strong lǐ sān shí liù yán gé sān shí liù jūn lǐ yī strong
禮三十六 沿革三十六 軍禮一
tiān zǐ zhū hóu jiāng chū zhēng lèi yí zào mà bìng jì suǒ guò shān chuān zhōu liáng běi qí suí dà táng
天子諸侯將出征類宜造禡並祭所過山川(周 梁 北齊 隋 大唐)
zhōu zhì, tiān zǐ jiāng chū zhēng, lèi yú shàng dì, yí yú shè, zào yú mí. sì shī wèi dì wèi. dì wèi wǔ dé zhī dì, suǒ jì yú nán jiāo zhě. lèi yí zào, jiē jì míng. kǒng yǐng dá yún:" tiān dào yuǎn, yǐ shì lèi ér jì gào zhī yě. shè zhǔ shā lù, gù qiú pián yí. shè zhǔ yīn, wàn wù yú cǐ duàn shā, gù yuē yí. zào, zhì yě, wèi zhì fù zǔ zhī miào yě. yán mí zhě, cí shí xiān cóng bēi, bù gǎn liú zūn zhě mìng yě. jiāng chū zhě, wèi xíng xìng xún shòu." mà yú suǒ zhēng zhī dì. mà, shī jì yě, wèi bīng dǎo yě, qí lǐ wáng. qí shén gài chī yóu, huò yún huáng dì, yòu yún:" ruò zhì suǒ zhēng zhī dì jì zhě, zé yǐ huáng dì chī yóu zhī shén, gù yì jiē dé yún mà shén yě. ruò tián shòu, dàn jì chī yóu ér yǐ." shòu mìng yú zǔ, yǐ qiān miào zhǔ zài yú qí chē yǐ xíng. gào zǔ yǐ xíng, shì bù zì zhuān, gù yán shòu mìng. bì yǐ qiān zhǔ xíng, yán bì yǒu zūn yě. wú qiān zhǔ, yǐ bì bó pí guī gào yú zǔ mí, suì fèng yǐ chū, zài yú qí chē yǐ xíng. měi shě diàn yān, ér hòu jiù shě. yǐ pú hǎi lǐ shén, nǎi gǎn jí ān yě. suǒ gào bù yǐ chū, jí mái zhī. ruò yǒu qiān zhǔ, zé zài qiān zhǔ ér xíng, cǐ bì bó suì mái yú jiē xián. fǎn bì gào, shè diàn, zú, liǎn bì yù, cáng zhū liǎng jiē zhī jiān, nǎi chū, gài guì mìng yě. shòu chéng yú xué. dìng bīng móu yě. guò dà shān chuān, zé yòng shì yān. yòng shì, lìng tài zhù yòng jì shì gào zhī." fán gào bì yòng shēng bì, fǎn yì rú zhī"." shēng" dāng wèi" zhì". chū zhēng zhí yǒu zuì, fǎn, shì diàn yú xué, yǐ xùn guó gào. shì cài diàn bì, lǐ xiān shī yě. xùn guó, suǒ shēng huò duàn ěr zhě. zhū hóu jiāng chū zhēng, yí shè zào mí jí wú qiān zhǔ yǐ zhǔ mìng, bìng rú tiān zǐ zhī zhì.
周制,天子將出征,類於上帝,宜於社,造於禰。肆師為帝位。(帝謂五德之帝,所祭於南郊者。類、宜、造,皆祭名。孔穎達云:"天道遠,以事類而祭告之也。社主殺戮,故求便宜。社主陰,萬物於此斷殺,故曰宜。造,至也,謂至父祖之廟也。言禰者,辭時先從卑,不敢留尊者命也。將出者,謂行幸巡狩。")禡於所征之地。(禡,師祭也,為兵禱也,其禮亡。其神蓋蚩尤,或雲黃帝,又云:"若至所征之地祭者,則以黃帝、蚩尤之神,故亦皆得雲禡神也。若田狩,但祭蚩尤而已。")受命於祖,以遷廟主載於齊車以行。(告祖以行,示不自專,故言受命。必以遷主行,言必有尊也。)無遷主,以幣帛皮珪告於祖禰,遂奉以出,載於齊車以行。每舍奠焉,而後就舍。(以脯醢禮神,乃敢即安也。所告不以出,即埋之。若有遷主,則載遷主而行,此幣帛遂埋於階閒。)反必告,設奠,卒,斂幣玉,藏諸兩階之間,乃出,蓋貴命也。受成於學。(定兵謀也。)過大山川,則用事焉。(用事,令太祝用祭事告之。"凡告必用牲幣,反亦如之"。"牲"當為"制"。)出征執有罪,反,釋奠於學,以訊馘告。(釋菜奠幣,禮先師也。訊馘,所生獲斷耳者。)諸侯將出征,宜社造禰及無遷主以主命,並如天子之制。
liáng tiān jiān chū, lù liǎn dìng jūn lǐ, yī gǔ zhì lèi zào děng yòng shēng bì. dì yuē:" yí zhě qǐng zhēng tǎo yǒu yí, zào zhě bǐng móu yú miào, lèi zhě fèng tiān shí yǐ míng fá, bìng míng bù gǎn zì zhuān. chén bì chéng mìng kě yě." liǎn bù néng duì. yán zhí zhī yòu zhēng zhī, yú shì gào yòng shēng bì, fǎn yì rú zhī.
梁天監初,陸璉定軍禮,依古制類造等用牲幣。帝曰:"宜者請征討有宜,造者稟謀於廟,類者奉天時以明伐,並明不敢自專。陳幣承命可也。"璉不能對。嚴植之又爭之,於是告用牲幣,反亦如之。
běi qí tiān zǐ qīn zhēng zuǎn yán, zé fú tōng tiān guān, wén wù chōng tíng. yǒu sī zòu gēng yī, nǎi rù, guān wǔ biàn, zuǒ diāo fù chán yǐ chū. shì qì, zé rì bèi fǎ jià, chéng mù hé, yǐ zào yú miào. zài qiān miào zhǔ yú zhāi chē, yǐ qí xíng. cì yí yú shè, yǒu sī yǐ máo xuè xìn jūn gǔ, zài dì shè shí zhǔ yú chē, yǐ qí xíng. cì zé rì chén liù jūn, bèi dà jià, lèi yú shàng dì. cì zé rì qí hòu tǔ shén zhōu yuè zhèn hǎi dú yuán chuān děng. nǎi wèi kǎn méng, dū jiāng liè shēng yú kǎn nán, běi shǒu. yǒu sī yú kǎn qián dú méng wén, gē shēng ěr, chéng xuè, huáng dì shòu shēng ěr, biàn shòu dà jiāng, nǎi zhì yú kǎn. yòu shà xuè, shà biàn, yòu yǐ zhì kǎn. lǐ bì, mái shēng jí méng shū. yòu bo rì, jiàn yá qí yú shàn, jì yǐ tài láo. jí suǒ guò míng shān dà chuān, yǒu sī zhì jì. jiāng jiè zhàn suǒ, bo gāng rì, bèi xuán shēng, liè jūn róng, shè chái yú chén dì, wèi shàn ér mà jì. dà sī mǎ diàn shǐ, yǒu sī diàn máo xuè, lè zòu dà huò zhī yīn. lǐ bì, chè shēng, chái liáo. zhàn qián yī rì, huáng dì dǎo zǔ, sī kōng dǎo shè. zhàn qián zé gè bào yǐ tài láo. yòu yòng tài láo shǎng yòng mìng yú zǔ, yǐn gōng chén rù jīng mén, jí shén tíng ér shòu bǎn yān. yòu fá bù yòng mìng yú shè, jí shén tíng xíng lù qì, zhèn lǚ ér hái. gé miào yì shè qì, zé rì xíng yǐn zhì zhī lǐ, wén wù chōng tíng. yǒu sī zhí jiǎn, jì nián hào yuè shuò, chén liù shī kǎi rù gé miào zhī shì, yǐn zhì cè xūn zhī měi, yòng shù qí gōng, bù tì shǎng diǎn yān.
北齊天子親征纂嚴,則服通天冠,文物充庭。有司奏更衣,乃入,冠武弁,左貂附蟬以出。誓訖,擇日備法駕,乘木輅,以造於廟。載遷廟主於齋車,以俟行。次宜於社,有司以毛血釁軍鼓,載帝社祏主於車,以俟行。次擇日陳六軍,備大駕,類於上帝。次擇日祈后土、神州、岳鎮、海瀆、源川等。乃為坎盟,督將列牲於坎南,北首。有司於坎前讀盟文,割牲耳,承血,皇帝受牲耳,遍授大將,乃寘於坎。又歃血,歃遍,又以寘坎。禮畢,埋牲及盟書。又卜日,建牙旗於墠,祭以太牢。及所過名山大川,有司致祭。將屆戰所,卜剛日,備玄牲,列軍容,設柴於辰地,為墠而禡祭。大司馬奠矢,有司奠毛血,樂奏大濩之音。禮畢,徹牲,柴燎。戰前一日,皇帝禱祖,司空禱社。戰前則各報以太牢。又用太牢賞用命於祖,引功臣入旌門,即神庭而授版焉。又罰不用命於社,即神庭行戮訖,振旅而還。格廟詣社訖,擇日行飲至之禮,文物充庭。有司執簡,記年號月朔,陳六師凱入格廟之事,飲至策勛之美,用述其功,不替賞典焉。
suí zhì, tiān zǐ xíng xìng, yǒu sī jì suǒ guò míng shān dà chuān. yuè dú yǐ tài láo, shān chuān yǐ shǎo láo. ruò qīn zhēng jí xún shòu, zé lèi shàng dì yí shè zào miào, hái lǐ yì rú zhī.
隋制,天子行幸,有司祭所過名山大川。岳瀆以太牢,山川以少牢。若親征及巡狩,則類上帝、宜社、造廟,還禮亦如之。
dà yè qī nián, zhēng gāo lì. yáng dì qiǎn zhū jiāng yú jì chéng nán sāng gān hé shàng, zhú shè jì èr tán, shè fāng wěi, xíng yí shè lǐ. dì zhāi yú lín shuò gōng huái huāng diàn, yǔ gào guān jí shì cóng, gè zhāi yú qí suǒ. shí èr wèi bīng shì bìng zhāi. dì gǔn miǎn yù hé, bèi fǎ jià. lǐ bì, yù jīn hé, fú tōng tiān guān, hái gōng. yòu yú gōng nán lèi shàng dì, jī chái liáo tán, shè gāo zǔ wèi yú dōng fāng. dì fú dà qiú ér miǎn, chéng yù hé, jì diàn yù bó, bìng rú yí shè. zhū jūn shòu zuò bì, dì jiù wèi, guān liáo, nǎi chū. jiāng fā, dì yù lín shuò gōng, qīn shòu jié dù, suì chū. qí dà jià, jù chū shī yí piān. shì suì, xíng xìng guān hǎi zhèn, yú tū lí shān wèi tán, cí huáng dì, xíng mà jì. huáng dì jí zhū péi jì jìn shì guān zhū jūn jiāng, jiē zhāi yī xiǔ. yǒu sī gōng zhàng shè wèi, wèi mái kǎn shén zuò xī běi, nèi wěi zhī wài. jiàn èr qí yú nán mén wài. yǐ xióng xí shè dì xuān yuán shén zuò yú wěi nèi. huáng dì chū cì rù mén, qún guān dìng wèi, jiē zài bài diàn. lǐ bì, hái xíng gōng.
大業七年,征高麗。煬帝遣諸將於薊城南桑乾河上,築社稷二壇,設方壝,行宜社禮。帝齋於臨朔宮懷荒殿,與告官及侍從,各齋於其所。十二衛兵士並齋。帝袞冕玉輅,備法駕。禮畢,御金輅,服通天冠,還宮。又於宮南類上帝,積柴燎壇,設高祖位於東方。帝服大裘而冕,乘玉輅,祭奠玉帛,並如宜社。諸軍受胙畢,帝就位,觀燎,乃出。將發,帝御臨朔宮,親授節度,遂出。(其大駕,具出師儀篇。)是歲,行幸觀海鎮,於禿黎山為壇,祠黃帝,行禡祭。皇帝及諸陪祭近侍官諸軍將,皆齋一宿。有司供帳設位,為埋坎神座西北,內壝之外。建二旗於南門外。以熊席設帝軒轅神座於壝內。皇帝出次入門,群官定位,皆再拜奠。禮畢,還行宮。
dà táng zhì, chē jià xíng xìng jí qīn zhēng, yǒu sī lèi yí zào mà, rú kāi yuán lǐ.
大唐制,車駕行幸及親征,有司類宜造禡,如開元禮。
bá jì zhōu hòu zhōu suí dà táng
軷祭(周 後周 隋 大唐)
zhōu zhì, tiān zǐ jiāng chū shī, dà yù zhǎng yù yù hé yǐ sì. jí fàn bá, wáng zì zuǒ yù, yù xià zhù, dēng, shòu pèi, fàn bá, suì qū zhī. xíng shān yuē bá. fàn zhī zhě, fēng tǔ wèi shān xiàng, yǐ pú chú jí bǎi wèi shén zhǔ. jì jì zhī, yǐ chē lì zhī ér qù, yù wú xiǎn nán yě. chūn qiū chuán yuē:" bá shè shān chuān." zì, yóu yě. wáng yóu zuǒ yù, jìn zhì mǎ shǐ bù xíng yě. bá yīn pú mò fǎn. pú yīn fù. jí jì, zhuó pū. pū zuǒ zhí pèi, yòu jì liǎng zhǐ, jì fàn, nǎi yǐn. zhǐ wèi liǎng wèi, fàn wèi chē shì qián yě. wèi yīn wèi, fàn yīn fàn.
周制,天子將出師,大馭掌馭玉輅以祀。及犯軷,王自左馭,馭下祝,登,受轡,犯軷,遂驅之。(行山曰軷。犯之者,封土為山象,以菩芻棘柏為神主。既祭之,以車轢之而去,喻無險難也。春秋傳曰:"跋涉山川。"自,由也。王由左馭,禁制馬使不行也。軷音蒲末反。菩音負。)及祭,酌仆。仆左執轡,右祭兩軹,祭軓,乃飲。(軹謂兩轊,軓謂車軾前也。轊音衛,軓音犯。)
hòu zhōu yíng tài bái, chū guó mén ér bá jì.
後周迎太白,出國門而軷祭。
suí zhì, huáng dì xíng xìng qīn xún shòu zé bá jì. qí lǐ, yǒu sī yú guó mén wài, wěi tǔ wèi shān xiàng, shè mái kǎn. yǒu sī kū yáng, chén zǔ dòu. jià jiāng zhì, wěi diàn bì, jiàn pú hǎi, jiā yáng yú bá, xī shǒu. yòu diàn jiǔ jiě yáng, bìng zhuàn mái yú kǎn. jià zhì, tài pú jì liǎng zhǐ jí fàn qián, nǎi yǐn, shòu jué, suì lì bá shàng ér xíng.
隋制,皇帝行幸親巡狩則軷祭。其禮,有司於國門外,委土為山象,設埋埳。有司刳羊,陳俎豆。駕將至,委奠幣,薦脯醢,加羊於軷,西首。又奠酒解羊,並饌埋於埳。駕至,太僕祭兩軹及軓前,乃飲,授爵,遂轢軷上而行。
dà táng chē jià qīn zhēng, rú kāi yuán lǐ.
大唐車駕親征,如開元禮。
tiān zǐ zhū hóu sì shí tián liè zhōu sòng liáng chén běi qí hòu zhōu suí dà táng
天子諸侯四時田獵(周 宋 梁 陳 北齊 後周 隋 大唐)
zhōu zhì, tiān zǐ zhū hóu wú shì, zé suì xíng sōu miáo xiǎn shòu zhī lǐ.
周制,天子諸侯無事,則歲行蒐苗獮狩之禮。
zhòng chūn jiào zhèn lǚ, sī mǎ yǐ qí zhì mín, píng liè zhèn, rú zhàn zhī zhèn. yǐ qí zhě, lì qí qī mín yú qí xià yě. bīng zhě xiōng shì, bù kě kōng shè, yīn sōu shòu ér xí zhī. fán shī, chū yuē zhì bīng, rù yuē zhèn lǚ, jiē xí zhàn yě. sì shí gè jiào mín yǐ qí yī yān. chūn xí zhèn lǚ, bīng rù shōu zhòng, zhuān yú nóng. píng yóu zhèng yě. wáng zhí lù gǔ, zhū hóu zhí fén gǔ, jūn jiāng zhí jìn gǔ, shī shuài zhí tí, lǚ shuài zhí pí, zú zhǎng zhí náo, liǎng sī mǎ zhí duó, gōng sī mǎ zhí zhuó, gǔ rén zhí yuē:" yǐ lù gǔ gǔ guǐ xiǎng, yǐ fén gǔ gǔ jūn shì, yǐ jìn gǔ gǔ jīn zòu, yǐ jīn náo zhǐ gǔ, yǐ jīn duó tōng gǔ, yǐ jīn zhuó jié gǔ." tí wèi mǎ shàng gǔ, yǒu qū mù tí chí gǔ lì mǎ máo shàng zhě, gù wèi zhī tí. dù zi chūn yún:" gōng sī mǎ wèi wǔ rén wèi wǔ wǔ zhī sī mǎ yě." zhèng xuán wèi:" wáng bù zhí fén gǔ, shàng zhī yú zhū hóu yě. wǔ zhǎng, wèi zhī gōng sī mǎ zhě, suī bēi, yì tóng qí hào." fén yīn fén. yǐ jiào zuò zuò jìn tuì jí xú shū shù zhī jié. xí zhàn fǎ. suì yǐ sōu tián, yǒu sī biǎo háo, shì mín, gǔ, suì wéi jìn. huǒ bì, xiàn qín yǐ jì shè. chūn tián wèi sōu. yǒu sī, dà sī tú yě, zhǎng dà tián yì, zhì tú shù zhī zhèng lìng. biǎo háo, lì biǎo ér háo jì yě. shì mín, shì yǐ fàn tián fǎ zhī fá yě. shì yuē:" wú gàn chē, wú zì hòu shè." lì jīng suì wéi jìn. huǒ bì, huǒ zhǐ yě. chūn tián zhǔ yòng huǒ, yīn fén lái chú chén cǎo, jiē shā ér huǒ zhǐ. xiàn yóu zhì yě. tián zhǐ, yú rén zhí jīng, zhòng jiē xiàn qí suǒ huò qín yān. shī yún:" yán sī qí zōng, xiàn jiān yú gōng." chūn tián zhǔ jì shè zhě, tǔ fāng shī shēng yě. háo dú wèi mà.
仲春教振旅,司馬以旗致民,平列陣,如戰之陣。(以旗者,立旗期民於其下也。兵者凶事,不可空設,因蒐狩而習之。凡師,出曰治兵,入曰振旅,皆習戰也。四時各教民以其一焉。春習振旅,兵入收眾,專於農。平猶正也。)王執路鼓,諸侯執鼖鼓,軍將執晉鼓,師帥執提,旅帥執鼙,卒長執鐃,兩司馬執鐸,公司馬執鐲,(鼓人職曰:"以路鼓鼓鬼享,以鼖鼓鼓軍事,以晉鼓鼓金奏,以金鐃止鼓,以金鐸通鼓,以金鐲節鼓。"提謂馬上鼓,有曲木提持鼓立馬髦上者,故謂之提。杜子春云:"公司馬謂五人為伍伍之司馬也。"鄭玄謂:"王不執鼖鼓,尚之於諸侯也。伍長,謂之公司馬者,雖卑,亦同其號。"鼖音墳。)以教坐作進退疾徐疏數之節。(習戰法。)遂以蒐田,有司表貉,誓民,鼓,遂圍禁。火弊,獻禽以祭社。(春田為蒐。有司,大司徒也,掌大田役,治徒庶之政令。表貉,立表而貉祭也。誓民,誓以犯田法之罰也。誓曰:"無干車,無自後射。"立旌遂圍禁。火弊,火止也。春田主用火,因焚萊除陳草,皆殺而火止。獻猶致也。田止,虞人植旌,眾皆獻其所獲禽焉。詩云:"言私其豵,獻肩於公。"春田主祭社者,土方施生也。貉讀為禡。)
zhòng xià jiào bá shě, rú zhèn lǚ zhī zhèn. qún lì zhuàn chē tú, dú shū qì, biàn hào míng zhī yòng. shuài yǐ mén míng, xiàn bǐ gè yǐ qí míng, jiā yǐ hào míng, xiāng yǐ zhōu míng, yě yǐ yì míng, bǎi guān gè xiàng qí shì, yǐ biàn jūn zhī yè shì. qí tā jiē rú zhèn lǚ. bá shě, cǎo zhǐ zhī yě, jūn yǒu cǎo zhǐ zhī fǎ. dú shū qì, yǐ bù shū xiào lù jūn shí zhī fán yào. hào míng zhě, huī shí suǒ yǐ xiāng bié yě. xiāng suì zhī shǔ wèi zhī míng, jiā zhī shǔ wèi zhī hào, bǎi guān zhī shǔ wèi zhī shì. zài guó yǐ biǎo cháo wèi, zài jūn yòu xiàng qí zhì ér wèi zhī, yǐ bèi sǐ shì. yè shì, jiè yè shǒu zhī shì. suì yǐ miáo tián, rú sōu zhī fǎ. chē bì, xiàn qín yǐ xiǎng yuè. xià tián wèi miáo, zé qǔ bù yùn rèn zhě, ruò zhì miáo qù bù xiù shí zhě yún. chē bì, qū shòu zhī chē zhǐ yě. xià tián zhǔ yòng chē, shì suǒ qǔ wù xī, jiē shā ér chē zhǐ. yuè, zōng miào zhī xià jì yě. dōng xià tián zhǔ yú jì zōng miào zhě, yīn yáng shǐ qǐ, xiàng shén zhī zài nèi.
仲夏教茇舍,如振旅之陣。群吏撰車徒,讀書契,辨號名之用。帥以門名,縣鄙各以其名,家以號名,鄉以州名,野以邑名,百官各象其事,以辨軍之夜事。其他皆如振旅。(茇舍,草止之也,軍有草止之法。讀書契,以簿書校錄軍實之凡要。號名者,徽識所以相別也。鄉遂之屬謂之名,家之屬謂之號,百官之屬謂之事。在國以表朝位,在軍又象其制而為之,以備死事。夜事,戒夜守之事。)遂以苗田,如蒐之法。車弊,獻禽以享礿。(夏田為苗,擇取不孕任者,若治苗去不秀實者雲。車弊,驅獸之車止也。夏田主用車,示所取物希,皆殺而車止。礿,宗廟之夏祭也。冬夏田主於祭宗廟者,陰陽始起,象神之在內。)
zhòng qiū jiào zhì bīng, rú zhèn lǚ zhī zhèn. wáng zài tài cháng, zhū hóu zài qí, jūn lì zài qí, shī dōu zài zhān, xiāng suì zài wù, jiāo yě zài zhào, bǎi guān zài yú, gè shū qí shì yǔ qí hào yān. qí tā jiē rú zhèn lǚ. jūn lì, zhū jūn shuài yě. shī dōu, suì dài fū yě. xiāng suì, xiāng dài fū yě. huò zài zhān, huò zài wù, zhòng shǔ jūn lì, wú suǒ jiāng yě. jiāo wèi xiāng suì zhī zhōu zhǎng xiàn zhèng yǐ xià yě. yě wèi gōng yì dài fū. zài zhào zhě, yǐ qí jiāng xiàn zú yě. bǎi guān, qīng dài fū yě. zài yú zhě, yǐ qí shǔ wèi wáng yě. fán jīng qí, yǒu jūn zhòng zhě huà yì wù, wú zhě bó ér yǐ. shū dāng wèi huà, jiē huà yǐ yún qì. suì yǐ xiǎn tián, rú sōu tián zhī fǎ. luó bì, zhì qín yǐ sì bēng. qiū tián wèi xiǎn. xiǎn, shā yě. luó bì, wǎng zhǐ yě. qiū tián zhǔ yòng wǎng, zhōng shā zhě duō yě, jiē shā ér wǎng zhǐ. bēng dāng wèi fāng. qiū tián zhǔ jì sì fāng, bào chéng wàn wù. shī yún" yǐ shè yǐ fāng".
仲秋教治兵,如振旅之陣。王載太常,諸侯載旂,軍吏載旗,師都載旃,鄉遂載物,郊野載旐,百官載旟,各書其事與其號焉。其他皆如振旅。(軍吏,諸軍帥也。師都,遂大夫也。鄉遂,鄉大夫也。或載旃,或載物,眾屬軍吏,無所將也。郊謂鄉遂之州長、縣正以下也。野謂公邑大夫。載旐者,以其將羨卒也。百官,卿大夫也。載旟者,以其屬衛王也。凡旌旗,有軍眾者畫異物,無者帛而已。書當為畫,皆畫以雲氣。)遂以獮田,如蒐田之法。羅弊,致禽以祀祊。(秋田為獮。獮,殺也。羅弊,網止也。秋田主用網,中殺者多也,皆殺而網止。祊當為方。秋田主祭四方,報成萬物。詩云"以社以方"。)
zhòng dōng jiào dà yuè. chūn biàn gǔ duó, xià biàn hào míng, qiū biàn qí wù, zhì dōng dà yuè, jiǎn jūn shí. yú rén lái suǒ tián zhī yě, wèi biǎo, bǎi bù zé yī, wèi sān biǎo yòu wǔ shí bù wèi yī biǎo. tián zhī rì, sī mǎ jiàn qí yú hòu biǎo zhī zhōng, qún lì yǐ qí wù gǔ duó zhuó náo, gè shuài qí mín ér zhì. zhì míng bì qí, zhū hòu zhì zhě. nǎi chén chē tú rú zhàn zhī zhèn, jiē zuò. yú rén lái suǒ tián zhī yě, shān chú qí cǎo lái, wèi kě zhèn zhī chù. hòu biǎo zhī zhōng, wǔ shí bù biǎo zhī zhōng yāng. biǎo, suǒ yǐ shí zhèng háng liè yě. sì biǎo jī èr bǎi wǔ shí bù, zuǒ yòu zhī guǎng dāng róng sān jūn, bù shù wèi wén. zhì, zhì zhī sī mǎ. zhì, zhèng yě. bì, pū yě. jiē zuò, dāng tīng shì. qún lì tīng shì yú zhèn qián. zhǎn shēng yǐ zuǒ yòu xùn zhèn yuē:" bù yòng mìng zhě zhǎn zhī." qún lì, zhū jūn shuài yě. zhèn qián, nán miàn xiāng biǎo yě. yuè lìng:" jì qiū, tiān zǐ jiào yú tián liè, yǐ xí wǔ róng." sī tú jìn pǔ, běi miàn yǐ shì zhī. cǐ dà yuè lǐ, shí zhèng suì zhī zhòng dōng, ér shuō jì qiū zhī zhèng, yú zhōu wèi zhòng dōng, wèi yuè lìng zhě shī zhī yǐ. zhǎn shēng zhě, xiǎo zi yě. fán shì zhī dà lüè, gān shì tāng shì zhī shǔ shì yě. zhōng jūn yǐ pí lìng gǔ, gǔ rén jiē sān gǔ, sī mǎ zhèn duó, qún lì zuò qí, chē tú jiē zuò. gǔ xíng míng zhuó, chē tú jiē xíng, jí biǎo nǎi zhǐ. sān gǔ lù duó, qún lì bì qí, chē tú jiē zuò. zhōng jūn, zhōng jūn zhī jiāng yě. tiān zǐ liù jūn, sān sān ér jū yī piān. qún lì jì tīng shì, gè fù qí bù qǔ. zhōng jūn zhī jiāng lìng gǔ gǔ, yǐ zuò qí shì zhòng zhī qì. gǔ rén zhě, zhōng jūn zhī jiāng shī shuài lǚ shuài yě. sī mǎ zhèn duó yǐ zuò zhòng. zuò, qǐ yě. jì qǐ, gǔ rén jī gǔ yǐ xíng zhī, wǔ zhǎng míng zhuó yǐ jié zhī. wǔ zhǎng yī yuē gōng sī mǎ. jí biǎo, zì hòu biǎo qián zhì dì èr biǎo. sān gǔ zhě, gǔ rén yě. lù dú rú zhuō lù zhī lù. yǎn shàng zhèn zhī wèi lù. lù zhě, zhǐ xíng xī qì yě. sī mǎ fǎ yuē:" gǔ shēng bù guò chāng, pí shēng bù guò tà, duó shēng bù guò láng." chāng yīn tǔ gāng fǎn. tà yīn tǔ dá fǎn. yòu sān gǔ, zhèn duó zuò qí, chē tú jiē zuò. gǔ jìn míng zhuó, chē zhòu tú qū, jí biǎo nǎi zhǐ, zuò zuò rú chū. qū zhě, fù dí shàng jí zhī jiàn. chūn qiū chuán yuē" xiān rén yǒu duó rén zhī xīn". jí biǎo, zì dì èr qián zhì dì sān biǎo. nǎi gǔ, chē chí tú zǒu, jí biǎo nǎi zhǐ. jí biǎo, zì dì sān qián zhì qián biǎo. gǔ jiè sān què, chē sān fā, tú sān cì. gǔ jiè, jiè gōng dí yě. gǔ yī què, chē yī zhuǎn, tú yī cì, sān ér zhǐ, xiàng fú dí. nǎi gǔ tuì, míng náo qiě què, jí biǎo nǎi zhǐ, zuò zuò rú chū. náo suǒ yǐ zhǐ gǔ yě. jūn tuì, zú zhǎng míng náo yǐ hé zhòng. gǔ rén wèi zhǐ zhī. tuì, zì qián biǎo zhì hòu biǎo. gǔ duó zé tóng, xí zhàn zhī lǐ, chū rù yī yě. yì zhě, fèi zhuó ér míng náo. suì yǐ shòu tián: yǐ jīng wèi zuǒ yòu hé zhī mén, qún lì gè shuài qí chē tú yǐ xù hé chū, zuǒ yòu chén chē tú, yǒu sī píng zhī. qí jū zú xián yǐ fēn dì, qián hòu yǒu tún bǎi bù, yǒu sī xún qí qián hòu. xiǎn yě, rén wèi zhǔ yì yě, chē wèi zhǔ. dōng tián wèi shòu, yán shǒu qǔ zhī wú suǒ zé yě. jūn mén yuē hé, jīn wèi zhī lěi mén, lì liǎng jīng yǐ wèi zhī. xù hé chū, yòng cì dì chū hé mén yě. zuǒ yòu, huò chū ér zuǒ, huò chū ér yòu. yǒu sī píng zhī, xiāng shī jū mén, zhèng qí chū rù zhī háng liè yě. qí, jūn lì suǒ zài yě. fēn dì, diào qí bù qǔ shū shù. qián hòu yǒu tún bǎi bù, chē tú yì qún xiāng qù zhī shù yě. chē tú bì chū yú hé mén, xiāng shī yòu xún qí xíng zhèn. zhèng zhòng yún:" xiǎn yě, rén wèi zhǔ, rén jū qián. yì yě, chē wèi zhǔ, chē jū qián." jì zhèn, nǎi shè qū nì zhī chē, yǒu sī biǎo háo yú zhèn qián. qū, qū chū qín shòu, shǐ qū tián zhě yě. nì, nì yào bù de lìng zǒu. shè cǐ chē zhě, tián pū yě. zhōng jūn yǐ pí lìng gǔ, gǔ rén jiē sān gǔ, qún sī mǎ zhèn duó, chē tú jiē zuò. suì gǔ xíng, tú xián méi ér jìn. qún sī mǎ, liǎng sī mǎ yě. méi zhuàng rú zhù, xián zhī, yǒu huà jié xiàng zhōng. jūn fǎ zhǐ yǔ, wèi xiāng yí huò yě. tiān zǐ shā zé xià dà ruí, zhū hóu shā zé xià xiǎo ruí. ruí, yǒu yú shì zhī jīng qí yě. xià wèi bì zhī. dài fū shā zé zhǐ zuǒ chē, zuǒ chē zhǐ zé bǎi xìng tián liè. zuǒ chē, qū nì zhī chē. dà shòu gōng zhī, xiǎo qín sī zhī, huò zhě qǔ zuǒ ěr. zhèng zhòng yún:" dà shòu gōng zhī, shū zhī yú gōng xiǎo qín sī zhī, yǐ zì bì yě." huò dé qín shòu zhě, qǔ qí zuǒ ěr, dāng yǐ jì gōng duō shǎo. bì yīn bì èr fǎn. jí suǒ bì, gǔ jiē xiè, chē tú jiē zào. jí suǒ bì, zhì suǒ bì zhī chù. tián suǒ dāng yú zhǐ yě. tiān zǐ zhū hóu sōu shòu yǒu cháng, zhì qí cháng chù, lì shì gǔ zào, xiàng gōng dí kè shèng ér xǐ yě. jí léi jī gǔ yuē xiè. zào, huān yě. shū yuē" qián shī nǎi gǔ fù gǔ zào", yì wèi xǐ yě. xiè yīn hài. fù gǔ yīn fú. tú nǎi bì. mìng zhì qín yè shòu yú jiāo, rù xiàn qín yǐ xiǎng zhēng. tú nǎi bì, tú zhǐ yě. dōng tián zhǔ yòng zhòng, wù duō, zhòng dé qǔ yě. zhì qín yè shòu yú jiāo, jù suǒ huò qín, yīn yǐ jì sì fāng zhī shén yú jiāo. yuè lìng jì qiū" tiān zǐ jì tián, mìng zhǔ cí jì qín yú sì fāng" shì yě. rù yòu yǐ qín jì zōng miào.
仲冬教大閱。(春辨鼓鐸,夏辨號名,秋辨旗物,至冬大閱,簡軍實。)虞人萊所田之野,為表,百步則一,為三表;又五十步為一表。田之日,司馬建旗於後表之中,群吏以旗物鼓鐸鐲鐃,各帥其民而致。質明弊旗,誅後至者。乃陳車徒如戰之陣,皆坐。(虞人萊所田之野,芟除其草萊,為可陣之處。後表之中,五十步表之中央。表,所以識正行列也。四表積二百五十步,左右之廣當容三軍,步數未聞。致,致之司馬。質,正也。弊,仆也。皆坐,當聽誓。)群吏聽誓於陣前。斬牲以左右徇陣曰:"不用命者斬之。"(群吏,諸軍帥也。陣前,南面鄉表也。月令:"季秋,天子教於田獵,以習五戎。"司徒搢朴,北面以誓之。此大閱禮,實正歲之仲冬,而說季秋之政,於周為仲冬,為月令者失之矣。斬牲者,小子也。凡誓之大略,甘誓、湯誓之屬是也。)中軍以鼙令鼓,鼓人皆三鼓,司馬振鐸,群吏作旗,車徒皆作。鼓行鳴鐲,車徒皆行,及表乃止。三鼓摝鐸,群吏弊旗,車徒皆坐。(中軍,中軍之將也。天子六軍,三三而居一偏。群吏既聽誓,各復其)(部曲。中軍之將令鼓鼓,以作其士眾之氣。鼓人者,中軍之將、師帥、旅帥也。司馬振鐸以作眾。作,起也。既起,鼓人擊鼓以行之,伍長鳴鐲以節之。伍長一曰公司馬。及表,自後表前至第二表。三鼓者,鼓人也。摝讀如涿鹿之鹿。掩上振之為摝。摝者,止行息氣也。司馬法曰:"鼓聲不過閶,鼙聲不過闒,鐸聲不過琅。"閶音吐剛反。闒音吐答反。)又三鼓,振鐸作旗,車徒皆作。鼓進鳴鐲,車驟徒趨,及表乃止,坐作如初。(趨者,赴敵尚疾之漸。春秋傳曰"先人有奪人之心"。及表,自第二前至第三表。)乃鼓,車馳徒走,及表乃止。(及表,自第三前至前表。)鼓戒三闋,車三發,徒三刺。(鼓戒,戒攻敵也。鼓一闋,車一轉,徒一刺,三而止,象服敵。)乃鼓退,鳴鐃且卻,及表乃止,坐作如初。(鐃所以止鼓也。軍退,卒長鳴鐃以和眾。鼓人為止之。退,自前表至後表。鼓鐸則同,習戰之禮,出入一也。異者,廢鐲而鳴鐃。)遂以狩田:以旌為左右和之門,群吏各帥其車徒以敘和出,左右陳車徒,有司平之。旗居卒閒以分地,前後有屯百步,有司巡其前後。險野,人為主;易野,車為主。(冬田為狩,言守取之無所擇也。軍門曰和,今謂之壘門,立兩旌以為之。敘和出,用次第出和門也。左右,或出而左,或出而右。有司平之,鄉師居門,正其出入之行列也。旗,軍吏所載也。分地,調其部曲疏數。前後有屯百步,車徒異群相去之數也。車徒畢出於和門,鄉師又巡其行陣。鄭眾云:"險野,人為主,人居前。易野,車為主,車居前。")既陣,乃設驅逆之車,有司表貉於陣前。(驅,驅出禽獸,使趨田者也。逆,逆要不得令走。設此車者,田仆也。)中軍以鼙令鼓,鼓人皆三鼓,群司馬振鐸,車徒皆作。遂鼓行,徒銜枚而進。(群司馬,兩司馬也。枚狀如箸,銜之,有繣結項中。軍法止語,為相疑惑也。)天子殺則下大緌,諸侯殺則下小緌。(緌,有虞氏之旌旗也。下謂弊之。)大夫殺則止佐車,佐車止則百姓田獵。(佐車,驅逆之車。)大獸公之,小禽私之,獲者取左耳。(鄭眾云:"大獸公之,輸之於公;小禽私之,以自畀也。"獲得禽獸者,取其左耳,當以計功多少。畀音必二反。)及所弊,鼓皆駴,車徒皆譟。(及所弊,至所弊之處。田所當於止也。天子諸侯蒐狩有常,至其常處,吏士鼓譟,象攻敵克勝而喜也。疾雷擊鼓曰駴。譟,驩也。書曰"前師乃鼓{付鼓}譟",亦謂喜也。駴音駭。{付鼓}音符。)徒乃弊。命致禽饁獸於郊,入獻禽以享烝。(徒乃弊,徒止也。冬田主用眾,物多,眾得取也。致禽饁獸於郊,聚所獲禽,因以祭四方之神於郊。月令季秋"天子既田,命主祠祭禽於四方"是也。入又以禽祭宗廟。)
shuō yuē: tiān shēng wǔ cái, rén bìng yòng zhī, fèi yī bù kě, shuí néng qù bīng. lì dài yǐ lái, huò luàn zhī zuò, fēi wǔ bù dìng, shì yǐ jūn zǐ xí zhī. kǒng zǐ yuē:" bù jiào mín zhàn, shì wèi qì zhī." wáng zhì yuē:" tiān zǐ zhū hóu wú shì ér bù tián, yuē bù jìng. tián bù yǐ lǐ, yuē bào tiān wù." zuǒ shì chuán yuē:" chūn sōu xià miáo qiū xiǎn dōng shòu, jiē yú nóng xì yǐ jiǎng shì." sān nián zhì bīng, rù ér zhèn lǚ, guī ér yǐn zhì, yǐ shù jūn shí. zhāo wén zhāng, míng guì jiàn, biàn děng liè, shùn shǎo zhǎng, xí wēi yí yě." gǔ liáng chuán yuē:" yīn sōu shòu yǐ xí yòng wǔ shì, lǐ zhī dà zhě yě. ài lán yǐ wèi fáng, lán, xiāng cǎo yě. fáng, wèi tián zhī dà xiàn. zhì zhān yǐ wèi yuán mén, zhān, jīng qí zhī míng, tōng bó wèi zhān. yuán mén, áng chē yǐ qí yuán biǎo mén. yǐ gé fù zhì yǐ wèi niè, zhì, shèn yě. niè, mén zhōng niè yě. gé huò wèi hè. niè, wǔ jié fǎn. liú páng wò, yù jī zhě bù dé rù. liú páng wò, wèi chē liǎng wèi tóu, gè qù mén biān róng wò. wò, sì cùn yě. jī guà zhě zé bù dé rù mén. chē guǐ chén, chén bù chū zhé. mǎ hòu tí, fā zú xiāng yīng, chí jí xiāng tóu. yǎn qín lǚ, yǎn qǔ zhòng qín. yù zhě bù shī qí chí, rán hòu shè zhě néng zhōng. bù shī chí chěng zhī jié. guò fáng fú zhú, bù cóng bēn zhī dào yě. zhàn bù zhú bēn zhī yì. miàn shāng bù xiàn, xián zhū jiàng. bù chéng qín bù xiàn. è nüè yòu xiǎo. qín suī duō, tiān zǐ qǔ sān shí yān. yī wèi gān dòu, wèi zì zuǒ biāo ér shè, dá yú yòu ǒu, wèi shàng děng. ǒu, bó qián gǔ yě, yīn yú, yòu wǔ kǒu fǎn. èr wèi bīn kè, wèi shè yòu ěr běn, wèi cì děng. sān wèi chōng jūn zhī páo. wèi shè zuǒ bì dá yú yòu gǔ yāo yuè, wèi xià děng. qí yú yǔ shì zhòng yǐ xí shè yú shè gōng. qǔ sān shí yǐ gōng gān dòu bīn kè jūn zhī páo. shè gōng, zé gōng. shè ér zhōng, tián bù dé qín zé dé qín shè ér bù zhōng, tián dé qín zé bù dé qín. shì yǐ zhī gǔ zhī guì rén yì ér jiàn yǒng lì yě." shè yǐ bù zhēng wèi rén, yī ràng wèi yì.
說曰:天生五材,人並用之,廢一不可,誰能去兵。歷代以來,禍亂之作,非武不定,是以君子習之。孔子曰:"不教民戰,是謂棄之。"王制曰:"天子諸侯無事而不田,曰不敬。田不以禮,曰暴天物。"左氏傳曰:"春蒐、夏苗、秋獮、冬狩,皆於農隙以講事。"三年治兵,入而振旅,歸而飲至,以數軍實。昭文章,明貴賤,辨等列,順少長,習威儀也。"穀梁傳曰:"因蒐狩以習用武事,禮之大者也。艾蘭以為防,(蘭,香草也。防,為田之大限。)置旃以為轅門,(旃,旌旗之名,通帛為旃。轅門,昂車以其轅表門。)以葛覆質以為槷,(質,椹也。槷,門中臬也。葛或為褐。槷,五結反。)流旁握,御擊者不得入。(流旁握,謂車兩轊頭,各去門邊容握。握,四寸也。擊掛者則不得入門。)車軌塵,(塵不出轍。)馬候蹄,(發足相應,遲疾相投。)掩禽旅,(掩取眾禽。)御者不失其馳,然後射者能中。(不失馳騁之節。)過防弗逐,不從奔之道也。(戰不逐奔之義。)面傷不獻,(嫌誅降。)不成禽不獻。(惡虐幼小。)禽雖多,天子取三十焉。一為乾豆,(謂自左膘而射,達於右腢,為上等。腢,膊前骨也,音虞,又五口反。)二為賓客,(謂射右耳本,為次等。)三為充君之庖。(謂射左髀達於右〈骨{幺月}〉,為下等。)其餘與士眾以習射於射宮。(取三十以供乾豆、賓客、君之庖。射宮,澤宮。)射而中,田不得禽則得禽;射而不中,田得禽則不得禽。是以知古之貴仁義而賤勇力也。"(射以不爭為仁,揖讓為義。)
sòng wén dì yuán jiā èr shí wǔ nián rùn èr yuè, dà sōu yú xuān wǔ chǎng. zhǔ sī liè zòu shēn shè, kè rì xiào liè, bǎi guān bèi bàn. shè xíng gōng diàn biàn zuò wǔ zhàng yú mù fǔ shān nán gāng, shè wáng gōng bǎi guān biàn zuò màn shěng rú cháng yí, shè nán běi zuǒ yòu sì háng jīng mén. jiàn qí yǐ biǎo huò chē. diàn zhōng láng yī rén diǎn huò chē, zhǔ zhě èr rén shōu qín, lì èr shí sì rén pèi huò chē shí èr liǎng. xiào liè zhī guān zhe cōng zhě, yǒu dài. èr pǐn yǐ shàng yōng dāo, bèi shuò huī fān, sān pǐn yǐ xià dài dāo, jiē qí chéng. jiāng lǐng bù qǔ xiān liè yī rì, bù wéi. lǐng jūn jiāng jūn yī rén dū yòu zhēn hù jūn jiāng jūn yī rén dū zuǒ zhēn dà sī mǎ yī rén jū zhōng, dǒng zhèng zhū jiāng, xī shòu jié dù. diàn zhōng láng lǜ huò chē bù qǔ, zài dà sī mǎ zhī hòu. shàng shū pú shè yǐ xià zhū guān cáo lìng shǐ děng, dū shè jiū sī, xiào liè fēi wéi. zhì rì, huì yú xuān wǔ chǎng, liè wèi zhòng wéi. shè liú shǒu tián jiē wèi yú yún lóng mén wài, nèi guān dào běi, wài guān dào nán, yǐ xī wèi shàng. shè cóng guān wèi yú yún lóng mén nèi, dà guān jiē běi, xiǎo guān jiē nán, yǐ xī wèi shàng. shè xiān zhì guān wèi yú xíng shàng chē mén wài, nèi guān dào xī, wài guān dào dōng, yǐ běi wèi shàng. shè xiān zhì guān hái wèi yú guǎng mò mén wài dào zhī dōng xī, yǐ nán wèi shàng. xiào liè rì píng dàn, zhèng zhí shì zhōng zòu yán. shàng shuǐ yī kè, zòu" chuí yī gǔ", wèi yī yán. shàng shuǐ èr kè, zòu" chuí èr gǔ", wèi zài yán. diàn zhōng shì yù shǐ zòu kāi dōng zhōng huá yún lóng mén, yǐn zhàng wèi xiǎo jià lǔ bù. bǎi guān fēi xiào liè zhī guān, zhe zhū fú, jí liè guǎng mò mén wài. liú shǒu tián jiē hòu bù cóng guān jiù wèi qián bù cóng guān yī lǔ bù xiān zhì guān xiān xíng. shàng shuǐ sān kè, zòu" chuí sān gǔ", wèi sān yán. shàng shuǐ sì kè, zòu" wài bàn". zhèng cì zhí shì zhōng sàn qí cháng shì gěi shì huáng mén shì láng sàn qí shì láng jūn xiào, jiàn lǚ jìn jiā shàng gé. zhèng zhí shì zhōng fù xǐ, tōng shì lìng shǐ dài guī yìn zhōng shū zhī yìn. shàng shuǐ wǔ kè, huáng dì chū. zhe hēi jiè zé dān yī, chéng niǎn. zhèng zhí shì zhōng fù xǐ péi chéng, bù dài jiàn. diàn zhōng shì yù shǐ dū shè huáng huī yǐ nèi. cì zhí shì zhōng cì zhí huáng mén shì láng hù jià zài qián. yòu cì zhí shì zhōng pèi xìn xǐ xíng xǐ, yǔ zhèng zhí huáng mén shì láng cóng hù jià zài hòu. bù míng gǔ jiǎo, bù dé xuān huá, yǐ cì yǐn chū, jǐng bì rú cháng yí. chē jià chū, zàn bì zhě zài bài. huáng tài zǐ rù shǒu. chē jià jiāng zhì, wēi yí chàng yǐn xiān zhì qián bù cóng guān jiù wèi, zài bài. chē jià zhì xíng diàn qián huí niǎn, zhèng zhí shì zhōng guì zòu:" jiàng niǎn." cì zhí shì zhōng chēng zhì yuē:" kě." zhèng zhí shì zhōng fǔ fú qǐ. huáng dì jiàng niǎn dēng yù zuò, shì chén shēng diàn. zhí wèi sà suǒ lì fǎn jǐ wǔ bì, máo tóu wén yī hé wěi, yǐ cì liè jiē. zhèng zhí shì zhōng zòu:" jiě yán." xiān zhì cóng jià bǎi guān hái biàn zuò màn shěng. huáng dì ruò qīn shè qín, biàn fú róng fú, rú xiào liè yí. nèi wài cóng guān jí wǔ bì xī biàn fú, sà jǐ chōu qiào, yǐ bèi wǔ wèi. huáng huī nèi guān, cóng rù wéi lǐ. liè zhì bù qǔ, guǎng zhāng zhēn wéi, qí gǔ xiāng jiàn, xián méi ér jìn. zhēn zhōu wéi huì, dū zhēn lìng shǐ bēn qí hào fǎ shī lìng yuē:" chūn qín huái yùn, sōu ér bù shè niǎo shòu zhī ròu bù dēng yú zǔ, bù shè pí gé chǐ yá gǔ jiǎo máo yǔ bù dēng yú qì, bù shè." zhēn huì. dà sī mǎ míng gǔ cù wéi, zhòng jūn gǔ zào jǐng jiǎo, zhì xuān wǔ chǎng zhǐ. dà sī mǎ tún běi jīng mén, èr zhēn shuài tún zuǒ yòu jīng mén, diàn zhōng zhōng láng lǜ huò chē bù qǔ rù cì běi jīng mén nèi zhī yòu. huáng dì cóng nán jīng mén rù shè qín. yè zhě yǐ huò chē shōu zài, hái chén yú huò qí zhī běi. wáng gōng yǐ xià yǐ cì shè qín, gè sòng yì huò qí xià, fù shōu qín zhǔ zhě. shì bì, dà sī mǎ míng gǔ jiě wéi fù tún, diàn zhōng láng lǜ qí shǔ shōu qín, yǐ shí huò chē, fèng chē fèng chōng páo chú. zhèng chú zhì zūn jiǔ zǔ ròu yú zhōng kuí, yǐ kào xiǎng xiào liè zhòng jūn. zhì bū, zhèng zhí shì zhōng liàng yí zòu yán, cóng guān hái zhe zhū fú, sà jǐ fù qiào. zài yán, xiān zhì guān xiān hái. sān yán hòu èr kè, zhèng zhí shì zhōng zòu:" wài bàn." huáng dì zhe hēi jiè zé dān yī. zhèng cì zhí shì zhōng sàn qí cháng shì gěi shì huáng mén shì láng jūn xiào jìn jiā yù zuò. zhèng zhí shì zhōng guì zòu:" hái gōng." cì zhí shì zhōng chēng zhì yuē:" kě." zhèng zhí shì zhōng fǔ fú qǐ. chéng yú dēng niǎn hái, wèi cóng rú cháng yí. dà sī mǎ míng gǔ sàn tún, yǐ cì jiù shě. chē jià jiāng zhì, wēi yí chàng yǐn liú shǒu tián jiē xiān zhì qián bù cóng guān jiù wèi, zài bài. chē jià zhì diàn qián huí niǎn, zhèng zhí shì zhōng guì zòu:" jiàng niǎn." cì zhí shì zhōng chēng zhì yuē:" kě." zhèng zhí shì zhōng fǔ fú qǐ. chéng yú jiàng rù. zhèng zhí cì zhí shì zhōng sàn qí cháng shì děng cóng zhì gé. zhèng zhí shì zhōng zòu:" jiě yán." nèi wài bǎi guān bài biǎo wèn xùn qì, bà.
宋文帝元嘉二十五年閏二月,大蒐於宣武場。主司列奏申攝,克日校獵,百官備辦。設行宮殿便座武帳於幕府山南岡,設王公百官便座幔省如常儀,設南北左右四行旌門。建旗以表獲車。殿中郎一人典獲車,主者二人收禽,吏二十四人配獲車十二兩。校獵之官著蔥褶,有帶。二品以上擁刀,備槊麾幡,三品以下帶刀,皆騎乘。將領部曲先獵一日,布圍。領軍將軍一人督右甄;護軍將軍一人督左甄;大司馬一人居中,董正諸將,悉受節度。殿中郎率獲車部曲,在大司馬之後。尚書僕射以下諸官曹令史等,督攝糾司,校獵非違。至日,會於宣武場,列為重圍。設留守填街位於雲龍門外,內官道北,外官道南,以西為上。設從官位於雲龍門內,大官階北,小官階南,以西為上。設先置官位於行上車門外,內官道西,外官道東,以北為上。設先置官還位於廣莫門外道之東西,以南為上。校獵日平旦,正直侍中奏嚴。上水一刻,奏"槌一鼓",為一嚴。上水二刻,奏"槌二鼓",為再嚴。殿中侍御史奏開東中華雲龍門,引仗為小駕鹵簿。百官非校獵之官,著朱服,集列廣莫門外。留守填街後部從官就位;前部從官依鹵簿;先置官先行。上水三刻,奏"槌三鼓",為三嚴。上水四刻,奏"外辦"。正次直侍中、散騎常侍、給事黃門侍郎、散騎侍郎、軍校,劍履進夾上閤。正直侍中負璽,通事令史帶龜印中書之印。上水五刻,皇帝出。著黑介幘單衣,乘輦。正直侍中負璽陪乘,不帶劍。殿中侍御史督攝黃麾以內。次直侍中、次直黃門侍郎護駕在前。又次直侍中佩信璽、行璽,與正直黃門侍郎從護駕在後。不鳴鼓角,不得諠譁,以次引出,警蹕如常儀。車駕出,贊陛者再拜。皇太子入守。車駕將至,威儀唱引先置前部從官就位,再拜。車駕至行殿前回輦,正直侍中跪奏:"降輦。"次直侍中稱制曰:"可。"正直侍中俯伏起。皇帝降輦登御座,侍臣升殿。直衛鈒(所立反)戟武賁,毛頭文衣鶡尾,以次列階。正直侍中奏:"解嚴。"先置從駕百官還便座幔省。皇帝若親射禽,變服戎服,如校獵儀。內外從官及武賁悉變服,鈒戟抽鞘,以備武衛。黃麾內官,從入圍里。列置部曲,廣張甄圍,旗鼓相見,銜枚而進。甄周圍會,督甄令史奔騎號法施令曰:"春禽懷孕,蒐而不射;鳥獸之肉不登於俎,不射;皮革齒牙骨角毛羽不登於器,不射。"甄會。大司馬鳴鼓蹙圍,眾軍鼓譟警角,至宣武場止。大司馬屯北旌門,二甄帥屯左右旌門,殿中中郎率獲車部曲入次北旌門內之右。皇帝從南旌門入射禽。謁者以獲車收載,還陳於獲旗之北。王公以下以次射禽,各送詣獲旗下,付收禽主者。事畢,大司馬鳴鼓解圍復屯,殿中郎率其屬收禽,以實獲車,奉車奉充庖廚。正廚置樽酒俎肉於中逵,以犒饗校獵眾軍。至晡,正直侍中量宜奏嚴,從官還著朱服,鈒戟復鞘。再嚴,先置官先還。三嚴後二刻,正直侍中奏:"外辦。"皇帝著黑介幘單衣。正次直侍中、散騎常侍、給事黃門侍郎、軍校進夾御座。正直侍中跪奏:"還宮。"次直侍中稱制曰:"可。"正直侍中俯伏起。乘輿登輦還,衛從如常儀。大司馬鳴鼓散屯,以次就舍。車駕將至,威儀唱引留守填街先置前部從官就位,再拜。車駕至殿前回輦,正直侍中跪奏:"降輦。"次直侍中稱制曰:"可。"正直侍中俯伏起。乘輿降入。正直次直侍中、散騎常侍等從至閤。正直侍中奏:"解嚴。"內外百官拜表問訊訖,罷。
liáng chén bìng yī sòng yí. qí yì zhě, zhì xíng diàn yú mù fǔ shān nán gāng, bìng shè wáng gōng bǎi guān mù. xiān liè yī rì, qiǎn mǎ qí bù wéi. zuǒ lǐng jūn jiāng jūn dū zuǒ, yòu lǐng jūn jiāng jūn dū yòu, dà sī mǎ dǒng zhèng zhū jūn. liè rì, shì zhōng sān zòu, yī zòu chuí yī gǔ, wèi yī yán, sān yán qì, yǐn zhàng wèi xiǎo jià lǔ bù. huáng dì chéng mǎ róng fú, cóng zhě xī jiàng shān zé, huáng huī jǐng bì, gǔ chuī rú cháng yí. liè qì, yàn huì xiǎng láo, bǐ xiào duō shǎo. lù yī rén yǐ chéng luàn fǎ. huì bì, hái gōng.
梁陳並依宋儀。其異者,置行殿於幕府山南岡,並設王公百官幕。先獵一日,遣馬騎布圍。左領軍將軍督左,右領軍將軍督右,大司馬董正諸軍。獵日,侍中三奏,一奏搥一鼓,為一嚴,三嚴訖,引仗為小駕鹵簿。皇帝乘馬戎服,從者悉絳衫幘,黃麾警蹕,鼓吹如常儀。獵訖,宴會享勞,比校多少。戮一人以懲亂法。會畢,還宮。
běi qí chūn sōu lǐ: yǒu sī guī dà fáng, jiàn huò qí, yǐ biǎo huò chē. qián yī rì, mìng bù wéi. lǐng jūn jiāng jūn yī rén, dū zuǒ zhēn hù jūn jiāng jūn yī rén, dū yòu zhēn dà sī mǎ yī rén, jū zhōng, jié zhì zhū jūn. tiān zǐ chén xiǎo jià, fú tōng tiān guān, chéng mù hé, yì xíng gōng. jiāng qīn qín, fú róng fú, sà jǐ zhě jiē yán. wǔ wèi zhāng zhēn wéi, qí gǔ xiāng jiàn, xián méi ér jìn. zhēn cháng kāi yī fāng, yǐ lìng sān qū. wéi hé, lì bēn qí lìng yuē:" niǎo shòu zhī ròu bù dēng yú zǔ zhě, bù shè pí gé chǐ yá gǔ jiǎo máo yǔ bù dēng yú qì zhě, bù shè." zhēn hé, dà sī mǎ míng gǔ cù wéi, zhòng jūn gǔ zào míng jiǎo, zhì qī chù ér zhǐ. dà sī mǎ tún běi jīng mén, èr zhēn shuài tún zuǒ yòu jīng mén. tiān zǐ chéng mǎ, cóng nán jīng mén rù, qīn shè qín. yè zhě yǐ huò chē shōu qín, zài hái, chén yú huò qí zhī běi. wáng gōng yǐ xià yǐ cì shè qín, jiē sòng qí xià. shì bì, dà sī mǎ míng gǔ jiě wéi, fù tún. diàn zhōng láng lǜ qí shǔ shōu qín, yǐ shí huò chē. tiān zǐ hái xíng gōng, mìng yǒu sī měi qín zé qǔ sān shí, yī yuē gān dòu, èr yuē bīn kè, sān yuē chōng jūn zhī páo. qí yú jí yú wéi xià liàng kào jiāng shì. lǐ bì, gǎi fú, sà zhě tāo rèn ér hái. xià miáo qiū xiǎn dōng shòu, lǐ jiē tóng.
北齊春蒐禮:有司規大防,建獲旗,以表獲車。前一日,命布圍。領軍將軍一人,督左甄;護軍將軍一人,督右甄;大司馬一人,居中,節制諸軍。天子陳小駕,服通天冠,乘木輅,詣行宮。將親禽,服戎服,鈒戟者皆嚴。武衛張甄圍,旗鼓相見,銜枚而進。甄常開一方,以令三驅。圍合,吏奔騎令曰:"鳥獸之肉不登於俎者,不射;皮革齒牙骨角毛羽不登於器者,不射。"甄合,大司馬鳴鼓促圍,眾軍鼓譟鳴角,至期處而止。大司馬屯北旌門,二甄帥屯左右旌門。天子乘馬,從南旌門入,親射禽。謁者以獲車收禽,載還,陳於獲旗之北。王公以下以次射禽,皆送旗下。事畢,大司馬鳴鼓解圍,復屯。殿中郎率其屬收禽,以實獲車。天子還行宮,命有司每禽擇取三十,一曰乾豆,二曰賓客,三曰充君之庖。其餘即於圍下量犒將士。禮畢,改服,鈒者韜刃而還。夏苗、秋獮、冬狩,禮皆同。
hòu zhōu zhòng chūn jiào zhèn lǚ, dà sī mǎ jiàn dà huī yú lái tián zhī suǒ. xiāng shāo zhī guān, yǐ qí wù gǔ duó zhēng náo, gè shuài qí rén ér zhì. zhū qí hòu zhì zhě. jiàn huī yú hòu biǎo zhī jūn zhōng, yǐ jí zhòng shù. zhì míng, yǎn huī, zhū qí bù jí zhě. nǎi chén tú qí, rú zhàn zhī zhèn. dà sī mǎ běi miàn shì zhī. jūn zhōng jiē tīng gǔ jiǎo, yǐ wèi jìn zhǐ zhī jié. tián zhī rì, yú lái zhī běi, jiàn qí wèi hé mén. zhū jiāng shuài tú qí xù rù qí mén, yǒu sī jū mén, yǐ píng qí rén. jì rù ér fēn qí dì, xiǎn yě zé tú qián ér qí hòu, yì yě zé qí qián ér tú hòu. jì zhèn, jiē zuò, nǎi shè qū nì qí, yǒu sī biǎo mà yú qián. yǐ tài láo jì huáng dì xuān yuán shì, yú shòu dì wèi shàn, jiàn èr qí, liè wǔ bīng yú zuò cè, xíng sān xiàn lǐ. suì sōu tián, zhì qín yǐ jì shè. zhòng xià jiào bá shě, suì miáo tián. zhòng qiū liàn bīng xiǎn tián. zhòng dōng dà yuè, suì shòu. qí zhì qín xiǎng yuè jiào xí zhī yí, bìng rú gǔ zhōu fǎ.
後周仲春教振旅,大司馬建大麾於萊田之所。鄉稍之官,以旗物鼓鐸鉦鐃,各帥其人而致。誅其後至者。建麾於後表之軍中,以集眾庶。質明,偃麾,誅其不及者。乃陳徒騎,如戰之陣。大司馬北面誓之。軍中皆聽鼓角,以為進止之節。田之日,於萊之北,建旗為和門。諸將帥徒騎序入其門,有司居門,以平其人。既入而分其地,險野則徒前而騎後,易野則騎前而徒後。既陣,皆坐,乃設驅逆騎,有司表禡於前。以太牢祭黃帝軒轅氏,於狩地為墠,建二旗,列五兵於座側,行三獻禮。遂蒐田,致禽以祭社。仲夏教茇舍,遂苗田。仲秋練兵獮田。仲冬大閱,遂狩。其致禽享礿教習之儀,並如古周法。
suí dà yè sān nián, yáng dì zài yú lín, tū jué qǐ rén jí xī yù dōng hú jūn zhǎng bìng lái cháo gòng. dì yù shì yǐ jiǎ bīng zhī shèng, nǎi mìng yǒu sī chén dōng shòu zhī lǐ. zhào yú bù liàng bá yán shān nán běi zhōu èr bǎi lǐ, bìng lì biǎo jì. qián shòu èr rì, bīng bù jiàn qí yú biǎo suǒ. wǔ lǐ yī qí, fēn wèi sì shí jūn, jūn wàn rén, qí wǔ qiān pǐ. qián yī rì, zhū jiāng gè shuài qí jūn, jí yú qí xià. míng gǔ, hòu zhì zhě zhǎn. zhào sì shí dào shǐ, bìng yáng qí jiàn jié, fēn shēn diàn lìng, jí liú jūn suǒ jiān liè. bù wéi, wéi què nán miàn, fāng xíng ér qián. dì fú zǐ cōng zhě hēi jiè zé, chéng xì zhū chē, chē shì rú mù hé, zhòng wǎng màn lún, qiú lóng rào gǔ, hàn dōng jīng lǔ bù suǒ wèi liè chē. jià liù hēi liú. tài cháng chén gǔ jiā náo xiāo jiǎo yú dì zuǒ yòu, gè bǎi èr shí. bǎi guān róng fú qí cóng, gǔ xíng rù wéi, zhū jiāng bìng gǔ xíng fù wéi. nǎi shè qū nì qí qiān yǒu èr bǎi. xì zhū tíng rèn, yǒu sī liǎn dà ruí wáng gōng yǐ xià, jiē zhěng gōng, chén yú jià qián, yǒu sī yòu liǎn xiǎo ruí. nǎi qū shòu chū, guò yú dì qián. chū qū guò, yǒu sī zhěng yù gōng shǐ yǐ qián, dài zhào. zài qū guò, bèi shēn jiāng jūn fèng jìn gōng shǐ. sān qū guò, dì nǎi cóng qín, gǔ chuī jiē zhèn, zuǒ ér shè zhī. měi qū bì sān shòu yǐ shàng. dì fā, kàng dà ruí. cì wáng gōng fā, kàng xiǎo ruí. cì zhū jiāng fā shè, zé wú gǔ, qū nì zhī qí nǎi zhǐ. rán hòu sān jūn sì yí bǎi xìng jiē liè. fán shè shòu, zì zuǒ biāo ér shè, dá yú yòu ǒu, wǔ kǒu fǎn. wèi shàng děng. dá yòu ěr běn, wèi cì děng. zì zuǒ bì dá yú yòu gǔ yāo yuè, wèi xià děng. qún shòu xiāng cóng, bù dé jǐn shā. yǐ shāng zhī shòu, bù dé zhòng shè. yòu nì xiàng rén zhě, bù shè qí miàn. chū biǎo zhě bù zhú zhī. tián jiāng zhǐ, yú bù jiàn qí yú wéi nèi. cóng jià zhī gǔ jí zhū jūn gǔ jù zhèn, zú tú jiē zào. zhū huò qín zhě, xiàn yú qí suǒ, zhì qí zuǒ ěr. dà shòu gōng zhī, yǐ gōng zōng miào, shǐ guī là yú jīng shī. xiǎo shòu sī zhī.
隋大業三年,煬帝在榆林,突厥啟人及西域、東胡君長並來朝貢。帝欲示以甲兵之盛,乃命有司陳冬狩之禮。詔虞部量拔延山南北周二百里,並立表記。前狩二日,兵部建旗於表所。五里一旗,分為四十軍,軍萬人,騎五千匹。前一日,諸將各帥其軍,集於旗下。鳴鼓,後至者斬。詔四十道使,並揚旗建節,分申佃令,即留軍所監獵。布圍,圍闕南面,方行而前。帝服紫蔥褶、黑介幘,乘闟豬車,(車飾如木輅,重輞縵輪,虬龍繞轂,漢東京鹵簿所謂獵車。)駕六黑騮。太常陳鼓笳鐃簫角於帝左右,各百二十。百官戎服騎從,鼓行入圍,諸將並鼓行赴圍。乃設驅逆騎千有二百。闟豬停軔,有司斂大緌;王公以下,皆整弓,陳於駕前,有司又斂小緌。乃驅獸出,過於帝前。初驅過,有司整御弓矢以前,待詔。再驅過,備身將軍奉進弓矢。三驅過,帝乃從禽,鼓吹皆振,左而射之。每驅必三獸以上。帝發,抗大緌。次王公發,抗小緌。次諸將發射,則無鼓,驅逆之騎乃止。然後三軍四夷百姓皆獵。凡射獸,自左膘而射,達於右腢,(五口反。)為上等。達右耳本,為次等。自左髀達於右〈骨{幺月}〉,為下等。群獸相從,不得盡殺。已傷之獸,不得重射。又逆向人者,不射其面。出表者不逐之。田將止,虞部建旗於圍內。從駕之鼓及諸軍鼓俱振,卒徒皆譟。諸獲禽者,獻於旗所,致其左耳。大獸公之,以供宗廟,使歸臘於京師。小獸私之。
dà táng gāo zǔ wǔ dé wǔ nián shí èr yuè, xìng jīng yáng zhī huá chí xiào liè. wèi qún chén yuē:" jīn rì tián lè hū?" jiàn yì dài fū sū dài zhǎng jìn yuē:" bì xià yóu liè, báo fèi wàn jī, bù mǎn shí xún, wèi wèi dà lè." gāo zǔ sè biàn, jì ér xiào yuē:" kuáng fā yé?" dài zhǎng yuē:" wèi chén sī jì, jí kuáng wèi bì xià guó jì, jí zhōng."
大唐高祖武德五年十二月,幸涇陽之華池校獵。謂群臣曰:"今日畋樂乎?"諫議大夫蘇代長進曰:"陛下遊獵,薄廢萬機,不滿十旬,未為大樂。"高祖色變,既而笑曰:"狂發耶?"代長曰:"為臣私計,即狂;為陛下國計,即忠。"
zhēn guān shí liù nián shí èr yuè, shòu yú lí shān. shí yīn hán huì míng, wéi bīng duàn jué. shàng chéng gāo yáo jiàn zhī, yù shě qí fá, kǒng kuī jūn lìng, nǎi huí pèi rù gǔ yǐ bì zhī.
貞觀十六年十二月,狩於驪山。時陰寒晦冥,圍兵斷絕。上乘高遙見之,欲舍其罰,恐虧軍令,乃回轡入谷以避之。
yǒng huī yuán nián dōng, chū liè, zài lù yù yǔ. yīn wèn jiàn yì dài fū gǔ nà lǜ yuē:" yóu yī ruò wèi dé bù lòu?" duì yuē:" néng yǐ wǎ wèi zhī, bì bù lòu yǐ." shàng dà yuè. yīn cǐ bù fù chū liè.
永徽元年冬,出獵,在路遇雨。因問諫議大夫谷那律曰:"油衣若為得不漏?"對曰:"能以瓦為之,必不漏矣。"上大悅。因此不復出獵。
xiān tiān yuán nián shí yī yuè, liè yú lí shān zhī xià. shì zhōng wèi zhī gǔ shàng shī jiàn yuē:" cháng wén xià tài kāng, wǔ dì xùn qín huāng. wǒ hòu lái dōng shòu, sān qū shèng lǐ zhāng. shùn shí yīng sǔn jī, jiǎng shì wǔ gōng yáng. bēn zǒu wèi jí qù, xuān fēi qǐ xiá xiáng. fēi xióng cóng wèi shuǐ, ruì dí xiǎng chén cāng. cǐ yù chéng nán zòng, zī yóu bù kě cháng. zi yún chén yǔ liè, xī bó jiàn yú táng. dé shī jiàn qí chǔ, rén ēn niàn yǔ tāng. yōng xī liàng zài yòu, tíng dú fěi duō shāng. xīn jiǎ jīn wèi shǐ, yú zhēn suì kǒng zhāng." shǒu zhì yuē:" suǒ jìn shí yùn, sān fù yán jīng, liáng zēng tàn měi. yǔ shí yīn xiá jǐng, wèi miáo ér tián, kāi yī miàn zhī luó, zhǎn sān qū zhī lǐ. wú qíng xiào liè, dàn mù qián qín. qīng yǒu zhēn guī, fǔ yǔ bù dǎi. jīn cì wù wǔ shí duàn, yǐ shēn quàn jiǎng."
先天元年十一月,獵於驪山之下。(侍中魏知古上詩諫曰:"嘗聞夏太康,五弟訓禽荒。我後來冬狩,三驅盛禮張。順時鷹隼擊,講事武功揚。奔走未及去,翾飛豈暇翔。非熊從渭水,瑞翟想陳蒼。此欲誠難縱,茲游不可常。子云陳羽獵,僖伯諫漁棠。得失鑒齊楚,仁恩念禹湯。雍熙諒在宥,亭毒匪多傷。辛甲今為史,虞箴遂孔彰。"手制曰:"所進十韻,三復研精,良增嘆美。予時因暇景,為苗而畋,開一面之羅,展三驅之禮。無情校獵,但慕前禽。卿有箴規,輔予不逮。今賜物五十段,以申勸獎。")
kāi yuán sān nián shí yuè, dà sōu yú qí zhōu fèng quán tāng. shǔ yè xuě tiān hán, qí wéi bīng bìng fàng sàn, gè cì bù yī duān, mián yī tún. qí sōu shòu zhī zhì, jù kāi yuán lǐ.
開元三年十月,大蒐於岐州鳳泉湯。屬夜雪天寒,其圍兵並放散,各賜布一端,綿一屯。其蒐狩之制,具開元禮。
chū shī yí zhì
出師儀制
yáng bīng jiǎng wǔ fù zhōu hàn hòu hàn wèi jìn dōng jìn sòng hòu wèi běi qí suí dà táng
(揚兵講武附周 漢 後漢 魏 晉 東晉 宋 後魏 北齊 隋 大唐)
zhōu zhì, dà sī mǎ zhì jūn jié jìn yǐ jiū bāng guó. ruò dà shī, zé zhǎng qí jiè lìng, lì tài bo, shuài zhí shì lì xìn zhǔ jí jūn qì. dà shī, wáng chū zhēng fá yě. lì, lín yě. zhǔ wèi qiān miào zhī zhǔ jí shè zhǔ zài jūn zhě yě. jūn qì, gǔ duó zhī shǔ. fán shī jì shòu jiǎ, yíng zhǔ yú miào jí shè zhǔ, zhù fèng yǐ cóng. shā shēng yǐ xuè tú zhǔ jí jūn qì, jiē shén míng zhī. sī mǎ fǎ yuē:" shàng bo xià móu, shì wèi cān zhī." jí zhì, jiàn dà cháng, bǐ jūn zhòng, zhū hòu zhì zhě. zhì wèi xiāng shī zhì mín yú sī mǎ yě. bǐ, xiào cì zhī. sī bīng zhǎng wǔ bīng wǔ dùn. wǔ bīng zhě, gē shū jǐ qiú máo yí máo. wǔ dùn, gàn lǔ zhī shǔ yě. jí shòu bīng, cóng sī mǎ zhī fǎ yǐ bān zhī. shī lǚ zú liǎng rén shù, suǒ yòng duō shǎo. sī gē dùn zhǎng gē dùn zhī wù ér bān zhī. fēn yǔ shòu yòng zhě. shòu èr chē gē dùn, jiàn chéng chē zhī gē dùn, shòu lǚ bì jí hǔ shì zhī gē dùn. jūn xíng, bīng chē bù shì. shàng wēi wǔ, bù chóng jìng. wǔ chē suī jīng. wǔ chē yì gé hé yě. qǔ qí jiàn gē, jí yún bīng chē qǔ qí wēi měng, jí yún wǔ chē. jīng wèi chē shàng qí fān yě. suī wèi chuí shū. fán jūn lǚ huì tóng, hé qí chē zhī zú wǔ, ér bǐ qí chéng, shǔ qí yòu. hé bǐ shǔ, wèi cì dì xiāng ān xí yě. chē yì yǒu zú wǔ. róng pū zhǎng yù róng chē, zhǎng wáng cuì chē zhī zhèng, zhèng qí fú. fàn bá rú yù hé zhī yí. hǔ bì shì zhǎng xiān hòu wáng ér qū yǐ zú wǔ. wáng chū, jiāng hǔ bì shì jū qián hòu, suī qún xíng, yì yǒu jú fēn. lǚ bì shì zhǎng zhí gē dùn, jiā wáng chē ér qū. zuǒ bā rén, yòu bā rén. chē zhǐ zé chí lún. tài pú zé zì zuǒ yù ér qián qū, jí zàn wáng gǔ. wáng tōng gǔ, zuǒ jī qí yú miàn.
周制,大司馬制軍詰禁以糾邦國。若大師,則掌其戒令,涖太卜,帥執事涖釁主及軍器。(大師,王出征伐也。涖,臨也。主謂遷廟之主及社主在軍者也。軍器,鼓鐸之屬。凡師既受甲,迎主於廟及社主,祝奉以從。殺牲以血塗主及軍器,皆神明之。司馬法曰:"上卜下謀,是謂參之。")及致,建大常,比軍眾,誅後至者。(致謂鄉師致民於司馬也。比,校次之。)司兵掌五兵五盾。(五兵者,戈、殳、戟、酋矛、夷矛。五盾,干櫓之屬也。)及授兵,從司馬之法以頒之。(師旅卒兩人數,所用多少。)司戈盾掌戈盾之物而頒之。(分與受用者。)授貳車戈盾,建乘車之戈盾,授旅賁及虎士之戈盾。軍行,兵車不式。(尚威武,不崇敬。)武車綏旌。(武車亦革輅也。取其建戈,即雲兵車;取其威猛,即雲武車。旌謂車上旗幡也。綏謂垂舒。)凡軍旅會同,合其車之卒伍,而比其乘,屬其右。(合、比、屬,謂次第相安習也。車亦有卒伍。)戎仆掌馭戎車,掌王倅車之政,正其服。犯軷如玉輅之儀。虎賁氏掌先後王而趨以卒伍。(王出,將虎賁士居前後,雖群行,亦有局分。)旅賁氏掌執戈盾,夾王車而趨。左八人,右八人。車止則持輪。太僕則自左馭而前驅,及贊王鼓。(王通鼓,佐擊其餘面。)
qián yǒu shuǐ zé zài qīng jīng, qián yǒu chén āi zé zài míng yuān, qián yǒu chē qí zé zài fēi hóng, qián yǒu shì shī zé zài hǔ pí, qián yǒu zhì shòu zé zài pí xiū. zài wèi jǔ jīng shǒu yǐ jǐng zhòng yě. lǐ, jūn xíng shī cóng, qīng xíng lǚ cóng. qián qū jǔ cǐ, zé shì zhòng zhī suǒ yǒu. suǒ jǔ gè yǐ qí lèi xiàng zhī. qīng, qīng què, shuǐ niǎo yě. yuān míng zé tiān jiāng fēng, fēng shēng āi qǐ. hóng qǔ fēi yǒu háng liè yě. shì shī wèi bīng zhòng yě. hǔ qǔ qí yǒu wēi yǒng. pí xiū yì zhì shòu. shū yuē" rú hǔ rú pí". xíng, qián zhū niǎo ér hòu xuán wǔ, zuǒ qīng lóng ér yòu bái hǔ, zhāo yáo zài shàng, jí shàn qí nù, yǐ cǐ sì shòu wèi jūn zhèn, xiàng tiān yě. jí yóu jiān yě. shàn dú yuē jìn. yòu huà zhāo yáo xīng yú jīng qí shàng, yǐ qǐ jū jiān jìn, jūn zhī wēi nù, xiàng tiān dì yě. zhāo yáo xīng zài běi dǒu biāo duān, zhǔ zhǐ zhě. jìn tuì yǒu dù. dù wèi fá yǔ bù shù.
前有水則載青旌,前有塵埃則載鳴鳶,前有車騎則載飛鴻,前有士師則載虎皮,前有摯獸則載貔貅。(載謂舉旌首以警眾也。禮,君行師從,卿行旅從。前驅舉此,則士眾知所有。所舉各以其類象之。青,青雀,水鳥也。鳶鳴則天將風,風生埃起。鴻取飛有行列也。士師謂兵眾也。虎取其有威勇。貔貅亦摯獸。書曰"如虎如貔"。)行,前朱鳥而後玄武,左青龍而右白虎,招搖在上,急繕其怒,(以此四獸為軍陣,象天也。急猶堅也。繕讀曰勁。又畫招搖星於旌旗上,以起居堅勁,軍之威怒,象天帝也。招搖星在北斗杓端,主指者。)進退有度。(度謂伐與步數。)
qiè hú shì zhǎng qiè hú yǐ lìng jūn jǐng, qiè pèi yǐ lìng shě, qiè běn yǐ lìng liáng. zhèng zhòng yún:" qiè hú yǐ lìng jūn jǐng, wèi wèi jūn chuān jǐng, jǐng chéng, qiè hú xuán qí shàng, lìng jūn zhōng shì zhòng jiē wàng jiàn, zhī cǐ xià yǒu jǐng. hú suǒ yǐ shèng yǐn, gù yǐ hú biǎo jǐng. qiè pèi yǐ lìng shě, yì xuán pèi yú suǒ dāng shě zhǐ zhī chù, shǐ jūn wàng jiàn, zhī dāng shě zhǐ yú cǐ. pèi suǒ yǐ jià shě, gù yǐ pèi biǎo shě. qiè běn yǐ lìng liáng, yì xuán běn yú qí suǒ dāng lǐn jiǎ zhī chù, lìng jūn wàng jiàn, zhī dāng lǐn jiǎ yú cǐ xià yě. běn suǒ yǐ shèng liáng zhī qì, gù yǐ běn biǎo lǐn. jūn zhōng rén duō, chē qí zá huì huān xiāo, hào lìng bù néng xiāng wén, gù gè yǐ qí wù wèi biǎo, shěng fán biàn shì yě." fán jūn shì, xuán hú yǐ xù jù tuò. zhèng zhòng yún:" xuán hú yǐ wèi lòu, yǐ xù jù tuò, yǐ cì gèng jù jī tuò bèi shǒu." zhèng xuán wèi" jī tuò, liǎng mù xiāng qiāo, xíng yè shí yě."
挈壺氏掌挈壺以令軍井,挈轡以令舍,挈畚以令糧。(鄭眾云:"挈壺以令軍井,謂為軍穿井,井成,挈壺懸其上,令軍中士眾皆望見,知此下有井。壺所以盛飲,故以壺表井。挈轡以令舍,亦懸轡於所當舍止之處,使軍望見,知當舍止於此。轡所以駕舍,故以轡表舍。挈畚以令糧,亦懸畚於其所當廩假之處,令軍望見,知當廩假於此下也。畚所以盛糧之器,故以畚表廩。軍中人多,車騎雜會讙囂,號令不能相聞,故各以其物為表,省煩便事也。")凡軍事,懸壺以序聚柝。(鄭眾云:"懸壺以為漏,以序聚柝,以次更聚擊柝備守。"鄭玄謂"擊柝,兩木相敲,行夜時也。")
jí zhàn, sī mǎ xún zhèn, shì shì ér shǎng fá. shì wèi zhàn gōng yě. ruò shī yǒu gōng, zé zuǒ zhí lǜ, yòu bǐng yuè, yǐ xiān kǎi lè xiàn yú shè. gōng, shèng yě. lǜ suǒ yǐ tīng jūn shēng, yuè suǒ yǐ wèi jiāng wēi yě. xiān yóu dǎo yě. bīng lè yuē kǎi. xiàn gōng yú shè yě. gù chéng pú zhī zhàn, chūn qiū zuǒ shì chuán yuē:" zhèn lǚ kǎi yǐ rù yú jìn." ruò shī bù gōng, zé yàn ér fèng zhǔ chē. zhèng zhòng yún:" yàn wèi yàn guān, sàng fú yě. jūn bài zé yǐ sàng lǐ, gù qín bó zhī bài yú xiáo yě, chūn qiū chuán yuē:' qín bó sù fú jiāo cì, xiàng shī ér kū'." zhèng xuán wèi:" yàn, fú guān yě. fèng yóu sòng yě. sòng zhǔ guī yú miào yǔ shè." wáng diào láo shì shù zǐ, zé xiāng. shī bài, wáng qīn diào shì shù zǐ zhī sǐ zhě, láo qí shāng zhě. shù zǐ, qīng dài fū zhī zǐ cóng jūn zhě. huò wèi zhī shù shì.
及戰,司馬巡陣,視事而賞罰。(事謂戰功也。)若師有功,則左執律,右秉鉞,以先愷樂獻於社。(功,勝也。律所以聽軍聲,鉞所以為將威也。先猶導也。兵樂曰愷。獻功於社也。故城濮之戰,春秋左氏傳曰:"振旅愷以入於晉。")若師不功,則厭而奉主車。(鄭眾云:"厭謂厭冠,喪服也。軍敗則以喪禮,故秦伯之敗於殽也,春秋傳曰:'秦伯素服郊次,向師而哭'。"鄭玄謂:"厭,伏冠也。奉猶送也。送主歸於廟與社。")王吊勞士庶子,則相。(師敗,王親吊士庶子之死者,勞其傷者。庶子,卿大夫之子從軍者。或謂之庶士。)
hàn xìng, shè nán běi jūn zhī bèi wài, mìng tiān xià jùn guó xuǎn néng yǐn qiáng jué zhāng cái lì wǔ měng zhě, yǐ wèi qīng chē qí shì cái guān lóu chuán. cháng yǐ lì qiū hòu jiāo lǐ bì, zhǎn shēng yú dōng mén, yǐ jiàn líng miào, yì sūn wú bīng fǎ liù shí sì zhèn. měi shí yuè, dōu kè shì jīn gé qí shì, gè yǒu yuán shù. rú yǒu kòu jǐng, píng dì yòng chē qí, shān zǔ yòng cái guān, shuǐ quán yòng lóu chuán. xiào wén nà cháo cuò zhī cè, yǐ wèi jūn zhī shèng fù dìng yú nèi, yǒu shì zé kě yǐ yīng yú wài, pō zǔ zhōu sī mǎ fǎ qí jì zhèng zhī zhì, guǎn zǐ yù jūn lìng. xǐ rén yú biān, yǐ qǐ jūn wǔ. yuán dì yòng gòng yǔ yì, shǐ bà jiǎo dǐ xì.
漢興,設南北軍之備外,命天下郡國選能引強、蹶張、材力、武猛者,以為輕車、騎士、材官、樓船。常以立秋後郊禮畢,斬牲於東門,以薦陵廟,肄孫吳兵法六十四陣。每十月,都課試金革騎士,各有員數。如有寇警,平地用車騎,山阻用材官,水泉用樓船。孝文納晁錯之策,以為軍之勝負定於內,有事則可以應於外,頗祖周司馬法、齊寄政之制,(管子寓軍令。)徙人於邊,以起軍伍。元帝用貢禹議,始罷角牴戲。
hòu hàn chū, lì qiū zhī rì, bái jiāo lǐ bì, shǐ yáng wēi wǔ, zhǎn shēng yú jiāo dōng mén, yǐ jiàn líng miào. qí yí: chéng yú yù róng hé, bái mǎ zhū liè, gōng zhí nǔ shè shēng. shēng yòng lù mí. tài zǎi lìng yè zhě gè yī rén, zài yǐ huò chē, chí sì sòng líng miào. hái gōng, qiǎn shǐ zhě jī shù bó yǐ cì wǔ guān. wǔ guān yì bīng, xí zhàn zhèn zhī yí zhǎn shēng zhī lǐ, míng yuē" chū liú". bīng guān jiē yì sūn wú bīng fǎ liù shí sì zhèn. jì hái, gōng qīng yǐ xià chén luò yáng jiē, chéng yú dào, gōng qīng yǐ xià bài, tiān zǐ xià chē, gōng qīng qīn shí yán sè, rán hòu hái gōng. gǔ yǔ yuē: zài chē xià, zé zhǔn cǐ shí shī, hàn dài yǐ wèi cháng.
後漢初,立秋之日,白郊禮畢,始揚威武,斬牲於郊東門,以薦陵廟。其儀:乘輿御戎輅,白馬朱鬛,躬執弩射牲。(牲用鹿麛。)太宰令、謁者各一人,載以獲車,馳駟送陵廟。還宮,遣使者齎束帛以賜武官。武官肄兵,習戰陣之儀、斬牲之禮,名曰"貙劉"。兵、官皆肄孫、吳兵法六十四陣。既還,公卿以下陳雒陽街,乘輿到,公卿已下拜,天子下車,公卿親識顏色,然後還宮。(古語曰:在車下,則准此時施,漢代以為常。)
líng dì zhōng píng wǔ nián, yǐ tiān xià huáng jīn zéi qǐ, dà fā sì fāng bīng, jiǎng wǔ yào bīng yú píng lè guān. yǐ xiǎo huáng mén jiǎn shuò wèi shàng jūn xiào wèi, wǔ bì zhōng láng jiāng yuán shào wèi zhōng jūn xiào wèi, tún qí xiào wèi bào hóng wèi xià jūn xiào wèi, yì láng cáo cāo wèi diǎn jūn xiào wèi, zhào róng wèi zhù jūn zuǒ xiào wèi, féng fāng wèi zhù jūn yòu xiào wèi, jiàn yì dài fū xià móu wèi zuǒ xiào wèi, chún yú qióng wèi yòu xiào wèi. fán bā rén, jiē tǒng yú shuò. qǐ tài tán, shàng jiàn shí èr chóng wǔ cǎi huá gài, gāo shí zhàng. tán dōng běi wèi xiǎo tán, fù jiàn jiǔ zhòng huá gài, gāo jiǔ zhàng. liè bù qí bīng shì shù wàn rén, jié yíng wèi zhèn. tiān zǐ qīn chū lín jūn, zhù dà huá gài xià dà jiāng jūn hé jìn zhù xiǎo huá gài xià. lǐ bì, dì gōng huàn jiǎ jiè mǎ, chēng" wú shàng jiāng jūn", xíng zhèn sān zā, hái.
靈帝中平五年,以天下黃巾賊起,大發四方兵,講武耀兵於平樂觀。以小黃門蹇碩為上軍校尉,武賁中郎將袁紹為中軍校尉,屯騎校尉鮑鴻為下軍校尉,議郎曹操為典軍校尉,趙融為助軍左校尉,馮芳為助軍右校尉,諫議大夫夏牟為左校尉,淳于瓊為右校尉。凡八人,皆統於碩。起太壇,上建十二重五采華蓋,高十丈。壇東北為小壇,復建九重華蓋,高九丈。列步騎兵士數萬人,結營為陣。天子親出臨軍,駐大華蓋下;大將軍何進駐小華蓋下。禮畢,帝躬擐甲介馬,稱"無上將軍",行陣三匝,還。
xiàn dì jiàn ān èr shí yī nián, yǒu sī zòu:" gǔ sì shí jiǎng wǔ. àn hàn xī jīng chéng qín zhì, sān shí bù jiǎng. wéi shí yuè dōu shì jīn gé. jīn bīng gē wèi yǎn, shì zhòng sù xí, kě wú sì shí jiǎng wǔ, dàn yǐ lì qiū zé jí rì, dà cháo chē qí, hào yuē yuè bīng. shàng hé lǐ míng, xià chéng hàn zhì." shì dōng yuè bīng, wèi wáng cáo cāo qīn zhí jīn gǔ yǐ lìng jìn tuì.
獻帝建安二十一年,有司奏:"古四時講武。按漢西京承秦制,三時不講。唯十月都試金革。今兵戈未偃,士眾素習,可無四時講武,但以立秋擇吉日,大朝車騎,號曰閱兵。上合禮名,下承漢制。"是冬閱兵,魏王曹操親執金鼓以令進退。
yán kāng yuán nián, cáo pī sì wèi wáng. qí nián qiū, yuè bīng yú jiāo, gōng qīng xiàng yí, wáng yù huá gài, qīn zhí jīn gǔ zhī jié.
延康元年,曹丕嗣魏王。其年秋,閱兵於郊,公卿相儀,王御華蓋,親執金鼓之節。
wèi míng dì tài hé yuán nián shí yuè, yuè bīng yú dōng jiāo.
魏明帝太和元年十月,閱兵於東郊。
jìn wǔ dì tài shǐ sì nián jiǔ nián xián níng yuán nián tài kāng sì nián liù nián dōng, jiē zì lín xuān wǔ guān, dà yuè, xí zhòng jūn. rán bù zì lìng jìn tuì. zì huì dì yǐ hòu, qí lǐ suì fèi.
晉武帝泰始四年、九年、咸寧元年、太康四年、六年冬,皆自臨宣武觀,大閱,習眾軍。然不自令進退。自惠帝以後,其禮遂廢。
dōng jìn yuán dì zhào zuǒ yòu wèi jí zhū yíng jiào xí, yī dà xí yí. chéng dì xián hé zhōng, zhào nèi wài zhū jūn xì yú nán jiāo zhī chǎng, gù qí dì yīn míng dòu chǎng. zì hòu fān zhèn huán yǔ zhū fāng bó, wǎng wǎng yuè xí, rán cháo tíng wú shì yān.
東晉元帝詔左右衛及諸營教習,依大習儀。成帝咸和中,詔內外諸軍戲於南郊之場,故其地因名斗場。自後蕃鎮桓、庾諸方伯,往往閱習,然朝廷無事焉。
sòng wén dì yī gù shì yì xí zhòng jūn, jiān yòng hàn wèi zhī lǐ. qí hòu yǐ shí jiǎng wǔ yú xuān wǔ táng.
宋文帝依故事肄習眾軍,兼用漢魏之禮。其後以時講武於宣武堂。
hòu wèi míng dì yǒng xìng wǔ nián yǐ jiǔ yuè shí yuè zhī jiāo, qīn xíng chū liú zhī lǐ. xiào chéng dì hé píng sān nián, yīn suì chú dà nuó, suì yào bīng shì wǔ. gèng wèi zhì, lìng bù bīng chén yú nán, qí shì chén yú běi, gè jī zhōng gǔ, yǐ wèi jié dù. qí bù bīng suǒ yī, qīng chì hēi huáng, bié wèi bù duì. dùn shuò máo jǐ xiāng cì zhōu huí zhuǎn yì, yǐ xiāng fù jiù. yǒu fēi lóng téng shé zhī biàn, wèi hán xiāng yú lín sì mén zhī zhèn, fán shí yú fǎ. guì qǐ qián què, mò bù yīng jié. zhèn bì, nán běi èr jūn jiē míng gǔ jiǎo, zhòng jǐn dà zào. gè lìng qí jiāng liù qiān rén qù lái tiāo zhàn, bù bīng gèng jìn tuì yǐ xiāng jù jī, nán bài běi jié, yǐ wèi shèng guān. zì hòu yǐ wèi cháng.
後魏明帝永興五年以九月十月之交,親行貙劉之禮。孝成帝和平三年,因歲除大儺,遂耀兵示武。更為制,令步兵陳於南,騎士陳於北,各擊鐘鼓,以為節度。其步兵所衣,青赤黑黃,別為部隊。楯槊矛戟相次周迴轉易,以相赴就。有飛龍騰蛇之變,為函箱魚鱗四門之陣,凡十餘法。跪起前卻,莫不應節。陣畢,南北二軍皆鳴鼓角,眾盡大譟。各令騎將六千人去來挑戰,步兵更進退以相拒擊,南敗北捷,以為盛觀。自後以為常。
běi qí cháng yǐ jì qiū, huáng dì jiǎng wǔ yú dōu wài. yǒu sī xiān shān lái yě wèi chǎng, wèi èr jūn jìn zhǐ zhī jié. yòu bié shàn yú běi chǎng, yú jià tíng guān. suì mìng jiāng jiào zhòng wèi zhàn chǎng zhī fǎ. fán wèi zhèn, shǎo zhě zài qián, zhǎng zhě zài hòu. qí hái, zé zhǎng zhě zài qián, shǎo zhě zài hòu. zhǎng zhě chí gōng shǐ, duǎn zhě chí jīng qí. yǒng zhě chí zhēng gǔ dāo dùn wèi qián xíng, zhàn shì cì zhī, shuò zhě cì zhī, gōng jiàn wèi hòu xíng. jiāng shuài xiān jiào shì mù, shǐ xí jiàn jīng qí zhǐ huī zhī zōng, fā qǐ zhī yì, qí wò zé guì. cì jiào shì ěr, shǐ xí tīng jīn gǔ dòng zhǐ zhī jié, shēng gǔ zé jìn, míng jīn zé zhǐ. cì jiào shì xīn, shǐ zhī xíng fá zhī kǔ, shǎng cì zhī lì. cì jiào shì shǒu, shǐ xí chí wǔ bīng zhī biàn, zhàn dòu zhī bèi. cì jiào shì zú, shǐ xí guì qǐ jí xíng xiǎn ní zhī tú. qián wǔ rì, jiē qǐng bīng yán yú chǎng suǒ, yī fāng sè jiàn qí wèi hé mén. dōu shàn zhī zhōng jí sì jiǎo, jiē jiàn wǔ cǎi yá qí. yīng jiǎng wǔ zhě, gè jí yú qí jūn. róng gǔ yī tòng, jūn shì jiē yán bèi. èr tōng, jiāng shì huàn jiǎ. sān tòng, bù jūn gè wèi zhí zhèn, yǐ xiāng qí. dà jiāng gè chù jūn zhōng, lì qí gǔ xià. yǒu sī chén xiǎo jià lǔ bù, huáng dì wǔ biàn, chéng gé hé, dà sī mǎ jiè zhòu chéng mǎ, fèng yǐn rù xíng diàn. bǎi sī péi liè. wèi dìng, èr jūn dié wèi kè zhǔ. xiān jǔ wèi kè, hòu jǔ wèi zhǔ. cóng wǔ xíng xiāng shèng fǎ, wèi zhèn yǐ yīng zhī.
北齊常以季秋,皇帝講武於都外。有司先芟萊野為場,為二軍進止之節。又別墠於北場,輿駕停觀。遂命將教眾為戰場之法。凡為陣,少者在前,長者在後。其還,則長者在前,少者在後。長者持弓矢,短者持旌旗。勇者持鉦鼓刀楯為前行,戰士次之,槊者次之,弓箭為後行。將帥先教士目,使習見旌旗指麾之蹤,發起之意,旗臥則跪。次教士耳,使習聽金鼓動止之節,聲鼓則進,鳴金則止。次教士心,使知刑罰之苦,賞賜之利。次教士手,使習持五兵之便,戰鬥之備。次教士足,使習跪起及行嶮泥之塗。前五日,皆請兵嚴於場所,依方色建旗為和門。都墠之中及四角,皆建五采牙旗。應講武者,各集於其軍。戎鼓一通,軍士皆嚴備。二通,將士擐甲。三通,步軍各為直陣,以相俟。大將各處軍中,立旗鼓下。有司陳小駕鹵簿,皇帝武弁,乘革輅,大司馬介冑乘馬,奉引入行殿。百司陪列。位定,二軍迭為客主。先舉為客,後舉為主。從五行相勝法,為陣以應之。
suí dà yè qī nián, zhēng liáo dōng. zhòng jūn jiāng fā, yù lín shuò gōng, qīn shòu jié dù. měi jūn, dà jiāng yà jiāng gè yī rén. qí bīng sì shí duì, duì bǎi rén. bǎi rén zhì yī dào. shí duì wèi yī tuán, tuán yǒu piān jiāng yī rén. dì yī tuán, jiē qīng sī lián míng guāng jiǎ tiě jù zhuāng qīng yīng fú, jiàn suān ní qí. dì èr tuán, jiàng sī lián zhū xī jiǎ shòu wén jù zhuāng chì yīng fú, jiàn pí xiū qí. dì sān tuán, bái sī lián míng guāng jiǎ tiě jù zhuāng sù yīng fú, jiàn bì xié qí. dì sì tuán, wū sī lián xuán xī jiǎ shòu wén jù zhuāng hēi yīng fú, jiàn liù bó qí. qián bù gǔ chuī yī bù: dà gǔ xiǎo gǔ jí pí zhǎng míng zhōng míng děng gè shí bā jù, gǔ jīn zhēng gè èr jù. hòu bù náo chuī yī bù: náo èr miàn, gē xiāo jí jiā gè sì jù, jié gǔ yī miàn, bì lì héng dí gè sì jù, dà jiǎo shí bā jù. yòu bù zú bā shí duì, fēn wèi sì tuán. tuán yǒu piān jiāng yī rén. dì yī tuán, měi duì gěi qīng sǔn dàng fān yī. dì èr tuán, měi duì huáng sǔn dàng fān yī. dì sān tuán, měi duì cāng sǔn dàng fān yī. dì sì tuán, měi duì wū sǔn dàng fān yī. zhǎng shuò dùn nǔ jí jiǎ ěr děng, gè chēng bīng shù. shòu xiáng shǐ zhě yī rén, gěi èr mǎ yáo chē yī chéng, bái shòu fān jí jié měi yī, qí lì sān rén, chē fú bái cóng shí èr rén. chéng zhào wèi fǔ, bù shòu dà jiāng zhì, zhàn zhèn zé wèi jiān jūn.
隋大業七年,征遼東。眾軍將發,御臨朔宮,親授節度。每軍,大將、亞將各一人。騎兵四十隊,隊百人。(百人置一纛。十隊為一團,團有偏將一人。第一團,皆青絲連明光甲、鐵具裝、青纓拂,建狻猊旗。第二團,絳絲連朱犀甲、獸文具裝、赤纓拂,建貔貅旗。第三團,白絲連明光甲、鐵具裝、素纓拂,建辟邪旗。第四團,烏絲連玄犀甲、獸文具裝、黑纓拂,建六駮旗。前部鼓吹一部:大鼓、小鼓及鼙、長鳴、中鳴等各十八具,鼓、金鉦各二具。後部鐃吹一部:鐃二面,歌簫及笳各四具,節鼓一面,篳篥、橫笛各四具,大角十八具。)又步卒八十隊,分為四團。團有偏將一人。(第一團,每隊給青隼盪幡一。第二團,每隊黃隼盪幡一。第三團,每隊蒼隼盪幡一。第四團,每隊烏隼盪幡一。長槊楯弩及甲毦等,各稱兵數。)受降使者一人,(給二馬軺車一乘,白獸幡及節每一,騎吏三人,車輻白從十二人。)承詔慰撫,不受大將制,戰陣則為監軍。
jūn jiāng fā, hòu dà jiǎo yī tòng, bù zú dì yī tuán chū yíng dōng mén, dōng xiàng zhèn. dì èr tuán chū yíng nán mén, nán xiàng zhèn. dì sān tuán chū yíng xī mén, xī xiàng zhèn. dì sì tuán chū yíng běi mén, běi xiàng zhèn. zhèn sì miàn tuán yíng, rán hòu zhū tuán yán jià lì. dà jiǎo sān tòng, zé náo gǔ jù zhèn, qí dì yī tuán yǐn xíng, duì xián xiāng qù gè shí wǔ bù. cì dì èr tuán. cì qián bù gǔ chuī. cì gōng shǐ yī duì, hé èr bǎi qí. jiàn dūn shòu qí, bó shuò èr zhāng, dà jiāng zài qí xià. cì gé yán mǎ èr shí pǐ, cì dà jiǎo, cì hòu bù náo chuī. cì dì sān tuán, cì dì sì tuán, cì shòu xiáng shǐ zhě. cì jí zī zhòng róng chē sǎn bīng děng, yì yǒu sì tuán. dì yī zī chóng chū, shōu dōng miàn zhèn, fēn wèi liǎng dào, jiā yǐ xíng. dì èr zī chóng chū, shōu nán miàn zhèn, jiā yǐ xíng. dì sān zī chóng chū, shōu xī miàn zhèn, jiā yǐ xíng. dì sì zī chóng chū, shōu běi miàn zhèn, jiā yǐ xíng. yà jiāng lǐng wǔ bǎi qí, jiàn téng bào qí, diàn jūn hòu.
軍將發,候大角一通,步卒第一團出營東門,東向陣。第二團出營南門,南向陣。第三團出營西門,西向陣。第四團出營北門,北向陣。陣四麵團營,然後諸團嚴駕立。大角三通,則鐃鼓俱振,騎第一團引行,隊閒相去各十五步。次第二團。次前部鼓吹。次弓矢一隊,合二百騎。建蹲獸旗,瓟槊二張,大將在其下。次〈革延〉馬二十匹,次大角,次後部鐃吹。次第三團,次第四團,次受降使者。次及輜重戎車散兵等,亦有四團。第一輜重出,收東面陣,分為兩道,夾以行。第二輜重出,收南面陣,夾以行。第三輜重出,收西面陣,夾以行。第四輜重出,收北面陣,夾以行。亞將領五百騎,建騰豹旗,殿軍後。
zhì yíng, zé dì yī tuán qí zhèn yú dōng miàn, dì èr tuán qí zhèn yú nán miàn, gǔ chuī yì dà jiāng jūn jū zhōng, zhù mǎ nán xiàng, dì sān tuán qí zhèn yú xī miàn, dì sì tuán qí zhèn yú běi miàn, hé wèi fāng zhèn. sì miàn wài xiàng, bù zú yì zī zhòng rù yú zhèn nèi, yǐ cì ān yíng. yíng dìng, sì miàn zhèn zhě yǐn qí rù yíng. yà jiāng lǜ xiāo qí yóu yì dū chá. qí ān yíng zhī zhì, yǐ chē wài bù, xián shè mǎ qiāng, cì shī bīng mù, nèi ān zá chù. shì bì, dà jiāng yà jiāng děng gè jiù yá zhàng. mǎ bù duì yǔ jūn zhōng sǎn bīng, jiāo wèi liǎng fān, wǔ rì ér dài.
至營,則第一團騎陣於東面,第二團騎陣於南面,鼓吹翊大將軍居中,駐馬南向,第三團騎陣於西面,第四團騎陣於北面,合為方陣。四面外向,步卒翊輜重入於陣內,以次安營。營定,四面陣者引騎入營。亞將率驍騎游奕督察。其安營之制,以車外布,閒設馬槍,次施兵幕,內安雜畜。事畢,大將、亞將等各就牙帳。馬步隊與軍中散兵,交為兩番,五日而代。
yú shì měi rì qiǎn yī jūn fā, xiāng qù sì shí lǐ, lián yíng jiàn jìn. èr shí sì rì xù fā ér jǐn. shǒu wěi xiāng jì, gǔ jiǎo xiāng wén, jīng qí gèn jiǔ bǎi liù shí lǐ. tiān zǐ liù jūn cì fā, liǎng bù qián hòu xiān zhì, yòu gèn bā shí lǐ. tōng zhū dào hé sān shí jūn, gèn qiān sì shí lǐ.
於是每日遣一軍發,相去四十里,連營漸進。二十四日續發而盡。首尾相繼,鼓角相聞,旌旗亘九百六十里。天子六軍次發,兩部前後先置,又亘八十里。通諸道合三十軍,亘千四十里。
zhū jūn gè yǐ bó wèi dài, zhǎng chǐ wǔ cùn, kuò èr cùn, tí qí jūn hào wèi jì. yù yíng nèi zhě, hé shí èr wèi sān tái wǔ shěng jiǔ sì, bìng fēn lì nèi wài qián hòu zuǒ yòu liù jūn, yì gè tí qí jūn hào, bù dé zì yán tái shěng. wáng gōng yǐ xià, zhì yú bīng dīng zhǒng lì, xī yǐ bó wèi dài, zhuì yú yī lǐng, míng" jūn jì dài". zhū jūn bìng gěi fān shù bǎi, yǒu shì shǐ rén jiāo xiāng qù lái zhě, zhí yǐ xíng. bù zhí fān ér lí běn jūn zhě, tā jūn yàn jūn jì dài, zhī fēi běn bù bīng, zé suǒ zài zhǎn zhī.
諸軍各以帛為帶,長尺五寸,闊二寸,題其軍號為記。御營內者,合十二衛、三台、五省、九寺,並分隸內外前後左右六軍,亦各題其軍號,不得自言台省。王公以下,至於兵丁冢隸,悉以帛為帶,綴於衣領,名"軍記帶"。諸軍並給幡數百,有事使人交相去來者,執以行。不執幡而離本軍者,他軍驗軍記帶,知非本部兵,則所在斬之。
dà táng xiǎn qìng èr nián shí yī yuè èr shí yī rì, jiǎng wǔ yú zhì shuǐ zhī nán, xíng sān qū zhī lǐ. shàng shè cì yú shàng shū tái yǐ guān zhī. shí xǔ zhōu zhǎng shǐ fēng dào hóng zòu yán:" hòu hàn nán jùn tài shǒu mǎ róng jiǎng shàng shū yú cǐ, yīn yǐ wèi míng. jīn qǐng gǎi wèi jiǎng wǔ tái." cóng zhī. wǔ nián sān yuè bā rì, yòu jiǎng wǔ yú bīng zhōu chéng běi. shàng yù fēi gé, yǐn qún chén lín guān zhī. zuǒ wèi dà jiāng jūn zhāng yán shī wèi zuǒ jūn, zuǒ yòu xiāo wǔ děng liù wèi zuǒ yǔ lín qí shì shǔ yān zuǒ wǔ hòu dà jiāng jūn liáng jiàn fāng wèi yòu jūn, zuǒ yòu wēi lǐng wǔ hòu děng liù wèi yòu yǔ lín qí shì shǔ yān. yī gǔ ér shì zhòng, zài gǔ ér zhěng liè, sān gǔ ér jiāo qián. zuǒ wèi qū zhí yuán ruì zhī zhèn, yòu wèi fāng ruì zhí yuán zhī zhèn. sān tiāo ér wǔ biàn, bù tuì ér qí jìn, wǔ hé ér gè fù wèi. xǔ jìng zōng zòu yuē:" yán shī zhěng ér jiān, jiàn fāng gǎn ér ruì, jiē liáng jiāng yě." shàng yuē:" jiǎng yuè zhě, ān bù wàng wēi zhī dào yě. liáng cháo yì guān shén shèng, rén wù yì duō, hóu jǐng yǐ shù qiān rén dù jiāng, yī zhāo wǎ jiě. wǔ bù kě dú, yòu bù kě qì, cǐ zhī wèi yě."
大唐顯慶二年十一月二十一日,講武於滍水之南,行三驅之禮。上設次於尚書台以觀之。(時許州長史封道弘奏言:"後漢南郡太守馬融講尚書於此,因以為名。今請改為講武台。"從之。)五年三月八日,又講武於并州城北。上御飛閣,引群臣臨觀之。左衛大將軍張延師為左軍,左右驍武等六衛、左羽林騎士屬焉;左武候大將軍梁建方為右軍,左右威領武候等六衛、右羽林騎士屬焉。一鼓而誓眾,再鼓而整列,三鼓而交前。左為曲直圓銳之陣,右為方銳直圓之陣。三挑而五變,步退而騎進,五合而各復位。許敬宗奏曰:"延師整而堅,建方敢而銳,皆良將也。"上曰:"講閱者,安不忘危之道也。梁朝衣冠甚盛,人物亦多,侯景以數千人渡江,一朝瓦解。武不可黷,又不可棄,此之謂也。"
wǔ tài hòu shèng lì èr nián, yù yǐ jì dōng jiǎng wǔ, yǒu sī yán rù mèng chūn. shí wáng fāng qìng shàng shū yuē:" jǐn àn lǐ jì yuè lìng:' mèng dōng zhī yuè, tiān zǐ mìng jiāng shuài jiǎng wǔ, xí shè yù jué lì.' cǐ nǎi sān shí wù nóng, yī shí jiǎng wǔ, gài wáng zhě cháng shì, ān bù wàng wēi zhī dào yě. mèng chūn zhī yuè, bù kě chēng bīng. bīng zhě, gān gē jiǎ zhòu zhī zǒng míng. bīng, jīn yě, jīn xìng kè mù, chūn shèng dé zài mù, jīn qì yǐ hài shèng dé, nì shēng qì.' mèng chūn xíng dōng lìng, zé shuǐ lǎo wèi bài, xuě shuāng dà zhì, shǒu zhǒng bù rù'. àn cài yōng yuè lìng zhāng jù:' tài yīn xiū, shǎo yáng shàng wēi, ér xíng dōng lìng yǐ dǎo shuǐ qì, gù shuǐ lǎo zhì ér bài shēng wù yě. xuě shuāng dà zhì, zhé shāng zhě yě. tài yīn gān shí, yǔ xuě ér shuāng, gù shāng shǒu zhǒng.' zhǒng wèi sù mài yě. mài yǐ qiū zhǒng, gù wèi zhī shǒu zhǒng. rù, shōu yě. wèi hù hán suǒ shāng, gù zhì chūn bù zhǎng. jīn yuè lìng shǒu zhǒng jì, fēi mài. jīn mèng chūn jiǎng wǔ, shì xíng dōng lìng, yǐ yīn zhèng fàn yáng qì, hài fā shēng zhī dé. chén kǒng shuǐ lǎo bài wù, xuě shuāng sǔn jià, sù mài bù dēng, wú suǒ shōu rù yě. qǐng zhì míng nián mèng dōng jiào xí, yǐ shùn tiān dào." cóng zhī.
武太后聖歷二年,欲以季冬講武,有司延入孟春。時王方慶上疏曰:"謹按禮記月令:'孟冬之月,天子命將帥講武,習射御角力。'此乃三時務農,一時講武,蓋王者常事,安不忘危之道也。孟春之月,不可稱兵。兵者,干戈甲冑之總名。兵,金也,金性克木,春盛德在木,金氣以害盛德,逆生氣。'孟春行冬令,則水潦為敗,雪霜大摯,首種不入'。按蔡邕月令章句:'太陰休,少陽尚微,而行冬令以導水氣,故水潦至而敗生物也。雪霜大摯,折傷者也。太陰乾時,雨雪而霜,故傷首種。'(種謂宿麥也。麥以秋種,故謂之首種。入,收也。為沍寒所傷,故至春不長。今月令首種稷,非麥。)今孟春講武,是行冬令,以陰政犯陽氣,害發生之德。臣恐水潦敗物,雪霜損稼,宿麥不登,無所收入也。請至明年孟冬教習,以順天道。"從之。
xiān tiān èr nián shí yuè shí sān rì, jiǎng wǔ yú lí shān zhī xià. zhēng bīng èr shí wàn, gē dìng jīn jiǎ, zhào yào tiān dì. liè dà zhèn yú zhǎng chuān, zuò zuò jìn tuì, yǐ jīn gǔ zhī shēng jié zhī. xuán zōng qīn huàn róng fú, chí dà qiāng, lì yú zhèn qián. bīng bù shàng shū guō yuán zhèn, yǐ kuī shī jūn róng, zuò yú dào xià, jiāng zhǎn zhī. zǎi chén liú yōu qiú zhāng shuō guì yú mǎ qián, jiàn yuē:" yuán zhèn yì dài shang huáng, yǒu dà gōng yú guó, suī wéi jūn lìng, bù kě jiā xíng. fú yuàn kuān yòu." nǎi shě zhī, pèi liú xīn zhōu. gěi shì zhōng zhī lǐ yí táng shào, yǐ cǎo jūn yí yǒu shī, zhǎn zhī. shàng jì nù táng shào, zhòng qíng yóu jì kuān zhī. huì yòu jīn wú jiāng jūn lǐ miǎo, jù qǐng zhǎn zhī. shí rén jiē tòng xī shào ér shēn jiù miǎo. xún yǒu zhì bà miǎo guān, suì bìn fèi zhōng shēn. xuē nè wèi zuǒ jūn jié dù. zhòng yǐ yuán shuài jí lǐ guān dé zuì, zhū jié bù pō yì shī xù, wéi nè jí jiě wǎn jūn bù dòng. shàng lìng qīng qí zhào nè děng, zhì jūn mén, bù dé rù. lǐ bì, tè jiā wèi láo.
先天二年十月十三日,講武於驪山之下。徵兵二十萬,戈鋌金甲,照耀天地。列大陣於長川,坐作進退,以金鼓之聲節之。玄宗親擐戎服,持大鎗,立於陣前。兵部尚書郭元振,以虧失軍容,坐於纛下,將斬之。宰臣劉幽求、張說跪於馬前,諫曰:"元振翊戴上皇,有大功於國,雖違軍令,不可加刑。伏願寬宥。"乃舍之,配流新州。給事中知禮儀唐紹,以草軍儀有失,斬之。(上既怒唐紹,眾情猶冀寬之。會右金吾將軍李邈,遽請斬之。時人皆痛惜紹而深咎邈。尋有制罷邈官,遂擯廢終身。)薛訥為左軍節度。眾以元帥及禮官得罪,諸節部頗亦失序,唯訥及解琬軍不動。上令輕騎召訥等,至軍門,不得入。禮畢,特加慰勞。
mìng jiāng chū zhēng hàn wèi běi qí hòu zhōu suí dà táng
命將出征(漢 魏 北齊 後周 隋 大唐)
hàn gāo dì chū wèi hàn wáng, dōu hàn zhōng. jiāng hái dìng sān qín, zé liáng rì, zhāi jiè, shè tán chǎng, jù lǐ, bài hán xìn wèi dà jiāng jūn. bù shǔ zhū jiāng, dōng chū chén cāng, shōu qín dì.
漢高帝初為漢王,都漢中。將還定三秦,擇良日,齋戒,設壇場,具禮,拜韓信為大將軍。部署諸將,東出陳倉,收秦地。
wèi gù shì, qiǎn jiāng chū zhēng, fú jié láng shòu jié yuè, guì ér tuī gǔ.
魏故事,遣將出征,符節郎授節鉞,跪而推轂。
běi qí mìng jiāng chū zhēng, zé tài bo yì miào, zhuó guī, shòu gǔ qí yú miào. huáng dì chén fǎ jià, fú gǔn miǎn, zhì miào, bài yú tài zǔ. biàn gào qì, jiàng jiù zhōng jiē, yǐn shàng jiāng, cāo yuè shòu kē, yuē:" cóng cǐ shàng zhì tiān, jiāng jūn zhì zhī." yòu cāo fǔ shòu kē, yuē:" cóng cǐ xià zhì quán, jiāng jūn zhì zhī." jiāng jūn jì shòu fǔ yuè, duì yuē:" guó bù kě cóng wài lǐ, jūn bù kě cóng zhōng zhì. chén jì shòu mìng, yǒu gǔ qí fǔ yuè zhī wēi, yuàn jiǎ yī yán zhī mìng yú chén." dì yuē:" gǒu lì shè jì, jiāng jūn cái zhī." jiāng jūn jiù chē, zài fǔ yuè ér chū. huáng dì tuī gǔ dù kǔn, yuē:" cóng cǐ yǐ wài, jiāng jūn zhì zhī."
北齊命將出征,則太卜詣廟,灼龜,授鼓旗於廟。皇帝陳法駕,服袞冕,至廟,拜於太祖。遍告訖,降就中階,引上將,操鉞授柯,曰:"從此上至天,將軍制之。"又操斧授柯,曰:"從此下至泉,將軍制之。"將軍既受斧鉞,對曰:"國不可從外理,軍不可從中制。臣既受命,有鼓旗斧鉞之威,願假一言之命於臣。"帝曰:"苟利社稷,將軍裁之。"將軍就車,載斧鉞而出。皇帝推轂度閫,曰:"從此以外,將軍制之。"
hòu zhōu zhì, dà jiāng chū zhēng, qiǎn tài zhù yǐ yáng yī, jì suǒ guò míng shān dà chuān. míng dì wǔ chéng yuán nián, tǔ gǔ hún kòu biān. dì róng fú chéng mǎ, qiǎn dà sī mǎ hè lán xiáng tǎo zhī. gào yú tài zǔ zhī miào, sī xiàn fèng yuè, jìn shòu dà jiāng. dà jiāng bài shòu, yǐ shòu cóng zhě. lǐ bì, chū shòu jiǎ bīng.
後周制,大將出征,遣太祝以羊一,祭所過名山大川。明帝武成元年,吐谷渾寇邊。帝戎服乘馬,遣大司馬賀蘭祥討之。告於太祖之廟,司憲奉鉞,進授大將。大將拜受,以授從者。禮畢,出受甲兵。
suí zhì, huáng tài zǐ qīn róng, jí jiāng jūn chū shī, zé yǐ jiā zhūn yī xìn gǔ, jiē gào shè miào. shòu fǔ yuè qì, bù dé fǎn sù yú jiā. kāi huáng bā nián, jìn wáng guǎng jiāng fá chén, nèi shǐ lìng lǐ dé lín shè tài wèi, gào yú tài miào. lǐ bì, mìng yǒu sī yí yú tài shè. èr shí nián, tài wèi jìn wáng guǎng yòu běi fá tū jué. cì hé shàng, mà jì xuān yuán huáng dì yǐ tài láo zhì bì, chén jiǎ bīng, xíng sān xiàn zhī lǐ.
隋制,皇太子親戎,及將軍出師,則以豭肫一釁鼓,皆告社廟。受斧鉞訖,不得反宿於家。開皇八年,晉王廣將伐陳,內史令李德林攝太尉,告於太廟。禮畢,命有司宜於太社。二十年,太尉晉王廣又北伐突厥。次河上,禡祭軒轅黃帝以太牢制幣,陳甲兵,行三獻之禮。
dà táng zhī zhì, rú kāi yuán lǐ.
大唐之制,如開元禮。
xuān lù bù hòu wèi suí dà táng
宣露布(後魏 隋 大唐)
hòu wèi měi gōng zhàn kè jié, yù tiān xià wén zhī, nǎi shū bó, jiàn yú qī gān shàng, míng wèi lù bù, zì cǐ shǐ yě. qí hòu xiāng yīn shī xíng.
後魏每攻戰克捷,欲天下聞知,乃書帛,建於漆竿上,名為露布,自此始也。其後相因施行。
suí wén dì kāi huáng zhōng, zhào tài cháng qīng niú hóng zhuàn xuān lù bù lǐ. jí jiǔ nián píng chén, yuán shuài jìn wáng yǐ yì shàng lù bù. bīng bù zòu, qǐng yī xīn lǐ. jí bǎi guān sì fāng kè shǐ děng, bìng fù guǎng yáng mén wài, fú cháo yī, gè yī qí liè. nèi shǐ lìng chēng yǒu zhào, zài wèi zhě jiē bài. xuān qì, bài, dǎo wǔ zhě sān, yòu bài ér bà.
隋文帝開皇中,詔太常卿牛弘撰宣露布禮。及九年平陳,元帥晉王以驛上露布。兵部奏,請依新禮。集百官、四方客使等,並赴廣陽門外,服朝衣,各依其列。內史令稱有詔,在位者皆拜。宣訖,拜,蹈舞者三,又拜而罷。
dà táng měi píng dàng kòu zéi, xuān lù bù. qí rì, shǒu gōng liàng shè qún guān cì. lù bù zhì, bīng bù shì láng fèng yǐ zòu wén. réng jí wén wǔ qún guān kè shǐ yú dōng cháo táng, zhōng shū lìng xuān bù, jù rú kāi yuán lǐ. wǔ dé yuán nián shí yī yuè, qín wáng píng xuē rén gǎo, kǎi xuán, xiàn yú tài miào. èr nián wǔ yuè, qín wáng pò sòng jīn gāng, fù bīng zhōu gù dì, kǎi xuán, xiàn jié yú tài miào. sì nián qī yuè, qín wáng píng dōng dōu, bèi huáng jīn jiǎ, chén tiě mǎ yī wàn, jiǎ shì sān wàn, yǐ wáng shì chōng dòu jiàn dé jí suí wén wù niǎn hé, xiàn jié yú tài miào. zhēn guān sì nián sān yuè, lǐ jìng fú xié lì kè hán, xiàn jié yú tài miào. yǒng huī yuán nián jiǔ yuè, gāo kǎn zhí chē bí kè hán, xiàn yú tài miào.
大唐每平蕩寇賊,宣露布。其日,守宮量設群官次。露布至,兵部侍郎奉以奏聞。仍集文武群官、客使於東朝堂,中書令宣布,具如開元禮。(武德元年十一月,秦王平薛仁杲,凱旋,獻於太廟。二年五月,秦王破宋金剛,復并州故地,凱旋,獻捷於太廟。四年七月,秦王平東都,被黃金甲,陳鐵馬一萬,甲士三萬,以王世充、竇建德及隋文物輦輅,獻捷於太廟。貞觀四年三月,李靖俘頡利可汗,獻捷於太廟。永徽元年九月,高侃執車鼻可汗,獻於太廟。)