strong yán qiū mén jūn chén bēn cuàn mǎ wéi yì xiōng mèi fú zhū strong
延秋门君臣奔窜 马嵬驿兄妹伏诛
cí yuē:
词曰:
xī rì qióng shē jí lì, jīn rì cán shān shèng shuǐ. pāo lí gōng yuàn zhì cuī wéi, wèn tuán shuí? xī rì huáng ēn dú juàn, jīn rì rén xīn dōu biàn. bīng shān xiāo jǐn yù huán juān, huǐ cóng qián.
昔日穷奢极丽,今日残山剩水。 抛离宫院陟崔嵬,问团谁?昔日皇恩独眷,今日人心都变。冰山消尽玉环捐,悔从前。
diào jì" tiān zì zhāo jūn yuàn"
调寄“添字昭君怨”
zì gǔ xián jūn xiāng yǔ xián fēi hòu, wú bù jǐn shēn xiū dé, kè jiǎn kè qín, shàng tǐ tiān xīn, xià hé rén yì, suǒ yǐ néng fáng huàn yú huàn wèi zuò zhī xiān, zhuǎn huò yú fú jiāng zhì zhī rì, shù jī sì fāng kě yǐ wú lǜ, wàn mín yīn ér dé suǒ. rú qí bù rán, wèi shàng zhě jiāo shē yín yì, bù zhī jìng tiān quàn mín ér jí è yōng liè zhī chén, yǔ nà gū chǒng shì shì bài jiǎn sàng jié de pín fēi qī wǎn, shàn zuò wēi fú, zhǐ xùn yī jǐ zhī sī, bù gù guó jiā zhī shì, yǐ zhì tiān nù rén yuàn, gān gē dùn qǐ, dì fāng shī shǒu, zōng shè jǐ qīng. bǐ mài guó quán chén, yǐ jí gǔ huò jūn xīn de nǚ zǐ xiǎo rén gù zhōng bù miǎn yú zhū lù, rán wàn mín yǐ shòu qí tú tàn, tiān zǐ qiě zhì yú méng chén. dào nà shí, fāng zī jiē tàn dào, zhuī huǐ qián fēi, zé yì hé yì zhī yǒu zāi! què shuō xuán zōng tīng xìn yáng guó zhōng zhī yán, cuī bī gē shū hàn chū zhàn, suì zhì quán jūn fù mò, zhǔ shuài zāo yāng. tóng guān shī xiàn, yú shì hé dōng huá yīn féng xǔ shàng luò děng chù, shǒu jiāng dōu qì chéng ér zǒu. táng cháo zhì dù, gè biān zhèn měi sān shí lǐ shè lì yī yān dūn, měi rì huáng hūn shí fēn, fàng yān yī jù, jiē dì zhì jīng, yǐ bào píng ān, wèi zhī píng ān huǒ. nà shí píng ān huǒ sān yè bù zhì, xuán zōng xīn shén huáng huò. hū fēi mǎ lián bào, shuō gē shū hàn sàng shī shī dì, zéi bīng chéng shèng ér jìn, shì bù kě dāng. xuán zōng dà jīng, lì jí zhào jí tíng chén shāng yì.
自古贤君相与贤妃后,无不谨身修德,克俭克勤,上体天心,下合人意,所以能防患于患未作之先,转祸于福将至之日,庶几四方可以无虑,万民因而得所。如其不然,为上者骄奢淫佚,不知敬天劝民;而极恶庸劣之臣,与那估宠恃势、败检丧节的嫔妃戚婉,擅作威福,只徇一己之私,不顾国家之事,以致天怒人怨,干戈顿起,地方失守,宗社几倾。彼卖国权臣,以及蛊惑君心的女子小人固终不免于诛戮,然万民已受其涂炭,天子且至于蒙尘。到那时,方咨嗟叹悼,追悔前非,则亦何益之有哉!却说玄宗听信杨国忠之言,催逼哥舒翰出战,遂至全军覆没,主帅遭殃。潼关失陷,于是河东、华阴、冯诩、上洛等处,守将都弃城而走。唐朝制度,各边镇每三十里设立一烟墩,每日黄昏时分,放烟一炬,接递至京,以报平安,谓之平安火。那时平安火三夜不至,玄宗心甚惶惑。忽飞马连报,说哥舒翰丧师失地,贼兵乘胜而进,势不可当。玄宗大惊,立即召集廷臣商议。
yáng guó zhōng pà rén mán yuàn tā cuī zhàn zhī wù, dào xiān dà yán dào:" gē shū hàn běn dāng zǎo zhàn, yǐ chéng zéi zhī wú bèi zhǐ yīn zhàn zhī bù zǎo, shǐ zéi zhuǎn shēng jiǎo móu, duò bǐ zhī jì." tóng píng zhāng shì wéi jiàn sù dào:" qīng dí ér bài, huǐ yǐ wú jí wèi jīn zhī jì, yí sù zhēng zhū dào bīng rù yuán, gèng mìng dà jiàng dū shuài jīng zhōng xīn mù dīng zhuàng shǒu wèi jīng chéng." hàn lín chéng zhǐ qín guó zhēn dào:" hái xū sù chì guō zi yí lǐ guāng bì děng, jí yí bīng yǐ yù zéi rù jīng zhī lù." yáng guó zhōng què zhǐ chén yín bù yǔ. xuán zōng wèn:" zǎi xiàng zhī jiàn ruò hé?" guó zhōng zòu dào:" zhēng bīng yù zéi, dū bīng shǒu chéng, gù jiē yào zhe dàn tóng guān jì xiàn, cháng ān wēi shén, zéi shì fāng zhāng, jiàn bī jīng shī, wài bīng wèi néng jù jí, suǒ wèi yuǎn shuǐ nán jiù jìn huǒ. yǐ chén yú jiàn, mò rú chē jià zàn xìng xī shǔ, xiān shǐ shèng gōng ān wěn, bù wéi zéi fēn suǒ qīn rǎo, rán hòu xú dài wài bīng zhī zhì, nǎi wèi wàn quán zhī cè." xuán zōng wén zòu, wèi jí kāi yán, zhī jiàn hàn lín chéng zhǐ qín guó zhēn chū bān zòu dào:" nì zéi fàn shùn, shì suī chāng pī, rán qǐ néng dí tiān cháo bīng lì. jí jīn guō zi yí lǐ guāng bì yán zhēn qīng zhāng xún děng, jiē lǚ zhàn lǚ shèng. jìn yòu bào dōng píng tài shǒu wú wáng dǐ yì shī, lǚ cì shā zéi shén duō. wén ān lù shān táng mà qí dǎng yán zhuāng gāo shàng shuō:' rǔ qián rì quàn wǒ fǎn yǐ wéi jì chū wàn quán, jīn wǒ lǚ wèi guān jūn suǒ bī, wàn quán hé zài?' gāo yán èr zéi wú yán kě duì. lù shān yù shā zhī, zuǒ yòu quàn jiě ér zhǐ. shì zéi qì yǐ cuò, háng dāng zhēn miè. jīn wǒ bīng tóng guān zhī bài, shī zài wéi zhòng yì ér cuī chū zhàn, fēi jǐn gē shū hàn zhī zuì yě. ruò wài bīng yún jí, huī fù yǒu qī nài hé yǐ yī bài zhī gù, jù sī bēn bì? dà jià yī xíng, jīng dū shú shǒu? dú bù wéi zōng miào shè jì jì hū? xìng shǔ zhī shuō, chén yú yǐ wéi bù kě." xuán zōng chuán yù, zài yán zhū chén gè shū suǒ jiàn, zhū chén dōu wěi wěi mò duì, dàn huí zòu dào:" róng chén děng fù zhōng shū gòng yì liáng cè fù zhǐ." xuán zōng mèn mèn bù yuè, suí bà cháo huí gōng.
杨国忠怕人埋怨他催战之误,倒先大言道:“哥舒翰本当早战,以乘贼之无备;只因战之不早,使贼转生狡谋,堕彼之计。”同平章事韦见素道:“轻敌而败,悔已无及;为今之计,宜速征诸道兵入援,更命大将督率京中新募丁壮守卫京城。”翰林承旨秦国桢道:“还须速敕郭子仪、李光弼等,急移兵以御贼入京之路。”杨国忠却只沉吟不语。玄宗问:“宰相之见若何?”国忠奏道:“征兵御贼,督兵守城,固皆要著;但潼关既陷,长安危甚,贼势方张,渐逼京师,外兵未能遽集,所谓远水难救近火。以臣愚见,莫如车驾暂幸西蜀,先使圣躬安稳,不为贼氛所侵扰,然后徐待外兵之至,乃为万全之策。”玄宗闻奏,未及开言,只见翰林承旨秦国桢出班奏道:“逆贼犯顺,势虽猖披,然岂能敌天朝兵力。即今郭子仪、李光弼、颜真卿、张巡等,皆屡战屡胜。近又报东平太守吴王抵义师,屡次杀贼甚多。闻安禄山塘骂其党严庄、高尚说:‘汝前日劝我反以为计出万全,今我屡为官军所逼,万全何在?’高、严二贼无言可对。禄山欲杀之,左右劝解而止。是贼气已挫,行当珍灭。今我兵潼关之败,失在违众议而催出战,非尽哥舒翰之罪也。若外兵云集,恢复有期;奈何以一败之故,遽思奔避?大驾一行,京都孰守?独不为宗庙社稷计乎?幸蜀之说,臣愚以为不可。”玄宗传谕,在延诸臣各抒所见,诸臣都唯唯莫对,但回奏道:“容臣等赴中书共议良策覆旨。”玄宗闷闷不悦,随罢朝回宫。
kàn guān, nǐ dào yáng guó zhōng wèi hé hū yǒu xìng shǔ zhī shuō? què yuán lái tā xiàng céng wèi jiàn nán jié dù shǐ, xī chuān shì tā de shú jìng. qián rì yī wén lù shān fǎn pàn, tā jí sī qiǎn xīn fù, mì yíng chǔ xù yú shǔ zhōng, yǐ bèi huǎn jí, gù jīn chàng yì xìng shǔ, tú zì biàn ěr. zhèng shì:
看官,你道杨国忠为何忽有幸蜀之说?却原来他向曾为剑南节度使,西川是他的熟径。前日一闻禄山反叛,他即私遣心腹,密营储蓄于蜀中,以备缓急,故今倡议幸蜀,图自便耳。正是:
zhǐ yīn zì jǐ yíng sān kū, qiáng yù jūn wáng zhù liù fēi.
只因自己营三窟,强欲君王驻六飞。
dāng xià guó zhōng jiàn zhòng lùn bù yī, shàng yì wèi jué, xiāng dào:" qián rì tiān zǐ yòu yù qīn zhēng, yòu yù shàn wèi, duō kuī wǒ zǐ mèi men quàn zhǐ. jīn rì xìng shǔ zhī jì, yě xū de tā men qù sǒng cái miào." suì chéng jiàn dǎ cóng biàn mén lái dào guó guó fū rén fǔ zhōng, xiāng yǔ mì yì qí shì. nà shí guó guó fū rén, zhèng cóng gōng zhōng yàn huì chū lái, tóng hán guó fū rén gè guī sī dì. měi jiā yī duì, duì zhe wǔ sè yī, chē zhàng yí cóng, dēng huǒ huī huáng, xiāng yìng rú bǎi huā zhī huàn fā, zhèng zài nà li xià niǎn, bù dào tīng táng. qià hǎo guó zhōng huāng huāng zhāng zhāng de lái dào, kǒu zhōng zhǐ lián shēng dào:" jí zǒu wéi shàng! jí zǒu wéi shàng!" guó guó fū rén máng wèn:" yǒu hé jí shì?" guó zhōng dào:" tóng guān shī shǒu, zéi bīng jiāng zhì, wèi jīn zhī jì, mò rú quàn shèng jià sù xìng shǔ zhōng. wǒ men yǒu jiā yè zài bǐ, dào nà lǐ kě bù shī fù guì, zhēng nài zhòng lùn fēn tán, shèng yì bù jué, xū de nǐ zǐ mèi jí rù gōng qù, yǔ guì fēi yī tóng quàn jià wèi miào. ruò gèng chí yán, zéi xìn jǐn jí, rén xīn yī biàn, wǒ bèi jī fěn yǐ!" guó guó fū rén wén yán zhe le huāng, bǎ jiā zhōng zhè zhuāng guài shì, qiě diū guò yī biān, jí yuē le hán guó fū rén, yī qí rù gōng. jiàn le yáng fēi, mì jiāng guó zhōng suǒ yán shù le yī biàn. zǐ mèi sān ge tóng jiàn xuán zōng, lì quàn zǎo zǎo xìng shǔ. nǐ yī jù, wǒ yī yán, jì yǐ tì qì, bù yóu xuán zōng bù cóng. suì mì zhào guó zhōng rù gōng gòng yì. guó zhōng yòu jí yán xìng shǔ zhī biàn, qiě yún:" bì xià ruò míng yán xìng shǔ, tíng chén bì duō yì yì, bì zhì chí yán wù shì. jīn yí xū xià qīn zhēng zhī zhào, yī miàn jìng qǐ jià xī xíng." xuán zōng yī yán, suì xià zhào qīn zhēng, yǐ jīng zhào yǐn wèi fāng jìn wèi yù shǐ dài fū jiān zhì dùn shǐ, shǎo yǐn cuī guāng yuǎn wèi xī jīng liú shǒu jiāng jūn, mìng nèi guān biān lìng chéng zhǎng guǎn gōng mén suǒ yuè, yòu tè mìng lóng wǔ jiàng jūn chén yuán lǐ, zhěng chì hù jià jūn shì, gěi yǔ qián bó, xuǎn xián jiù mǎ qiān yú pǐ bèi yòng, zǒng bù shǐ wài rén zhī dào. shì rì xuán zōng mì yí zhù běi nèi.
当下国忠见众论不一,上意未决,相道:“前日天子又欲亲征,又欲禅位,多亏我姊妹们劝止。今日幸蜀之计,也须得他们去耸才妙。”遂乘间打从便门来到虢国夫人府中,相与密议其事。那时虢国夫人,正从宫中宴会出来,同韩国夫人各归私第。每家一队,队著五色衣,车仗仪从,灯火辉煌,相映如百花之焕发,正在那里下辇,步到厅堂。恰好国忠慌慌张张的来到,口中只连声道:“急走为上!急走为上!”虢国夫人忙问:“有何急事?”国忠道:“潼关失守,贼兵将至,为今之计,莫如劝圣驾速幸蜀中。我们有家业在彼,到那里可不失富贵,争奈众论纷坛,圣意不决,须得你姊妹急入宫去,与贵妃一同劝驾为妙。若更迟延,贼信紧急,人心一变,我辈齑粉矣!”虢国夫人闻言着了慌,把家中这桩怪事,且丢过一边,急约了韩国夫人,一齐入宫。见了杨妃,密将国忠所言述了一遍。姊妹三个同见玄宗,力劝早早幸蜀。你一句,我一言,继以涕泣,不由玄宗不从。遂密召国忠入宫共议。国忠又极言幸蜀之便,且云:“陛下若明言幸蜀,廷臣必多异议,必至迟延误事。今宜虚下亲征之诏,一面竟起驾西行。”玄宗依言,遂下诏亲征,以京兆尹魏方进为御史大夫兼置顿使,少尹崔光远为西京留守将军,命内官边令诚掌管宫门锁钥,又特命龙武将军陈元礼,整敕护驾军士,给与钱帛,选闲厩马千余匹备用,总不使外人知道。是日玄宗密移驻北内。
zhì cì rì lí míng, dú yǔ yáng fēi zǐ mèi huáng tài zǐ bìng zài gōng zhōng de huáng yú fēi zhǔ huáng sūn yáng guó zhōng wéi jiàn sù wèi fāng jìn chén yuán lǐ, jí qīn jìn huàn guān gōng rén chū yán qiū mén ér qù. lín xíng zhī shí, xuán zōng yù zhào méi fēi jiāng cǎi píng tóng háng. yáng fēi zhǐ zhī dào:" chē jià yí xiān fā, yú rén bù fáng lìng rì xú jìn." xuán zōng yòu yù biàn zhào zài jīng de wáng sūn wáng fēi, suí jià tóng háng. yáng guó zhōng dào:" ruò rú cǐ, zé chí yán shí rì, qiě wài rén dōu zhī qí shì le. bù rú dà jià xiān xíng, xú jiàng mì zhǐ, zhào fù xíng zài kě yě." yú shì xuán zōng suì xíng. méi fēi yǔ zhū wáng sūn fēi zhǔ zhī zài wài zhě, jù bù dé cóng. chē jià jì xíng, rén yóu wèi zhī. bǎi guān yóu rù cháo, gōng mén shàng bì, yóu wén lòu shēng, sān wèi lì zhàng yǎn rán. jí gōng mén yī qǐ, gōng rén luàn chū, pín fēi bēn cuàn, xuān chuán shèng jià bù zhī hé wǎng, zhōng wài rǎo rǎng. qín guó mó qín guó zhēn liào xuán zōng bì rán xìng shǔ, fēi qí zhuī suí. qí yú guān yuán shì shù, sì chū táo bì. xiǎo mín zhēng rù gōng jìn jí guān huàn zhī jiā, dào qǔ cái bǎo, huò jìng qí lǘ shàng diàn. gōng zǐ wáng sūn, yǒu yī shí wú kě táo bì zhě, hào qì yú lù páng. hòu lái dù gōng bù céng yǒu āi wáng sūn shī yún:
至次日黎明,独与杨妃姊妹、皇太子并在宫中的皇于、妃主、皇孙、杨国忠、韦见素、魏方进、陈元礼,及亲近宦官宫人出延秋门而去。临行之时,玄宗欲召梅妃江采苹同行。杨妃止之道:“车驾宜先发,余人不妨另日徐进。”玄宗又欲遍召在京的王孙王妃,随驾同行。杨国忠道:“若如此,则迟延时日,且外人都知其事了。不如大驾先行,徐降密旨,召赴行在可也。”于是玄宗遂行。梅妃与诸王孙妃主之在外者,俱不得从。车驾既行,人犹未知。百官犹入朝,宫门尚闭,犹闻漏声,三卫立仗俨然。及宫门一启,宫人乱出,嫔妃奔窜,喧传圣驾不知何往,中外扰攘。秦国模、秦国桢料玄宗必然幸蜀,飞骑追随。其余官员士庶,四出逃避。小民争入宫禁及官宦之家,盗取财宝,或竟骑驴上殿。公子王孙,有一时无可逃避者,号泣于路旁。后来杜工部曾有《哀王孙》诗云:
cháng ān chéng tóu bái tóu wū, yè fēi yán qiū mén shàng hū. yòu xiàng rén jiān zhuó dà wū, wū dǐ dá guān zǒu bì hú. jīn biān duàn zhé dà jiàng sǐ, gǔ ròu bù dé tóng chí qū. yāo xià bǎo yú qīng shān hú, kě lián wáng sūn qì lù yú. wèn zhī bù kěn dào xìng míng, dàn dào kùn kǔ qǐ wèi nú. yǐ jīng bǎi rì cuàn jīng jí, shēn shàng wú yǒu wán jī fū. gāo dì zǐ sūn jǐn lóng zhǔn, lóng zhǒng zì yǔ cháng rén shū. chái láng zài yì lóng zài yě, wáng sūn shàn bǎo qiān jīn qū. bù gǎn zhǎng yǔ lín jiāo qú, qiě wèi wáng sūn lì sī xū. zuó yè chūn fèng chuī xuè xīng, dōng lái tuó tuó mǎn jiù dū. shuò fāng jiàn ér hǎo shēn shǒu, xī hé yǒng ruì jīn hé yú. qiè wén tài zǐ yǐ chuán wèi, shèng dé běi fú nán chán yú. huā mén lí miàn qǐng xuě chǐ, shèn wù chū kǒu tā rén jū. āi zāi wáng sūn shèn wù shū, wǔ líng jiā qì wú shí wú.
长安城头白头乌,夜飞延秋门上呼。又向人间啄大屋,屋底达官走避胡。金鞭断折大将死,骨肉不得同驰驱。腰下宝鱼青珊瑚,可怜王孙泣路隅。问之不肯道姓名,但道困苦乞为奴。已经百日窜荆棘,身上无有完肌肤。高帝子孙尽隆准,龙种自与常人殊。豺狼在邑龙在野,王孙善保千金躯。不敢长语临交衢,且为王孙立斯须。昨夜春凤吹血腥,东来橐驼满旧都。朔方健儿好身手,昔何勇锐今何愚。窃闻太子已传位,圣德北服南单于。花门厘面请雪耻,慎勿出口他人狙。哀哉王孙慎勿疏,五陵佳气无时无。
qiě shuō xuán zōng cāng cù xī xìng, jià guò zuǒ cáng, zhī jiàn yǒu xǔ duō jūn yì, shǒu zhōng gè zhí cǎo bǎ zài nà li cì hou. xuán zōng tíng chē wèn qí gù, yáng guó zhōng zòu dào:" zuǒ cáng jī cái shén duō, yī shí bù néng zài qù, jiāng lái kǒng wèi zéi suǒ de, chén yì yù jǐn fén zhī, wú wéi zéi shǒu." xuán zōng jiū rán dào:" hǎn lái ruò wú suǒ de, bì gèng kē qiú bǎi xìng, bù rú liú cǐ yǔ zhī, wù zhòng kùn wú mín." suì chì tuì jūn yì, qū chē qián jìn. cái guò le biàn qiáo, guó zhōng jí shǐ rén fén qiáo, yǐ fáng zhuī zhě. xuán zōng wén zhī, duō jiē dào:" bǎi xìng gè yù bì zéi qiú shēng, nài hé jué qí shēng lù?" nǎi chì gāo lì shì lǜ jūn shì sù wǎng pū miè zhī. hòu rén wèi xuán zōng yú huàn nàn bēn zǒu zhī shí, yǒu cǐ èr měi shì, suǒ yǐ hòu lái de réng guī gù xiāng, zhōng xiǎng shòu kǎo. zhèng shì:
且说玄宗仓猝西幸,驾过左藏,只见有许多军役,手中各执草把在那里伺候。玄宗停车问其故,杨国忠奏道:“左藏积财甚多,一时不能载去,将来恐为贼所得,臣意欲尽焚之,无为贼守。”玄宗揪然道:“喊来若无所得,必更苛求百姓,不如留此与之,勿重困吾民。”遂叱退军役,驱车前进。才过了便桥,国忠即使人焚桥,以防追者。玄宗闻之,咄嗟道:“百姓各欲避贼求生,奈何绝其生路?”乃敕高力士率军士速往扑灭之。后人谓玄宗于患难奔走之时,有此二美事,所以后来得仍归故乡,终享寿考。正是:
sān yán xīng tuì shě, tiān yì yuán yì huí.
三言星退舍,天意原易回。
cāng cù bù wàng mín, shù jī guó mài péi.
仓猝不忘民,庶几国脉培。
xuán zōng jià zhì xián yáng wàng xián gōng, dì fāng guān yuán jù xiān táo bì, rì yǐ shǎng wǔ, yóu wèi jìn shí. bǎi xìng huò xiàn lì fàn, zá yǐ mài dòu wáng sūn bèi zhēng yǐ shǒu jū shí zhī, xū yú ér jǐn. xuán zōng hòu chóu qí zhí, hǎo yán wèi láo, bǎi xìng duō kū shī shēng, xuán zōng yì huī lèi bù zhǐ. zhòng bǎi xìng zhōng yǒu gè bái fà lǎo wēng, xìng guō míng cóng jǐn, tì qì jìn yán dào:" ān lù shān bāo cáng huò xīn, yǐ fēi yī rì, dāng shí yǒu fù quē ruò yán qí fǎn zhě, bì shàng zhé shā zhī, shǐ de chěng qí jiān nì, yǐ zhì shèng yú bō qiān. suǒ yǐ gǔ shèng wáng wù yán fǎng zhōng liáng, yǐ guǎng cōng míng yě. yóu jì sòng jǐng wèi xiāng, lǚ jìn zhí yán, tiān xià lài yǐ ān. rán pín suì yǐ lái, zhū chén jiē yǐ yán wéi huì, wéi ē yú qǔ róng, shì yǐ quē mén zhī wài, bì xià jù bù dé ér zhī. cǎo yě zhī rén, zǎo zhī yǒu jīn rì jiǔ yǐ. dàn jiǔ zhòng yán suì, qū qū zhī xīn wú lù shàng dá, shì bù zhì cǐ, hé yóu de dǔ tiān yán miàn sù yǔ hū?" xuán zōng dùn zú jiē tàn dào:" cǐ jiē zhèn zhī bù míng, huǐ yǐ wú jí." wēn yán xiè qiǎn zhī. cóng xíng jūn shì fá shí, tīng qí sàn wǎng gè zhuāng cūn mì shí. shì yè sù jīn chéng guǎn yì, shèn shì bù kān.
玄宗驾至咸阳望贤宫,地方官员俱先逃避,日已晌午,犹未进食。百姓或献粝饭,杂以麦豆;王孙辈争以手掬食之,须臾而尽。玄宗厚酬其值,好言尉劳,百姓多哭失声,玄宗亦挥泪不止。众百姓中有个白发老翁,姓郭名从谨,涕泣进言道:“安禄山包藏祸心,已非一日,当时有赴阙若言其反者,陛上辄杀之,使得逞其奸逆,以致乘舆播迁。所以古圣王务延访忠良,以广聪明也。犹记宋璟为相,屡进直言,天下赖以安。然频岁以来,诸臣皆以言为讳,唯阿谀取容,是以阙门之外,陛下俱不得而知。草野之人,早知有今日久矣。但九重严邃,区区之心无路上达,事不至此,何由得睹天颜面诉语乎?”玄宗顿足嗟叹道:“此皆朕之不明,悔已无及。”温言谢遣之。从行军士乏食,听其散往各庄村觅食。是夜宿金城馆驿,甚是不堪。
cì rì, jià lín zhì mǎ wéi yì, jiàng shì jī pí, dōu huái fèn nù. shì hé yuán jūn shǐ wáng sī lǐ cóng tóng guān bēn zhì, xuán zōng fāng zhī gē shū hàn bèi qín. yīn jí yǐ sī lǐ wèi hé xī lǒng yòu jié dù shǐ, lìng jí fù zhèn shōu jí sàn zú, yǐ hòu dōng tǎo. sī lǐ lín xíng, mì yǔ chén yuán lǐ dào:" yáng guó zhōng zhào luàn qǐ xìn, zuì dà è jí, rén rén tòng hèn, pū céng quàn gē shū hàn jiāng jūn shàng biǎo, qǐng shā zhī, jiè qí bù cóng wǒ yán. jīn jiāng jūn hé bù pū shā cǐ zéi, yǐ kuài zhòng xīn?" chén yuán lǐ dào:" wú zhèng yǒu cǐ yì." suì yǔ dōng gōng nèi shì lǐ fǔ guó shāng yì, zhèng yù mì qǐ tài zǐ. qià zhí yǒu tǔ bō shǐ zhě èr shí yú rén, yīn lái yì hé hǎo, suí jià ér xíng. zhè yī rì zhē yáng guó zhōng mǎ qián, sù yǐ wú shí. guó zhōng wèi jí huí dá, chén yuán lǐ jí dà hū:" yáng guó zhōng jiāo tōng fān shǐ móu fǎn, wǒ děng hé bù shā fǎn zéi!" yú shì zhòng jūn yī qí gǔ zào qǐ lái. guó zhōng dà hài, jí cè mǎ bēn bì. zhòng jūn fēng yōng ér qián, bīng rèn luàn xià, dēng shí kǎn dào, tú gē zhī tǐ, qǐng kè ér jǐn. yǐ qiāng jiē qí shǒu yú yì mén wài, bìng shā qí zi hù bù shì láng yáng xuān. zhèng shì:
次日,驾临至马嵬驿,将士饥疲,都怀愤怒。适河源军使王思礼从潼关奔至,玄宗方知哥舒翰被擒。因即以思礼为河西陇右节度使,令即赴镇收集散卒,以候东讨。思礼临行,密语陈元礼道:“杨国忠召乱起衅,罪大恶极,人人痛恨,仆曾劝哥舒翰将军上表,请杀之,借其不从我言。今将军何不扑杀此贼,以快众心?”陈元礼道:“吾正有此意。”遂与东宫内侍李辅国商议,正欲密启太子。恰值有吐蕃使者二十余人,因来议和好,随驾而行。这一日遮杨国忠马前,诉以无食。国忠未及回答,陈元礼即大呼:“杨国忠交通番使谋反,我等何不杀反贼!”于是众军一齐鼓噪起来。国忠大骇,急策马奔避。众军蜂拥而前,兵刃乱下,登时砍倒,屠割肢体,顷刻而尽。以枪揭其首于驿门外,并杀其子户部侍郎杨暄。正是:
rèn shì bīng shān gāo wàn zhàng, bù nán yī dàn fù dōng liú.
任是冰山高万丈,不难一旦付东流。
guó zhōng cái bèi shā, còu qiǎo hán guó fū rén chéng chē ér zhì, zhòng jūn yī qí shàng qián, yě jiāng hán guó fū rén kǎn sǐ. guó guó fū rén yǔ qí zi fěi huī bìng guó zhōng de qī zǐ yòu ér, dōu táo zhì chén cāng. bèi xiàn lìng xuē jǐng xiān lǜ lì mín zhuī bǔ zhe, yě dōu bèi zhū lù. zhèng shì:
国忠才被杀,凑巧韩国夫人乘车而至,众军一齐上前,也将韩国夫人砍死。虢国夫人与其子斐徽并国忠的妻子幼儿,都逃至陈仓。被县令薛景仙率吏民追捕着,也都被诛戮。正是:
xī nián yǎn sǎo méi, jīn rì xuè wū jǐng.
昔年演扫眉,今日血污颈。
kě lián tiān zǐ yí, zú nán bǎo shǒu lǐng.
可怜天子姨,卒难保首领。
hèn bù rú mù hóu, yòu huà qián zōng yǐng.
恨不如沐猴,幼化潜踪影。
xuán zōng dāng rì wén yáng guó zhōng wèi zhòng jūn suǒ shā, jí chū zhì yì mén, yòng hǎo yán ān wèi zhòng jūn, lìng gè shōu duì. zhòng jūn zhǐ shì xuān nào rǎo rǎng, wéi zhù yì mén bù sàn. xuán zōng chuán wèn:" ěr děng wéi hé hái bù sàn?" zhòng jūn huá rán dào:" fǎn zéi suī shā, zéi gēn yóu zài, hé gǎn biàn sàn?" chén yuán lǐ zòu dào:" zhòng rén zhī yì, yǐ guó zhōng jì zhū, guì fēi bù yí fù shì zhì zūn, fú hòu shèng duàn." xuán zōng jīng yà shī sè dào:" fēi zǐ shēn jū gōng zhōng, guó zhōng jí móu fǎn, yǔ tā hé gān?" gāo lì shì zòu dào:" guì fēi chéng wú zuì, dàn zhòng jiàng shì yǐ shā guó zhōng, ér guì fēi yóu zài dì zuǒ yòu, qǐ néng zì ān. yuàn huáng yé shēn sī zhī, jiàng shì ān zé shèng gōng fāng wàn ān." xuán zōng mò rán diǎn tóu, zhuǎn bù huí yì, bù rěn rù xíng gōng, zhǐ yú yì páng xiǎo xiàng zhōng, yǐ zhàng chuí shǒu ér lì. jīng zhào sī lù wéi è, jí wéi jiàn sù zhī zǐ, nà shí zhèng shì lì yú cè, nǎi guì zòu dào:" zhòng nù nán fàn, ān wēi zài qǐng kè jiān, yuàn bì xià gē ēn rěn yōu, yǐ níng guó jiā." xuán zōng nǎi bù rù xíng gōng, jiàn le guì fēi, yī zì yě shuō bu chū kǒu, dàn fǔ zhī ér kū mén wài huā shēng yù shén. gāo lì shì dào:" shì yí sù jué." xuán zōng xié zhe guì fēi, chū zhì yì dào běi qiáng kǒu, dà kū dào:" fēi zǐ, wǒ hé nǐ cóng cǐ yǒng bié yǐ!" yáng fēi yì tì qì wū yè dào:" yuàn bì xià bǎo zhòng, qiè fù zuì liáng duō, sǐ wú suǒ hèn, qǐ róng lǐ fó ér sǐ." xuán zōng kū dào:" yuàn zhàng fó lì, shǐ fēi zǐ shàn dì shòu shēng." huí gù gāo lì shì:" rǔ kě yǐn zhì fó táng shàn chǔ zhī." shuō bà, dà kū ér rù. yáng fēi shàng fó táng lǐ fó bì, gāo lì shì fèng shàng luó jīn, cù lìng zì yì yú fó táng qián yī guǒ shù xià, nián sān shí yǒu bā, shí tiān bǎo shí wǔ zài liù yuè yě. yī, cǐ zhèng bái lè tiān cháng hèn gē zhōng suǒ yún:
玄宗当日闻杨国忠为众军所杀,急出至驿门,用好言安慰众军,令各收队。众军只是喧闹扰攘,围住驿门不散。玄宗传问:“尔等为何还不散?”众军哗然道:“反贼虽杀,贼根犹在,何敢便散?”陈元礼奏道:“众人之意,以国忠既诛,贵妃不宜复侍至尊,伏候圣断。”玄宗惊讶失色道:“妃子深居宫中,国忠即谋反,与他何干?”高力士奏道:“贵妃诚无罪,但众将士已杀国忠,而贵妃犹在帝左右,岂能自安。愿皇爷深思之,将士安则圣躬方万安。”玄宗默然点头,转步回驿,不忍入行宫,只于驿旁小巷中,倚仗垂首而立。京兆司录韦愕,即韦见素之子,那时正侍立于侧,乃跪奏道:“众怒难犯,安危在顷刻间,愿陛下割恩忍忧,以宁国家。”玄宗乃步入行宫,见了贵妃,一字也说不出口,但抚之而哭;门外哗声愈甚。高力士道:“事宜速决。”玄宗携着贵妃,出至驿道北墙口,大哭道:“妃子,我和你从此永别矣!”杨妃亦涕泣呜咽道:“愿陛下保重,妾负罪良多,死无所恨,乞容礼佛而死。”玄宗哭道:“愿仗佛力,使妃子善地受生。”回顾高力士:“汝可引至佛堂善处之。”说罢,大哭而入。杨妃上佛堂礼佛毕,高力士奉上罗巾,促令自缢于佛堂前一果树下,年三十有八,时天宝十五载六月也。噫,此正白乐天《长恨歌》中所云:
jiǔ zhòng chéng què yān chén shēng, qiān shèng wàn qí xī nán xíng. cuì huá yáo yáo xíng fù zhǐ, xī chū dōu mén bǎi yú lǐ. liù jūn bù fā wú nài hé, wǎn zhuǎn é jiè mǎ qián sǐ.
九重城阙烟尘生,千乘万骑西南行。翠华摇摇行复止,西出都门百余里。六军不发无奈何,宛转蛾届马前死。
hòu rén tí yǒng mǎ wéi pō shén duō, wéi dù zhēn qīng yī shī jí jiā. shī yún:
后人题咏马嵬坡甚多,惟杜真卿一诗极佳。诗云:
yáng liǔ yī yī shuǐ pāi dī, chūn chéng máo wū yàn zhēng fēi.
杨柳依依水拍堤,春城茅屋燕争飞。
hǎi táng zhèng hǎo dōng fēng è, láng jí cán hóng chèn mǎ tí.
海棠正好东风恶,狼藉残红衬马蹄。
yáng fēi jì sǐ, gāo lì shì jí chū yì mén, duì zhòng xuān yán dào:" fēi zǐ yáng shì, yǐ fèng shèng zhǐ cì sǐ le!" zhòng jūn hái wèi kěn xìn, gāo lì shì fèng yù jiāng yáng fēi zhī shī, yòng xiù qīn fù yú tà shàng, zhì zhī yì tíng zhōng, chì chén yuán lǐ shuài lǐng zhòng jūn jiāng rù shì. yuán lǐ jiē qí bàn qīn tái qí shǒu, yǐ shì zhòng rén, yú shì zhòng rén zhī qí guǒ sǐ, dōu miǎn jiǎ shì zhòu dùn shǒu hū wàn suì ér chū. xuán zōng mìng gāo lì shì sù jù guān liàn, cǎo cǎo de zàng zhī yú xī jiāo zhī wài, dào běi kǎn xià. cái zàng bì, shì nán fāng jìn lì zhī dào lái. xuán zōng chù wù sī rén, fàng shēng dà kū, jí mìng yǐ lì zhī jì yú jiā qián. zhāng yòu yǒu shī yún:
杨妃既死,高力士即出驿门,对众宣言道:“妃子杨氏,已奉圣旨赐死了!”众军还未肯信,高力士奉谕将杨妃之尸,用绣衾覆于榻上,置之驿庭中,敕陈元礼率领众军将入视。元礼揭其半衾抬其首,以示众人,于是众人知其果死,都免甲释胄顿首呼万岁而出。玄宗命高力士速具棺殓,草草的葬之于西郊之外,道北坎下。才葬毕,适南方进荔枝到来。玄宗触物思人,放声大哭,即命以荔枝祭于家前。张祐有诗云:
jīng qí bù zhěng nài jūn hé, nán qù rén xī běi qù duō.
旌旗不整奈君何,南去人稀北去多。
chén tǔ yǐ cán xiāng fěn yàn, lì zhī yóu dào mǎ wéi pō.
尘土已残香粉艳,荔枝犹到马嵬坡。
xuán zōng huí gù wèi gāo lì shì dào:" fēi zǐ xiàng cháng yǒu yì mèng, jīn rì yīng yǐ!" lì shì dào:" guì fēi hé mèng, lǎo nú wèi zhī." xuán zōng dào:" fēi zǐ céng shuō lái, mèng yǔ zhèn tóng yóu lí shān, zhì xìng yuán yì duì shí. hòu yuàn hū huǒ fā, cāng cù chū zǒu, huí wàng yì mén zhōng, shù mù jù wèi liè yàn é yǒu èr lóng zhì, zhèn kuà bái lóng, qí xíng shén sù fēi zǐ kuà hēi lóng, qí xíng shén chí. zuǒ yòu wú rén, wéi jiàn yī péng tóu hēi miàn zhī wù, zhuàng rú guǐ mèi, zì yún: shì cǐ fēng zhī shén, chéng shàng dì zhī mìng, shòu fēi zǐ wèi yì zhōu mù cán yuán hòu. yī rán ér jué, míng rì jí wén yú yáng pàn xìn. rú jīn xiǎng qǐ lái, yǔ zhèn yóu lí shān, lí zhě lí yě, fāng shí huǒ fā, shī shí zhī zhào huǒ wèi bīng xiàng, yì mù jù fén, yì yǔ yì tóng, jiā mù yú páng yáng zì yě. zhèn kuà bái lóng, xī xíng zhī xiàng, fēi zǐ kuà hēi lóng, yōu yīn zhī xiàng. fēng shén zhě, shān guǐ yě, shān guǐ nǎi guǐ zì. yì zhōu mù cán yuán hòu, mù cán suǒ yǐ zhì sī, yì páng jiā sī, yì zì yě, zhèng yì sǐ yú mǎ wéi zhī zhào." gāo lì shì dào:" mèng zhào bù xiáng, chéng rú shèng yù. lǎo nú yóu jì xī nián yù yī shù shì lǐ xiá zhōu, bǐ céng yǒng yī shī yún:' yàn shì rén jiē qù, hán guān mǎ bù guī. ruò féng shān xià guǐ, huán shàng xì luó yī.' bǐ shuō cǐ shī suǒ yán yīng zài hòu rì, yóu jīn sī zhī, yàn shì yī jù, zhǐ lù shān zhī pàn hán guān jù wèi gē shū hàn zhī bài. shān xià guǐ nǎi wéi zì, jí mǎ wéi yì yě guì fēi xiǎo zì yù huán, jīn rì lǎo nú fèng yǐ luó jīn zì yì, suǒ wèi huán shàng xì luó yī yě. dìng shù rú cǐ, shèng shàng yí zì kuān, bù bì guò yú shāng qíng." zhèng shuō jiān, chén yuán lǐ rén zòu, qǐng zhǐ yuē chì jūn duì qǐ xíng. xuán zōng chuán yù jí xíng. shí yuè gōng zhāng yě hú zài cè, xuán zōng huī lèi xiàng tā shuō dào:" cǐ qù jiàn mén, niǎo tí huā luò, shuǐ lǜ shān qīng, wú fēi zhù zhèn bēi dào fēi zǐ zhī yóu yě." zhèng shì:
玄宗回顾谓高力士道:“妃子向常有异梦,今日应矣!”力士道:“贵妃何梦,老奴未知。”玄宗道:“妃子曾说来,梦与朕同游骊山,至兴元驿对食。后院忽火发,仓猝出走,回望驿门中,树木俱为烈焰;俄有二龙至,朕跨白龙,其行甚速;妃子跨黑龙,其行甚迟。左右无人,惟见一蓬头黑面之物,状如鬼魅,自云:是此峰之神,承上帝之命,授妃子为益州牧蚕元后。依然而觉,明日即闻渔阳叛信。如今想起来,与朕游骊山,骊者离也,方食火发,失食之兆;火为兵像,驿木俱焚,驿与易同,加木于旁杨字也。朕跨白龙,西行之像,妃子跨黑龙,幽阴之像。峰神者,山鬼也,山鬼乃鬼字。益州牧蚕元后,牧蚕所以致丝,益旁加丝,缢字也,正缢死于马嵬之兆。”高力士道:“梦兆不祥,诚如圣谕。老奴犹记昔年遇一术士李遐周,彼曾咏一诗云:‘燕市人皆去,函关马不归。若逢山下鬼,环上系罗衣。’彼说此诗所言应在后日,由今思之,燕市一句,指禄山之叛;函关句谓哥舒翰之败。山下鬼乃嵬字,即马嵬驿也;贵妃小字玉环,今日老奴奉以罗巾自缢,所谓环上系罗衣也。定数如此,圣上宜自宽,不必过于伤情。”正说间,陈元礼人奏,请旨约饬军队起行。玄宗传谕即行。时乐工张野狐在侧,玄宗挥泪向他说道:“此去剑门,鸟啼花落,水绿山青,无非助朕悲悼妃子之由也。”正是:
hǎo jǐng bù kān chóu lǐ kàn, ǒu rán chù mù gèng shāng qíng.
好景不堪愁里看,偶然触目更伤情。
wèi zhī hòu shì rú hé, qiě tīng xià huí fēn jiě.
未知后事如何,且听下回分解。