允僉議。可並修定五禮。」壬寅,葬獻皇后於太陵。 十二月癸巳,上柱國、益州總管蜀王秀廢為庶人。交州人李佛子舉兵反,遣行軍總 管劉方討平之。
sān nián chūn èr yuè jǐ mǎo, yuán zhōu zǒng guǎn bǐ yáng xiàn gōng páng huǎng zú. wù zǐ, yǐ dà jiāng jūn cài yáng jùn gōng yáo biàn wèi zuǒ wǔ hòu dà jiāng jūn. xià wǔ yuè guǐ mǎo, zhào yuē: āi āi fù mǔ, shēng wǒ qú láo, yù bào zhī dé, hào tiān wǎng jí. dàn fēng shù bù jìng, yán jìng mò zhuī, shuāng lù jì jiàng, gǎn sī kōng qiè. liù yuè shí sān rì, shì zhèn shēng rì, yí lìng hǎi nèi wèi wǔ yuán huáng dì yuán míng huáng hòu duàn tú. liù yuè jiǎ wǔ, zhào yuē:
三年春二月己卯,原州總管、比陽縣公龐晃卒。戊子,以大將軍、蔡陽郡公姚 辯為左武候大將軍。夏五月癸卯,詔曰:「哀哀父母,生我劬勞,欲報之德,昊天 罔極。但風樹不靜,嚴敬莫追,霜露既降,感思空切。六月十三日,是朕生日,宜 令海內為武元皇帝、元明皇后斷屠。」六月甲午,詔曰:
lǐ yún: zhì qīn yǐ qī duàn. gài yǐ sì shí zhī biàn yì, wàn wù zhī gēng shǐ, gù shèng rén xiàng zhī. qí yǒu sān nián, jiā lóng ěr yě. dàn jiā wú èr zūn, mǔ wèi yàn jiàng, shì yǐ fù cún sàng mǔ, hái fú yú qī zhě, fú zhī zhèng yě, qǐ róng qī nèi ér gèng xiǎo xiáng! rán sān nián zhī sàng ér yǒu xiǎo xiáng zhě, lǐ yún: qī jì, lǐ yě. qī ér chú sàng, dào yě. yǐ shì zhī gù, suī wèi zài qī, ér tiān dì yī biàn, bù kě bù jì, bù kě bù chú. gù yǒu liàn yān, yǐ cún sàng jì zhī běn. rán qī sàng yǒu liàn, yú lǐ wèi ān. suī yún shí yī yuè ér liàn, nǎi wú suǒ fǎ xiàng, fēi qī fēi shí, qǐ kě chú jì. ér rú zhě tú nǐ sān nián zhī sàng, lì liàn dàn zhī jié, kě wèi gǒu cún qí biàn, ér shī qí běn, yù jiàn yú duó, nǎi báo yú sàng. zhì shǐ zi zé guān liàn qù dié, huáng lǐ quán yuán, dié zé bù gé zài gōng, cū fú wèi gǎi. qǐ fēi dié āi shàng cún, zi qíng yǐ duó, qīn shū shī lún, qīng zhòng diān dào! nǎi bù shùn rén qíng, qǐ shèng rén zhī yì yě! gù zhī xiān shèng zhī lǐ fèi yú rén xié, sān nián zhī sàng shàng yǒu bù xíng zhī zhě, zhì yú xiáng liàn zhī jié, ān néng bù zhuì zhě hū? lǐ yún: fù mǔ zhī sàng, wú guì jiàn yī yě. ér dài fū shì zhī sàng fù mǔ, nǎi guì jiàn yì fú. rán zé lǐ huài lè bēng, yóu lái jiàn yǐ. suǒ yǐ yàn píng zhòng zhī zhǎn cū cuī, qí lǎo wèi zhī fēi lǐ, téng wén gōng zhī fú sān nián, qí chén xián suǒ bù yù. gài yóu wáng dào jì shuāi, zhū hóu yì zhèng, jiāng yú yuè yú fǎ dù, è lǐ zhì zhī hài jǐ, nǎi miè qù piān jí, zì zhì qí yí. suì zhì gǔ ròu zhī ēn, qīng zhòng cóng sú, wú yì zhī dào, lóng shā rèn qíng. kuàng kǒng zǐ méi ér wēi yán yǐn, qín miè xué ér jīng jí fén zhě hū! yǒu hàn zhī xìng, suī qiú rú yǎ, rén jiē yì shuō, yì fēi yī guàn. yòu jìn dài luàn lí, wéi wù bīng gé, qí yú diǎn lǐ, shí suǒ wèi huáng. fū lǐ bù cóng tiān jiàng, bù cóng dì chū, nǎi rén xīn ér yǐ zhě, wèi qíng yuán yú ēn yě. gù ēn hòu zhě qí lǐ lóng, qíng qīng zhě qí lǐ shā. shèng rén yǐ shì chēng qíng lì wén, bié qīn shū guì jiàn zhī jié. zì chén zǐ dào xiāo, shàng xià shī xù, mò dà zhī ēn, zhú qíng ér báo, mò zhòng zhī lǐ, yǔ shí ér shā. cǐ nǎi fú bù chēng sàng, róng bù chēng fú, fēi suǒ wèi shèng rén yuán ēn biǎo qíng, zhì lǐ zhī yì yě.
《禮》云:「至親以期斷。」蓋以四時之變易,萬物之更始,故聖人象之。其 有三年,加隆爾也。但家無二尊,母為厭降,是以父存喪母,還服於期者,服之正 也,豈容期內而更小祥!然三年之喪而有小祥者,《禮》云:「期祭,禮也。期而 除喪,道也。」以是之故,雖未再期,而天地一變,不可不祭,不可不除。故有練 焉,以存喪祭之本。然期喪有練,於理未安。雖雲十一月而練,乃無所法象,非期 非時,豈可除祭。而儒者徒擬三年之喪,立練禫之節,可謂苟存其變,而失其本, 欲漸於奪,乃薄於喪。致使子則冠練去絰,黃里縓緣,絰則布葛在躬,粗服未改。 豈非絰哀尚存,子情已奪,親疏失倫,輕重顛倒!乃不順人情,豈聖人之意也!故 知先聖之禮廢於人邪,三年之喪尚有不行之者,至於祥練之節,安能不墜者乎? 《禮》云:「父母之喪,無貴賤一也。」而大夫士之喪父母,乃貴賤異服。然則禮 壞樂崩,由來漸矣。所以晏平仲之斬粗縗,其老謂之非禮,滕文公之服三年,其臣 咸所不欲。蓋由王道既衰,諸侯異政,將逾越於法度,惡禮制之害己,乃滅去篇籍, 自製其宜。遂至骨肉之恩,輕重從俗,無易之道,隆殺任情。況孔子沒而微言隱, 秦滅學而經籍焚者乎!有漢之興,雖求儒雅,人皆異說,義非一貫。又近代亂離, 唯務兵革,其於典禮,時所未遑。夫禮不從天降,不從地出,乃人心而已者,謂情 緣於恩也。故恩厚者其禮隆,情輕者其禮殺。聖人以是稱情立文,別親疏貴賤之節。 自臣子道消,上下失序,莫大之恩,逐情而薄,莫重之禮,與時而殺。此乃服不稱 喪,容不稱服,非所謂聖人緣恩表情,制禮之義也。
rán sàng yǔ yì yě, níng zài yú qī, zé lǐ zhī běn yě. lǐ yǒu qí yú, wèi ruò yú āi, zé qíng zhī shí yě. jīn shí yī yuè ér liàn zhě, fēi lǐ zhī běn, fēi qíng zhī shí. yóu shì yán zhī, fù cún sàng mǔ, bù yí yǒu liàn. dàn yī lǐ shí sān yuè ér xiáng, zhōng yuè ér dàn. shù yǐ hé shèng rén zhī yì, dá xiào zǐ zhī xīn.
然喪與易也,寧在於戚,則禮之本也。禮有其餘,未若於哀,則情之實也。今 十一月而練者,非禮之本,非情之實。由是言之,父存喪母,不宜有練。但依禮十 三月而祥,中月而禫。庶以合聖人之意,達孝子之心。
qiū qī yuè dīng mǎo, zhào yuē:
秋七月丁卯,詔曰:
rì wǎng yuè lái, wéi tiān suǒ yǐ yùn xù shān zhèn chuān liú, wéi dì suǒ yǐ xuān qì. yùn xù zé hán shǔ wú chà, xuān qì zé yún yǔ yǒu zuò, gù néng chéng tiān dì zhī dà dé, yù wàn wù ér wèi gōng. kuàng yī rén jūn yú sì hǎi, dǔ wù yù yùn, dú jiàn zhì zhì, bù jí qún cái, wèi zhī yǒu yě. shì yǐ táng yáo qīn míng, mìng xī hé yǐ jū yuè, yú shùn ruì dé, shēng yuán kǎi ér zuò xiāng. yī yǐn dǐng zǔ zhī yìng, wèi yīn zhī ā héng, lǚ wàng yú diào zhī fū, wèi zhōu zhī shàng fù. cǐ zé míng hè zài yīn, qí zi bì hé, fēng yún zhī cóng lóng hǔ, xián zhé zhī yīng shèng míng. jūn dé bù huí, chén dào yǐ zhèng, gù néng tōng tiān dì zhī hé, shùn yīn yáng zhī xù, qǐ bù yóu yuán shǒu ér yǒu gǔ gōng hū? zì wáng dào shuāi, rén fēng báo, jū shàng mò néng gōng dào yǐ yù wù, wèi xià bì zhǒng sī fǎ yǐ xī shí. shàng xià xiāng méng, jūn chén yì shī, yì shī zé zhèng guāi, zhèng guāi zé rén kùn. gài tóng dé zhī fēng nán sì, lí dé zhī guǐ yì zhuī, zé rèn zhě bù xiū, xiū zhě bù rèn, zé zhòng kǒu shuò jīn, lù rǔ zhī huò bù cè. shì yǐ xíng gē bì dài, cí wèi guàn yuán, juǎn ér kě huái, chù ér wú yùn, fàng zhú jiāng hú zhī shàng, shěn fù hé hǎi zhī liú, suǒ yǐ zì jié ér bù huǐ zhě yě. zhì yú lǘ yán xiù yì zhī shì, xiāng qū bó yǎ zhī rú, yán zú yǐ zuǒ shí, xíng zú yǐ lì sú, yí qì yú cǎo yě, yīn miè ér wú wén, qǐ shèng dào zāi! suǒ yǐ lǎn gǔ ér tàn xī zhě yě. fāng jīn qū yǔ yī jiā, yān huǒ wàn lǐ, bǎi xìng yì ān, sì yí bīn fú, qǐ shì rén gōng, shí nǎi tiān yì. zhèn wéi sù yè zhī jù, jiāng suǒ yǐ shàng sì míng líng, shì yǐ xiǎo xīn lì jǐ, rì shèn yī rì. yǐ lí yuán zài niàn, yōu zhào shù wèi kāng, yǐ shù zhèng wèi huái, lǜ yī wù shī suǒ. suī qiú fù yán, mò jiàn yōu rén, tú xiǎng kōng tóng, wèi wén zhì dào. wéi kǒng shāng gē yú zhǎng yè, bào guān yú yí mén, yuǎn jī quǎn yáng zhī jiān, qū shēn tóng pú zhī wǔ. qí lìng zhōu xiàn sōu yáng xián zhé, jiē qǔ míng zhī jīn gǔ, tōng shí zhì luàn, jiū zhèng jiào zhī běn, dá lǐ lè zhī yuán. bù xiàn duō shǎo, bù dé bù jǔ. xiàn yǐ sān xún, xián lìng jìn lù. zhēng zhào jiāng sòng, bì xū yǐ lǐ.
日往月來,唯天所以運序;山鎮川流,唯地所以宣氣。運序則寒暑無差,宣氣 則雲雨有作,故能成天地之大德,育萬物而為功。況一人君於四海,睹物慾運,獨 見致治,不藉群才,未之有也。是以唐堯欽明,命羲、和以居岳,虞舜叡德,升元、 凱而作相。伊尹鼎俎之媵,為殷之阿衡,呂望漁釣之夫,為周之尚父。此則鳴鶴在 陰,其子必和,風雲之從龍虎,賢哲之應聖明。君德不回,臣道以正,故能通天地 之和,順陰陽之序,豈不由元首而有股肱乎?自王道衰,人風薄,居上莫能公道以 御物,為下必踵私法以希時。上下相蒙,君臣義失,義失則政乖,政乖則人困。蓋 同德之風難嗣,離德之軌易追,則任者不休,休者不任,則眾口鑠金,戮辱之禍不 測。是以行歌避代,辭位灌園,卷而可懷,黜而無慍,放逐江湖之上,沈赴河海之 流,所以自潔而不悔者也。至於閭閻秀異之士,鄉曲博雅之儒,言足以佐時,行足 以勵俗,遺棄於草野,堙滅而無聞,豈勝道哉!所以覽古而嘆息者也。方今區宇一 家,煙火萬里,百姓乂安,四夷賓服,豈是人功,實乃天意。朕惟夙夜祗懼,將所 以上嗣明靈,是以小心勵己,日慎一日。以黎元在念,憂兆庶未康,以庶政為懷, 慮一物失所。雖求傅岩,莫見幽人,徒想崆峒,未聞至道。唯恐商歌於長夜,抱關 於夷門,遠跡犬羊之間,屈身僮僕之伍。其令州縣搜揚賢哲,皆取明知今古,通識 治亂,究政教之本,達禮樂之源。不限多少,不得不舉。限以三旬,咸令進路。征 召將送,必須以禮。
bā yuè rén shēn, shàng zhù guó jiǎn xiào yōu zhōu zǒng guǎn luò cóng jùn gōng yàn róng yǐ zuì fú zhū. jiǔ yuè rén xū, zhì cháng píng guān. jiǎ zǐ, yǐ yíng zhōu zǒng guǎn wéi chōng wèi mín bù shàng shū. shí èr yuè guǐ yǒu, hé nán zhū zhōu shuǐ, qiǎn nà yán yáng dá zhèn xù zhī.
八月壬申,上柱國、檢校幽州總管、落叢郡公燕榮以罪伏誅。九月壬戌,置常 平官。甲子,以營州總管韋沖為民部尚書。十二月癸酉,河南諸州水,遣納言楊達 賑恤之。
sì nián chūn zhēng yuè bǐng chén, dà shè. jiǎ zǐ, xìng rén shòu gōng. yǐ chǒu, zhào shǎng fá zhī dù, shì wú jù xì, bìng fù huáng tài zǐ. xià sì yuè yǐ mǎo, shàng bù yù. liù yuè gēng shēn, dà shè tiān xià. yǒu xīng rù yuè zhōng, shù rì ér tuì. zhǎng rén jiàn yú yàn mén. qiū qī yuè yǐ wèi, rì qīng wú guāng, bā rì nǎi fù. jǐ hài, yǐ dà jiāng jūn duàn wén zhèn wèi yún zhōu zǒng guǎn. jiǎ chén, shàng yǐ jí shén, wò yú rén shòu gōng, yǔ bǎi liáo cí jué, bìng wò shǒu xū xī. dīng wèi, bēng yú dà bǎo diàn, shí nián liù shí sì. yí zhào yuē:
四年春正月丙辰,大赦。甲子,幸仁壽宮。乙丑,詔賞罰支度,事無巨細,並 付皇太子。夏四月乙卯,上不豫。六月庚申,大赦天下。有星入月中,數日而退。 長人見於雁門。秋七月乙未,日青無光,八日乃復。己亥,以大將軍段文振為雲州 總管。甲辰,上以疾甚,臥於仁壽宮,與百僚辭訣,並握手歔欷。丁未,崩于大寶 殿,時年六十四。遺詔曰:
jiē hū! zì xī jìn shì bō qiān, tiān xià sàng luàn, sì hǎi bù yī, yǐ zhì zhōu qí, zhàn zhēng xiāng xún, nián jiāng sān bǎi. gù gē jiāng tǔ zhě fēi yī suǒ, chēng dì wáng zhě fēi yī rén, shū guǐ bù tóng, shēng rén tú tàn. shàng tiān jiàng jiàn, yuán mìng yú zhèn, yòng dēng dà wèi, qǐ guān rén lì! gù dé bō luàn fǎn zhèng, yǎn wǔ xiū wén, tiān xià dà tóng, shēng jiào yuǎn bèi, cǐ yòu shì tiān yì yù níng qū xià. suǒ yǐ mèi dàn lín cháo, bù gǎn yì yù, yī rì wàn jī, liú xīn qīn lǎn, huì míng hán shǔ, bù dàn qú láo, fěi yuē zhèn gōng, gài wèi bǎi xìng gù yě. wáng gōng qīng shì, měi rì què tíng, cì shǐ yǐ xià, sān shí cháo jí, hé cháng bù qìng jié xīn fǔ, jiè chì yīn qín. yì nǎi jūn chén, qíng jiān fù zǐ. shù jí bǎi liáo zhì lì, wàn guó huān xīn, yù lìng lǜ tǔ zhī rén, yǒng dé ān lè, bù wèi gòu jí mí liú, zhì yú dà jiàn. cǐ nǎi rén shēng cháng fēn, hé zú yán jí! dàn sì hǎi bǎi xìng, yī shí bù fēng, jiào huà zhèng xíng, yóu wèi jǐn shàn, xìng yán niàn cǐ, wéi yǐ liú hèn. zhèn jīn nián yú liù shí, bù fù chēng yāo, dàn jīn lì jīng shén, yī shí láo jié. rú cǐ zhī shì, běn fēi wèi shēn, zhǐ yù ān yǎng bǎi xìng, suǒ yǐ zhì cǐ. rén shēng zǐ sūn, shuí bù ài niàn, jì wèi tiān xià, shì xū gē qíng. yǒng jí xiù děng, bìng huái bèi è, jì zhī wú chén zi zhī xīn, suǒ yǐ fèi chù. gǔ rén yǒu yán: zhī chén mò ruò yú jūn, zhī zi mò ruò yú fù. ruò lìng yǒng xiù dé zhì, gòng zhì jiā guó, bì dāng lù rǔ biàn yú gōng qīng, kù dú liú yú rén shù. jīn è zi sūn yǐ wèi bǎi xìng chù píng, hǎo zi sūn zú kān fù hé dà yè. cǐ suī zhèn jiā shì, lǐ bù róng yǐn, qián duì wén wǔ shì wèi, jù yǐ lùn shù. huáng tài zǐ guǎng, dì jū shàng sì, rén xiào zhe wén, yǐ qí xíng yè, kān chéng zhèn zhì. dàn lìng nèi wài qún guān, tóng xīn lù lì, yǐ cǐ gòng zhì tiān xià, zhèn suī míng mù, hé suǒ fù hèn. dàn guó jiā shì dà, bù kě xiàn yǐ cháng lǐ. jì zàng gōng chú, xíng zhī zì xī, jīn yí zūn yòng, bù láo gǎi dìng. xiōng lǐ suǒ xū, cái lìng zhōu shì. wù cóng jié jiǎn, bù dé láo rén. zhū zhōu zǒng guǎn cì shǐ yǐ xià, yí gè lǜ qí zhí, bù xū bēn fù. zì gǔ zhé wáng, yīn rén zuò fǎ, qián dì hòu dì, yán gé suí shí. lǜ lìng gé shì, huò yǒu bù biàn yú shì zhě, yí yī qián chì xiū gǎi, wù dāng zhèng yào. wū hū, jìng zhī zāi! wú zhuì zhèn mìng!
嗟乎!自昔晉室播遷,天下喪亂,四海不一,以至周、齊,戰爭相尋,年將三 百。故割疆土者非一所,稱帝王者非一人,書軌不同,生人塗炭。上天降鑒,爰命 於朕,用登大位,豈關人力!故得撥亂反正,偃武修文,天下大同,聲教遠被,此 又是天意欲寧區夏。所以昧旦臨朝,不敢逸豫,一日萬機,留心親覽,晦明寒暑, 不憚劬勞,匪曰朕躬,蓋為百姓故也。王公卿士,每日闕庭,刺史以下,三時朝集, 何嘗不罄竭心府,誡敕殷勤。義乃君臣,情兼父子。庶藉百僚智力,萬國歡心,欲 令率土之人,永得安樂,不謂遘疾彌留,至於大漸。此乃人生常分,何足言及!但 四海百姓,衣食不豐,教化政刑,猶未盡善,興言念此,唯以留恨。朕今年逾六十, 不復稱夭,但筋力精神,一時勞竭。如此之事,本非為身,止欲安養百姓,所以致 此。人生子孫,誰不愛念,既為天下,事須割情。勇及秀等,並懷悖惡,既知無臣 子之心,所以廢黜。古人有言:「知臣莫若於君,知子莫若於父。」若令勇、秀得 志,共治家國,必當戮辱遍於公卿,酷毒流於人庶。今惡子孫已為百姓黜屏,好子 孫足堪負荷大業。此雖朕家事,理不容隱,前對文武侍衛,具已論述。皇太子廣, 地居上嗣,仁孝著聞,以其行業,堪成朕志。但令內外群官,同心戮力,以此共治 天下,朕雖瞑目,何所復恨。但國家事大,不可限以常禮。既葬公除,行之自昔, 今宜遵用,不勞改定。凶禮所須,才令周事。務從節儉,不得勞人。諸州總管、刺 史已下,宜各率其職,不須奔赴。自古哲王,因人作法,前帝後帝,沿革隨時。律 令格式,或有不便於事者,宜依前敕修改,務當政要。嗚呼,敬之哉!無墜朕命!
yǐ mǎo, fā sàng. hé jiān yáng liǔ sì zhū wú gù huáng luò, jì ér huā yè fù shēng. bā yuè dīng mǎo, zǐ gōng zhì zì rén shòu gōng. bǐng zǐ, bìn yú dà xìng qián diàn. dōng shí yuè jǐ mǎo, hé zàng yú tài líng, tóng fén ér yì xué.
乙卯,發喪。河間楊柳四株無故黃落,既而花葉復生。八月丁卯,梓宮至自仁 壽宮。丙子,殯於大興前殿。冬十月己卯,合葬於太陵,同墳而異穴。
shàng xìng yán zhòng, yǒu wēi róng, wài zhì mù ér nèi míng mǐn, yǒu dà lüè. chū, dé zhèng zhī shǐ, qún qíng bù fù, zhū zi yòu ruò, nèi yǒu liù wáng zhī móu, wài zhì sān fāng zhī luàn. wò qiáng bīng jū zhòng zhèn zhě, jiē zhōu zhī jiù chén. shàng tuī yǐ chì xīn, gè zhǎn qí yòng, bù yú qī yuè, kè dìng sān biān, wèi jí shí nián, píng yī sì hǎi. báo fù liǎn, qīng xíng fá, nèi xiū zhì dù, wài fǔ róng yí. měi dàn tīng cháo, rì zè wàng juàn, jū chù fú wán, wù cún jié jiǎn, lìng xíng jìn zhǐ, shàng xià huà zhī. kāi huáng rén shòu zhī jiān, zhàng fū bù yī líng qǐ, ér wú jīn yù zhī shì, cháng fú lǜ duō bù bó, zhuāng dài bù guò yǐ tóng tiě gǔ jiǎo ér yǐ. suī sè yú cái, zhì yú shǎng cì yǒu gōng, yì wú suǒ ài lìn. chéng yú sì chū, lù féng shàng biǎo zhě, zé zhù mǎ qīn zì lín wèn. huò qián qiǎn xíng rén cǎi tīng fēng sú, lì zhì dé shī, rén jiān jí kǔ, wú bù liú yì. cháng yù guān zhōng jī, qiǎn zuǒ yòu shì bǎi xìng suǒ shí. yǒu de dòu xiè zá kāng ér zòu zhī zhě, shàng liú tì yǐ shì qún chén, shēn zì jiù zé, wèi zhī chè shàn, bù yù jiǔ ròu zhě dài jiāng yī qī. jí dōng bài tài shān, guān zhōng hù kǒu jiù shí luò yáng zhě, dào lù xiāng shǔ. shàng chì chì hòu, bù dé zhé yǒu qū bī. nán nǚ cān cè yú zhàng wèi zhī jiān, féng fú lǎo xié yòu zhě, zhé yǐn mǎ bì zhī, wèi miǎn ér qù. zhì jiān xiǎn zhī chù, jiàn fù dān zhě, jù lìng zuǒ yòu fú zhù zhī. qí yǒu jiāng shì zhàn méi, bì jiā yōu shǎng, réng lìng shǐ zhě jiù jiā láo wèn. zì qiáng bù xī, zhāo xī zī zī, rén shù yīn fán, tǎng zàng chōng shí. suī wèi néng zhēn yú zhì zhì, yì zú chēng jìn dài zhī liáng zhǔ. rán tiān xìng chén cāi, sù wú xué shù, hǎo wèi xiǎo shù, bù dá dà tǐ, gù zhōng chén yì shì, mò de jǐn xīn jié cí. qí cǎo chuàng yuán xūn jí yǒu gōng zhū jiāng, zhū yí zuì tuì, hǎn yǒu cún zhě. yòu bù yuè shī shū, fèi chú xué xiào, wéi fù yán shì yòng, fèi chù zhū zi. dǎi yú mù nián, chí fǎ yóu jùn, xǐ nù bù cháng, guò yú shā lù. cháng lìng zuǒ yòu sòng xī yù cháo gòng shǐ chū yù mén guān, qí rén suǒ jīng zhī chù, huò shòu mù zǎi xiǎo wù, kuì yí yīng wǔ jīng pí mǎ biān zhī shǔ, shàng wén ér dà nù. yòu yì wǔ kù, jiàn shǔ zhōng wú huì bù zhì, yú shì zhí wǔ kù lìng jí zhū shòu yí zhě, chū kāi yuǎn mén wài, qīn zì lín jué, sǐ zhě shù shí rén. yòu wǎng wǎng qián lìng rén lù yí lìng shǐ fǔ shǐ, yǒu shòu zhě bì sǐ, wú suǒ kuān dài. yì zhě yǐ cǐ shǎo zhī.
上性嚴重,有威容,外質木而內明敏,有大略。初,得政之始,群情不附,諸 子幼弱,內有六王之謀,外致三方之亂。握強兵、居重鎮者,皆周之舊臣。上推以 赤心,各展其用,不逾期月,克定三邊,未及十年,平一四海。薄賦斂,輕刑罰, 內修制度,外撫戎夷。每旦聽朝,日昃忘倦,居處服玩,務存節儉,令行禁止,上 下化之。開皇、仁壽之間,丈夫不衣綾綺,而無金玉之飾,常服率多布帛,裝帶不 過以銅鐵骨角而已。雖嗇於財,至於賞賜有功,亦無所愛吝。乘輿四出,路逢上表 者,則駐馬親自臨問。或潛遣行人采聽風俗,吏治得失,人間疾苦,無不留意。嘗 遇關中飢,遣左右視百姓所食。有得豆屑雜糠而奏之者,上流涕以示群臣,深自咎 責,為之撤膳,不御酒肉者殆將一期。及東拜太山,關中戶口就食洛陽者,道路相 屬。上敕斥候,不得輒有驅逼。男女參廁於仗衛之間,逢扶老攜幼者,輒引馬避之, 慰勉而去。至艱險之處,見負擔者,遽令左右扶助之。其有將士戰沒,必加優賞, 仍令使者就家勞問。自強不息,朝夕孜孜,人庶殷繁,帑藏充實。雖未能臻於至治, 亦足稱近代之良主。然天性沉猜,素無學術,好為小數,不達大體,故忠臣義士, 莫得盡心竭辭。其草創元勛及有功諸將,誅夷罪退,罕有存者。又不悅詩書,廢除 學校,唯婦言是用,廢黜諸子。逮於暮年,持法尤峻,喜怒不常,過於殺戮。嘗令 左右送西域朝貢使出玉門關,其人所經之處,或受牧宰小物,饋遺鸚鵡、麖皮、馬 鞭之屬,上聞而大怒。又詣武庫,見署中蕪穢不治,於是執武庫令及諸受遺者,出 開遠門外,親自臨決,死者數十人。又往往潛令人賂遺令史府史,有受者必死,無 所寬貸。議者以此少之。
shǐ chén yuē: gāo zǔ lóng dé zài tián, qí biǎo jiàn yì, huì míng cáng yòng, gù zhī wǒ zhě xī. shǐ yǐ wài qī zhī zūn, shòu tuō gū zhī rèn, yǔ néng zhī yì, wèi wèi dāng shí suǒ xǔ, shì yǐ zhōu shì jiù chén, xián huái fèn wǎn. jì ér wáng qiān gù sān shǔ zhī zǔ, bù yú qī yuè, wèi jiǒng jǔ quán qí zhī zhòng, yī zhàn ér wáng, sī nǎi fēi zhǐ rén móu, yì yì tiān zhī suǒ zàn yě. guāi zī jī yùn, suì qiān zhōu dǐng. yú shí mán yí huá xià, jīng yáng wèi yī, qú láo rì zè, jīng yíng sì fāng. lóu chuán nán mài, zé jīn líng shī xiǎn, biāo qí běi zhǐ, zé dān yú kuǎn sāi, zhí fāng suǒ zài, bìng rù jiāng lǐ, yǔ gòng suǒ tú, xián shòu zhēng shuò. suī jìn wǔ zhī kè píng wú huì, hàn xuān zhī tuī wáng gù cún, bǐ yì lùn gōng, bù néng shàng yě. qī dé jì fū, jiǔ gē yǐ qià, yào huāng xián jì, wèi hòu wú jǐng. yú shì gōng jié jiǎn, píng yáo fù, cāng lǐn shí, fǎ lìng xíng, jūn zǐ xián lè qí shēng, xiǎo rén gè ān qí yè, qiáng wú líng ruò, zhòng bù bào guǎ, rén wù yīn fù, cháo yě huān yú. èr shí nián jiān, tiān xià wú shì, qū yǔ zhī nèi yàn rú yě. kǎo zhī qián wáng, zú yǐ cān zōng shèng liè. dàn sù wú shù xué, bù néng jǐn xià, wú kuān rén zhī dù, yǒu kè bó zhī zī, jì hū mù nián, cǐ fēng yú shàn. yòu yǎ hǎo fú ruì, àn yú dà dào, jiàn bǐ wéi chéng, quán móu jīng shì, jiē tóng dì zhì, mí suǒ shì cóng. tīng zhé fù zhī yán, huò xié chén zhī shuō, nì chǒng fèi dí, tuō fù shī suǒ. miè fù zǐ zhī dào, kāi kūn dì zhī xì, zòng qí xún fǔ, jiǎn fá běn zhī. fén tǔ wèi gān, zi sūn jì zhǒng tú lù, sōng jiǎ cái liè, tiān xià yǐ fēi suí yǒu. xī zāi! jī qí shuāi dài zhī yuán, jī qí luàn wáng zhī zhào, qǐ zì gāo zǔ, chéng yú yáng dì, suǒ yóu lái yuǎn yǐ, fēi yī zhāo yī xī. qí bù sì hū zhū, wèi wèi bù xìng yě.
史臣曰:高祖龍德在田,奇表見異,晦明藏用,故知我者希。始以外戚之尊, 受託孤之任,與能之議,未為當時所許,是以周室舊臣,咸懷憤惋。既而王謙固三 蜀之阻,不逾期月,尉迥舉全齊之眾,一戰而亡,斯乃非止人謀,抑亦天之所贊也。 乖茲機運,遂遷周鼎。於時蠻夷猾夏,荊、揚未一,劬勞日昃,經營四方。樓船南 邁,則金陵失險,驃騎北指,則單于款塞,《職方》所載,併入疆理,《禹貢》所 圖,咸受正朔。雖晉武之克平吳會,漢宣之推亡固存,比義論功,不能尚也。七德 既敷,九歌已洽,要荒咸暨,尉候無警。於是躬節儉,平徭賦,倉廩實,法令行, 君子咸樂其生,小人各安其業,強無陵弱,眾不暴寡,人物殷阜,朝野歡娛。二十 年間,天下無事,區宇之內晏如也。考之前王,足以參蹤盛烈。但素無術學,不能 盡下,無寬仁之度,有刻薄之資,暨乎暮年,此風逾扇。又雅好符瑞,暗於大道, 建彼維城,權侔京室,皆同帝制,靡所適從。聽哲婦之言,惑邪臣之說,溺寵廢嫡, 託付失所。滅父子之道,開昆弟之隙,縱其尋斧,剪伐本枝。墳土未乾,子孫繼踵 屠戮,松檟才列,天下已非隋有。惜哉!跡其衰怠之源,稽其亂亡之兆,起自高祖, 成於煬帝,所由來遠矣,非一朝一夕。其不祀忽諸,未為不幸也。