strong lǐ sān shí bā yán gé sān shí bā jūn lǐ sān strong
禮三十八 沿革三十八 軍禮三
tiān zǐ hé shuò fá gǔ
天子合朔伐鼓
zhū hóu fù xià zhōu hàn hòu hàn wèi jìn dōng jìn sòng qí běi qí dà táng
(諸侯附 夏 周 漢 後漢 魏 晉 東晉 宋 齊 北齊 大唐)
xià shū yuē:" nǎi jì qiū yuè shuò, chén fú jí yú fáng, chén, rì yuè suǒ huì. fáng, suǒ shě zhī cì. jí, huì yě. bù huì zé rì shí kě zhī. gǔ zòu gǔ, sè fū chí, shù rén zǒu." fán rì shí, tiān zǐ gǔ yú shè, zé shàng gōng yě. gǔ, lè guān. lè guān jìn gǔ zé fá zhī. sè fū, zhǔ bì zhī guān. chí, qǔ bì lǐ tiān shén yě. shù rén zǒu, gòng jiù rì shí. shù rén, bǎi yì zhī rén yě.
夏書曰:"乃季秋月朔,辰弗集於房,(辰,日月所會。房,所舍之次。集,會也。不會則日蝕可知。)瞽奏鼓,嗇夫馳,庶人走。"(凡日蝕,天子鼓於社,責上公也。瞽,樂官。樂官進鼓則伐之。嗇夫,主幣之官。馳,取幣禮天神也。庶人走,共救日蝕。庶人,百役之人也。)
zhōu zhì, rì yǒu shí zhī, tiān zǐ bù jǔ lè, sù fú, zhì wǔ huī, chén wǔ gǔ wǔ bīng jí jiù rì zhī gōng shǐ. yòu yǐ zhū sī yíng shè, ér fá gǔ zé zhī. huò yuē xié zhī, huò yuē wèi àn, kǒng rén fàn zhī. rì shí zhě, yīn qīn yáng. shè zhě zhòng yīn zhī zhǔ. gǔ pèi yáng yě. yǐ yīn fàn yáng, gù míng gǔ ér jiù zhī. xià guān tài pú zhǎng jūn lǚ tián yì zàn wáng gǔ, rì yuè shí yì rú zhī. wáng tōng gǔ, zuǒ jī qí yú miàn. zēng zǐ wèn yuē:" zhū hóu lǚ jiàn tiān zǐ, rù mén bù dé zhōng lǐ ér fèi zhě jǐ?" lǚ, zhòng. kǒng zǐ yuē:" sì. tài miào huǒ rì shí hòu zhī sàng yǔ zhān fú shī róng, zé fèi. rú zhū hóu jiē zài ér rì shí, zé cóng tiān zǐ jiù rì, gè yǐ qí fāng sè yǔ qí bīng yě." shì fèng shí shì, yǒu suǒ tǎo yě. fāng sè zhě, dōng fāng yī qīng, nán fāng yī chì, xī fāng yī bái, běi fāng yī hēi. qí bīng wèi wén. zēng zǐ wèn yuē:" dāng jì ér rì shí tài miào huǒ, qí jì yě rú zhī hé?" kǒng zǐ yuē:" jiē jì ér yǐ. rú shēng zhì wèi shā, zé fèi." jiē jì, bù yíng shī.
周制,日有蝕之,天子不舉樂,素服,置五麾,陳五鼓、五兵及救日之弓矢。又以朱絲縈社,而伐鼓責之。(或曰脅之,或曰為暗,恐人犯之。日蝕者,陰侵陽。社者眾陰之主。鼓配陽也。以陰犯陽,故鳴鼓而救之。)夏官太僕掌軍旅田役贊王鼓,日月蝕亦如之。(王通鼓,佐擊其餘面。)曾子問曰:"諸侯旅見天子,入門不得終禮而廢者幾?"(旅,眾。)孔子曰:"四。太廟火、日蝕、後之喪、雨霑服失容,則廢。如諸侯皆在而日蝕,則從天子救日,各以其方色與其兵也。"(示奉時事,有所討也。方色者,東方衣青,南方衣赤,西方衣白,北方衣黑。其兵未聞。)曾子問曰:"當祭而日蝕、太廟火,其祭也如之何?"孔子曰:"接祭而已。如牲至未殺,則廢。"(接祭,不迎屍。)
zhū hóu jiù rì shí, zhì sān huī, chén sān gǔ sān bīng, yòng bì yú shè, fá gǔ yú cháo. lǔ zhāo gōng shí qī nián liù yuè shuò, rì shí, shū sūn zhāo zǐ yuē:" rì shí, zhū hóu yòng bì yú shè." shàng gōng fá gǔ yú cháo, tuì zì zé. dài fū jī mén, shì jī tuò. yán wèi qí yú. zēng zǐ wèn yuē:" zhū hóu xiāng jiàn, yī ràng rù mén, bù dé zhōng lǐ fèi zhě jǐ?" kǒng zǐ yuē:" liù. tiān zǐ bēng, tài miào huǒ, rì shí, hòu fū rén zhī sàng, yǔ zhān fú shī róng, zé fèi."
諸侯救日蝕,置三麾,陳三鼓三兵,用幣於社,伐鼓於朝。(魯昭公十七年六月朔,日蝕,叔孫昭子曰:"日蝕,諸侯用幣於社。"上公伐鼓於朝,退自責。)大夫擊門,士擊柝。(言衛其隅。)曾子問曰:"諸侯相見,揖讓入門,不得終禮廢者幾?"孔子曰:"六。天子崩,太廟火,日蝕,後、夫人之喪,雨霑服失容,則廢。"
hàn zhì, tiān zǐ jiù rì shí, sù fú, bì zhèng diàn, chén wǔ gǔ wǔ bīng, yǐ zhū sī yíng shè, nèi wài yán jǐng. tài shǐ dēng líng tái, hòu rì yǒu biàn, biàn fá gǔ. tài pú zàn zhù shǐ chén cí yǐ zé zhī. wén gǔ yīn, shì chén jiē zhe chì zé, dài jiàn rù shì. sān tái lìng shǐ yǐ shàng, jiē chí jiàn lì qí hù qián. wèi wèi qū chí rào gōng, cì chá shǒu bèi. rì fù cháng, jiē bà. cǐ yì, àn jìn zhì yú jué yí zhù yún, yuē lǔ zhāo gōng shí shū sūn zhāo zi shuō tiān zǐ jiù rì zhī fǎ.
漢制,天子救日蝕,素服,避正殿,陳五鼓五兵,以朱絲縈社,內外嚴警。太史登靈台,候日有變,便伐鼓。太僕贊祝史陳辭以責之。聞鼓音,侍臣皆著赤幘,帶劍入侍。三台令史以上,皆持劍立其戶前。衛尉驅馳繞宮,伺察守備。日復常,皆罷。(此義,按晉摯虞決疑注云,約魯昭公時叔孫昭子說天子救日之法。)
hòu hàn zhì, shuò qián hòu gè èr rì, qiān yáng jiǔ zhì shè xià yǐ jì rì. rì yǒu biàn, gē yáng yǐ cí shè, yòng jiù rì biàn. zhí shì guān zhǎng guān, yī zào dān yī jiàng lǐng xiù yuán zhōng yī jiàng cōng sī wèi yǐ xíng lǐ, rú gù shì.
後漢制,朔前後各二日,牽羊酒至社下以祭日。日有變,割羊以祠社,用救日變。執事冠長冠,衣皂單衣、絳領袖緣中衣、絳蔥〈糹未〉以行禮,如故事。
xiàn dì chū píng sì nián zhēng yuè, dāng cí nán jiāo, shàng shū bā zuò yì, yù què jiāo rì, yòu dìng guān lǐ ér yuè shuò rì shí. shì sūn ruì yì:" àn bā zuò shū, yǐ wèi zhēng yuè zhī rì, tài yáng kuī yào, zhé jiàn yú tiān, ér guān zhě bì yǒu guàn xiǎng zhī yí, jīn shí zhī lè, yǐn yàn zhī yú, xiàn chóu zhī bào. shì wèi wén zāi bù zhī sù, jiàn yì bù chù tì yě."
獻帝初平四年正月,當祠南郊,尚書八座議,欲卻郊日,又定冠禮而月朔日蝕。士孫瑞議:"按八座書,以為正月之日,太陽虧曜,謫見於天,而冠者必有祼享之儀,金石之樂,飲燕之娛,獻酬之報。是為聞災不祗肅,見異不怵惕也。"
jí jiàn ān zhōng, jiāng yuán huì, ér tài shǐ shàng yán zhèng cháo dāng rì shí. cháo chén yì yīng huì bù? bó píng jì lì liú shào jiàn yán yuē:" zǐ shèn bì zào, gǔ zhī liáng shǐ, yóu zhàn shuǐ huǒ cuò shī tiān shí. lǐ, zhū hóu lǚ jiàn tiān zǐ, rù mén bù dé zhōng lǐ zhě sì, rì shí zài yī. rán zé shèng rén chuí zhì, bù wèi biàn yì xiān fèi cháo lǐ zhě, huò zāi xiāo yì fú, huò tuī shù miù wù." shí shàng shū lìng xún yù jí zhòng rén xián shàn ér cóng zhī, suì cháo rú jiù, rì yì bù shí, shào yóu cǐ zhù míng.
及建安中,將元會,而太史上言正朝當日蝕。朝臣議應會不?博平計吏劉邵建言曰:"梓慎、裨灶,古之良史,猶占水火錯失天時。禮,諸侯旅見天子,入門不得終禮者四,日蝕在一。然則聖人垂制,不為變異先廢朝禮者,或災消異伏,或推術謬誤。"時尚書令荀彧及眾人咸善而從之,遂朝如舊,日亦不蝕,邵由此著名。
wèi gāo guì xiāng gōng zhèng yuán èr nián, tài shǐ zòu:" sān yuè yī rì yín shí hé shuò, qù jiāo èr dù, kǒng xiāng fù jìn." zhǔ zhě zòu, xuān chì yǒu sī, wèi jiù rì shí. bèi jì, shí guò ér bù shí, dà jiāng jūn cáo shuǎng tuī shǐ guān bù yàn zhī fù, kōng shè hé shuò zhī qī, yǐ yí shàng xià. guāng lù dài fū lǐng tài shǐ lìng yōng yán:" diǎn lì zhě àn lì shù tuī jiāo huì zhī qī, hòu zhě cì chí jí zhī dù, dāng shuò, shì wú yǒu wéi cuò ěr." zhòng wèn diǎn lì zhōu cháo děng, duì yuē:" lì hòu suǒ zhǎng, tuī bù chí sù. kě yǐ zhī jiā shí zǎo wǎn, dù jiāo huǎn jí kě yǐ zhī báo shí qiǎn shēn. hé shuò zhī shí, huò yǒu yuè yǎn rì, zé bì zhàng rì tǐ, shǐ guāng jǐng yǒu kuī, gù wèi zhī rì shí. huò rì yǎn yuè, zé rì cóng yuè shàng guò, wèi zhī yīn bù qīn yáng, suī jiāo wú biàn. zhì yú rì yuè xiàng yǎn, bì shí zhī lǐ, wú shù yǐ tuī. shì yǐ gǔ zhě zhū hóu lǚ jiàn tiān zǐ, rì shí zé fèi lǐ cháng dì jiāo shè, rì shí zé jiē jì. shì yǐ qián dài shǐ guān, bù néng shěn rì shí zhī shù, gù yǒu bù dé zhōng lǐ. zì hàn gù shì yǐ wèi rì shí bì dāng yú jiāo, měi zhì qí shí, shēn jǐng bǎi guān, yǐ bèi rì biàn. jiǎ yín zhào shū, yǒu bèi shí zhī zhì, wú kǎo fù zhī fǎ." shì zhōng zhèng xiǎo tóng yì:" shǐ guān bù wù shěn chá guǐ dù, jǐn zōng shū mì, miù zhǔn jiāo huì, yǐ wèi qí zhào. zhì nǎi xū shè yí rì, dà jǐng wài nèi. qí yǒu bù xiào, zé wěi yú chà guǐ dù, jìn zòng zì yóu, jiē fēi qí yì. àn chūn qiū, zhāo gōng sān shí yī nián shí èr yuè xīn hài rì shí. jìn shǐ mò yǐ gēng wǔ zhī rì, rì shǐ yǒu zhé. zì gēng wǔ zhì xīn hài sì shí èr rì, rì shí zhī zhào, gù xíng yú qián yǐ. cǐ wèi gǔ yǒu míng fǎ, ér jīn bù chá. shì shǒu guān duò zhí, kǎo chá wú xiào, cǐ yǒu sī zhī zuì." yòu dá:" gǔ lái huáng dì zhuān xū xià yīn zhōu lǔ liù lì, jiē wú tuī rì shí fǎ, dàn yǒu kǎo kè shū mì ér yǐ. fù zuò zhī tiáo, yóu běn wú shù kě kè, fēi sī shì zhī zuì." nǎi zhǐ.
魏高貴鄉公正元二年,太史奏:"三月一日寅時合朔,去交二度,恐相附近。"主者奏,宣敕有司,為救日蝕。備既,時過而不蝕,大將軍曹爽推史官不驗之負,空設合朔之期,以疑上下。光祿大夫領太史令邕言:"典歷者按歷術推交會之期,候者伺遲疾之度,當朔,事無有違錯耳。"重問典歷周晁等,對曰:"歷候所掌,推步遲速。可以知加時早晚,度交緩急;可以知薄蝕淺深。合朔之時,或有月掩日,則蔽障日體,使光景有虧,故謂之日蝕。或日掩月,則日從月上過,謂之陰不侵陽,雖交無變。至於日月相掩,必蝕之理,無術以推。是以古者諸侯旅見天子,日蝕則廢禮;嘗禘郊社,日蝕則接祭。是以前代史官,不能審日蝕之數,故有不得終禮。自漢故事以為日蝕必當於交,每至其時,申警百官,以備日變。甲寅詔書,有備蝕之制,無考負之法。"侍中鄭小同議:"史官不務審察晷度,謹綜疏密,謬准交會,以為其兆。至乃虛設疑日,大警外內。其有不效,則委於差晷度,禁縱自由,皆非其義。按春秋,昭公三十一年十二月辛亥日蝕。晉史墨以庚午之日,日始有謫。自庚午至辛亥四十二日,日蝕之兆,固形於前矣。此為古有明法,而今不察。是守官惰職,考察無效,此有司之罪。"又答:"古來黃帝、顓頊、夏殷周魯六歷,皆無推日蝕法,但有考課疏密而已。負坐之條,由本無術可課,非司事之罪。"乃止。
jìn wǔ dì xián níng sān nián sì nián, bìng yǐ zhèng cháo hé shuò què yuán huì.
晉武帝咸寧三年、四年,並以正朝合朔卻元會。
dōng jìn yuán dì tài xìng yuán nián sì yuè, hé shuò. yǒu sī zòu yì:" àn chūn qiū, rì yǒu shí zhī, tiān zǐ fá gǔ yú shè, gōng zhū yīn yě zhū hóu fá gǔ yú cháo, chén zì gōng yě. àn shàng shū fú, ruò rì yǒu biàn, biàn jī gǔ zhū mén, yǒu wéi jiù diǎn." zhào yuē:" suǒ chén yǒu zhèng yì, gǎi zhī."
東晉元帝太興元年四月,合朔。有司奏議:"按春秋,日有蝕之,天子伐鼓於社,攻諸陰也;諸侯伐鼓於朝,臣自攻也。按尚書符,若日有變,便擊鼓諸門,有違舊典。"詔曰:"所陳有正義,改之。"
zhì kāng dì jiàn yuán yuán nián, tài shǐ shàng yuán rì hé shuò, hòu fù yí yīng què huì yǔ bù. yǔ bīng fǔ zhèng, xiě liú shào yì yǐ shì bā zuò. cài mó zhe yì fēi zhī yuē:" shào lùn zāi xiāo yì fú, yòu yǐ zào shèn yóu yǒu cuò shī, tài shǐ shàng yán, yì bù bì shěn, qí lǐ chéng rán yě. ér yún' shèng rén chuí zhì, bù wèi biàn yì xiān fèi cháo lǐ', cǐ zé miù yǐ. zāi xiáng zhī fā, suǒ yǐ qiǎn gào rén jūn, wáng zhě zhī suǒ zhòng jiè, gù sù fú fèi lè, tuì bì zhèng qǐn, bǎi guān jiàng wù, yòng bì fá gǔ, gōng qīn jiù zhī. fū jìng jiè zhī shì, yǔ qí yí ér fèi zhī, níng shùn ér xíng zhī. gù kǒng zǐ lǎo dān zhù zàng yú xiàng dǎng, yǐ sàng bù xīng xíng, gù rì shí ér zhǐ jiù, yuē ān zhī bù jiàn xīng. jīn shǐ guān yán dāng shí, yì ān zhī qí bù shí? fū zǐ lǎo dān xiān xíng jiàn xīng zhī fáng, ér shào nì fèi rì shí zhī jiè, shì fǎn shèng xián zhī chéng guī yě. lǔ huán gōng rén shēn yǒu zāi, ér yǐ yǐ hài cháng jì, chūn qiū jī zhī. zāi shì jì guò, zhuī jù wèi yǐ, gù fèi zōng miào zhī jì kuàng wén tiān shěng jiāng zhì, ér xíng qìng lè zhī huì, yú shì guāi yǐ. lǐ jì suǒ yún zhū hóu rù mén bù dé zhōng lǐ zhě, wèi rì guān bù xiān yán, zhū hóu jì rù, jiàn shí nǎi zhī ěr fēi xiān wén dāng shí ér cháo huì bù fèi yě. shào yǐn cǐ wén, shī qí yì zhǐ. shào suǒ zhí zhě, lǐ jì yě fū zǐ lǎo dān xiàng dǎng zhī shì, yì lǐ jì suǒ yán, fù wéi ér fǎn zhī, jìn tuì wú jù. rán xún yù suǒ shàn, hàn cháo suǒ cóng, suì lìng cǐ yán zhì jīn jiàn chēng, mò zhī qí miù. hòu lái jūn zǐ jiāng zhǔn yǐ wèi jiè, gù zhèng zhī yún ěr." yú shì zhòng yì cóng zhī.
至康帝建元元年,太史上元日合朔,後復疑應卻會與不。庾冰輔政,寫劉邵議以示八座。蔡謨著議非之曰:"邵論災消異伏,又以灶慎猶有錯失,太史上言,亦不必審,其理誠然也。而雲'聖人垂制,不為變異先廢朝禮',此則謬矣。災祥之發,所以譴告人君,王者之所重誡,故素服廢樂,退避正寢,百官降物,用幣伐鼓,躬親救之。夫敬誡之事,與其疑而廢之,寧順而行之。故孔子、老聃助葬於巷黨,以喪不星行,故日蝕而止柩,曰安知不見星。今史官言當蝕,亦安知其不蝕?夫子、老聃先行見星之防,而邵逆廢日蝕之戒,是反聖賢之成規也。魯桓公壬申有災,而以乙亥嘗祭,春秋譏之。災事既過,追懼未已,故廢宗廟之祭;況聞天眚將至,而行慶樂之會,於事乖矣。禮記所云諸侯入門不得終禮者,謂日官不先言,諸侯既入,見蝕乃知耳;非先聞當蝕而朝會不廢也。邵引此文,失其義旨。邵所執者,禮記也;夫子、老聃、巷黨之事,亦禮記所言,復違而反之,進退無據。然荀彧所善,漢朝所從,遂令此言至今見稱,莫知其謬。後來君子將准以為誡,故正之云爾。"於是眾議從之。
mù dì yǒng hé zhōng, yīn hào fǔ zhèng, yòu yù cóng liú shào yì bù què huì. wáng biāo zhī yì yuē:" lǐ yún zhū hóu lǚ jiàn tiān zǐ, bù dé zhōng lǐ ér fèi zhě sì, zì wèi zú bào yǒu zhī, fēi wèi xiān cún qí shì, ér jiǎo xìng shǐ guān tuī shù cuò miù, gù bù xiān fèi cháo lǐ." yòu cóng biāo zhī yì.
穆帝永和中,殷浩輔政,又欲從劉邵議不卻會。王彪之議曰:"禮雲諸侯旅見天子,不得終禮而廢者四,自謂卒暴有之,非謂先存其事,而僥倖史官推術錯謬,故不先廢朝禮。"又從彪之議。
sòng yīn jìn zhì.
宋因晉制。
qí wǔ dì yǒng míng yuán nián shí èr yuè, yǒu sī zòu:" jīn yuè sān rì, là cí tài shè jì. yī rì hé shuò, rì shí jì zài zhì zhāi nèi, wèi shěn yú shè cí wú yí bù? cáo jiǎn wèi yǒu qián zhǔn." shàng shū lìng wáng jiǎn yì:" lǐ jì zēng zǐ wèn' tiān zǐ cháng dì jiāo shè wǔ sì zhī jì, fǔ guǐ jì chén', wéi dà sàng nǎi fèi. zhì yú dāng jì zhī rì, huǒ jí rì shí zé tíng. xún fá gǔ yòng shēng, yóu lái shàng yǐ, ér fǔ guǐ chū chén, wèn suǒ bù jí. jù cǐ ér yán, zhì zhāi chū rì, réng zhí báo shí, zé bù yīng fèi jì. àn hàn chū píng zhōng, shì sūn ruì yì yǐ rì shí fèi guān ér bù fèi jiāo, cháo yì cóng zhī. wáng zhě fù tiān qīn dì, jiāo shè bù shū, cǐ zé qián zhǔn, wèi bù yí fèi." zhào kě.
齊武帝永明元年十二月,有司奏:"今月三日,臘祠太社稷。一日合朔,日蝕既在致齋內,未審於社祠無疑不?曹檢未有前准。"尚書令王儉議:"禮記曾子問'天子嘗禘郊社五祀之祭,簠簋既陳',唯大喪乃廢。至於當祭之日,火及日蝕則停。尋伐鼓用牲,由來尚矣,而簠簋初陳,問所不及。據此而言,致齋初日,仍值薄蝕,則不應廢祭。按漢初平中,士孫瑞議以日蝕廢冠而不廢郊,朝議從之。王者父天親地,郊社不殊,此則前准,謂不宜廢。"詔可。
běi qí zhì, rì shí, zé tài jí diàn xī xiāng dōng xiàng, dōng táng dōng xiāng xī xiàng, gè shè yù zuò. qún guān gōng fú. zhòu lòu shàng shuǐ yī kè, nèi wài jiē yán. sān mén zhě bì zhōng mén, dān mén zhě yǎn zhī. shí qián sān kè, huáng dì fú tōng tiān guān, jí yù zuò, zhí wèi rú cháng, bù xǐng shì. yǒu biàn, wén gǔ yīn, zé bì zhèng diàn, jiù dōng táng, fú bái jiá dān yī. shì chén jiē chì zé, dài jiàn, shēng diàn shì. zhū sī gè yú qí suǒ, chì zé, chí jiàn, chū hù xiàng rì lì. yǒu sī gè lǜ guān shǔ, bìng xíng gōng nèi zhū mén yē mén, tún wèi tài shè. yè lìng yǐ guān shǔ wéi shè, shǒu sì mén, yǐ zhū sī shéng rào xì shè tán sān zā. tài zhù lìng chén cí zé shè. tài shǐ lìng èr rén, zǒu mǎ lù bǎn shàng shàng shū, mén sī jí shàng zhī. yòu gào qīng dōu yǐn míng gǔ, rú yán gǔ fǎ. rì guāng fù, nǎi zhǐ, zòu jiě yán.
北齊制,日蝕,則太極殿西廂東向,東堂東廂西向,各設御座。群官公服。晝漏上水一刻,內外皆嚴。三門者閉中門,單門者掩之。蝕前三刻,皇帝服通天冠,即御座,直衛如常,不省事。有變,聞鼓音,則避正殿,就東堂,服白袷單衣。侍臣皆赤幘,帶劍,升殿侍。諸司各於其所,赤幘,持劍,出戶向日立。有司各率官屬,並行宮內諸門、掖門,屯衛太社。鄴令以官屬圍社,守四門,以朱絲繩繞系社壇三匝。太祝令陳辭責社。太史令二人,走馬露版上尚書,門司疾上之。又告清都尹鳴鼓,如嚴鼓法。日光復,乃止,奏解嚴。
dà táng hé shuò fá gǔ, jù kāi yuán lǐ.
大唐合朔伐鼓,具開元禮。
dōng xià zhì qǐn gǔ bīng
冬夏至寢鼓兵
yì yuē:" xiān wáng yǐ zhì rì bì guān, shāng lǚ bù xíng, hòu bù xǐng fāng." wǔ jīng tōng yì yuē:" yǐ dōng zhì yáng qì méng shēng, yīn yáng jiāo jīng, shǐ chéng wàn wù, qì wēi zài xià, bù kě dòng xiè. wáng zhě chéng tiān lǐ wù, gù shuài xiān tiān xià, jìng ér bù rǎo yě. xià zhì yīn qì shǐ dòng ér wèi dá, gù yì qǐn bīng gǔ, bù shè zhèng shì, zhù wēi qì zhī yǎng yě."
易曰:"先王以至日閉關,商旅不行,後不省方。"五經通義曰:"以冬至陽氣萌生,陰陽交精,始成萬物,氣微在下,不可動洩。王者承天理物,故率先天下,靜而不擾也。夏至陰氣始動而未達,故亦寢兵鼓,不設政事,助微氣之養也。"
jìn liú xiá yì yuē, yǐ wèi:" yáng shí jūn dào, shì yǐ wēi yáng chū xìng, qìng qí fāng shèng, qǐn gǔ xī bīng, bù yù zhèn dàng yě. lǐ zūn wú èr, ruò dāng zhù yīn, qǐ yī zhī yì. hé yǐ míng zhī?' bǐ yuè ér shí, zé wéi qí cháng cǐ rì ér shí, yú hé bù zāng'. yuè shí wú jiù zhī dào míng yǐ." hé xióng yǐ wèi:" èr jié, yīn yáng shēng jiàng zhī jí, huì tōng jiāo dài zhī rì. èr qì jì jiē, gāng róu shǐ fēn. jūn zǐ yuǎn shèn zhū wù, jìn shèn zhū jǐ. zài dōng yù jìng, zài xià wú zào. bǎi guān jìng shì, wú xíng yǐ dìng. qǐn gǔ xī bīng, qí yí hé tóng." zhāng yǔ yuē:" dōng xià èr zhì, shèn wēi bù yì. zuǒ chuán yuē:' fán fēn zhì qǐ bì, bì shū yún wù, wèi bèi gù yě.' suǒ zhòng suǒ shèn, yú shì zài yǐ. zhōu lǐ' tài pú zhǎng zàn wáng gǔ, jiù rì yuè yì rú zhī'. zuǒ chuán yòu yuē' yuè yì rú zhī'. yòu yuē' fēi rì yuè zhī shěng bù gǔ'. jiē zhèng jīng yě. rì zhǎng zé hè, jūn fù dào yě. xià qìng shàng huì, qíng jiāo jié yě. rì duǎn zé bù, chén zǐ dào yě. gǔ yǐ dòng zhòng, shì yǐ èr zhì yíng sòng tóng qǐn zhī yě." liú hóng wèi:" qǐn gǔ bù chū jīng chuán, huò yǐ hàn xìng. rì shí yīn shèng, jī gǔ zhù yáng, zé dōng zhì zhù yáng, bù yīng qǐn gǔ yě." yú zàn yòu yún:" àn hàn zhì, yǒu dōng zhì jué shì bù tīng zhèng zhī tiáo, ér wú xià zhì yě. yǐ cǐ tuī zhī, xià zhì bù yīng qǐn zhèng shì." zhèng yáo yuē:" xún dōng zhì qǐn gǔ zhī yì, suī wú zhèng wén, kǒng yǒu yóu ěr. fū tiān zhī dé, guì shēng è shā, dōng zhì shǎo yáng chū fā, méng yá zhī jiàn, yù xǐng fāng, tài shùn dòng zhī xiàng, yǐ yīng zhì dào, shì yǐ bù xǐng fāng shì, ān néng míng gǔ? hòu dài nǐ yì zhì qǐn zhī, fēi wèi zhù yáng yě. xià zhì shǎo yīn zhào qǐ, shā qì zì xìng, fǒu bō jiāng zhì, dà qī fāng lái, yí yǒu míng gǔ kāi guān, xìng bīng hài lǚ, shī mìng sì fāng, gào qí nì zhào, yǐ è xiǎo rén fāng zhǎng zhī hài. èr zhì zhī yì, fǒu tài dào yì, xiū qī yǒu shū, qǐn gǔ zhī jiào, bù yí tóng yě. ruò yǐ xià zhì, sú rén suǒ zhòng, wén wǔ kě xī zhī yī rì, bù kě qián sān hòu sān, děng yú dōng zhì yě."
晉劉遐議曰,以為:"陽實君道,是以微陽初興,慶其方盛,寢鼓息兵,不欲震盪也。禮尊無二,若當助陰,豈一之義。何以明之?'彼月而蝕,則惟其常;此日而蝕,於何不臧'。月蝕無救之道明矣。"何熊以為:"二節,陰陽升降之極,會通交代之日。二氣既接,剛柔始分。君子遠慎諸物,近慎諸己。在冬欲靜,在夏無躁。百官靜事,無刑以定。寢鼓息兵,其宜合同。"張俁曰:"冬夏二至,慎微不異。左傳曰:'凡分至啟閉,必書雲物,為備故也。'所重所慎,於是在矣。周禮'太僕掌贊王鼓,救日月亦如之'。左傳又曰'月亦如之'。又曰'非日月之眚不鼓'。皆正經也。日長則賀,君父道也。下慶上會,情交節也。日短則不,臣子道也。鼓以動眾,是以二至迎送同寢之也。"劉泓謂:"寢鼓不出經傳,或以漢興。日蝕陰盛,擊鼓助陽,則冬至助陽,不應寢鼓也。"於瓚又云:"按漢制,有冬至絕事不聽政之條,而無夏至也。以此推之,夏至不應寢政事。"鄭瑤曰:"尋冬至寢鼓之義,雖無正文,恐有由耳。夫天之德,貴生惡殺,冬至少陽初發,萌芽之漸,欲省方,泰順動之象,以應至道,是以不省方事,安能鳴鼓?後代擬議至寢之,非為助陽也。夏至少陰肇起,殺氣自興,否剝將至,大戚方來,宜有鳴鼓開關,興兵駭旅,施命四方,誥其逆兆,以遏小人方長之害。二至之義,否泰道異,休戚有殊,寢鼓之教,不宜同也。若以夏至,俗人所重,文武可息之一日,不可前三後三,等於冬至也。"
mǎ zhèng mǎ jì fù zhōu suí dà táng
馬政(馬祭附 周 隋 大唐)
zhōu zhì, xià guān xiào rén zhǎng wáng mǎ zhī zhèng. zhèng wèi chà zé yǎng chéng zhī shù yě. yuè lìng yuē" bān mǎ zhèng". tiān zǐ shí yǒu èr xián, mǎ liù zhǒng: zhǒng mǎ róng mǎ qí mǎ dào mǎ tián mǎ nú mǎ. zhǒng wèi shàng shàn shì mǔ zhě. yǐ cì chà zhī, yù hé jià zhǒng mǎ, róng hé jià róng mǎ, jīn hé jià qí mǎ, xiàng hé jià dào mǎ, tián hé jià tián mǎ, nú mǎ gěi gōng zhōng zhī yì. bāng guó liù xián, mǎ sì zhǒng. jiā sì xián, mǎ èr zhǒng. jiàng shā zhī chà. měi jiù wèi yī xián. zhū hóu yǒu qí mǎ dào mǎ tián mǎ. jiā wèi dài fū, yǒu tián mǎ. gè yī xián. qí nú mǎ zé jiē fēn wèi sān yān. fán bān liáng mǎ ér yǎng chéng zhī. chéng mǎ yī shī sì yǔ. sān shèng wèi zào, zào yī qù mǎ. sān zào wèi xì, xì yī yù fū. liù xì wèi jiù, jiù yī pú fū. liù jiù chéng xiào, xiào yǒu zuǒ yòu. nú mǎ sān liáng mǎ zhī shù. lì mǎ yī yǔ, bā lì yī shī, bā shī yī qù mǎ, bā qù mǎ yī yù fū. liáng, shàn yě. shàn mǎ, wǔ hé zhī mǎ. qù mǎ yù fū pú fū, shuài zhī míng yě. qù mǎ xià shì, yù fū zhōng shì, zé pú fū shàng shì yě. zì chéng zhì jiù, qí shù èr bǎi yī shí liù pǐ. yì gān wèi mǎ, cǐ yīng gān zhī cè yě. zhì xiào biàn wèi yán chéng zhě, míng liù mǎ gè yī jiù ér wáng mǎ xiǎo bèi yě. xiào yǒu zuǒ yòu, zé liáng mǎ yī zhǒng zhě, sì bǎi sān shí èr pǐ, wǔ zhǒng hé èr qiān yī bǎi liù shí pǐ. nú mǎ sān zhī, zé wèi qiān èr bǎi jiǔ shí liù pǐ. wǔ liáng yī nú, fán sān qiān sì bǎi wǔ shí liù pǐ, rán hòu wáng mǎ dà bèi. shī yún" lái pìn sān qiān", cǐ wèi wáng mǎ zhī dà shù yú? lì, ǒu yě. nú mǎ zì yǔ zhì yù fū, fán mǎ qiān èr shí sì pǐ, yǔ sān liáng mǎ zhī shù bù xiāng yīng," bā" jiē yí wèi" liù", zì zhī wù yě. shī shí èr pǐ, qù mǎ qī shí èr pǐ, zé yù fū sì bǎi sān shí èr pǐ yǐ. qù yīn cāng zǒu fǎn. qù mǎ zhǎng zàn zhèng liáng mǎ, ér qí qí yǐn shí, jiǎn qí liù jié. zàn, zuǒ yě. jiǎn, chà yě. jié, liàng yě. chà zé wáng mǎ yǐ wèi liù děng. wū mǎ zhǎng yǎng jí mǎ ér chéng zhì zhī, xiāng yī ér yào gōng mǎ jí, shòu cái yú xiào rén. chéng wèi qū bù yǐ fā qí jí, zhī suǒ jí chù nǎi zhì zhī. mù shī zhǎng mù dì, jiē yǒu lì jìn ér bān zhī. mèng chūn fén mù, fén mù dì, yǐ chú chén shēng xīn cǎo. zhòng chūn tōng yín. zhòng chūn, yīn yáng jiāo wàn wù shēng zhī shí, kě yǐ hé mǎ zhī pìn mǔ. àn yuè lìng:" jì chūn nǎi hé lèi niú téng mǎ, yóu pìn yú mù." mǎ zhì zhǎng zhì mǎ mǎ liàng sān wù, yī yuē róng mǎ, èr yuē tián mǎ, sān yuē nú mǎ, jiē yǒu wù jiǎ. cǐ sān mǎ zhě, mǎi yǐ gěi guān fǔ zhī shǐ, wú zhǒng yě. jiē yǒu wù jiǎ, wèi jiē yǒu wù sè jí jiǎ zhí. fán shòu mǎ yú yǒu sī zhě, shū qí chǐ máo yǔ qí jiǎ. mǎ sǐ zé xún zhī nèi, gèng xún zhī wài, rù mǎ ěr, yǐ qí wù gèng qí wài fǒu. xún zhī nèi sǐ zhě, cháng yǐ chǐ máo yǔ jiǎ, shòu zhī rì qiǎn, yǎng zhī è yě. xún zhī wài sǐ, rù mǎ ěr, cháng yǐ máo sè, bù yǐ chǐ jiǎ, rèn zhī guò qí rèn yě. qí wài fǒu zhě, xún zhī wài yú èr shí rì ér sǐ zhě, bù rèn yòng, fēi yòng zhě zuì. chūn jì mǎ zǔ, zhí jū. mǎ zǔ, tiān sì yě. xiào jīng shuō yuē" fáng wèi lóng mǎ". zhèng zhòng yún:" zhí jū wú lìng jìn mǔ, yóu gōng jū yě. èr suì yuē jū, sān suì yuē táo." zhèng xuán wèi:" zhí yóu jū yě. chūn tōng yín zhī shí, jū ruò, xuè qì wèi dìng, wèi qí chéng pǐ shāng zhī." xià jì xiān mù, bān mǎ gōng tè. xiān mù, shǐ yǎng mǎ zhě, qí rén wèi wén. xià tōng yín zhī hòu, gōng qí tè, wèi qí tí niè bù kě chéng yòng. zhèng zhòng yún:" gōng tè wèi chéng zhī." chéng yīn zēng. qiū jì mǎ shè, zāng pū. mǎ shè, shǐ chéng mǎ zhě, shì běn zuò yuē:" xiāng tǔ zuò chéng mǎ." zhèng zhòng yún:" zāng pū wèi jiǎn liàn yù zhě, lìng jiē shàn yě." zhèng xuán wèi:" pū, yù wǔ hé zhī pū." dōng jì mǎ bù, xiàn mǎ, jiǎng yù fū. mǎ bù, shén, wèi zāi hài mǎ zhě. xiàn mǎ, jiàn chéng mǎ yú wáng yě. yù fū, yù èr chē cóng chē shǐ chē zhě. jiǎng yóu jiǎn xí. qí yú jì dà zé, yòng zhòng yuè gāng rì. jiǎ gēng bǐng rén wù wèi gāng rì, yǐ dīng xīn guǐ jǐ wèi róu rì.
周制,夏官校人掌王馬之政。(政謂差擇養乘之數也。月令曰"班馬政"。)天子十有二閒,馬六種:種馬、戎馬、齊馬、道馬、田馬、駑馬。(種謂上善似母者。以次差之,玉輅駕種馬,戎輅駕戎馬,金輅駕齊馬,象輅駕道馬,田輅駕田馬,駑馬給宮中之役。)邦國六閒,馬四種。家四閒,馬二種。(降殺之差。每廄為一閒。諸侯有齊馬、道馬、田馬。家謂大夫,有田馬。各一閒。其駑馬則皆分為三焉。)凡頒良馬而養乘之。乘馬一師四圉。三乘為皂,皂一趣馬。三皂為系,系一馭夫。六係為廄,廄一僕夫。六廄成校,校有左右。駑馬三良馬之數。麗馬一圉,八麗一師,八師一趣馬,八趣馬一馭夫。(良,善也。善馬,五輅之馬。趣馬、馭夫、僕夫,帥之名也。趣馬下士,馭夫中士,則僕夫上士也。自乘至廄,其數二百一十六匹。易乾為馬,此應乾之策也。至校變為言成者,明六馬各一廄而王馬小備也。校有左右,則良馬一種者,四百三十二匹,五種合二千一百六十匹。駑馬三之,則為千二百九十六匹。五良一駑,凡三千四百五十六匹,然後王馬大備。詩云"騋牝三千",此謂王馬之大數歟?麗,耦也。駑馬自圉至馭夫,凡馬千二十四匹,與三良馬之數不相應,"八"皆宜為"六",字之誤也。師十二匹,趣馬七十二匹,則馭夫四百三十二匹矣。趣音倉走反。)趣馬掌贊正良馬,而齊其飲食,簡其六節。(贊,佐也。簡,差也。節,量也。差擇王馬以為六等。)巫馬掌養疾馬而乘治之,相醫而藥攻馬疾,受財於校人。(乘謂驅步以發其疾,知所疾處乃治之。)牧師掌牧地,皆有厲禁而頒之。孟春焚牧,(焚牧地,以除陳生新草。)仲春通淫。(仲春,陰陽交萬物生之時,可以合馬之牝牡。按月令:"季春乃合累牛騰馬,游牝於牧。")馬質掌質馬馬量三物,一曰戎馬,二曰田馬,三曰駑馬,皆有物賈。(此三馬者,買以給官府之使,無種也。皆有物賈,謂皆有物色及賈直。)凡受馬於有司者,書其齒毛與其賈。馬死則旬之內,更;旬之外,入馬耳,以其物更;其外否。(旬之內死者,償以齒毛與賈,受之日淺,養之惡也。旬之外死,入馬耳,償以毛色,不以齒賈,任之過其任也。其外否者,旬之外逾二十日而死者,不任用,非用者罪。)春祭馬祖,執駒。(馬祖,天駟也。孝經說曰"房為龍馬"。鄭眾云:"執駒無令近母,猶攻駒也。二歲曰駒,三歲曰駣。"鄭玄謂:"執猶拘也。春通淫之時,駒弱,血氣未定,為其乘匹傷之。")夏祭先牧,頒馬攻特。(先牧,始養馬者,其人未聞。夏通淫之後,攻其特,為其蹄齧不可乘用。鄭眾云:"攻特謂騬之。"騬音繒。)秋祭馬社,臧仆。(馬社,始乘馬者,世本作曰:"相土作乘馬。"鄭眾云:"臧仆謂簡練馭者,令皆善也。"鄭玄謂:"仆,馭五輅之仆。")冬祭馬步,獻馬,講馭夫。(馬步,神,為災害馬者。獻馬,見成馬於王也。馭夫,馭貳車、從車、使車者。講猶簡習。)其於祭大澤,用仲月剛日。(甲庚丙壬戊為剛日,乙丁辛癸己為柔日。)
suí zhì, cháng yǐ zhòng chūn, yòng shǎo láo jì mǎ zǔ yú dà zé, zhū hé jì guān yú jì suǒ zhì zhāi yī rì, jī chái yú liáo tán, lǐ bì, jiù liáo. zhòng xià jì xiān mù, zhòng qiū jì mǎ shè, zhòng dōng jì mǎ bù, bìng yú dà zé, jiē yǐ gāng rì. shēng yòng shǎo láo, rú jì mǎ zǔ, mái ér bù liáo.
隋制,常以仲春,用少牢祭馬祖於大澤,諸合祭官於祭所致齋一日,積柴於燎壇,禮畢,就燎。仲夏祭先牧,仲秋祭馬社,仲冬祭馬步,並於大澤,皆以剛日。牲用少牢,如祭馬祖,埋而不燎。
dà táng mǎ jì yīn suí zhī zhì, qí yí rú kāi yuán lǐ.
大唐馬祭因隋之制,其儀如開元禮。
shí nuó zhōu hòu hàn běi qí suí dà táng
時儺(周 後漢 北齊 隋 大唐)
zhōu zhì, xià guān fāng xiāng shì zhǎng méng xióng pí, huáng jīn sì mù, xuán yī zhū shang, zhí gē yáng dùn, shuài bǎi lì ér shí nuó, yǐ suǒ shì ōu yì. méng, mào yě. mào xióng pí zhě, yǐ jīng ōu yì lì zhī guǐ, rú jīn qī tóu yě. shí nuó, sì shí zuò fāng xiāng shì yǐ nuó què xiōng è yě. yuè lìng: jì chūn, mìng guó nuó, jiǔ mén zhé rǎng, yǐ bì chūn qì. hóng fàn chuán yún:" yán zhī bù cóng, zé yǒu quǎn huò. quǎn shǔ jīn yě, gù zhé zhī yú jiǔ mén, suǒ yǐ yì jīn fú mù, bì chéng chūn gōng. dōng fāng sān mén bù zhé, chūn wèi bù shā, qiě shèng dé suǒ zài, wú suǒ rǎng." zhòng qiū, tiān zǐ nǎi nuó, yǐ dá qiū qì. cǐ nuó, nuó yáng qì. kǒng yáng shǔ zhì cǐ bù shuāi, hài yì jiāng jí rén, gù nuó yǐ tōng qiū qì. fāng yù zhù qiū, gù bù zhé quǎn. jì dōng, mìng yǒu sī dà nuó páng zhé, yǐ sòng hán qì. dà nuó, wèi suì zhōng zhú chú yīn yì, yǐ sòng hán qì. páng wèi wáng chéng sì páng shí èr mén yě. zhé wèi zhé quǎn yú mén yě. chūn zhé jiǔ mén, dōng lǐ dà, gù biàn zhé yú shí èr mén, suǒ yǐ fú yáng yì yīn zhī yì yě. quǎn shǔ jīn, dōng jǐn chūn xìng, chūn wèi mù, gù shā jīn yǐ zhù mù qì.
周制,夏官方相氏掌蒙熊皮,黃金四目,玄衣朱裳,執戈揚楯,帥百隸而時儺,以索室毆疫。(蒙,冒也。冒熊皮者,以驚毆疫癘之鬼,如今魌頭也。時儺,四時作方相氏以儺卻兇惡也。)月令:季春,命國儺,九門磔攘,以畢春氣。(洪範傳云:"言之不從,則有犬禍。犬屬金也,故磔之於九門,所以抑金扶木,畢成春功。東方三門不磔,春位不殺,且盛德所在,無所攘。")仲秋,天子乃儺,以達秋氣。(此儺,儺陽氣。恐陽暑至此不衰,害亦將及人,故儺以通秋氣。方欲助秋,故不磔犬。)季冬,命有司大儺旁磔,以送寒氣。(大儺,為歲終逐除陰疫,以送寒氣。旁謂王城四旁十二門也。磔謂磔犬於門也。春磔九門,冬禮大,故遍磔於十二門,所以扶陽抑陰之義也。犬屬金,冬盡春興,春為木,故殺金以助木氣。)
hòu hàn jì dōng xiān là yī rì, dà nuó, nuó, què zhī yě. wèi zhī zhú yì. hàn jiù yí yuē:" zhuān xū shì yǒu sān zi, shēng ér wáng qù wèi yì guǐ. yī jū jiāng shuǐ, shì wèi nüè guǐ yī jū ruò shuǐ, shì wèi wǎng liǎng yù guǐ yī jū rén gōng shì qū yú, shàn jīng rén xiǎo ér." yuè lìng zhāng jù yuē:" rì xíng běi fāng zhī sù, běi fāng dà yīn, kǒng wèi suǒ yì, gù mìng yǒu sī dà nuó, suǒ yǐ fú yáng yì yīn yě." lú zhí lǐ jì zhù yún:" suǒ yǐ zhú shuāi ér yíng xīn." qí yí: xuǎn zhōng huáng mén zǐ dì nián shí suì yǐ shàng, shí èr yǐ xià, bǎi èr shí rén wèi zhèn zi. jiē chì zé zào zhì, zhí dà táo. hàn jiù yí yuē:" fāng xiāng shuài bǎi lì jí tóng zǐ, yǐ táo hú jí shǐ tǔ gǔ, gǔ qiě shè zhī, yǐ chì wán wǔ gǔ bō sǎ zhī." qiào zhōu lùn yǔ zhù yuē:" yǐ wěi shǐ shè zhī." xuē zōng yuē:" chāng zhī yán shàn, shàn tóng yòu zǐ yě." zhèn yīn zhèn. fāng xiāng shì huáng jīn sì mù, méng xióng pí, xuán yī zhū shang, zhí gē yáng dùn. shí èr shòu yǒu yī máo jiǎo. zhōng huáng mén xíng zhī, rǒng cóng pú shè jiāng zhī, yǐ zhú è guǐ yú jìn zhōng. yè lòu shàng shuǐ, cháo chén huì, shì zhōng shàng shū yù shǐ yè zhě hǔ bì yǔ lín láng jiāng zhí shì, jiē chì zé bì wèi. chéng yú yù qián diàn. huáng mén lìng zòu yuē:" chāng zi bèi, qǐng zhú yì." yú shì zhōng huáng mén chàng, chāng zi hé, yuē:" jiǎ zuò shí dǎi xiōng, fèi wèi shí hǔ, xióng bó shí mèi, téng jiǎn shí bù xiáng, lǎn zhū shí jiù, bó qí shí mèng, qiáng liáng zǔ míng gòng shí zhé sǐ jì shēng, wěi suí shí guān, cuò duàn shí jù qióng qí téng gēn gòng shí gǔ. fán shǐ shí èr shén zhuī è xiōng, hè rǔ qū, lā rǔ gàn, jié jiě rǔ ròu, chōu rǔ fèi cháng. rǔ bù jí qù, hòu zhě wèi liáng." dōng jīng fù yuē:" shāo chī mèi, cuò xù kuáng. zhǎn wēi yí, nǎo fāng liáng. qiú gēng fù yú qīng líng, nì nǚ bá yú shén huáng. cán kuí xū yǔ wǎng xiàng, yì yě zhòng ér jiān yóu guāng." zhù yuē:" chī mèi, shān zé zhī shén. xù kuáng, è guǐ. wēi yí, dà rú chē gǔ. fāng liáng, cǎo zé shén. gēng fù nǚ bá jiē hàn guǐ. è shuǐ, gù qiú nì yú shuǐ zhōng, shǐ bù néng wèi hài. kuí xū wǎng xiàng, mù shí zhī guài. yě zhòng yóu guāng, xiōng dì bā rén, héng zài rén xián zuò guài hài yě." kǒng zǐ yuē:" mù shí zhī guài kuí wǎng liǎng, shuǐ zhī guài lóng wǎng xiàng." liú zhāo yuē:" mù shí, shān guài yě. kuí yī zú, yuè rén wèi zhī shān quǎn cháo. wǎng liǎng, shān jīng, hǎo xué rén shēng, ér mí huò rén. lóng, shén wù yě, fēi suǒ cháng jiàn, gù yuē guài. wǎng xiàng, shí rén, yī míng mù yuè lí." pí cāng yuē:" xù kuáng, wú tóu guǐ." wěi yīn xū. xù yīn xiū lǜ fǎn. pí, bì yí fǎn. yīn zuò fāng xiāng yǔ shí èr shòu zhī. huān hū, zhōu biàn qián hòu shěng sān guò, chí jù huǒ, sòng yì chū duān mén: dōng jīng fù yuē:" huáng huǒ chí ér xīng liú, zhú chì yì yú sì yì." zhù yuē:" huáng, huǒ guāng. zhú, jīng zǒu. huáng rán huǒ guāng rú xīng chí. chì yì, yì guǐ è zhě yě." chāng zi hé sān xíng, cóng dōng xù shàng, xī xù xià. mén wài zōu qí chuán jù chū gōng, sī mǎ què mén mén wài wǔ yíng qí shì chuán huǒ qì luò shuǐ zhōng. dōng jīng fù zhù yuē:" wèi shì qiān rén zài duān mén wài, wǔ yíng qiān qí zài wèi shì wài, wèi sān bù, gèng sòng zhì luò shuǐ, fán sān bèi, zhú guǐ tóu luò shuǐ zhōng. réng shàng tiān chí, jué qí qiáo liáng, shǐ bù fù dù hái." bǎi guān guān fǔ gè yǐ mù miàn shòu néng wèi nuó rén shī qì, shè táo gěng yù lěi wěi jiāo bì, zhí shì bì zhě bà. shān hǎi jīng yuē:" dōng hǎi zhōng yǒu dù shuò shān, shàng yǒu dà táo shù, pán qū sān qiān lǐ, qí bēi zhī mén yuē dōng běi guǐ mén, wàn guǐ chū rù yě. shàng yǒu èr shén rén, yī yuē shén tú, yī yuē yù lěi, zhǔ yuè lǐng zhòng guǐ zhī è hài rén zhě, zhí yǐ wěi suǒ, ér yòng shí hǔ." yú shì huáng dì fǎ ér xiàng zhī. ōu chú bì, yīn lì táo gěng yú mén hù shàng, huà yù lěi chí wěi suǒ, yǐ yù xiōng guǐ, huà hǔ yú mén, dāng shí guǐ. wěi jǐ táo zhī yǐ cì gōng qīng jiāng jūn tè jìn zhū hóu yún. shì yuè yě, lì tǔ niú liù tóu yú guó dōu jùn xiàn chéng wài chǒu dì, yǐ sòng dà hán. yuè lìng zhāng jù yuē:" shì yuè zhī hūn jiàn chǒu, chǒu wèi niú. hán jiāng jí, shì gù chū qí wù lèi xíng xiàng, yǐ shì sòng dá zhī, qiě yǐ shēng yáng yě."
後漢季冬先臘一日,大儺,(儺,卻之也。)謂之逐疫。(漢舊儀曰:"顓頊氏有三子,生而亡去為疫鬼。一居江水,是為虐鬼;一居若水,是為魍魎蜮鬼;一居人宮室區隅,善驚人小兒。"月令章句曰:"日行北方之宿,北方大陰,恐為所抑,故命有司大儺,所以扶陽抑陰也。"盧植禮記注云:"所以逐衰而迎新。")其儀:選中黃門子弟年十歲以上,十二以下,百二十人為侲子。皆赤幘皂制,執大鞀。(漢舊儀曰:"方相帥百隸及童子,以桃弧、棘矢、土鼓,鼓且射之,以赤丸、五穀播灑之。"譙周論語注曰:"以葦矢射之。"薛綜曰:"倀之言善,善童幼子也。"侲音振。)方相氏黃金四目,蒙熊皮,玄衣朱裳,執戈揚楯。十二獸有衣毛角。中黃門行之,冗從僕射將之,以逐惡鬼於禁中。夜漏上水,朝臣會,侍中、尚書、御史、謁者、虎賁、羽林郎將執事,皆赤幘陛衛。乘輿御前殿。黃門令奏曰:"倀子備,請逐疫。"於是中黃門倡,倀子和,曰:"甲作食〈歹凶〉,胇胃食虎,雄伯食魅,騰簡食不祥,攬諸食咎,伯奇食夢,強梁、祖明共食磔死寄生,委隨食觀,錯斷食巨、窮奇、騰根共食蠱。凡使十二神追惡凶,赫汝軀,拉汝幹,節解汝肉,抽汝肺腸。汝不急去,後者為糧。"(東京賦曰:"捎魑魅,斮獝狂。斬委蛇,腦方良。囚耕父於清泠,溺女魃於神潢。殘夔魖與罔象,殪野仲而殲游光。"注曰:"魑魅,山澤之神。獝狂,惡鬼。委蛇,大如車轂。方良,草澤神。耕父、女魃皆旱鬼。惡水,故囚溺於水中,使不能為害。夔魖、罔象,木石之怪。野仲、游光,兄弟八人,恆在人閒作怪害也。"孔子曰:"木石之怪夔、罔兩,水之怪龍、罔象。"劉昭曰:"木石,山怪也。夔一足,越人謂之山犭巢。罔兩,山精,好學人聲,而迷惑人。龍,神物也,非所常見,故曰怪。罔象,食人,一名沐〈月厘〉。"埤倉曰:"獝狂,無頭鬼。"委音虛。獝音休律反。埤,避移反。)因作方相與十二獸鳷。嚾呼,周遍前後省三過,持炬火,送疫出端門:(東京賦曰:"煌火馳而星流,逐赤疫於四裔。"注曰:"煌,火光。逐,驚走。煌然火光如星馳。赤疫,疫鬼惡者也。"倀子合三行,從東序上,西序下。)門外騶騎傳炬出宮,司馬闕門門外五營騎士傳火棄雒水中。(東京賦注曰:"衛士千人在端門外,五營千騎在衛士外,為三部,更送至雒水,凡三輩,逐鬼投雒水中。仍上天池,絕其橋樑,使不復度還。")百官官府各以木面獸能為儺人師訖,設桃梗、鬱壘、葦茭畢,執事陛者罷。(山海經曰:"東海中有度朔山,上有大桃樹,蟠屈三千里,其卑枝門曰東北鬼門,萬鬼出入也。上有二神人,一曰神荼,一曰鬱壘,主閱領眾鬼之惡害人者,執以葦索,而用食虎。"於是黃帝法而象之。毆除畢,因立桃梗於門戶上,畫鬱壘持葦索,以御凶鬼,畫虎於門,當食鬼。)葦戟、桃枝以賜公卿、將軍、特進、諸侯雲。是月也,立土牛六頭於國都郡縣城外醜地,以送大寒。(月令章句曰:"是月之昏建丑,丑為牛。寒將極,是故出其物類形象,以示送達之,且以昇陽也。")
běi qí zhì, jì dōng huì, xuǎn rén zǐ dì rú hàn, hé èr bǎi sì shí rén. bǎi èr shí rén, chì zé zào gōu yī, zhí táo. bǎi èr shí rén, chì bù cōng zhě, zhí bǐng jiǎo. fāng xiāng shì zhí gē yáng dùn. yòu zuò qióng qí zǔ míng děng shí èr shòu, jiē yǒu máo jiǎo. gǔ chuī lìng lǜ zhī, zhōng huáng mén xíng zhī, yuè cóng pú shè jiāng zhī, yǐ zhú è guǐ yú jìn zhōng. qí rì wù yè sān chàng, kāi zhū lǐ mén, nuó zhě gè jí, bèi fú qì zhàng yǐ dài shì. wù yè sì chàng, kāi zhū chéng mén, èr wèi jiē yán. shàng shuǐ yī kè, huáng dì cháng fú, jí yù zuò. wáng gōng zhí shì guān yī pǐn yǐ xià cóng liù pǐn yǐ shàng, péi liè guān. nuó zhě gǔ zào, rù diàn xī mén, biàn yú jìn nèi. fèn chū èr shàng gé, zuò fāng xiāng yǔ shí èr shòu zhī xì, xuān hū zhōu biàn, qián hòu gǔ zào. chū diàn nán mén, fēn wèi liù dào, chū yú guō wài.
北齊制,季冬晦,選人子弟如漢,合二百四十人。百二十人,赤幘、皂褠衣,執鞀。百二十人,赤布蔥褶,執鞞角。方相氏執戈揚楯。又作窮奇、祖明等十二獸,皆有毛角。鼓吹令率之,中黃門行之,粵從僕射將之,以逐惡鬼於禁中。其日戊夜三唱,開諸里門,儺者各集,被服器仗以待事。戊夜四唱,開諸城門,二衛皆嚴。上水一刻,皇帝常服,即御座。王公執事官一品以下、從六品以上,陪列觀。儺者鼓譟,入殿西門,遍於禁內。分出二上閤,作方相與十二獸鳷戲,喧呼周遍,前後鼓譟。出殿南門,分為六道,出於郭外。
hé qīng nián zhōng dìng lìng, suì shí èr yuè bàn jiǎng wǔ, zhì huì zhú chú. èr jūn bīng mǎ, yòu rù qiān qiū mén, zuǒ rù wàn suì mén, bìng yǒng xiàng nán xià, zhì zhāo yáng diàn běi, èr jūn jiāo. yī jūn cóng xī shàng gé, yī jūn cóng dōng shàng gé, bìng cóng duān mén nán, chū chāng hé mén qián qiáo nán, xì shè bìng qì, sòng zhì chéng nán guō wài bà.
河清年中定令,歲十二月半講武,至晦逐除。二軍兵馬,右入千秋門,左入萬歲門,並永巷南下,至昭陽殿北,二軍交。一軍從西上閤,一軍從東上閤,並從端門南,出閶闔門前橋南,戲射並訖,送至城南郭外罷。
suí zhì, jì chūn huì, nuó, zhé shēng yú gōng mén jí chéng sì mén, yǐ rǎng yīn qì. qiū fēn qián yī rì, rǎng yáng qì. jì dōng páng zhé dà nuó yì rú zhī. qí shēng, měi mén gè yòng dī yáng jí xióng jī yī. xuǎn zhèn zi, rú běi qí fǎ. dōng bā duì, èr shí zé sì duì. wèn shì shí èr rén, chì zé gōu yī, zhí pí biān. gōng èr shí èr rén. qí yī rén fāng xiāng shì, rú zhōu lǐ. yī rén wèi chàng shī, zhe pí yī, zhí bàng. gǔ jiǎo gè shí rén. yǒu sī sù bèi xióng jī dī yáng jí jiǔ, yú gōng mén wèi kǎn. wèi míng, gǔ zào yǐ rù. fāng xiāng shì zhí gē yáng dùn, zhōu hū gǔ zào ér chū, hé qù míng yáng mén, fēn yì zhū chéng mén. jiāng chū, zhū zhù shī zhí shì, yǔ pì shēng kūn, zhé zhī pì, pǔ bī fǎn. yú mén, zhuó jiǔ ráng zhù. jǔ shēng bìng jiǔ mái zhī.
隋制,季春晦,儺,磔牲於宮門及城四門,以攘陰氣。秋分前一日,攘陽氣。季冬旁磔、大儺亦如之。其牲,每門各用羝羊及雄雞一。選侲子,如北齊法。冬八隊,二時則四隊。問事十二人,赤幘褠衣,執皮鞭。工二十二人。其一人方相氏,如周禮。一人為唱師,著皮衣,執棒。鼓角各十人。有司素備雄雞羝羊及酒,於宮門為坎。未明,鼓譟以入。方相氏執戈揚楯,周呼鼓譟而出,合趣明陽門,分詣諸城門。將出,諸祝師執事,與疈牲焜,磔之(疈,普逼反。)於門,酌酒禳祝。舉牲並酒埋之。
dà táng zhì, jì dōng dà nuó jí zhōu xiàn nuó lǐ, bìng rú kāi yuán lǐ.
大唐制,季冬大儺及州縣儺禮,並如開元禮。