strong biān fáng shí liù strong
边防十六
běi dí qī
北狄七
kù mò xī
库莫奚
kù mò xī, wén yú hòu wèi jí hòu zhōu. qí xiān, dōng bù xiān bēi yǔ wén zhī bié zhǒng yě. chū wèi mù róng huǎng suǒ pò, yí luò zhě cuàn nì sōng mò zhī jiān. qí dì zài jīn liǔ chéng jùn zhī běi. qí sú shén bù jié, ér shàn yú shè liè, hǎo wèi kòu chāo. hòu wèi zhī chū, pín wèi kòu dào, jí tū jué xìng ér chén shǔ zhī. hòu shāo qiáng shèng, fēn wéi wǔ bù: yī yuē rǔ gē zhǔ, èr yuē mò hè fú, sān yuē qì gè, sì yuē mù kūn, wǔ yuē shì dé. lǐ ráo lè shuǐ běi, jí xiān bēi gù dì. yī míng rú luò huán shuǐ, gài" ráo lè" zhī é yě. měi bù zhì qí jīn yī rén wéi qí shuài, suí zhú shuǐ cǎo, pō tóng tū jué. yǒu ā huì shì, wǔ bù zhōng wèi shèng, zhū bù jiē guī zhī. qí sú, sǐ zhě yǐ wěi báo guǒ shī, xuán zhī shù shàng. qí hòu kuǎn fù. zhì suí dài hào yuē xī, tū jué chēng fān zhī hòu, yì qiǎn shǐ rù cháo. xī bù luò bìng zài jīn liǔ chéng jùn dōng běi èr qiān yú lǐ.
库莫奚,闻於后魏及后周。其先,东部鲜卑宇文之别种也。初为慕容晃所破,遗落者窜匿松漠之间。(其地在今柳城郡之北。)其俗甚不洁,而善於射猎,好为寇抄。后魏之初,频为寇盗,及突厥兴而臣属之。后稍强盛,分为五部:一曰辱纥主,二曰莫贺弗,三曰契个,四曰木昆,五曰室得。理饶乐水北,即鲜卑故地。(一名如洛环水,盖“饶乐”之讹也。)每部置俟斤一人为其帅,随逐水草,颇同突厥。有阿会氏,五部中为盛,诸部皆归之。其俗,死者以苇薄裹尸,悬之树上。其后款附。至隋代号曰奚,突厥称蕃之后,亦遣使入朝。(奚部落并在今柳城郡东北二千馀里。)
dà táng kāi yuán wǔ nián èr yuè, xī shǒu lǐng lǐ dà pú rù cháo, fēng cóng wài shēng nǚ xīn shì wèi gù ān gōng zhǔ yǐ qī zhī. bā nián, dà pú zhàn sǐ, gòng lì qí dì lǔ sū wéi zhǔ, zhào réng yǐ gù ān gōng zhǔ wèi qī. shí lǔ sū yá guān sāi mò jié móu hài lǔ sū, fān guī tū jué, gōng zhǔ mì zhī zhī, suì shè yàn, yòu zhí ér shā zhī. shàng jiā qí gōng, shǎng cì lèi wàn. gōng zhǔ dí mǔ dù zhǔ róng chǒng, nǎi shàng shū yún zhǔ shì shù rén, cǐ shí qī wǎng chēng dí, qǐng gèng yǐ suǒ shēng nǚ jià yǔ lǔ sū. shàng nù, lìng yǔ lǔ sū lí hūn, yòu fēng chéng ān gōng zhǔ nǚ wéi shì wèi dōng guāng gōng zhǔ yǐ qī lǔ sū.
大唐开元五年二月,奚首领李大酺入朝,封从外生女辛氏为固安公主以妻之。八年,大酺战死,共立其弟鲁苏为主,诏仍以固安公主为妻。时鲁苏牙官塞默羯谋害鲁苏,翻归突厥,公主密知之,遂设宴,诱执而杀之。上嘉其功,赏赐累万。公主嫡母妒主荣宠,乃上书云主是庶人,此实欺罔称嫡,请更以所生女嫁与鲁苏。上怒,令与鲁苏离婚,又封成安公主女韦氏为东光公主以妻鲁苏。
qì dān
契丹
qì dān zhī xiān yǔ kù mò xī yì zhǒng ér tóng lèi, bìng wèi mù róng shì suǒ pò, jù cuàn yú sōng mò zhī jiān. qí sú pō yǔ mò hé tóng. fù mǔ sǐ ér bēi kū zhě wèi bù zhuàng, dàn yǐ qí shī zhì yú shān shù zhī shàng. jīng sān nián zhī hòu, nǎi shōu qí gǔ ér fén zhī, yīn lèi jiǔ ér zhù yuē:" dōng yuè shí, xiàng yáng shí xià yuè shí, xiàng yīn shí. ruò wǒ shè liè shí, shǐ wǒ duō de zhū lù." qí wú lǐ wán yín, yú zhū yí zuì shén.
契丹之先与库莫奚异种而同类,并为慕容氏所破,俱窜於松漠之间。其俗颇与靺鞨同。父母死而悲哭者为不壮,但以其尸置於山树之上。经三年之后,乃收其骨而焚之,因酹酒而祝曰:”冬月时,向阳食;夏月时,向阴食。若我射猎时,使我多得猪鹿。”其无礼顽嚚,於诸夷最甚。
hòu wèi chū, dà pò zhī, suì táo bèng, yǔ kù mò xī fēn bèi. jīng shù shí nián, shāo zī màn, yǒu bù luò yú hé lóng zhī běi shù bǎi lǐ, hé lóng jīn liǔ chéng jùn. duō wèi kòu dào. wèi tài wǔ dì zhēn jūn yǐ lái, suì gòng míng mǎ, yú shì dōng běi qún dí xī wàn dān bù ā dà hé bù fú fú yù bù yǔ líng bù rì lián bù pǐ lí bù bǐ liù yú bù gè yǐ qí míng mǎ wén pí rù xiàn, jiē dé jiāo shì yú hé lóng mì yún zhī jiān. mì yún jīn jùn. qí hòu wèi tū jué suǒ bī, yòu yǐ wàn jiā jì yú gāo lí.
后魏初,大破之,遂逃迸,与库莫奚分背。经数十年,稍滋蔓,有部落於和龙之北数百里,(和龙今柳城郡。)多为寇盗。魏太武帝真君以来,岁贡名马,於是东北群狄悉万丹部、阿大何部、伏弗郁部、羽陵部、日连部、匹黎部、比六于部各以其名马文皮入献,皆得交市於和龙、密云之间。(密云今郡。)其后为突厥所逼,又以万家寄於高丽。
suí kāi huáng mò, yǒu bié bù sì qiān yú jiā, bèi tū jué lái jiàng. wén dì fāng yǔ tū jué hé hǎo, zhòng shī yuǎn rén zhī qíng, xī lìng gěi liáng huán běn bù, chì tū jué fǔ nà zhī. gù cí bù qù. bù luò jiàn zhòng, suì běi zhú shuǐ cǎo, dāng liáo xī zhèng běi èr bǎi lǐ, yī tuō gē chén shuǐ ér jū, dōng xī gèn wǔ bǎi lǐ, nán běi sān bǎi lǐ, yì xiān bēi gù dì. fēn wéi shí bù, duō zhě sān qiān, shǎo zhě qiān yú, suí shuǐ cǎo xù mù.
隋开皇末,有别部四千馀家,背突厥来降。文帝方与突厥和好,重失远人之情,悉令给粮还本部,敕突厥抚纳之。固辞不去。部落渐众,遂北逐水草,当辽西正北二百里,依讬纥臣水而居,东西亘五百里,南北三百里,亦鲜卑故地。分为十部,多者三千,少者千馀,随水草畜牧。
dà táng zhēn guān èr shí èr nián shí yī yuè, qì dān shuài kū gē lǜ qí bù nèi shǔ, yǐ qì dān bù wèi sōng mò dū du fǔ, bài kū gē wèi chí jié shí zhōu zhū jūn shì sōng mò dū du yú yíng zhōu, jiān zhì dōng yí dū hù, yǐ tǒng sōng mò ráo lè zhī dì, bà hù dōng yí xiào wèi guān. wǔ tài hòu wàn suì tōng tiān yuán nián wǔ yuè, kū gē zēng sūn sōng mò dū du jī mí sōng mò dū hù fǔ shǔ, jīn liǔ chéng jùn. lǐ jìn zhōng yǔ qí qī xiōng guī chéng zhōu cì shǐ sūn wàn róng, shā dū du zhào wén huì, jǔ bīng fǎn, xiàn yíng zhōu, jīn liǔ chéng. zì hào kè hán. mìng zuǒ yīng yáng jiāng jūn cáo rén shī yòu jīn wú jiāng jūn zhāng xuán yù yòu wǔ wēi dà jiàng jūn lǐ duō zuò sī nóng shǎo qīng má rén jié děng èr shí bā jiāng tǎo zhī. yù zéi yú xī xiá shí huáng zhāng gǔ, guān jūn bài jī, xuán yù rén jié méi yú zéi. lǐ jìn zhōng sǐ, sūn wàn róng dài lǐng qí zhòng, gōng xiàn jì zhōu, jīn xìn dōu jùn. cì shǐ lù bǎo jī sǐ zhī. yòu xiàn yíng zhōu shǔ xiàn. jīn hé xián jùn. yòu qiǎn xià guān shàng shū tóng fèng gé luán tái sān pǐn wáng xiào jié yǔ sū hóng huī lǜ bīng shí bā wàn, yǔ sūn wàn róng zhàn yú dōng xiá shí, guān jūn yòu dà bài, xiào jié méi yú zhèn, hóng huī qì jiǎ ér dùn. yòu mìng hé nèi wáng wǔ yì zōng wèi dà zǒng guǎn, yòu sù zhèng yù shǐ dài fū lóu shī dé wèi fù, shā zhā zhōng yì wèi qián jūn, lǜ bīng èr shí wàn yǐ tǎo zhī. wàn róng wèi qí jiā nú suǒ shā, qí dǎng suì kuì. kāi yuán wǔ nián shí yī yuè, fēng zōng shì nǚ wèi yǒng lè gōng zhǔ, chū jiàng qì dān sōng mò wáng lǐ shī huó. shí nián rùn wǔ yuè, chì yú yáo gōng zhǔ nǚ mù róng shì fēng wèi yàn jùn gōng zhǔ, chū jiàng sōng mò jùn wáng lǐ mò yù gàn.
大唐贞观二十二年十一月,契丹帅窟哥率其部内属,以契丹部为松漠都督府,拜窟哥为持节十州诸军事、松漠都督於营州,兼置东夷都护,以统松漠、饶乐之地,罢护东夷校尉官。武太后万岁通天元年五月,窟哥曾孙松漠都督(羁縻松漠都护府属,今柳城郡。)李尽忠与其妻兄归诚州刺史孙万荣,杀都督赵文翙,举兵反,陷营州,(今柳城。)自号可汗。命左鹰扬将军曹仁师、右金吾将军张玄遇、右武威大将军李多祚、司农少卿麻仁节等二十八将讨之。遇贼於西硖石、黄獐谷,官军败绩,玄遇、仁节没於贼。李尽忠死,孙万荣代领其众,攻陷冀州,(今信都郡。)刺史陆宝积死之。又陷瀛州属县。(今河閒郡。)又遣夏官尚书、同凤阁鸾台三品王孝杰与苏宏晖率兵十八万,与孙万荣战於东硖石,官军又大败,孝杰没於阵,宏晖弃甲而遁。又命河内王武懿宗为大总管,右肃政御史大夫娄师德为副,沙吒忠义为前军,率兵二十万以讨之。万荣为其家奴所杀,其党遂溃。开元五年十一月,封宗室女为永乐公主,出降契丹松漠王李失活。十年闰五月,敕馀姚公主女慕容氏封为燕郡公主,出降松漠郡王李漠郁干。
shì wéi
室韦
shì wéi yǒu wǔ bù, hòu wèi mò tōng yān, bìng zài mò hé zhī běi, lù chū liǔ chéng. zhū bù bù xiāng zǒng yī, suǒ wèi nán shì wéi běi shì wéi bō shì wéi shēn mò dá shì wéi dà shì wéi, bìng wú jūn zhǎng, rén zhòng pín ruò. tū jué shā bō lüè kè hán cháng yǐ tǔ tún pān dié tǒng lǐng zhī, gài qì dān zhī lèi yě. qí zài nán zhě wèi qì dān, zài běi zhě hào shì wéi. nán shì wéi zài qì dān běi sān qiān lǐ, hòu wèi shū yún: zì qì dān lù jīng chuài shuǐ gài shuǐ dú le shān, qí shān zhōu huí sān bǎi lǐ, yòu jīng qū lì shuǐ, shǐ dào qí guó. tǔ dì bēi shī, zhì xià zé yí xiàng xī dài bó qiàn duì èr shān, duō cǎo mù, ráo qín shòu, yòu duō wén ruì, rén jiē cháo jū, yǐ bì qí huàn. hòu jiàn fēn wéi èr shí wǔ bù, yǒu yú mò bù mǎn duō, yóu qiú zhǎng yě. sǐ zé zǐ dì dài lì, sì jué zé zé xián háo ér lì zhī. pán fā yī fú yǔ qì dān tóng. chéng niú chē, qú chú wèi shì, rú tū jué zhān chē zhī zhuàng. dù shuǐ zé shù xīn wèi fá, huò yǒu yǐ pí wèi zhōu zhě. mǎ zé zhī cǎo wèi jiān, jié shéng wèi pèi. qǐn zé qū mù wèi shì, yǐ qú chú fù shàng, yí zé zài xíng. yǐ zhū pí wèi xí, biān mù jí zhī. qì hòu duō hán, tián shōu shén báo. wú yáng, shǎo mǎ, duō zhū niú. zào jiǔ shí dàn yán yǔ yǔ mò hé tóng. hūn yīn zhī fǎ, èr jiā xiāng xǔ, xù zhé dào fù qù, rán hòu sòng niú mǎ wèi pìn. fù rén bù zài jià, yǐ wéi sǐ rén qī, nán yǐ gòng jū. bù luò gòng wèi dà péng, rén sǐ zé zhì shī qí shàng. jū sāng sān nián. qí guó wú tiě, qǔ gěi yú gāo lí. zì nán shì wéi běi xíng shí yī rì zhì běi shì wéi, fēn wéi jiǔ bù luò. qí bù luò qú shuài, hào qǐ yǐn mò hè duō. qì hòu zuì hán, dōng zé rù shān, jū xué zhōng, niú chù duō dòng sǐ. ráo zhāng lù, shè liè wèi wù. záo bīng, méi shuǐ zhōng ér wǎng shè yú biē. dì duō jī xuě, jù xiàn kēng jǐng, qí mù ér xíng. sú jiē bǔ diāo wèi yè, guàn yǐ hú háo, yī yǐ yú pí. yòu běi xíng qiān lǐ zhì bō shì wéi, yī hú bù shān ér zhù. rén zhòng duō yú běi shì wéi, bù zhī wèi jǐ bù luò. yòng huà pí gài wū, qí yú tóng běi shì wéi. cóng bō shì wéi xī sì rì xíng, zhì shēn mò dá shì wéi, yīn shuǐ wèi hào yě. dōng yuè xué jū, yǐ bì tài yīn zhī qì. yòu xī běi shù qiān lǐ, zhì dà shì wéi, jìng lù xiǎn zǔ, yán yǔ bù tōng, yóu duō diāo jí qīng shǔ.
室韦有五部,后魏末通焉,并在靺鞨之北,路出柳城。诸部不相总一,所谓南室韦、北室韦、钵室韦、深末怛室韦、大室韦,并无君长,人众贫弱。突厥沙钵略可汗尝以吐屯潘垤统领之,盖契丹之类也。其在南者为契丹,在北者号室韦。南室韦在契丹北三千里,(后魏书云:自契丹路经啜水、盖水、犊了山,其山周回三百里,又经屈利水,始到其国。)土地卑湿,至夏则移向西贷勃、欠对二山,多草木,饶禽兽,又多蚊蚋,人皆巢居,以避其患。后渐分为二十五部,有馀莫不满咄,犹酋长也。死则子弟代立,嗣绝则择贤豪而立之。盘发衣服与契丹同。乘牛车,籧篨为室,如突厥毡车之状。度水则束薪为栰,或有以皮为舟者。马则织草为鞯,结绳为辔。寝则屈木为室,以籧篨覆上,移则载行。以猪皮为席,编木藉之。气候多寒,田收甚薄。无羊,少马,多猪、牛。造酒、食啖、言语与靺鞨同。婚姻之法,二家相许,婿辄盗妇去,然后送牛马为聘。妇人不再嫁,以为死人妻,难以共居。部落共为大棚,人死则置尸其上。居丧三年。其国无铁,取给於高丽。自南室韦北行十一日至北室韦,分为九部落。其部落渠帅,号乞引莫贺咄。气候最寒,冬则入山,居穴中,牛畜多冻死。饶獐鹿,射猎为务。凿冰,没水中而网射鱼鳖。地多积雪,惧陷坑阱,骑木而行。俗皆捕貂为业,冠以狐貉,衣以鱼皮。又北行千里至钵室韦,依胡布山而住。人众多於北室韦,不知为几部落。用桦皮盖屋,其馀同北室韦。从钵室韦西四日行,至深末怛室韦,因水为号也。冬月穴居,以避太阴之气。又西北数千里,至大室韦,径路险阻,言语不通,尤多貂及青鼠。
běi shì wéi, hòu wèi wǔ dì suí kāi huáng dà yè zhōng, bìng qiǎn shǐ cháo xiàn.
北室韦,后魏武帝、隋开皇大业中,并遣使朝献。
dà táng suǒ wén yǒu jiǔ bù yān, lǚ yǒu zhāo gòng. suǒ wèi lǐng xī shì wéi shān běi shì wéi huáng tóu shì wéi dà rú zhě shì wéi xiǎo rú zhě shì wéi nè běi shì wéi pó wō shì wéi dá mò shì wéi luò tuó shì wéi, bìng zài liǔ chéng jùn zhī dōng běi, jìn zhě sān qiān wǔ bǎi lǐ, yuǎn zhě liù qiān èr bǎi lǐ.
大唐所闻有九部焉,屡有朝贡。所谓岭西室韦、山北室韦、黄头室韦、大如者室韦、小如者室韦、讷北室韦、婆莴室韦、达末室韦、骆驼室韦,并在柳城郡之东北,近者三千五百里,远者六千二百里。
dì dòu yú
地豆于
dì dòu yú zài shì wéi xī qiān yú lǐ. duō niú yáng, chū míng mǎ. pí wèi yī fú, wú wǔ gǔ, wéi shí ròu lào. hòu wèi xiào wén dì yán xìng èr nián, qiǎn shǐ cháo gòng.
地豆于在室韦西千馀里。多牛羊,出名马。皮为衣服,无五穀,唯食肉酪。后魏孝文帝延兴二年,遣使朝贡。
wū luò hóu
乌洛侯
wū luò hóu yì yuē wū luó hún guó, hòu wèi tōng yān. zài dì dòu yú zhī běi, qí tǔ xià shī, duō wù qì ér hán, dōng zé chuān dì wèi shì, xià zé suí yuán fù xù mù. duō shǐ, yǒu gǔ mài. wú dà jūn zhǎng, bù luò mò fú jiē dài wéi zhī. qí sú shéng fā, pí fú, yǐ zhū wèi shì. rén shàng yǒng, bù wéi jiān qiè, gù màn cáng yě jī ér wú kòu dào. hǎo liè shè. lè yǒu hú kōng hóu, mù cáo gé miàn ér jiǔ xián. qí guó xī běi yǒu wán shuǐ, dōng liú hé yú nán shuǐ, dōng rù yú hǎi. yòu xī běi èr shí rì xíng yǒu yú sì ní dà shuǐ, suǒ wèi běi hǎi yě. tài wǔ dì zhēn jūn sì nián lái zhāo, chēng qí guó xī běi yǒu wèi xiān dì jiù xū shí shì, nán běi jiǔ shí bù, dōng xī sì shí bù, gāo qī shí chǐ, shì yǒu shén líng, rén duō qí qǐng. tài wǔ dì qiǎn zhōng shū shì láng lǐ chǎng gào jì yān, kè zhù wén yú shí shì zhī bì ér hái.
乌洛侯亦曰乌罗浑国,后魏通焉。在地豆于之北,其土下湿,多雾气而寒,冬则穿地为室,夏则随原阜畜牧。多豕,有穀麦。无大君长,部落莫弗皆代为之。其俗绳发,皮服,以珠为饰。人尚勇,不为奸窃,故慢藏野积而无寇盗。好猎射。乐有胡空侯,木槽革面而九弦。其国西北有完水,东流合於难水,东入於海。又西北二十日行有于巳尼大水,所谓北海也。太武帝真君四年来朝,称其国西北有魏先帝旧墟石室,南北九十步,东西四十步,高七十尺,室有神灵,人多祈请。太武帝遣中书侍郎李敞告祭焉,刻祝文於石室之壁而还。
dà táng zhēn guān liù nián, qiǎn shǐ cháo gòng yún. wū luó hún guó yì wèi zhī wū hù, nǎi yán é yě. dōng yǔ mò hé, xī yǔ tū jué, nán yǔ qì dān, běi yǔ wū wán wèi lín, fēng sú yǔ mò hé tóng.
大唐贞观六年,遣使朝贡云。乌罗浑国亦谓之乌护,乃言讹也。东与靺鞨,西与突厥,南与契丹,北与乌丸为邻,风俗与靺鞨同。
qū dù mèi
驱度寐
qū dù mèi, suí shí wén yān, zài shì wéi zhī běi. qí rén shén zhǎng ér yī duǎn, bù suǒ fā, jiē guǒ tóu. jū tǔ kū zhōng. wéi yǒu zhū, gèng wú zhū chù. rén qīng jié, yī tiào sān zhàng yú, yòu néng lì fú, wò fú, lǚ shuǐ méi yāo, yǔ lù zǒu bù bié. shù chéng dà chuán, zhì běi shì wéi chāo lüè. wú jiǎ zhòu, yǐ shí wèi shǐ zú.
驱度寐,隋时闻焉,在室韦之北。其人甚长而衣短,不索发,皆裹头。居土窟中。唯有猪,更无诸畜。人轻捷,一跳三丈馀,又能立浮,卧浮,履水没腰,与陆走不别。数乘大船,至北室韦抄掠。无甲胄,以石为矢镞。
xí
霫
xí, xiōng nú zhī bié zhǒng, suí shí tōng yān. yǔ mò hé wèi lín, lǐ huáng shuǐ běi, yì xiān bēi gù dì. shèng bīng wàn yú rén. xí sú yǔ tū jué lüè tóng. yì chén yú xié lì, qí qú shuài hào wèi qí jīn.
霫,匈奴之别种,隋时通焉。与靺鞨为邻,理潢水北,亦鲜卑故地。胜兵万馀人。习俗与突厥略同。亦臣於颉利,其渠帅号为俟斤。
dà táng zhēn guān zhōng, qiǎn qú shuài nèi fù.
大唐贞观中,遣渠帅内附。
bá xī mí
拔悉弥
bá xī mí yī míng bì lá guó, suí shí wén yān. zài běi tíng běi hǎi nán, jié gǔ dōng nán, yī shān sǎn jū. qù dūn huáng jiǔ qiān yú lǐ. yǒu qú shuài, wú wáng hào. hù sān qiān yú. qí rén xióng jiàn, néng shè liè. guó duō xuě, héng yǐ mù wèi mǎ, xuě shàng zhú lù. qí zhuàng shì dùn ér tóu gāo, qí xià yǐ mǎ pí shùn máo yī zhī, lìng máo zhe xuě ér huá, rú zhe xiè jī, fù zhī zú xià. xiè, xiān xié fǎn. jī, jù jǐ fǎn. ruò xià bǎn, zǒu guò bēn lù ruò píng dì lǚ xuě, jí yǐ zhàng cì dì ér zǒu, rú chuán yān shàng bǎn jí shǒu chí zhī ér dēng. měi liè dé lù, jiāng jiā shì jiù ér shí zhī, jǐn gēng yí chù. qí suǒ jū jí yǐ huà pí wèi shě. zhàng fū jiǎn fā, huà pí wèi mào.
拔悉弥一名弊剌国,隋时闻焉。在北庭北海南,结骨东南,依山散居。去敦煌九千馀里。有渠帅,无王号。户三千馀。其人雄健,能射猎。国多雪,恒以木为马,雪上逐鹿。其状似楯而头高,其下以马皮顺毛衣之,令毛著雪而滑,如著屟屐,缚之足下。(屟,先协反。屐,巨戟反。)若下阪,走过奔鹿;若平地履雪,即以杖刺地而走,如船焉;上阪即手持之而登。每猎得鹿,将家室就而食之,尽更移处。其所居即以桦皮为舍。丈夫翦发,桦皮为帽。
liú guǐ
流鬼
liú guǐ zài běi hǎi zhī běi, běi zhì yè chā guó, yú sān miàn jiē dǐ dà hǎi, nán qù mò shè mò hé chuán xíng shí wǔ rì. wú chéng guō, yī hǎi dǎo sǎn jū, jué dì shēn shù chǐ, liǎng biān xié shù mù, gòu wèi wū. rén jiē pí fú, yòu gǒu máo zá má wèi bù ér yī zhī, fù rén dōng yī shǐ lù pí, xià yī yú pí, zhì yǔ liáo tóng. duō jǔ zé, yǒu yán yú zhī lì. dì qì hù hán, zǎo shuāng xuě, měi jiān bīng zhī hòu, yǐ mù guǎng liù cùn, zhǎng qī chǐ, shī xì qí shàng, yǐ jiàn céng bīng, zhú jí bēn shòu. sú duō gǒu. shèng bīng wàn yú rén. wú xiāng jìng zhī lǐ guān liáo zhī fǎ. bù shí sì shí jié xù. yǒu tā dào rù jìng, nǎi xiāng hū zhào. gōng zhǎng sì chǐ yú, jiàn yǔ zhōng guó tóng, yǐ gǔ shí wèi zú. lè yǒu gē wǔ. sǐ jiě fēng shù, kū zhī sān nián, wú yú fú zhì. mò hé yǒu chéng hǎi zhì qí guó huò yì, chén guó jiā zhī shèng yè, yú shì qí jūn zhǎng mèng bàng qiǎn qí zi kě yě yú zhì, yǐ táng zhēn guān shí sì nián, sān yì ér lái zhāo gòng. chū zhì mò hé, bù jiě chéng mǎ, shàng jí diān zhuì. qí zhǎng lǎo rén chuán, yán qí guó běi yī yuè xíng yǒu yè chā rén, jiē shǐ yá qiào chū, dàn rén. mò yǒu shè qí jiè, wèi cháng tōng pìn.
流鬼在北海之北,北至夜叉国,馀三面皆抵大海,南去莫设靺鞨船行十五日。无城郭,依海岛散居,掘地深数尺,两边斜竖木,构为屋。人皆皮服,又狗毛杂麻为布而衣之,妇人冬衣豕鹿皮,夏衣鱼皮,制与獠同。多沮泽,有盐鱼之利。地气沍寒,早霜雪,每坚冰之后,以木广六寸,长七尺,施系其上,以践层冰,逐及奔兽。俗多狗。胜兵万馀人。无相敬之礼、官僚之法。不识四时节序。有他盗入境,乃相呼召。弓长四尺馀,箭与中国同,以骨石为镞。乐有歌舞。死解封树,哭之三年,无馀服制。靺鞨有乘海至其国货易,陈国家之盛业,於是其君长孟蚌遣其子可也余志,以唐贞观十四年,三译而来朝贡。初至靺鞨,不解乘马,上即颠坠。其长老人传,言其国北一月行有夜叉人,皆豕牙翘出,啖人。莫有涉其界,未尝通聘。
huí hé
回纥
huí hé zài xuē yán tuó běi jìng, jū yán pó líng shuǐ, qù cháng ān wàn liù qiān jiǔ bǎi lǐ, shèng bīng wǔ wàn rén. xiān shǔ tū jué, chū yǒu shí jiàn qí jīn, sǐ, zi pú sà lì. dà táng zhēn guān chū, yǔ xuē yán tuó jù pàn tū jué xié lì kè hán, qīn qí běi biān. xié lì qiǎn qí tǎo zhī, zhàn yú tiān shān, dà pò zhī, fú qí bù zhòng. huí hé yóu shì lǜ qí zhòng fù yú xuē yán tuó, hào wèi huó xié lì fā, réng qiǎn shǐ cháo gòng. qí dì shā lǔ, yǒu dà yáng, ér zú zhǎng wǔ cùn. jí xuē yán tuó zhī bài, qí dà qiú hú lù qí lì fā tǔ mí dù lǜ qí bù yì quē, qǐng tóng biān hù. zì tū jué shuāi miè, qí guó jiàn shèng, guó zhǔ yì hào kè hán. kāi yuán shí wǔ nián, shǐ dà chén méi lù chuài lái zhāo, xiàn míng mǎ yān. àn zhū jiā xù tū jué shì, yǐ" méi lù" wèi tū jué guān hào, shàng wèi tū jué jiàn cún, nǎi wèi zhī xiáng ěr.
回纥在薛延陀北境,居延婆陵水,去长安万六千九百里,胜兵五万人。先属突厥,初有时健俟斤,死,子菩萨立。大唐贞观初,与薛延陀俱叛突厥颉利可汗,侵其北边。颉利遣骑讨之,战於天山,大破之,俘其部众。回纥由是率其众附於薛延陀,号为活颉利发,仍遣使朝贡。其地沙卤,有大羊,而足长五寸。及薛延陀之败,其大酋胡禄俟利发吐迷度率其部诣阙,请同编户。自突厥衰灭,其国渐盛,国主亦号可汗。开元十五年,使大臣梅禄啜来朝,献名马焉。(按诸家叙突厥事,以”梅禄”为突厥官号,尚谓突厥见存,乃未之详耳。)
gǔ lì gàn
骨利幹
gǔ lì gàn jū huí hé běi fāng hàn hǎi zhī běi, èr qí jīn tóng jū, shèng bīng sì qiān wǔ bǎi rén. cǎo duō bǎi hé. dì chū míng mǎ, tóu lèi tuó tuó, jīn gǔ cū zhuàng, hǎo zhě rì xíng shù bǎi lǐ. qí běi yòu jù dà hǎi, zhòu cháng yè duǎn, rì mò hòu, tiān sè zhèng xūn, zhǔ yī yáng jiǎ, cái shú, ér dōng fāng yǐ shǔ, gài jìn rì rù chū zhī suǒ.
骨利幹居回纥北方瀚海之北,二俟斤同居,胜兵四千五百人。草多百合。地出名马,头类橐驼,筋骨粗壮,好者日行数百里。其北又距大海,昼长夜短,日没后,天色正曛,煮一羊胛,才熟,而东方已曙,盖近日入出之所。
dà táng zhēn guān èr shí yī nián, qiǎn shǐ cháo xiàn jùn mǎ shí pǐ.
大唐贞观二十一年,遣使朝献骏马十匹。
jié gǔ
结骨
jié gǔ zài huí hé xī běi sān qiān lǐ. shèng bīng bā wàn. qí guó nán zǔ tān màn shān. duō lín mù, xià jù rù, jǔ, zī jù fǎn. rù, rén shù fǎn. dōng jī xuě, wǎng lái xiǎn zǔ, yǒu shuǐ cóng huí hé běi liú yú shān jīng qí guó. rén bìng yī shān ér jū, shēn xī zhǎng dà, chì sè, zhū fā lǜ jīng. yǒu hēi fā zhě, yǐ wéi bù xiáng. rén jiē jìn yǒng, lín guó dàn zhī. zhàng fū jiàn zhě, xī qíng shǒu yǐ wéi yì. fù rén jià qì, zì ěr yǐ xià zhì xiàng yì qíng zhī. qí rén fú shì yǐ diāo nà, nǚ huá fǎn. shí yòng shǒu. qí sú dà shuài yǔ tū jué tóng. hūn yīn wú cái pìn. xìng duō yín yì, yǔ wài rén tōng zhě bù jì. nán nǚ zá chǔ. měi yī xìng, huò qiān kǒu huò wǔ bǎi kǒu gòng yī wū, yī chuáng yī bèi. ruò sǐ, wéi kū sān shēng, bù lí miàn, huǒ zàng, shōu qí gǔ, yú nián ér wèi fén mù, yǐ mù wèi shì, fù yǐ mù pí. tǔ yí sù mài jì dòu zhī shǔ, wú guǒ cài. yǒu mǎ, chū diāo. tiān měi yǔ tiě, shōu ér yòng zhī, hào yuē jiā shā, yǐ wéi dāo jiàn, shén xiān lì. qí guó liè shòu jiē chéng mù mǎ, shēng jiàng shān dèng, zhuī fù ruò fēi. zì gǔ wèi tōng zhōng guó.
结骨在回纥西北三千里。胜兵八万。其国南阻贪漫山。多林木,夏沮洳,(沮,咨据反。洳,人庶反。)冬积雪,往来险阻,有水从回纥北流逾山经其国。人并依山而居,身悉长大,赤色,朱发绿睛。有黑发者,以为不祥。人皆劲勇,邻国惮之。丈夫健者,悉黥手以为异。妇人嫁讫,自耳以下至项亦黥之。其人服饰以貂豽,(女滑反。)食用手。其俗大率与突厥同。婚姻无财聘。性多淫佚,与外人通者不忌。男女杂处。每一姓,或千口或五百口共一屋,一床一被。若死,唯哭三声,不剺面,火葬,收其骨,逾年而为坟墓,以木为室,覆以木皮。土宜粟麦穄豆之属,无果菜。有马,出貂。天每雨铁,收而用之,号曰迦沙,以为刀剑,甚銛利。其国猎兽皆乘木马,升降山隥,追赴若飞。自古未通中国。
dà táng zhēn guān èr shí yī nián, qí jūn zhǎng suì shēn rù cháo.
大唐贞观二十一年,其君长遂身入朝。
bó mǎ
駮马
bó mǎ, qí dì jìn běi hǎi, qù jīng wàn sì qiān lǐ, jīng tū jué dà bù luò wǔ suǒ nǎi zhì yān. yǒu bīng sān wàn rén, mǎ sān shí wàn pǐ. qí guó yǐ qí jīn tǒng lǐng, yǔ tū jué bù shū. yǒu gōng jiàn dāo shuò bàng pái, wú sù wèi duì zhàng. bù xíng shǎng cì. qí tǔ jìng, dōng xī yī yuè xíng, nán běi wǔ shí rì xíng. tǔ dì yán hán, měi dōng jī xuě, shù mù bù méi zhě cái yī èr chǐ, zhì nuǎn xiāo, zhú yáng pō, pǔ bō fǎn yǐ mǎ jí rén wǎn lí zhǒng wǔ gǔ. hǎo yú liè, qǔ yú lù tǎ diāo shǔ děng ròu chōng shí, yǐ qí pí wèi yī. shǎo tiě qì, yòng táo wǎ fǔ jí huà pí gēn wèi pán wǎn. suí shuǐ cǎo jū zhǐ, lèi mù rú jǐng lán, huà pí gài yǐ wéi wū, tǔ chuáng cǎo rù, jiā zhān ér qǐn chù zhī. cǎo jǐn jí yí, jū wú dìng suǒ. mǎ sè bìng bó, gù yǐ míng yún. qí mǎ bù chéng, dàn qǔ qí rǔ lào chōng cān ér yǐ. yǔ jié gǔ shù xiāng qīn fá. mào lèi jié gǔ, ér yán yǔ bù xiāng tōng.
駮马,其地近北海,去京万四千里,经突厥大部落五所乃至焉。有兵三万人,马三十万匹。其国以俟斤统领,与突厥不殊。有弓箭刀槊傍排,无宿卫队仗。不行赏赐。其土境,东西一月行,南北五十日行。土地严寒,每冬积雪,树木不没者才一二尺,至暖消,逐阳坡,(浦波反)以马及人挽犁种五穀。好渔猎,取鱼、鹿、獭、貂、鼠等肉充食,以其皮为衣。少铁器,用陶瓦釜及桦皮根为盘碗。随水草居止,累木如井栏,桦皮盖以为屋,土床草蓐,加毡而寝处之。草尽即移,居无定所。马色并駮,故以名云。其马不乘,但取其乳酪充餐而已。与结骨数相侵伐。貌类结骨,而言语不相通。
dà táng yǒng huī zhōng, qiǎn shǐ cháo gòng. tū jué wèi bó mǎ wèi hé lá, yì míng hé lá guó.
大唐永徽中,遣使朝贡。(突厥谓駮马为曷剌,亦名曷剌国。)
guǐ guó
鬼国
guǐ guó zài bó mǎ guó xī, liù shí rì xíng. qí guó yè yóu zhòu yǐn, shēn zhuó hún bō lù pí yī. yǎn bí ěr yǔ zhōng guó rén tóng, kǒu zài dǐng shàng. shí yòng wǎ qì. tǔ wú mǐ sù, dàn lù shǐ jí shé.
鬼国在駮马国西,六十日行。其国夜游昼隐,身著浑剥鹿皮衣。眼鼻耳与中国人同,口在顶上。食用瓦器。土无米粟,啖鹿豕及蛇。
yán mò niàn
盐漠念
bó mǎ guó nán sān shí rì xíng zhì tū qí shī, èr shí rì xíng zhì yán mò niàn duō lù quē qí jīn bù luò, yòu běi bā rì xíng zhì kě shǐ dān bù luò. qí bó mǎ yán mò bìng wú niú yáng zá chù. qí hūn yīn jià qǔ yǔ tū quē tóng. tǔ duō sōng huà shù, měi nián shuì diāo tǎ qīng bái èr shǔ pí yǐ fèng qiú zhǎng.
駮马国南三十日行至突骑施,二十日行至盐漠念咄陆阙俟斤部落,又北八日行至可史担部落。其駮马、盐漠并无牛羊杂畜。其婚姻嫁娶与突阙同。土多松、桦树,每年税貂獭青白二鼠皮以奉酋长。
dà táng zhēn guān zhōng, hù bù zòu yán, zhōng guó rén zì sài wài lái guī jí tū jué qián hòu jiàng fù kāi sì yí wèi zhōu xiàn zhě, nán nǚ bǎi èr shí yú wàn kǒu. shí zhū fān jūn zhǎng yì quē dùn sǎng, qǐng tài zōng wèi tiān kè hán. zhì yuē:" wǒ wèi dà táng tiān zǐ, yòu xià xíng kè hán shì hū?" qún chén jí sì yí xián chēng wàn suì. shì hòu yǐ xǐ shū cì xī yù běi huāng zhī jūn zhǎng, jiē chēng" huáng dì tiān kè hán". zhū fān qú shuài sǐ wáng zhě, bì zhào cè lì qí hòu sì yān. lín tǒng sì yí, zì cǐ shǐ yě.
大唐贞观中,户部奏言,中国人自塞外来归及突厥前后降附开四夷为州县者,男女百二十馀万口。时诸蕃君长诣阙顿颡,请太宗为天可汗。制曰:“我为大唐天子,又下行可汗事乎?”群臣及四夷咸称万岁。是后以玺书赐西域、北荒之君长,皆称“皇帝天可汗”。诸蕃渠帅死亡者,必诏册立其后嗣焉。临统四夷,自此始也。
fù yì yuē:" xī jìn shí, xiōng nú zhū bù zài tài yuán lí shí, qí qiú liú yuán hǎi fù liǎng dū, zhí tiān zǐ. zì shì róng yí hè lián shì jǔ qú shì lǐ shì shí shì mù róng shì fú shì tū fā shì tuò bá shì yǔ wén shì gāo shì fú shì lǚ shì yáo shì dí shì, bèi fā zuǒ rèn, dì jù zhōng rǎng, yì guān tiǎn jǐn. zhōu qí měi yǐ qí zhàn, qū xià rén wéi ròu lí, chà chǒu yà fǎn yuē' dāng cuò hàn gǒu sì mǎ, dāo yì hàn gǒu tóu, bù kě yì cǎo yě'. qiāng hú yì lèi, yù jū zhōng xià, huò fú xiàng xù, zhōng yuán zhī rén zhòng xīn bù qí, gù yí dí shǎo ér qiáng, huá rén zhòng ér ruò yě. shí jì lóng sǐ, jié hú dà luàn. rǎn mǐn lìng hú rén bù yuàn liú zhě tīng qù, huò yǒu liú zhě, nǎi zhū zhī, sǐ zhě èr shí yú wàn. dī qiāng fēn sǎn, gè huán běn bù, bù zhì shù wàn, gù fú yáo dài xìng. xiān bēi jì rù zhōng guó, ér rú rú jù qí tǔ. hòu wèi shí, rú rú zhǔ ā nà guī dà něi, qiú liáng yú wèi, wèi dì shǐ yuán fú zhèn xù zhī, jì bǎo, suì kòu bào. jí rú rú shuāi ér tū jué xìng, zì liú shí zhì hòu zhōu, jiē běi dí zhǒng lèi, xiāng yǔ hūn yīn, gāo shì pìn rú rú nǚ wèi qī, yǔ wén shì yǐ tū jué nǚ wèi hòu. běi qí gōng tū jué suì shí wàn pǐ, zhōu shì qīng guó shì zhī, jǐn yī yù shí cháng ān zhě, héng shù qiān rén. kè hán jiāo yuē:' dàn shǐ wǒ zài nán èr ér wú huàn pín, hé yōu zāi!' zhōu qí shǐ yú tū jué yù qí sàng, lí miàn rú qí guó chén, qí wèi yí dí suǒ qū rǔ yě rú shì."
傅奕曰:“西晋时,匈奴诸部在太原离石,其酋刘元海覆两都,执天子。自是戎夷赫连氏、沮渠氏、李氏、石氏、慕容氏、佛氏、秃发氏、拓拔氏、宇文氏、高氏、苻氏、吕氏、姚氏、翟氏,被发左衽,递据中壤,衣冠殄尽。周、齐每以骑战,驱夏人为肉篱,诧(丑亚反)曰'当剉汉狗饲马,刀刈汉狗头,不可刈草也'。羌胡异类,寓居中夏,祸福相恤,中原之人众心不齐,故夷狄少而强,华人众而弱也。石季龙死,羯胡大乱。冉闵令胡人不愿留者听去,或有留者,乃诛之,死者二十馀万。氐羌分散,各还本部,部至数万,故苻、姚代兴。鲜卑既入中国,而蠕蠕据其土。后魏时,蠕蠕主阿那瑰大馁,求粮於魏,魏帝使元孚赈恤之,既饱,遂寇暴。及蠕蠕衰而突厥兴,自刘石至后周,皆北狄种类,相与婚姻,高氏聘蠕蠕女为妻,宇文氏以突厥女为后。北齐供突厥岁十万匹,周氏倾国事之,锦衣玉食长安者,恒数千人。可汗骄曰:'但使我在南二儿无患贫,何忧哉!'周齐使於突厥遇其丧,剺面如其国臣,其为夷狄所屈辱也如是。”
tiān cè wàn suì èr nián, bǔ quē xuē qiān guāng shàng shū yuē:
天册万岁二年,补阙薛谦光上疏曰:
chén wén róng xià bù zá, zì gǔ suǒ jiè, yí dí wú xìn, yì dòng nán ān, gù chì jū sài wài, bù qiān zhōng guó. qián shǐ suǒ chēng, qí lái jiǔ yǐ. rán ér dì dé guǎng bèi, shí yǒu zhāo yè, shòu xiàng huà zhī chéng qǐng, nà tī shān zhī lǐ gòng, shì bì zé guī qí fù mǔ zhī guó, dǎo yǐ zhǐ nán zhī chē, cǐ sān wáng zhī shèng diǎn yě. zì hàn wèi yǐ hòu, suì gé qí fēng, wù shì xū míng, zhēng qiú shì zi, yù qí jiě biàn, shǐ xí yì guān, jū shì jīng shī, bù lìng guī guó, cǐ yòu zhōng yè zhī gù shì yě. jiào qí lì hài, zé sān wáng shì ér hàn wèi fēi lùn qí dé shī, zé bèi biān cháng ér zhēng zhì duǎn. yīn jiàn zài hu wǎng dài, qǐ kě bù huái jīng yuǎn zhī lǜ zāi! xī guō qīn xiàn cè yú wǔ huáng, jiāng tǒng nà jiàn yú huì zhǔ, xián yǐ wéi yí dí chù zhōng xià bì wèi biàn, jìn wǔ bù nà èr chén zhī yuǎn cè, tú hǎo mù huà zhī xū míng, zòng qí xí shǐ hàn děng shū, guān zhī yǐ wǔ bù dū wèi, cǐ jiē jì zhī shī yě. ruò qián shì zhī bù wàng, zé hòu dài zhī guī jìng, cǐ chén suǒ yǐ jí yán ér bù yǐn zhě yě.
臣闻戎夏不杂,自古所诫,夷狄无信,易动难安,故斥居塞外,不迁中国。前史所称,其来久矣。然而帝德广被,时有朝谒,受向化之诚请,纳梯山之礼贡,事毕则归其父母之国,导以指南之车,此三王之盛典也。自汉魏以后,遂革其风,务饰虚名,徵求侍子,喻其解辫,使袭衣冠,居室京师,不令归国,此又中叶之故事也。较其利害,则三王是而汉魏非;论其得失,则备边长而徵质短。殷鉴在乎往代,岂可不怀经远之虑哉!昔郭钦献策於武皇,江统纳谏於惠主,咸以为夷狄处中夏必为变,晋武不纳二臣之远策,徒好慕化之虚名,纵其习史汉等书,官之以五部都尉,此皆计之失也。若前事之不忘,则后代之龟镜,此臣所以极言而不隐者也。
qiè wéi tū jué tǔ bō qì dān děng wǎng yīn rù gòng, bìng dāo shū jiǎng, huò zhí jǐ dan chi, cè míng róng zhì, huò yè jū xiáng xù, gāo bù xué mén, fú hú zhān qiú, yǔ jiān zhōng xià, míng xí hàn fǎ, dǔ yì guān zhī yí, mù dí cháo zhāng, zhī jīng guó zhī yào, kuī chéng bài yú tú shǐ, chá ān wēi yú gǔ jīn, shí biān sài zhī yíng xū, zhī shān chuān zhī xiǎn yì. huò wěi yǐ jīng lüè zhī gōng, lìng qí zhǎn xiào huò jīn qí shǒu qiū zhī zhì, fàng shǐ guī fān. yú guó jiā suī yǒu guàn dài zhī míng, zài yí dí guǎng qí zòng héng zhī zhì. suī zé mù huà zhī měi, gǒu yuè yú dāng shí ér láng zǐ gū ēn, xuán shēng yú guò hòu. jí guī bù luò, xiān bù chēng bīng. biān bǐ lí zāi, shí yóu yú cǐ. gù lǎo zi yún' guó zhī lì qì, bù kě shì rén'. zài yú qí rén, yóu bù kě yǐ shì zhī, kuàng yú yí dí hū!
窃唯突厥、吐蕃、契丹等往因入贡,并叨殊奖,或执戟丹墀,册名戎秩,或曳裾庠序,高步学门,服胡毡裘,语兼中夏,明习汉法,睹衣冠之仪,目觌朝章,知经国之要,窥成败於图史,察安危於古今,识边塞之盈虚,知山川之险易。或委以经略之功,令其展效;或矜其首丘之志,放使归蕃。於国家虽有冠带之名,在夷狄广其纵横之智。虽则慕化之美,苟悦於当时;而狼子孤恩,旋生於过后。及归部落,鲜不称兵。边鄙罹灾,实由於此。故老子云'国之利器,不可示人'。在於齐人,犹不可以示之,况於夷狄乎!
jǐn àn: chǔ shēn gōng wū chén bēn jìn ér shǐ yú wú, shǐ qí zi hú yōng wèi wú xíng rén, jiào wú zhàn zhèn, shǐ zhī pàn chǔ, wú yú shì fá chǔ, qǔ cháo jià kè jí, rù zhōu lái, zi fǎn yī suì qī bèn mìng. qí suǒ yǐ néng móu chǔ, liáng yǐ cǐ yě. àn hàn huán dì qiān wǔ bù xiōng nú yú fén jìn, qí hòu zú yǒu liú shí zhī nán. xiàng shǐ wǔ bù bù xǐ, zé jìn zuò yóu wèi kě liàng yě. xiān bēi bù qiān, zé mù róng wú zhōng yuán zhī tiě yě. yòu àn hàn shū chén tāng yún:' fū hú bīng wǔ ér dāng hàn bīng yī, hé zhě? bīng rèn pǔ dùn, gōng nǔ bù lì. jīn wén pō dé hàn gōng, rán yóu sān ér dāng yī.' yóu shì yán zhī, lì bīng shàng bù kě yǐ shǐ hú rén dé fǎ, kuàng chù zhī zhōng guó ér shǐ qí xí jiàn zāi! xī hàn dōng píng wáng qǐng tài shǐ gōng shū, cháo chén yǐ wéi tài shǐ gōng shū yǒu zhàn guó zòng héng zhī shuō, bù kě yǐ yǔ zhū hóu. cǐ zé nèi dì zhū wáng shàng bù kě yǔ, kuàng wài guó hū!
谨按:楚申公巫臣奔晋而使於吴,使其子狐庸为吴行人,教吴战阵,使之叛楚,吴於是伐楚,取巢驾克棘,入州来,子反一岁七奔命。其所以能谋楚,良以此也。按汉桓帝迁五部匈奴於汾晋,其后卒有刘、石之难。向使五部不徙,则晋祚犹未可量也。鲜卑不迁,则慕容无中原之僣也。又按汉书陈汤云:'夫胡兵五而当汉兵一,何者?兵刃朴钝,弓弩不利。今闻颇得汉工,然犹三而当一。'由是言之,利兵尚不可以使胡人得法,况处之中国而使其习见哉!昔汉东平王请太史公书,朝臣以为太史公书有战国纵横之说,不可以与诸侯。此则内地诸王尚不可与,况外国乎!
chén qiè jì qín bìng tiān xià jí liú xiàng zhī jì, lèi zài yòng bīng, rén hù diāo sàn. yǐ jìn huì fāng zhī, dāng bā wáng zhī sàng shī, zé qīng yú chǔ hàn zhī tú dì, xiōng nú mò dú zhī quán shí, guò yú wǔ bù zhī wēi ruò. dāng nǎng shí mò dú zhī qiáng shèng, chéng zhōng guó xū bì, gāo zǔ něi è píng chéng, ér mò dú bù néng rù zhōng guó zhě hé yě? fēi bīng bù zú yǐ qīn zhū xià, lì bù zú yǐ pò fén jìn, qí suǒ yǐ jiě wéi ér zòng gāo zǔ zhě, wèi bù xí zhōng tǔ zhī fēng, bù ān zhōng guó zhī měi, shēng zhǎng qì mò zhī běi, yǐ qióng lú jiān yú chéng yì, yǐ zhān jì měi yú zhāng fú. jì ān qí suǒ xí, ér lè qí suǒ shēng, shì yǐ wú kuī zhōng guó zhī xīn zhě, wéi shēng bù zài hàn gù yě. qǐ yǒu xīn bù lè hàn ér yù shēn rù zhě hū? liú yuán hǎi, wǔ bù lí sàn zhī yú, ér zú néng zì zhèn yú zhōng guó zhě, wèi shǎo jū nèi dì, míng xí hàn fǎ, fēi yuán hǎi yuè hàn, ér hàn yì yuè zhī, yī zhāo bèi pàn, sì fāng xiāng yīng, suì bǐ chán yú zhī hào, qiè dì wáng zhī bǎo, jiàn shā mò ér bù jū, yōng píng yáng ér dǐng zhì zhě, wèi jū hàn gù yě. xiàng shǐ yuán hǎi bù nèi xǐ, zhǐ dāng jié biān rén zēng cǎi qū niè, yǐ guī yīn shān zhī běi, ān néng shǐ wáng mí cuī yì wèi qí yòng xié?
臣窃计秦并天下及刘项之际,累载用兵,人户凋散。以晋惠方之,当八王之丧师,则轻於楚汉之涂地,匈奴冒顿之全实,过於五部之微弱。当曩时冒顿之强盛,乘中国虚弊,高祖馁厄平城,而冒顿不能入中国者何也?非兵不足以侵诸夏,力不足以破汾晋,其所以解围而纵高祖者,为不习中土之风,不安中国之美,生长碛漠之北,以穹庐坚於城邑,以毡罽美於章服。既安其所习,而乐其所生,是以无窥中国之心者,为生不在汉故也。岂有心不乐汉而欲深入者乎?刘元海,五部离散之馀,而卒能自振於中国者,为少居内地,明习汉法,非元海悦汉,而汉亦悦之,一朝背叛,四方乡应,遂鄙单于之号,窃帝王之宝,贱沙漠而不居,拥平阳而鼎峙者,为居汉故也。向使元海不内徙,止当劫边人缯采麹糵,以归阴山之北,安能使王弥、崔懿为其用邪?
dāng jīn huáng fēng xiá tán, hán shí gé miàn, fán zài huī xìng, mò bù huái xún, fāng shǐ yóu yú xiào zhōng, rì dī jǐn jié, yǐ chén yú jiàn, guó jiā fāng chuán wú qióng zhī zuò yú hòu. tuō bèi fáng bù jǐn, biān chén shī tú, zé yí dí chēng bīng bù zài fāng wài, fēi suǒ yǐ féi zhōng guó, xuē sì yí, jīng yíng wàn shèng zhī guī, yí jué sūn móu zhī dào yě. chén yú yǐ wéi, yuàn chōng shì zi zhě, yī jiē jìn jué, bì ruò xiān zài zhōng guó zhě, yì bù kě gèng shǐ guī fān, zé yí rén bǎo jiāng, biān yì wú shì yǐ.
当今皇风遐覃,含识革面,凡在虺性,莫不怀驯,方使由余效忠,日磾尽节,以臣愚见,国家方传无穷之祚於后。脱备防不谨,边臣失图,则夷狄称兵不在方外,非所以肥中国,削四夷,经营万乘之规,贻厥孙谋之道也。臣愚以为,愿充侍子者,一皆禁绝,必若先在中国者,亦不可更使归蕃,则夷人保疆,边邑无事矣。
liú qǐ jū kuàng wǔ zhǐ yuē:
刘起居贶武指曰:
zì xī yì biān zhě, tuī gāo yú yán yóu bān gù. yán yóu yì yuē:" yù xiōng nú zì gǔ wú de shàng cè zhě. zhōu shí xiǎn yǔn nèi qīn, mìng jiāng zhēng zhī, jǐn jìng ér hái, pì wén méng shì rén, qū zhī ér yǐ, shì wèi zhōng cè. hàn wǔ qīng jī shēn rù, lián bīng sān shí nián, zhōng guó bà hào, xiōng nú yì kè, shì wéi xià cè. qín zhù cháng chéng, qín yú zhuǎn shū, jiāng jìng wán ér zhōng guó jié, shì wèi wú cè. zì gǔ wú de qí shàng cè zhě yě." qí bān gù yuē:" yán xiōng nú zhě, dà yào guī yú liǎng kē: jìn shēn zé shǒu hé qīn, jiè zhòu zé yán zhēng fá. hàn xìng yǐ lái, yǒu xiū wén yǐ hé zhī, yǒu yòng wǔ yǐ kè zhī, yǒu bēi xià ér chéng shì zhī, yǒu wēi fú ér chén chù zhī. hé qīn zhī lùn, fā yú liú jìng. tiān xià xīn dìng, gù cóng qí yán, lù yí yǐ jiù ān biān jìng. xiào huì gāo hòu, zūn ér bù wéi, xiōng nú jiā jiāo, kòu dào bù zhǐ, yǔ tōng guān shì, qī yǐ hàn nǚ, suì lù qiān jīn, wú yì zhī míng yàn yě. zhòng shū yù fù shǒu jiù wén, hòu jié yǐ cái, zhì ài zǐ, biān jìng bù xuǎn wǔ lüè zhī chén, xiū zhàng suì bèi sāi zhī jù, lì cháng jǐ jìn nǔ, shì wú suǒ yǐ dài kòu, ér wù fù liǎn yú rén, yuǎn háng huò lù, gē bō bǎi xìng, yǐ fèng kòu chóu, xìn gān yán, shǒu kōng yuē, ér jì hú mǎ bù kuī, bù yì guò hū? wáng mǎng shí, chán yú qì qí ài zǐ, mèi lì bù gù, qīn lüè suǒ huò, suì jù wàn jì, ér hé qīn lù yí, bù guò qiān jīn, ān zài qí bù qì zhì ér shī zhòng lì yě? yí dí zhī rén, tān ér hǎo lì, rén miàn shòu xīn, shèng wáng qín shòu chù zhī, bù yǔ yuē shì, bù jiù gōng fá. yuē zhī zé fèi lù ér jiàn qī, gōng zhī zé láo shī ér zhāo kòu. wài ér bù nèi, shū ér bù qīn, zhèng jiào bù jí qí rén, zhēng shuò bù jiā qí guó. lái zé chéng ér yù zhī, qù zé bèi ér shǒu zhī. mù yì zé jiē zhī yǐ lǐ ràng, shǐ qū zài bǐ. gài shèng wáng yù mán yí zhī cháng dào yě."
自昔议边者,推高於严尤、班固。严尤议曰:“御匈奴自古无得上策者。周时玁狁内侵,命将征之,尽境而还,譬蚊虻螫人,驱之而已,是为中策。汉武轻赍深入,连兵三十年,中国罢耗,匈奴亦克,是为下策。秦筑长城,勤於转输,疆境完而中国竭,是为无策。自古无得其上策者也。”其班固曰:“言匈奴者,大要归於两科:缙绅则守和亲,介胄则言征伐。汉兴以来,有修文以和之,有用武以克之,有卑下而承事之,有威服而臣畜之。和亲之论,发於刘敬。天下新定,故从其言,赂遗以救安边境。孝惠、高后,遵而不违,匈奴加骄,寇盗不止,与通关市,妻以汉女,岁赂千金,无益之明验也。仲舒欲复守旧文,厚结以财,质爱子,边境不选武略之臣,修障隧备塞之具,厉长戟劲弩,恃吾所以待寇,而务赋敛於人,远行货赂,割剥百姓,以奉寇雠,信甘言,守空约,而冀胡马不窥,不亦过乎?王莽时,单于弃其爱子,昧利不顾,侵掠所获,岁巨万计,而和亲赂遗,不过千金,安在其不弃质而失重利也?夷狄之人,贪而好利,人面兽心,圣王禽兽畜之,不与约誓,不就攻伐。约之则费赂而见欺,攻之则劳师而招寇。外而不内,疏而不亲,政教不及其人,正朔不加其国。来则惩而御之,去则备而守之。慕义则接之以礼让,使曲在彼。盖圣王御蛮夷之常道也。”
kuàng yǐ yán yóu zhī yì biàn ér wèi xiáng, bān gù zhī lùn xiáng ér wèi jǐn. tuī ér wèi yán, zhōu dé shàng cè, qín dé qí zhōng, hàn wú cè yān. hé yǐ yán zhī? huāng fú zhī wài, shēng jiào suǒ yuǎn, qí pàn yě bù wéi zhī láo shī, qí jiàng yě bù wéi zhī shì bèi, yán qí shǒu yù, xiǎn qí zǒu jí, fàn sāi zé yǒu zhí xùn zhī jié, shēn rù zé yǒu yì róng zhī xūn, bǐ qí yù wèi kòu ér bù néng, yuàn chén qiè ér bù dé. sī yù róng zhī shàng cè, jìn bào zhī liáng suàn. huì cǐ zhōng xià, yǐ suí sì fāng, zhōu rén zhī dào yě, kuàng gù yuē zhōu dé shàng cè.
贶以严尤之议辨而未详,班固之论详而未尽。推而为言,周得上策,秦得其中,汉无策焉。何以言之?荒服之外,声教所远,其叛也不为之劳师,其降也不为之释备,严其守御,险其走集,犯塞则有执讯之捷,深入则有殪戎之勋,俾其欲为寇而不能,愿臣妾而不得。斯御戎之上策,禁暴之良算。惠此中夏,以绥四方,周人之道也,贶故曰周得上策。
yì chēng" wáng gōng shè xiǎn, yǐ shǒu qí guó". zhù cháng chéng, xiū zhàng sāi, yì zhī shè xiǎn yě. jīn shuò sāi zhī shàng, duō gǔ cháng chéng, wèi zhī qǐ zì hé dài. qī guó fēn zhēng, guó yǒu cháng chéng, zhào jiǎn zi qǐ cháng chéng yǐ bèi hú, yàn qín yì zhù cháng chéng, yǐ xiàn zhōng wài, zé cháng chéng zhī zuò qí lái yuǎn yǐ. qín jiān tiān xià, yì lǐ chéng qiàn, chéng quán guó miè, rén guī jiù yān. zì hàn zhì suí, yīn qí chéng yè, huò xiū huò zhù, wú dài wú zhī. hòu wèi shí, zhù cháng chéng yì yuē:" lǔ qí qīng jié, fēng lái diàn wǎng, wù bì wèi huáng bì, niú yáng bù xiá shōu, léi jī zhì yú jìn jiāo, yún fēi chū yú sāi biǎo, bù dé bù lì cháng chéng yǐ bèi zhī. rén zhù yī bù, qiān lǐ zhī dì yì sān shí wàn rén, bù yǒu xún shuò zhī láo, ān huò jiǔ cháng zhī yì. shǐ huáng chì zhōng guó zhī róng, chū zhū sāi biǎo, xiōng nú bù gǎn nán xià ér mù mǎ, zhàn shì bù gǎn wān gōng ér bào yuàn." kuàng gù yuē qín dé zhòng cè.
易称“王公设险,以守其国”。筑长城,修障塞,易之设险也。今朔塞之上,多古长城,未知起自何代。七国分争,国有长城,赵简子起长城以备胡,燕秦亦筑长城,以限中外,则长城之作其来远矣。秦兼天下,益理城堑,城全国灭,人归咎焉。自汉至隋,因其成业,或修或筑,无代无之。后魏时,筑长城议曰:“虏骑轻捷,风来电往,坞壁未遑闭,牛羊不暇收,雷击至於近郊,云飞出於塞表,不得不立长城以备之。人筑一步,千里之地役三十万人,不有旬朔之劳,安获久长之逸。始皇斥中国之戎,出诸塞表,匈奴不敢南下而牧马,战士不敢弯弓而报怨。”贶故曰秦得中策。
shǐ chēng liú jìng shuō gāo zǔ yǐ lǔ yuán gōng zhǔ jià xiōng nú, sì wáng zé hàn zhī wài sūn, qǐ gǎn yǔ dà fù zhēng zāi! jiǎ lì zōng nǚ, xiōng nú bù xìn, wú yì yě. dì yù qiǎn lǔ yuán, hòu qì jiàn yuē:" dì wéi yī nǚ, nài hé qì zhī xiōng nú hū!" yóu shì qiǎn zōng nǚ xíng. yòu àn: lǔ yuán gōng zhǔ, zé zhào wáng zhāng áo zhī hòu yě. rén gào zhào wáng fǎn, lǚ hòu yán zhào wáng yǐ gōng zhǔ gù, bù yí yǒu cǐ. gāo zǔ yuē:" shǐ zhāng áo yǒu tiān xià, qǐ shǎo nǎi nǚ hū!" gāo zǔ shěn lǔ yuán gōng zhǔ bù néng zhǐ zhào wáng zhī móu, ér wèi néng xī xiōng nú zhī pàn xié? jiǎ yǒu yù qiǎn zhī cí, gù xì yán ěr. qiě mò dú shǒu rèn tóu màn, gōng shè qí mǔ, ér jì qí bù yǔ wài zǔ zhēng qiáng, qǐ bù huò zāi! rán zé gāo zǔ zhī hé qīn zhī bù néng jiǔ ān ér wèi zhī zhě, tiān xià chū dìng, gǒu shū suì yuè zhī huò, yǐ xī zhào rén zhī qín ěr! ér tiān zī huò dá, bù jīn zhì néng, shěn móu nèi duàn, zhòng mò zhī shí. wǔ dì shí, zhōng guó kāng níng, hú kòu yì xiān, shū ér jué zhī, cǐ qí shí yě. fāng gèng mí hào huá xià, lián bīng jī nián, yán yóu yǐ wéi xià cè, kě yǐ. hàn zhī shī cè, fēi zhǐ yòng bīng. zhì yú zhāo xuān, wǔ shì liàn xí, chì hòu jīng shěn, hú rù zé fù wáng, jū yòu wèi bī, shōu jī yuǎn xǐ, qióng cuàn hǎi yīn. cháo tíng bù zūn zōng zhōu zhī gù shì, nǎi xí fèng chūn zhī guò jǔ, qǐ chǒng nà wǔ, qīng jié fǔ cáng, gěi xī běi fāng, wú lǜ suì èr yì qī shí wàn, shǎng cì zhī fèi, chuán sòng zhī láo, shàng bù jì yān. huáng shì shū nǚ, pín yú qióng lú yè tíng liáng rén, jiàng yú shā mò. fū gòng zǐ nǚ fāng wù, chén pú zhī zhí yě. shī yuē" mò gǎn bù lái xiǎng, mò gǎn bù lái wáng", chuán chēng" huāng fú zhě lái wáng", cǐ jiē chēng qí lái, bù yán dāng wǎng yě. qǐ yòng yí lǐ, jīng biǎn qí jué gōng jí wú méng, huì ér bù shū. nài hé yǐ tiān zǐ zhī zūn yǔ xiōng nú yuē wèi xiōng dì, dì nǚ zhī hào yǔ hú ǎo bìng wèi róng qī, ǎo, wū lǎo fǎn. zhēng mǔ bào zǐ, cóng qí wū sú. zhōng guó zhī yì yú mán yí zhě, yǐ yǒu fù zǐ nán nǚ zhī bié yě. ruò nǎi wèi pèi tiān dì, zhí diào yīn yáng, bù néng gé lóng mèi zhī xìng, shǐ jiàn xí huá fēng, fǎn lìng wǎn yě zhī zī, huǐ jié yì lèi, qí wèi gòu rǔ, kě shèng dào zāi! hàn zhī jūn chén, céng mò zhī chǐ. dōng hàn zhì cáo mǎ, zhāo lái qiāng dí, nèi zhī sāi yuán, zī fèng suǒ fèi, yǒu yú yú xī. bǎi rén zhī qiú, qiān kǒu zhī zhǎng, jīn yìn zǐ shòu, shí wáng hóu zhī fèng zhě, xiāng bàn yú cháo mù mǎ zhī tóng, chéng yáng zhī lì, jī cuì hé zhī zī, yāo líng wán zhī lì zhě, xiāng cuò yú lù. jiǔ zhōu wǔ fú, lěi nòu zhī suǒ lì, sī xǐ zhī suǒ shēng, fāng sān qiān lǐ. zhí yú sān qiān lǐ zhī zhōng, sàn yú shù wàn lǐ zhī wài, rén yān dé bù láo, guó yān dé bù pín. gù yí dí suì jiāo, huá xià rì cù. dāng qí qiáng yě, yòu jié rén lì yǐ zhēng zhī qí fú yě, yòu rú shì yǐ yǎng zhī. bìng zé shòu yǎng, qiáng zé nèi gōng. wū hū! zhōng guó wèi qiāng hú fú yì qiě qiān zǎi ér mò zhī xù, kě bù dà bēi zāi! wéi zhèng zhě chéng néng yí qí cái yǐ shǎng shù zú, zé wǒ rén fù yǐ yí qí jué yǐ ěr shǒu chén, zé wǒ jiāng liáng yǐ. fù lì guī yú wǒ, wēi wáng yí yú bǐ, wú nà nǚ zhī rǔ, wú chuán sòng zhī láo, cǐ zhī bù wéi, ér qì tóng jí yì, yǔ wán yòng yín, yǐ yí luàn huá, yǐ yì móu xià, biàn shàng guó zhī fēng sú, mì zhōng hé zhī zhèng qì, kuàng gù yuē hàn wú cè yān.
史称刘敬说高祖以鲁元公主嫁匈奴,嗣王则汉之外孙,岂敢与大父争哉!假立宗女,匈奴不信,无益也。帝欲遣鲁元,后泣谏曰:“帝唯一女,奈何弃之匈奴乎!”由是遣宗女行。又按:鲁元公主,则赵王张敖之后也。人告赵王反,吕后言赵王以公主故,不宜有此。高祖曰:“使张敖有天下,岂少乃女乎!”高祖审鲁元公主不能止赵王之谋,而谓能息匈奴之叛邪?假有欲遣之辞,固戏言耳。且冒顿手刃头曼,躬射其母,而冀其不与外祖争强,岂不惑哉!然则高祖知和亲之不能久安而为之者,天下初定,苟纾岁月之祸,以息兆人之勤耳!而天姿豁达,不矜智能,沈谋内断,众莫之识。武帝时,中国康宁,胡寇益鲜,疏而绝之,此其时也。方更糜耗华夏,连兵积年,严尤以为下策,可矣。汉之失策,非止用兵。至於昭宣,武士练习,斥候精审,胡入则覆亡,居又畏逼,收迹远徙,穷窜海阴。朝廷不遵宗周之故事,乃袭奉春之过举,启宠纳侮,倾竭府藏,给西北方,无虑岁二亿七十万,赏赐之费,传送之劳,尚不计焉。皇室淑女,嫔於穹庐;掖庭良人,降於沙漠。夫贡子女方物,臣仆之职也。诗曰“莫敢不来享,莫敢不来王”,传称”荒服者来王”,此皆称其来,不言当往也。杞用夷礼,经贬其爵;公及吴盟,讳而不书。奈何以天子之尊与匈奴约为兄弟,帝女之号与胡媪并为戎妻,(媪,乌老反。)烝母报子,从其污俗。中国之异於蛮夷者,以有父子、男女之别也。若乃位配天地,职调阴阳,不能革聋昧之性,使渐习华风,反令婉冶之姿,毁节异类,其为垢辱,可胜道哉!汉之君臣,曾莫之耻。东汉至曹马,招来羌狄,内之塞垣,资奉所费,有逾於昔。百人之酋,千口之长,金印紫绶,食王侯之俸者,相半於朝;牧马之童,乘羊之隶,赍毳毼之资,邀绫纨之利者,相错於路。九州五服,耒耨之所利,丝枲之所生,方三千里。植於三千里之中,散於数万里之外,人焉得不劳,国焉得不贫。故夷狄岁骄,华夏日蹙。当其强也,又竭人力以征之;其服也,又如是以养之。病则受养,强则内攻。呜呼!中国为羌胡服役且千载而莫之恤,可不大悲哉!为政者诚能移其财以赏戍卒,则我人富矣;移其爵以饵守臣,则我将良矣。富利归於我,危亡移於彼,无纳女之辱,无传送之劳,此之不为,而弃同即异,与顽用嚚,以夷乱华,以裔谋夏,变上国之风俗,汨中和之正气,贶故曰汉无策焉。
yán yóu shēn yǐ gǔ wú shàng cè zhě, wèi bù néng chén qiè yě. shèng wáng chéng néng zhī, ér bù yòng ěr. chēng qín shì wú cè zhě, wèi qí rǎng dí ér wáng guó yě. qín wáng zhī jiù, fēi rǎng dí yě. chēng hàn shì dé xià cè zhě, wèi fá hú ér rén bìng. rén jì bìng yǐ, yòu yì rén ér fèng zhī, shì wú cè yě. kuàng gù yuē yán yóu zhī yì biàn ér wèi xiáng zhě yě.
严尤深以古无上策者,为不能臣妾也。圣王诚能之,而不用耳。称秦氏无策者,谓其攘狄而亡国也。秦亡之咎,非攘狄也。称汉氏得下策者,谓伐胡而人病。人既病矣,又役人而奉之,是无策也。贶故曰严尤之议辨而未详者也。
bān gù zhī lùn, pō jiū qí qíng ér yuē" qí lái mù yì, jiē yǐ lǐ ràng, shǐ qū zài bǐ", shì wèi jǐn yě. hé zhě? lǐ ràng yǐ jiāo jūn zǐ, bù yǐ jiē xiǎo rén, kuàng yú qín shòu yí dí hū! fū qí huò nèi lái, zé huá xià zhī qíng dàng xiān lì wài sàn, zé róng jié zhī xīn shēng. huá xià qíng dàng, chū bīng zhī yuán yě róng jié xīn shēng, qīn dào zhī běn yě. shèng rén wéi cǐ zhī shèn, bù guì qí huò, bù bǎo yuǎn wù, qín shòu fēi qí tǔ xìng bù yù, qì fú fēi qí suǒ chǎn bù yù, qǐ wéi zhì bì bù tōng zāi! zhì yú yǐn shí shēng yuè, bù yǔ gòng zhī, gù yí dí lái zhāo, zuò zhī mén wài, shǐ shé rén tǐ wěi yǐ shí zhī, ruò qín shòu rán, bù shǐ zhī xīn xiāng jiā wèi yě. huò qí shēng, bù liè yú tíng miào. shòu qí gòng, bù guò hù shǐ shòu pí, bù wéi zhì bì, bù wéi cái huò. lì jì xiǎo yǐ, chóu yì yí rán. hàn shì xí wán jiāo lǔ, shǐ yuè yān zhào zhī míng chàng yǎ zhì, gān dà guān zhī bā zhēn liù qí, shǐ wǔ dōu zhī wén qǐ luó wán, gōng zhī zé zhǎng yù ér zēng qiú, jué zhī zé miè dé ér zhāo yuàn. jiā yǐ chì hòu bù míng, shì zú bù xí, shì yóu bǎo chái láng yǐ liáng ròu, ér zòng qí liè shì pí rén. qiú qí huò yuán, jiē yǐ lǐ ràng zhī suǒ zhì yě. gù tōng gòng xiàn zé qù jǐn huì ér dé máo gé, tǎo fù yuē zé huò quǎn mǎ ér sàng shì rén, xǔ hé qīn zé huǐ lǐ yì ér shùn róng sú. zhāng qiān shǐ xī yù, dé mó hē dōu lēi qū, hàn wǔ cǎi zhī yǐ wéi gǔ chuī. dōng hàn wèi jìn, lè zé hú dí kōng hóu, yù zé hú chuáng, shí zé qiāng zhì mò zhì, qì zé mán pán, cí zé hú tiān. jìn mò wǔ hú dì jū zhōng xià, qǐ wú tiān dào, yì rén shì shǐ zhī rán yě. huá rén, bù zú yě, lì xiǎn zǔ lǔ rén, qí bīng yě, lì píng dì. bǐ lì chí tū, wǒ zé jiān shǒu, wú yǔ zhuī bēn, wú yǔ jìng zhú. lái zé dù xiǎn shǐ wú jìn, qù zé bì xiǎn shǐ wú hái. chōng yǐ cháng jǐ, lín yǐ qiáng nǔ, fēi qiú shèng zhī yě, chuàng zhī ér yǐ. cuò bǐ wán xiōng, zhì zhī dù wài, pì zhū chóng zhì, fāng hū huī yì. rú shì, hé lǐ ràng zhī jiē, hé qū zhí zhī zhēng zāi! kuàng gù yuē bān gù zhī lùn, xiáng ér wèi jǐn zhě yě.
班固之论,颇究其情;而曰“其来慕义,接以礼让,使曲在彼”,是未尽也。何者?礼让以交君子,不以接小人,况於禽兽夷狄乎!夫奇货内来,则华夏之情荡;纤丽外散,则戎羯之心生。华夏情荡,出兵之源也;戎羯心生,侵盗之本也。圣人唯此之慎,不贵奇货,不宝远物,禽兽非其土性不育,器服非其所产不御,岂唯贽币不通哉!至於饮食声乐,不与共之,故夷狄来朝,坐之门外,使舌人体委以食之,若禽兽然,不使知馨香嘉味也。获其声,不列於庭庙。受其贡,不过楛矢兽皮,不为贽币,不为财货。利既小矣,酬亦宜然。汉氏习玩骄虏,使悦燕赵之名倡雅质,甘大官之八珍六齐,使五都之文绮罗纨,供之则长欲而增求,绝之则灭德而招怨。加以斥候不明,士卒不习,是犹饱豺狼以良肉,而纵其猎噬疲人。求其祸源,接以礼让之所致也。故通贡献则去锦缋而得毛革,讨负约则获犬马而丧士人,许和亲则毁礼义而顺戎俗。张骞使西域,得摩诃兜勒曲,汉武采之以为鼓吹。东汉魏晋,乐则胡笛箜篌,御则胡床,食则羌炙、貊炙,器则蛮盘,祠则胡天。晋末五胡递居中夏,岂无天道,亦人事使之然也。华人,步卒也,利险阻;虏人,骑兵也,利平地。彼利驰突,我则坚守,无与追奔,无与竞逐。来则杜险使无进,去则闭险使无还。冲以长戟,临以强弩,非求胜之也,创之而已。措彼顽凶,寘之度外,譬诸虫豸,方乎虺蜴。如是,何礼让之接,何曲直之争哉!贶故曰班固之论,详而未尽者也。
sì yí zhī huá xià, shàng yǐ. míng dá zhī shì lùn bèi biān zhī yào, wú dài wú zhī. guó cháo yǒu fáng sī kōng shàng shū jiàn fá gāo lí yún, bǐ lái fàn zuì sǐ qiú, měi lìng sān fù, zhòng xī rén mìng zhì cǐ, ér yì wàn lì zú, wú yī zuì lì, wěi zhī fēng rèn, shí wèi yuān kù. xuē bǔ quē shàng shū jiàn, zhū fān shì zi jiǔ zài jīng shī, kǒng qí zhī biān sài yíng xū xiǎn yì, yuè huá xià fú wán shēng sè, huò kuī tú jí, jiān dá gǔ jīn, rú yǒu liú yuán hǎi zhī tú, zhōng chéng dà duì. liú qǐ jū wǔ zhǐ yún, qín zhú róng dí chū sài, xiàn gé huá yí, shì wèi zhōng cè. sān xián suǒ chén, kě wèi dǔ lùn, yán xiáng lǐ qiè, dù yuè qián gǔ, sī yǎng tàn bù xiá, qǐ gǎn fán shù ěr.
四夷之猾夏,尚矣。明达之士论备边之要,无代无之。国朝有房司空上书谏伐高丽云,比来犯罪死囚,每令三覆,重惜人命至此,而亿万吏卒,无一罪戾,委之锋刃,实为冤酷。薛补阙上书谏,诸蕃侍子久在京师,恐其知边塞盈虚险易,悦华夏服玩声色,或窥图籍,兼达古今,如有刘元海之徒,终成大憝。刘起居武指云,秦逐戎狄出塞,限隔华夷,是为中策。三贤所陈,可谓笃论,言详理切,度越前古,斯仰叹不暇,岂敢繁述耳。