gāo zǔ xià
高祖下
bā nián chūn zhēng yuè yǐ hài, chén qiǎn sàn qí cháng shì yuán yǎ jiān tōng zhí sàn qí cháng shì zhōu zhǐ shuǐ lái pìn. èr yuè gēng zǐ, zhèn xīng rù dōng jǐng. xīn yǒu, chén rén kòu xiá zhōu. sān yuè xīn wèi, shàng zhù guó lǒng xī jùn gōng lǐ xún zú. rén shēn, yǐ chéng zhōu cì shǐ jiāng xū dá wèi huì zhōu zǒng guǎn. jiǎ xū, qiǎn jiān sàn qí cháng shì chéng shàng xián jiān tōng zhí sàn qí cháng shì wéi yùn shǐ yú chén. wù yín, zhào yuē:
八年春正月乙亥,陈遣散骑常侍袁雅、兼通直散骑常侍周止水来聘。二月庚子, 镇星入东井。辛酉,陈人寇硖州。三月辛未,上柱国、陇西郡公李询卒。壬申,以 成州刺史姜须达为会州总管。甲戌,遣兼散骑常侍程尚贤、兼通直散骑常侍韦恽使 于陈。戊寅,诏曰:
xī yǒu miáo bù bīn, táng yáo báo fá, sūn hào jiàn nüè, jìn wǔ xíng zhū. yǒu chén qiè jù jiāng biǎo, nì tiān bào wù. zhèn chū shòu mìng, chén xū shàng cún, sī yù jiào zhī yǐ dào, bù yǐ gōng xíng wéi lìng, wǎng lái xiū mù, wàng qí qiān shàn. shí rì wú jǐ, xìn è yǐ wén. hòu nà pàn wáng, qīn fàn chéng shù, gōu wú mǐn yuè, sì jué cán rěn. yú shí wáng shī dà jǔ, jiāng yī chē shū, chén xū fǎn dì shōu bīng, shēn huái zhèn jù, zé gōng qǐng yuē, é ér zhì yǔn. jīn qí sàng huò, réng zhào bān shī. shū bǎo chéng fēng, yīn qiú jì hǎo, zài zhù kè niàn, gòng dūn xíng lǐ. měi jiàn guī zǎo rù cháo, yóu xuān chū shǐ, hé cháng bù yīn qín xiǎo yù, jiè yǐ wéi xīn. ér láng zǐ zhī xīn, chū ér mí yě. wēi wǔ wǔ xíng, dài qì sān zhèng, zhū jiǎn gǔ ròu, yí miè cái liáng. jù shǒu zhǎng zhī dì, zì xī hè zhī xiǎn, jié duó lǘ yán, zī chǎn jù jié, qū cù nèi wài, láo yì fú yǐ. zhēng zé nǚ zǐ, shàn zào gōng shì, rì zēng yuè yì, zhǐ zú wú qī, wéi báo pín qiáng, yǒu yú wàn shù. bǎo yī yù shí, qióng shē jí chǐ, yín shēng yuè yǐn, bǐ zhòu zuò yè. zhǎn zhí yán zhī kè, miè wú zuì zhī jiā, pōu rén zhī gān, fēn rén zhī xuè. qī tiān zào è, jì guǐ qiú ēn, gē wǔ qú lù, hān zuì gōng kǔn. shèng fěn dài ér zhí gān gē, yè luó qǐ ér hū jǐng bì, yuè mǎ zhèn cè, cóng dàn zhì hūn, wú suǒ jīng yíng, chí zǒu bù xī. fù jiǎ chí zhàng, suí zhú tú xíng, zhuī ér bù jí, jí jiā zuì qiǎn. zì gǔ hūn luàn, hǎn huò néng bǐ. jiè shì wǔ fū, jī hán lì yì, jīn suǐ qìng yú tǔ mù, xìng mìng qí yú gōu qú. jūn zǐ qián táo, xiǎo rén dé zhì, jiā jiā yǐn shā chuō, gè gè rèn jù liǎn. tiān zāi dì niè, wù guài rén yāo, yì guān qián kǒu, dào lù yǐ mù. qīng xīn qiáo zú, shì gào yú wǒ, rì yuè yǐ jì, wén zòu xiāng xún. zhòng yǐ bèi dé wéi yán, yáo dàng jiāng yì, bā xiá zhī xià, hǎi shì yǐ xī, jiāng běi jiāng nán, wéi guǐ wéi yù. sǐ lǒng qióng fā jué zhī kù, shēng jū jí rǎng duó zhī kǔ. chāo lüè rén chù, duàn jié qiáo sū, shì jǐng bù lì, nóng shì fèi qǐn. lì yáng guǎng líng, kuī yú xiāng jì, huò móu tú chéng yì, huò jié bō lì rén, zhòu fú yè yóu, shǔ cuàn gǒu dào. bǐ zé léi bīng bì zú, lái bì jiù qín, cǐ zé zhòng mén shè xiǎn, yǒu láo fān hàn. tiān zhī suǒ fù, wú fēi zhèn chén, měi guān tīng lǎn, yǒu huái shāng cè. yǒu liáng zhī guó, wǒ nán fān yě, qí jūn rù cháo, qián xiāng zhāo yòu, bù gù zhèn ēn. shì nǚ shēn pò xié zhī bēi, chéng fǔ zhì kōng xū zhī tàn. fēi zhí zhèn jū rén shàng, huái cǐ wú wàng, jì ér bǎi pì lǚ yǐ wéi yán, zhào shù bù kān qí qǐng, qǐ róng duì ér bù zhū, rěn ér bù jiù! jìn rì qiū shǐ, móu yù diào rén. yì bù lóu chuán, jǐn lìng dōng wù, biàn yǒu shén lóng shù shí, téng yuè jiāng liú, yǐn fá zuì zhī shī, xiàng jīn líng zhī lù, chuán zhù zé lóng zhǐ, chuán xíng zé lóng qù, sì rì zhī nèi, sān jūn jiē dǔ, qǐ fēi cāng mín ài rén, yōu míng zhǎn shì, jiàng shén xiān lù, xié zàn jūn wēi! yǐ shàng tiān zhī líng, zhù kān dìng zhī lì, biàn kě chū shī shòu lǜ, yīng jī zhū tiǎn, zài sī jǔ yě, yǒng qīng wú yuè. qí jiàng shì liáng zhàng, shuǐ lù zī xū, qī huì jìn zhǐ, yī zhǔn bié chì.
昔有苗不宾,唐尧薄伐,孙皓僭虐,晋武行诛。有陈窃据江表,逆天暴物。朕 初受命,陈顼尚存,思欲教之以道,不以龚行为令,往来修睦,望其迁善。时日无 几,衅恶已闻。厚纳叛亡,侵犯城戍,勾吴闽越,肆厥残忍。于时王师大举,将一 车书,陈顼反地收兵,深怀震惧,责躬请约,俄而致殒。矜其丧祸,仍诏班师。叔 宝承风,因求继好,载伫克念,共敦行李。每见珪璪入朝,輶轩出使,何尝不殷勤 晓喻,戒以惟新。而狼子之心,出而弥野。威侮五行,怠弃三正,诛翦骨肉,夷灭 才良。据手掌之地,恣溪壑之险,劫夺闾阎,资产俱竭,驱蹙内外,劳役弗已。征 责女子,擅造宫室,日增月益,止足无期,帷薄嫔嫱,有逾万数。宝衣玉食,穷奢 极侈,淫声乐饮,俾昼作夜。斩直言之客,灭无罪之家,剖人之肝,分人之血。欺 天造恶,祭鬼求恩,歌儛衢路,酣醉宫阃。盛粉黛而执干戈,曳罗绮而呼警跸,跃 马振策,从旦至昏,无所经营,驰走不息。负甲持仗,随逐徒行,追而不及,即加 罪谴。自古昏乱,罕或能比。介士武夫,饥寒力役,筋髓罄于土木,性命俟于沟渠。 君子潜逃,小人得志,家家隐杀戳,各各任聚敛。天灾地孽,物怪人妖,衣冠钳口, 道路以目。倾心翘足,誓告于我,日月以冀,文奏相寻。重以背德违言,摇荡疆埸, 巴峡之下,海筮已西,江北江南,为鬼为蜮。死陇穷发掘之酷,生居极攘夺之苦。 抄掠人畜,断截樵苏,市井不立,农事废寝。历阳广陵,窥觎相继,或谋图城邑, 或劫剥吏人,昼伏夜游,鼠窜狗盗。彼则羸兵敝卒,来必就擒,此则重门设险,有 劳籓捍。天之所覆,无非朕臣,每关听览,有怀伤恻。有梁之国,我南籓也,其君 入朝,潜相招诱,不顾朕恩。士女深迫胁之悲,城府致空虚之叹。非直朕居人上, 怀此无忘,既而百辟屡以为言,兆庶不堪其请,岂容对而不诛,忍而不救!近日秋 始,谋欲吊人。益部楼船,尽令东骛,便有神龙数十,腾跃江流,引伐罪之师,向 金陵之路,船住则龙止,船行则龙去,四日之内,三军皆睹,岂非苍旻爱人,幽明 展事,降神先路,协赞军威!以上天之灵,助戡定之力,便可出师授律,应机诛殄, 在斯举也,永清吴越。其将士粮仗,水陆资须,期会进止,一准别敕。
qiū bā yuè dīng wèi, hé běi zhū zhōu jī, qiǎn lì bù shàng shū sū wēi zhèn xù zhī. jiǔ yuè dīng chǒu, yàn nán zhēng zhū jiàng, bān cì gè yǒu chà. guǐ sì, jiā zhōu yán lóng jiàn. dōng shí yuè jǐ hài, tài bái chū xī fāng. jǐ wèi, zhì huái nán xíng tái shěng yú shòu chūn, yǐ jìn wáng guǎng wéi shàng shū lìng. xīn yǒu, chén qiǎn jiān sàn qí cháng shì wáng wǎn jiān tōng zhí sàn qí cháng shì xǔ shàn xīn lái pìn, jū liú bù qiǎn. jiǎ zǐ, jiāng fá chén, yǒu shì yú tài miào. mìng jìn wáng guǎng qín wáng jùn qīng hé gōng yáng sù bìng wèi xíng jūn yuán shuài yǐ fá chén. yú shì jìn wáng guǎng chū liù hé, qín wáng jùn chū xiāng yáng, qīng hé gōng yáng sù chū xìn zhōu, jīng zhōu cì shǐ liú rén ēn chū jiāng líng, yí yáng gōng wáng shì jī chū qí chūn, xīn yì gōng hán qín hǔ chū lú jiāng, xiāng yì gōng hè ruò bì chū wú zhōu, luò cóng gōng yàn róng chū dōng hǎi, hé zǒng guǎn jiǔ shí, bīng wǔ shí yī wàn bā qiān, jiē shòu jìn wáng jié dù. dōng jiē cāng hǎi, xī jù bā shǔ, jīng qí zhōu jí, héng gèn shù qiān lǐ. qū shè chén guó. yǒu xīng bèi yú qiān niú. shí yī yuè dīng mǎo, chē jià jiàn shī. zhào gòu chén shū bǎo wèi shàng zhù guó wàn hù gōng. yǐ hài, xíng xìng dìng chéng, chén shī shì zhòng. bǐng zǐ, xìng hé dōng. shí èr yuè gēng zǐ, zhì zì hé dōng.
秋八月丁未,河北诸州饥,遣吏部尚书苏威赈恤之。九月丁丑,宴南征诸将, 颁赐各有差。癸巳,嘉州言龙见。冬十月己亥,太白出西方。己未,置淮南行台省 于寿春,以晋王广为尚书令。辛酉,陈遣兼散骑常侍王琬、兼通直散骑常侍许善心 来聘,拘留不遣。甲子,将伐陈,有事于太庙。命晋王广、秦王俊、清河公杨素并 为行军元帅以伐陈。于是晋王广出六合,秦王俊出襄阳,清河公杨素出信州,荆州 刺史刘仁恩出江陵,宜阳公王世积出蕲春,新义公韩擒虎出庐江,襄邑公贺若弼出 吴州,落丛公燕荣出东海,合总管九十,兵五十一万八千,皆受晋王节度。东接沧 海,西拒巴蜀,旌旗舟楫,横亘数千里。曲赦陈国。有星孛于牵牛。十一月丁卯, 车驾饯师。诏购陈叔宝位上柱国、万户公。乙亥,行幸定城,陈师誓众。丙子,幸 河东。十二月庚子,至自河东。
jiǔ nián chūn zhēng yuè jǐ sì, bái hóng jiā rì. xīn wèi, hè ruò bì bá chén jīng kǒu, hán qín hǔ bá chén nán yù zhōu. guǐ yǒu, yǐ shàng shū yòu pú yè yú qìng zé wèi yòu wèi dà jiàng jūn. bǐng zǐ, hè ruò bì bài chén shī yú jiǎng shān, huò qí jiāng xiāo mó hē. hán qín hǔ jìn shī rù jiàn yè, huò qí jiāng rèn mán nú, huò chén zhǔ shū bǎo. chén guó píng, hé zhōu sān shí, jùn yī bǎi, xiàn sì bǎi. guǐ sì, qiǎn shǐ chí jié xún fǔ zhī. èr yuè yǐ wèi, fèi huái nán xíng tái shěng. bǐng shēn, zhì wǔ bǎi jiā wèi xiāng, zhèng yī rén bǎi jiā wèi lǐ, zhǎng yī rén. dīng yǒu, yǐ xiāng zhōu zǒng guǎn wéi shì kāng wèi ān zhōu zǒng guǎn. xià sì yuè jǐ hài, xìng lí shān, qīn láo xuán shī. yǐ sì, sān jūn kǎi rù, xiàn fú yú tài miào. bài jìn wáng guǎng wéi tài wèi. gēng xū, shàng yù guǎng yáng mén yàn jiàng shì, bān cì gè yǒu chà. xīn hài, dà shè tiān xià. jǐ wèi, yǐ chén dōu guān shàng shū kǒng fàn, sàn qí cháng shì wáng cuō wáng yí, yù shǐ zhōng chéng shěn guān děng, xié nìng yú qí zhǔ, yǐ zhì wáng miè, jiē tóu zhī biān yì. xīn yǒu, yǐ xìn zhōu zǒng guǎn yáng sù wèi jīng zhōu zǒng guǎn, lì bù shì láng yǔ wén bì wèi xíng bù shàng shū, zōng zhèng shǎo qīng yáng yì wèi gōng bù shàng shū. rén xū, zhào yuē:
九年春正月己巳,白虹夹日。辛未,贺若弼拔陈京口,韩擒虎拔陈南豫州。癸 酉,以尚书右仆射虞庆则为右卫大将军。丙子,贺若弼败陈师于蒋山,获其将萧摩 诃。韩擒虎进师入建鄴,获其将任蛮奴,获陈主叔宝。陈国平,合州三十,郡一百, 县四百。癸巳,遣使持节巡抚之。二月乙未,废淮南行台省。丙申,制五百家为乡, 正一人;百家为里,长一人。丁酉,以襄州总管韦世康为安州总管。夏四月己亥, 幸骊山,亲劳旋师。乙巳,三军凯入,献俘于太庙。拜晋王广为太尉。庚戌,上御 广阳门宴将士,颁赐各有差。辛亥,大赦天下。己未,以陈都官尚书孔范,散骑常 侍王瑳、王仪,御史中丞沈观等,邪佞于其主,以致亡灭,皆投之边裔。辛酉,以 信州总管杨素为荆州总管,吏部侍郎宇文弼为刑部尚书,宗正少卿杨异为工部尚书。 壬戌,诏曰:
wǎng yǐ wú yuè zhī yě, qún lí tú tàn, gān gē fāng yòng, jī xí wèi níng. jīn lǜ tǔ dà tóng, hán shēng suì xìng, tài píng zhī fǎ, fāng kě liú xíng. fán wǒ chén liáo, zǎo shēn yù dé, kāi tōng ěr mù, yí cóng zī shǐ. sāng luàn yǐ lái, miǎn jiāng shí zài, jūn wú jūn dé, chén shī chén dào, fù yǒu bù cí, zi yǒu bù xiào, xiōng dì zhī qíng huò báo, fū fù zhī yì huò wéi, cháng yòu shī xù, zūn bēi cuò luàn. zhèn wèi dì wáng, zhì cún ài yǎng, shí yǒu zhēn dào, bù gǎn níng xī. nèi wài zhí wèi, xiá ěr lí rén, jiā jiā zì xiū, rén rén kè niàn, shǐ bù guǐ bù fǎ, dàng rán jù jǐn. bīng kě lì wēi, bù kě bù jí, xíng kě zhù huà, bù kě zhuān xíng. jìn wèi jiǔ zhòng zhī yú, zhèn shǒu sì fāng zhī wài, róng lǚ jūn qì, jiē yí tíng bà. dài lù jì yí, qún fāng wú shì, wǔ lì zhī zǐ, jù kě xué wén, rén jiān jiǎ zhàng, xī jiē chú huǐ. yǒu gōng zhī chén, jiàng qíng wén yì, jiā mén zǐ zhí, gè shǒu yī jīng, lìng hǎi nèi xī rán, gāo shān yǎng zhǐ. jīng yì xiáng xù, yuán jí zhōu xiàn, shēng tú shòu yè, shēng jìn yú cháo, wèi yǒu zhuó rán míng jīng gāo dì, cǐ zé jiào xùn bù dǔ, kǎo kè wèi jīng, míng lēi suǒ yóu, lóng zī rú xùn. guān fǔ cóng huàn, qiū yuán sù shì, xīn jī xiāng biǎo, kuān hóng wèi niàn, wù wèi jú cù, guāi wǒ huáng yóu. zhèn jūn lín qū yǔ, yú zī jiǔ zài, kāi zhí yán zhī lù, pī bù huì zhī xīn, xíng yú yán sè, láo yú xìng qǐn. zì qǐng chěng yì lùn gōng, chāng yán nǎi zhòng, tuī chéng qiè jiàn, qí shì shén shū. gōng qīng shì shù, fēi suǒ wàng yě, gè qǐ zhì chéng, kuāng zī bù dǎi. jiàn shàn bì jìn, yǒu cái bì jǔ, wú huò jìn mò, tuì yǒu hòu yán. bān gào tiān xià, xián xī cǐ yì.
往以吴越之野,群黎涂炭,干戈方用,积习未宁。今率土大同,含生遂性,太 平之法,方可流行。凡我臣僚,澡身浴德,开通耳目,宜从兹始。丧乱已来,缅将 十载,君无君德,臣失臣道,父有不慈,子有不孝,兄弟之情或薄,夫妇之义或违, 长幼失序,尊卑错乱。朕为帝王,志存爱养,时有臻道,不敢宁息。内外职位,遐 迩黎人,家家自修,人人克念,使不轨不法,荡然俱尽。兵可立威,不可不戢,刑可 助化,不可专行。禁卫九重之余,镇守四方之外,戎旅军器, 皆宜停罢。代路既夷, 群方无事,武力之子,俱可学文,人间甲仗,悉皆除毁。有功之臣,降情文艺,家 门子侄,各守一经,令海内翕然,高山仰止。京邑庠序,爰及州县,生徒受业,升 进于朝,未有灼然明经高第,此则教训不笃,考课未精,明勒所由,隆兹儒训。官 府从宦,丘园素士,心迹相表,宽弘为念,勿为跼促,乖我皇猷。朕君临区宇,于 兹九载,开直言之路,披不讳之心,形于颜色,劳于兴寝。自顷逞艺论功,昌言乃 众,推诚切谏,其事甚疏。公卿士庶,非所望也,各启至诚,匡兹不逮。见善必进, 有才必举,无或噤默,退有后言。颁告天下,咸悉此意。
rùn yuè jiǎ zǐ, yǐ ān zhōu zǒng guǎn wéi shì kāng wèi xìn zhōu zǒng guǎn. dīng chǒu, bān mù yú fú yú zǒng guǎn cì shǐ, cí yī xióng yī. jǐ mǎo, yǐ lì bù shàng shū sū wēi wèi shàng shū yòu pú yè. liù yuè yǐ chǒu, yǐ jīng zhōu zǒng guǎn yáng sù wèi nà yán. dīng chǒu, yǐ lì bù shì láng lú kǎi wèi lǐ bù shàng shū. shí cháo yě wù yì, xián yuàn dēng fēng. qiū qī yuè bǐng wǔ, zhào yuē: " qǐ kě mìng yī jiāng jūn, chú yī xiǎo guó, xiá ěr zhù yì, biàn wèi tài píng. yǐ báo dé ér fēng míng shān, yòng xū yán ér gàn shàng dì, fēi zhèn yōu wén. ér jīn yǐ hòu, yán jí fēng shàn, yí jí jìn jué." bā yuè rén xū, yǐ guǎng píng wáng xióng wèi sī kōng. dōng shí yī yuè rén chén, kǎo shǐ dìng zhōu cì shǐ dòu lú tōng děng shàng biǎo, qǐng fēng shàn, shàng bù xǔ. gēng zǐ, yǐ yòu wèi dà jiàng jūn yú qìng zé wèi yòu wǔ hòu dà jiàng jūn, yòu lǐng jūn jiāng jūn lǐ ān wèi yòu lǐng jūn dà jiàng jūn. jiǎ yín, jiàng qiú tú. shí èr yuè jiǎ zǐ, zhào yuē:" zhèn zhī chéng tiān mìng, qīng dàng wàn fāng. bǎi wáng shuāi bì zhī hòu, zhào shù jiāo fú zhī rì, shèng rén yí xùn, sǎo dì jù jìn, zhì lǐ zuò yuè, jīn yě qí shí. zhèn qíng cún gǔ lè, shēn sī yǎ dào. zhèng wèi yín shēng, yú lóng zá xì, yuè fǔ zhī nèi, jǐn yǐ chú zhī. jīn yù gèng diào lǜ lǚ, gǎi zhāng qín sè. qiě miào shù jīng wēi, fēi yīn jiào xí, gōng rén dài zhǎng, zhǐ chuán zāo pò, bù zú dá shén míng zhī dé, lùn tiān dì zhī hé. qū yù zhī jiān, qí cái yì yì, tiān zhī shén shòu, hé dài wú zāi! gài huì jī yú fēi shí, qí chāng yán yú suǒ hǎo, yí kě sōu fǎng, sù yǐ zòu wén, shù dǔ yī yì zhī néng, gòng jiù jiǔ chéng zhī yè." réng zhào tài cháng niú hóng tōng zhí sàn qí cháng shì xǔ shàn xīn mì shū chéng yáo chá tōng zhí láng yú shì jī děng yì dìng zuò yuè. jǐ sì, yǐ huáng zhōu zǒng guǎn zhōu fǎ shàng wèi yǒng zhōu zǒng guǎn.
闰月甲子,以安州总管韦世康为信州总管。丁丑,颁木鱼符于总管、刺史,雌 一雄一。己卯,以吏部尚书苏威为尚书右仆射。六月乙丑,以荆州总管杨素为纳言。 丁丑,以吏部侍郎卢恺为礼部尚书。时朝野物议,咸愿登封。秋七月丙午,诏曰: “岂可命一将军,除一小国,遐迩注意,便谓太平。以薄德而封名山,用虚言而干 上帝,非朕攸闻。而今以后,言及封禅,宜即禁绝。”八月壬戌,以广平王雄为司 空。冬十一月壬辰,考使定州刺史豆卢通等上表,请封禅,上不许。庚子,以右卫 大将军虞庆则为右武候大将军,右领军将军李安为右领军大将军。甲寅,降囚徒。 十二月甲子,诏曰:“朕祗承天命,清荡万方。百王衰敝之后,兆庶浇浮之日,圣 人遗训,扫地俱尽,制礼作乐,今也其时。朕情存古乐,深思雅道。郑卫淫声,鱼 龙杂戏,乐府之内,尽以除之。今欲更调律吕,改张琴瑟。且妙术精微,非因教习, 工人代掌,止传糟粕,不足达神明之德,论天地之和。区域之间,奇才异艺,天知 神授,何代无哉!盖晦迹于非时,俟昌言于所好,宜可搜访,速以奏闻,庶睹一艺 之能,共就九成之业。”仍诏太常牛弘、通直散骑常侍许善心、秘书丞姚察、通直 郎虞世基等议定作乐。己巳,以黄州总管周法尚为永州总管。
shí nián chūn zhēng yuè yǐ wèi, yǐ huáng sūn zhāo wèi hé nán wáng, kǎi wèi huá yáng wáng. èr yuè gēng shēn, xìng bīng zhōu. xià sì yuè xīn yǒu, zhì zì bīng zhōu. wǔ yuè yǐ wèi, zhào yuē:" wèi mò sāng luàn, yǔ xiàn guā fēn, yì chē suì dòng, wèi huáng xiū xī. bīng shì jūn rén, quán zhì fāng fǔ, nán zhēng běi fá, jū chǔ wú dìng. jiā wú wán dǔ, dì hǎn bāo sāng, héng wèi liú yù zhī rén, jìng wú xiāng lǐ zhī hào. zhèn shén mǐn zhī. fán shì jūn rén, kě xī shǔ zhōu xiàn, kěn tián jí zhàng, yī yǔ mín tóng. jūn fǔ tǒng lǐng, yí yī jiù shì. bà shān dōng hé nán jí běi fāng yuán biān zhī dì xīn zhì jūn fǔ." liù yuè xīn yǒu, zhì rén nián wǔ shí, miǎn yì shōu yōng. guǐ hài, yǐ líng zhōu zǒng guǎn wáng shì jī wèi jīng zhōu zǒng guǎn, xī zhōu cì shǐ yuán zhòu wèi líng zhōu zǒng guǎn. qiū qī yuè guǐ mǎo, yǐ nà yán yáng sù wèi nèi shǐ lìng. gēng xū, shàng qīn lù qiú tú. xīn hài, gāo lí liáo dōng jùn gōng gāo yáng zú. rén zǐ, tǔ yù hún qiǎn shǐ lái zhāo. bā yuè rén shēn, qiǎn zhù guó xiāng yáng jùn gōng wéi guāng, shàng kāi fǔ dōng lái jùn gōng wáng jǐng, bìng chí jié xún fǔ lǐng nán, bǎi yuè jiē fú. dōng shí yuè jiǎ zǐ, bān mù yú fú yú jīng shī guān wǔ pǐn yǐ shàng. wù chén, yǐ yǒng zhōu zǒng guǎn zhōu fǎ shàng wèi guì zhōu zǒng guǎn. shí yī yuè xīn mǎo, xìng guó xué, bān cì gè yǒu chà. bǐng wǔ, qì dān qiǎn shǐ cháo gòng. xīn chǒu, yǒu shì yú nán jiāo. shì yuè, wù zhōu rén wāng wén jìn kuài jī rén gāo zhì huì sū zhōu rén shěn xuán wèi jiē jǔ bīng fǎn, zì chēng tiān zǐ, shǔ zhì bǎi guān. lè ān cài dào rén jiǎng shān lǐ léng ráo zhōu wú dài huá yǒng jiā shěn xiào chè quán zhōu wáng guó qìng yú háng yáng bǎo yīng jiāo zhǐ lǐ chūn děng jiē zì chēng dà dū dū, gōng xiàn zhōu xiàn. zhào shàng zhù guó nèi shǐ lìng yuè guó gōng yáng sù tǎo píng zhī.
十年春正月乙未,以皇孙昭为河南王,楷为华阳王。二月庚申,幸并州。夏四 月辛酉,至自并州。五月乙未,诏曰:“魏末丧乱,宇县瓜分,役车岁动,未遑休 息。兵士军人,权置坊府,南征北伐,居处无定。家无完堵,地罕包桑,恆为流寓 之人,竟无乡里之号。朕甚愍之。凡是军人,可悉属州县,垦田籍帐,一与民同。 军府统领,宜依旧式。罢山东河南及北方缘边之地新置军府。”六月辛酉,制人年 五十,免役收庸。癸亥,以灵州总管王世积为荆州总管,淅州刺史元胄为灵州总管。 秋七月癸卯,以纳言杨素为内史令。庚戌,上亲录囚徒。辛亥,高丽辽东郡公高阳 卒。壬子,吐谷浑遣使来朝。八月壬申,遣柱国、襄阳郡公韦洸,上开府、东莱郡 公王景,并持节巡抚岭南,百越皆服。冬十月甲子,颁木鱼符于京师官五品已上。 戊辰,以永州总管周法尚为桂州总管。十一月辛卯,幸国学,颁赐各有差。丙午, 契丹遣使朝贡。辛丑,有事于南郊。是月,婺州人汪文进、会稽人高智慧、苏州人 沈玄懀皆举兵反,自称天子,署置百官。乐安蔡道人、蒋山李棱、饶州吴代华、永 嘉沈孝澈、泉州王国庆、馀杭杨宝英、交趾李春等皆自称大都督,攻陷州县。诏上 柱国、内史令、越国公杨素讨平之。
shí yī nián chūn zhēng yuè dīng yǒu, yǐ píng chén suǒ de gǔ qì duō wèi yāo biàn, xī mìng huǐ zhī. xīn chǒu, gāo lí qiǎn shǐ cháo gòng. bǐng wǔ, huáng tài zǐ fēi yuán shì hōng, shàng jǔ āi yú wén sī diàn. èr yuè wù wǔ, tǔ yù hún qiǎn shǐ gòng fāng wù. yǐ dà jiàng jūn sū xiào cí wèi gōng bù shàng shū. bǐng zǐ, yǐ lín yǐng lìng liú kuàng zhì shù yóu yì, zhuó wèi jǔ zhōu cì shǐ. jǐ mǎo, tū jué qiǎn shǐ xiàn qī bǎo wǎn. xīn sì huì, rì yǒu shí zhī. sān yuè rén wǔ, qiǎn tōng shì shè rén ruò gān qià shǐ yú tǔ yù hún. guǐ wèi, yǐ yōu zhōu zǒng guǎn zhōu yáo wèi shòu zhōu zǒng guǎn, shuò zhōu zǒng guǎn tǔ wàn xù wèi xià zhōu zǒng guǎn. xià sì yuè wù wǔ, tū jué yōng yú lǘ kè hán qiǎn qí tè qín lái zhāo. wǔ yuè jiǎ zǐ, gāo lí qiǎn shǐ gòng fāng wù. guǐ mǎo, zhào bǎi guān xī yì cháo táng shàng fēng shì. yǐ sì, yǐ yòu wèi jiāng jūn yuán mín wèi zuǒ wèi dà jiàng jūn. qiū qī yuè jǐ chǒu, yǐ zhù guó dù yàn wèi hóng zhōu zǒng guǎn. bā yuè rén shēn, xìng lì yuán. téng wáng zàn hōng. yǐ hài, zhì zì lì yuán. shàng zhù guó pèi guó gōng zhèng yì zú. shí èr yuè bǐng chén, mò hé qiǎn shǐ gòng fāng wù.
十一年春正月丁酉,以平陈所得古器多为妖变,悉命毁之。辛丑,高丽遣使朝 贡。丙午,皇太子妃元氏薨,上举哀于文思殿。二月戊午,吐谷浑遣使贡方物。以 大将军苏孝慈为工部尚书。丙子,以临颍令刘旷治术尤异,擢为莒州刺史。己卯, 突厥遣使献七宝碗。辛巳晦,日有蚀之。三月壬午,遣通事舍人若干洽使于吐谷浑。 癸未,以幽州总管周摇为寿州总管,朔州总管吐万绪为夏州总管。夏四月戊午,突 厥雍虞闾可汗遣其特勤来朝。五月甲子,高丽遣使贡方物。癸卯,诏百官悉诣朝堂 上封事。乙巳,以右卫将军元旻为左卫大将军。秋七月己丑,以柱国杜彦为洪州总 管。八月壬申,幸栗园。滕王瓚薨。乙亥,至自栗园。上柱国、沛国公郑译卒。十 二月丙辰,靺鞨遣使贡方物。
shí èr nián chūn zhēng yuè rén zǐ, yǐ sū zhōu cì shǐ huáng fǔ jī wèi xìn zhōu zǒng guǎn, xuān zhōu cì shǐ xí dài yǎ wèi guǎng zhōu zǒng guǎn. èr yuè jǐ sì, yǐ shǔ wáng xiù wèi nèi shǐ lìng, jiān yòu lǐng jūn dà jiàng jūn, hàn wáng liàng wèi yōng zhōu mù yòu wèi dà jiàng jūn. xià sì yuè xīn mǎo, yǐ shòu zhōu zǒng guǎn zhōu yáo wèi xiāng zhōu zǒng guǎn. wǔ yuè xīn hài, guǎng zhōu zǒng guǎn xí dài yǎ zú. qiū qī yuè yǐ sì, shàng shū yòu pú yè pī guó gōng sū wēi, lǐ bù shàng shū róng chéng xiàn hóu lú kǎi bìng zuò shì chú míng. rén xū, xìng kūn míng chí, qí rì hái gōng. jǐ sì, yǒu shì yú tài miào. rén shēn huì, rì yǒu shí zhī. bā yuè jiǎ xū, zhì tiān xià sǐ zuì, zhū zhōu bù dé biàn jué, jiē lìng dà lǐ fù zhì. yǐ hài, xìng lóng shǒu chí. guǐ sì, zhì sù wèi zhě bù dé zhé lí suǒ shǒu. dīng yǒu, shàng zhù guó xià zhōu zǒng guǎn chǔ guó gōng dòu lú jī zú. wù xū, shàng qīn lù qiú tú. jiǔ yuè dīng wèi, yǐ gōng bù shàng shū yáng yì wèi wú zhōu zǒng guǎn. dōng shí yuè dīng chǒu, yǐ suì ān wáng jí wèi wèi wáng. rén wǔ, yǒu shì yú tài miào. zhì tài zǔ shén zhǔ qián, shàng liú tì wū yè, bēi bù zì shèng. shí yī yuè xīn hài, yǒu shì yú nán jiāo. rén zǐ, yàn bǎi liáo, bān cì gè yǒu chà. jǐ wèi, shàng zhù guó xīn yì jùn gōng hán qín hǔ zú. gēng shēn, yǐ yù zhōu cì shǐ quán wǔ wèi tán zhōu zǒng guǎn. jiǎ zǐ, bǎi liáo dà shè yú wǔ dé diàn. shí èr yuè guǐ yǒu, tū jué qiǎn shǐ lái zhāo. yǐ yǒu, yǐ shàng zhù guó nèi shǐ lìng yáng sù wèi shàng shū yòu pú yè. jǐ yǒu, tǔ yù hún mò hé bìng qiǎn shǐ gòng fāng wù.
十二年春正月壬子,以苏州刺史皇甫绩为信州总管,宣州刺史席代雅为广州总 管。二月己巳,以蜀王秀为内史令,兼右领军大将军,汉王谅为雍州牧、右卫大将 军。夏四月辛卯,以寿州总管周摇为襄州总管。五月辛亥,广州总管席代雅卒。秋 七月乙巳,尚书右仆射、邳国公苏威,礼部尚书、容城县侯卢恺并坐事除名。壬戌, 幸昆明池,其日还宫。己巳,有事于太庙。壬申晦,日有蚀之。八月甲戌,制天下 死罪,诸州不得便决,皆令大理覆治。乙亥,幸龙首池。癸巳,制宿卫者不得辄离 所守。丁酉,上柱国、夏州总管、楚国公豆卢勣卒。戊戌,上亲录囚徒。九月丁未, 以工部尚书杨异为吴州总管。冬十月丁丑,以遂安王集为卫王。壬午,有事于太庙。 至太祖神主前,上流涕呜咽,悲不自胜。十一月辛亥,有事于南郊。壬子,宴百僚, 颁赐各有差。己未,上柱国、新义郡公韩擒虎卒。庚申,以豫州刺史权武为潭州总 管。甲子,百僚大射于武德殿。十二月癸酉,突厥遣使来朝。乙酉,以上柱国、内 史令杨素为尚书右仆射。己酉,吐谷浑、靺鞨并遣使贡方物。
shí sān nián chūn zhēng yuè yǐ sì, shàng zhù guó huán guó gōng hán jiàn yè zú. bǐng wǔ, qì dān xī shì wéi bìng qiǎn shǐ gòng fāng wù. rén zǐ, qīn sì gǎn dì. jǐ wèi, yǐ xìn zhōu zǒng guǎn wéi shì kāng wèi lì bù shàng shū. rén xū, xíng xìng qí zhōu. èr yuè bǐng zǐ, zhào yíng rén shòu gōng. dīng hài, zhì zì qí zhōu. wù zǐ, yàn kǎo shǐ yú jiā zé diàn. jǐ mǎo, lì huáng sūn jiǎn wèi yù zhāng wáng. wù zǐ, jìn zhōu cì shǐ nán yáng jùn gōng jiǎ xī dá, xiǎn zhōu zǒng guǎn fǔ níng jùn gōng hán yán děng yǐ huì fú zhū. jǐ chǒu, zhì zuò shì qù guān zhě, pèi liú yī nián. dīng yǒu, zhì sī jiā bù dé yǐn cáng wěi hòu tú chèn. xià sì yuè guǐ wèi, zhì zhàn wáng zhī jiā, gěi fù yī nián. wǔ yuè guǐ hài, zhào rén jiān yǒu zhuàn jí guó shǐ zāng pǐ rén wù zhě, jiē lìng jìn jué. qiū qī yuè wù shēn, mò hé qiǎn shǐ gòng fāng wù. rén zǐ, zuǒ wèi dà jiàng jūn yún zhōu zǒng guǎn jù lù jùn gōng hè lóu zǐ gàn zú. dīng sì, xìng kūn míng chí. wù chén huì, rì yǒu shí zhī. jiǔ yuè bǐng chén, jiàng qiú tú. gēng shēn, yǐ shào guó gōng yáng lún wèi téng wáng. yǐ chǒu, yǐ zhù guó dù yàn wèi yún zhōu zǒng guǎn. dōng shí yuè yǐ mǎo, shàng zhù guó huá yáng jùn gōng liáng yàn guāng zú.
十三年春正月乙巳,上柱国、郇国公韩建业卒。丙午,契丹、奚、、室韦并 遣使贡方物。壬子,亲祀感帝。己未,以信州总管韦世康为吏部尚书。壬戌,行幸 岐州。二月丙子,诏营仁寿宫。丁亥,至自岐州。戊子,宴考使于嘉则殿。己卯, 立皇孙暕为豫章王。戊子,晋州刺史、南阳郡公贾悉达,显州总管、抚宁郡公韩延 等以贿伏诛。己丑,制坐事去官者,配流一年。丁酉,制私家不得隐藏纬候图谶。 夏四月癸未,制战亡之家,给复一年。五月癸亥,诏人间有撰集国史、臧否人物者, 皆令禁绝。秋七月戊申,靺鞨遣使贡方物。壬子,左卫大将军、云州总管、钜鹿郡 公贺娄子干卒。丁巳,幸昆明池。戊辰晦,日有蚀之。九月丙辰,降囚徒。庚申, 以邵国公杨纶为滕王。乙丑,以柱国杜彦为云州总管。冬十月乙卯,上柱国、华阳 郡公梁彦光卒。
shí sì nián xià sì yuè yǐ chǒu, zhào yuē:" zài xī shèng rén, zuò yuè chóng dé, yí fēng yì sú, yú sī wèi dà. zì jìn shì bō qiān, bīng gē bù xī, yǎ yuè liú sàn, nián dài yǐ duō, sì fāng wèi yī, wú yóu biàn zhèng. lài shàng tiān jiàn lín, míng shén jiàng fú, zhěng zī tú tàn, ān xī cāng shēng, tiān xià dà tóng, guī yú zhì lǐ, yí wén jiù wù, jiē wèi guó yǒu. bǐ mìng suǒ sī, zǒng lìng yán jiū, zhèng lè yǎ shēng, xiáng kǎo yǐ qì, yí jí shī yòng, jiàn xíng zhě tíng. rén jiān yīn yuè, liú pì rì jiǔ, qì qí jiù tǐ, jìng zào fán shēng, fú dàng bù guī, suì yǐ chéng sú. yí jiā jìn yuē, wù cún qí běn." wǔ yuè xīn yǒu, jīng shī dì zhèn. guān nèi zhū zhōu hàn. liù yuè dīng mǎo, zhào shěng fǔ zhōu xiàn, jiē gěi gōng xiè tián, bù dé zhì shēng, yú rén zhēng lì. qiū qī yuè yǐ wèi, yǐ pī guó gōng sū wēi wèi nà yán. bā yuè xīn wèi, guān zhōng dà hàn, rén jī. shàng lǜ hù kǒu jiù shí yú luò yáng. jiǔ yuè jǐ wèi, yǐ qí zhōu cì shǐ fán zi gài wèi xún zhōu zǒng guǎn. dīng sì, yǐ jī zhōu cì shǐ cuī zhòng fāng wèi huì zhōu zǒng guǎn. dōng rùn shí yuè jiǎ yín, zhào yuē:" qí liáng chén wǎng jiē chuàng yè yī fāng, mián lì nián dài. jì zōng sì fèi jué, jì diàn wú zhǔ, xìng yán jīn niàn, liáng yǐ chuàng rán. jǔ guó gōng xiāo cóng jí gāo rén yīng chén shū bǎo děng, yí lìng yǐ shí xiū qí jì sì. suǒ xū qì wù, yǒu sī gěi zhī." yǐ mǎo, zhì wài guān jiǔ pǐn yǐ shàng, fù mǔ jí zi nián shí wǔ yǐ shàng, bù dé jiāng zhī guān. shí yī yuè rén xū, zhì zhōu xiàn zuǒ lì, sān nián yī dài, bù dé zhòng rèn. guǐ wèi, yǒu xīng bèi yú jiǎo kàng. shí èr yuè yǐ wèi, dōng xún shòu.
十四年夏四月乙丑,诏曰:“在昔圣人,作乐崇德,移风易俗,于斯为大。自 晋氏播迁,兵戈不息,雅乐流散,年代已多,四方未一,无由辨正。赖上天鉴临, 明神降福,拯兹涂炭,安息苍生,天下大同,归于治理,遗文旧物,皆为国有。比 命所司,总令研究,正乐雅声,详考已讫,宜即施用,见行者停。人间音乐,流僻 日久,弃其旧体,竞造繁声,浮宕不归,遂以成俗。宜加禁约,务存其本。”五月 辛酉,京师地震。关内诸州旱。六月丁卯,诏省府州县,皆给公廨田,不得治生, 与人争利。秋七月乙未,以邳国公苏威为纳言。八月辛未,关中大旱,人饥。上率 户口就食于洛阳。九月己未,以齐州刺史樊子盖为循州总管。丁巳,以基州刺史崔 仲方为会州总管。冬闰十月甲寅,诏曰:“齐、梁、陈往皆创业一方,绵历年代。 既宗祀废绝,祭奠无主,兴言矜念,良以怆然。莒国公萧琮及高仁英、陈叔宝等, 宜令以时修其祭祀。所须器物,有司给之。”乙卯,制外官九品已上,父母及子年 十五已上,不得将之官。十一月壬戌,制州县佐吏,三年一代,不得重任。癸未, 有星孛于角亢。十二月乙未,东巡狩。
shí wǔ nián chūn zhēng yuè rén xū, chē jià cì qí zhōu, qīn wèn jí kǔ. bǐng yín, lǚ wáng fú shān. gēng wǔ, shàng yǐ suì hàn, cí tài shān, yǐ xiè qiān jiù. dà shè tiān xià. èr yuè bǐng chén, shōu tiān xià bīng qì, gǎn yǒu sī zào zhě, zuò zhī. guān zhōng yuán biān, bù zài qí lì. dīng sì, shàng zhù guó jiǎng guó gōng liáng ruì zú. sān yuè jǐ wèi, zhì zì dōng xún shòu. wàng jì wǔ yuè hǎi dú. dīng hài, xìng rén shòu gōng. yíng zhōu zǒng guǎn wéi yì zú. xià sì yuè jǐ chǒu shuò, dà shè tiān xià. jiǎ chén, yǐ zhào zhōu cì shǐ yáng dá wèi gōng bù shàng shū. dīng wèi, yǐ kāi fǔ yí tóng sān sī wéi chōng wèi yíng zhōu zǒng guǎn. wǔ yuè guǐ yǒu, tǔ yù hún qiǎn shǐ cháo gòng. dīng hài, zhì jīng guān wǔ pǐn yǐ shàng, pèi tóng yú fú. liù yuè wù zǐ, zhào záo dǐ zhù. gēng yín, xiāng zhōu cì shǐ dòu lú tōng gòng líng wén bù, mìng fén zhī yú cháo táng. yǐ wèi, lín yì qiǎn shǐ lái gòng fāng wù. xīn chǒu, zhào míng shān dà chuān wèi zài sì diǎn zhě, xī cí zhī. qiū qī yuè yǐ chǒu, jìn wáng guǎng xiàn máo guī. jiǎ xū, qiǎn pī guó gōng sū wēi xún shěng jiāng nán. wù yín, zhì zì rén shòu gōng. xīn sì, zhì jiǔ pǐn yǐ shàng guān yǐ lǐ qù zhí zhě, tīng bìng zhí hù. dōng shí yuè wù zǐ, yǐ lì bù shàng shū wéi shì kāng wèi jīng zhōu zǒng guǎn. shí yī yuè xīn yǒu, xìng wēn tāng. yǐ chǒu, zhì zì wēn tāng. shí èr yuè wù zǐ, chì dào biān liáng yī shēng yǐ shàng jiē zhǎn, bìng jí mò qí jiā. jǐ chǒu, zhào wén wǔ guān yǐ sì kǎo jiāo dài.
十五年春正月壬戌,车驾次齐州,亲问疾苦。丙寅,旅王符山。庚午,上以岁 旱,祠太山,以谢愆咎。大赦天下。二月丙辰,收天下兵器,敢有私造者,坐之。 关中缘边,不在其例。丁巳,上柱国、蒋国公梁睿卒。三月己未,至自东巡狩。望 祭五岳海渎。丁亥,幸仁寿宫。营州总管韦艺卒。夏四月己丑朔,大赦天下。甲辰, 以赵州刺史杨达为工部尚书。丁未,以开府仪同三司韦冲为营州总管。五月癸酉, 吐谷浑遣使朝贡。丁亥,制京官五品已上,佩铜鱼符。六月戊子,诏凿底柱。庚寅, 相州刺史豆卢通贡绫文布,命焚之于朝堂。乙未,林邑遣使来贡方物。辛丑,诏名 山大川未在祀典者,悉祠之。秋七月乙丑,晋王广献毛龟。甲戌,遣邳国公苏威巡 省江南。戊寅,至自仁寿宫。辛巳,制九品已上官以理去职者,听并执笏。冬十月 戊子,以吏部尚书韦世康为荆州总管。十一月辛酉,幸温汤。乙丑,至自温汤。十 二月戊子,敕盗边粮一升已上皆斩,并籍没其家。己丑,诏文武官以四考交代。
shí liù nián chūn zhēng yuè dīng hài, yǐ huáng sūn yù wèi píng yuán wáng, yún wèi ān chéng wáng, yí wèi ān píng wáng, kè wèi xiāng chéng wáng, gāi wèi gāo yáng wáng, sháo wèi jiàn ān wáng, jiǒng wèi yǐng chuān wáng. xià wǔ yuè dīng sì, yǐ huái zhōu cì shǐ páng huǎng wèi xià zhōu zǒng guǎn, cài yáng xiàn gōng yáo biàn wèi líng zhōu zǒng guǎn. liù yuè jiǎ wǔ, zhì gōng shāng bù dé jìn shì. bīng zhōu dà huáng. xīn chǒu, zhào jiǔ pǐn yǐ shàng qī wǔ pǐn yǐ shàng qiè fū wáng bù dé gǎi jià. qiū bā yuè bǐng xū, zhào jué sǐ zuì zhě, sān zòu ér hòu xíng xíng. dōng shí yuè jǐ chǒu, xìng cháng chūn gōng. shí yī yuè rén zǐ, zhì zì cháng chūn gōng.
十六年春正月丁亥,以皇孙裕为平原王,筠为安成王,嶷为安平王,恪为襄城 王,该为高阳王,韶为建安王,煚为颍川王。夏五月丁巳,以怀州刺史庞晃为夏州 总管,蔡阳县公姚辩为灵州总管。六月甲午,制工商不得进仕。并州大蝗。辛丑, 诏九品已上妻、五品已上妾夫亡不得改嫁。秋八月丙戌,诏决死罪者,三奏而后行 刑。冬十月己丑,幸长春宫。十一月壬子,至自长春宫。
shí qī nián chūn èr yuè guǐ wèi, tài píng gōng shǐ wàn suì jī xī níng qiāng, píng zhī. gēng yín, xìng rén shòu gōng. gēng zǐ, shàng zhù guó wáng shì jī tǎo guì zhōu zéi lǐ guāng shì, píng zhī. rén yín, hé nán wáng zhāo nà fēi, yàn qún chén, bān cì gè yǒu chà. sān yuè bǐng chén, zhào yuē:" fēn zhí shè guān, gòng lǐ shí wù, bān wèi gāo xià, gè yǒu děng chà. ruò suǒ zài guān rén bù xiāng jìng dàn, duō zì kuān zòng, shì nán kè jǔ. zhū yǒu diàn shī, suī bèi kē tiáo, huò jù lǜ nǎi qīng, lùn qíng zé zhòng, bù jí jué zuì, wú yǐ chéng sù. qí zhū sī lùn shǔ guān, ruò yǒu qiān fàn, tīng yú lǜ wài zhēn zhuó jué zhàng." xīn yǒu, shàng qīn lù qiú tú. guǐ hài, shàng zhù guó péng guó gōng liú chǎng yǐ zuì fú zhū. gēng wǔ, qiǎn zhì shū shì yù shǐ liǔ yù huáng fǔ dàn xún shěng hé nán hé běi. xià sì yuè wù yín, bān xīn lì. rén wǔ, zhào yuē:" zhōu lì gào zhōng, qún xiōng zuò luàn, xìn qǐ fān fú, dú bèi shēng rén. zhèn shòu mìng shàng xuán, kuò qīng qū yǔ, shèng líng chuí yòu, wén wǔ tóng xīn. shēn míng gōng mù yún xiāng gōng xiào kuān guǎng píng wáng xióng jiǎng guó gōng ruì chǔ guó gōng jī qí guó gōng jiǒng yuè guó gōng sù lǔ guó gōng qìng zé xīn níng gōng zhǎng chā yí yáng gōng shì jī zhào guó gōng luó yún lǒng xī gōng xún guǎng yè gōng jǐng zhēn chāng gōng zhèn pèi guó gōng yì xiàng chéng gōng zǐ xiāng jù lù gōng zǐ gān děng, dēng yōng nà kuí zhī shí, cǎo mèi jīng lún zhī rì, dān chéng dà jié, xīn jǐn dì tú, mào jī shū xūn, lì xuān wáng fǔ. yí hóng qí mén xù, yǔ guó tóng xiū. qí shì zǐ shì sūn wèi jīng zhōu rèn zhě, yí liàng cái shēng yòng, shù xiǎng róng wèi, shì lù wú qióng." wǔ yuè, yàn bǎi liáo yú yù nǚ quán, bān cì gè yǒu chà. jǐ sì, shǔ wáng xiù lái zhāo. gāo lí qiǎn shǐ gòng fāng wù. jiǎ xū, yǐ zuǒ wèi jiāng jūn dú gū luó yún wéi liáng zhōu zǒng guǎn. rùn yuè jǐ mǎo, qún lù rù diàn mén, xún rǎo shì wèi zhī nèi. qiū qī yuè dīng chǒu, guì zhōu rén lǐ dài xián fǎn, qiǎn yòu wǔ hòu dà jiàng jūn yú qìng zé tǎo píng zhī. dīng hài, shàng zhù guó bīng zhōu zǒng guǎn qín wáng jùn zuò shì miǎn, yǐ wáng jiù dì. wù xū, tū jué qiǎn shǐ gòng fāng wù. bā yuè dīng mǎo, jīng zhōu zǒng guǎn shàng yōng jùn gōng wéi shì kāng zú. jiǔ yuè jiǎ shēn, zhì zì rén shòu gōng. gēng yín, shàng wèi shì chén yuē:" lǐ zhǔ yú jìng, jiē dāng jìn xīn. shǔ jì fēi xīn, guì zài zhī sù. miào tíng shè lè, běn yǐ yíng shén, zhāi jì zhī rì, chù mù duō gǎn. dāng cǐ zhī jì, hé kě wèi xīn! zài lù zòu yuè, lǐ wèi wèi yǔn. qún gōng qīng shì, yí gèng xiáng zhī." dōng shí yuè dīng wèi, bān tóng shòu fú yú piào qí chē qí fǔ. wù shēn, dào wáng jìng hōng. gēng wǔ, zhào yuē:" wǔ dì yì lè, sān wáng shū lǐ, jiē suí shì ér yǒu sǔn yì, yīn qíng ér lì jié wén. yǎng wéi jì xiǎng zōng miào, zhān jìng rú zài, wǎng jí zhī gǎn, qíng shēn zī rì. ér lǐ bì shēng lù, gǔ chuī fā yīn, hái rù gōng mén, jīn shí zhèn xiǎng. sī zé āi yuè tóng rì, xīn shì xiāng wéi, qíng suǒ bù ān, lǐ shí wèi yǔn. yí gǎi zī wǎng shì, yòng hóng lǐ jiào. zì jīn yǐ hòu, xiǎng miào rì bù xū bèi gǔ chuī, diàn tíng wù shè lè xuán." xīn wèi, jīng shī dà suǒ. shí yī yuè dīng hài, tū jué qiǎn shǐ lái zhāo. shí èr yuè rén zǐ, shàng zhù guó yòu wǔ hòu dà jiàng jūn lǔ guó gōng yú qìng zé yǐ zuì fú zhū.
十七年春二月癸未,太平公史万岁击西宁羌,平之。庚寅,幸仁寿宫。庚子, 上柱国王世积讨桂州贼李光仕,平之。壬寅,河南王昭纳妃,宴群臣,颁赐各有差。 三月丙辰,诏曰:“分职设官,共理时务,班位高下,各有等差。 若所在官人不相敬惮,多自宽纵,事难克举。诸有殿失,虽备科条,或据律乃轻, 论情则重,不即决罪,无以惩肃。其诸司论属官,若有愆犯,听于律外斟酌决杖。” 辛酉,上亲录囚徒。癸亥,上柱国、彭国公刘昶以罪伏诛。庚午,遣治书侍御史柳 彧、皇甫诞巡省河南、河北。夏四月戊寅,颁新历。壬午,诏曰:“周历告终,群 凶作乱,衅起蕃服,毒被生人。朕受命上玄,廓清区宇,圣灵垂祐,文武同心。申 明公穆、郧襄公孝宽、广平王雄、蒋国公睿、楚国公勣、齐国公颎、越国公素、鲁 国公庆则、新宁公长叉、宜阳公世积、赵国公罗云、陇西公询、广业公景、真昌公 振、沛国公译、项城公子相、钜鹿公子干等,登庸纳揆之时,草昧经纶之日,丹诚 大节,心尽帝图,茂绩殊勋,力宣王府。宜弘其门绪,与国同休。其世子世孙未经 州任者,宜量才升用,庶享荣位,世禄无穷。”五月,宴百僚于玉女泉,颁赐各有 差。己巳,蜀王秀来朝。高丽遣使贡方物。甲戌,以左卫将军独孤罗云为凉州总管。 闰月己卯,群鹿入殿门,驯扰侍卫之内。秋七月丁丑,桂州人李代贤反,遣右武候 大将军虞庆则讨平之。丁亥,上柱国、并州总管秦王俊坐事免,以王就第。戊戌, 突厥遣使贡方物。八月丁卯,荆州总管、上庸郡公韦世康卒。九月甲申,至自仁寿 宫。庚寅,上谓侍臣曰:“礼主于敬,皆当尽心。黍稷非馨,贵在祗肃。庙庭设乐, 本以迎神,斋祭之日,触目多感。当此之际,何可为心!在路奏乐,礼未为允。群 公卿士,宜更详之。”冬十月丁未,颁铜兽符于骠骑、车骑府。戊申,道王静薨。 庚午,诏曰:“五帝异乐,三王殊礼,皆随事而有损益,因情而立节文。仰惟祭享 宗庙,瞻敬如在,罔极之感,情深兹日。而礼毕升路,鼓吹发音,还入宫门,金石 振响。斯则哀乐同日,心事相违,情所不安,理实未允。宜改兹往式,用弘礼教。 自今已后,享庙日不须备鼓吹,殿庭勿设乐悬。”辛未,京师大索。十一月丁亥, 突厥遣使来朝。十二月壬子,上柱国、右武候大将军、鲁国公虞庆则以罪伏诛。
shí bā nián chūn zhēng yuè xīn chǒu, zhào yuē:" wú yuè zhī rén, wǎng chéng bì sú, suǒ zài zhī chù, sī zào dà chuán, yīn xiāng jù jié, zhì yǒu qīn hài. qí jiāng nán zhū zhōu, rén jiān yǒu chuán zhǎng sān zhàng yǐ shàng, xī kuò rù guān." èr yuè jiǎ chén, xìng rén shòu gōng. yǐ sì, yǐ hàn wáng liàng wèi xíng jūn yuán shuài, shuǐ lù sān shí wàn fá gāo lí. sān yuè yǐ hài, yǐ zhù guó dù yàn wèi shuò zhōu zǒng guǎn. xià sì yuè guǐ mǎo, yǐ jiǎng zhōu cì shǐ guō yǎn wèi hóng zhōu zǒng guǎn. wǔ yuè xīn hài, zhào chù māo guǐ gǔ dú yàn mèi yě dào zhī jiā, tóu yú sì yì. liù yuè bǐng yín, xià zhào chù gāo lí wáng gāo yuán guān jué. qiū qī yuè rén shēn, zhào yǐ hé nán bā zhōu shuǐ, miǎn qí kè yì. bǐng zǐ, zhào jīng guān wǔ pǐn yǐ shàng, zǒng guǎn cì shǐ, yǐ zhì xíng xiū jǐn qīng píng gàn jì èr kē jǔ rén. jiǔ yuè jǐ chǒu, hàn wáng liàng shī yù jí yì ér xuán, sǐ zhě shí bā jiǔ. gēng yín, chì shě kè wú gōng yàn zhě, zuò jí cì shǐ xiàn lìng. xīn mǎo, zhì zì rén shòu gōng. dōng shí yī yuè jiǎ xū, shàng qīn lù qiú tú. guǐ wèi, yǒu shì yú nán jiāo. shí èr yuè gēng zǐ, shàng zhù guó xià zhōu zǒng guǎn rèn chéng jùn gōng wáng jǐng yǐ zuì fú zhū. shì yuè, zì jīng shī zhì rén shòu gōng, zhì xíng gōng shí yǒu èr suǒ.
十八年春正月辛丑,诏曰:“吴越之人,往承弊俗,所在之处,私造大船,因 相聚结,致有侵害。其江南诸州,人间有船长三丈已上,悉括入官。”二月甲辰, 幸仁寿宫。乙巳,以汉王谅为行军元帅,水陆三十万伐高丽。三月乙亥,以柱国杜 彦为朔州总管。夏四月癸卯,以蒋州刺史郭衍为洪州总管。五月辛亥,诏畜猫鬼、 蛊毒、厌魅、野道之家,投于四裔。六月丙寅,下诏黜高丽王高元官爵。秋七月壬 申,诏以河南八州水,免其课役。丙子,诏京官五品已上,总管、刺史,以志行修 谨、清平干济二科举人。九月己丑,汉王谅师遇疾疫而旋,死者十八九。庚寅,敕 舍客无公验者,坐及刺史、县令。辛卯,至自仁寿宫。冬十一月甲戌,上亲录囚徒。 癸未,有事于南郊。十二月庚子,上柱国、夏州总管、任城郡公王景以罪伏诛。是 月,自京师至仁寿宫,置行宫十有二所。
shí jiǔ nián chūn zhēng yuè guǐ yǒu, dà shè tiān xià. wù yín, dà shè wǔ dé diàn, yàn cì bǎi guān. èr yuè jǐ hài, jìn wáng guǎng lái zhāo. xīn chǒu, yǐ bīng zhōu zǒng guǎn zhǎng shǐ yǔ wén bì wèi shuò zhōu zǒng guǎn. jiǎ yín, xìng rén shòu gōng. xià sì yuè dīng yǒu, tū jué lì kè hán nèi fù. dá tóu kè hán fàn sāi, qiǎn xíng jūn zǒng guǎn shǐ wàn suì jī pò zhī. liù yuè dīng yǒu, yǐ yù zhāng wáng jiǎn wèi nèi shǐ lìng. qiū bā yuè guǐ mǎo, shàng zhù guó shàng shū zuǒ pú yè qí guó gōng gāo jiǒng zuò shì miǎn. xīn hài, shàng zhù guó wǎn chéng jùn gōng zhāng wēi zú. jiǎ yín, shàng zhù guó chéng yáng jùn gōng lǐ chè zú. jiǔ yuè yǐ chǒu, yǐ tài cháng qīng niú hóng wèi lì bù shàng shū. dōng shí yuè jiǎ wǔ, yǐ tū jué lì kè hán wèi qǐ rén kè hán, zhù dà lì chéng chù qí bù luò. gēng zi, yǐ shuò zhōu zǒng guǎn yǔ wén bì wèi dài zhōu zǒng guǎn. shí èr yuè yǐ wèi, tū jué dōu lán kè hán wèi bù xià suǒ shā. dīng chǒu, xīng yǔn yú bó hǎi.
十九年春正月癸酉,大赦天下。戊寅,大射武德殿,宴赐百官。二月己亥,晋 王广来朝。辛丑,以并州总管长史宇文弼为朔州总管。甲寅,幸仁寿宫。夏四月丁 酉,突厥利可汗内附。达头可汗犯塞,遣行军总管史万岁击破之。六月丁酉,以豫 章王暕为内史令。秋八月癸卯,上柱国、尚书左仆射、齐国公高颎坐事免。辛亥, 上柱国、皖城郡公张威卒。甲寅,上柱国、城阳郡公李彻卒。九月乙丑,以太常卿 牛弘为吏部尚书。冬十月甲午,以突厥利可汗为启人可汗,筑大利城处其部落。庚 子,以朔州总管宇文弼为代州总管。十二月乙未,突厥都蓝可汗为部下所杀。丁丑, 星陨于勃海。
èr shí nián chūn zhēng yuè xīn yǒu shuò, shàng zài rén shòu gōng. tū jué gāo lí qì dān bìng qiǎn shǐ gòng fāng wù. guǐ hài, yǐ dài zhōu zǒng guǎn yǔ wén bì wèi wú zhōu zǒng guǎn. èr yuè jǐ sì, yǐ shàng zhù guó cuī hóng dù wèi yuán zhōu zǒng guǎn. dīng chǒu, wú yún ér léi. sān yuè xīn mǎo, xī zhōu rén lǐ yīng lín fǎn, qiǎn xíng jūn zǒng guǎn zhāng héng tǎo píng zhī. xià sì yuè rén xū, tū jué fàn sāi, yǐ jìn wáng guǎng wéi xíng jūn yuán shuài, jī pò zhī. yǐ hài, tiān yǒu shēng rú xiè shuǐ, zì nán ér běi. liù yuè dīng chǒu, qín wáng jùn hōng. qiū bā yuè, lǎo rén xīng jiàn. jiǔ yuè dīng wèi, zhì zì rén shòu gōng. guǐ chǒu, wú zhōu zǒng guǎn yáng yì zú. dōng shí yuè jǐ wèi, tài bái zhòu jiàn. yǐ chǒu, huáng tài zǐ yǒng jí zhū zǐ bìng fèi wèi shù rén. shā zhù guó tài píng xiàn gōng shǐ wàn suì. jǐ sì, shā zuǒ wèi dà jiàng jūn wǔ yuán jùn gōng yuán mín. shí yī yuè wù zǐ, tiān xià dì zhèn, jīng shī dà fēng xuě. yǐ jìn wáng guǎng wéi huáng tài zǐ. shí èr yuè wù wǔ, zhào dōng gōng guān shǔ bù dé chēng chén yú huáng tài zǐ. xīn sì, zhào yuē: " fó fǎ shēn miào, dào jiào xū róng, xián jiàng dà cí, jì dù qún pǐn, fán zài hán shí, jiē měng fù hù. suǒ yǐ diāo zhù líng xiāng, tú xiě zhēn xíng, lǜ tǔ zhān yǎng, yòng shēn chéng jìng. qí wǔ yuè sì zhèn, jié xuān yún yǔ, jiāng hé huái hǎi, jìn rùn qū yù, bìng shēng yǎng wàn wù, lì yì zhào rén, gù jiàn miào lì sì, yǐ shí gōng jìng. gǎn yǒu huǐ huài tōu dào fú jí tiān zūn xiàng yuè zhèn hǎi dú shén xíng zhě, yǐ bù dào lùn. shā mén huài fó xiàng, dào shì huài tiān zūn zhě, yǐ è nì lùn.
二十年春正月辛酉朔,上在仁寿宫。突厥、高丽、契丹并遣使贡方物。癸亥, 以代州总管宇文弼为吴州总管。二月己巳,以上柱国崔弘度为原州总管。丁丑,无 云而雷。三月辛卯,熙州人李英林反,遣行军总管张衡讨平之。夏四月壬戌,突厥 犯塞,以晋王广为行军元帅,击破之。乙亥,天有声如泻水,自南而北。六月丁丑, 秦王俊薨。秋八月,老人星见。九月丁未,至自仁寿宫。癸丑,吴州总管杨异卒。 冬十月己未,太白昼见。乙丑,皇太子勇及诸子并废为庶人。杀柱国、太平县公史 万岁。己巳,杀左卫大将军、五原郡公元旻。十一月戊子,天下地震,京师大风雪。 以晋王广为皇太子。十二月戊午,诏东宫官属不得称臣于皇太子。辛巳,诏曰: “佛法深妙,道教虚融,咸降大慈,济度群品,凡在含识,皆蒙覆护。所以雕铸灵 相,图写真形,率土瞻仰,用申诚敬。其五岳四镇,节宣云雨,江河淮海,浸润区 域,并生养万物,利益兆人,故建庙立祀,以时恭敬。敢有毁坏偷盗佛及天尊像、 岳镇海渎神形者,以不道论。沙门坏佛像,道士坏天尊者,以恶逆论。
rén shòu yuán nián chūn zhēng yuè yǐ yǒu shuò, dà shè, gǎi yuán. yǐ shàng shū yòu pú yè yáng sù wèi shàng shū zuǒ pú yè, nà yán sū wēi wèi shàng shū yòu pú yè. dīng yǒu, xǐ hé nán wáng zhāo wèi jìn wáng. tū jué kòu héng ān, qiǎn zhù guó hán hóng jī zhī, guān jūn bài jī. yǐ jìn wáng zhāo wèi nèi shǐ lìng. xīn chǒu, zhào yuē:" jūn zǐ lì shēn, suī yún bǎi xíng, wéi chéng yǔ xiào zuì wéi qí shǒu. gù tóu zhǔ xùn jié, zì gǔ chēng nán, yǔn shēn wáng shì, lǐ jiā èr děng. ér dài sú zhī tú, bù dá dà yì, zhì yú zhì mìng róng lǚ, bù rù zhào yù, kuī xiào zǐ zhī yì, shāng rén chén zhī xīn. xìng yán niàn cǐ, měi shēn mǐn tàn. qiě rù miào jì sì, bìng bù fèi quē, hé zhǐ fén yíng, dú zài qí wài. zì jīn yǐ hòu, zhàn wáng zhī tú, yí rù mù yù." èr yuè yǐ mǎo shuò, rì yǒu shí zhī. xīn sì, yǐ shàng zhù guó dú gū kǎi wèi yuán zhōu zǒng guǎn. sān yuè rén chén, yǐ yù zhāng wáng jiǎn wèi yáng zhōu zǒng guǎn. xià sì yuè, yǐ xī zhōu cì shǐ sū xiào cí wèi hóng zhōu zǒng guǎn. wǔ yuè jǐ chǒu, tū jué nán nǚ jiǔ wàn kǒu lái jiàng. rén chén, zhòu yǔ zhèn léi, dà fēng bá mù, yí jūn jiǎo shuǐ yí yú shǐ píng. liù yuè guǐ chǒu, hóng zhōu zǒng guǎn sū xiào cí zú. yǐ mǎo, qiǎn shí liù shǐ xún shěng fēng sú. yǐ chǒu, zhào yuē:" rú xué zhī dào, xùn jiào shēng rén, shí fù zǐ jūn chén zhī yì, zhī zūn bēi cháng yòu zhī xù, shēng zhī yú cháo, rèn zhī yǐ zhí, gù néng zàn lǐ shí wù, hóng yì fēng fàn. zhèn fǔ lín tiān xià, sī hóng dé jiào, yán jí xué tú, chóng jiàn xiáng xù, kāi jìn shì zhī lù, zhù xián juàn zhī rén. ér guó xué zhòu zǐ, chuí jiāng qiān shù, zhōu xiàn zhū shēng, xián yì bù shǎo. tú yǒu míng lù, kōng dù suì shí, wèi yǒu dé wèi dài fàn, cái rèn guó yòng. liáng yóu shè xué zhī lǐ, duō ér wèi jīng. jīn yí jiǎn shěng, míng jiā jiǎng lì." yú shì guó zǐ xué wéi liú xué shēng qī shí rén, tài xué sì mén jí zhōu xiàn xué bìng fèi. qí rì, bān shè lì yú zhū zhōu. qiū qī yuè wù xū, gǎi guó zǐ wèi tài xué. jiǔ yuè guǐ wèi, yǐ zhù guó dù yàn wèi yún zhōu zǒng guǎn. shí yī yuè jǐ chǒu, yǒu shì yú nán jiāo. rén chén, yǐ zī zhōu cì shǐ wèi xuán wèi suì zhōu zǒng guǎn.
仁寿元年春正月乙酉朔,大赦,改元。以尚书右仆射杨素为尚书左仆射,纳言 苏威为尚书右仆射。丁酉,徙河南王昭为晋王。突厥寇恆安,遣柱国韩洪击之,官 军败绩。以晋王昭为内史令。辛丑,诏曰:“君子立身,虽云百行,唯诚与孝最为其首。故投主殉节,自古称难,殒身王事,礼加二等。而代俗之徒,不达大义,至 于致命戎旅,不入兆域,亏孝子之意,伤人臣之心。兴言念此,每深愍叹。且入庙 祭祀,并不废阙,何止坟茔,独在其外。自今已后,战亡之徒,宜入墓域。”二月 乙卯朔,日有蚀之。辛巳,以上柱国独孤楷为原州总管。三月壬辰,以豫章王暕为 扬州总管。夏四月,以淅州刺史苏孝慈为洪州总管。五月己丑,突厥男女九万口来 降。壬辰,骤雨震雷,大风拔木,宜君湫水移于始平。六月癸丑,洪州总管苏孝慈 卒。乙卯,遣十六使巡省风俗。乙丑,诏曰:“儒学之道,训教生人,识父子君臣 之义,知尊卑长幼之序,升之于朝,任之以职,故能赞理时务,弘益风范。朕抚临 天下,思弘德教,延集学徒,崇建庠序,开进仕之路,伫贤隽之人。而国学胄子, 垂将千数,州县诸生,咸亦不少。徒有名录,空度岁时,未有德为代范,才任国用。 良由设学之理,多而未精。今宜简省,明加奖励。”于是国子学唯留学生七十人, 太学、四门及州县学并废。其日,颁舍利于诸州。秋七月戊戌,改国子为太学。九 月癸未,以柱国杜彦为云州总管。十一月己丑,有事于南郊。壬辰,以资州刺史卫 玄为遂州总管。
èr nián chūn èr yuè xīn hài, yǐ xíng zhōu cì shǐ hóu mò chén yǐng wèi guì zhōu zǒng guǎn, zōng zhèng yáng wén jì wèi jīng zhōu zǒng guǎn. sān yuè jǐ hài, xìng rén shòu gōng. rén yín, yǐ qí zhōu cì shǐ zhāng qiáo wèi tán zhōu zǒng guǎn. xià sì yuè gēng xū, qí yōng èr zhōu dì zhèn. qiū qī yuè bǐng xū, zhào nèi wài guān gè jǔ suǒ zhī. wù zǐ, yǐ yuán zhōu zǒng guǎn dú gū kǎi wèi yì zhōu zǒng guǎn. bā yuè jǐ sì, huáng hòu dú gū shì bēng. jiǔ yuè bǐng xū, zhì zì rén shòu gōng. rén chén, hé nán běi zhū zhōu dà shuǐ, qiǎn gōng bù shàng shū yáng dá zhèn xù zhī. yǐ wèi, shàng zhù guó xiāng zhōu zǒng guǎn jīn shuǐ jùn gōng zhōu yáo zú. lǒng xī dì zhèn. dōng shí yuè rén zǐ, qū shè yì zhōu guǎn nèi. guǐ chǒu, yǐ gōng bù shàng shū yáng dá wèi nà yán. rùn yuè jiǎ shēn, zhào shàng shū zuǒ pú yè yáng sù yǔ zhū shù zhě kān dìng yīn yáng chuǎn miù. jǐ chǒu, zhào yuē:" lǐ zhī wèi yòng, shí yì dà yǐ. huáng cóng cāng bì, jiàng tiān dì zhī shén, zī shèng shēng shí, zhǎn zōng miào zhī jìng, zhèng fù zǐ jūn chén zhī xù, míng hūn yīn sàng jì zhī jié. gù dào dé rén yì, fēi lǐ bù chéng, ān shàng zhì rén, mò shàn yú lǐ. zì qū yǔ luàn lí, mián lì nián dài, wáng dào shuāi ér biàn fēng zuò, wēi yán jué ér dà yì guāi, yǔ dài tuī yí, qí bì rì shén. zhì yú sì shí jiāo sì zhī jié wén, wǔ fú má gé zhī lóng shā, shì fēi yì shuō, chuǎn bó shū tú, zhì shǐ shèng jiào diāo é, qīng zhòng wú zhǔn. zhèn zhī chéng tiān mìng, fǔ lín shēng rén, dāng xǐ dí zhī shí, shǔ gān gē zhī dài, kè dìng huò luàn, xiān yùn wǔ gōng, shān zhèng yí diǎn, rì bù xiá jǐ. jīn sì hǎi yì ān, wǔ róng wù yòng, lǐ yí hóng fēng xùn sú, dǎo dé qí lǐ, zhuì wǎng shèng zhī jiù zhāng, xìng xiān wáng zhī mào zé. shàng shū zuǒ pú yè yuè guó gōng yáng sù, shàng shū yòu pú yè pī guó gōng sū wēi, lì bù shàng shū qí zhāng gōng niú hóng, nèi shǐ shì láng xuē dào héng, mì shū chéng xǔ shàn xīn, nèi shǐ shè rén yú shì jī, zhù zuò láng wáng shào, huò rèn jū duān kuí, bó dá gǔ jīn, huò qì tuī lìng wàng, xué zōng jīng shǐ, wěi yǐ cái jī, shí yǔn qiān yì. kě bìng xiū dìng wǔ lǐ." rén yín, zàng xiàn huáng hòu yú tài líng. shí èr yuè guǐ sì, shàng zhù guó yì zhōu zǒng guǎn shǔ wáng xiù fèi wèi shù rén. jiāo zhōu rén lǐ fó zǐ jǔ bīng fǎn, qiǎn xíng jūn zǒng guǎn liú fāng tǎo píng zhī.
二年春二月辛亥,以邢州刺史侯莫陈颖为桂州总管,宗正杨文纪为荆州总管。 三月己亥,幸仁寿宫。壬寅,以齐州刺史张乔为潭州总管。夏四月庚戌,岐、雍二 州地震。秋七月丙戌,诏内外官各举所知。戊子,以原州总管独孤楷为益州总管。 八月己巳,皇后独孤氏崩。九月丙戌,至自仁寿宫。壬辰,河南北诸州大水,遣工 部尚书杨达赈恤之。乙未,上柱国、襄州总管、金水郡公周摇卒。陇西地震。冬十 月壬子,曲赦益州管内。癸丑,以工部尚书杨达为纳言。闰月甲申,诏尚书左仆射 杨素与诸术者刊定阴阳舛谬。己丑,诏曰:“礼之为用,时义大矣。黄琮苍璧,降 天地之神,粢盛牲食,展宗庙之敬,正父子君臣之序,明婚姻丧纪之节。故道德仁 义,非礼不成,安上治人,莫善于礼。自区宇乱离,绵历年代,王道衰而变风作, 微言绝而大义乖,与代推移,其弊日甚。至于四时郊祀之节文,五服麻葛之隆杀, 是非异说,踳驳殊途,致使圣教凋讹,轻重无准。朕祗承天命,抚临生人,当洗涤 之时,属干戈之代,克定祸乱,先运武功,删正彝典,日不暇给。今四海乂安,五 戎勿用,理宜弘风训俗,导德齐礼,缀往圣之旧章,兴先王之茂则。尚书左仆射、 越国公杨素,尚书右仆射、邳国公苏威,吏部尚书、奇章公牛弘,内史侍郎薛道衡, 秘书丞许善心,内史舍人虞世基,著作郎王劭,或任居端揆,博达古今,或器推令 望,学综经史,委以裁缉,实允佥议。可并修定五礼。”壬寅,葬献皇后于太陵。 十二月癸巳,上柱国、益州总管蜀王秀废为庶人。交州人李佛子举兵反,遣行军总 管刘方讨平之。
sān nián chūn èr yuè jǐ mǎo, yuán zhōu zǒng guǎn bǐ yáng xiàn gōng páng huǎng zú. wù zǐ, yǐ dà jiàng jūn cài yáng jùn gōng yáo biàn wèi zuǒ wǔ hòu dà jiàng jūn. xià wǔ yuè guǐ mǎo, zhào yuē:" āi āi fù mǔ, shēng wǒ qú láo, yù bào zhī dé, hào tiān wǎng jí. dàn fēng shù bù jìng, yán jìng mò zhuī, shuāng lù jì jiàng, gǎn sī kōng qiè. liù yuè shí sān rì, shì zhèn shēng rì, yí lìng hǎi nèi wèi wǔ yuán huáng dì yuán míng huáng hòu duàn tú." liù yuè jiǎ wǔ, zhào yuē:
三年春二月己卯,原州总管、比阳县公庞晃卒。戊子,以大将军、蔡阳郡公姚 辩为左武候大将军。夏五月癸卯,诏曰:“哀哀父母,生我劬劳,欲报之德,昊天 罔极。但风树不静,严敬莫追,霜露既降,感思空切。六月十三日,是朕生日,宜 令海内为武元皇帝、元明皇后断屠。”六月甲午,诏曰:
lǐ yún:" zhì qīn yǐ qī duàn." gài yǐ sì shí zhī biàn yì, wàn wù zhī gēng shǐ, gù shèng rén xiàng zhī. qí yǒu sān nián, jiā lóng ěr yě. dàn jiā wú èr zūn, mǔ wèi yàn jiàng, shì yǐ fù cún sàng mǔ, hái fú yú qī zhě, fú zhī zhèng yě, qǐ róng qī nèi ér gèng xiǎo xiáng! rán sān nián zhī sàng ér yǒu xiǎo xiáng zhě, lǐ yún:" qī jì, lǐ yě. qī ér chú sàng, dào yě." yǐ shì zhī gù, suī wèi zài qī, ér tiān dì yī biàn, bù kě bù jì, bù kě bù chú. gù yǒu liàn yān, yǐ cún sàng jì zhī běn. rán qī sàng yǒu liàn, yú lǐ wèi ān. suī yún shí yī yuè ér liàn, nǎi wú suǒ fǎ xiàng, fēi qī fēi shí, qǐ kě chú jì. ér rú zhě tú nǐ sān nián zhī sàng, lì liàn dàn zhī jié, kě wèi gǒu cún qí biàn, ér shī qí běn, yù jiàn yú duó, nǎi báo yú sàng. zhì shǐ zi zé guān liàn qù dié, huáng lǐ quán yuán, dié zé bù gé zài gōng, cū fú wèi gǎi. qǐ fēi dié āi shàng cún, zi qíng yǐ duó, qīn shū shī lún, qīng zhòng diān dǎo! nǎi bù shùn rén qíng, qǐ shèng rén zhī yì yě! gù zhī xiān shèng zhī lǐ fèi yú rén xié, sān nián zhī sàng shàng yǒu bù xíng zhī zhě, zhì yú xiáng liàn zhī jié, ān néng bù zhuì zhě hū? lǐ yún:" fù mǔ zhī sàng, wú guì jiàn yī yě." ér dài fū shì zhī sàng fù mǔ, nǎi guì jiàn yì fú. rán zé lǐ huài lè bēng, yóu lái jiàn yǐ. suǒ yǐ yàn píng zhòng zhī zhǎn cū cuī, qí lǎo wèi zhī fēi lǐ, téng wén gōng zhī fú sān nián, qí chén xián suǒ bù yù. gài yóu wáng dào jì shuāi, zhū hóu yì zhèng, jiāng yú yuè yú fǎ dù, è lǐ zhì zhī hài jǐ, nǎi miè qù piān jí, zì zhì qí yí. suì zhì gǔ ròu zhī ēn, qīng zhòng cóng sú, wú yì zhī dào, lóng shā rèn qíng. kuàng kǒng zǐ méi ér wēi yán yǐn, qín miè xué ér jīng jí fén zhě hū! yǒu hàn zhī xìng, suī qiú rú yǎ, rén jiē yì shuō, yì fēi yī guàn. yòu jìn dài luàn lí, wéi wù bīng gé, qí yú diǎn lǐ, shí suǒ wèi huáng. fū lǐ bù cóng tiān jiàng, bù cóng dì chū, nǎi rén xīn ér yǐ zhě, wèi qíng yuán yú ēn yě. gù ēn hòu zhě qí lǐ lóng, qíng qīng zhě qí lǐ shā. shèng rén yǐ shì chēng qíng lì wén, bié qīn shū guì jiàn zhī jié. zì chén zǐ dào xiāo, shàng xià shī xù, mò dà zhī ēn, zhú qíng ér báo, mò zhòng zhī lǐ, yǔ shí ér shā. cǐ nǎi fú bù chēng sàng, róng bù chēng fú, fēi suǒ wèi shèng rén yuán ēn biǎo qíng, zhì lǐ zhī yì yě.
《礼》云:“至亲以期断。”盖以四时之变易,万物之更始,故圣人象之。其 有三年,加隆尔也。但家无二尊,母为厌降,是以父存丧母,还服于期者,服之正 也,岂容期内而更小祥!然三年之丧而有小祥者,《礼》云:“期祭,礼也。期而 除丧,道也。”以是之故,虽未再期,而天地一变,不可不祭,不可不除。故有练 焉,以存丧祭之本。然期丧有练,于理未安。虽云十一月而练,乃无所法象,非期 非时,岂可除祭。而儒者徒拟三年之丧,立练禫之节,可谓苟存其变,而失其本, 欲渐于夺,乃薄于丧。致使子则冠练去绖,黄里縓缘,绖则布葛在躬,粗服未改。 岂非绖哀尚存,子情已夺,亲疏失伦,轻重颠倒!乃不顺人情,岂圣人之意也!故 知先圣之礼废于人邪,三年之丧尚有不行之者,至于祥练之节,安能不坠者乎? 《礼》云:“父母之丧,无贵贱一也。”而大夫士之丧父母,乃贵贱异服。然则礼 坏乐崩,由来渐矣。所以晏平仲之斩粗缞,其老谓之非礼,滕文公之服三年,其臣 咸所不欲。盖由王道既衰,诸侯异政,将逾越于法度,恶礼制之害己,乃灭去篇籍, 自制其宜。遂至骨肉之恩,轻重从俗,无易之道,隆杀任情。况孔子没而微言隐, 秦灭学而经籍焚者乎!有汉之兴,虽求儒雅,人皆异说,义非一贯。又近代乱离, 唯务兵革,其于典礼,时所未遑。夫礼不从天降,不从地出,乃人心而已者,谓情 缘于恩也。故恩厚者其礼隆,情轻者其礼杀。圣人以是称情立文,别亲疏贵贱之节。 自臣子道消,上下失序,莫大之恩,逐情而薄,莫重之礼,与时而杀。此乃服不称 丧,容不称服,非所谓圣人缘恩表情,制礼之义也。
rán sàng yǔ yì yě, níng zài yú qī, zé lǐ zhī běn yě. lǐ yǒu qí yú, wèi ruò yú āi, zé qíng zhī shí yě. jīn shí yī yuè ér liàn zhě, fēi lǐ zhī běn, fēi qíng zhī shí. yóu shì yán zhī, fù cún sàng mǔ, bù yí yǒu liàn. dàn yī lǐ shí sān yuè ér xiáng, zhōng yuè ér dàn. shù yǐ hé shèng rén zhī yì, dá xiào zǐ zhī xīn.
然丧与易也,宁在于戚,则礼之本也。礼有其余,未若于哀,则情之实也。今 十一月而练者,非礼之本,非情之实。由是言之,父存丧母,不宜有练。但依礼十 三月而祥,中月而禫。庶以合圣人之意,达孝子之心。
qiū qī yuè dīng mǎo, zhào yuē:
秋七月丁卯,诏曰:
rì wǎng yuè lái, wéi tiān suǒ yǐ yùn xù shān zhèn chuān liú, wéi dì suǒ yǐ xuān qì. yùn xù zé hán shǔ wú chà, xuān qì zé yún yǔ yǒu zuò, gù néng chéng tiān dì zhī dà dé, yù wàn wù ér wèi gōng. kuàng yī rén jūn yú sì hǎi, dǔ wù yù yùn, dú jiàn zhì zhì, bù jí qún cái, wèi zhī yǒu yě. shì yǐ táng yáo qīn míng, mìng xī hé yǐ jū yuè, yú shùn ruì dé, shēng yuán kǎi ér zuò xiāng. yī yǐn dǐng zǔ zhī yìng, wèi yīn zhī ā héng, lǚ wàng yú diào zhī fū, wèi zhōu zhī shàng fù. cǐ zé míng hè zài yīn, qí zi bì hé, fēng yún zhī cóng lóng hǔ, xián zhé zhī yīng shèng míng. jūn dé bù huí, chén dào yǐ zhèng, gù néng tōng tiān dì zhī hé, shùn yīn yáng zhī xù, qǐ bù yóu yuán shǒu ér yǒu gǔ gōng hū? zì wáng dào shuāi, rén fēng báo, jū shàng mò néng gōng dào yǐ yù wù, wéi xià bì zhǒng sī fǎ yǐ xī shí. shàng xià xiāng méng, jūn chén yì shī, yì shī zé zhèng guāi, zhèng guāi zé rén kùn. gài tóng dé zhī fēng nán sì, lí dé zhī guǐ yì zhuī, zé rèn zhě bù xiū, xiū zhě bù rèn, zé zhòng kǒu shuò jīn, lù rǔ zhī huò bù cè. shì yǐ xíng gē bì dài, cí wèi guàn yuán, juǎn ér kě huái, chù ér wú yùn, fàng zhú jiāng hú zhī shàng, shěn fù hé hǎi zhī liú, suǒ yǐ zì jié ér bù huǐ zhě yě. zhì yú lǘ yán xiù yì zhī shì, xiāng qū bó yǎ zhī rú, yán zú yǐ zuǒ shí, xíng zú yǐ lì sú, yí qì yú cǎo yě, yīn miè ér wú wén, qǐ shèng dào zāi! suǒ yǐ lǎn gǔ ér tàn xī zhě yě. fāng jīn qū yǔ yī jiā, yān huǒ wàn lǐ, bǎi xìng yì ān, sì yí bīn fú, qǐ shì rén gōng, shí nǎi tiān yì. zhèn wéi sù yè zhī jù, jiāng suǒ yǐ shàng sì míng líng, shì yǐ xiǎo xīn lì jǐ, rì shèn yī rì. yǐ lí yuán zài niàn, yōu zhào shù wèi kāng, yǐ shù zhèng wèi huái, lǜ yī wù shī suǒ. suī qiú fù yán, mò jiàn yōu rén, tú xiǎng kōng tóng, wèi wén zhì dào. wéi kǒng shāng gē yú cháng yè, bào guān yú yí mén, yuǎn jī quǎn yáng zhī jiān, qū shēn tóng pú zhī wǔ. qí lìng zhōu xiàn sōu yáng xián zhé, jiē qǔ míng zhī jīn gǔ, tōng shí zhì luàn, jiū zhèng jiào zhī běn, dá lǐ yuè zhī yuán. bù xiàn duō shǎo, bù dé bù jǔ. xiàn yǐ sān xún, xián lìng jìn lù. zhēng zhào jiāng sòng, bì xū yǐ lǐ.
日往月来,唯天所以运序;山镇川流,唯地所以宣气。运序则寒暑无差,宣气 则云雨有作,故能成天地之大德,育万物而为功。况一人君于四海,睹物欲运,独 见致治,不藉群才,未之有也。是以唐尧钦明,命羲、和以居岳,虞舜叡德,升元、 凯而作相。伊尹鼎俎之媵,为殷之阿衡,吕望渔钓之夫,为周之尚父。此则鸣鹤在 阴,其子必和,风云之从龙虎,贤哲之应圣明。君德不回,臣道以正,故能通天地 之和,顺阴阳之序,岂不由元首而有股肱乎?自王道衰,人风薄,居上莫能公道以 御物,为下必踵私法以希时。上下相蒙,君臣义失,义失则政乖,政乖则人困。盖 同德之风难嗣,离德之轨易追,则任者不休,休者不任,则众口铄金,戮辱之祸不 测。是以行歌避代,辞位灌园,卷而可怀,黜而无愠,放逐江湖之上,沈赴河海之 流,所以自洁而不悔者也。至于闾阎秀异之士,乡曲博雅之儒,言足以佐时,行足 以励俗,遗弃于草野,堙灭而无闻,岂胜道哉!所以览古而叹息者也。方今区宇一 家,烟火万里,百姓乂安,四夷宾服,岂是人功,实乃天意。朕惟夙夜祗惧,将所 以上嗣明灵,是以小心励己,日慎一日。以黎元在念,忧兆庶未康,以庶政为怀, 虑一物失所。虽求傅岩,莫见幽人,徒想崆峒,未闻至道。唯恐商歌于长夜,抱关 于夷门,远迹犬羊之间,屈身僮仆之伍。其令州县搜扬贤哲,皆取明知今古,通识 治乱,究政教之本,达礼乐之源。不限多少,不得不举。限以三旬,咸令进路。征 召将送,必须以礼。
bā yuè rén shēn, shàng zhù guó jiǎn jiào yōu zhōu zǒng guǎn luò cóng jùn gōng yàn róng yǐ zuì fú zhū. jiǔ yuè rén xū, zhì cháng píng guān. jiǎ zǐ, yǐ yíng zhōu zǒng guǎn wéi chōng wèi mín bù shàng shū. shí èr yuè guǐ yǒu, hé nán zhū zhōu shuǐ, qiǎn nà yán yáng dá zhèn xù zhī.
八月壬申,上柱国、检校幽州总管、落丛郡公燕荣以罪伏诛。九月壬戌,置常 平官。甲子,以营州总管韦冲为民部尚书。十二月癸酉,河南诸州水,遣纳言杨达 赈恤之。
sì nián chūn zhēng yuè bǐng chén, dà shè. jiǎ zǐ, xìng rén shòu gōng. yǐ chǒu, zhào shǎng fá zhī dù, shì wú jù xì, bìng fù huáng tài zǐ. xià sì yuè yǐ mǎo, shàng bù yù. liù yuè gēng shēn, dà shè tiān xià. yǒu xīng rù yuè zhōng, shù rì ér tuì. zhǎng rén jiàn yú yàn mén. qiū qī yuè yǐ wèi, rì qīng wú guāng, bā rì nǎi fù. jǐ hài, yǐ dà jiàng jūn duàn wén zhèn wèi yún zhōu zǒng guǎn. jiǎ chén, shàng yǐ jí shén, wò yú rén shòu gōng, yǔ bǎi liáo cí jué, bìng wò shǒu xū xī. dīng wèi, bēng yú dà bǎo diàn, shí nián liù shí sì. yí zhào yuē:
四年春正月丙辰,大赦。甲子,幸仁寿宫。乙丑,诏赏罚支度,事无巨细,并 付皇太子。夏四月乙卯,上不豫。六月庚申,大赦天下。有星入月中,数日而退。 长人见于雁门。秋七月乙未,日青无光,八日乃复。己亥,以大将军段文振为云州 总管。甲辰,上以疾甚,卧于仁寿宫,与百僚辞诀,并握手歔欷。丁未,崩于大宝 殿,时年六十四。遗诏曰:
jiē hū! zì xī jìn shì bō qiān, tiān xià sāng luàn, sì hǎi bù yī, yǐ zhì zhōu qí, zhàn zhēng xiāng xún, nián jiāng sān bǎi. gù gē jiāng tǔ zhě fēi yī suǒ, chēng dì wáng zhě fēi yī rén, shū guǐ bù tóng, shēng rén tú tàn. shàng tiān jiàng jiàn, yuán mìng yú zhèn, yòng dēng dà wèi, qǐ guān rén lì! gù dé bō luàn fǎn zhèng, yǎn wǔ xiū wén, tiān xià dà tóng, shēng jiào yuǎn bèi, cǐ yòu shì tiān yì yù níng qū xià. suǒ yǐ mèi dàn lín cháo, bù gǎn yì yù, yī rì wàn jī, liú xīn qīn lǎn, huì míng hán shǔ, bù dàn qú láo, fěi yuē zhèn gōng, gài wèi bǎi xìng gù yě. wáng gōng qīng shì, měi rì quē tíng, cì shǐ yǐ xià, sān shí cháo jí, hé cháng bù qìng jié xīn fǔ, jiè chì yīn qín. yì nǎi jūn chén, qíng jiān fù zǐ. shù jí bǎi liáo zhì lì, wàn guó huān xīn, yù lìng lǜ tǔ zhī rén, yǒng dé ān lè, bù wèi gòu jí mí liú, zhì yú dà jiàn. cǐ nǎi rén shēng cháng fēn, hé zú yán jí! dàn sì hǎi bǎi xìng, yī shí bù fēng, jiào huà zhèng xíng, yóu wèi jǐn shàn, xìng yán niàn cǐ, wéi yǐ liú hèn. zhèn jīn nián yú liù shí, bù fù chēng yāo, dàn jīn lì jīng shén, yī shí láo jié. rú cǐ zhī shì, běn fēi wéi shēn, zhǐ yù ān yǎng bǎi xìng, suǒ yǐ zhì cǐ. rén shēng zǐ sūn, shuí bù ài niàn, jì wèi tiān xià, shì xū gē qíng. yǒng jí xiù děng, bìng huái bèi è, jì zhī wú chén zi zhī xīn, suǒ yǐ fèi chù. gǔ rén yǒu yán:" zhī chén mò ruò yú jūn, zhī zi mò ruò yú fù." ruò lìng yǒng xiù dé zhì, gòng zhì jiā guó, bì dāng lù rǔ biàn yú gōng qīng, kù dú liú yú rén shù. jīn è zǐ sūn yǐ wèi bǎi xìng chù píng, hǎo zi sūn zú kān fù hè dà yè. cǐ suī zhèn jiā shì, lǐ bù róng yǐn, qián duì wén wǔ shì wèi, jù yǐ lùn shù. huáng tài zǐ guǎng, dì jū shàng sì, rén xiào zhe wén, yǐ qí háng yè, kān chéng zhèn zhì. dàn lìng nèi wài qún guān, tóng xīn lù lì, yǐ cǐ gòng zhì tiān xià, zhèn suī míng mù, hé suǒ fù hèn. dàn guó jiā shì dà, bù kě xiàn yǐ cháng lǐ. jì zàng gōng chú, xíng zhī zì xī, jīn yí zūn yòng, bù láo gǎi dìng. xiōng lǐ suǒ xū, cái lìng zhōu shì. wù cóng jié jiǎn, bù dé láo rén. zhū zhōu zǒng guǎn cì shǐ yǐ xià, yí gè lǜ qí zhí, bù xū bēn fù. zì gǔ zhé wáng, yīn rén zuò fǎ, qián dì hòu dì, yán gé suí shí. lǜ lìng gé shì, huò yǒu bù biàn yú shì zhě, yí yī qián chì xiū gǎi, wù dāng zhèng yào. wū hū, jìng zhī zāi! wú zhuì zhèn mìng!
嗟乎!自昔晋室播迁,天下丧乱,四海不一,以至周、齐,战争相寻,年将三 百。故割疆土者非一所,称帝王者非一人,书轨不同,生人涂炭。上天降鉴,爰命 于朕,用登大位,岂关人力!故得拨乱反正,偃武修文,天下大同,声教远被,此 又是天意欲宁区夏。所以昧旦临朝,不敢逸豫,一日万机,留心亲览,晦明寒暑, 不惮劬劳,匪曰朕躬,盖为百姓故也。王公卿士,每日阙庭,刺史以下,三时朝集, 何尝不罄竭心府,诫敕殷勤。义乃君臣,情兼父子。庶藉百僚智力,万国欢心,欲 令率土之人,永得安乐,不谓遘疾弥留,至于大渐。此乃人生常分,何足言及!但 四海百姓,衣食不丰,教化政刑,犹未尽善,兴言念此,唯以留恨。朕今年逾六十, 不复称夭,但筋力精神,一时劳竭。如此之事,本非为身,止欲安养百姓,所以致 此。人生子孙,谁不爱念,既为天下,事须割情。勇及秀等,并怀悖恶,既知无臣 子之心,所以废黜。古人有言:“知臣莫若于君,知子莫若于父。”若令勇、秀得 志,共治家国,必当戮辱遍于公卿,酷毒流于人庶。今恶子孙已为百姓黜屏,好子 孙足堪负荷大业。此虽朕家事,理不容隐,前对文武侍卫,具已论述。皇太子广, 地居上嗣,仁孝著闻,以其行业,堪成朕志。但令内外群官,同心戮力,以此共治 天下,朕虽瞑目,何所复恨。但国家事大,不可限以常礼。既葬公除,行之自昔, 今宜遵用,不劳改定。凶礼所须,才令周事。务从节俭,不得劳人。诸州总管、刺 史已下,宜各率其职,不须奔赴。自古哲王,因人作法,前帝后帝,沿革随时。律 令格式,或有不便于事者,宜依前敕修改,务当政要。呜呼,敬之哉!无坠朕命!
yǐ mǎo, fā sāng. hé jiān yáng liǔ sì zhū wú gù huáng luò, jì ér huā yè fù shēng. bā yuè dīng mǎo, zǐ gōng zhì zì rén shòu gōng. bǐng zǐ, bìn yú dà xīng qián diàn. dōng shí yuè jǐ mǎo, hé zàng yú tài líng, tóng fén ér yì xué.
乙卯,发丧。河间杨柳四株无故黄落,既而花叶复生。八月丁卯,梓宫至自仁 寿宫。丙子,殡于大兴前殿。冬十月己卯,合葬于太陵,同坟而异穴。
shàng xìng yán zhòng, yǒu wēi róng, wài zhì mù ér nèi míng mǐn, yǒu dà lüè. chū, dé zhèng zhī shǐ, qún qíng bù fù, zhū zi yòu ruò, nèi yǒu liù wáng zhī móu, wài zhì sān fāng zhī luàn. wò qiáng bīng jū zhòng zhèn zhě, jiē zhōu zhī jiù chén. shàng tuī yǐ chì xīn, gè zhǎn qí yòng, bù yú qī yuè, kè dìng sān biān, wèi jí shí nián, píng yī sì hǎi. báo fù liǎn, qīng xíng fá, nèi xiū zhì dù, wài fǔ róng yí. měi dàn tīng cháo, rì zè wàng juàn, jū chǔ fú wán, wù cún jié jiǎn, lìng xíng jìn zhǐ, shàng xià huà zhī. kāi huáng rén shòu zhī jiān, zhàng fū bù yī líng qǐ, ér wú jīn yù zhī shì, cháng fú lǜ duō bù bó, zhuāng dài bù guò yǐ tóng tiě gǔ jiǎo ér yǐ. suī sè yú cái, zhì yú shǎng cì yǒu gōng, yì wú suǒ ài lìn. shèng yú sì chū, lù féng shàng biǎo zhě, zé zhù mǎ qīn zì lín wèn. huò qián qiǎn xíng rén cǎi tīng fēng sú, lì zhì dé shī, rén jiān jí kǔ, wú bù liú yì. cháng yù guān zhōng jī, qiǎn zuǒ yòu shì bǎi xìng suǒ shí. yǒu de dòu xiè zá kāng ér zòu zhī zhě, shàng liú tì yǐ shì qún chén, shēn zì jiù zé, wèi zhī chè shàn, bù yù jiǔ ròu zhě dài jiāng yī qī. jí dōng bài tài shān, guān zhōng hù kǒu jiù shí luò yáng zhě, dào lù xiāng shǔ. shàng chì chì hòu, bù dé zhé yǒu qū bī. nán nǚ cān cè yú zhàng wèi zhī jiān, féng fú lǎo xié yòu zhě, zhé yǐn mǎ bì zhī, wèi miǎn ér qù. zhì jiān xiǎn zhī chù, jiàn fù dān zhě, jù lìng zuǒ yòu fú zhù zhī. qí yǒu jiàng shì zhàn méi, bì jiā yōu shǎng, réng lìng shǐ zhě jiù jiā láo wèn. zì qiáng bù xī, zhāo xī zī zī, rén shù yīn fán, tǎng zàng chōng shí. suī wèi néng zhēn yú zhì zhì, yì zú chēng jìn dài zhī liáng zhǔ. rán tiān xìng chén cāi, sù wú xué shù, hǎo wèi xiǎo shù, bù dá dà tǐ, gù zhōng chén yì shì, mò de jìn xīn jié cí. qí cǎo chuàng yuán xūn jí yǒu gōng zhū jiàng, zhū yí zuì tuì, hǎn yǒu cún zhě. yòu bù yuè shī shū, fèi chú xué xiào, wéi fù yán shì yòng, fèi chù zhū zǐ. dǎi yú mù nián, chí fǎ yóu jùn, xǐ nù bù cháng, guò yú shā lù. cháng lìng zuǒ yòu sòng xī yù cháo gòng shǐ chū yù mén guān, qí rén suǒ jīng zhī chù, huò shòu mù zǎi xiǎo wù, kuì yí yīng wǔ jīng pí mǎ biān zhī shǔ, shàng wén ér dà nù. yòu yì wǔ kù, jiàn shǔ zhōng wú huì bù zhì, yú shì zhí wǔ kù lìng jí zhū shòu yí zhě, chū kāi yuǎn mén wài, qīn zì lín jué, sǐ zhě shù shí rén. yòu wǎng wǎng qián lìng rén lù yí lìng shǐ fǔ shǐ, yǒu shòu zhě bì sǐ, wú suǒ kuān dài. yì zhě yǐ cǐ shǎo zhī.
上性严重,有威容,外质木而内明敏,有大略。初,得政之始,群情不附,诸 子幼弱,内有六王之谋,外致三方之乱。握强兵、居重镇者,皆周之旧臣。上推以 赤心,各展其用,不逾期月,克定三边,未及十年,平一四海。薄赋敛,轻刑罚, 内修制度,外抚戎夷。每旦听朝,日昃忘倦,居处服玩,务存节俭,令行禁止,上 下化之。开皇、仁寿之间,丈夫不衣绫绮,而无金玉之饰,常服率多布帛,装带不 过以铜铁骨角而已。虽啬于财,至于赏赐有功,亦无所爱吝。乘舆四出,路逢上表 者,则驻马亲自临问。或潜遣行人采听风俗,吏治得失,人间疾苦,无不留意。尝 遇关中饥,遣左右视百姓所食。有得豆屑杂糠而奏之者,上流涕以示群臣,深自咎 责,为之撤膳,不御酒肉者殆将一期。及东拜太山,关中户口就食洛阳者,道路相 属。上敕斥候,不得辄有驱逼。男女参厕于仗卫之间,逢扶老携幼者,辄引马避之, 慰勉而去。至艰险之处,见负担者,遽令左右扶助之。其有将士战没,必加优赏, 仍令使者就家劳问。自强不息,朝夕孜孜,人庶殷繁,帑藏充实。虽未能臻于至治, 亦足称近代之良主。然天性沉猜,素无学术,好为小数,不达大体,故忠臣义士, 莫得尽心竭辞。其草创元勋及有功诸将,诛夷罪退,罕有存者。又不悦诗书,废除 学校,唯妇言是用,废黜诸子。逮于暮年,持法尤峻,喜怒不常,过于杀戮。尝令 左右送西域朝贡使出玉门关,其人所经之处,或受牧宰小物,馈遗鹦鹉、麖皮、马 鞭之属,上闻而大怒。又诣武库,见署中芜秽不治,于是执武库令及诸受遗者,出 开远门外,亲自临决,死者数十人。又往往潜令人赂遗令史府史,有受者必死,无 所宽贷。议者以此少之。
shǐ chén yuē: gāo zǔ lóng dé zài tián, qí biǎo jiàn yì, huì míng cáng yòng, gù zhī wǒ zhě xī. shǐ yǐ wài qī zhī zūn, shòu tuō gū zhī rèn, yǔ néng zhī yì, wèi wèi dāng shí suǒ xǔ, shì yǐ zhōu shì jiù chén, xián huái fèn wǎn. jì ér wáng qiān gù sān shǔ zhī zǔ, bù yú qī yuè, wèi jiǒng jǔ quán qí zhī zhòng, yī zhàn ér wáng, sī nǎi fēi zhǐ rén móu, yì yì tiān zhī suǒ zàn yě. guāi zī jī yùn, suì qiān zhōu dǐng. yú shí mán yí huá xià, jīng yáng wèi yī, qú láo rì zè, jīng yíng sì fāng. lóu chuán nán mài, zé jīn líng shī xiǎn, piào qí běi zhǐ, zé chán yú kuǎn sāi, zhí fāng suǒ zài, bìng rù jiāng lǐ, yǔ gòng suǒ tú, xián shòu zhēng shuò. suī jìn wǔ zhī kè píng wú huì, hàn xuān zhī tuī wáng gù cún, bǐ yì lùn gōng, bù néng shàng yě. qī dé jì fū, jiǔ gē yǐ qià, yào huāng xián jì, wèi hòu wú jǐng. yú shì gōng jié jiǎn, píng yáo fù, cāng lǐn shí, fǎ lìng xíng, jūn zǐ xián lè qí shēng, xiǎo rén gè ān qí yè, qiáng wú líng ruò, zhòng bù bào guǎ, rén wù yīn fù, cháo yě huān yú. èr shí nián jiān, tiān xià wú shì, qū yǔ zhī nèi yàn rú yě. kǎo zhī qián wáng, zú yǐ cān zōng shèng liè. dàn sù wú shù xué, bù néng jǐn xià, wú kuān rén zhī dù, yǒu kè bó zhī zī, jì hū mù nián, cǐ fēng yú shàn. yòu yǎ hǎo fú ruì, àn yú dà dào, jiàn bǐ wéi chéng, quán móu jīng shì, jiē tóng dì zhì, mí suǒ shì cóng. tīng zhé fù zhī yán, huò xié chén zhī shuō, nì chǒng fèi dí, tuō fù shī suǒ. miè fù zǐ zhī dào, kāi kūn dì zhī xì, zòng qí xún fǔ, jiǎn fá běn zhī. fén tǔ wèi gàn, zǐ sūn jì zhǒng tú lù, sōng jiǎ cái liè, tiān xià yǐ fēi suí yǒu. xī zāi! jī qí shuāi dài zhī yuán, jī qí luàn wáng zhī zhào, qǐ zì gāo zǔ, chéng yú yáng dì, suǒ yóu lái yuǎn yǐ, fēi yī zhāo yī xī. qí bù sì hū zhū, wèi wèi bù xìng yě.
史臣曰:高祖龙德在田,奇表见异,晦明藏用,故知我者希。始以外戚之尊, 受托孤之任,与能之议,未为当时所许,是以周室旧臣,咸怀愤惋。既而王谦固三 蜀之阻,不逾期月,尉迥举全齐之众,一战而亡,斯乃非止人谋,抑亦天之所赞也。 乖兹机运,遂迁周鼎。于时蛮夷猾夏,荆、扬未一,劬劳日昃,经营四方。楼船南 迈,则金陵失险,骠骑北指,则单于款塞,《职方》所载,并入疆理,《禹贡》所 图,咸受正朔。虽晋武之克平吴会,汉宣之推亡固存,比义论功,不能尚也。七德 既敷,九歌已洽,要荒咸暨,尉候无警。于是躬节俭,平徭赋,仓廪实,法令行, 君子咸乐其生,小人各安其业,强无陵弱,众不暴寡,人物殷阜,朝野欢娱。二十 年间,天下无事,区宇之内晏如也。考之前王,足以参踪盛烈。但素无术学,不能 尽下,无宽仁之度,有刻薄之资,暨乎暮年,此风逾扇。又雅好符瑞,暗于大道, 建彼维城,权侔京室,皆同帝制,靡所适从。听哲妇之言,惑邪臣之说,溺宠废嫡, 托付失所。灭父子之道,开昆弟之隙,纵其寻斧,剪伐本枝。坟土未干,子孙继踵 屠戮,松槚才列,天下已非隋有。惜哉!迹其衰怠之源,稽其乱亡之兆,起自高祖, 成于炀帝,所由来远矣,非一朝一夕。其不祀忽诸,未为不幸也。