strong biān fáng shí wǔ strong
邊防十五
běi dí liù
北狄六
tū jué xià
突厥下
xī tū jué dà luó biàn. mù gǎn kè hán zhī zǐ. chū, mù gǎn yǔ shā bō lüè kè hán yǒu xì, yīn fēn wèi èr. dà luó biàn jí ā bō kè hán. qí guó jū wū sūn zhī gù dì, dōng zhì tū jué guó, xī zhì léi zhù hǎi, nán zhì shū lè, běi zhì hàn hǎi, zài jīng shī xī běi qī qiān lǐ. zì yān qí guó xī běi qī rì xíng, zhì qí nán tíng zì nán tíng yòu zhèng běi bā rì xíng, zhì qí běi tíng. tiě lēi guī zī jí xī yù zhū guó, jiē guī fù zhī. qí rén zá yǒu dōu lù jí nǔ shǐ bì gé luó lù chù yuè chù mì yī wú děng zhū zhǒng. fēng sú dà dǐ yǔ tū jué tóng, wéi yán yǔ wēi yì. qí guān yǒu yè hù, yǒu shè, yǒu tè qín, cháng yǐ kè hán zǐ dì jí zōng zú wèi zhī yòu yǒu yǐ jīn qū lì chuài yán hóng dá xié lì fā tǔ tún qí jīn děng guān, jiē dài xí qí wèi.
西突厥大邏便。(木杆可汗之子。)初,木杆與沙缽略可汗有隙,因分為二。(大邏便即阿波可汗。)其國居烏孫之故地,東至突厥國,西至雷翥海,南至疏勒,北至瀚海,在京師西北七千里。自焉耆國西北七日行,至其南庭;自南庭又正北八日行,至其北庭。鐵勒、龜茲及西域諸國,皆歸附之。其人雜有都陸及弩矢畢、葛邏祿、處月、處密、伊吾等諸種。風俗大抵與突厥同,唯言語微異。其官有葉護,有設,有特勤,常以可汗子弟及宗族為之;又有乙斤屈利啜、閻洪達、頡利發、吐屯、俟斤等官,皆代襲其位。
dà luó biàn jì wèi chù luó biàn kè hán suǒ qín, qí guó lì yāng sù tè qín zhī zǐ, shì wèi ní lì kè hán. zhì qí zi dá màn, hào ní juē chù luó kè hán. jí dà luó biàn zhī zhǒng luò, yǔ běi tū jué chù luó kè hán hào tóng, fēi yī rén yě. qí mǔ xiàng shì, běn zhōng guó rén, shēng dá màn ér ní lì zú, ér xiàng shì yòu jià qí dì pó shí tè qín. suí kāi huáng mò, pó shí yǔ xiàng shì yì zhǎng ān. chù luó kè hán jū wú cháng chù, rán duō zài wū sūn gù dì. lì èr xiǎo kè hán, fēn tǒng suǒ bù. yī zài shí guó běi, yǐ zhì zhū hú yī jū guī zī běi, qí dì míng yīng suō. měi wǔ yuè bā rì, xiāng jù jì shén, suì qiǎn zhòng chén xiàng qí xiān dài suǒ jū zhī kū zhì jì yān.
大邏便既為處羅便可汗所擒,其國立鞅素特勤之子,是為泥利可汗。至其子達漫,號泥撅處羅可汗。(即大邏便之種落,與北突厥處羅可汗號同,非一人也。)其母向氏,本中國人,生達漫而泥利卒,而向氏又嫁其弟婆實特勤。隋開皇末,婆實與向氏詣長安。處羅可汗居無常處,然多在烏孫故地。立二小可汗,分統所部。一在石國北,以制諸胡;一居龜茲北,其地名應娑。每五月八日,相聚祭神,歲遣重臣向其先代所居之窟致祭焉。
yáng dì dà yè liù nián, dì jiāng xī tǎo tǔ gǔ hún, qiǎn shì yù wéi jié zhào chù luó huì yú dà dǒu bá gǔ, qí guó rén bù cóng, chù luó xiè shǐ zhě, cí yǐ gù. shì huì qí qiú zhǎng shè guì shǐ qiú hūn, péi jǔ yīn zòu yuē: chù luó bù cháo, zì shì qiáng dà. chén qǐng yǐ jì ruò zhī, fēn liè qí guó, zé yì zhì yě. shè guì zhě, dōu liù zhī zǐ, dá tóu zhī sūn, dá tóu jiù wèi xī miàn kè hán, chū yǔ shā bō lüè yǒu xì, suì fēn wèi bié bù, yīn dōng kè hán yōng yú lǘ sǐ hòu, zì lì wèi bù jiā kè hán. dá tóu sǐ hòu, qí sūn shè guì wēi ruò, bù dé wèi kè hán. dài wèi kè hán, jūn lín xī miàn. jīn wén qí shī zhí, fù lì yú chù luó, gù qiǎn shǐ lái yǐ jié yuán ěr. yuàn hòu lǐ qí shǐ, bài wèi dà kè hán, tū jué shì fēn, liǎng cóng wǒ yǐ. dì cóng zhī, suì zhào qí shǐ zhě, yán chù luó bù shùn zhī yì, chēng shè guì yǒu hǎo xīn, wú jiāng lì wèi dà kè hán, lìng fā bīng zhū chù luó, rán hòu dāng wèi hūn yě. dì qǔ táo zhú bái yǔ jiàn yī zhī yǐ cì shè guì, yīn wèi zhī yuē: cǐ shì yí sù jí rú jiàn yě. shǐ zhě fǎn, lù jīng chù luó, chù luó ài jiàn, jiāng liú zhī, shǐ zhě jué ér dé miǎn. shè guì wén ér dà xǐ, xìng bīng xí zhī, chù luó dà bài, qì qī zǐ, jiāng zuǒ yòu shù qiān qí dōng zǒu, dùn yú gāo chāng dōng, bǎo shí luó màn shān. gāo chāng wáng qū bó yǎ shàng zhuàng, dì qiǎn péi jǔ jiāng xiàng shì qīn yào zuǒ yòu wǎng xiǎo yù zhī, suì rù cháo. zhào liú qí lèi ruò wàn yú kǒu, lìng qí dì què dá shè mù chù huì níng jùn.
煬帝大業六年,帝將西討吐谷渾,遣侍御韋節召處羅會於大斗拔谷,其國人不從,處羅謝使者,辭以故。適會其酋長射匱使求婚,裴矩因奏曰:「處羅不朝,自恃強大。臣請以計弱之,分裂其國,則易制也。射匱者,都六之子,達頭之孫,(達頭舊為西面可汗,初與沙缽略有隙,遂分為別部,因東可汗雍虞閭死後,自立為步迦可汗。達頭死後,其孫射匱微弱,不得為可汗。)代為可汗,君臨西面。今聞其失職,附隸於處羅,故遣使來以結援耳。願厚禮其使,拜為大可汗,突厥勢分,兩從我矣。」帝從之,遂召其使者,言處羅不順之意,稱射匱有好心,吾將立為大可汗,令發兵誅處羅,然後當為婚也。帝取桃竹白羽箭一枝以賜射匱,因謂之曰:「此事宜速疾如箭也。」使者返,路經處羅,處羅愛箭,將留之,使者譎而得免。射匱聞而大喜,興兵襲之,處羅大敗,棄妻子,將左右數千騎東走,遁於高昌東,保時羅漫山。高昌王麴伯雅上狀,帝遣裴矩將向氏親要左右往曉諭之,遂入朝。詔留其累弱萬餘口,令其弟闕達設牧畜會寧郡。
chù luó kè hán, suí yáng dì dà yè zhōng, yǔ tè qín dà nài rù cháo, réng cóng yáng dì zhēng gāo lì, cì hào wèi hé sà nà kè hán. yù jiāng dū zhī luàn, cóng yǔ wén huà jí zhì hé běi. huà jí bài, dà táng yǐ gé mìng, guī jīng shī, fēng guī yì jùn wáng. é gòng dà zhū yú gāo zǔ, shàng láo zhī yuē: zhū xìn wèi bǎo, wáng dàn chì xīn, zhū wú suǒ yòng. bù shòu. zì chù luó cháo suí hòu, shè guì suì yǒu qí dì. chù luó jì xiān yǔ shǐ bì yǒu xì, jí zài jīng shī, shǐ bì qiǎn shǐ qǐng shā zhī, gāo zǔ bù xǔ. qún chén jiàn yuē: ruò bù yǔ, zé shì cún yī rén ér shī yī guó yě, hòu bì wèi huàn. chí huí jiǔ zhī, bù dé yǐ, nǎi yǐn hé sà nà kè hán yú nèi diàn, yǔ zòng jiǔ, jì ér sòng zhì zhōng shū mén xià shěng, zòng běi tū jué shǐ shā zhī. tài zōng jí wèi, lìng yǐ lǐ gǎi zàng.
處羅可汗,隋煬帝大業中,與特勤大奈入朝,仍從煬帝征高麗,賜號為曷薩那可汗。遇江都之亂,從宇文化及至河北。化及敗,大唐已革命,歸京師,封歸義郡王。俄貢大珠於高祖,上勞之曰:「珠信為寶,王但赤心,珠無所用。」不受。自處羅朝隋後,射匱遂有其地。處羅既先與始畢有隙,及在京師,始畢遣使請殺之,高祖不許。群臣諫曰:「若不與,則是存一人而失一國也,後必為患。」遲回久之,不得已,乃引曷薩那可汗於內殿,與縱酒,既而送至中書門下省,縱北突厥使殺之。太宗即位,令以禮改葬。
què dá shè chū jū yú huì níng, yǒu bù luò sān qiān yú qí. zhì suí mò, zì chēng què dá kè hán. wǔ dé chū, qiǎn shǐ nèi shǔ, hòu jiā fǔ wèi. xún wèi lǐ guǐ suǒ miè.
闕達設初居於會寧,有部落三千餘騎。至隋末,自稱闕達可汗。武德初,遣使內屬,厚加撫慰。尋為李軌所滅。
tè qín dà nài, suí dà yè zhōng yǔ hé sà nà kè hán tóng guī zhōng guó. jí cóng yáng dì tǎo liáo dōng, yǐ gōng shòu jīn zǐ guāng lù dài fū. hòu fēn qí bù luò yú lóu fán. huì gāo zǔ jǔ bīng, dà nài lǜ qí zhòng yǐ cóng. suí jiāng sāng míng hé xí yì jūn yú yǐn mǎ quán, zhū jūn duō yǐ bēn tuì, dà nài jiāng shù bǎi qí chū míng hé hòu, yǎn qí bù bèi, jī, dà pò zhī, zhū jūn fù zhèn. bài guāng lù dài fū. jí dìng jīng chéng, yǐ lì zhàn gōng, shǎng wù wǔ qiān duàn, cì xìng shǐ shì. wǔ dé chū, cóng tài zōng tǎo xuē jǔ, yòu cóng píng wáng chōng dòu jiàn dé liú hēi tà, bìng yǒu shū gōng. cì gōng nǚ sān rén, zá cǎi wàn yú duàn. zhēn guān sān nián, lèi qiān yòu wǔ wèi dà jiāng jūn jiǎn xiào fēng zhōu dū du, fēng dòu guó gōng, shí fēng sān bǎi hù. shí èr nián zú, zèng fǔ guó dà jiāng jūn.
特勤大奈,隋大業中與曷薩那可汗同歸中國。及從煬帝討遼東,以功授金紫光祿大夫。後分其部落於樓煩。會高祖舉兵,大奈率其眾以從。隋將桑明和襲義軍於飲馬泉,諸軍多已奔退,大奈將數百騎出明和後,掩其不備,擊,大破之,諸軍復振。拜光祿大夫。及定京城,以力戰功,賞物五千段,賜姓史氏。武德初,從太宗討薛舉,又從平王充、竇建德、劉黑闥,並有殊功。賜宮女三人,雜采萬餘段。貞觀三年,累遷右武衛大將軍、檢校豐州都督,封竇國公,實封三百戶。十二年卒,贈輔國大將軍。
chū, hé sà nà zhī cháo suí yě, wèi yáng dì suǒ liú, qí guó rén suì lì sà nà zhī shū fù shè guì wèi kè hán, shǐ kāi tǔ yǔ, dōng zhì jīn shān, xī lín xī hǎi, zì yù mén yǐ xī zhū guó jiē yì shǔ zhī. suì yǔ běi tū jué wèi dí, nǎi jiàn tíng yú guī zī běi sān mí shān. xún zú, dì tǒng yè hù kè hán dài lì.
初,曷薩那之朝隋也,為煬帝所留,其國人遂立薩那之叔父射匱為可汗,始開土宇,東至金山,西臨西海,自玉門以西諸國皆役屬之。遂與北突厥為敵,乃建庭於龜茲北三彌山。尋卒,弟統葉護可汗代立。
tǒng yè hù kè hán, yǒng ér yǒu móu, shàn gōng zhàn. suì běi bìng tiě lēi, xī jù bō sī, nán jiē jì bīn, xī guī zhī, kòng xián shù shí wàn, bà yǒu xī yù, jù jiù wū sūn zhī dì. yòu yí tíng yú shí guó běi zhī qiān quán. qí xī yù zhū guó wáng xī shòu xié lì fā, bìng qiǎn tǔ tún yī rén jiān tǒng zhī, dū qí zhēng fù, xī róng zhī shèng wèi yǒu yě.
統葉護可汗,勇而有謀,善攻戰。遂北並鐵勒,西拒波斯,南接罽賓,悉歸之,控弦數十萬,霸有西域,據舊烏孫之地。又移庭於石國北之千泉。其西域諸國王悉授頡利發,並遣吐屯一人監統之,督其征賦,西戎之盛未有也。
wǔ dé sān nián, qiǎn shǐ gòng tiáo gǔ jù luǎn. shí běi tū jué zuò huàn, gāo zǔ hòu jiā fǔ jié, yǔ zhī bìng lì yǐ tú běi fān, tǒng yè hù xǔ yǐ wǔ nián dōng. dà jūn dāng fā, xié lì kè hán wén zhī dà jù, fù yǔ tǒng yè hù tōng hé, wú xiāng zhēng fá. tǒng yè hù xún qiǎn shǐ lái qǐng hūn, gāo zǔ wèi shì chén yuē: xī tū jué qù wǒ xuán yuǎn, jí jí bù xiāng de lì, jīn lái qǐng hūn, jì jiāng ān zài? fēng dé yí duì yuē: dāng jīn zhī wù, mò ruò yuǎn jiāo ér jìn gōng, zhèng kě quán xǔ qí hūn, yǐ wēi běi dí. dài sān shù nián hòu, zhōng guó quán shèng, xú sī qí yí. gāo zǔ xǔ zhī hūn, lìng gāo píng wáng dào lì zhì qí guó, tǒng yè hù dà yuè. yù xié lì kè hán pín suì rù kòu, xī fān lù gěng, yóu shì wèi guǒ wèi hūn.
武德三年,遣使貢條古巨卵。時北突厥作患,高祖厚加撫結,與之併力以圖北蕃,統葉護許以五年冬。大軍當發,頡利可汗聞之大懼,復與統葉護通和,無相征伐。統葉護尋遣使來請婚,高祖謂侍臣曰:「西突厥去我懸遠,急疾不相得力,今來請婚,計將安在?」封德彝對曰:「當今之務,莫若遠交而近攻,正可權許其婚,以威北狄。待三數年後,中國全盛,徐思其宜。」高祖許之婚,令高平王道立至其國,統葉護大悅。遇頡利可汗頻歲入寇,西蕃路梗,由是未果為婚。
zhēn guān yuán nián, qiǎn zhēn zhū tǒng qí jīn yǔ dào lì lái xiàn wàn dīng bǎo tián jīn dài, mǎ wǔ qiān pǐ. shí tǒng yè hù zì fù qiáng shèng, wú ēn yú guó, bù luò xián yuàn, gé luó lù zhǒng duō pàn zhī. xié lì kè hán bù yù zhōng guó yǔ zhī hé qīn, shù qiǎn bīng rù kòu, yòu qiǎn rén wèi tǒng yè hù yuē: rǔ ruò yíng táng jiā gōng zhǔ, yào xū jīng wǒ guó zhōng ér guò. tǒng yè hù huàn zhī, wèi kè hūn, wèi qí bó fù suǒ shā ér zì lì, shì wèi mò hè duō hóu qū lì qí pí kè hán. xiān fēn tǒng tū jué zhǒng lèi, wèi xiǎo kè hán, jí cǐ zì chēng dà kè hán, guó rén bù fù. nǔ shǐ bì bù gòng tuī ní shú mò hè shè wèi kè hán, ní shú bù cóng. shí tǒng yè hù zhī zǐ xì lì tè qín bì mò hè duō zhī nán, wáng zài kāng jū, ní shú suì yíng ér lì zhī, shì wèi yǐ pí bō luó sì yè hù kè hán. lián bīng bù xī, jù qiǎn shǐ lái cháo, gè qǐng hūn yú wǒ. tài zōng bù xǔ, fěng lìng gè bǎo suǒ bù, wú xiāng zhēng fá. qí xī yù zhū guó jí tiě lēi xiān yì shǔ yú xī tū jué zhě, xī pàn zhī, guó nèi xū hào.
貞觀元年,遣真珠統俟斤與道立來獻萬釘寶鈿金帶,馬五千匹。時統葉護自負強盛,無恩於國,部落咸怨,葛羅祿種多叛之。頡利可汗不欲中國與之和親,數遣兵入寇,又遣人謂統葉護曰:「汝若迎唐家公主,要須經我國中而過。」統葉護患之,未克婚,為其伯父所殺而自立,是為莫賀咄侯屈利俟毗可汗。先分統突厥種類,為小可汗,及此自稱大可汗,國人不附。弩矢畢部共推泥熟莫賀設為可汗,泥熟不從。時統葉護之子咥利特勤避莫賀咄之難,亡在康居,泥熟遂迎而立之,是為乙毗缽羅肆葉護可汗。連兵不息,俱遣使來朝,各請婚於我。太宗不許,諷令各保所部,無相征伐。其西域諸國及鐵勒先役屬於西突厥者,悉叛之,國內虛耗。
sì yè hù jì shì jiù zhǔ zhī zǐ, wèi zhòng xīn suǒ guī, qí xī miàn dōu lù kè hán jí mò hè duō kè hán èr bù háo shuài, duō lái fù zhī. yòu xìng bīng yǐ jī mò hè duō, mò hè duō dà bài, dùn yú jīn shān, xún wèi duō lù kè hán suǒ hài, guó rén nǎi fèng sì yè hù wèi dà kè hán. sì yè hù kè hán lì, dà fā bīng běi zhēng tiě lēi, xuē yán tuó nì jī zhī, fǎn wèi suǒ bài. sì yè hù xìng cāi hěn xìn chán, wú tǒng yù zhī lüè. yǒu yǐ lì kè hán zhě, yú sì yè hù gōng zuì duō, yóu shì shòu xiǎo kè hán, yǐ fēi zuì zú miè zhī. qún xià zhèn hài, mò néng zì gù. sì yè hù sù dàn ní shú, ér yīn yù tú zhī, ní shú suì shì yān qí. qí hòu shè bēi dá guān yǔ tū jué nǔ shǐ bì èr bù háo shuài qián móu jī zhī, sì yè hù yǐ qīng qí dùn yú kāng jū, xún zú. guó rén yíng ní shú yú yān qí ér lì zhī, shì wèi duō lù kè hán.
肆葉護既是舊主之子,為眾心所歸,其西面都陸可汗及莫賀咄可汗二部豪帥,多來附之。又興兵以擊莫賀咄,莫賀咄大敗,遁於金山,尋為咄陸可汗所害,國人乃奉肆葉護為大可汗。肆葉護可汗立,大發兵北征鐵勒,薛延陀逆擊之,反為所敗。肆葉護性猜狠信讒,無統馭之略。有乙利可汗者,於肆葉護功最多,由是授小可汗,以非罪族滅之。群下震駭,莫能自固。肆葉護素憚泥熟,而陰欲圖之,泥熟遂適焉耆。其後設卑達官與突厥弩矢畢二部豪帥潛謀擊之,肆葉護以輕騎遁於康居,尋卒。國人迎泥熟於焉耆而立之,是為咄陸可汗。
duō lù kè hán zhě, yì chēng dà dù kè hán. fù mò hè shè, běn lì tǒng yè hù. wǔ dé zhōng, cháng zhì jīng shī. shí tài zōng jū fān, wù jiā huái jí, yǔ zhī jié méng wèi xiōng dì. jì bèi tuī wèi kè hán, qiǎn shǐ yì què qǐng jiàng, tài zōng cì yǐ míng hào jí gǔ dào. zhēn guān qī nián, qiǎn hóng lú sì shǎo qīng liú shàn yīn zhì qí guó, cè shòu wèi tūn ā lóu bá xī lì bì duō lù kè hán.
咄陸可汗者,亦稱大度可汗。父莫賀設,本隸統葉護。武德中,嘗至京師。時太宗居藩,務加懷輯,與之結盟為兄弟。既被推為可汗,遣使詣闕請降,太宗賜以名號及鼓纛。貞觀七年,遣鴻臚寺少卿劉善因至其國,冊授為吞阿婁拔奚利邲咄陸可汗。
míng nián, ní shú zú, qí dì tóng é shè lì, shì wèi shā bō luó xì lì shī kè hán. xì, tú jié fǎn. yǐ zhēn guān jiǔ nián shàng biǎo qǐng hūn, xiàn mǎ wǔ bǎi pǐ. cháo tíng wéi hòu jiā fǔ wèi, wèi xǔ qí hūn. é ér qí guó fēn wèi shí bù, měi bù lìng yī rén tǒng zhī, hào wèi shí shè. měi shè cì yǐ yī jiàn, gù chēng shí jiàn yān. yòu fēn shí jiàn wèi zuǒ yòu xiāng, yī xiāng gè zhì wǔ jiàn. qí zuǒ xiāng hào wèi wǔ duō lù bù luò, zhì wǔ dà chuài, yī chuài guǎn yī jiàn yòu xiāng hào wèi wǔ nǔ shǐ bì, zhì wǔ dà qí jīn, yī qí jīn guǎn yī jiàn. qí hòu huò chēng yī jiàn wèi yī bù luò, dà jiàn tóu wèi dà shǒu lǐng. wǔ duō lù bù luò jū suì yè yǐ dōng, wǔ nǔ shǐ bì bù luò jū yú suì yè yǐ xī, zì shì dōu hào wèi shí xìng bù luò. xì lì shī jì bù wèi zhòng suǒ guī, bù zhòng xié èr, wèi qí tǒng tǔ tún suǒ xí, huī xià wáng sàn. xì lì shī yǐ zuǒ yòu bǎi yú qí jù zhī, zhàn shù hé, tǒng tǔ tún bù lì ér qù. xì lì shī bēn qí dì bù lì shè, yǔ bǎo yān qí. qí ā xī jí què qí jīn yǔ tǒng tǔ tún děng zhào guó rén, jiāng lì yù gǔ shè wèi dà kè hán, yǐ xì lì shī wèi xiǎo kè hán. tǒng tǔ tún wèi rén suǒ shā, yù gǔ shè bīng yòu wèi qí qí jīn suǒ pò, xì lì shī fù dé gù dì, nǔ shǐ bì chù yuè chù mì děng bìng guī xì lì shī. shí èr nián, xī bù jìng lì yù gǔ shè wèi yǐ pí duō lù kè hán. yǐ pí duō lù kè hán yǔ xì lì shī zhōng fēn, zì yī liè hé yǐ xī shǔ duō lù, yǐ dōng shǔ xì lì shī. duō lù kè hán yòu jiàn tíng yú wū zú hé shān xī, wèi zhī běi tíng. zì jué yuè shī bá xī mí bó mǎ jié gǔ huǒ xún chù mù kūn zhū guó jiē chén zhī. shí sān nián, xì lì shī wèi tǔ tún qí lì fā yǔ yù gǔ shè tōng móu zuò nán, xì lì shī qióng cù, bēn yú hàn ér sǐ.
明年,泥熟卒,其弟同娥設立,是為沙缽羅咥利失可汗。(咥,徒結反。)以貞觀九年上表請婚,獻馬五百匹。朝廷唯厚加撫慰,未許其婚。俄而其國分為十部,每部令一人統之,號為十設。每設賜以一箭,故稱十箭焉。又分十箭為左右廂,一箱各置五箭。其左廂號為五咄陸部落,置五大啜,一啜管一箭;右廂號為五弩矢畢,置五大俟斤,一俟斤管一箭。其後或稱一箭為一部落,大箭頭為大首領。五咄陸部落居碎葉以東,五弩矢畢部落居於碎葉以西,自是都號為十姓部落。咥利失既不為眾所歸,部眾攜貳,為其統吐屯所襲,麾下亡散。咥利失以左右百餘騎拒之,戰數合,統吐屯不利而去。咥利失奔其弟步利設,與保焉耆。其阿悉吉闕俟斤與統吐屯等召國人,將立欲谷設為大可汗,以咥利失為小可汗。統吐屯為人所殺,欲谷設兵又為其俟斤所破,咥利失復得故地,弩矢畢、處月、處密等並歸咥利失。十二年,西部竟立欲谷設為乙毗咄陸可汗。乙毗咄陸可汗與咥利失中分,自伊列河以西屬咄陸,以東屬咥利失。咄陸可汗又建庭於烏鏃曷山西,謂之北庭。自厥越失、拔悉彌、駮馬、結骨、火燖、觸木昆諸國皆臣之。十三年,咥利失為吐屯俟利發與欲谷設通謀作難,咥利失窮蹙,奔於汗而死。
nǔ shǐ bì bù luò qiú shuài yíng xì lì shī dì jiā nà zhī zǐ báo bù tè qín ér lì zhī, shì wèi yǐ pí shā bō luó yè hù kè hán. yǐ pí kè hán jì lì, jiàn tíng yú suī hé shuǐ běi, wèi zhī nán tíng. dōng yǐ yī liè hé wèi jiè, zì guī zī shàn shàn qiě mò tǔ huǒ luó yān qí shí guó shǐ guó hé guó mù guó kāng guó, jiē shòu qí jié dù. lèi qiǎn shǐ cháo gòng, tài zōng jiàng xǐ shū wèi miǎn. zhēn guān shí wǔ nián, lìng zuǒ lǐng jūn jiāng jūn zhāng dà shī cè shòu yān, cì yǐ gǔ dào. yú shí duō lù kè hán yǔ yè hù pín xiāng gōng jī. huì duō lù qiǎn shǐ yì què, tài zōng yù yǐ dūn mù zhī dào. duō lù bīng zhòng jiàn qiáng, xī yù zhū guó fù lái guī fù. wèi jǐ, duō lù qiǎn shí guó tǔ tún gōng yè hù, qín zhī, sòng yú duō lù, xún wèi suǒ shā.
弩矢畢部落酋帥迎咥利失弟伽那之子薄布特勤而立之,是為乙毗沙缽羅葉護可汗。乙毗可汗既立,建庭於雖合水北,謂之南庭。東以伊列河為界,自龜茲、鄯善、且末、吐火羅、焉耆、石國、史國、何國、穆國、康國,皆受其節度。累遣使朝貢,太宗降璽書慰勉。貞觀十五年,令左領軍將軍張大師冊授焉,賜以鼓纛。於時咄陸可汗與葉護頻相攻擊。會咄陸遣使詣闕,太宗諭以敦睦之道。咄陸兵眾漸強,西域諸國復來歸附。未幾,咄陸遣石國吐屯攻葉護,擒之,送於咄陸,尋為所殺。
duō lù kè hán jì bìng qí guó, nǔ shǐ bì zhū xìng bù fú duō lù, jiē pàn zhī. duō lù fù lǜ bīng jī tǔ huǒ luó, pò zhī. qiǎn bīng kòu yī zhōu, ān xī dōu hù guō kè lǜ qīng qí èr qiān zì wū gǔ yāo jī, bài zhī. duō lù yòu qiǎn chù yuè chù mì děng wéi tiān shān xiàn, guō kè yòu jī zǒu zhī. kè chéng shèng jìn jù chù yuè qí jīn suǒ jū zhī chéng, zhuī bēn jí yú è suǒ shān, zhǎn shǒu qiān yú jí, jiàng qí chù mì zhī zhòng ér guī. duō lù chū yǐ ní shú chuài zì shàn qǔ suǒ bù wù, zhǎn zhī yǐ xùn, xún wèi ní shú chuài bù jiāng hú lù wū suǒ xí, zhòng duō wáng yì, qí guó dà luàn.
咄陸可汗既並其國,弩矢畢諸姓不服咄陸,皆叛之。咄陸復率兵擊吐火羅,破之。遣兵寇伊州,安西都護郭恪率輕騎二千自烏骨邀擊,敗之。咄陸又遣處月、處密等圍天山縣,郭恪又擊走之。恪乘勝進據處月俟斤所居之城,追奔及於遏索山,斬首千餘級,降其處密之眾而歸。咄陸初以泥熟啜自擅取所部物,斬之以徇,尋為泥熟啜部將胡錄屋所襲,眾多亡逸,其國大亂。
zhēn guān shí wǔ nián, bù xià qū lì chuài děng móu yù fèi duō lù, gè qiǎn shǐ yì què, qǐng lì kè hán. tài zōng qiǎn shǐ jī xǐ shū lì mò hè duō yǐ pí kè hán zhī zǐ, shì wèi yǐ pí shè guì kè hán. yǐ pí lì, nǎi fā nǔ shǐ bì bīng jiù bái shuǐ jī duō lù, dà bài zhī. duō lù zì zhī bù wèi zhòng suǒ fù, nǎi xī zǒu tǔ huǒ luó guó. zhōng guó shǐ rén xiān wèi duō lù suǒ jū zhě, shè guì xī yǐ lǐ zī sòng guī zhǎng ān, fù qiǎn shǐ gòng fāng wù, qǐng cì hūn. tài zōng xǔ zhī, lìng gē guī zī yú tián shū lè zhū jù bō cōng lǐng děng wǔ guó yǐ chōng pìn lǐ. jí tài zōng bēng, hè lǔ fǎn pàn, shè guì bù luò wèi qí suǒ bìng.
貞觀十五年,部下屈利啜等謀欲廢咄陸,各遣使詣闕,請立可汗。太宗遣使齎璽書立莫賀咄乙毗可汗之子,是為乙毗射匱可汗。乙毗立,乃發弩矢畢兵就白水擊咄陸,大敗之。咄陸自知不為眾所附,乃西走吐火羅國。中國使人先為咄陸所拘者,射匱悉以禮資送歸長安,復遣使貢方物,請賜婚。太宗許之,令割龜茲、于闐、疏勒、朱俱波、蔥嶺等五國以充聘禮。及太宗崩,賀魯反叛,射匱部落為其所並。
ā shǐ nà hè lǔ zhě, yè bù lì shè shè guì tè qín zhī zǐ yě. ā shǐ nà bù zhēn jì lái guī guó, duō lù kè hán nǎi lì hè lǔ wèi yè hù, yǐ jì bù zhēn, jū yú duō luó sī chuān, zài xī zhōu zhí běi qiān wǔ bǎi lǐ, tǒng chù yuè chù mì gū sū gé luó lù nǔ shǐ bì wǔ xìng zhī zhòng. qí hòu, duō lù xī zǒu tǔ huǒ luó guó, shè guì kè hán qiǎn bīng pò zhú, hè lǔ bù cháng jué jū. zhēn guān èr shí sān nián, nǎi lǜ qí bù luò nèi shǔ, zhào jū tíng zhōu. xún shòu zuǒ xiāo wèi jiāng jūn yáo chí dū du. yǒng huī èr nián, yǔ qí zi xì yùn lǜ zhòng xī dùn, jù duō lù kè hán zhī dì, zǒng yǒu xī yù zhū bù, jiàn yá yú shuāng hé jí qiān quán, zì hào shā bō luó kè hán, tǒng shè duō lù nǔ shǐ bì shí xìng. qí duō lù yǒu wǔ chuài, nǔ shǐ bì yǒu wǔ qí jīn, gè yǒu suǒ bù, shèng bīng shù shí wàn, bìng jī shǔ hè lǔ. qí duō lù yǒu wǔ chuài: yī yuē chù mù kūn lǜ chuài èr yuē hú lù wū què chuài, hè lǔ yǐ nǚ qī zhī sān yuē shè shě tí tūn chuài sì yuē tū qí shī hè luó shī chuài wǔ yuē shǔ ní shī chù bàn chuài. nǔ shǐ bì yǒu wǔ qí jīn: yī yuē ā xī jié què qí jīn, zuì wèi qiáng shèng èr yuē gē shū què qí jīn sān yuē bá sāi gàn tūn shā bō qí jīn sì yuē ā xī jié ní shú qí jīn wǔ yuē gē shū chù bàn qí jīn. xī yù zhū guó, yì duō fù lì yān. hè lǔ xún lì xì yùn wèi mò hè duō yè hù, shù qīn rǎo xī fān zhū bù, yòu jìn kòu tíng zhōu. sān nián, zhào qiǎn zuǒ wǔ hòu dà jiāng jūn liáng jiàn fāng yòu xiāo wèi dà jiāng jūn qì bì hé lì lǜ yàn rán dōu hù suǒ bù huí hé bīng wǔ wàn qí tǎo zhī, qián hòu zhǎn shǒu jiǔ qiān jí, lǔ qú shuài liù shí yú rén. sì nián, duō lù kè hán sǐ, qí zǐ zhēn zhū yè hù yǔ wǔ nǔ shǐ bì qǐng jī hè lǔ, pò qí yá zhàng, zhǎn shǒu qiān yú jí. xiǎn qìng èr nián, qiǎn zuǒ tún wèi jiāng jūn sū dìng fāng, yàn rán dōu hù rèn yǎ xiàng, fù dōu hù xiāo sì yè, zuǒ xiāo wèi dà jiāng jūn hàn hǎi dū du huí hé pó rùn děng lǜ shī tǎo jī, réng shǐ yòu wǔ wèi dà jiāng jūn ā shǐ nà mí shè zuǒ tún wèi dà jiāng jūn ā shǐ nà bù zhēn chí jié wèi ān fǔ dà shǐ. dìng fāng zhì yè xì hé xī, hè lǔ lǜ hú lù wū què chuài děng èr wàn yú qí liè zhèn ér dài. dìng fāng lǜ fù zǒng guǎn rèn yǎ xiàng yǔ zhī jiāo zhàn, zéi zhòng dà bài, zhǎn qí dà shǒu lǐng hù dōu dā tǔ dā fǎn dá guān děng èr bǎi yú rén. hè lǔ jí què chuài qīng qí bēn cuàn, dù yī lì hé, bīng mǎ nì sǐ zhě shén zhòng. sì yè zhì qiān quán hè lǔ jiàn yá zhī chù, mí shè jìn jūn yī lì shuǐ, chù mì chù yuè bù luò lǜ zhòng lái jiàng. mí shè jìn cì shuāng hé, hè lǔ xiān shǐ bù shī dá guān jiū jí sàn zú, jù shān jù zhàn. mí shè bù zhēn gōng zhī, dà kuì yòu yǔ sū dìng fāng gōng hè lǔ yú suì yè shuǐ, dà pò zhī. hè lǔ yǔ xì yùn yù tóu shǔ nòu shè, zhì shí guó zhī sū duō chéng bàng, rén mǎ jī fá, chéng zhǔ yī jǔ dá guān zhà jiāng jiǔ shí chū yíng, hè lǔ xìn qí yán rù chéng, fǎn bèi jū zhí. xiāo sì yè jì zhì shí guó, shǔ nòu shè nǎi yǐ hè lǔ shǔ zhī. fú zhì jīng shī, lìng xiàn yú zhāo líng jí tài shè, gāo zōng tè miǎn sǐ. fēn qí zhǒng luò zhì kūn líng méng chí èr dōu hù fǔ, qí suǒ yì shǔ zhū hú guó, jiē fēn zhì zhōu fǔ, xī jǐn yú bō sī, bìng lì ān xī dōu hù fǔ. sì nián, hè lǔ zú, zhào zàng yú xié lì mù cè, kè shí yǐ jì qí shì.
阿史那賀魯者,曳步利設射匱特勤之子也。阿史那步真既來歸國,咄陸可汗乃立賀魯為葉護,以繼步真,居於多邏斯川,在西州直北千五百里,統處月、處密、姑蘇、葛邏祿、弩矢畢五姓之眾。其後,咄陸西走吐火羅國,射匱可汗遣兵迫逐,賀魯不常厥居。貞觀二十三年,乃率其部落內屬,詔居庭州。尋授左驍衛將軍、瑤池都督。永徽二年,與其子咥運率眾西遁,據咄陸可汗之地,總有西域諸部,建牙於雙河及千泉,自號沙缽羅可汗,統攝咄陸、弩矢畢十姓。其咄陸有五啜,弩矢畢有五俟斤,各有所部,勝兵數十萬,並羈屬賀魯。(其咄陸有五啜:一曰處木昆律啜;二曰胡祿屋闕啜,賀魯以女妻之;三曰攝舍提暾啜;四曰突騎施賀羅施啜;五曰鼠泥施處半啜。弩矢畢有五俟斤:一曰阿悉結闕俟斤,最為強盛;二曰哥舒闕俟斤;三曰拔塞幹暾沙缽俟斤;四曰阿悉結泥熟俟斤;五曰哥舒處半俟斤。)西域諸國,亦多附隸焉。賀魯尋立咥運為莫賀咄葉護,數侵擾西蕃諸部,又進寇庭州。三年,詔遣左武候大將軍梁建方、右驍衛大將軍契苾何力率燕然都護所部回紇兵五萬騎討之,前後斬首九千級,虜渠帥六十餘人。四年,咄陸可汗死,其子真珠葉護與五弩矢畢請擊賀魯,破其牙帳,斬首千餘級。顯慶二年,遣左屯衛將軍蘇定方,燕然都護任雅相,副都護蕭嗣業,左驍衛大將軍、瀚海都督回紇婆閏等率師討擊,仍使右武衛大將軍阿史那彌射、左屯衛大將軍阿史那步真持節為安撫大使。定方至曳咥河西,賀魯率胡祿屋闕啜等二萬餘騎列陣而待。定方率副總管任雅相與之交戰,賊眾大敗,斬其大首領護都搭(吐荅反)達官等二百餘人。賀魯及闕啜輕騎奔竄,渡伊麗河,兵馬溺死者甚眾。嗣業至千泉賀魯建牙之處,彌射進軍伊麗水,處密、處月部落率眾來降。彌射進次雙河,賀魯先使步失達官鳩集散卒,據柵拒戰。彌射、步真攻之,大潰;又與蘇定方攻賀魯於碎葉水,大破之。賀魯與咥運欲投鼠耨設,至石國之蘇咄城傍,人馬飢乏,城主伊沮達官詐將酒食出迎,賀魯信其言入城,反被拘執。蕭嗣業既至石國,鼠耨設乃以賀魯屬之。俘至京師,令獻於昭陵及太社,高宗特免死。分其種落置昆陵、濛池二都護府,其所役屬諸胡國,皆分置州府,西盡於波斯,並隸安西都護府。四年,賀魯卒,詔葬於頡利墓側,刻石以紀其事。
ā shǐ nà mí shè zhě, shì xiá mì kè hán wǔ dài sūn yě. chū, shì xiá mì cóng dān yú tǒng lǐng shí dà shǒu lǐng, yǒu bīng shí wàn zhòng, wǎng píng xī yù zhū hú guó, zì lì wèi kè hán, hào shí xìng bù luò, shì tǒng qí zhòng. mí shè zài běn fān wèi mò hè duō yè hù, yǔ zú xiōng bù zhēn yǒu xì, yǐ zhēn guān shí sān nián lǜ suǒ bù chù yuè chù mì děng rù cháo, shòu yòu jiān mén dà jiāng jūn. qí hòu bù zhēn suì zì lì wèi duō lù yè hù, qí bù luò duō bù fú, wěi zhī dùn qù. bù zhēn fù xié jiā shǔ rù cháo, shòu zuǒ tún wèi dà jiāng jūn. mí shè cóng tài zōng zhēng gāo lì yǒu gōng, fēng píng xiāng xiàn bó. xiǎn qìng èr nián, zhuǎn zuǒ wǔ wèi dà jiāng jūn. jí tǎo píng hè lǔ, nǎi cè lì mí shè wèi xìng xī wáng kè hán jiān zuǒ wèi dà jiāng jūn kūn líng dōu hù, fēn yā hè lǔ xià wǔ duō lù bù luò bù zhēn shòu jì wǎng jué kè hán jiān yòu wèi dà jiāng jūn méng chí dōu hù, réng fēn yā wǔ nǔ shǐ bì bù luò, yīn lìng yǔ lú chéng qìng děng zhǔn qí bù luò dà xiǎo, zhí wèi gāo xià, jié jí shòu cì shǐ yǐ xià guān. lóng shuò zhōng, yòu lìng mí shè bù zhēn jù lǜ suǒ bù cóng yú bì fǎn hǎi dào dà zǒng guǎn sū hǎi zhèng tǎo guī zī. bù zhēn cháng yù bìng mí shè bù luò, suì mì gào hǎi zhèng yún: mí shè yù móu fǎn, qǐng yǐ jì zhū zhī. shí hǎi zhèng bīng cái shù qiān, xuán shī zài mí shè jìng nèi, suì jí jūn lì ér móu yuē: mí shè ruò fǎn, wǒ bèi jí wú jiào lèi. jīn yí xiān jǔ shì, zé kě kè jié. nǎi wěi chēng yǒu chì, lìng dà zǒng guǎn jī wù shù bǎi wàn duàn fēn cì kè hán zhū shǒu lǐng. yóu shì mí shè lǜ qí huī xià, suí lì qǐng wù, hǎi zhèng jǐn shōu zhǎn zhī. qí hòu xī fān xián yán mí shè fēi fǎn, wèi bù zhēn suǒ wū, ér hǎi zhèng bù néng shěn chá, làn xíng zhū lù. wǔ tài hòu lín cháo, yǐ shí xìng wú zhǔ shù nián, bù luò duō sàn, chuí gǒng chū, suì zhuó shòu mí shè zi zuǒ bào tāo wèi yì fǔ zhōng láng jiāng yuán qìng wèi zuǒ yù qián wèi jiāng jūn jiān kūn líng dōu hù, lìng xí xìng xī wáng kè hán, yā wǔ duō lù bù luò bù zhēn zǐ hú sè luó wèi yòu yù qián wèi jiāng jūn jiān méng chí dōu hù, yā wǔ nǔ shǐ bì bù luò. xún jìn shòu yuán qìng yòu wèi dà jiāng jūn. rú yì yuán nián, wèi lái jùn chén wū gòu móu fǎn bèi hài. qí zi xiàn, pèi liú yá zhōu. zhǎng ān sān nián, zhào hái, lèi shòu yòu xiāo wèi dà jiāng jūn, xí fù xìng xī wáng kè hán, chōng ān fǔ zhāo wèi shí xìng dà shǐ. xiàn běn fān jiàn wèi mò chuài jí wū zhì lēi suǒ qīn, suì bù gǎn hái guó. kāi yuán zhōng, lèi qiān yòu jīn wú dà jiāng jūn. zú yú zhǎng ān.
阿史那彌射者,室黠密可汗五代孫也。初,室黠密從單于統領十大首領,有兵十萬眾,往平西域諸胡國,自立為可汗,號十姓部落,世統其眾。彌射在本蕃為莫賀咄葉護,與族兄步真有隙,以貞觀十三年率所部處月、處密等入朝,授右監門大將軍。其後步真遂自立為咄陸葉護,其部落多不服,委之遁去。步真復攜家屬入朝,授左屯衛大將軍。彌射從太宗征高麗有功,封平襄縣伯。顯慶二年,轉左武衛大將軍。及討平賀魯,乃冊立彌射為興昔亡可汗兼左衛大將軍、昆陵都護,分押賀魯下五咄陸部落;步真授繼往絕可汗兼右衛大將軍、濛池都護,仍分押五弩矢畢部落,因令與盧承慶等准其部落大小,職位高下,節級授刺史以下官。龍朔中,又令彌射、步真俱率所部從(於畢反)海道大總管蘇海政討龜茲。步真常欲並彌射部落,遂密告海政云:「彌射欲謀反,請以計誅之。」時海政兵才數千,懸師在彌射境內,遂集軍吏而謀曰:「彌射若反,我輩即無噍類。今宜先舉事,則可克捷。」乃偽稱有敕,令大總管齎物數百萬段分賜可汗諸首領。由是彌射率其麾下,隨例請物,海政盡收斬之。其後西蕃咸言彌射非反,為步真所誣,而海政不能審察,濫行誅戮。武太后臨朝,以十姓無主數年,部落多散,垂拱初,遂擢授彌射子左豹韜衛翊府中郎將元慶為左玉鈐衛將軍兼昆陵都護,令襲興昔亡可汗,押五咄陸部落;步真子斛瑟羅為右玉鈐衛將軍兼濛池都護,押五弩矢畢部落。尋進授元慶右衛大將軍。如意元年,為來俊臣誣構謀反被害。其子獻,配流崖州。長安三年,召還,累授右驍衛大將軍,襲父興昔亡可汗,充安撫招慰十姓大使。獻本蕃漸為默啜及烏質勒所侵,遂不敢還國。開元中,累遷右金吾大將軍。卒於長安。
ā shǐ nà bù zhēn zhě, zài běn fān shòu yòu tún wèi dà jiāng jūn, yǔ mí shè tǎo píng hè lǔ, jiā shòu biāo qí dà jiāng jūn xíng yòu wèi dà jiāng jūn méng chí dōu hù jì wǎng jué kè hán, yā wǔ nǔ shǐ bì bù luò. xún zú. qí zi hú sè luó, běn fān wèi bù lì shè, chuí gǒng chū, shòu yòu yù qián wèi jiāng jūn jiān méng chí dōu hù, xí jì wǎng jué kè hán, yā wǔ nǔ shǐ bì bù luò. tiān shòu yuán nián, bài zuǒ wèi dà jiāng jūn, gǎi fēng jié zhōng shì zhǔ kè hán, réng jiān méng chí dōu hù. xún zú. zi huái dào, shén lóng zhōng lèi shòu yòu tún wèi dà jiāng jūn guāng lù qīng, zhuǎn tài pú jiān méng chí dōu hù shí xìng kè hán. zì chuí gǒng yǐ hòu, shí xìng bù luò pín bèi tū jué mò chuài qīn lüè, sǐ sàn dài jǐn. nǎi suí hú sè luó tǒng liù qī wàn rén, xǐ jū nèi dì, xī tū jué ā shǐ nà shì yú shì suì jué.
阿史那步真者,在本蕃授右屯衛大將軍,與彌射討平賀魯,加授驃騎大將軍、行右衛大將軍、濛池都護、繼往絕可汗,押五弩矢畢部落。尋卒。其子斛瑟羅,本蕃為步利設,垂拱初,授右玉鈐衛將軍兼濛池都護,襲繼往絕可汗,押五弩矢畢部落。天授元年,拜左衛大將軍,改封竭忠事主可汗,仍兼濛池都護。尋卒。子懷道,神龍中累授右屯衛大將軍、光祿卿,轉太僕兼濛池都護、十姓可汗。自垂拱以後,十姓部落頻被突厥默啜侵掠,死散殆盡。乃隨斛瑟羅統六七萬人,徙居內地,西突厥阿史那氏於是遂絕。
tū qí shī wū zhì lēi zhě, xī tū jué zhī bié zhǒng yě. chū lì zài hú sè luó xià, hào wèi mò hè dá gàn. hòu yǐ hú sè luó yòng fǎ yán kù, yōng zhòng bèi zhī, yóu néng fǔ xù qí bù luò, yóu shì wèi yuǎn jìn zhū hú suǒ guī fù. qí xià zhì bù dū èr shí yuán, gè tǒng bīng qī qiān rén. cháng tún jù suì yè xī běi jiè, hòu jiàn gōng xiàn suì yè, xǐ qí yá zhàng jū zhī. dōng běi yǔ tū jué wèi lín, xī nán yǔ zhū hú guó xiāng jiē, dōng nán zhì xī tíng zhōu. hú sè luó yǐ bù zhòng xuē ruò, zì wǔ tài hòu shí rù cháo, bù gǎn hái fān, qí dì bìng wèi wū zhì lēi suǒ bìng. jí zú, qí zhǎng zi suō gé dài tǒng qí zhòng, zhào shǐ lì suō gé wèi jīn hé jùn wáng, réng cì yǐ gōng nǚ sì rén. chū, suō gé dài fù tǒng bīng, wū zhì lēi xià bù jiāng què chuài zhōng jié shén jì zhī, yǐ bīng bù shàng shū zōng chǔ kè dāng cháo rèn shì, mì qiǎn shǐ jī jīn qī bǎi liǎng yǐ lù chǔ kè, qǐng tíng suō gé tǒng bīng. chǔ kè nǎi qiǎn yù shǐ zhōng chéng féng jiā bīn chōng shǐ zhì qí jìng, yīn yǔ zhōng jié chóu qí shì, bìng zì zhì shū yǐ shēn yì. zài lù wèi suō gé yóu bīng suǒ huò, suì zhǎn jiā bīn, réng jìn bīng gōng xiàn huǒ shāo děng chéng, qiǎn shǐ shàng biǎo yǐ suǒ chǔ kè tóu. jǐng lóng sān nián, suō gé dì zhē nǔ hèn suǒ fēn bù luò shǎo yú qí xiōng, suì pàn rù tū jué, qǐng wèi xiāng dǎo, yǐ tǎo suō gé. mò chuài nǎi liú zhē nǔ, qiǎn bīng èr wàn rén yǔ qí zuǒ yòu lái tǎo suō gé, qín zhī, yǔ suō gé jù shā zhī. mò chuài bīng hái, suō gé xià bù jiāng sū lù jiū jí yú zhòng, zì lì wèi kè hán.
突騎施烏質勒者,西突厥之別種也。初隸在斛瑟羅下,號為莫賀達干。後以斛瑟羅用法嚴酷,擁眾背之,尤能撫恤其部落,由是為遠近諸胡所歸附。其下置部督二十員,各統兵七千人。常屯聚碎葉西北界,後漸攻陷碎葉,徙其牙帳居之。東北與突厥為鄰,西南與諸胡國相接,東南至西、庭州。斛瑟羅以部眾削弱,自武太后時入朝,不敢還蕃,其地並為烏質勒所並。及卒,其長子娑葛代統其眾,詔使立娑葛為金河郡王,仍賜以宮女四人。初,娑葛代父統兵,烏質勒下部將闕啜忠節甚忌之,以兵部尚書宗楚客當朝任勢,密遣使齎金七百兩以賂楚客,請停娑葛統兵。楚客乃遣御史中丞馮嘉賓充使至其境,陰與忠節籌其事,並自致書以申意。在路為娑葛游兵所獲,遂斬嘉賓,仍進兵攻陷火燒等城,遣使上表以索楚客頭。景龍三年,娑葛弟遮弩恨所分部落少於其兄,遂叛入突厥,請為鄉導,以討娑葛。默啜乃留遮弩,遣兵二萬人與其左右來討娑葛,擒之,與娑葛俱殺之。默啜兵還,娑葛下部將蘇祿鳩集餘眾,自立為可汗。
sū lù zhě, tū qí shī bié zhǒng yě. pō shàn suī fǔ, shí xìng bù luò jiàn guī fù zhī, yǒu zhòng èr shí wàn, suì xióng xī yù zhī dì, xún qiǎn shǐ lái cháo. kāi yuán sān nián, zhì shòu sū lù wèi zuǒ yǔ lín wèi dà jiāng jūn jīn fāng dào jīng lüè dà shǐ, tè qiǎn shì yù shǐ jiě zhōng shùn jī xǐ shū cè lì wèi zhōng shùn kè hán. zì shì měi nián qiǎn shǐ cháo xiàn, shàng nǎi lì shǐ huái dào nǚ wèi jīn hé gōng zhǔ yǐ qī zhī. shí dù xiān wèi ān xī dōu hù, gōng zhǔ qiǎn yá guān jī mǎ qiān pǐ yì ān xī hù shì, shǐ zhě xuān gōng zhǔ jiào yǔ xiān, xiān yuē: ā shǐ nà shì nǚ, qǐ hé xuān jiào yǔ wú jié dù shǐ yé! zhàng qí shǐ zhě, liú ér bù qiǎn, qí mǎ jīng hán xuě, jǐn sǐ. sū lù dà nù, fā bīng fēn kòu sì zhèn. huì xiān rù wèi xiāng, zhào yí zhēn dài wèi ān xī dōu hù, chéng shǒu jiǔ zhī, yóu shì sì zhèn zhù jī jí rén chù bìng wèi sū lù suǒ lüè ér qù, ān xī jǐn quán. é yòu qiǎn shǐ rù cháo xiàn fāng wù. shí bā nián, sū lù shǐ zhì jīng shī, shàng yù dān fèng lóu shè yàn. shí tū jué xiān qiǎn shǐ rù cháo, shì rì yì lái tóng yàn, yǔ sū lù shǐ zhēng zhǎng. tū jué shǐ yuē: tū qí shī guó xiǎo, běn shì tū jué zhī chén, bù yí jū shàng. sū lù shǐ yuē: jīn rì cǐ yàn, nǎi wèi wǒ shè, bù hé jū xià. zhōng shū mén xià jí bǎi liáo yì, suì yú dōng xī mù xià liǎng chù fēn zuò, tū jué shǐ zài dōng, tū qí shī shǐ zài xī, yàn qì hòu lài ér qiǎn. sū lù xìng yóu qīng jiǎn, měi zhàn fá, yǒu suǒ kè huò, jǐn fēn yǔ jiāng shì jí zhū bù luò. qí xià ài zhī, shén wèi qí yòng. qián yòu qiǎn shǐ nán tōng tǔ bō, dōng fù tū jué. tū jué jí tǔ bō yì jià nǚ yǔ zhī. sū lù jì yǐ sān guó nǚ wèi kě dūn, yòu fēn lì shù zi wèi yè hù, fèi yòng jiàn guǎng, xiān jì bù wèi jī zhù, wǎn nián chāo lüè suǒ de zhě, liú bù fēn zhī, yòu yīn fēng bìng, yī shǒu luán suō, qí xià zhū bù, xīn shǐ xié èr.
蘇祿者,突騎施別種也。頗善綏撫,十姓部落漸歸附之,有眾二十萬,遂雄西域之地,尋遣使來朝。開元三年,制授蘇祿為左羽林衛大將軍、金方道經略大使,特遣侍御史解忠順齎璽書冊立為忠順可汗。自是每年遣使朝獻,上乃立史懷道女為金河公主以妻之。時杜暹為安西都護,公主遣牙官齎馬千匹詣安西互市,使者宣公主教與暹,暹曰:「阿史那氏女,豈合宣教與吾節度使耶!」杖其使者,留而不遣,其馬經寒雪,盡死。蘇祿大怒,發兵分寇四鎮。會暹入為相,趙頤貞代為安西都護,城守久之,由是四鎮貯積及人畜並為蘇祿所掠而去,安西僅全。俄又遣使入朝獻方物。十八年,蘇祿使至京師,上御丹鳳樓設宴。時突厥先遣使入朝,是日亦來同宴,與蘇祿使爭長。突厥使曰:」突騎施國小,本是突厥之臣,不宜居上。」蘇祿使曰:「今日此宴,乃為我設,不合居下。」中書門下及百僚議,遂於東西幕下兩處分坐,突厥使在東,突騎施使在西,宴訖厚賚而遣。蘇祿性尤清儉,每戰伐,有所克獲,盡分與將士及諸部落。其下愛之,甚為其用。潛又遣使南通吐蕃,東附突厥。突厥及吐蕃亦嫁女與之。蘇祿既以三國女為可敦,又分立數子為葉護,費用漸廣,先既不為積貯,晚年抄掠所得者,留不分之,又因風病,一手攣縮,其下諸部,心始攜貳。
yǒu dà shǒu lǐng mò hè dá gàn dōu mó dù liǎng bù luò, zuì wèi qiáng shèng. bǎi xìng yòu fēn wèi huáng xìng hēi xìng liǎng zhǒng, hù xiāng cāi zǔ. èr shí liù nián, mò hè dá gàn lè bīng yè gōng sū lù, shā zhī. dōu mó dù chū yǔ mò hè dá gàn lián móu, é yòu xiāng bèi, lì sū lù zhī zǐ tǔ huǒ xiān wèi kè hán, yǐ jí qí yú zhòng, yǔ mò hè dá gàn zì xiāng gōng jī. mò hè dá gàn qiǎn shǐ gào ān xī dōu hù gài jiā yùn, jiā yùn lǜ bīng tǎo zhī, dà pò dōu mó dù zhī zhòng, lín zhèn qín tǔ huǒ xiān, bìng shōu de jīn hé gōng zhǔ ér hái. yòu yù lì shǐ huái dào zhī zǐ xīn wèi kè hán yǐ zhèn fǔ zhī, mò hè dá gàn bù xǔ, yuē: tǎo píng sū lù, běn shì wǒ zhī yuán móu, ruò lì shǐ xīn wèi zhǔ, zé guó jiā hé yǐ shǎng yú wǒ? nǎi bù lì shǐ xīn, biàn lìng mò hè dá gàn tǒng zhòng. èr shí qī nián, jiā yùn lǜ jiāng shì yì què xiàn fú, shàng yù huā è lóu yǐ yàn zhī, réng mìng jiāng tǔ huǒ xiān xiàn yú tài miào. é yòu huáng xìng hēi xìng zì xiāng tú shā, gè qiǎn shǐ jiàng fù.
有大首領莫賀達干、都摩度兩部落,最為強盛。百姓又分為黃姓、黑姓兩種,互相猜阻。二十六年,莫賀達干勒兵夜攻蘇祿,殺之。都摩度初與莫賀達干連謀,俄又相背,立蘇祿之子吐火仙為可汗,以輯其餘眾,與莫賀達干自相攻擊。莫賀達干遣使告安西都護蓋嘉運,嘉運率兵討之,大破都摩度之眾,臨陣擒吐火仙,並收得金河公主而還。又欲立史懷道之子昕為可汗以鎮撫之,莫賀達干不許,曰:「討平蘇祿,本是我之元謀,若立史昕為主,則國家何以賞於我?」乃不立史昕,便令莫賀達干統眾。二十七年,嘉運率將士詣闕獻俘,上御花萼樓以宴之,仍命將吐火仙獻於太廟。俄又黃姓、黑姓自相屠殺,各遣使降附。
tiě lēi
鐵勒
tiě lēi zhī xiān, xiōng nú zhī miáo yì yě, zhǒng lèi zuì duō. zì xī hǎi zhī dōng, yī jù shān gǔ, wǎng wǎng bù jué. dú luò hé běi yǒu pú gǔ tóng luó wéi hé bá yě gǔ fù luó, bìng hào qí jīn, méng chén tǔ rú hé sī jié hún hú xuē děng zhū xìng, shèng bīng kě èr wàn. yī wú yǐ xī, yān qí zhī běi, bàng bái shān, zé yǒu qì bì báo luò zhí yǐ xì sū pó nà hé wū hù hé gǔ yě xì yú ní hù děng, shèng bīng kě èr wàn. jīn shān xī nán yǒu xuē yán tuó xì lēi ér shí pán dá qì děng wàn yú bīng. kāng guó běi, bàng ā dé shuǐ, zé yǒu hē xì hé zá bō hū bǐ gàn jù hǎi hé bǐ xī ā cuó sū bá yě wèi kě dá děng sān wàn yú bīng. bàng yí hǎi dōng xī, yǒu sū lù jié sān suǒ yàn miè cù xuē hū děng zhū xìng, yàn, yīn jié fǎn. bā qiān yú bīng. fú lǐn dōng zé yǒu ēn qū ā lán běi rù jiǔ lí fú wà hūn děng, wà, wū méi fǎn. jìn èr wàn rén. běi hǎi nán zé dōu bō děng. suī xìng shì gè bié, zǒng wèi wèi tiě lēi. bìng wú jūn zhǎng, shǔ dōng xī liǎng tū jué. suí shuǐ cǎo liú yí. rén xìng xiōng rěn, shàn yú qí shè, tān lán yóu shén, yǐ kòu lüè wèi shēng. jìn xī biān zhě, pō wèi yì zhí, duō niú yáng ér shǎo mǎ. zì tū jué yǒu guó, dōng xī zhēng tǎo, jiē zī qí yòng, yǐ zhì běi huāng. shí liù guó mù róng chuí shí sài běi hòu wèi mò hé xī bìng yún yǒu chì lēi bù, tiě lēi gài yán é yě.
鐵勒之先,匈奴之苗裔也,種類最多。自西海之東,依據山谷,往往不絕。獨洛河北有僕骨、同羅、韋紇、拔野古、覆羅,並號俟斤,蒙陳、吐如紇、斯結、渾、斛薛等諸姓,勝兵可二萬。伊吾以西,焉耆之北,傍白山,則有契弊、薄落職、乙咥、蘇婆、那曷、烏護、紇骨、也咥、於尼護等,勝兵可二萬。金山西南有薛延陀、咥勒兒、十槃、達契等萬餘兵。康國北,傍阿得水,則有訶咥、曷嶻、撥忽、比干、具海、曷比悉、阿嵯蘇、拔也未、渴達等三萬餘兵。傍嶷海東西,有蘇路羯、三索咽、蔑促、薛忽等諸姓,(咽,因結反。)八千餘兵。拂菻東則有恩屈、阿蘭、北褥、九離、伏嗢昏等,(嗢,烏沒反。)近二萬人。北海南則都波等。雖姓氏各別,總謂為鐵勒。並無君長,屬東西兩突厥。隨水草流移。人性凶忍,善於騎射,貪婪尤甚,以寇掠為生。近西邊者,頗為藝植,多牛羊而少馬。自突厥有國,東西征討,皆資其用,以制北荒。十六國慕容垂時塞北、後魏末河西並雲有敕勒部,鐵勒蓋言訛也。
suí dà yè yuán nián, tū jué chù luó kè hán jī tiě lēi zhū bù, hòu qí shuì liǎn, yòu cāi jì xuē yán tuó děng, kǒng wèi biàn, suì jí qí kuí shuài shù bǎi rén, jǐn zhū zhī. yóu shì yī shí fǎn pàn, jù chù luó, suì lì qí lì fā qí jīn qì bì gē léng wèi yì wù zhēn mò hé kè hán, jū tān hàn shān, fù lì xuē yán tuó nèi qí jīn zì yě xì wèi xiǎo kè hán. chù luó jì bài, mò hé shǐ dà yān, shén dé zhòng xīn, wèi lín guó suǒ dàn, yī wú gāo chāng yān qí zhū guó xī fù zhī.
隋大業元年,突厥處羅可汗擊鐵勒諸部,厚其稅斂,又猜忌薛延陀等,恐為變,遂集其魁帥數百人,盡誅之。由是一時反叛,拒處羅,遂立俟利發、俟斤契弊歌楞為易勿真莫何可汗,居貪汗山,復立薛延陀內俟斤字也咥為小可汗。處羅既敗,莫何始大焉,甚得眾心,為鄰國所憚,伊吾、高昌、焉耆諸國悉附之。
qí sú dà dǐ yǔ tū jué tóng, wéi zhàng fū hūn bì, biàn jiù qī jiā, dài chǎn rǔ nán nǚ rán hòu guī, cǐ qí yì yě.
其俗大抵與突厥同,唯丈夫婚畢,便就妻家,待產乳男女然後歸,此其異也。
xuē yán tuó
薛延陀
xuē yán tuó, tiě lēi zhī bié bù yě, qián yān mù róng jùn shí, xiōng nú dān yú hè lá tóu lǜ bù sān wàn wǔ qiān lái jiàng, yán tuó gài qí hòu. yǔ xuē bù zá jū, yīn hào xuē yán tuó. kè hán xìng yī lì tǔ shì, dài wèi qiáng zú. chū rú rú zhī miè yě, bìng shǔ yú tū jué, ér bù luò zhōng fēn, zài yù dū jūn shān zhě, dōng shǔ yú shǐ bì zài tān hàn shān zhě, xī shǔ yú yè hù, qí zhǔ yí nán, yú dà táng zhēn guān zhōng qiǎn shǐ cháo pìn, fēng wèi pí jiā kè hán, jū dà mò zhī běi, jù lún shuǐ nán, qù zhǎng ān wàn sì qiān yú lǐ. hòu tiě lēi pū gǔ tóng luó gòng jī xuē yán tuó, dà bài zhī. tài zōng yǐ qí pò wáng, qiǎn jiāng xià wáng dào zōng zuǒ wèi dà jiāng jūn ā shǐ nà shè ěr wèi hàn hǎi dào ān fǔ shǐ.
薛延陀,鐵勒之別部也,(前燕慕容俊時,匈奴單于賀剌頭率部三萬五千來降,延陀蓋其後。)與薛部雜居,因號薛延陀。可汗姓壹利吐氏,代為強族。初蠕蠕之滅也,並屬於突厥,而部落中分,在郁督軍山者,東屬於始畢;在貪汗山者,西屬於葉護,其主夷男,於大唐貞觀中遣使朝聘,封為毗伽可汗,居大漠之北,俱淪水南,去長安萬四千餘里。後鐵勒仆骨、同羅共擊薛延陀,大敗之。太宗以其破亡,遣江夏王道宗、左衛大將軍阿史那社爾為瀚海道安撫使。
chū, xuē yán tuó zhēn zhū pí jiā kè hán qiǎn shǐ qǐng hūn, tài zōng xǔ yǐ nǚ qī zhī, zhēng kè hán bèi qīn yíng zhī lǐ, zhào xìng líng zhōu yǔ zhī lǐ huì. yán tuó xiān wú fǔ cáng, diào liǎn qí guó, qiě xíng wàn lǐ, jì shè shā qì, wú shuǐ cǎo, ér yáng mǎ duō sǐ, suì hòu qī. tài zōng yú shì tíng xìng líng zhōu. jì ér pìn yáng mǎ sǔn hào jiāng bàn, yú shì fǎn qí shǐ zhě. qún chén huò yún, xǔ gōng zhǔ yǐ qī yán tuó, biān jìng dé yǐ xiū xī, nà qí xiàn pìn, bù kě shī xìn yú fān rén, yí zài sù chéng. tài zōng yuē: jūn děng zhī gǔ ér bù zhī jīn. xī hàn jiā xiōng nú qiáng ér zhōng guó ruò, suǒ yǐ hòu shì zǐ nǚ, jià yǔ dān yú. jīn zhōng guó qiáng ér běi dí ruò, hàn bīng qiān rén kān jī qí shù wàn. yán tuó suǒ yǐ fú fú jī sǎng zì wǒ suǒ wèi bù gǎn jiāo màn zhě, yǐ xīn dé lì wèi jūn zhǎng, zá jū fēi qí běn shǔ, jiāng yǐ dà guó, yòng fú qí zhòng. bǐ tóng luó pū gǔ děng shí yú bù luò, bīng gè shù wàn, zú zhì yán tuó suǒ yǐ bù gǎn fā zhě, yǐ yán tuó wèi wǒ suǒ lì, jù zhōng guó yě. ruò jīn yǐ nǚ qī zhī, dà guó zǐ xù, zēng chóng qí lǐ, shēn jié dǎng yuán, zá xìng bù luò, gèng zūn fú zhī. yí dí rén qǐ zhī ēn yì, wēi bù dé yì, lè bīng nán xià, suǒ wèi yǎng shòu zì shì yě. jīn bù yǔ qí nǚ, shǐ mìng pō jiǎn, zhū xìng bù luò zhī wú qì zhī, qí zhēng jī yán tuó bì yǐ. jì ér lǐ sī mó shù qīn lüè zhī. yán tuó fù shǐ tū lì shī kòu dìng xiāng, lüè bǎi xìng, tài zōng qiǎn yīng guó gōng lǐ jī yuán zhī, lǔ yǐ chū sài ér hái. tài zōng yǐ xǐ shū zé ràng zhī, kè hán nǎi qiǎn shǐ zhì xiè, fù qǐng fā bīng zhù jūn, tài zōng yōu zhào dá ér zhǐ yān.
初,薛延陀真珠毗伽可汗遣使請婚,太宗許以女妻之,徵可汗備親迎之禮,詔幸靈州與之禮會。延陀先無府藏,調斂其國,且行萬里,既涉沙磧,無水草,而羊馬多死,遂後期。太宗於是停幸靈州。既而聘羊馬損耗將半,於是反其使者。群臣或雲,許公主以妻延陀,邊境得以休息,納其獻聘,不可失信於蕃人,宜在速成。太宗曰:「君等知古而不知今。昔漢家匈奴強而中國弱,所以厚飾子女,嫁與單于。今中國強而北狄弱,漢兵千人堪擊其數萬。延陀所以扶服稽顙、恣我所為、不敢驕慢者,以新得立為君長,雜居非其本屬,將倚大國,用服其眾。彼同羅、仆骨等十餘部落,兵各數萬,足制延陀;所以不敢發者,以延陀為我所立,懼中國也。若今以女妻之,大國子婿,增崇其禮,深結黨援,雜姓部落,更尊服之。夷狄人豈知恩義,微不得意,勒兵南下,所謂養獸自噬也。今不與其女,使命頗簡,諸姓部落知吾棄之,其爭擊延陀必矣。」既而李思摩數侵掠之。延陀復使突利失寇定襄,掠百姓,太宗遣英國公李勣援之,虜已出塞而還。太宗以璽書責讓之,可汗乃遣使致謝,復請發兵助軍,太宗優詔答而止焉。
pū gǔ
仆骨
pū gǔ, tiě lēi zhī bié bù, xí sú yǔ tū jué lüè tóng. zài duō làn gé dōng jìng, shèng bīng wàn yú, yǔ tóng luó sù dūn lín hǎo, zuì jū běi piān. xiān chén yú xié lì, kǔ xié lì luàn zhèng, hòu fù xuē yán tuó. dà táng zhēn guān zhōng, qiǎn shǐ cháo gòng. jí yán tuó zhī miè yě, qí dà qiú pó fú qí lì fā gē lán fú yán yì què nèi fù.
仆骨,鐵勒之別部,習俗與突厥略同。在多濫葛東境,勝兵萬餘,與同羅宿敦鄰好,最居北偏。先臣於頡利,苦頡利亂政,後附薛延陀。大唐貞觀中,遣使朝貢。及延陀之滅也,其大酋婆匐、俟利發歌藍伏延詣闕內附。
tóng luó
同羅
tóng luó zhě, tiě lēi zhī bié bù yě. zài xuē yán tuó zhī běi, qù zhǎng ān wàn qī qiān wǔ bǎi lǐ, hù wàn wǔ qiān, sú yǔ tū jué lüè tóng. chū chén tū jué, kǔ xié lì zhī zhèng luàn, tài zōng shí, qí qiú qí lì fā shí jiàn chuài qiǎn shǐ nèi fù. zhōng xián wú wén. jì tiān bǎo chū, qí qiú shuài ā bù sī yǐ wàn yú zhàng lái jiàng, chù zhī shuò fāng hé nán zhī dì, gěi qí lǐn shí, měi suì réng fèi zēng xù shù shí wàn duàn, qí hé qū jùn xiàn cāng lǐn wèi zhī kōng xū. zhì shí nián bèi pàn, jié lüè zhū xìng bù luò, suì hái mò běi. xún wèi huí hé suǒ pò, dǎng zhòng lí sàn. ā bù sī hòu bēn gé luó lù, běi tíng jié dù chéng qiān lǐ gòu zhī yǐ xiàn, lù yú jīng shī.
同羅者,鐵勒之別部也。在薛延陀之北,去長安萬七千五百里,戶萬五千,俗與突厥略同。初臣突厥,苦頡利之政亂,太宗時,其酋俟利發時健啜遣使內附。中閒無聞。洎天寶初,其酋帥阿布思以萬餘帳來降,處之朔方河南之地,給其廩食,每歲仍費繒絮數十萬段,其河曲郡縣倉廩為之空虛。至十年背叛,劫掠諸姓部落,遂還漠北。尋為回紇所破,黨眾離散。阿布思後奔葛邏祿,北庭節度程千里購之以獻,戮於京師。
dōu bō
都波
dōu bō zhě, tiě lēi bié zhǒng. nán qù huí hé shí sān rì xíng. fēn wèi sān bù, zì xiāng tǒng shè. jié cǎo wèi lú, wú niú yáng, bù zhī gēng jià. tǔ duō bǎi hé cǎo, qǔ qí gēn yǐ wèi liáng, jiān bǔ yú shè liè wèi shí, ér yī diāo lù zhī pí, pín zhě jī niǎo yǔ yǐ wèi fú. hūn yīn, fù zhě yǐ mǎ, pín yòng lù pí jí cǎo gēn wèi pìn lǐ. sǐ wáng yǐ mù guì shèng shī, zhì shān zhōng, huò xuán yú shù shàng, sòng zàng kū qì lüè yǔ tū jué lèi. mò zhī sì shí zhī hòu. guó wú xíng fá, tōu dào bèi zhēng qí zāng. dà táng zhēn guān èr shí yī nián, qiǎn shǐ cháo gòng.
都波者,鐵勒別種。南去回紇十三日行。分為三部,自相統攝。結草為廬,無牛羊,不知耕稼。土多百合草,取其根以為糧,兼捕魚射獵為食,而衣貂、鹿之皮,貧者緝鳥羽以為服。婚姻,富者以馬,貧用鹿皮及草根為聘禮。死亡以木櫃盛屍,置山中,或懸於樹上,送葬哭泣略與突厥類。莫知四時之候。國無刑罰,偷盜倍徵其贓。大唐貞觀二十一年,遣使朝貢。
bá yě gǔ
拔野古
bá yě gǔ zhě, yì tiě lēi zhī bié bù. zài pū gǔ dōng jìng, shèng bīng wàn yú. qí dì fēng cǎo, rén jiē yīn fù. qí qiú qí lì fā qū lì shī, zhēn guān èr shí yī nián jǔ qí bù lái jiàng. qí dì dōng běi qiān yú lǐ yuē kāng gàn hé, yǒu sōng mù rù shuǐ, èr nián nǎi huà wèi shí, qí sè qīng, yǒu guó rén jū zhù, qí rén wèi zhī kāng gàn shí. qí sōng wèi shí yǐ hòu, réng shì sōng wén. rén jiē zhe mù jiǎo, bīng shàng zhú lù. yǐ gēng zhǒng shè liè wèi yè. guó duō hǎo mǎ, yòu chū tiě. fēng sú yǔ tiě lēi tóng, yán yǔ shāo bié.
拔野古者,亦鐵勒之別部。在仆骨東境,勝兵萬餘。其地豐草,人皆殷富。其酋俟利發屈利失,貞觀二十一年舉其部來降。其地東北千餘里曰康干河,有松木入水,二年乃化為石,其色青,有國人居住,其人謂之」康干石」。其松為石以後,仍似松文。人皆著木腳,冰上逐鹿。以耕種射獵為業。國多好馬,又出鐵。風俗與鐵勒同,言語稍別。
duō làn gé
多濫葛
duō làn gé zài xuē yán tuó dōng jiè, jū jìn tóng luó shuǐ, shèng bīng wàn rén. zì gǔ wèi tōng zhōng guó. qí dà qiú qí jīn duō làn gé gòng lǜ suǒ bù cháo jiàn.
多濫葛在薛延陀東界,居近同羅水,勝兵萬人。自古未通中國。其大酋、俟斤多濫葛共率所部朝見。
hú xuē
斛薛
hú xuē, yì tiě lēi zhī bié bù, zài duō làn gé běi jìng, liǎng xìng hé jū, shèng bīng qī qiān.
斛薛,亦鐵勒之別部,在多濫葛北境,兩姓合居,勝兵七千。
ā diē
阿跌
ā diē, yì tiě lēi zhī bié bù, zài duō làn gé xī běi, shèng bīng qiān qī bǎi. suí dài hào hē xì bù shì yě. qiān xǐ wú cháng suǒ.
阿跌,亦鐵勒之別部,在多濫葛西北,勝兵千七百。隋代號訶咥部是也。遷徙無常所。
qì bì yǔ
契苾羽
qì bì yǔ zài duō làn gé nán, liǎng xìng hé jū, shèng bīng èr qiān.
契苾羽在多濫葛南,兩姓合居,勝兵二千。
jū guó
鞠國
jū guó zài bá yě gǔ dōng běi wǔ bǎi lǐ, liù rì xíng. qí guó yǒu shù wú cǎo, dàn yǒu dì tái. wú yáng mǎ, jiā chù lù rú zhōng guó niú mǎ. shǐ lù qiān chē, kě shèng sān sì rén. rén yī lù pí, shí dì tái. qí guó sú jù mù wèi wū, zūn bēi gòng jū qí zhōng.
鞠國在拔野古東北五百里,六日行。其國有樹無草,但有地苔。無羊馬,家畜鹿如中國牛馬。使鹿牽車,可勝三四人。人衣鹿皮,食地苔。其國俗聚木為屋,尊卑共居其中。
yú mù jiè
俞〈木介〉
yú mù jiè guó zài jū guó dōng shí wǔ rì xíng. qí tǔ dì kuān dà, bǎi xìng zhòng duō. fēng sú yǔ bá yě gǔ tóng. shǎo niú mǎ, duō diāo shǔ gǔ duō yě.
俞〈木介〉國在鞠國東十五日行。其土地寬大,百姓眾多。風俗與拔野古同。少牛馬,多貂鼠骨咄也。
dà mò
大漠
dà mò guó zài jū guó běi, ráo yáng mǎ. rén jí zhǎng dà, zhǎng zhě zhì zhàng sān sì chǐ. wèn qí guó yún, běi yǒu gǔ shī guó, gòng dà mò xiāng jiē.
大漠國在鞠國北,饒羊馬。人極長大,長者至丈三四尺。問其國雲,北有骨師國,共大漠相接。
bái xí
白霫
bái xí, zài bá yě gǔ dōng, shèng bīng sān qiān rén. qí qú shuài gè lǜ suǒ bù guī fù, liè dì wèi zhōu, jí qí qiú zhǎng wèi cì shǐ. zì jū guó yǐ xià zhū guó, bìng zhēn guān èr shí yī nián tōng.
白霫,在拔野古東,勝兵三千人。其渠帥各率所部歸附,列地為州,即其酋長為刺史。自鞠國以下諸國,並貞觀二十一年通。