strong biān fáng shí liù strong
邊防十六
běi dí qī
北狄七
kù mò xī
庫莫奚
kù mò xī, wén yú hòu wèi jí hòu zhōu. qí xiān, dōng bù xiān bēi yǔ wén zhī bié zhǒng yě. chū wèi mù róng huǎng suǒ pò, yí luò zhě cuàn nì sōng mò zhī jiān. qí dì zài jīn liǔ chéng jùn zhī běi. qí sú shén bù jié, ér shàn yú shè liè, hǎo wèi kòu chāo. hòu wèi zhī chū, pín wèi kòu dào, jí tū jué xìng ér chén shǔ zhī. hòu shāo qiáng shèng, fēn wèi wǔ bù: yī yuē rǔ hé zhǔ, èr yuē mò hè fú, sān yuē qì gè, sì yuē mù kūn, wǔ yuē shì dé. lǐ ráo lè shuǐ běi, jí xiān bēi gù dì. yī míng rú luò huán shuǐ, gài ráo lè zhī é yě. měi bù zhì qí jīn yī rén wèi qí shuài, suí zhú shuǐ cǎo, pō tóng tū jué. yǒu ā huì shì, wǔ bù zhōng wèi shèng, zhū bù jiē guī zhī. qí sú, sǐ zhě yǐ wěi báo guǒ shī, xuán zhī shù shàng. qí hòu kuǎn fù. zhì suí dài hào yuē xī, tū jué chēng fān zhī hòu, yì qiǎn shǐ rù cháo. xī bù luò bìng zài jīn liǔ chéng jùn dōng běi èr qiān yú lǐ.
庫莫奚,聞於後魏及後周。其先,東部鮮卑宇文之別種也。初為慕容晃所破,遺落者竄匿松漠之間。(其地在今柳城郡之北。)其俗甚不潔,而善於射獵,好為寇抄。後魏之初,頻為寇盜,及突厥興而臣屬之。後稍強盛,分為五部:一曰辱紇主,二曰莫賀弗,三曰契個,四曰木昆,五曰室得。理饒樂水北,即鮮卑故地。(一名如洛環水,蓋「饒樂」之訛也。)每部置俟斤一人為其帥,隨逐水草,頗同突厥。有阿會氏,五部中為盛,諸部皆歸之。其俗,死者以葦薄裹屍,懸之樹上。其後款附。至隋代號曰奚,突厥稱蕃之後,亦遣使入朝。(奚部落並在今柳城郡東北二千餘里。)
dà táng kāi yuán wǔ nián èr yuè, xī shǒu lǐng lǐ dà pú rù cháo, fēng cóng wài shēng nǚ xīn shì wèi gù ān gōng zhǔ yǐ qī zhī. bā nián, dà pú zhàn sǐ, gòng lì qí dì lǔ sū wèi zhǔ, zhào réng yǐ gù ān gōng zhǔ wèi qī. shí lǔ sū yá guān sāi mò jié móu hài lǔ sū, fān guī tū jué, gōng zhǔ mì zhī zhī, suì shè yàn, yòu zhí ér shā zhī. shàng jiā qí gōng, shǎng cì lèi wàn. gōng zhǔ dí mǔ dù zhǔ róng chǒng, nǎi shàng shū yún zhǔ shì shù rén, cǐ shí qī wǎng chēng dí, qǐng gèng yǐ suǒ shēng nǚ jià yǔ lǔ sū. shàng nù, lìng yǔ lǔ sū lí hūn, yòu fēng chéng ān gōng zhǔ nǚ wéi shì wèi dōng guāng gōng zhǔ yǐ qī lǔ sū.
大唐開元五年二月,奚首領李大酺入朝,封從外生女辛氏為固安公主以妻之。八年,大酺戰死,共立其弟魯蘇為主,詔仍以固安公主為妻。時魯蘇牙官塞默羯謀害魯蘇,翻歸突厥,公主密知之,遂設宴,誘執而殺之。上嘉其功,賞賜累萬。公主嫡母妒主榮寵,乃上書雲主是庶人,此實欺罔稱嫡,請更以所生女嫁與魯蘇。上怒,令與魯蘇離婚,又封成安公主女韋氏為東光公主以妻魯蘇。
qì dān
契丹
qì dān zhī xiān yǔ kù mò xī yì zhǒng ér tóng lèi, bìng wèi mù róng shì suǒ pò, jù cuàn yú sōng mò zhī jiān. qí sú pō yǔ mò hé tóng. fù mǔ sǐ ér bēi kū zhě wèi bù zhuàng, dàn yǐ qí shī zhì yú shān shù zhī shàng. jīng sān nián zhī hòu, nǎi shōu qí gǔ ér fén zhī, yīn lèi jiǔ ér zhù yuē: dōng yuè shí, xiàng yáng shí xià yuè shí, xiàng yīn shí. ruò wǒ shè liè shí, shǐ wǒ duō de zhū lù. qí wú lǐ wán yín, yú zhū yí zuì shén.
契丹之先與庫莫奚異種而同類,並為慕容氏所破,俱竄於松漠之間。其俗頗與靺鞨同。父母死而悲哭者為不壯,但以其屍置於山樹之上。經三年之後,乃收其骨而焚之,因酹酒而祝曰:」冬月時,向陽食;夏月時,向陰食。若我射獵時,使我多得豬鹿。」其無禮頑嚚,於諸夷最甚。
hòu wèi chū, dà pò zhī, suì táo bèng, yǔ kù mò xī fēn bèi. jīng shù shí nián, shāo zī màn, yǒu bù luò yú hé lóng zhī běi shù bǎi lǐ, hé lóng jīn liǔ chéng jùn. duō wèi kòu dào. wèi tài wǔ dì zhēn jūn yǐ lái, suì gòng míng mǎ, yú shì dōng běi qún dí xī wàn dān bù ā dà hé bù fú fú yù bù yǔ líng bù rì lián bù pǐ lí bù bǐ liù yú bù gè yǐ qí míng mǎ wén pí rù xiàn, jiē dé jiāo shì yú hé lóng mì yún zhī jiān. mì yún jīn jùn. qí hòu wèi tū jué suǒ bī, yòu yǐ wàn jiā jì yú gāo lì.
後魏初,大破之,遂逃迸,與庫莫奚分背。經數十年,稍滋蔓,有部落於和龍之北數百里,(和龍今柳城郡。)多為寇盜。魏太武帝真君以來,歲貢名馬,於是東北群狄悉萬丹部、阿大何部、伏弗郁部、羽陵部、日連部、匹黎部、比六於部各以其名馬文皮入獻,皆得交市於和龍、密雲之間。(密雲今郡。)其後為突厥所逼,又以萬家寄於高麗。
suí kāi huáng mò, yǒu bié bù sì qiān yú jiā, bèi tū jué lái jiàng. wén dì fāng yǔ tū jué hé hǎo, zhòng shī yuǎn rén zhī qíng, xī lìng gěi liáng hái běn bù, chì tū jué fǔ nà zhī. gù cí bù qù. bù luò jiàn zhòng, suì běi zhú shuǐ cǎo, dāng liáo xī zhèng běi èr bǎi lǐ, yī tuō hé chén shuǐ ér jū, dōng xī gèn wǔ bǎi lǐ, nán běi sān bǎi lǐ, yì xiān bēi gù dì. fēn wèi shí bù, duō zhě sān qiān, shǎo zhě qiān yú, suí shuǐ cǎo xù mù.
隋開皇末,有別部四千餘家,背突厥來降。文帝方與突厥和好,重失遠人之情,悉令給糧還本部,敕突厥撫納之。固辭不去。部落漸眾,遂北逐水草,當遼西正北二百里,依託紇臣水而居,東西亘五百里,南北三百里,亦鮮卑故地。分為十部,多者三千,少者千餘,隨水草畜牧。
dà táng zhēn guān èr shí èr nián shí yī yuè, qì dān shuài kū gē lǜ qí bù nèi shǔ, yǐ qì dān bù wèi sōng mò dū du fǔ, bài kū gē wèi chí jié shí zhōu zhū jūn shì sōng mò dū du yú yíng zhōu, jiān zhì dōng yí dōu hù, yǐ tǒng sōng mò ráo lè zhī dì, bà hù dōng yí xiào wèi guān. wǔ tài hòu wàn suì tōng tiān yuán nián wǔ yuè, kū gē céng sūn sōng mò dū du jī mí sōng mò dōu hù fǔ shǔ, jīn liǔ chéng jùn. lǐ jǐn zhōng yǔ qí qī xiōng guī chéng zhōu cì shǐ sūn wàn róng, shā dū du zhào wén huì, jǔ bīng fǎn, xiàn yíng zhōu, jīn liǔ chéng. zì hào kè hán. mìng zuǒ yīng yáng jiāng jūn cáo rén shī yòu jīn wú jiāng jūn zhāng xuán yù yòu wǔ wēi dà jiāng jūn lǐ duō zuò sī nóng shǎo qīng má rén jié děng èr shí bā jiāng tǎo zhī. yù zéi yú xī xiá shí huáng zhāng gǔ, guān jūn bài jī, xuán yù rén jié méi yú zéi. lǐ jǐn zhōng sǐ, sūn wàn róng dài lǐng qí zhòng, gōng xiàn jì zhōu, jīn xìn dōu jùn. cì shǐ lù bǎo jī sǐ zhī. yòu xiàn yíng zhōu shǔ xiàn. jīn hé xián jùn. yòu qiǎn xià guān shàng shū tóng fèng gé luán tái sān pǐn wáng xiào jié yǔ sū hóng huī lǜ bīng shí bā wàn, yǔ sūn wàn róng zhàn yú dōng xiá shí, guān jūn yòu dà bài, xiào jié méi yú zhèn, hóng huī qì jiǎ ér dùn. yòu mìng hé nèi wáng wǔ yì zōng wèi dà zǒng guǎn, yòu sù zhèng yù shǐ dài fū lóu shī dé wèi fù, shā zhā zhōng yì wèi qián jūn, lǜ bīng èr shí wàn yǐ tǎo zhī. wàn róng wèi qí jiā nú suǒ shā, qí dǎng suì kuì. kāi yuán wǔ nián shí yī yuè, fēng zōng shì nǚ wèi yǒng lè gōng zhǔ, chū jiàng qì dān sōng mò wáng lǐ shī huó. shí nián rùn wǔ yuè, chì yú yáo gōng zhǔ nǚ mù róng shì fēng wèi yàn jùn gōng zhǔ, chū jiàng sōng mò jùn wáng lǐ mò yù gàn.
大唐貞觀二十二年十一月,契丹帥窟哥率其部內屬,以契丹部為松漠都督府,拜窟哥為持節十州諸軍事、松漠都督於營州,兼置東夷都護,以統松漠、饒樂之地,罷護東夷校尉官。武太后萬歲通天元年五月,窟哥曾孫松漠都督(羈縻松漠都護府屬,今柳城郡。)李盡忠與其妻兄歸誠州刺史孫萬榮,殺都督趙文翽,舉兵反,陷營州,(今柳城。)自號可汗。命左鷹揚將軍曹仁師、右金吾將軍張玄遇、右武威大將軍李多祚、司農少卿麻仁節等二十八將討之。遇賊於西硤石、黃獐谷,官軍敗績,玄遇、仁節沒於賊。李盡忠死,孫萬榮代領其眾,攻陷冀州,(今信都郡。)刺史陸寶積死之。又陷瀛州屬縣。(今河閒郡。)又遣夏官尚書、同鳳閣鸞台三品王孝傑與蘇宏暉率兵十八萬,與孫萬榮戰於東硤石,官軍又大敗,孝傑沒於陣,宏暉棄甲而遁。又命河內王武懿宗為大總管,右肅政御史大夫婁師德為副,沙吒忠義為前軍,率兵二十萬以討之。萬榮為其家奴所殺,其黨遂潰。開元五年十一月,封宗室女為永樂公主,出降契丹松漠王李失活。十年閏五月,敕餘姚公主女慕容氏封為燕郡公主,出降松漠郡王李漠郁干。
shì wéi
室韋
shì wéi yǒu wǔ bù, hòu wèi mò tōng yān, bìng zài mò hé zhī běi, lù chū liǔ chéng. zhū bù bù xiāng zǒng yī, suǒ wèi nán shì wéi běi shì wéi bō shì wéi shēn mò dá shì wéi dà shì wéi, bìng wú jūn zhǎng, rén zhòng pín ruò. tū jué shā bō lüè kè hán cháng yǐ tǔ tún pān dié tǒng lǐng zhī, gài qì dān zhī lèi yě. qí zài nán zhě wèi qì dān, zài běi zhě hào shì wéi. nán shì wéi zài qì dān běi sān qiān lǐ, hòu wèi shū yún: zì qì dān lù jīng chuài shuǐ gài shuǐ dú le shān, qí shān zhōu huí sān bǎi lǐ, yòu jīng qū lì shuǐ, shǐ dào qí guó. tǔ dì bēi shī, zhì xià zé yí xiàng xī dài bó qiàn duì èr shān, duō cǎo mù, ráo qín shòu, yòu duō wén ruì, rén jiē cháo jū, yǐ bì qí huàn. hòu jiàn fēn wèi èr shí wǔ bù, yǒu yú mò bù mǎn duō, yóu qiú zhǎng yě. sǐ zé zǐ dì dài lì, sì jué zé zé xián háo ér lì zhī. pán fā yī fú yǔ qì dān tóng. chéng niú chē, qú chú wèi shì, rú tū jué zhān chē zhī zhuàng. dù shuǐ zé shù xīn wèi fá, huò yǒu yǐ pí wèi zhōu zhě. mǎ zé zhī cǎo wèi jiān, jié shéng wèi pèi. qǐn zé qū mù wèi shì, yǐ qú chú fù shàng, yí zé zài xíng. yǐ zhū pí wèi xí, biān mù jí zhī. qì hòu duō hán, tián shōu shén báo. wú yáng, shǎo mǎ, duō zhū niú. zào jiǔ shí dàn yán yǔ yǔ mò hé tóng. hūn yīn zhī fǎ, èr jiā xiāng xǔ, xù zhé dào fù qù, rán hòu sòng niú mǎ wèi pìn. fù rén bù zài jià, yǐ wèi sǐ rén qī, nán yǐ gòng jū. bù luò gòng wèi dà péng, rén sǐ zé zhì shī qí shàng. jū sàng sān nián. qí guó wú tiě, qǔ gěi yú gāo lì. zì nán shì wéi běi xíng shí yī rì zhì běi shì wéi, fēn wèi jiǔ bù luò. qí bù luò qú shuài, hào qǐ yǐn mò hè duō. qì hòu zuì hán, dōng zé rù shān, jū xué zhōng, niú chù duō dòng sǐ. ráo zhāng lù, shè liè wèi wù. záo bīng, méi shuǐ zhōng ér wǎng shè yú biē. dì duō jī xuě, jù xiàn kēng jǐng, qí mù ér xíng. sú jiē bǔ diāo wèi yè, guàn yǐ hú háo, yī yǐ yú pí. yòu běi xíng qiān lǐ zhì bō shì wéi, yī hú bù shān ér zhù. rén zhòng duō yú běi shì wéi, bù zhī wèi jǐ bù luò. yòng huà pí gài wū, qí yú tóng běi shì wéi. cóng bō shì wéi xī sì rì xíng, zhì shēn mò dá shì wéi, yīn shuǐ wèi hào yě. dōng yuè xué jū, yǐ bì tài yīn zhī qì. yòu xī běi shù qiān lǐ, zhì dà shì wéi, jìng lù xiǎn zǔ, yán yǔ bù tōng, yóu duō diāo jí qīng shǔ.
室韋有五部,後魏末通焉,並在靺鞨之北,路出柳城。諸部不相總一,所謂南室韋、北室韋、缽室韋、深末怛室韋、大室韋,並無君長,人眾貧弱。突厥沙缽略可汗嘗以吐屯潘垤統領之,蓋契丹之類也。其在南者為契丹,在北者號室韋。南室韋在契丹北三千里,(後魏書云:自契丹路經啜水、蓋水、犢了山,其山周回三百里,又經屈利水,始到其國。)土地卑濕,至夏則移向西貸勃、欠對二山,多草木,饒禽獸,又多蚊蚋,人皆巢居,以避其患。後漸分為二十五部,有餘莫不滿咄,猶酋長也。死則子弟代立,嗣絕則擇賢豪而立之。盤發衣服與契丹同。乘牛車,籧篨為室,如突厥氈車之狀。度水則束薪為栰,或有以皮為舟者。馬則織草為韉,結繩為轡。寢則屈木為室,以籧篨覆上,移則載行。以豬皮為席,編木藉之。氣候多寒,田收甚薄。無羊,少馬,多豬、牛。造酒、食啖、言語與靺鞨同。婚姻之法,二家相許,婿輒盜婦去,然後送牛馬為聘。婦人不再嫁,以為死人妻,難以共居。部落共為大棚,人死則置屍其上。居喪三年。其國無鐵,取給於高麗。自南室韋北行十一日至北室韋,分為九部落。其部落渠帥,號乞引莫賀咄。氣候最寒,冬則入山,居穴中,牛畜多凍死。饒獐鹿,射獵為務。鑿冰,沒水中而網射魚鱉。地多積雪,懼陷坑阱,騎木而行。俗皆捕貂為業,冠以狐貉,衣以魚皮。又北行千里至缽室韋,依胡布山而住。人眾多於北室韋,不知為幾部落。用樺皮蓋屋,其餘同北室韋。從缽室韋西四日行,至深末怛室韋,因水為號也。冬月穴居,以避太陰之氣。又西北數千里,至大室韋,徑路險阻,言語不通,尤多貂及青鼠。
běi shì wéi, hòu wèi wǔ dì suí kāi huáng dà yè zhōng, bìng qiǎn shǐ cháo xiàn.
北室韋,後魏武帝、隋開皇大業中,並遣使朝獻。
dà táng suǒ wén yǒu jiǔ bù yān, lǚ yǒu zhāo gòng. suǒ wèi lǐng xī shì wéi shān běi shì wéi huáng tóu shì wéi dà rú zhě shì wéi xiǎo rú zhě shì wéi nè běi shì wéi pó wō shì wéi dá mò shì wéi luò tuó shì wéi, bìng zài liǔ chéng jùn zhī dōng běi, jìn zhě sān qiān wǔ bǎi lǐ, yuǎn zhě liù qiān èr bǎi lǐ.
大唐所聞有九部焉,屢有朝貢。所謂嶺西室韋、山北室韋、黃頭室韋、大如者室韋、小如者室韋、訥北室韋、婆萵室韋、達末室韋、駱駝室韋,並在柳城郡之東北,近者三千五百里,遠者六千二百里。
dì dòu yú
地豆於
dì dòu yú zài shì wéi xī qiān yú lǐ. duō niú yáng, chū míng mǎ. pí wèi yī fú, wú wǔ gǔ, wéi shí ròu lào. hòu wèi xiào wén dì yán xìng èr nián, qiǎn shǐ cháo gòng.
地豆於在室韋西千餘里。多牛羊,出名馬。皮為衣服,無五穀,唯食肉酪。後魏孝文帝延興二年,遣使朝貢。
wū luò hóu
烏洛侯
wū luò hóu yì yuē wū luó hún guó, hòu wèi tōng yān. zài dì dòu yú zhī běi, qí tǔ xià shī, duō wù qì ér hán, dōng zé chuān dì wèi shì, xià zé suí yuán fù xù mù. duō shǐ, yǒu gǔ mài. wú dà jūn zhǎng, bù luò mò fú jiē dài wèi zhī. qí sú shéng fā, pí fú, yǐ zhū wèi shì. rén shàng yǒng, bù wèi jiān qiè, gù màn cáng yě jī ér wú kòu dào. hǎo liè shè. lè yǒu hú kōng hóu, mù cáo gé miàn ér jiǔ xián. qí guó xī běi yǒu wán shuǐ, dōng liú hé yú nán shuǐ, dōng rù yú hǎi. yòu xī běi èr shí rì xíng yǒu yú sì ní dà shuǐ, suǒ wèi běi hǎi yě. tài wǔ dì zhēn jūn sì nián lái cháo, chēng qí guó xī běi yǒu wèi xiān dì jiù xū shí shì, nán běi jiǔ shí bù, dōng xī sì shí bù, gāo qī shí chǐ, shì yǒu shén líng, rén duō qí qǐng. tài wǔ dì qiǎn zhōng shū shì láng lǐ chǎng gào jì yān, kè zhù wén yú shí shì zhī bì ér hái.
烏洛侯亦曰烏羅渾國,後魏通焉。在地豆於之北,其土下濕,多霧氣而寒,冬則穿地為室,夏則隨原阜畜牧。多豕,有穀麥。無大君長,部落莫弗皆代為之。其俗繩發,皮服,以珠為飾。人尚勇,不為奸竊,故慢藏野積而無寇盜。好獵射。樂有胡空侯,木槽革面而九弦。其國西北有完水,東流合於難水,東入於海。又西北二十日行有於巳尼大水,所謂北海也。太武帝真君四年來朝,稱其國西北有魏先帝舊墟石室,南北九十步,東西四十步,高七十尺,室有神靈,人多祈請。太武帝遣中書侍郎李敞告祭焉,刻祝文於石室之壁而還。
dà táng zhēn guān liù nián, qiǎn shǐ cháo gòng yún. wū luó hún guó yì wèi zhī wū hù, nǎi yán é yě. dōng yǔ mò hé, xī yǔ tū jué, nán yǔ qì dān, běi yǔ wū wán wèi lín, fēng sú yǔ mò hé tóng.
大唐貞觀六年,遣使朝貢雲。烏羅渾國亦謂之烏護,乃言訛也。東與靺鞨,西與突厥,南與契丹,北與烏丸為鄰,風俗與靺鞨同。
qū dù mèi
驅度寐
qū dù mèi, suí shí wén yān, zài shì wéi zhī běi. qí rén shén zhǎng ér yī duǎn, bù suǒ fā, jiē guǒ tóu. jū tǔ kū zhōng. wéi yǒu zhū, gèng wú zhū chù. rén qīng jié, yī tiào sān zhàng yú, yòu néng lì fú, wò fú, lǚ shuǐ méi yāo, yǔ lù zǒu bù bié. shù chéng dà chuán, zhì běi shì wéi chāo lüè. wú jiǎ zhòu, yǐ shí wèi shǐ zú.
驅度寐,隋時聞焉,在室韋之北。其人甚長而衣短,不索發,皆裹頭。居土窟中。唯有豬,更無諸畜。人輕捷,一跳三丈餘,又能立浮,臥浮,履水沒腰,與陸走不別。數乘大船,至北室韋抄掠。無甲冑,以石為矢鏃。
xí
霫
xí, xiōng nú zhī bié zhǒng, suí shí tōng yān. yǔ mò hé wèi lín, lǐ huáng shuǐ běi, yì xiān bēi gù dì. shèng bīng wàn yú rén. xí sú yǔ tū jué lüè tóng. yì chén yú xié lì, qí qú shuài hào wèi qí jīn.
霫,匈奴之別種,隋時通焉。與靺鞨為鄰,理潢水北,亦鮮卑故地。勝兵萬餘人。習俗與突厥略同。亦臣於頡利,其渠帥號為俟斤。
dà táng zhēn guān zhōng, qiǎn qú shuài nèi fù.
大唐貞觀中,遣渠帥內附。
bá xī mí
拔悉彌
bá xī mí yī míng bì lá guó, suí shí wén yān. zài běi tíng běi hǎi nán, jié gǔ dōng nán, yī shān sǎn jū. qù dūn huáng jiǔ qiān yú lǐ. yǒu qú shuài, wú wáng hào. hù sān qiān yú. qí rén xióng jiàn, néng shè liè. guó duō xuě, héng yǐ mù wèi mǎ, xuě shàng zhú lù. qí zhuàng shì dùn ér tóu gāo, qí xià yǐ mǎ pí shùn máo yī zhī, lìng máo zhe xuě ér huá, rú zhe xiè jī, fù zhī zú xià. xiè, xiān xié fǎn. jī, jù jǐ fǎn. ruò xià bǎn, zǒu guò bēn lù ruò píng dì lǚ xuě, jí yǐ zhàng cì dì ér zǒu, rú chuán yān shàng bǎn jí shǒu chí zhī ér dēng. měi liè dé lù, jiāng jiā shì jiù ér shí zhī, jǐn gēng yí chù. qí suǒ jū jí yǐ huà pí wèi shě. zhàng fū jiǎn fā, huà pí wèi mào.
拔悉彌一名弊剌國,隋時聞焉。在北庭北海南,結骨東南,依山散居。去敦煌九千餘里。有渠帥,無王號。戶三千餘。其人雄健,能射獵。國多雪,恆以木為馬,雪上逐鹿。其狀似楯而頭高,其下以馬皮順毛衣之,令毛著雪而滑,如著屟屐,縛之足下。(屟,先協反。屐,巨戟反。)若下阪,走過奔鹿;若平地履雪,即以杖刺地而走,如船焉;上阪即手持之而登。每獵得鹿,將家室就而食之,盡更移處。其所居即以樺皮為舍。丈夫翦發,樺皮為帽。
liú guǐ
流鬼
liú guǐ zài běi hǎi zhī běi, běi zhì yè chā guó, yú sān miàn jiē dǐ dà hǎi, nán qù mò shè mò hé chuán xíng shí wǔ rì. wú chéng guō, yī hǎi dǎo sǎn jū, jué dì shēn shù chǐ, liǎng biān xié shù mù, gòu wèi wū. rén jiē pí fú, yòu gǒu máo zá má wèi bù ér yī zhī, fù rén dōng yī shǐ lù pí, xià yī yú pí, zhì yǔ liáo tóng. duō jǔ zé, yǒu yán yú zhī lì. dì qì hù hán, zǎo shuāng xuě, měi jiān bīng zhī hòu, yǐ mù guǎng liù cùn, zhǎng qī chǐ, shī xì qí shàng, yǐ jiàn céng bīng, zhú jí bēn shòu. sú duō gǒu. shèng bīng wàn yú rén. wú xiāng jìng zhī lǐ guān liáo zhī fǎ. bù shí sì shí jié xù. yǒu tā dào rù jìng, nǎi xiāng hū zhào. gōng zhǎng sì chǐ yú, jiàn yǔ zhōng guó tóng, yǐ gǔ shí wèi zú. lè yǒu gē wǔ. sǐ jiě fēng shù, kū zhī sān nián, wú yú fú zhì. mò hé yǒu chéng hǎi zhì qí guó huò yì, chén guó jiā zhī shèng yè, yú shì qí jūn zhǎng mèng bàng qiǎn qí zi kě yě yú zhì, yǐ táng zhēn guān shí sì nián, sān yì ér lái cháo gòng. chū zhì mò hé, bù jiě chéng mǎ, shàng jí diān zhuì. qí zhǎng lǎo rén chuán, yán qí guó běi yī yuè xíng yǒu yè chā rén, jiē shǐ yá qiào chū, dàn rén. mò yǒu shè qí jiè, wèi cháng tōng pìn.
流鬼在北海之北,北至夜叉國,餘三面皆抵大海,南去莫設靺鞨船行十五日。無城郭,依海島散居,掘地深數尺,兩邊斜豎木,構為屋。人皆皮服,又狗毛雜麻為布而衣之,婦人冬衣豕鹿皮,夏衣魚皮,制與獠同。多沮澤,有鹽魚之利。地氣沍寒,早霜雪,每堅冰之後,以木廣六寸,長七尺,施系其上,以踐層冰,逐及奔獸。俗多狗。勝兵萬餘人。無相敬之禮、官僚之法。不識四時節序。有他盜入境,乃相呼召。弓長四尺餘,箭與中國同,以骨石為鏃。樂有歌舞。死解封樹,哭之三年,無餘服制。靺鞨有乘海至其國貨易,陳國家之盛業,於是其君長孟蚌遣其子可也余志,以唐貞觀十四年,三譯而來朝貢。初至靺鞨,不解乘馬,上即顛墜。其長老人傳,言其國北一月行有夜叉人,皆豕牙翹出,啖人。莫有涉其界,未嘗通聘。
huí hé
回紇
huí hé zài xuē yán tuó běi jìng, jū yán pó líng shuǐ, qù zhǎng ān wàn liù qiān jiǔ bǎi lǐ, shèng bīng wǔ wàn rén. xiān shǔ tū jué, chū yǒu shí jiàn qí jīn, sǐ, zi pú sà lì. dà táng zhēn guān chū, yǔ xuē yán tuó jù pàn tū jué xié lì kè hán, qīn qí běi biān. xié lì qiǎn qí tǎo zhī, zhàn yú tiān shān, dà pò zhī, fú qí bù zhòng. huí hé yóu shì lǜ qí zhòng fù yú xuē yán tuó, hào wèi huó xié lì fā, réng qiǎn shǐ cháo gòng. qí dì shā lǔ, yǒu dà yáng, ér zú zhǎng wǔ cùn. jí xuē yán tuó zhī bài, qí dà qiú hú lù qí lì fā tǔ mí dù lǜ qí bù yì què, qǐng tóng biān hù. zì tū jué shuāi miè, qí guó jiàn shèng, guó zhǔ yì hào kè hán. kāi yuán shí wǔ nián, shǐ dà chén méi lù chuài lái cháo, xiàn míng mǎ yān. àn zhū jiā xù tū jué shì, yǐ méi lù wèi tū jué guān hào, shàng wèi tū jué jiàn cún, nǎi wèi zhī xiáng ěr.
回紇在薛延陀北境,居延婆陵水,去長安萬六千九百里,勝兵五萬人。先屬突厥,初有時健俟斤,死,子菩薩立。大唐貞觀初,與薛延陀俱叛突厥頡利可汗,侵其北邊。頡利遣騎討之,戰於天山,大破之,俘其部眾。回紇由是率其眾附於薛延陀,號為活頡利發,仍遣使朝貢。其地沙鹵,有大羊,而足長五寸。及薛延陀之敗,其大酋胡祿俟利發吐迷度率其部詣闕,請同編戶。自突厥衰滅,其國漸盛,國主亦號可汗。開元十五年,使大臣梅祿啜來朝,獻名馬焉。(按諸家敘突厥事,以」梅祿」為突厥官號,尚謂突厥見存,乃未之詳耳。)
gǔ lì gàn
骨利幹
gǔ lì gàn jū huí hé běi fāng hàn hǎi zhī běi, èr qí jīn tóng jū, shèng bīng sì qiān wǔ bǎi rén. cǎo duō bǎi hé. dì chū míng mǎ, tóu lèi tuó tuó, jīn gǔ cū zhuàng, hǎo zhě rì xíng shù bǎi lǐ. qí běi yòu jù dà hǎi, zhòu zhǎng yè duǎn, rì méi hòu, tiān sè zhèng xūn, zhǔ yī yáng jiǎ, cái shú, ér dōng fāng yǐ shǔ, gài jìn rì rù chū zhī suǒ.
骨利幹居回紇北方瀚海之北,二俟斤同居,勝兵四千五百人。草多百合。地出名馬,頭類橐駝,筋骨粗壯,好者日行數百里。其北又距大海,晝長夜短,日沒後,天色正曛,煮一羊胛,才熟,而東方已曙,蓋近日入出之所。
dà táng zhēn guān èr shí yī nián, qiǎn shǐ cháo xiàn jùn mǎ shí pǐ.
大唐貞觀二十一年,遣使朝獻駿馬十匹。
jié gǔ
結骨
jié gǔ zài huí hé xī běi sān qiān lǐ. shèng bīng bā wàn. qí guó nán zǔ tān màn shān. duō lín mù, xià jù rù, jǔ, zī jù fǎn. rù, rén shù fǎn. dōng jī xuě, wǎng lái xiǎn zǔ, yǒu shuǐ cóng huí hé běi liú yú shān jīng qí guó. rén bìng yī shān ér jū, shēn xī zhǎng dà, chì sè, zhū fā lǜ jīng. yǒu hēi fà zhě, yǐ wèi bù xiáng. rén jiē jìn yǒng, lín guó dàn zhī. zhàng fū jiàn zhě, xī qíng shǒu yǐ wèi yì. fù rén jià qì, zì ěr yǐ xià zhì xiàng yì qíng zhī. qí rén fú shì yǐ diāo nà, nǚ huá fǎn. shí yòng shǒu. qí sú dà shuài yǔ tū jué tóng. hūn yīn wú cái pìn. xìng duō yín yì, yǔ wài rén tōng zhě bù jì. nán nǚ zá chù. měi yī xìng, huò qiān kǒu huò wǔ bǎi kǒu gòng yī wū, yī chuáng yī bèi. ruò sǐ, wéi kū sān shēng, bù lí miàn, huǒ zàng, shōu qí gǔ, yú nián ér wèi fén mù, yǐ mù wèi shì, fù yǐ mù pí. tǔ yí sù mài jì dòu zhī shǔ, wú guǒ cài. yǒu mǎ, chū diāo. tiān měi yǔ tiě, shōu ér yòng zhī, hào yuē jiā shā, yǐ wèi dāo jiàn, shén xiān lì. qí guó liè shòu jiē chéng mù mǎ, shēng jiàng shān dèng, zhuī fù ruò fēi. zì gǔ wèi tōng zhōng guó.
結骨在回紇西北三千里。勝兵八萬。其國南阻貪漫山。多林木,夏沮洳,(沮,咨據反。洳,人庶反。)冬積雪,往來險阻,有水從回紇北流逾山經其國。人並依山而居,身悉長大,赤色,朱發綠睛。有黑髮者,以為不祥。人皆勁勇,鄰國憚之。丈夫健者,悉黥手以為異。婦人嫁訖,自耳以下至項亦黥之。其人服飾以貂豽,(女滑反。)食用手。其俗大率與突厥同。婚姻無財聘。性多淫佚,與外人通者不忌。男女雜處。每一姓,或千口或五百口共一屋,一床一被。若死,唯哭三聲,不剺面,火葬,收其骨,逾年而為墳墓,以木為室,覆以木皮。土宜粟麥穄豆之屬,無果菜。有馬,出貂。天每雨鐵,收而用之,號曰迦沙,以為刀劍,甚銛利。其國獵獸皆乘木馬,升降山隥,追赴若飛。自古未通中國。
dà táng zhēn guān èr shí yī nián, qí jūn zhǎng suì shēn rù cháo.
大唐貞觀二十一年,其君長遂身入朝。
bó mǎ
駮馬
bó mǎ, qí dì jìn běi hǎi, qù jīng wàn sì qiān lǐ, jīng tū jué dà bù luò wǔ suǒ nǎi zhì yān. yǒu bīng sān wàn rén, mǎ sān shí wàn pǐ. qí guó yǐ qí jīn tǒng lǐng, yǔ tū jué bù shū. yǒu gōng jiàn dāo shuò bàng pái, wú sù wèi duì zhàng. bù xíng shǎng cì. qí tǔ jìng, dōng xī yī yuè xíng, nán běi wǔ shí rì xíng. tǔ dì yán hán, měi dōng jī xuě, shù mù bù méi zhě cái yī èr chǐ, zhì nuǎn xiāo, zhú yáng pō, pǔ bō fǎn yǐ mǎ jí rén wǎn lí zhǒng wǔ gǔ. hǎo yú liè, qǔ yú lù tǎ diāo shǔ děng ròu chōng shí, yǐ qí pí wèi yī. shǎo tiě qì, yòng táo wǎ fǔ jí huà pí gēn wèi pán wǎn. suí shuǐ cǎo jū zhǐ, lèi mù rú jǐng lán, huà pí gài yǐ wèi wū, tǔ chuáng cǎo rù, jiā zhān ér qǐn chù zhī. cǎo jǐn jí yí, jū wú dìng suǒ. mǎ sè bìng bó, gù yǐ míng yún. qí mǎ bù chéng, dàn qǔ qí rǔ lào chōng cān ér yǐ. yǔ jié gǔ shù xiāng qīn fá. mào lèi jié gǔ, ér yán yǔ bù xiāng tōng.
駮馬,其地近北海,去京萬四千里,經突厥大部落五所乃至焉。有兵三萬人,馬三十萬匹。其國以俟斤統領,與突厥不殊。有弓箭刀槊傍排,無宿衛隊仗。不行賞賜。其土境,東西一月行,南北五十日行。土地嚴寒,每冬積雪,樹木不沒者才一二尺,至暖消,逐陽坡,(浦波反)以馬及人挽犁種五穀。好漁獵,取魚、鹿、獺、貂、鼠等肉充食,以其皮為衣。少鐵器,用陶瓦釜及樺皮根為盤碗。隨水草居止,累木如井欄,樺皮蓋以為屋,土床草蓐,加氈而寢處之。草盡即移,居無定所。馬色並駮,故以名雲。其馬不乘,但取其乳酪充餐而已。與結骨數相侵伐。貌類結骨,而言語不相通。
dà táng yǒng huī zhōng, qiǎn shǐ cháo gòng. tū jué wèi bó mǎ wèi hé lá, yì míng hé lá guó.
大唐永徽中,遣使朝貢。(突厥謂駮馬為曷剌,亦名曷剌國。)
guǐ guó
鬼國
guǐ guó zài bó mǎ guó xī, liù shí rì xíng. qí guó yè yóu zhòu yǐn, shēn zhuó hún bō lù pí yī. yǎn bí ěr yǔ zhōng guó rén tóng, kǒu zài dǐng shàng. shí yòng wǎ qì. tǔ wú mǐ sù, dàn lù shǐ jí shé.
鬼國在駮馬國西,六十日行。其國夜遊晝隱,身著渾剝鹿皮衣。眼鼻耳與中國人同,口在頂上。食用瓦器。土無米粟,啖鹿豕及蛇。
yán mò niàn
鹽漠念
bó mǎ guó nán sān shí rì xíng zhì tū qí shī, èr shí rì xíng zhì yán mò niàn duō lù què qí jīn bù luò, yòu běi bā rì xíng zhì kě shǐ dān bù luò. qí bó mǎ yán mò bìng wú niú yáng zá chù. qí hūn yīn jià qǔ yǔ tū què tóng. tǔ duō sōng huà shù, měi nián shuì diāo tǎ qīng bái èr shǔ pí yǐ fèng qiú zhǎng.
駮馬國南三十日行至突騎施,二十日行至鹽漠念咄陸闕俟斤部落,又北八日行至可史擔部落。其駮馬、鹽漠並無牛羊雜畜。其婚姻嫁娶與突闕同。土多松、樺樹,每年稅貂獺青白二鼠皮以奉酋長。
dà táng zhēn guān zhōng, hù bù zòu yán, zhōng guó rén zì sài wài lái guī jí tū jué qián hòu jiàng fù kāi sì yí wèi zhōu xiàn zhě, nán nǚ bǎi èr shí yú wàn kǒu. shí zhū fān jūn zhǎng yì què dùn sǎng, qǐng tài zōng wèi tiān kè hán. zhì yuē: wǒ wèi dà táng tiān zǐ, yòu xià xíng kè hán shì hū? qún chén jí sì yí xián chēng wàn suì. shì hòu yǐ xǐ shū cì xī yù běi huāng zhī jūn zhǎng, jiē chēng huáng dì tiān kè hán. zhū fān qú shuài sǐ wáng zhě, bì zhào cè lì qí hòu sì yān. lín tǒng sì yí, zì cǐ shǐ yě.
大唐貞觀中,戶部奏言,中國人自塞外來歸及突厥前後降附開四夷為州縣者,男女百二十餘萬口。時諸蕃君長詣闕頓顙,請太宗為天可汗。制曰:「我為大唐天子,又下行可汗事乎?」群臣及四夷咸稱萬歲。是後以璽書賜西域、北荒之君長,皆稱「皇帝天可汗」。諸蕃渠帥死亡者,必詔冊立其後嗣焉。臨統四夷,自此始也。
fù yì yuē: xī jìn shí, xiōng nú zhū bù zài tài yuán lí shí, qí qiú liú yuán hǎi fù liǎng dōu, zhí tiān zǐ. zì shì róng yí hè lián shì jǔ qú shì lǐ shì shí shì mù róng shì fú shì tū fà shì tuò bá shì yǔ wén shì gāo shì fú shì lǚ shì yáo shì dí shì, bèi fà zuǒ rèn, dì jù zhōng rǎng, yì guān tiǎn jǐn. zhōu qí měi yǐ qí zhàn, qū xià rén wèi ròu lí, chà chǒu yà fǎn yuē' dāng cuò hàn gǒu sì mǎ, dāo yì hàn gǒu tóu, bù kě yì cǎo yě'. qiāng hú yì lèi, yù jū zhōng xià, huò fú xiàng xù, zhōng yuán zhī rén zhòng xīn bù qí, gù yí dí shǎo ér qiáng, huá rén zhòng ér ruò yě. shí jì lóng sǐ, jié hú dà luàn. rǎn mǐn lìng hú rén bù yuàn liú zhě tīng qù, huò yǒu liú zhě, nǎi zhū zhī, sǐ zhě èr shí yú wàn. dī qiāng fēn sǎn, gè hái běn bù, bù zhì shù wàn, gù fú yáo dài xìng. xiān bēi jì rù zhōng guó, ér rú rú jù qí tǔ. hòu wèi shí, rú rú zhǔ ā nà guī dà něi, qiú liáng yú wèi, wèi dì shǐ yuán fú zhèn xù zhī, jì bǎo, suì kòu bào. jí rú rú shuāi ér tū jué xìng, zì liú shí zhì hòu zhōu, jiē běi dí zhǒng lèi, xiāng yǔ hūn yīn, gāo shì pìn rú rú nǚ wèi qī, yǔ wén shì yǐ tū jué nǚ wèi hòu. běi qí gōng tū jué suì shí wàn pǐ, zhōu shì qīng guó shì zhī, jǐn yī yù shí zhǎng ān zhě, héng shù qiān rén. kè hán jiāo yuē:' dàn shǐ wǒ zài nán èr ér wú huàn pín, hé yōu zāi!' zhōu qí shǐ yú tū jué yù qí sàng, lí miàn rú qí guó chén, qí wèi yí dí suǒ qū rǔ yě rú shì.
傅奕曰:「西晉時,匈奴諸部在太原離石,其酋劉元海覆兩都,執天子。自是戎夷赫連氏、沮渠氏、李氏、石氏、慕容氏、佛氏、禿髮氏、拓拔氏、宇文氏、高氏、苻氏、呂氏、姚氏、翟氏,被髮左衽,遞據中壤,衣冠殄盡。周、齊每以騎戰,驅夏人為肉籬,詫(丑亞反)曰'當剉漢狗飼馬,刀刈漢狗頭,不可刈草也'。羌胡異類,寓居中夏,禍福相恤,中原之人眾心不齊,故夷狄少而強,華人眾而弱也。石季龍死,羯胡大亂。冉閔令胡人不願留者聽去,或有留者,乃誅之,死者二十餘萬。氐羌分散,各還本部,部至數萬,故苻、姚代興。鮮卑既入中國,而蠕蠕據其土。後魏時,蠕蠕主阿那瑰大餒,求糧於魏,魏帝使元孚賑恤之,既飽,遂寇暴。及蠕蠕衰而突厥興,自劉石至後周,皆北狄種類,相與婚姻,高氏聘蠕蠕女為妻,宇文氏以突厥女為後。北齊供突厥歲十萬匹,周氏傾國事之,錦衣玉食長安者,恆數千人。可汗驕曰:'但使我在南二兒無患貧,何憂哉!'周齊使於突厥遇其喪,剺面如其國臣,其為夷狄所屈辱也如是。」
tiān cè wàn suì èr nián, bǔ què xuē qiān guāng shàng shū yuē:
天冊萬歲二年,補闕薛謙光上疏曰:
chén wén róng xià bù zá, zì gǔ suǒ jiè, yí dí wú xìn, yì dòng nán ān, gù chì jū sài wài, bù qiān zhōng guó. qián shǐ suǒ chēng, qí lái jiǔ yǐ. rán ér dì dé guǎng bèi, shí yǒu zhāo yè, shòu xiàng huà zhī chéng qǐng, nà tī shān zhī lǐ gòng, shì bì zé guī qí fù mǔ zhī guó, dǎo yǐ zhǐ nán zhī chē, cǐ sān wáng zhī shèng diǎn yě. zì hàn wèi yǐ hòu, suì gé qí fēng, wù shì xū míng, zhēng qiú shì zi, yù qí jiě biàn, shǐ xí yì guān, jū shì jīng shī, bù lìng guī guó, cǐ yòu zhōng yè zhī gù shì yě. jiào qí lì hài, zé sān wáng shì ér hàn wèi fēi lùn qí dé shī, zé bèi biān zhǎng ér zhēng zhì duǎn. yīn jiàn zài hu wǎng dài, qǐ kě bù huái jīng yuǎn zhī lǜ zāi! xī guō qīn xiàn cè yú wǔ huáng, jiāng tǒng nà jiàn yú huì zhǔ, xián yǐ wèi yí dí chù zhōng xià bì wèi biàn, jìn wǔ bù nà èr chén zhī yuǎn cè, tú hǎo mù huà zhī xū míng, zòng qí xí shǐ hàn děng shū, guān zhī yǐ wǔ bù dū wèi, cǐ jiē jì zhī shī yě. ruò qián shì zhī bù wàng, zé hòu dài zhī guī jìng, cǐ chén suǒ yǐ jí yán ér bù yǐn zhě yě.
臣聞戎夏不雜,自古所誡,夷狄無信,易動難安,故斥居塞外,不遷中國。前史所稱,其來久矣。然而帝德廣被,時有朝謁,受向化之誠請,納梯山之禮貢,事畢則歸其父母之國,導以指南之車,此三王之盛典也。自漢魏以後,遂革其風,務飾虛名,徵求侍子,喻其解辮,使襲衣冠,居室京師,不令歸國,此又中葉之故事也。較其利害,則三王是而漢魏非;論其得失,則備邊長而徵質短。殷鑑在乎往代,豈可不懷經遠之慮哉!昔郭欽獻策於武皇,江統納諫於惠主,咸以為夷狄處中夏必為變,晉武不納二臣之遠策,徒好慕化之虛名,縱其習史漢等書,官之以五部都尉,此皆計之失也。若前事之不忘,則後代之龜鏡,此臣所以極言而不隱者也。
qiè wéi tū jué tǔ bō qì dān děng wǎng yīn rù gòng, bìng dāo shū jiǎng, huò zhí jǐ dan chi, cè míng róng zhì, huò yè jū xiáng xù, gāo bù xué mén, fú hú zhān qiú, yǔ jiān zhōng xià, míng xí hàn fǎ, dǔ yì guān zhī yí, mù dí cháo zhāng, zhī jīng guó zhī yào, kuī chéng bài yú tú shǐ, chá ān wēi yú gǔ jīn, shí biān sāi zhī yíng xū, zhī shān chuān zhī xiǎn yì. huò wěi yǐ jīng lüè zhī gōng, lìng qí zhǎn xiào huò jīn qí shǒu qiū zhī zhì, fàng shǐ guī fān. yú guó jiā suī yǒu guān dài zhī míng, zài yí dí guǎng qí zòng héng zhī zhì. suī zé mù huà zhī měi, gǒu yuè yú dāng shí ér láng zǐ gū ēn, xuán shēng yú guò hòu. jí guī bù luò, xiān bù chēng bīng. biān bǐ lí zāi, shí yóu yú cǐ. gù lǎo zi yún' guó zhī lì qì, bù kě shì rén'. zài yú qí rén, yóu bù kě yǐ shì zhī, kuàng yú yí dí hū!
竊唯突厥、吐蕃、契丹等往因入貢,並叨殊獎,或執戟丹墀,冊名戎秩,或曳裾庠序,高步學門,服胡氈裘,語兼中夏,明習漢法,睹衣冠之儀,目覿朝章,知經國之要,窺成敗於圖史,察安危於古今,識邊塞之盈虛,知山川之險易。或委以經略之功,令其展效;或矜其首丘之志,放使歸蕃。於國家雖有冠帶之名,在夷狄廣其縱橫之智。雖則慕化之美,苟悅於當時;而狼子孤恩,旋生於過後。及歸部落,鮮不稱兵。邊鄙罹災,實由於此。故老子云'國之利器,不可示人'。在於齊人,猶不可以示之,況於夷狄乎!
jǐn àn: chǔ shēn gōng wū chén bēn jìn ér shǐ yú wú, shǐ qí zi hú yōng wèi wú xíng rén, jiào wú zhàn zhèn, shǐ zhī pàn chǔ, wú yú shì fá chǔ, qǔ cháo jià kè jí, rù zhōu lái, zi fǎn yī suì qī bèn mìng. qí suǒ yǐ néng móu chǔ, liáng yǐ cǐ yě. àn hàn huán dì qiān wǔ bù xiōng nú yú fén jìn, qí hòu zú yǒu liú shí zhī nán. xiàng shǐ wǔ bù bù xǐ, zé jìn zuò yóu wèi kě liàng yě. xiān bēi bù qiān, zé mù róng wú zhōng yuán zhī tiě yě. yòu àn hàn shū chén tāng yún:' fū hú bīng wǔ ér dāng hàn bīng yī, hé zhě? bīng rèn pǔ dùn, gōng nǔ bù lì. jīn wén pō dé hàn gōng, rán yóu sān ér dāng yī.' yóu shì yán zhī, lì bīng shàng bù kě yǐ shǐ hú rén dé fǎ, kuàng chù zhī zhōng guó ér shǐ qí xí jiàn zāi! xī hàn dōng píng wáng qǐng tài shǐ gōng shū, cháo chén yǐ wèi tài shǐ gōng shū yǒu zhàn guó zòng héng zhī shuō, bù kě yǐ yǔ zhū hóu. cǐ zé nèi dì zhū wáng shàng bù kě yǔ, kuàng wài guó hū!
謹按:楚申公巫臣奔晉而使於吳,使其子狐庸為吳行人,教吳戰陣,使之叛楚,吳於是伐楚,取巢駕克棘,入州來,子反一歲七奔命。其所以能謀楚,良以此也。按漢桓帝遷五部匈奴於汾晉,其後卒有劉、石之難。向使五部不徙,則晉祚猶未可量也。鮮卑不遷,則慕容無中原之僣也。又按漢書陳湯云:'夫胡兵五而當漢兵一,何者?兵刃樸鈍,弓弩不利。今聞頗得漢工,然猶三而當一。'由是言之,利兵尚不可以使胡人得法,況處之中國而使其習見哉!昔漢東平王請太史公書,朝臣以為太史公書有戰國縱橫之說,不可以與諸侯。此則內地諸王尚不可與,況外國乎!
chén qiè jì qín bìng tiān xià jí liú xiàng zhī jì, lèi zài yòng bīng, rén hù diāo sàn. yǐ jìn huì fāng zhī, dāng bā wáng zhī sàng shī, zé qīng yú chǔ hàn zhī tú dì, xiōng nú mào dùn zhī quán shí, guò yú wǔ bù zhī wēi ruò. dāng nǎng shí mào dùn zhī qiáng shèng, chéng zhōng guó xū bì, gāo zǔ něi è píng chéng, ér mào dùn bù néng rù zhōng guó zhě hé yě? fēi bīng bù zú yǐ qīn zhū xià, lì bù zú yǐ pò fén jìn, qí suǒ yǐ jiě wéi ér zòng gāo zǔ zhě, wèi bù xí zhōng tǔ zhī fēng, bù ān zhōng guó zhī měi, shēng zhǎng qì mò zhī běi, yǐ qióng lú jiān yú chéng yì, yǐ zhān jì měi yú zhāng fú. jì ān qí suǒ xí, ér lè qí suǒ shēng, shì yǐ wú kuī zhōng guó zhī xīn zhě, wèi shēng bù zài hàn gù yě. qǐ yǒu xīn bù lè hàn ér yù shēn rù zhě hū? liú yuán hǎi, wǔ bù lí sàn zhī yú, ér zú néng zì zhèn yú zhōng guó zhě, wèi shǎo jū nèi dì, míng xí hàn fǎ, fēi yuán hǎi yuè hàn, ér hàn yì yuè zhī, yī zhāo bèi pàn, sì fāng xiāng yīng, suì bǐ dān yú zhī hào, qiè dì wáng zhī bǎo, jiàn shā mò ér bù jū, yōng píng yáng ér dǐng zhì zhě, wèi jū hàn gù yě. xiàng shǐ yuán hǎi bù nèi xǐ, zhǐ dāng jié biān rén zēng cǎi qū niè, yǐ guī yīn shān zhī běi, ān néng shǐ wáng mí cuī yì wèi qí yòng xié?
臣竊計秦並天下及劉項之際,累載用兵,人戶凋散。以晉惠方之,當八王之喪師,則輕於楚漢之塗地,匈奴冒頓之全實,過於五部之微弱。當曩時冒頓之強盛,乘中國虛弊,高祖餒厄平城,而冒頓不能入中國者何也?非兵不足以侵諸夏,力不足以破汾晉,其所以解圍而縱高祖者,為不習中土之風,不安中國之美,生長磧漠之北,以穹廬堅於城邑,以氈罽美於章服。既安其所習,而樂其所生,是以無窺中國之心者,為生不在漢故也。豈有心不樂漢而欲深入者乎?劉元海,五部離散之餘,而卒能自振於中國者,為少居內地,明習漢法,非元海悅漢,而漢亦悅之,一朝背叛,四方鄉應,遂鄙單于之號,竊帝王之寶,賤沙漠而不居,擁平陽而鼎峙者,為居漢故也。向使元海不內徙,止當劫邊人繒采麴糵,以歸陰山之北,安能使王彌、崔懿為其用邪?
dāng jīn huáng fēng xiá tán, hán shí gé miàn, fán zài huī xìng, mò bù huái xún, fāng shǐ yóu yú xiào zhōng, rì dī jǐn jié, yǐ chén yú jiàn, guó jiā fāng chuán wú qióng zhī zuò yú hòu. tuō bèi fáng bù jǐn, biān chén shī tú, zé yí dí chēng bīng bù zài fāng wài, fēi suǒ yǐ féi zhōng guó, xuē sì yí, jīng yíng wàn chéng zhī guī, yí jué sūn móu zhī dào yě. chén yú yǐ wèi, yuàn chōng shì zi zhě, yī jiē jìn jué, bì ruò xiān zài zhōng guó zhě, yì bù kě gèng shǐ guī fān, zé yí rén bǎo jiāng, biān yì wú shì yǐ.
當今皇風遐覃,含識革面,凡在虺性,莫不懷馴,方使由余效忠,日磾盡節,以臣愚見,國家方傳無窮之祚於後。脫備防不謹,邊臣失圖,則夷狄稱兵不在方外,非所以肥中國,削四夷,經營萬乘之規,貽厥孫謀之道也。臣愚以為,願充侍子者,一皆禁絕,必若先在中國者,亦不可更使歸蕃,則夷人保疆,邊邑無事矣。
liú qǐ jū kuàng wǔ zhǐ yuē:
劉起居貺武指曰:
zì xī yì biān zhě, tuī gāo yú yán yóu bān gù. yán yóu yì yuē: yù xiōng nú zì gǔ wú dé shàng cè zhě. zhōu shí xiǎn yǔn nèi qīn, mìng jiāng zhēng zhī, jǐn jìng ér hái, pì wén méng shì rén, qū zhī ér yǐ, shì wèi zhōng cè. hàn wǔ qīng jī shēn rù, lián bīng sān shí nián, zhōng guó bà hào, xiōng nú yì kè, shì wèi xià cè. qín zhú zhǎng chéng, qín yú zhuǎn shū, jiāng jìng wán ér zhōng guó jié, shì wèi wú cè. zì gǔ wú dé qí shàng cè zhě yě. qí bān gù yuē: yán xiōng nú zhě, dà yào guī yú liǎng kē: jìn shēn zé shǒu hé qīn, jiè zhòu zé yán zhēng fá. hàn xìng yǐ lái, yǒu xiū wén yǐ hé zhī, yǒu yòng wǔ yǐ kè zhī, yǒu bēi xià ér chéng shì zhī, yǒu wēi fú ér chén chù zhī. hé qīn zhī lùn, fā yú liú jìng. tiān xià xīn dìng, gù cóng qí yán, lù yí yǐ jiù ān biān jìng. xiào huì gāo hòu, zūn ér bù wéi, xiōng nú jiā jiāo, kòu dào bù zhǐ, yǔ tōng guān shì, qī yǐ hàn nǚ, suì lù qiān jīn, wú yì zhī míng yàn yě. zhòng shū yù fù shǒu jiù wén, hòu jié yǐ cái, zhì ài zi, biān jìng bù xuǎn wǔ lüè zhī chén, xiū zhàng suì bèi sāi zhī jù, lì zhǎng jǐ jìn nǔ, shì wú suǒ yǐ dài kòu, ér wù fù liǎn yú rén, yuǎn xíng huò lù, gē bō bǎi xìng, yǐ fèng kòu chóu, xìn gān yán, shǒu kōng yuē, ér jì hú mǎ bù kuī, bù yì guò hū? wáng mǎng shí, dān yú qì qí ài zi, mèi lì bù gù, qīn lüè suǒ huò, suì jù wàn jì, ér hé qīn lù yí, bù guò qiān jīn, ān zài qí bù qì zhì ér shī zhòng lì yě? yí dí zhī rén, tān ér hǎo lì, rén miàn shòu xīn, shèng wáng qín shòu chù zhī, bù yǔ yuē shì, bù jiù gōng fá. yuē zhī zé fèi lù ér jiàn qī, gōng zhī zé láo shī ér zhāo kòu. wài ér bù nèi, shū ér bù qīn, zhèng jiào bù jí qí rén, zhēng shuò bù jiā qí guó. lái zé chéng ér yù zhī, qù zé bèi ér shǒu zhī. mù yì zé jiē zhī yǐ lǐ ràng, shǐ qū zài bǐ. gài shèng wáng yù mán yí zhī cháng dào yě.
自昔議邊者,推高於嚴尤、班固。嚴尤議曰:「御匈奴自古無得上策者。周時玁狁內侵,命將征之,盡境而還,譬蚊虻螫人,驅之而已,是為中策。漢武輕齎深入,連兵三十年,中國罷耗,匈奴亦克,是為下策。秦築長城,勤於轉輸,疆境完而中國竭,是為無策。自古無得其上策者也。」其班固曰:「言匈奴者,大要歸於兩科:縉紳則守和親,介冑則言征伐。漢興以來,有修文以和之,有用武以克之,有卑下而承事之,有威服而臣畜之。和親之論,發於劉敬。天下新定,故從其言,賂遺以救安邊境。孝惠、高后,遵而不違,匈奴加驕,寇盜不止,與通關市,妻以漢女,歲賂千金,無益之明驗也。仲舒欲復守舊文,厚結以財,質愛子,邊境不選武略之臣,修障隧備塞之具,厲長戟勁弩,恃吾所以待寇,而務賦斂於人,遠行貨賂,割剝百姓,以奉寇讎,信甘言,守空約,而冀胡馬不窺,不亦過乎?王莽時,單于棄其愛子,昧利不顧,侵掠所獲,歲巨萬計,而和親賂遺,不過千金,安在其不棄質而失重利也?夷狄之人,貪而好利,人面獸心,聖王禽獸畜之,不與約誓,不就攻伐。約之則費賂而見欺,攻之則勞師而招寇。外而不內,疏而不親,政教不及其人,正朔不加其國。來則懲而御之,去則備而守之。慕義則接之以禮讓,使曲在彼。蓋聖王御蠻夷之常道也。」
kuàng yǐ yán yóu zhī yì biàn ér wèi xiáng, bān gù zhī lùn xiáng ér wèi jǐn. tuī ér wèi yán, zhōu dé shàng cè, qín dé qí zhōng, hàn wú cè yān. hé yǐ yán zhī? huāng fú zhī wài, shēng jiào suǒ yuǎn, qí pàn yě bù wèi zhī láo shī, qí jiàng yě bù wèi zhī shì bèi, yán qí shǒu yù, xiǎn qí zǒu jí, fàn sāi zé yǒu zhí xùn zhī jié, shēn rù zé yǒu yì róng zhī xūn, bǐ qí yù wèi kòu ér bù néng, yuàn chén qiè ér bù dé. sī yù róng zhī shàng cè, jìn bào zhī liáng suàn. huì cǐ zhōng xià, yǐ suī sì fāng, zhōu rén zhī dào yě, kuàng gù yuē zhōu dé shàng cè.
貺以嚴尤之議辨而未詳,班固之論詳而未盡。推而為言,周得上策,秦得其中,漢無策焉。何以言之?荒服之外,聲教所遠,其叛也不為之勞師,其降也不為之釋備,嚴其守御,險其走集,犯塞則有執訊之捷,深入則有殪戎之勛,俾其欲為寇而不能,願臣妾而不得。斯御戎之上策,禁暴之良算。惠此中夏,以綏四方,周人之道也,貺故曰周得上策。
yì chēng wáng gōng shè xiǎn, yǐ shǒu qí guó. zhú zhǎng chéng, xiū zhàng sāi, yì zhī shè xiǎn yě. jīn shuò sāi zhī shàng, duō gǔ zhǎng chéng, wèi zhī qǐ zì hé dài. qī guó fēn zhēng, guó yǒu zhǎng chéng, zhào jiǎn zi qǐ zhǎng chéng yǐ bèi hú, yàn qín yì zhú zhǎng chéng, yǐ xiàn zhōng wài, zé zhǎng chéng zhī zuò qí lái yuǎn yǐ. qín jiān tiān xià, yì lǐ chéng qiàn, chéng quán guó miè, rén guī jiù yān. zì hàn zhì suí, yīn qí chéng yè, huò xiū huò zhú, wú dài wú zhī. hòu wèi shí, zhú zhǎng chéng yì yuē: lǔ qí qīng jié, fēng lái diàn wǎng, wù bì wèi huáng bì, niú yáng bù xiá shōu, léi jī zhì yú jìn jiāo, yún fēi chū yú sāi biǎo, bù dé bù lì zhǎng chéng yǐ bèi zhī. rén zhú yī bù, qiān lǐ zhī dì yì sān shí wàn rén, bù yǒu xún shuò zhī láo, ān huò jiǔ zhǎng zhī yì. shǐ huáng chì zhōng guó zhī róng, chū zhū sāi biǎo, xiōng nú bù gǎn nán xià ér mù mǎ, zhàn shì bù gǎn wān gōng ér bào yuàn. kuàng gù yuē qín dé zhòng cè.
易稱「王公設險,以守其國」。築長城,修障塞,易之設險也。今朔塞之上,多古長城,未知起自何代。七國分爭,國有長城,趙簡子起長城以備胡,燕秦亦築長城,以限中外,則長城之作其來遠矣。秦兼天下,益理城塹,城全國滅,人歸咎焉。自漢至隋,因其成業,或修或築,無代無之。後魏時,築長城議曰:「虜騎輕捷,風來電往,塢壁未遑閉,牛羊不暇收,雷擊至於近郊,雲飛出於塞表,不得不立長城以備之。人築一步,千里之地役三十萬人,不有旬朔之勞,安獲久長之逸。始皇斥中國之戎,出諸塞表,匈奴不敢南下而牧馬,戰士不敢彎弓而報怨。」貺故曰秦得中策。
shǐ chēng liú jìng shuō gāo zǔ yǐ lǔ yuán gōng zhǔ jià xiōng nú, sì wáng zé hàn zhī wài sūn, qǐ gǎn yǔ dà fù zhēng zāi! jiǎ lì zōng nǚ, xiōng nú bù xìn, wú yì yě. dì yù qiǎn lǔ yuán, hòu qì jiàn yuē: dì wéi yī nǚ, nài hé qì zhī xiōng nú hū! yóu shì qiǎn zōng nǚ xíng. yòu àn: lǔ yuán gōng zhǔ, zé zhào wáng zhāng áo zhī hòu yě. rén gào zhào wáng fǎn, lǚ hòu yán zhào wáng yǐ gōng zhǔ gù, bù yí yǒu cǐ. gāo zǔ yuē: shǐ zhāng áo yǒu tiān xià, qǐ shǎo nǎi nǚ hū! gāo zǔ shěn lǔ yuán gōng zhǔ bù néng zhǐ zhào wáng zhī móu, ér wèi néng xī xiōng nú zhī pàn xié? jiǎ yǒu yù qiǎn zhī cí, gù xì yán ěr. qiě mào dùn shǒu rèn tóu màn, gōng shè qí mǔ, ér jì qí bù yǔ wài zǔ zhēng qiáng, qǐ bù huò zāi! rán zé gāo zǔ zhī hé qīn zhī bù néng jiǔ ān ér wèi zhī zhě, tiān xià chū dìng, gǒu shū suì yuè zhī huò, yǐ xī zhào rén zhī qín ěr! ér tiān zī huō dá, bù jīn zhì néng, shěn móu nèi duàn, zhòng mò zhī shí. wǔ dì shí, zhōng guó kāng níng, hú kòu yì xiān, shū ér jué zhī, cǐ qí shí yě. fāng gèng mí hào huá xià, lián bīng jī nián, yán yóu yǐ wèi xià cè, kě yǐ. hàn zhī shī cè, fēi zhǐ yòng bīng. zhì yú zhāo xuān, wǔ shì liàn xí, chì hòu jīng shěn, hú rù zé fù wáng, jū yòu wèi bī, shōu jī yuǎn xǐ, qióng cuàn hǎi yīn. cháo tíng bù zūn zōng zhōu zhī gù shì, nǎi xí fèng chūn zhī guò jǔ, qǐ chǒng nà wǔ, qīng jié fǔ cáng, gěi xī běi fāng, wú lǜ suì èr yì qī shí wàn, shǎng cì zhī fèi, chuán sòng zhī láo, shàng bù jì yān. huáng shì shū nǚ, pín yú qióng lú yè tíng liáng rén, jiàng yú shā mò. fū gòng zǐ nǚ fāng wù, chén pú zhī zhí yě. shī yuē mò gǎn bù lái xiǎng, mò gǎn bù lái wáng, chuán chēng huāng fú zhě lái wáng, cǐ jiē chēng qí lái, bù yán dāng wǎng yě. qǐ yòng yí lǐ, jīng biǎn qí jué gōng jí wú méng, huì ér bù shū. nài hé yǐ tiān zǐ zhī zūn yǔ xiōng nú yuē wèi xiōng dì, dì nǚ zhī hào yǔ hú ǎo bìng wèi róng qī, ǎo, wū lǎo fǎn. zhēng mǔ bào zi, cóng qí wū sú. zhōng guó zhī yì yú mán yí zhě, yǐ yǒu fù zǐ nán nǚ zhī bié yě. ruò nǎi wèi pèi tiān dì, zhí diào yīn yáng, bù néng gé lóng mèi zhī xìng, shǐ jiàn xí huá fēng, fǎn lìng wǎn yě zhī zī, huǐ jié yì lèi, qí wèi gòu rǔ, kě shèng dào zāi! hàn zhī jūn chén, céng mò zhī chǐ. dōng hàn zhì cáo mǎ, zhāo lái qiāng dí, nèi zhī sāi yuán, zī fèng suǒ fèi, yǒu yú yú xī. bǎi rén zhī qiú, qiān kǒu zhī zhǎng, jīn yìn zǐ shòu, shí wáng hóu zhī fèng zhě, xiāng bàn yú cháo mù mǎ zhī tóng, chéng yáng zhī lì, jī cuì hé zhī zī, yāo líng wán zhī lì zhě, xiāng cuò yú lù. jiǔ zhōu wǔ fú, lěi nòu zhī suǒ lì, sī xǐ zhī suǒ shēng, fāng sān qiān lǐ. zhí yú sān qiān lǐ zhī zhōng, sàn yú shù wàn lǐ zhī wài, rén yān dé bù láo, guó yān dé bù pín. gù yí dí suì jiāo, huá xià rì cù. dāng qí qiáng yě, yòu jié rén lì yǐ zhēng zhī qí fú yě, yòu rú shì yǐ yǎng zhī. bìng zé shòu yǎng, qiáng zé nèi gōng. wū hū! zhōng guó wèi qiāng hú fú yì qiě qiān zài ér mò zhī xù, kě bù dà bēi zāi! wèi zhèng zhě chéng néng yí qí cái yǐ shǎng shù zú, zé wǒ rén fù yǐ yí qí jué yǐ ěr shǒu chén, zé wǒ jiāng liáng yǐ. fù lì guī yú wǒ, wēi wáng yí yú bǐ, wú nà nǚ zhī rǔ, wú chuán sòng zhī láo, cǐ zhī bù wèi, ér qì tóng jí yì, yǔ wán yòng yín, yǐ yí luàn huá, yǐ yì móu xià, biàn shàng guó zhī fēng sú, mì zhōng hé zhī zhèng qì, kuàng gù yuē hàn wú cè yān.
史稱劉敬說高祖以魯元公主嫁匈奴,嗣王則漢之外孫,豈敢與大父爭哉!假立宗女,匈奴不信,無益也。帝欲遣魯元,後泣諫曰:「帝唯一女,奈何棄之匈奴乎!」由是遣宗女行。又按:魯元公主,則趙王張敖之後也。人告趙王反,呂后言趙王以公主故,不宜有此。高祖曰:「使張敖有天下,豈少乃女乎!」高祖審魯元公主不能止趙王之謀,而謂能息匈奴之叛邪?假有欲遣之辭,固戲言耳。且冒頓手刃頭曼,躬射其母,而冀其不與外祖爭強,豈不惑哉!然則高祖知和親之不能久安而為之者,天下初定,苟紓歲月之禍,以息兆人之勤耳!而天姿豁達,不矜智能,沈謀內斷,眾莫之識。武帝時,中國康寧,胡寇益鮮,疏而絕之,此其時也。方更糜耗華夏,連兵積年,嚴尤以為下策,可矣。漢之失策,非止用兵。至於昭宣,武士練習,斥候精審,胡入則覆亡,居又畏逼,收跡遠徙,窮竄海陰。朝廷不遵宗周之故事,乃襲奉春之過舉,啟寵納侮,傾竭府藏,給西北方,無慮歲二億七十萬,賞賜之費,傳送之勞,尚不計焉。皇室淑女,嬪於穹廬;掖庭良人,降於沙漠。夫貢子女方物,臣僕之職也。詩曰「莫敢不來享,莫敢不來王」,傳稱」荒服者來王」,此皆稱其來,不言當往也。杞用夷禮,經貶其爵;公及吳盟,諱而不書。奈何以天子之尊與匈奴約為兄弟,帝女之號與胡媼並為戎妻,(媼,烏老反。)烝母報子,從其污俗。中國之異於蠻夷者,以有父子、男女之別也。若乃位配天地,職調陰陽,不能革聾昧之性,使漸習華風,反令婉冶之姿,毀節異類,其為垢辱,可勝道哉!漢之君臣,曾莫之恥。東漢至曹馬,招來羌狄,內之塞垣,資奉所費,有逾於昔。百人之酋,千口之長,金印紫綬,食王侯之俸者,相半於朝;牧馬之童,乘羊之隸,齎毳毼之資,邀綾紈之利者,相錯於路。九州五服,耒耨之所利,絲枲之所生,方三千里。植於三千里之中,散於數萬里之外,人焉得不勞,國焉得不貧。故夷狄歲驕,華夏日蹙。當其強也,又竭人力以征之;其服也,又如是以養之。病則受養,強則內攻。嗚呼!中國為羌胡服役且千載而莫之恤,可不大悲哉!為政者誠能移其財以賞戍卒,則我人富矣;移其爵以餌守臣,則我將良矣。富利歸於我,危亡移於彼,無納女之辱,無傳送之勞,此之不為,而棄同即異,與頑用嚚,以夷亂華,以裔謀夏,變上國之風俗,汨中和之正氣,貺故曰漢無策焉。
yán yóu shēn yǐ gǔ wú shàng cè zhě, wèi bù néng chén qiè yě. shèng wáng chéng néng zhī, ér bù yòng ěr. chēng qín shì wú cè zhě, wèi qí rǎng dí ér wáng guó yě. qín wáng zhī jiù, fēi rǎng dí yě. chēng hàn shì dé xià cè zhě, wèi fá hú ér rén bìng. rén jì bìng yǐ, yòu yì rén ér fèng zhī, shì wú cè yě. kuàng gù yuē yán yóu zhī yì biàn ér wèi xiáng zhě yě.
嚴尤深以古無上策者,為不能臣妾也。聖王誠能之,而不用耳。稱秦氏無策者,謂其攘狄而亡國也。秦亡之咎,非攘狄也。稱漢氏得下策者,謂伐胡而人病。人既病矣,又役人而奉之,是無策也。貺故曰嚴尤之議辨而未詳者也。
bān gù zhī lùn, pō jiū qí qíng ér yuē qí lái mù yì, jiē yǐ lǐ ràng, shǐ qū zài bǐ, shì wèi jǐn yě. hé zhě? lǐ ràng yǐ jiāo jūn zǐ, bù yǐ jiē xiǎo rén, kuàng yú qín shòu yí dí hū! fū qí huò nèi lái, zé huá xià zhī qíng dàng xiān lì wài sàn, zé róng jié zhī xīn shēng. huá xià qíng dàng, chū bīng zhī yuán yě róng jié xīn shēng, qīn dào zhī běn yě. shèng rén wéi cǐ zhī shèn, bù guì qí huò, bù bǎo yuǎn wù, qín shòu fēi qí tǔ xìng bù yù, qì fú fēi qí suǒ chǎn bù yù, qǐ wéi zhì bì bù tōng zāi! zhì yú yǐn shí shēng lè, bù yǔ gòng zhī, gù yí dí lái cháo, zuò zhī mén wài, shǐ shé rén tǐ wěi yǐ shí zhī, ruò qín shòu rán, bù shǐ zhī xīn xiāng jiā wèi yě. huò qí shēng, bù liè yú tíng miào. shòu qí gòng, bù guò hù shǐ shòu pí, bù wèi zhì bì, bù wèi cái huò. lì jì xiǎo yǐ, chóu yì yí rán. hàn shì xí wán jiāo lǔ, shǐ yuè yàn zhào zhī míng chàng yǎ zhì, gān dà guān zhī bā zhēn liù qí, shǐ wǔ dōu zhī wén qǐ luó wán, gōng zhī zé zhǎng yù ér zēng qiú, jué zhī zé miè dé ér zhāo yuàn. jiā yǐ chì hòu bù míng, shì zú bù xí, shì yóu bǎo chái láng yǐ liáng ròu, ér zòng qí liè shì pí rén. qiú qí huò yuán, jiē yǐ lǐ ràng zhī suǒ zhì yě. gù tōng gòng xiàn zé qù jǐn huì ér dé máo gé, tǎo fù yuē zé huò quǎn mǎ ér sàng shì rén, xǔ hé qīn zé huǐ lǐ yì ér shùn róng sú. zhāng qiān shǐ xī yù, dé mó hē dōu lēi qū, hàn wǔ cǎi zhī yǐ wèi gǔ chuī. dōng hàn wèi jìn, lè zé hú dí kōng hóu, yù zé hú chuáng, shí zé qiāng zhì mò zhì, qì zé mán pán, cí zé hú tiān. jìn mò wǔ hú dì jū zhōng xià, qǐ wú tiān dào, yì rén shì shǐ zhī rán yě. huá rén, bù zú yě, lì xiǎn zǔ lǔ rén, qí bīng yě, lì píng dì. bǐ lì chí tū, wǒ zé jiān shǒu, wú yǔ zhuī bēn, wú yǔ jìng zhú. lái zé dù xiǎn shǐ wú jìn, qù zé bì xiǎn shǐ wú hái. chōng yǐ zhǎng jǐ, lín yǐ qiáng nǔ, fēi qiú shèng zhī yě, chuàng zhī ér yǐ. cuò bǐ wán xiōng, zhì zhī dù wài, pì zhū chóng zhì, fāng hū huī yì. rú shì, hé lǐ ràng zhī jiē, hé qū zhí zhī zhēng zāi! kuàng gù yuē bān gù zhī lùn, xiáng ér wèi jǐn zhě yě.
班固之論,頗究其情;而曰「其來慕義,接以禮讓,使曲在彼」,是未盡也。何者?禮讓以交君子,不以接小人,況於禽獸夷狄乎!夫奇貨內來,則華夏之情盪;纖麗外散,則戎羯之心生。華夏情盪,出兵之源也;戎羯心生,侵盜之本也。聖人唯此之慎,不貴奇貨,不寶遠物,禽獸非其土性不育,器服非其所產不御,豈唯贄幣不通哉!至於飲食聲樂,不與共之,故夷狄來朝,坐之門外,使舌人體委以食之,若禽獸然,不使知馨香嘉味也。獲其聲,不列於庭廟。受其貢,不過楛矢獸皮,不為贄幣,不為財貨。利既小矣,酬亦宜然。漢氏習玩驕虜,使悅燕趙之名倡雅質,甘大官之八珍六齊,使五都之文綺羅紈,供之則長欲而增求,絕之則滅德而招怨。加以斥候不明,士卒不習,是猶飽豺狼以良肉,而縱其獵噬疲人。求其禍源,接以禮讓之所致也。故通貢獻則去錦繢而得毛革,討負約則獲犬馬而喪士人,許和親則毀禮義而順戎俗。張騫使西域,得摩訶兜勒曲,漢武采之以為鼓吹。東漢魏晉,樂則胡笛箜篌,御則胡床,食則羌炙、貊炙,器則蠻盤,祠則胡天。晉末五胡遞居中夏,豈無天道,亦人事使之然也。華人,步卒也,利險阻;虜人,騎兵也,利平地。彼利馳突,我則堅守,無與追奔,無與競逐。來則杜險使無進,去則閉險使無還。沖以長戟,臨以強弩,非求勝之也,創之而已。措彼頑凶,寘之度外,譬諸蟲豸,方乎虺蜴。如是,何禮讓之接,何曲直之爭哉!貺故曰班固之論,詳而未盡者也。
sì yí zhī huá xià, shàng yǐ. míng dá zhī shì lùn bèi biān zhī yào, wú dài wú zhī. guó cháo yǒu fáng sī kōng shàng shū jiàn fá gāo lì yún, bǐ lái fàn zuì sǐ qiú, měi lìng sān fù, zhòng xī rén mìng zhì cǐ, ér yì wàn lì zú, wú yī zuì lì, wěi zhī fēng rèn, shí wèi yuān kù. xuē bǔ què shàng shū jiàn, zhū fān shì zi jiǔ zài jīng shī, kǒng qí zhī biān sāi yíng xū xiǎn yì, yuè huá xià fú wán shēng sè, huò kuī tú jí, jiān dá gǔ jīn, rú yǒu liú yuán hǎi zhī tú, zhōng chéng dà duì. liú qǐ jū wǔ zhǐ yún, qín zhú róng dí chū sài, xiàn gé huá yí, shì wèi zhōng cè. sān xián suǒ chén, kě wèi dǔ lùn, yán xiáng lǐ qiè, dù yuè qián gǔ, sī yǎng tàn bù xiá, qǐ gǎn fán shù ěr.
四夷之猾夏,尚矣。明達之士論備邊之要,無代無之。國朝有房司空上書諫伐高麗雲,比來犯罪死囚,每令三覆,重惜人命至此,而億萬吏卒,無一罪戾,委之鋒刃,實為冤酷。薛補闕上書諫,諸蕃侍子久在京師,恐其知邊塞盈虛險易,悅華夏服玩聲色,或窺圖籍,兼達古今,如有劉元海之徒,終成大憝。劉起居武指雲,秦逐戎狄出塞,限隔華夷,是為中策。三賢所陳,可謂篤論,言詳理切,度越前古,斯仰嘆不暇,豈敢繁述耳。